SAËLIKLI YAÎAM DERGÍSÍ Yl: 14 Say: 42 Türk Diabet Cemiyeti’nin yayn organdr. KASIM 2013 MAVÍ Lezzetli ve SaÌlkl HALKA Hem de diyabete uygun Genç diyabetli + YaÆam saÂlk olumlu düÆünce DOËRU BuÂra, 10 yaÆnda, Tip 1 diyabetli BESLENME 10 Diyabetliler y için ç Psikoloji Olumsuz süper sü üper yi yiyecek iyecek düÆüncelerden bir kaç admda kurtulun! YaÏam Rehberi Göbek varsa... Bilim Nano teknoloji ve diyabet GELECEËÍMÍZÍ ZÍ KORUYALIM M 14 Kasm Dünya Diyabet Günüü Ínsülin direnci Profil Kaçmann da bir sonu var 18 yllk olgun diyabetli www.sanofi.com.tr SAËLIKLI YAÎAM DERGÍSÍ Íçindekiler Türk Diabet Cemiyeti adna sahibi Prof. Dr. Hasan Ìlkova Sorumlu Yaz ÍÏleri Müdürü - Editör Prof. Dr. Zeynep OÎar Siva Yaz ÍÏleri Müdürü Dr. Sema Yldz 34 Genel Yayn Yönetmeni Emine Çaykara [email protected] Kreatif Direktör H. Bahadr Güre Yayn Kurulu Prof. Nazif BaËraçk, Prof. Temel Ylmaz, Prof. Fahrettin KeleÎtemur, Prof. Íazi ÌmamoËlu, Prof. Ahmet Kaya, Prof. Taner Damc, Dr. Abdülkadir Ömer, Prof. Frat Bayraktar, Prof. RüÎtü Serter, Prof. Mücahit Özyazar, Uz. Dr. Huriye Alasya, Prof. Yüksel AltuntaÎ Prof. Muzaffer AltndaÎ, Prof. Göksun Ayvaz, Prof. M. Kemal Balc, Prof. Nilgün BaÎkal, Prof. Ahmet Çorakç, Prof. Nevin DinççaË, Dr. Tomris ErbaÎ, Prof. Sadi GündoËdu, Prof. Murat Karaçorlu, Uz. Íehnaz Karadeniz, Prof. Kubilay KarÎdaË, Prof. Mustafa Kutlu, Prof. Ìlhan Satman, Doç. Mehmet Sargn, Prof. Ali Rza Uysal, Prof. KürÎat Ünlühzarc, Prof. Volkan Yumuk, Prof. Mehmet Danac, Prof. BarÎ Ìlerigelen, Uz. Diyetisyen Ceren Yolaçan, Diyabet EËitim HemÎiresi Alev Kahraman ve Gülser Kiper TDC adna Koordinasyon Leyli DoËanöz TDC adna Mali ÍÏler ErdoËan KasapoËlu Katkda Bulunanlar Tuna Yldrm, Ally Kensington, Ìlker DoËanöz, Emir BuËra Gezgin, Nihal Gezgin, Gülenay Börekçi, Ayça Arkan, Nilhan Köken 8 Metabolizma Metabolik sendromu olan kiÎilerde Tip 2 diyabet geliÎme riski 5 kat yüksek. 12 YaÆam Rehberi Gebelik Diyabeti... Korkuya gerek yok!. 14 Çocuk SaÂl Diyabet ve Çocuklar Okul çaËnda bilinen 20 bin diyabetli var. Reklam Sorumlusu Belgin Özkay Tasarm - Renk Ayrm ve Bask Koordinasyon Ìmaj Servisi Yaynclk - www.imajservisi.com Basm Yeri Mega Basm Yayn Sanayi ve Ticaret A.Í. Yönetim Yeri adresi: Prof. Celal Öker Sok. No.10 Harbiye-Ìstanbul Tel: 0212 23360 86 / 87 Faks: 0212 248 55 23 www.diabetcemiyeti.org YazÏma Adresi: Prof. Celal Öker Sok. No.10 Harbiye-Ìstanbul [email protected] [email protected] [email protected] Yapm Faydal ÌÎler Yaynclk ÌletiÎim www.faydaliisler.com [email protected] [email protected] 4 KASIM 2013 Yayn Türü: Yaygn Süreli Yayn - Yayn Periyodu: Üç ayda bir yaynlanr. Kapak: BuÁra Gezgin Tasarm - Ýllustrasyon: H. Bahadr Güre FotoÚraf: Ajans Üzmir Güzeli 63 Posta Kutusu 16 Genç Diyabetli 30 Tip 1 diyabetli 10 yaÎndaki Emir BuËra ve annesi Nihal Gezgin, diyabeti baÎaryla nasl yönettiklerini anlatyor. 20 Spor Neden egzersiz yapmalym diyorsanz … 22 DoÂru Beslenme Diyabetliler için 10 Süper Yiyecek 30 Dünya Diyabet Günü 28 Psikoloji 10 admda algmz nasl deËiÎtirebiliriz? 34 Bilim 14 Kasm, Mavi Halka, Diyabeti Durduralm Nano teknoloji diyabete çare olabilecek mi? TDC (Türk Diabet Cemiyeti) 1955 Diyabet konusunda ilk çalÎmalar Türk Diabet Cemiyeti’nin kurulmasyla baÎlad. Prof. Muzaffer Íevki Yener’in liderliËinde, Hakim Hicabi Fratl ve yazar Asude ZeybekoËlu’dan oluÎan ilk ekibin merkezi Taksim’de Íoförler Cemiyeti’nin toplant salonuydu. 1958 Prof. Celal Öker ekibe katld. 1959 Prof. Muzaffer Íevki Yener’in vefatnn ardndan önderliËi Prof. Celal Öker hoca ald. TDC Uluslararas Diabet Federasyonu’na (IDF) katlarak 21. üye oldu. Ìlk diyabet taramas Adapazar Karasu kazasnda yapld. 1961 Pfizer ilaç firmasnn katklaryla ilk Diyabet Tekamül Kursu baÎlad ve her yl devam etti. Ìlk dergi yayn baÎlad. 1962 Taksim’de kiralk bir katta Îeker hastalarnn takibi, hekimlere eËitim kursu baÎlatld. Karasu’da ilk Diyabet Yaz Kamp hayata geçirildi. 1969 Her ayn ilk Cumartesi günü diyabetliye ve halka yönelik eËitim programlar düzenlendi. Diabet Tekamül Kurslar her yl ayr dili konuÎan yabanc bilim adamlarnn katlmyla Diabet Günleri adn ald. On yl bu isimle etkinliËini sürdürdü. Hekimlere hitabeden The Journal of the Turkish Diabetics Association, bilimsel yayn hayata geçti. (1969 – 1978) 1976 Cemiyetin lokomotifi Prof. Celal Öker elim bir uçak kazasyla aramzdan ayrld. 1978 Ìzmir Íubesi açld. 1979-80 Diabet Günleri, Ulusal Diabet Kongresi adn alp yabanc katlml kongre haline dönüÎtü. Prof. Nazif BaËraçk TDC BaÎkan oldu. Mersin Íubesi açld. 1982 TDC, Türk Diabet ve Obezite Vakf’n (TÜDOV) kurdu. SaËlk kurumlarn TÜDOV’a devretti. 1987 Konya Íubesi 1989 Isparta Íubesi 1990 Denizli Íubesi 1991 Kayseri Íubesi 1992 Krklareli Íubesi Türk Diabet ve Obezite Vakf ve TDC iÎbirliËi sonucu baËÎlarla Ìstanbul’da alannda bir ilk, Diyabet AraÎtrma Merkezi ve Hastanesi açld. 2012 Prof. Nazif BaËraçk, 1979’dan beri sürdürdüËü TDC BaÎkanlË’n Prof. Hasan Ìlkova’ya devretti. TDC’nin Mersin, Konya, Kayseri, Isparta ve Ìstanbul’da hastaneleri bulunuyor. Türkiye Diabet ve Obezite Vakf http://www.diabetvakfi.org Türk Diabet Cemiyeti Özel Diyabet Hastanesi http://www.ozeldiabethastanesi.com.tr KASIM 2013 5 be o ru n f iz ik se l a kt iv i te y a p a r a k d iy a b e KASIM 2013 nk 6 t te n f iz ik s u r o el k n ak e t t t i v ti p a r a k d iy a y a e Editörden Hep birlikte... D iyabet Dergisi’nin yeni yüzüyle sizlere ilk kez merhaba diyoruz. Çok heyecan duyduÚumuz bu yeniliklerle, daha dinamik, daha paylaÜmc, sizlere daha yakn bir dergi üretmeyi amaçladk. 1955 ylndan beri varolan Türk Diyabet Cemiyeti’nin yaptÚ ilk taramalarda, ülkemizde diyabet sklÚ %4 civarndayd, bugün bu say %15’lere ulaÜmÜ durumda. Yani, çevremizdeki her üç kiÜiden biri ya diyabetli ya da risk altnda. Diyabetle mutlu ve saÚlkl yaÜamak için, bu arkadaÜ yakndan tanmak, onunla anlaÜmak Üart. Bu, uzun soluklu bir birliktelik ve hiç kuÜkusuz, zaman zaman yorucu ve bktrc da olabilir, hatta pes etmek isteyebilirsiniz. Böyle dönemlerde, skntlarnz paylaÜmak ve sorunlara nasl çözüm üreteceÚini bilmek hayat kolaylaÜtrr. Diyabetle ilgili bilgi aktarmnda bulunmak ve bilimsel yeniliklerden sizleri haberdar etmek tabii ki temel amacmz. Ama istedik ki sadece biz konuÜmayalm, yeni yüzüyle Diyabet Dergisi, bizim ortak alanmz olsun, siz sorun, konunun uzman cevap versin, siz anlatn, biz dinleyelim. HemÜireler, doktorlar, resmi kurumlar, sivil örgütler, hep birlikte Diyabet/SaÚlkl YaÜam Dergisi araclÚyla diyabete yol açan, diyabeti yönetmeyi kolaylaÜtran, bilgiyi öne çkaran ne varsa paylaÜp güç birliÚi oluÜturalm. Çözüm bekleyen sorunlarnz hep birlikte ele alalm, gereksim duyduÚunuzda yannzda olalm. Ýstedik ki, hikâyeleriniz diyabette soru ve sorunlarn ortak olduÚunu göstersin. Ayrca güncel olan da kaçrmayalm, hayattan haberler verelim, yemek piÜirmeye, sanata, hobilerimize yer açalm. Diyabete ve yaÜadÚmz dünyaya merakla, severek, anlayarak bakalm. YaÜam Rehberi, Lezzetli ve SaÚlkl, DoÚru Beslenme, Genç Diyabetli, Merakl Kedi, dergimizde yer alan bölümlerden bazlar … Farkndalk artrma ve diyabet konusunda bilinçlenmeye katk en büyük isteÚimiz. 14 Kasm Dünya Diyabet Günü de bu alanda bilinci artrmak için oluÜturuldu. BilindiÚi gibi Dünya SaÚlk Örgütü de, son yllarda diyabeti de alarm veren hastalklar grubuna dahil etti. Biz, TDC olarak, Ýlk dergimizi 1961 ylnda çkardk. Bundan tam 52 yl önce!.. 2013’te, 14 Kasm Dünya Diyabet Günü’nde çkan bu sayyla çok heyecan duyuyoruz, umarz siz de yeni dergimizi beÚenirsiniz. Hep birlikte, güzel günler dileÚiyle … Prof. Zeynep OÆar Siva TDC Genel Sekreteri Editör¼ün seçtikleri TDC Baêkan Hasan ëlkova;“Diyabetli hasta eèitimi için daha yeterli bir konuma gelebilmek en büyük hayalim” diyor... 14 Kasm Dünya Diyabet Günü, 1991’den beri 160’ aêkn ülkede kutlanyor ve tüm diyabetlileri bir araya getiriyor. ëlk dergimizi 1961 ylnda çkardk. Bundan tam 52 yl önce!.. KASIM 2013 7 YaÏam Rehberi DENGE M Metabolik sendromun 4 belirtisi var: Bel çevresinde geniÆleme, tansiyon ve kolesterol yüksekliÂi ve kan g Æekeri snrda yükseklik. Bu dört belirtiye sahipseniz bir endokrinolog tarafndan kontrol altna alnmanz Æart. Æ Çünkü beslenme ve hareketli yaÆama geçmenize raÂmen deÂiÆiklik olmuyorsa, kalp-damar hastal riskiniz yüksekse, ilaçla tedavi gerekebilir. risk Metabolizma dedikleri... Hepimiz ayr bir varlÌz. Her ne kadar bir makine gibi belli ve ortak iÏleyiÏlere sahip olsak da iç ve dÏ etkenlerle, genetik özelliklerimizle birbirimizden farklyz. Bütün bunlarn farknda olmadan bir de doÌru beslenmeyi bilmeyip hareketsiz bir yaÏam sürüyorsak metabolizmamzn bizden, bizim ondan çekeceÌimiz var. Metabolik sendrom nedir? • Prediyabet, diyabet, abdominal obezite (Karn bölgesindeki yaÚlanma), kan yaÚlarnda bozukluk, yüksek kan basnc, yani tansiyon gibi kalp krizi riskini artran metabolik bozukluÚa metabolik sendrom deniyor. • Genetik mirasmz, hareketsiz yaÜam Üeklimiz, hormonal deÚiÜikliklerimiz de tetikleyen unsurlardan. • Aslnda hastalk ortaya çkmadan, hastalÚ ortaya çkaran risk faktörlerini yok etmek gerekiyor. • Engellemek için, karbonhidrat dengeli, yaÚ azaltlmÜ, Üeker açsndan düÜük besinlerden oluÜan bir yaÜam Üeklini benimsemek öncelikli. Ardndan fiziksel egzersizle hücreleri daha fazla glukoz kullanmaya zorlamak ve varsa kilo vermeyi saÚlamak gerekiyor. • Metabolik sendromu olan kiÜilerde Tip 2 diyabet geliÜme riski 5 kat yüksek. Bu yüzden dikkat etmek lazm. Ãstatistikler • Dünya nüfusunun dörtte birinde metabolik sendrom var. • Türkiye’de 20 yaÜ üstü nüfusun üçte birine yakn metabolik sendromlu. Bu durum Avrupa ve ABD verileriyle benzer sonuç gösteriyor. • Kadnlar, erkek nüfusa oranla daha fazla risk altnda. Türkiye geneli ortalamasnda metabolik sendroma yakalanma sklÚ oran erkeklerde % 28,8, kadnlarda % 41,1. • Kentsel yerleÜimlerde metabolik sendrom sklÚ ortalama % 33,82. Kaynak:Türkiye Metabolik Sendrom AraÛtrma Grubu- METSAR 8 KASIM 2013 % YaÏam Rehberi 10 Araítrmalar doðru beslenme ile günde yarm saat fiziksel aktivitenin %5 ila 10 kilo kaybna yol açtðn ortaya koyuyor. NOT Karn yað diyabet için riskli mi? Pre-diyabet tans kondu B ek? em d e Bu, un en az sekiz saat açlk sonras kan Ïekeri seviyeniz 100 mg üstünde demek. Bir baÏka deyiÏle kan Ïekeriniz fazla tatl, insülin Ïekeri temizlemekte yetersiz kalyor. Unutmayn ki pre-diyabet tans konmas, ille de diyabetli olacaksnz anlamna gelmiyor. Kilo fazlanz varsa doktorunuzun belirlediËi diyeti uygulayn. ÍiÎmanlkla mücadele edin, mutlaka kilo verin. Düzenli egzersiz yapn. Kendinize haftada en az 150 dak. fiziksel aktivite yapmay hedefleyen bir program çizin. Yaplan araÎtrmalar günde yarm saat fiziksel aktivitenin %5 ila 10 kilo kayb ve diyabet riskini azalttËn ortaya koymakta. Ìdeal kilonuza indikten sonra kontrolü çok önemli; kilonuzu korumaya çalÎn. Bu yaÎam biçimine geçmeniz demek diyabet riskinizi %60 azaltmak anlamna geliyor. Açlk kan Îekerine, HbA1c’ye ve glukoz tolerans testine baklarak pre-diyabet tans konuyor. Íekerli bir sv içip iki saat sonra kan Îekeri seviyeniz 140-200 mg arasndaysa insülinin kannzdaki Îekeri yeterince çabuk temizleyemediËinin iÎareti. 10 KASIM 2013 Evet, bel çevresinin geniíliði tek baína diyabet riski göstergesi. Kadnda 88, erkekte 102 cm. snr. Hatta bu snrlar son araítrmalarla daha da aíað çekildi; artk erkekte 94 cm., kadnda 80 cm. snr kabul ediliyor. Göbek yað olan kiíilerin mutlaka kan íekerine baktrmas ve bir endokrinolog tarafndan diyabet riski açsndan kontrol edilmesi gerekiyor. Her íey aslnda batn içindeki bu yað dokusunda yatyor. Bu yað dokusunun açða çkardð asitler insülin direnci yaratyor ve salgsn bozuyor. Göbekle birlikte erkeklerde diíilik hormonu yükseliyor. Baz íiíman erkeklerde bu meme büyüklüðüne de yol açabiliyor. YaÏam Rehberi ANNE ve ÇOCUK MÜ HiM Gebelikte açlk Æekeri 95 mg/dl, 1. saat tokluk 140 ve 2. saat tokluk Æeker ölçümleri 120 mg/dl¼yi aÆmamal. nuz ùekerinizi belli snrlar içinde tuttu÷u . sürece korkuya gerek yok Gebelik diyabeti GebeliÚin 24. haftasndan sonra ve gebelik hormonlarnn yarattÚ etkiyle ortaya çkyor. Ûekeri düÜürmek için önce tbbi beslenme tedavisi planlanyor. 12 KASIM 2013 DoÚumdan sonra düzeliyor. Ancak Üeker düzeylerinin gebelik boyunca normal snrlar içinde tutulmas bebeÚin saÚlkl geliÜimi açsndan büyük önem taÜyor. 2 hafta süreyle açlk ve tokluk Üekeri takibi çok önemli. EÚer deÚerler limitlerin üzerindeyse yaplacak tek Üey insüline baÜlanmas. Gebelikte Üeker düÜürücü haplarn kullanm önerilmiyor. Tedavide kullanlan insülinin plasentay geçerek bebeÂe zarar vermesi sözkonusu deÂil, önemli olan gebelik boyunca doÂru dozlarda insülin uygulanarak Æeker düzeylerini belirtilen snrlar içinde tutmak. Çünkü bebeÂe insülin deÂil yüksek Æeker zarar veriyor. Bu yüzden tereddütsüz, vakit kaybetmeden insüline baÆlamak Æart. TÜ YO Sk aralarla beslenme ve dengeli karbonhidrat alm bu skntlar geriletir, unutmayn, ama sorun devam ederse mutlaka bir endokrinoloÂa gidin. Reaktif hipoglisemi Reaktif hipoglisemi hastalktan ziyade bir bozukluk ve genellikle yanlÏ beslenmenin sonucu. B edenimizin olaÚan iÜleyiÜinde yemek yememizle birlikte pankreas insülin üretimini artryor. Böylece Üekerin fazla yükselmesi önleniyor; yani bu salg, ayn zamanda hayati bir ayar sistemi. Mesela yediklerimiz çok Üeker içeriyor, o zaman pankreas da ona göre insülin üretiyor. Aslnda yoÚurttan süte, tam buÚday ekmeÚinden meyveye, sebzelerden tahllara yediÚimiz her Üeyin içinde belli oranlarda Üeker var; yediÚimiz besinlere göre kana karÜma hzlar da farkl. Mesela tatl, meyve sular, beyaz ekmek gibi çabuk sindirilenlerin içindeki Üeker hzla kana karÜtÚn- dan üretilen insülin de yüksek oluyor. Yani, bedenimizi bir tür ani Üokla sersemletiyoruz. Ýnsülindeki bu artÜ, kan Üekeri seviyesini normal deÚerlerin altna düÜürebiliyor ve buna reaktif hipoglisemi, tepkisel Üeker düÜmesi deniyor. Reaktif hipoglisemide Üeker 50 mg/ dl’nin altna düÜebiliyor. Yemekten 3 saat sonra ortaya çkan bu ciddi düÜüÜ terleme, fenalk, açlk hissi ve uyku hali gibi belirtilere yol açyor. Reaktif hipoglisemi, ÜiÜman ve ailesinde diyabet bulunanlarda diyabet habercisi olabilir ama genellikle yanlÜ beslenmenin bir sonucu. Diyabet riskinizi mutlaka doktorunuza danÆn. KASIM 2013 13 YaÏam Rehberi ÇOCUK SAöLIöI Önemli! Yaplan araítrmalara göre her yl dünyada 100 bin çocuktan 17’si diyabetle taníyor. Metabolik sendrom, obezite ve kötü beslenmenin yaygnlaímas nedeniyle çocuklarda Tip 2 diyabet riski artyor. Diyabet ve çocuklar Çocukluktan itibaren Tip 1 diyabete yakalanan pekçok kiÎi var. ABD kadar olmasa da ülkemizde de yanlÏ beslenme ve hareketsiz yaÏam nedeniyle Tip 2 diyabete yakalanan çocuk ve genç says da yükseliÎte. Dünyada gençlerin yaklaÎk %90’ Tip 1 diyabetten Îikayetçi ve bu ülkeden ülkeye deËiÎen saylarda. T eknoloji ne güzel; gün geçtikçe ilerliyor, bize rengarenk, süslü püslü yeni arkadaÜlar, filmler, diziler, oyunlar sunuyor. Ellerimizde modern telefonlarmz, çeÜitli tablet bilgisayarlarmz, önümüzde tv ekranlar doÚadan, gerçek dünyadan kopuk bir yaÜam sürüyoruz. Bu teknolojinin mucidi olan bizler, insanoÚlu adeta kendi kiÜisel geliÜimine kulaklarn tkamÜ, gözleri ekrana bakar halde. Bu dondurulmuÜ sahneler, özellikle de çocuklar ve 14 KASIM 2013 gençleri etkiliyor. Tüm bunlara saÚlksz beslenme de eklenince hareketsiz yaÜamn kahramanlar çocuklar sanal dünyada yeri olmayan hastalklara davetiye çkaryor. Üçte biri risk taÆyor Türkiye’de çocuklarn üçte biri yetiÜkin yaÜa gelmeden Tip 2 diyabet ve/veya obezite riski taÜyor. Tip 2 diyabetin bu yaÜlarda görülme nedenlerinin baÜnda hareketsiz yaÜam ve yanlÜ beslenme geliyor. Sadece bize Neyin metabolik sendroma neden olduðu henüz tam bilinmiyor ama karn bölgesindeki yaðlanma ve insülin direncinin bunu tetiklediði biliniyor. Evlerde ekran baðmls olarak hareketsiz bir yaíam, çocuklar ve gençleri de Tip 2 diyabetle tanítran ac gerçeklerden. özgü de deÚil elbet; mesela araÜtrmalar, ABD’de 2000 doÚumlu çocuklarn üçte birinin hayatlar boyunca diyabet riski taÜyacaklarn ve belki diyabetli olacaklarn gösteriyor. Türkiye gerçeÚi de çok parlak deÚil; .6-16 yaÜ aras çocuklarda obezite oran son 8 ylda %5’ten %10.5’a çkt. Okul çaÚnda bilinen 20 bin diyabetli çocuk var. 2010 ylnda okullarda uygulamaya konan eÚitim programlaryla -henüz yolun baÜlangcnda, pek çok eksiÚi var ama yine de- çocuklardan öÚretmenlere, hemÜirelerden ailelere, bilinç ve farkndalk eÚitimleri devam ediyor. Bu sayede örneÚin, Tip 1 diyabetli çocuklar artk snfta Üeker kontrollerini yapabiliyor (henüz baz okullarda), Üeker düÜmelerine karÜ önlemlerini alabiliyor, ara öÚün zorunluluÚu bir Ümarklk olarak görülmüyor. Ve henüz tam o bilinç oluÜmasa da yavaÜ yavaÜ ilerleyen eÚitim programlaryla bunun dünyann sonu olmadÚn, dÜlanmalar gerekmediÚini snf arkadaÜlar da öÚreniyor. Bu farkndalk çalÜmas sayesinde diyabeti öÚrenen öÚretmenler, pek çok çocuÚun erken diyabet teÜhisinin konmasn da saÚlamÜ durumdalar. Yapabiliriz, yapmalyz Bir kiÜinin, bir çocuÚun ya da bir gencin Tip 2 diyabetli olmasna yol açan çeÜitli nedenler, faktörler bulunuyor. Genetik ve etnik eÚilimleri, unsurlar deÚiÜtiremeyiz ama mesela hareketsizliÚi ve besin deÚeri olmayan yüksek kalorili yiyecekleri hayatmzdan çkarabiliriz. Yani basit bir farkndalk ve dönüÜümle diyabet riskimizi ortadan kaldrabiliriz. Özellikle okullarda öÚretmenlerin de bu konuda dikkatli olmas, bilinçlenmesi, Belirtiler • Susuzluk, yorgunluk, kilo kayb, Sk idrara çkma. • Çocuklarda karn aÂrlar, baÆaÂrlar ve davranÆ bozukluklarna da dikkat etmek gerekiyor. Tekrarlayan mide aÂrlar ve nedensiz hastalklar da diyabetle iliÆkili olabilir, bu yüzden ailelerin bu belirtiler varsa tetikte olmal. Diyabet Beslenme Çocuk • Küçük yaÆtan itibaren çocuklar saÂlkl yiyeceklere yönlendirmeli. • SaÂlkl kahvaltyla baÆlangç; bütün gün dikkatlerini toplamalarna ve hareketli olmalarna yol açar. bu eÚilimleri taÜyan çocuklara farkl davranarak alglarn deÚiÜtirmeye çalÜmas, hayatlarnda yeni pencereler açmas mümkün. Ksa süre önce baÜlayan farkndalk çalÜmalar hemen olmasa da uzun vadede dönüÜüm yaratacak Üüphesiz. Bu arada aileler de mesela grup sporlar, bireysel sporlar, keÜif yürüyüÜleri gibi etkinliklerle çocuklar ekran, oyun karÜsndan uzaklaÜtrmaya çalÜrlarsa, beslenmelerine dikkat ederlerse yolun sorun oluÜturan yars aÜlmÜ olacak. Neden? • Genetik eÂilimlerin etkili olduÂu söyleniyor ama ailelerinde diyabetli bulunmayan pek çok Tip 1 diyabetli çocuk var. Yani, esas neden henüz tam olarak bilinmiyor. • Çocuklarda Tip 2 diyabete yol açan nedenlerin baÆndaysa kötü beslenme ve hareketsiz bir yaÆam tarz geliyor. • Okula yanlarnda yiyecek götürüyorlarsa, tam tahll ekmek, soÂuk tavuk, hindi, köfte gibi seçenekler, taze sebze ve meyve ideal. Åekerini kontrol altnda tutaca ayran, süt, badem, ceviz, fndk gibi ara öÂün yapaca atÆtrmalklar da unutmadan. • Beslenme biçimini deÂiÆtirmesi ve zararl yiyeceklere yönlenmemesi sizin elinizde. Kendisi için iyi bir Æey yaptÂn alglamasn saÂlayn. • EÂer okulda yiyorsa menülere bakp onu yönlendirmek, yaÆna baÂl birlikte seçim yapmak, onun da anlamasn saÂlamak en iyisi. • ÇocuÂunuza her gün en azndan 30 dakika spor yaptrabilirseniz diyabetini normal seviyelerde tutmasn saÂlamÆ olursunuz. Ayrca oyunlarla, internetle ekran baÆnda geçireceÂi saatleri günde bir ya da iki saatle snrlarsanz daha hareketli bir yaÆam olur. Çocuklarn küçük yaÆtan buna alÆmas ömrü boyunca sürdürmesine, daha olumlu, neÆeli olmalarna yol açyor. Birlikte yürüyüÆ yapar, bisiklete binme ya da basketbol-voleybol gibi sporlarla uÂraÆrsanz siz de hem saÂlkl yaÆamÆ hem de birlikte güzel vakit geçirmiÆ olursunuz. KASIM 2013 15 Profil GENÇ DøYABETLø Genç diyabetli Ízmir’de yaÏayan Emir BuÌra Gezgin 10 yaÏnda ve Tip1 diyabetli. “Hayat sadece diyabetten ibaret deËil” diyor... B en 1.5 yaÜmdan beri diyabetliyim. Annemin anlattÚna göre diyabet tans 3 ay sonra konmuÜ ve ben yüksek ateÜ ve enfeksiyonla hastaneye yatmÜm. Bir aylk hastane sürecimde en çok annem üzülmüÜ olmal ama sanrm eÚlenceli bir bebekmiÜim. Hastane görevlisine ‘Bilibilici Amca’ (yemeklerde genelde tavuk olduÚu için) adn takmÜm ve bana yemeÚimi getirdiÚinde insülin yapmam gerektiÚnin bilincinde hemÜiremi ‘HemÜire abla, bana pat 16 KASIM 2013 pat yap’ diye çaÚrrmÜm. Zaten ailem de benim bu hallerimi görüp ‘biz aÚlayp szlyoruz, BuÚra bizden olgun’ diye ÜaÜrmÜ, sanki onlar da ben tedavi etmiÜim. HastalÚmn inceliklerini doktorum ve hemÜirelerden öÚrenip bunu bana yavaÜ yavaÜ, sabrla öÚreten annem bu kadar bilinçli olmasa ben hastalÚmla bu kadar barÜk olur muydum bilmiyorum. ÛaÜracaksnz ama ksa sürede, neredeyse üç yaÜnda Üekerimi ölçmeye, annemin bana söylediÚi dozu, yani yaÜam kaynaÚm insülinimi kendi kendime yapmaya baÜlamÜm. Okula baÜladÚmda da Üekerimi ölçüp, annemi aryor, yemekleri söyleyip kaç doz insülin yapacaÚm soruyordum, Üimdi artk ben de kendim ayarlayabiliyorum. Snfta hipoglisemi yaÜadÚmda çantamdaki meyve suyumu içmek için öÚretmenimden izin istiyorum, annem aslnda snfta içmem için srar ediyor ama arkadaÜlarmn da can çeker, diye ben istemiyorum ve dÜar çkyorum. Zaten onunla yaÜamay çoktan öÚrendiÚim ve düÜmeyi önceden hissettiÚim için sorun da olmuyor. Diyabetli arkadaÜlarmn bu hastalÚ sorun yapmasn, kabullenemesini ve büyütmesini anlayamyorum. Bu, bizim yaÜammzn bir parças. Geçenlerde diyabet gezilerinden birinde yemek zaman insülini alp kafama koydum, herkes ÜaÜrd. ‘Ýnsülin beynimde baÜlar, kolumda biter’ dedim ve iÚnemi yaptm. Ýstiyorum ki onlar da benim gibi bu hastalÚ büyütmemeyi ve yönetmeyi öÚrenebilsin. Hayat diyabetten ibaret deÚil. Resim yapyorum, yüzüyorum, futbol oynuyorum, Ýngilizce kursuna gidiyorum. Tiyatroya gitmeyi, oyunlar izlemeyi çok seviyorum. Bu arada bir ajansa kaytlym. Hatta 2011 ylnda Anadolu Kartallar filminde ÇaÚatay Ulusoy’un çocukluÚunu canlandrdm. Reklam filmleri için beni çaÚryorlar. En sevdiÚim, insanlara yardmc olmak. Annemin sayesinde Engelli, Lösemili kardeÜlerimle tanÜtm ve onlarla arkadaÜ oldum. Ýki yldr harçlklarm biriktiriyorum ve sokaktan, evden kapak topluyorum. Bu sayede iki tane tekerlekli sandalye ile BUöRA’NIN ANNESø NøHAL GEZGøN: “Diyabet eËitimine marketten baÎladm” B uÚra’ya henüz1,5 yaÜnda diyabet tans konduÚunda aile olarak ortak kararlar aldk. BuÚra 4 kardeÜin en küçüÚü, ablalar ve bir de abisi vard. DiÚer çocuklarma da hakszlk yapmadan – onlarn En sevdiðim, insanlara yardmc olmak. Annemin sayesinde Engelli, Lösemili kardeílerimle tanítm ve onlarla arkadaí oldum. ñki yldr harçlklarm biriktiriyorum ve sokaktan, evden kapak topluyorum. Bu sayede iki tane tekerlekli sandalye ile 10 kol deðneði alabildim ve ihtiyac olanlara yardm etmií oldum. 10 kol deÚneÚi alabildim ve ihtiyac olanlara yardm etmiÜ oldum. Küçükken annemin bana öÚrettikleri bana diyabetle yaÜamay öÚretti. Zaten bizim yaÜammz saÚlkl yaÜamak isteyenlerden farkl deÚil. Herkesin bizim gibi beslenmesi, spor yapmas lazm ama insanlar bunun farknda deÚil. Diyabet benim bir parçam, ben bu hayat onunla öÚrendim. da bir dünyalar vard- karÜma önce onlar aldm ve ‘tatl da dahil bütün yiyeceklerinizi kardeÜinizin yannda yiyin ki gizli yemenize alÜmasn, ondan gizli yerseniz ve sizi görürse ona iyilik deÚil kötülük yapmÜ olursunuz’, dedim. Çocuklarmn belki boÚazna dizilirdi yedikleri ama zamanla onlar da alÜt. Hayat bir mücadale... Zevkle uÚraÜyordum, zordu ama zoru baÜarmam gerekiyordu. Diyabet konusunda ne bulursam okudum, araÜtrdm, Kent Hastanesi’nden 9 Eylül AraÜtrma’ya, ksaca nerede bir konferans varsa oraya gittim; diyabetli çocuklara nasl davranmalyz’dan beslenmeye, hastalÚn püf noktalarndan okul hayatna hazrlÚa... OÚlumun diyabet eÚitimine market alÜveriÜleriyle baÜladm. ‘Ne istersen al ve sepete koy’ derdim. Tabii ki her çocuk gibi topitop, çikolata, bisküviler, yani ne kadar yasakl yiyecek varsa onlar alrd. Yasak koyma- KASIM 2013 17 Profil GENÇ DøYABETLø » dm, ald, çok hevesliydi, tatmin oluyordu, çocuÚumda bunu farkettim. Mutfakta ona bir kiler yaptm, aldklarn kendisi oraya yerleÜtiriyordu, hâlâ da yapar, arada o kileri temizler, ‘ooh doydum’ der. Bu kiler, çok hoÜuna gitti, hatta kilerin adn da BuÚra Bakkal koyduk. Oradan benim ve ablalarnn izni olmadan almak yok, Üekerini ölçeceÚiz, güzel çkarsa istediÚinden alabilirsin, yersin, diyorduk, küçükken kafa sallayarak bize, tamam, derdi oÚlum. Formulüm; gizlememek saknmamak Misafirlerime evde bir diyabetli çocuk yokmuÜ gibi ikramlarm yaptm; oÚlumun Üekerini ölçer ve yüksek çkarsa, bak bu senin, istersen kilerine koy, sonra yersin, Üimdi yersen organlarna zarar veririz, çok üzülürüm ben, aÚlarm, keÜke oÚluma vermeseydim, derdim, ‘tamam annem, sen üzülme, sonra yerim, pat olurum yerim’ derdi. Ona diyabetin inceliklerini öÚretmek için gece gündüz, yeri geldi sabaha kadar nöbet tuttum, çok Üükür oÚluma diyabetini bu Üekilde sevdirdim. BuÚra da yaÜ küçük olmasna raÚmen çok büyük destekçim oldu; onun hastalÚn kabullenmesi büyük bir baÜaryd bizim için. Formülüm, saknmamak, gizlememek, Üekeri düÜünce ya da izin veriyorsa ödül olarak tatl yemesine izin vermek... Emir BuÚra 4 kardeÜin en küçüÚü ve ailenin en kymetlisi. Ablas Hande ve diÚer kardeÜleri ile küçük yaÜtan itibaren çok iyi vakit geçiriyorlar. 18 KASIM 2013 Bu alanda da eÂitim çok önemli BuÚra’y ana okulundan itibaren özel okula yazdrdk ama bizim için BuÚra deÚil okul sorun oldu. Emekli, orta halli ailenin çocuÚu BuÚra; ne zorluklarla okuturken çok kötü günler geçirdik; oÚlumun hastalÚn öÚretmenleri ve okul idaresi kabul etmedi; derste Üekeri düÜünce hemÜiresine gidiyor, okul müdürü ‘senin derste olman gerekir, koridorda ne iÜin var’ diye oÚluma baÚryor, hemÜiresinin müdahalesine raÚmen... DiÚer annelere hakszlk oluyor diye okula girmem yasakland. Diyabeti 1,5 yaÜndaki oÚluma öÚrettim ama eÚitimcilere öÚretemedim maalesef. OÚlumun psikolojisi bozulunca baÜka okula verdim. Bir saatlik bir yol mesafesi olsa da gözüm arkada kalmadan emanet edebiliyorum. Bu alanda eÚitim çok önemli, Ege Üniversitesi’nden önce ben, sonra da BuÚra sertifika aldk. Okul hayatnda yaÜadklarna dikkat çekmek için BuÚra baÜbakana pek çok mektup yazd, yardm istedi. SaÚlk BakanlÚ bizimle iliÜki kurdu ve okullarda eÚitim vermemeiz için izin verdi; bakanlktan, Ýzmir SaÚlk’tan diyabet hemÜireleri ve ben diyabetli çocuklarn bulunduÚu baz okullarda eÚitime gittim. Hastal baÆ belas deÂil, oyun, baÆar, yaplmas gereken olarak görmek Okulda hemÜiresi var ama yine de öÚlen yemek saatinde BuÚra mutlaka beni arar, Üekerine bakar deÚerini söyler, yemeklerini bildiÚim için ona Üu kadar yap diye dozunu söylerim. EÚer snrdaysa tatlnn yarsn yiyebilirsin, diye ödüllendiririm, sevinir. HastalÚn bir baÜ belas, dünyann sonu deÚil deÚil oyun, baÜar, yaplmas gereken olarak görmesini baÜardm. Arada artk kendisi bakarak yiyeceklerine göre dozunu ayarlayabiliyor. Çok Üükür, oÚlum isyan etmeden bugüne kadar geldik, inÜallah buluÚ çaÚn da böyle güzel yaÜarz. Çocuklarmzn ellerinden tutalm, yollar açk olsun. EKÌM 2013 Diabet 19 SaÌlkl Günler Yorulursunuz ama karílðn her zaman alrsnz Sadece kalori için deðil saðlðnz için yapn. Spor yapyorsanz uzun yaíarsnz. NOT Neden egzersiz yapmalym? egzersiz yapmak vücudunuzun insüline cevap verme Düzenli sini ve kan Îekerinizi yönetmenizi kolaylaÎtrr. Egzersiz kan Îekerinizi düÎüreceËinden diyabeti kontrol ederken aldËnz ilaçlara gereksinimi azaltabilir ve hatta ortadan kaldrabilir. özellikle kol ve bacak damarlarnn dolaÎmn Egzersiz, düzenler. kolesterolünüzün ve yüksek kan basncnzn den Yüksek gelenmesini saËlar. 20 KASIM 2013 150 SPOR Haftada 150 dakika fiziksel aktivite yapmay hedefleyen bir program çizin. kan Îekerinizi yükseltme etkisi olan stresi ve olu Egzersiz Îabilecek depresyon riskini azaltr. kan basnc ve kolesterolü düÎürmeye yardmc Yüksek olduËu için kalp krizi riskinizi azaltr. Spor vakalarda iyi bir beslenme plan Baz na eÎlik eden egzersiz Tip 2 diyabeti varsa kontrol etmeye yetebilir. denge var! KASIM 2013 21 SaÌlkl Günler DOöRU BESLENME Diyabetliler için 10 süper yiyecek KÏa giriyoruz, havalar soÌuyacak, gribal enfeksiyonlar artacak. Beslenme listemizi çeÏitlendirmek, besin içeriklerini ve nelerin bizi güçlendirdiÌini bilmek en iyisi. BÌLÌP SEÇMEK ÖLÇÜLÜ YEMEK 22 KASIM 2013 1 NiÆastasz sebzeler Glukoz deÚerimizi yükseltmeyen, kalorisi ve karbonhidrat az sebzeleri diyabetliler hem bol tüketebilir hem de beden saÚlÚn koruyabiliriz. Lahana ailesinden karnbahar, brokoli bunlara örnek. Vitamin, mineral, lif açsndan zengin bu sebzeler vücudun doÚal savaÜçlar; domates, baharat, sarmsakla tatlandrarak kendinizi güçlendirebilirsiniz. 3 Ceviz, keten tohumu ve diÂer fndk fstk Ceviz ve keten tohumu magnezyum, life ilaveten Omega-3 yaÚ asitleri içeriyor. Cevizde E vitamin, folik asit, çinko ve proteinin yansra ayrca kolesterolü düÜüren, kalp saÚlÚna destek olan yaÜamsal bir yaÚ asidi alphalinolenic asit var. Fndk ve fstk da saÚlk için ölçülü yenmesi koÜuluyla faydal yaÚlara sahip, açlÚ önlüyor ama özellikle ceviz ve keten tohumu beden saÚlÚ için çok güçlü destekler. 2 YaÂsz süt ve yoÂurt D Vitamini saÚlk için yaÜamsal öneme sahip, kemikleri güçlendirdiÚini bildiÚimiz halde yeterince tüketmiyoruz. 4 Domates Likopeni yüksek domates, kanser riskini azaltan (özellikle prostat kanseri riskini), kalp krizine, makula dejenerasyonuna (görme zorluÚu yaratan bir hastalk) engel olan bir besin. Hem çiÚ, hem piÜmiÜ hali yaÜamsal önemde. KASIM 2013 23 SaÌlkl Günler DOöRU BESLENME Diyabetliler için 10 süper 6 yiyecek Bakliyat 8 YeÆil sebzeler ve karalahana 10 Çilek, frambuaz YeÜil sebzeler vitamin ve lif deposu. Karalahana ise içeriÚi itibatyla kanser önleyici özellikler taÜyor; günlük K ve A vitamin ihriyacmz karÜlayan bir güç kaynaÚ. Fasulye, bakla yüksek lif ve proteine ilaveten magnezyum ve potasyum gibi önemli mineraller içeriyor. 7 24 Somon balÚn düzenli tüketen insanlarda kalp krizi riskinin çok düÜük olduÚu ispatlanmÜ durumda. Çünkü Omega-3 YaÚ Asidi açsndan zengin; D Vitamini fazla, selenyum var içinde; saÚlkl saçlar, trnaklar ve kemikler için tüm bunlar çok faydal. Somon sevmiyorsanz sardalya, uskumru gibi balklar da bu kategoride. 5 Mercimek ve diÂer tahllar 9 Portakal, limon, greyfurt Tahllar, kuru baklagiller, bedendeki insülinin salnmn yavaÜlatyor, Üeker deÚerini dengeliyor, yaÚlanmay önlüyor ve hazm kolaylaÜtryor. ÖrneÚin mercimek B vitamini, demir, bu insülin salnmn dengeleyen kompleks karbonhidratlar ve protein içeriyor. Somon ve Omega-3 açsndan zengin balklar Ýçmek yerine yemeyi tercih edin, böylece kaç adet tükettiÚinizi kontrol edebilir, diyabetinizi yönetebilirsiniz. Üçü de lif ve C vitamini kaynaÚ. KASIM 2013 Lifle dolu C vitaminiyle gözümüzü koruyan çilek, ahududu, frambuaz, böÚürtlen gibi meyveler antioksidan deposu.Hiç bir meyve ve sebzede olmayan miktarda antioksidan içeriÚiyle kalp krizi ve kanser riskini azaltyor. Ayrca iltihap önleyici etkisi var. Ãlle de patates yemem lazm, çok seviyorum diyenler, patatesi buzdolabnda bekletip 2 saat sonra ya da ertesi gün yerlerse, içindeki niÆasta ve Æeker yükü azalyor. Yine dolapta bekleterek salata yaptysanz, sirke ilave ederseniz içeriÂindeki asitle Güsini biraz daha düÆürmüÆ olursunuz. TÜ YO Gû Glisemik indeks nedir? D iyabet ve beslenmeyle ilgili araÜtrmalar her on ylda yeni bilgiler edinmemizi saÚlad. Glisemik indeks (GÝ) tanm, 1980’li yllarda belirlendi. Ýçerdikleri Üeker oranna baÚl olarak baz yiyeceklerin kan Üekerini daha fazla yükselttiÚinden hareketle besinler, düÜük/orta/yüksek glisemik indeksli olarak üçe ayrlyor. GÝ, protein ve yaÚlar dÜnda bütün besinleri içeriyor. DüÜük GÝ’li gdalar kan Üekerini daha az ve yavaÜ yükseltirken yüksek GÝ’liler kan Üekerini hem hzla yükseltiyor hem de insülin hormonu ihtiyacn artryor. Beden aÜr insülin ürettiÚi için vücut bu fazlay depoluyor ve bu da yaÚlanmaya neden oluyor. Bu yüzden sadece diyabetlilere deÚil, reaktif hipoglisemisi ve insülin direnci olanlara da yiyeceklerin GÝ’lerini bilerek ona göre beslenmeleri öneriliyor. Daha iyi anlamamz için karbonhidrat yükü fazla olan patatesten örnek verelim: Orta boy bir patateste 15 gr, bir çay kaÜÚ toz Üekerdeyse sadece 4 gr karbonhidrat var. Hele bir de o patatesi kzartlmÜ halde yerseniz ilaveten yaÚ ve kalori yüklemesi yapmÜ oluyorsunuz. Gà Sfr Olan Yiyecekler Salatalk, marul, domates, sarmsak, karnabahar, lahana, brokoli, spanak, kabak, turp, yeÜil soÚan, bamya, mantar, prasa, yeÜil fasulye, hindiba, avokado, limon, ahududu. Güsi Yüksek Olanlar Hamburger, beyaz ekmek, pirinç pilav, msr cipsi, patlamÜ msr, Üeker, patates kzartmas, kumpir, haÜlama patates, patates püresi, karpuz, pide, pizza. KASIM 2013 25 SaÌlkl Günler Her Üeyin baÜ, ölçü ve denge. Her tür besini yiyebiliriz, yeter ki abartsz ve dengeli olsun. Yine de en üst basamaÚa özel dikkat. DOöRU BESLENME ! • Haftada en az iki kere balk; tercihen somon, sardalya ya da uskumru. • Ûarküteriden uzak durun ya da kontrolü elden brakmayn. Beslenme Piramidi PROTEÌN TAHIL SEBZE MEYVE En alt grupta yer alan yiyecekler çok önemli. Günlük yiyeceËimizin çoËunluËunu bu grup oluÎturmak zorunda (5 ile 8 porsiyon). Gün içinde sürekli enerji harcyoruz, bu enerjiyi de bize karbonhidratlar veriyor. Karbonhidratlarda hem Îeker hem de lif, mineral ve vitaminler var. Kanda glukozu yükseltme etkisi düÎük olan karbonhidratlar tanmak diyabetliler için hem yaÎamsal hem de diyabeti baÎaryla yönetmenin anahtarlarndan. Karbonhidratlarn yannda herkes için çok faydal lifli gdalar alnrsa karbonhidratlarn Îeker orann da düÎürüyor. 26 KASIM 2013 KASIM 2013 27 SaÌlkl Günler PSøKOLOJø Diyabet, dünyann sonu deÌil, kaç yaÏnda olursak olalm hayat uzun bir öÌrenme süreci ve öÌrenmek kesinlikle insana güç verir. 1 Tip 1 ya da Tip 2 diyabetli olmak demek, insanlarn daha güzel bir hayat yaÏamak için yapmadklarn fark etmek demek. 2 ? Algmz 10 admda nasl deËiÎtirebiliriz Ílaç tedavisiyle ya da insülinle diyabetli yaÏamnz baÏlad. Kafanz karÏt, birden kendinizi kstlanmÏ hissediyorsunuz. Hayatn size hakszlk ettiÌini, yasaklar koyduÌunu düÏünüyorsunuz. Ancak 10 admda tüm bu olumsuzluklar yok etmeniz artk mümkün!.. 28 KASIM 2013 Güç benim elimde. Diyabetimi iyi yönetirsem yapamayacaÌm hiçbir Ïey yok. 3 Hayat benim, bana sunulanlar, gerçekleÏtirmek istediklerim, güzel bir yaÏam beni bekliyor. 4 5 Ístersem baÏarrm ve beni kimse durduramaz. Saatleri aksatmamak ve sk aralklarla beslenmek zaten herkesin yapmas gerekenler, insanlar bunu bilmiyor ya da bahaneler uydurarak kendilerine zarar veriyor. 6 Egzersizi hayatma sokarsam kan Ïekerim düÏeceÌi için daha az insüline ihtiyaç duyacaÌm, ilaçla diyabetimi yönetiyorsam insülin stoklarm korumuÏ olacaÌm. 7 Her gün yarm saat yürürsem metabolizmam, kemiklerim, vücut salglarm da harekete geçecek, yaÏadÌn hissedecek. Ben de kendimi daha enerjik hissedeceÌim. 8 Ílk iÏ günü planlamalym, ertelememeliyim, çünkü bu da yaÏadÌn hissetmenin anahtar. 9 saatimi (doktoruma 10 YürüyüÏ danÏarak) belirleyeceÌim ya da bir spor salonuna yazlacaÌm. Eminim böylece insanlarn bana bakÏ da deÌiÏecek. EKÌM 2013 Diabet 29 Haberler 280 371 milyon milyon Dünyada diyabet riski OT taíyanNkiíi says. 14 Kasm Dünya Diyabet Günü 30 KASIM 2013 3 Dünyada yaíayan diyabetli says. H er yl 14 Kasm’da kutlanan Dünya Diyabet Günü (WDD), Uluslararas Diyabet Federasyonu’nun (IDF) ve ona üye derneklerin bir kampanyas. Ve ilk olarak 1991’de baÜlad. IDF ve Dünya SaÚlk Örgütü’nün diyabetin saÚlk sorunlarnda etkisini azaltmak için seçtiÚi bu tarih, yani 14 Kasm, 1922’de Charles Best ile insülinin keÜfine yol açan fikrin mucidi Frederick Banting’in doÚum günü. 2007’de BirleÜmiÜ Milletler’in (BM) diyabeti mücadele edilmesi gereken hastalklar arasna almasyla bu gün özel bir statü kazand. Her yl IDF, 160’ aÜkn ülkedeki 200’den fazla üyesi, saÚlk çalÜanlar, diyabetliler, aileleri ve resmi kurumlarla bu özel günü birlikte kutluyor.. 2007-2008 temas; Diyabetli Çocuk ve Ergenler’di. 2009-2013 temas ise Diyabetli EÚitimi ve Önlemler olarak belirlendi. 2013 kampanyas ise GeleceÚimizi Koruyalm. Türk Diabet Cemiyeti 14 Kasm»da ücretsiz Åeker taramalar yapyor. Pek çok Åehirde yürüyüÅler ve çeÅitli etkinliklerle diyabetlilerle Dünya Diyabet Günü»nü kutluyor. Mavi Halka • Mavi, gökyüzünün rengi. • Bütün kültürlerde halka, yaÜam ve saÚlÚ simgeliyor. • Mavi halka, olumlu düÜünceyi simgeliyor. • 2007’den beri bütün uluslar birleÜtiren halka ile gökyüzünün rengi olan mavi birleÜerek diyabetlilerin sembolü oldu. GeleceÂimizi Koruyalm Diyabet, 21. Yüzyln en önemli saÚlk sorunlarndan. Beslenme ve hareketli yaÜama iliÜkin bilinçlenme saÚlandÚnda önlenebilir bir hastalk olan diyabetle ilgili farkndalÚ artrmak en temel meselelerin baÜnda. Bilelim • BM Genel Kurulu, 20 Aralk 2006’da stma, tüberküloz ve AIDS’den sonra dünyada hzla artÜ gösteren ve aslnda bilinçlenmeyle gerileyebilecek olan diyabeti de mücadele edilmesi gereken hastalk snfna ald. • BM’ye üye ülkeler bu tarihten itibaren iÜbirliÚi içinde çalÜmaya baÜlad. • Hedef, diyabet konusunda önleyici çalÜmalar yapmak ve etkili tedaviler için giriÜimde bulunmak... ‘Türkiye’de yaplan araÜtrmalar eÚer doÚru beslenme ve hareketli yaÜama geçmezsek önümüzdeki on ya da yirmi yl içinde toplumun yarsnn diyabetli ve diyabetli olmayanlar olarak ikiye ayrlacaÚn gösteriyor. ‘ Prof. Hasan Ülkova Türk Diabet Cemiyeti BaÛkan KASIM 2013 31 Guinness Rekoru ‘En Ûeker Rekor’, yani Üeker taramas Haberler NOT kategorisinde dünya rekoru Temmuz 2012’de, sekiz saat süresince 5.217 kiÜiye yaplan taramayla Filipinler’e aitti. Türkiye, 18 Kasm 2012 tarihinde ayn saat içerisinde 7.042 kiÜinin kan Üekerini ölçerek Guinness Rekorlar Kitab’na adn yazdrmaya hak kazand. 14 Kasm Dünya Diyabet Günü “Diyabeti Durduralm” projesi CumhurbaÅkanlÁ himayesinde, Türk Diyabet Vakf koordinatörlüÁünde baÅlad. Diyabeti Durduralm 31 Mart 2011’de T.C. CumhurbaÜkanlÚ himayesinde “Diyabeti Durduralm!” projesi baÜlad. Diyabetin yaÜamn her alannda bir gündem konusu haline getirilmesi ve yaÜam boyu diyabetten korunma bilincinin geliÜtirilebilmesi amacn taÜyan proje, insanlÚn ortak sorunlarndan farkndalk, doÚru beslenme ve hareketli yaÜam üzerine kurulu. Türk Diabet Cemiyeti’nin Diyabet- SaÚlkl YaÜam Dergisi’nin de en büyük hedefi, bu farkndalÚ artrmak. Diyabet Vakf’nn koordinatörlüÚünde üç yl sürecek bir sosyal sorumluluk projesi olan “Diyabeti Durduralm!”, 23 ilde çalÜmalar yapt. Akran EÂitim Program 1003 toplant yapld; 18 bin kiÜiye eÚitim verildi. Diyabet Parlamentosu Ülkemizde on milyonun üzerinde kiÜi, diyabet riski altnda bulunuyor. Diyabetlilerin yaÜam kalitesinin geliÜtirilmesi, tedavi ve bakm standartlarnn yükseltilmesi amacyla ortak görüÜ ve önerilerin konuÜulduÚu “Diyabet Parlamentosu”nun ilki 19 Kasm 2011’de Ýstanbul’da yapld. 3.’sü TBMM’de gerçekleÜen parlamento meclis çats altnda diyabetle ilgili paydaÜlarn bir araya gelmesini saÚlad. Diyabet Evi Projesi Diyabetten korunmak ya da diyabetin yönetimiyle ilgili bilgi almak isteyenler için Ýstanbul’da “Diyabet Evi” açld. 32 KASIM 2013 Etkinlikleri Ankara: SaÂlk BakanlÂ, “GeleceÂimizi Diyabetten Koruyalm” alt baÆl altnda panel düzenliyor. ÃlköÂretim ve lise öÂrencileri arasnda yaplan diyabet konulu resim yarÆmasnda ödül almay hak kazanlara ödülleri verilecek ve Diyabet Parlamentosu¼nun dördüncüsünü yaplacak. Ýstanbul: 17 Kasm 2013¼de Ktalararas Avrasya Maratonu var. Türkiye Diyabet Vakf, T.C. SaÂlk Bakanl Ãstanbul Halk SaÂl MüdürlüÂü, Uluslararas Diyabet Federasyonu ve baÆka ülkelerden katlmclarla birlikte »¼Intercontinental Diabetes Walk 2013¼¼ yürüyüÆü gerçekleÆtiriyor. Tarama: Türkiye¼nin 23 ilinde Æeker taramalar, halk bilinçlendirici toplantlar yaplacak, bu çerçevede aÆler aslacak. YaÏasn Hayat Emine ÇAYKARA Hikâyeler... Yansmalar... Bir musibet bin nasihat A rkadaÎlarm hep derler ki, senin kadar hastalËnla barÎk yaÎayan birini görmedik. Herkes Îeker hastasym diye kendine bin türlü bahane buluyor, kendini acndryor ya da kendine acyarak karÎsndakileri de karanlk psikolojilere sokuyor. Sen öyle misin? Ne zaman Îekerine baktËn, ne zaman iËneni yaptËn anlamayz, bir kere Îikayet ettiËini görmedik. Bize yük olmadËn gibi hepimize de moral verirsin, doËru beslenmeyi, sporu, hareketi yaÎammza sokmak için çabalarsn. Evet, öyleyim. Hayata karÎ hep olumlu düÎünceler içindeyim, belki küçük yaÎtan beri diyabetli olduËumdan bu böyle, belki yapmdan, yaÎadklarmla kendim baÎetmek, çözmek istediËimden... Ve belki daha da önemlisi, meraklarm, beni ben yapan özelliklerimi Îeker hastalËmn engellemesine izin vermemek benim yaÎam düsturum. Bu yüzden bilmek, öËrenmek beni mutlu ediyor, böylece onu Hayata karÎ hep olumlu düÎünceler içinde olmak en iyisi. daha iyi yönetebiliyor ve onun esiri olmuyorum. Ne kadar iyi yönetirsem kendime, meraklarma, ilgi alanlarma o kadar rahat odaklanabiliyorum. Yani diyabet dÎ dünya beni bekliyor. Ama hiç Îüpheniz olmasn, 33 yllk diyabetli yaÎammda herkes gibi benim de pes ettiËim, söylendiËim anlar oldu, çünkü, her ne kadar onunla yaÎamay öËrenseniz, arkadaÎ olsanz da büyümek de, olgunlaÎmak da zaman alyor. Bundan tam 6 yl önce... ÌËne yapmaktan, düzenli yaÎama dikkat etmekten sklmÎm. Söyleniyorum, böyle mi geçecek, ne zaman bir çare bulunacak, bu ve buna benzer bir sürü huysuz düÎünce. O munis insan gitmiÎ bir baÎkas ggelmiÎ sanki. Çabuk atlatamyorum bu sefer. HastalËm bir bela gibi görüyorum, sanki H dünyann sonu! Ímarklk dizboyu, bense d bbunun henüz farknda deËilim. Santral Ìstanbul’daki önemli bir resim sergisinin açlÎna gitmek iiçin sevinçle koÎturmam ve o düÎme anm unutamam. Ayad Ëmn üzerine basamadËmdan kollar arasnda üst kattaki evime çkarlyorum. Ev hapsi, iËneyi yaparken bile hareket sknts, koltuk deËnekli aylar. Tek baÎna hareket edebilmenin büyük bir nimet olduËunu fark ediyorum. Üstüne, donmuÎ omuz sendromu, kolunu hareket ettirememe derdi biniyor. Ìnsanz, bazen isyan ediyoruz, içinde bulunduËumuz durumu büyütüyoruz ama ben o günden sonra, yaklaÎk iki yl aÎkn bir süre aËr, hareket kstlamalar ve büyük bir dikkatle geçirdiËim o süreci hiç unutamadm. Ìnsülin iËnemi alp kendim yapabilmenin, yere bastËmda yürüyebilmenin, elini kolunu rahatça hareket ettirebilmenin, saçm toplayabilmenin, desteksiz, aËrsz yaÎamn ne kadar büyük nimet olduËunu farkettim. Ne olurdu ki sanki günde dört kez insülin yapsam, en az 5 kez Îekerimi ölçsem, saatlerime dikkat etsem! Bu muydu derdim? Son oldu. Bir daha asla Îeker hastalËmdan Îikayet etmedim. Etrafma daha dikkatli bakp Îükrettim. Sahip olduklarma, çözümünün bizim elimizde olan bir hastalkla yaÎadËma ve pek çok Îeye... KASIM 2013 33 Haberler Nano teknoloji ve diyabet Nano teknoloji diyabete çözüm olacak m? Bir gün vücudumuza yerleÏtirilen bir çiple iÌne yapmaktan, sürekli Ïekerimizi ölçmekten kurtulacak myz? Hayali bile güzel. N ano teknolojinin diyabetle ilgili araÜtrmalar dünyann pekçok ülkesinde yllardr devam ediyor. Henüz kesin sonuca ulaÜamasa da geçtiÚimiz aylarda yaynlanan bir makale heyecan verici geliÜmelerin iÜaretini verdi. AraÜtrmaclar, vücuda enjekte edilebilen ve kandaki Üeker seviyesini düÜürebilecek insülin salglayan “nano parçacklar” adn verdikleri bir aÚ geliÜtirdiler. 34 KASIM 2013 Ûimdilik sadece fareler üzerinde denenen bu nano aÚ ile tek bir enjeksiyon, bir haftadan fazla bir süre glukoz seviyesini normal deÚerlerde tutmay baÜard. Robert Langer ve Daniel Anderson’la MTI’da (Massachusetts Teknoloji Enstitüsü) araÜtrma yaparken bu teknolojiyi geliÜtiren North Carolina Chapel Hill/ North Carolina State Üniversiteleri biomedikal mühendislik bölümünden Zhen Gu, araÜtrmadaki esas amacn pankreasn çalÜ- masnn aynsn yaratmak olduÚunu söyledi. Sistem, glukoz seviyesi yükselince nanoparçaçklarn insülin üretmek üzere parçalanmas üzerine kurulu. Gu, aÚn özellikleriyle ilgili Üu bilgileri verdi: “Nano aÚ, vücutta enjeksiyondan sonra devreye giriyor, çünkü nanoparçacklarn bazlar negatif, bazlar pozitif Üarj yüklü. Bu parçacklar vücuda girer girmez birbirini çekiyor ve birlikte nano aÚ oluÜturuyorlar. Bu aÚn tümü biyo-uyumlu, böylece zamanla çözülüyorlar ve hiç bir Üekilde baÚÜklk sisteminde tepki oluÜturmuyorlar.’ EÚer sistem baÜarl sonuç veririrse pankreasn hiç insülin üretmediÚi Tip 1 diyabet üzerinde etkili olacak. Henüz yolun çok baÜnda olunsa da araÜtrmaclar bu tedavinin enjeksiyonla insülin almak zorunda olan Tip 2 diyabetlilere de yardmc olabileceÚini belirtiyor. Temkinli ama umutlu Ýnsülin kullanan diyabetlileri en çok rahatsz edenlerin baÜnda, günde birkaç kez parmak ucundan alnan kanla Üekerini ölçmek ve ona göre insülin yapmak geliyor. Ayrca karbonhidrat hesaplamalarnda hataya düÜmemek ve ihtiyaç duyulan insülin miktarn doÚru tespit etmek gerekiyor ki diyabetini yönetebilsin ve saÚlkl yaÜayabilsin. Aksi takdirde, yani hesapta ÜaÜma olursa kan Üekeri seviyesi fazla yükseliyor ya da tam tersi düÜebiliyor. ÝÜte tüm bu sorunlara odaklanan nano aÚ araÜtrmalar olumlu sonuçlanrsa, bir sistem sayesinde yüksek glukoz seviyelerini düÜürmek için insulin Ínsülin, yediÌimiz besinlerin içindeki karbonhidrat doÌru bir Ïekilde metabolizmaya uyarlayan bir hormon ve Tip 1 diyabetlilerde vücut insülin üretmediÌi için dÏardan enjeksiyonla eksiÌi telafi ediyor. Nano teknolojide, insülin ayarlar üzerine daha çok çalÏma yaplmas gerekiyor. verilecek, Üeker seviyesini sk kontrol etmenin yansra karbonhidrat hesaplama zorunluluÚu da ortadan kalkacak. Çünkü nano aÚ yiyeceÚi sindirecek kadar insülin salacak. ÇalÆmalar zaman alacak Ûimdi srada araÜtrmaclarn nano aÚlarn aÜr insülin salnmn nasl önleyeceÚi ve yeni enjeksiyon gereksimini nasl anlayacaÚ meselesi var. Unutmamalyz ki, hayvanlar üzerinde yaplan deneyler her zaman insanda ayn sonucu vermeyebiliyor. Yine de Dr. Gu, umutlu: “Bu çalÜma, fikrin uygulanmasn saÚlyor. Daha çok çalÜma yapmamz gerek. KullandÚmz maddelerin orann tam anlamyla saptamal ve insülinin devreye girme sürecini hzlandrmalyz. Bu, biraz zaman alabilir, ama ben bu yeni teknolojiye güveniyorum.” Merkezi ABD’de bulunan Çocuk Diyabeti AraÜtrma Vakf (JDRF) terapi bölümü yöneticisi Sanjoy Dutta da bu geliÜmelere umutla bakyor. Glukoza cevap veren nano aÚ kullanma olaslÚ ona göre çok güzel bir baÜlangç, yine de temkini elden brakmyor. “Sonuca varmak zaman alacak. Hayvanlar üzerinde çalÜmalarda daha cevaplanmas gereken bir sürü soru var, izleyeceÚimiz yol konusunda aÜlmas güç sorunlar çkacaÚn da biliyorum. Henüz yol haritamz belli deÚil.” Kaynak: ACS Nano Dergisi, Mays 2013 KASIM 2013 35 Haberler Türk araÎtrmacnn keÎfi umut verdi ‘Diyabet camiasna katklarnzdan dolay tesekkür etmek istiyorum. Hasan Ýlkova hocam, Diyabet Obezite ve Beslenme DerneÚi döneminden çok iyi tanyor ve bana vermiÜ olduÚu desteÚe hep minnettar olduÚumu belirtmek isterim.’ Ercüment Dirice ABD’deki Joslin Diyabet Merkezi’nde çalÏan Doç. Dr. Ercüment Dirice, Tip 1 diyabet hastalarnda insülin salglayan beta hücrelerinin geliÏmesini saÌlayan baÌÏklk hücrelerini belirledi. 2 3 Eylül 2013’te Joslin Diyabet Merkezi kaynakl bir haber, Adack Biyolojisi ve Yenileyici Tp Bölümü araÜtrmaclarndan Dr. Ercüment Dirice’nin çok önemli bir baÜarsn paylaÜt: “Tip 1 diyabette baÚÜklk sistemi pankreastaki adacklara saldrr ve insülin üreten beta hücrelerini yok eder. Daha önce pankreastaki adacklara saldran baÚÜklk hücrelerinin, beta hücrelerini olumsuz etkilediÚi varsaylyordu. Laboratuvar ortamndaki araÜtrmalar, baÚÜklk hücrelerinin ayn zamanda beta hücrelerinin geliÜmesine yardmc da olduÚunu gösterdi.” Joslin Diyabet Merkezi’nin 50 Yl Madalyas AraÜtrmas çerçevesinde 50 yl ve daha uzun süredir Tip 1 diyabet hastas olanlar da araÜtrlyordu. Bunun sonucuna göre, bazlarnda hâlâ beta hücrelerinin bulunduÚu ve hatta insülin salglamaya devam 36 KASIM 2013 ettikleri ortaya çkt. AraÜtrmay yöneten Harvard Üniversitesi Tp Fakültesi’nden Doç. Dr. Rohit N. Kulkarni, bunun araÜtrmann en önemli sonuçlarndan biri olduÚunu söyleyerek Üu açklamay yapt: “BelirlediÚimiz baÚÜklk hücreleri, beta hücrelerini koruyan ve geliÜtiren sinyaller gönderiyor. Elde ettiÚimiz bulgular, bize yepyeni bir yol açt. Bundan sonra baÚÜklk hücrelerinin, insandaki beta hücreleri geliÜimine etkilerini araÜtracaÚz.” Tip 1 diyabetin önlenmesi için yeni bir tedavi seçeneÚinin sunabileceÚi belirtilen araÜtrma, Diabetes dergisinin Ocak saysnda yaymlanacak. Bu çok önemli keÜfe neden olan araÜtrmaya Çocuk Diyabeti AraÜtrma Vakf’nn (JDRF) yan sra hem maddi hem de manevi olarak Türk Diabet Cemiyeti’nin kurduÚu Türk Diyabet ve Obezite Vakf destek verdi. Ercüment Dirice kimdir? Akdeniz Üniversitesi Biyoloji Bölümü¼nden mezun olduktan sonra Tbb Biyoloji ve Genetik Bölümü¼nde master ve doktorasn tamamlayan Doç. Dr. Dirice, halen Joslin Diyabet Merkezi¼nin Adack Biyoloji ve Yenileyici Tp Bölümü¼nde araÆtrmac olarak görev yapyor. Dr. Dirice¼nin ald pek çok ödül var; bunlardan bazlar Æöyle: 11. Avrupa Endokrinoloji Kongresi Genç AraÆtrmac Ödülü, Altan Günalp Tbbi AraÆtrma Ödülü ve merkezi ABD¼de bulunan JDRF AraÆtrma Ödülü. Uyuklama hipoglisemiden kaynakl olabilir mi? Ískoçya’nn baÏkenti Edinburgh’da bulunan Queen’s Medical Research Institute’dan (Kraliçenin Tbbi AraÏtrmalar Enstitüsü) Rebecca Reynolds’la meslektaÏlarnn yaptÌ bir çalÏma Tip 2 diyabetli yaÏllarn gittikçe artan gündüz uyuklama halinin aÌr hipoglisemi kaynakl olabileceÌini ortaya koydu. U yku bozukluÚuna baÚl nefes alma ve gündüz hissedilen yorgunluk Tip 2 diyabette çok yaygn. Gündüz yorgunluÚunun aÚr hipoglisemiyle ilgili olup olmadÚn belirlemek için araÜtrmaclar Edinbugh Tip 2 Diyabet ÇalÜma Grubu’ndan 898 hasta üzerinde çalÜtlar. GeniÜ çapl bir gözlemleme çalÜmasnn alt grup analizine göre, gündüz uyuklama haline iliÜkin iki farkl ölçüm yapld. Ortalama yaÜlar 67.9 olan diyabetliler uyku bozukluÚuna baÚl olarak, nefes alma tarzlar ve gündüz yorgunluÚuyla ilgili iki anket doldurdular ve aÚr hipoglisemileri olup olmadÚ üzerine araÜtrma yapld. Anket sonuçlar, uyuklama skoru yüksek olan hastalarn daha sk hipoglisemi yaÜadklarn gösteriyordu. Reynolds ile meslektaÜlar rapor- larnda, bu durumun hipoglisemi için bir risk faktörü olabileceÚini belirttiler: ”’Uyuklama hali’, altnda bir dizi nedenin yattÚ spesifik olmayan bir semptom; uyku bozukluÚuna baÚl nefes alma tarz ve uyku yetersizliÚinden ayr ele alnmas gerekir.” AraÜtrmaclar, uyuklama halinin hipoglisemi riskinin klinik ölçümlemesinde göz önüne alnmas gereken bir faktör olacaÚ sonucuna vardlar. AraÅtrmaclar, yaÅl diyabetlilerin gün boyu fazla yorulmalarnn da hipoglisemi riskini artrdÁn belirtti. KASIM 2013 37 Haber Yeni bir alternatif tuz Nano Tuz M odern yer bilimleri geliÜene, yani 20. yüzyla kadar kadar insanoÚlu, umutsuz bir biçimde tuzun peÜinde koÜtu. Tarih boyunca tuz o kadar deÚerliydi ki, baz ülkelerde asker ve iÜçiler maaÜlarn tuz olarak alyordu. OrtaçaÚ ve Rönesans’ta sofraya tuz koymak zenginlerin lüksüydü. Bu dönemde Fransz krallklarnda, kral sofralar mücevherlerle kapl ve içleri tuz dolu vazolarla donatlrd. Yerli Kuzey Amerika kültürlerinin bir çoÚu genellikle diÜi olan tuz tanrlarna tapard. Amerika ktasndaki tüm büyük uygarlk merkezleri de tuza kolayca eriÜilebilen yerlerde kurulmuÜtu. Ýnkalar tuz üreticisiydi. DeÚiÜen yaÜam biçimleri, beslenme düzenine dikkatsizlik tuzun aÜr tüketimini de beraber getirdi. Toplumda kalp damar hastalklar, yüksek tansiyon, diyabet, obezite ve baz endokrin hastalklar artmaya baÜlad. Günümüzde gelinen noktada saÚlk otoriteleri uyarlarda bulunuyor. Çünkü bu hastalklarn tedavisi için 38 KASIM 2013 beslenme plannda tuzun az olmas, belki de kesilmesi gerekiyor. Fazla tuz, yüksek tansiyonu olanlarda kan basncn yükseltiyor, kalp yetersizliÚi riskini de artryor. Diyabetliler aÜr tuz tüketittiÚinde böbrek fonksiyonlarnn bozulmasna katkda bulunuyor. mikro ve makro albumin oluÜmasna neden olabiliyor; üre ve kreatinin artÜyla böbrek yetersizliÚi ortaya çkabiliyor. AÜr tüketilen tuz, osteoporoz, yani kemik erimesi, mide kanseri ve böbrek hastalklarna da neden olabiliyor. DoÚal bir mineral olan tuz (Sodyum Klorür-NaCl), canllarn ihtiyac AÅr tuz tüketimi, yüksek tansiyonu olanlarda kan basncn yükseltiyor. olan bir madde. Tuzun 1 gramnda 400 mg sodyum bulunurken yars kemiklerde, yarya yakn hücre dÜ svlarda olmak üzere insan vücudunda 80-125 mg aras tuz var. Türkiye’de günde kiÜi baÜ ortalama 15 gr kadar tuz tüketme alÜkanlÚ var, ki bu çok fazla, bunun büyük ksmn piÜirdiÚimiz yemeklerin içine atlan tuz oluÜturuyor. SaÚlk BakanlÚ, ilgili dernekler bu miktar 5 gr altna düÜürmemiz gerektiÚini belirtiyorlar. Yüksek tüketimin saÚlÚmza verdiÚi zararlar düÜününce neredeyse tuzu sofralarmzda tamamen uzaklaÜtrmamz gerekiyor ama bu o kadar da kolay deÚil, çünkü doÚumumuzdan itibaren, hatta anne karnnda bile fazla tuzla besleniyoruz. Ûimdilerde sodyumu çkarlmÜ, yerine baÜka mineraller eklenmiÜ bir tuz, Nano Tuz üretildi. Eczanelerde satlan Nano Tuz, tat olarak asl tuzdan farksz; ileri derecede böbrek yetmezliÚiniz yoksa ya da potasyum tutucu (idrar söktürücüSpiranolakton ) kullanmyorsanz alternatif olabilir. Profil BEN DE DøYABETLøYøM Gelecekle ilgili beklentilerim yüksek 18 yllk genç ancak olgun bir diyabetli olan Ílker Düzgören, sevgili arkadaÏyla kurduÌu iliÏkiyi ve hikâyesini bizlerle paylaÏyor. D iyabetle 1995 ylnn yaznda, 11 yaÜnda iken tanÜtm. Yaz tatilinde bisiklet sürüyor, yüzüyor, eÚleniyordum. Hava scakt, hareketliydim. Bu nedenle bol bol su içiyor, alÜk olduÚumdan çok daha 40 KASIM 2013 fazla yemek yiyordum. BaÜlarda bu deÚiÜim hoÜ karÜlansa da (zira hep zayf bir çocuk idim), tüm bunlara raÚmen kilo veriyor olmam ailemin dikkatini çekti. En sonunda yaplan basit bir Üeker ölçümü ile teÜhis konuldu ve AÚustos aynda 28 kilo ile Çapa Tp Fakütesi’nde 24 gün misafir oldum. Hastanedeki yoÚun program, her gece 03’teki kan Üekeri ölçümü, otomatik makine yerine Ürnga uçlar, lansetlerle parmak uçlarnn delinmesi, çalkalanan insülin karÜmlar, ilk günlerde beni ve ailemi etkilemiÜ olsa da, düzelen kan Üekeri grafiÚi ile yaÜam kalitem hzla artyordu. Bu hzl toparlanma, sürekli aÜaÚ doÚru seyreden HbA1C deÚerleri, doÚru yolda olduÚumuzu iÜaret ediyordu. Beslenme düzenim diyabet öncesinde de dengeli olduÚundan, yeni yemek alÜkanlklarna uyum saÚlamam uzun sürmedi. Ýnsülini, kan Üekeri ölçümlerini de annemin, ailemin desteÚiyle oldukça hzl kabullendim ve tüm bunlar ksa sürede kendim yapar hale geldim. Oldukça yoÚun geçen diyet / insülin eÚitim süreci, öÚrenmeye, geliÜmeye çok açk olduÚum bir döneme rastladÚ için son derece bilgili, olgun bir diyabetli olarak hastaneden ayrldm. Kamplar, bilgilenme ve paylaÆm EÚer çocuÚunuz diyabetli ise besin deÚiÜim tablosunu, yediÚi takdirde zarar göreceÚi gdalar ona iyice öÚretmelisiniz. Ailemin hem ev yaÜammda, hem de okulun ilk zamanlarnda bu yönde bana verdiÚi koÜulsuz, sonsuz destek, hiçbir sknt hissetmeden bu düzene hzla alÜmam saÚlad. Diyabetimin ilk yllarnda birçok derneÚin etkinliÚine, kamplarna katldm ve kendimize nasl daha iyi davranabileceÚimizi öÚrendim, buralarda tanÜtÚm diÚer diyabetlilerle tecrübelerimizi, yaÜadÚmz sorunlar, besin deÚiÜim tablolarn, yaÜadÚmz hipo/hiperglisemi ataklarn ve bunlarla en hzl nasl baÜa çkabileceÚimizi, bunlar nasl engelleyebileceÚimizi paylaÜtk. Diyabetle baÜlayarak geliÜtirmeye baÜladÚm disiplini 18 yldr sürdürüyorum. Hayatm diyabet ile birlikte kurduÚum için bu disiplin bana ve çevremdekilere hiç yabanc gelmiyor. Ûu anda günde 4 defa insülin kullanyorum, HbA1C deÚerlerim uygun ve stabil seyrediyor. GeliÜen teknolojiyle insülin enjeksiyonunun, hayat standardn etkilemeksizin otomatize “11 yaÏnda diyabetli bir çocuÌun yaÏadÌ en büyük zorluk, Ïüphesiz arkadaÏ ortamlarnda, okulda yenen yemekler. Bu noktada ailelere büyük görev düÏüyor.” edilebileceÚini düÜünüyor, kök hücre üzerinde yaplan çalÜmalarla da orta vadede diyabetin sonlandrlabileceÚine inanyorum. Biraz dikkat yeterli Ûu ana kadar 9 yl geçirdiÚim iÜ hayatmda da diyabetin herhangi bir engeliyle karÜlaÜmadm. Çok aktif iÜler haricinde, iyi yönetilen diyabetin iÜ hayatna negatif bir etkisi olduÚuna inanmyorum. Ûu anda yazlm üreten bir firmada iÜ analisti olarak çalÜyorum. Gelecekle ilgili beklentilerim yüksek. Sahip olunan iÜ tabii ana ve ara öÚün saatlerini aksatmamal. Ben örneÚin ofisteki dolabmda her zaman birkaç paket kepekli kraker bulunduruyorum. Yanmda evden meyve götürüyorum ve bunu engelleyen çok çok önemli bir iÜim olmadÚ sürece bunlar mutlaka zamannda yiyorum. Ayn Üekilde çantamda hipoglisemiye karÜ mutlaka birkaç paketli kesme Üeker bulunduruyorum. Åanslym! Sosyal yaÜamma diyabeti son derece iyi yerleÜtirdim, akÜamlar dÜar çktÚmda, bir kafeye oturmaya gittiÚimde, eÚer zaman uygun deÚilse diÚerleri yemek yahut tatl yerken bir çay içiyorum,ve bundan gocunmuyorum, buna üzülmüyorum. Sistemli bir spor anlayÜm yok, ancak küçük ev egzersizleri ve uzun yürüyüÜleri seviyorum. 15 dakikada yürüyerek ulaÜabileceÚim yerlere vastayla gitmeyi hiçbir zaman tercih etmiyorum. Yaz tatilinde yüzmek benim için büyük bir keyif. Yüzmeden önce Üekerimi ölçüp, eÚer 70-110 bandnda ise küçük bir dondurma ile hem kendimi Ümartyorum, hem de bu vastayla hipoglisemiden korunuyorum. Ben diyabeti, en baÜndan beri bir hastalk, bir engel olarak deÚil; bir özellik, daha kaliteli yaÜamak için bir yol olarak gördüm. Çok Üanslym ki, hayatmdaki insanlar da diyabetin bir hastalk, benim de “hasta” olmadÚmn bilincinde. Bir elimde arkadaÜm diyabet, diÚer elimde sevgili eÜim, çevremde sevdiklerim, ailem ile mutlu bir hayat sürüyorum. KASIM 2013 41 Sofra LEZZETLø VE SAöLIKLI Yemek tarifinizi gönderin, diyabetik hale çevirelim... Diyabete uygun yemek tarifleri.. Yemek yemek büyük bir zevk ve Ïeker hastalarnn bu zevkten mahrum olmas için hiçbir neden yok. Çünkü Ïeker hastalaryla saÌlkl beslenenler arasnda hiçbir fark yok. SevdiÌiniz yiyeceklerin tariflerini bize yollayn, beslenme uzmanlarnn denetiminde diyabete uygun hale getirilmiÏ tariflerini yaynlayalm. Böylece hem lezzetli hem saËlkl beslenmiÎ olun. [email protected] 42 KASIM 2013 Patlcan Oturtma Malzemeler(4 porsiyon için) • 1 orta boy patlcan • 3 çorba kaÏÌ zeytinyaÌ • 1 çarliston biber • 50 gr kontrefilet • 1 soÌan • 2 domates • Tuz, karabiber 1 kahve fincan su Patlcan alacal ve sonra uzunlamasna kesip ksa süre tuzlu suda bekletin ve kurulayarak kenara aln. SoËan ve domatesleri, ayr ayr küp küp doËrayn. Biberi temizleyip normal, birer cm’lik parçalar halinde kesin. Eti ince ince parçalara ayrn. Tencerenizin dibine 2 kaÎk zeytinyaËn koyup ateÎi açn, patlcan yerleÎtirin ve ksk ateÎe getirerek ve kapaËn kapatarak patlcanlarn yumuÎamasn saËlayn. Bir kez kapaË açp çevirmeniz yeterli olacak. Patlcanlar delikli süzgeçle alp ayn tencerenin içine küp küp doËradËnz soËan koyun. SoËanla beraber eti ekleyin. Ksk ateÎte etin su salmasn (yumuÎak olmas için) ve soËanlarla piÎmesini bekleyin. PiÎince domatesi, biberi ve tuzuyla karabiberini ekleyin. KapaËn kapatp karÎmn kaynaÎmasna izin verin. Son olarak patlcan, 1 çorba kaÎË zeytinyaËn ve suyu ilave edip 10-15 dakika piÎirin. Afiyet olsun. Patlcan oturtmay yaËda kzartarak ya a da frna vererek yapmyoruz, inann, çok lezzetli oluyor.. Sebzeli Çorba Malzemeler(6-8 porsiyon için) • 1/2 su bardaÌ yeÏil mercimek • 250 gr brokoli • 3 yaprak paz • 2,5 çorba kaÏÌ zeytinyaÌ, bir tatl kaÏÌ zeytinyaÌl margarin • 10 diÏ sarmsak • Bir adet kuru zencefil • Biberiye • Tuz, karabiber MercimeËi geceden ykayp içinde piÎireceËiniz suda bekletin. Aceleniz varsa bir taÎm kaynatp suyunu dökerek de yapabilirsiniz ama bu içindeki faydal unsurlarn azalmasn saËlyor. Çorba için 4 bardak su yeterli, sonradam dilerseniz ilave etmek de kolay. Mercimekleri, piÎireceËiniz tencerenin içine katn ve yaËn, sarmsaklar (ortadan keserek atarsanz kokusu daha güzel çkyor), kuru zencefili, biberiyeyi ekleyin. Orta ateÎte piÎmeye brakn. Brokolileri yapraklar ve kökleri de dahil olmak üzere ykayp küçük parçalara ayrn. Pazy da iyice ykayp, kaln kaln keserek hazrlayn. Sebzeleri mercimekler patlaynca çorbaya ilave edin ve 7-8 dakika sonra ateÎten aln, karÎm istediËiniz kvamda blendrdan geçirin. Tuz ve karabiber ekleyerek afiyetle yiyin. Not: Ìsterseniz ayn tarifi krmz mercimeËe de uygulayabilirsiniz. Portakal reçeli Malzemeler • 2 orta boy kabuÌu kaln portakal • 3 kahve fincan früktoz • 1/2 çay bardaÌ su • 1 çorba kaÏÌ limon suyu Portakallarn kabuËunu hafifçe bçakla kazyn, ateÎe koyduËunuz suyun içine atn ve kaynatn. KabuËu biraz yumuÎarken acs da böylece gidecek. O suyu dökün ve soËumaya brakn. SoËuyunca önce ortadan, sonra üçe ayrarak kesin. 1/2 cm’lik istenilen boyuta getirin. Üzerine früktozu koyun ve ksk ateÎte kaynamaya brakn. YaklaÎk bir saat kaynasn. Sonuna doËru yarm çay bardaË suyla limon suyunu ilave edin ve beÎ dakika sonra kapatn. EKÌM 2013 Diabet 43 Íçimizden Biri øNSÜLøN DøRENCø Kaçmann da sonu var... Gülenay Börekçi, yirmi yllk gazeteci. Habertürk gazetesinde çalÏyor. Ayrca üç yldr çok izlenen, egositokur isimli merakl okur/kitap web sitesinin de kurucusu.. Bize yeni baÏlayan insülin direnci hikâyesini anlatt. A çkças hayatmn büyük bir bölümünde beslenme düzenim berbatt. Ksmen kiÜiliÚimden, ksmen de çalÜma tempomdan ötürü öÚün atlamaya eÚilimli biriyim. Uzun yllarm 44 KASIM 2013 sabah kahvalt etmeden, öÚle yemeÚi yemeden geçirdim. O zaman da haliyle öÚleden sonra abur cubura dalyor insan, daha beteri akÜam ne yesen doymuyorsun. Röportaja ve habere gittiÚim günler hariç sürekli masa baÜ çalÜyorum, daha da beteri haftann birkaç günü gece geç saatlere kadar gazetede kaldÚmdan çoÚu günü hareketsiz geçiriyorum. Egoist Okur da sonuçta masa baÜ yaplan bir iÜ. Neyse ki son birkaç yldr yürüyüÜ yapyorum. 7-8 yl kadar önce Amerika’dan gelen bir beslenme uzmanyla tanÜmÜtm. ÛaÜrtc bir Üekilde sadece onun tavsiyelerine uyarak, diyet yapmadan hzl ve kalc bir Üekilde zayflamÜtm. Ayrca kronik alerjilerim de hafiflemiÜti. Sadece fiziksel olarak deÚil ruhsal olarak da bana iyi geldiÚini fark ettiÚim yürüyüÜ o sralar girdi hayatma. Ama son üç yldr yaÜadÚm baz olaylar bütün bu harikulade düzeni altüst etti ve ben yeniden ciddi Üekilde kilo alma sorunu yaÜamaya baÜladm. Hikâyemi özet olarak geri sararsam... Üç yl önce bir kaza geçirdim ve 2,5 ay hiç yürüyemedim. Ayak bileÚim alçda bir halde evde kapal kalnca acayip yemek yemeÚe baÜladm. Kilo sorunum annemin geçirdiÚi rahatszlk srasnda iyice artt. 1,5-2 yl boyunca haftann birkaç günü annemi tedavisi için hastaneye götürdüm. Orada geçen uzun saatler boyunca ne kahvaltma, ne öÚle yemeÚime dikkat ediyordum. Annem yatmas gereken bir hasta olduÚu ve “Gerçeklerin farkna varmak sorunlardan habersiz bir Ïekilde yaÏamaktan kesinlikle daha iyi.” ona refakat edecek benden baÜka bir yakn bulunmadÚ için çok hareketsiz kaldm. ÝÜten çkp onun yanna koÜuyordum. Her Üey yoluna girdiÚinde, yani annem iyileÜtiÚinde, bir baktm ki feci kilo almÜm. ÝÜin kötüsü diyet yaptÚm halde kilo veremedim. Bu, çok moral bozucu bir Üeydi. DeÚiÜikti; vücudumun üst taraf daha çok kilo ald; belimde, karn bölgemde, kollarmda, srtmda toplandyordu yaÚlar. Annemin ve ailesinde neredeyse herkesin diyabet hastas olmas kafam kurcalyordu ama insan gerçeklerden kaçan bir varlk sanrm. Kaçmann da sonu var ama... Gülenay Börekçi’nin yoÚun bir yaÜam var. Dan Brown (üstte) ve Hamdi Koç (solda) ile röportaj sonras hatras. ZayayacaÂma kilo aldm Artk saÚlÚmla daha fazla ilgilenmeye karar verdiÚim bu yaz sigaray braktm ve “Eh, artk zamandr” düÜüncesiyle diyetisyene gitmeye baÜladm. Gelin görün ki zayflayacaÚm yerde kilo aldm. Diyetisyen, “Sizdeki bu kilo verememe hali pek de olaÚan deÚil” deyince yaplan tahliller ve onlar inceleyen endokrinolog bana insülin direnci teÜhisi koydu. Tokluk Üekerim de düÜükmüÜ. Tahlillerde D vitamini ve çinko eksikliÚi gibi ufak tefek baÜka Üeyler de bulundu. Endokrinologun “DÜardan belli olmuyor ama vücudunuzdaki yaÚ oran dikkat çekici yükseklikte, bir an önce kilo vermeye baÜlamalsnz” demesi elbette moral bozucuydu. Ne yapmam gerektiÚini önce ondan öÚrendim. Ýlaç yazd, nasl beslenmem gerektiÚini anlatt, bir de bol yürüyüÜ tavsiye etti. Ardndan tahlillerle diyetisyene gittim; o da insülin direncine uygun diyetler vermeye baÜlad. Ûeker yok. NiÜastal gdalar, gazl içecekler yok. Ekmeksiz kilo vermeye gayret etmek de yok. Protein, sebze ve baklagil aÚrlkl bir diyet... Ûimdi yaklaÜk 1,5 aydr hem diyet hem de yürüyüÜ yapyorum. ÝÜe giderken mutlaka yürüyorum. BaÜka baz numaralar da icat ettim. Ne bileyim, mesela vapurdan inince taksiye binmiyor ve yürümeyi tercih ediyorum. Hafta sonlar da frsat buldukça yürüyüÜ yapyorum. ÝstediÚim ve yapmam gereken kadar olmuyor belki ama hareketsizlikten iyidir. Problemlerle yüzleÆmek Aslnda farkettim ki diyet yapmak zor bir Üey deÚil. Nadir zamanlar hariç diyetime uyuyorum. YürüyüÜ konusu biraz daha zor, çalÜma tempom yüzünden. Tahminim, insülin direnci sorununun bende aslnda yeni ortaya çkmadÚ. Kilo sorunu yaÜadÚm ve KASIM 2013 45 Íçimizden Biri øNSÜLøN DøRENCø bir türlü kilo veremediÚim iki üç yldr bu sorun vard belki de bende. Sadece ben bundan habersizdim. Diyetisyene gitmem bu yüzden çok iyi oldu. Geç de olsa tavsiyelerine uydum ve tahlillerimi yaptrdm. Gerçeklerin farkna varmak sorunlardan habersiz bir Üekilde yaÜamaktan kesinlikle daha iyi. Bence Üu kural her konuda olduÚu gibi saÚlkta da geçerli: Problemlerle yüzleÜmezsek, onlar düzeltemiyor, iyileÜemiyoruz. Bir de Üu var: AyaÚm incittiÚim ve birkaç ay yürüyemediÚim o tarihten bu yana ara sra vücudumda iri sivilceler, bezeyi andran enfeksiyonlar oluÜuyordu. Bu yüzden doktor iki kere koltuk altma minik operasyonlar yapmak zorunda kald. Ýlk teÜhis konduÚunda, insülin direnciyle ilgili Ýngilizce bir kitap aldm. Orada bu hormonal problemin vücudun yaÚl bölgelerinde bu tür iltihaplanmalara sebep olabileceÚi yazyordu. Ýnsülin direnci sorunumun sandÚmdan daha eskiye dayandÚn iÜte o zaman anladm. Tedavi baÜlayal 1,5-2 ay oldu ama sivilce ve enfeksiyon sorunum tamamen geçti. Cildimin düzeldiÚini, güzelleÜtiÚini de gözlemleyebiliyorum. Kilo vermek dünyann en kolay Æeyi Kilo meselesine gelince; günde iki kere aldÚm ilaca, diyete ve yürüyüÜlere raÚmen açkças henüz pek kilo veremedim. Yine de gören herkes kilo verdiÚimi sanyor. “Kilo vermek dünyann en kolay Üeyi” diyen diyetisyenime göre böyle devam edersem yaknda kilo vermeye baÜlayacaÚm. “Herkes kadar hzl veremezsiniz belki ama vereceksiniz” diyor. Önümüzdeki hafta tahlillerimi yeniden yapacak olan endokrinologum da bakalm neler söyleyecek... Alakas var m bilmiyorum ama yllardr sabah 5’lere, 6’lara kadar oturuyor ve günde sadece 2-3 saat uyuyordum. Zaten hayatm boyunca geç yatan, az uyuyan biriydim. Karakterim, bünyem böyle sanyor, aldrmyordum. Garip bir Üekilde insülin direnci teÜhisi konduktan ve tedavim baÜladktan sonra artk nihayet günde 7-8 saat uyuyan biri olabildim. Ne Üahane bir Üey, ne büyük mutlulukmuÜ, anlatamam. KeÜke yllar önce çksayd bu sorun ortaya. Belki bugün çok daha saÚlkl biri olurdum. En azndan uyku sorunu yaÜamazdm. 46 KASIM 2013 Önemli! Ìnsülin direnci nedir? Ãnsülin direnci bir neden deÂil, sonuçtur. ÅiÆmanlÂa eÆlik eden bir durumdur. Açlk insülin ve kan Æekeri deÂerinin yer ald bir formülle hesaplanan HOMAIR deÂerlerinin 2.4¼ün üstünde olmas insulin direncini gösterir. HOMAIR¼n yüksek olmas tek baÆna bir hastalk deÂildir. ÅiÆmanlÂa baÂl ortaya çkan bir durumdur. Burada tedavi edilmesi gereken aslnda ÆiÆmanlktr. Sürekli insülin direnci ile yaÆayan, ÆiÆmanlÂyla mücadele eden kiÆilerde ilerde diyabet riski artar. ÅiÆmanlÂa baÂl ortaya çkan insulin direncini artran, bir süre sonra ksr döngü olarak ÆiÆmanl da artran faktör olur. Açlk hissini uyarr. Normalde hareketli yaÆam ve düÆük kalorili beslenme zaman içinde istenen sonucu mutlaka verir. Sabrl olmak gerekir. Ayrca gün içinde yaplan kaçak kalori almna da dikkat etmeli. Prof. Dr. Zeynep OÅar Siva Hatra Türk Diabet Cemiyeti’nin diyabetlilere yönelik ilk dergisi 1961 ylnda çkt. O yllarda diyabet, ‘diabet’ olarak yazlyordu. iL K L E R TDC’nin üçüncü baêkan Prof. Nazif Baèraçk, hâlâ alannda ilk olan Özel Diabet Hastanesi’nin temel atma töreninde. 1166 ééubat ubat 11986. 986. A L BÜMÜ önelik Hekimlere yyönelik ngilizce Türkçe ve ëngilizce ürk yaynlanan TTürk Diabetiklerr Cemiyeti Mecmuas.. llar 1969-19788 yyllar hatras … 1976 ylnn Eylül aynda elim bir uçak kazasnda hayata veda eden, TDC ‘nin ikinci baêkan Prof. Celal Öker, dekanlk yaptè Cerrahpaêa Tp Fakültesi’nde konuêma yapyor. 14 Mart 1976 KASIM 2013 47 4 Sayg Prof. Dr. Nazif Ba÷raçk - Röportaj: Emine ÇAYKARA ‘Bence kök hücre geliÎtirilmesi çözüm olacak’ Ílaçlarn yutmayan, baÏkasnn tahlilini kendisinmiÏ gibi veren hastalar, en eski insülinlerden pompalara, adack naklinden kök hücre çalÏmalarna diyabetle geçen bir yaÏam. TDC’nin 33 yllk baÏkan Prof. Dr. Nazif BaÌraçk anlatyor. Y 48 llarn diabete vermiÆ birisi olarak sizce Türk toplumunun diabetle ilgili en önemli alg yanlÆlar neler ? NAZÃF BAÁRIAÇIK. Ûimdi alg yanlÜlÚnn en baÜta geleni Üudur: Bizim hastalarmz daima kendi menfaatini ve hastalÚn düÜünür. Ön KASIM 2013 planda hep hastalÚna hemen çare bulunmas gelir. Bu bir yanlÜlktr. Ýkincisi, zengin hastalÚ denilen Üeker hastalÚ Türkiye’de orta snfta yaygndr; mali durumlar nedeniyle hastalÚa gerekli ihtimam gösteremezler, hem yaÜantlarn hem çevre faktörlerini deÚiÜtiremediÚi için de gerekeni yeterince uygulayamazlar. Üçüncü husus, hastalarda daima bir güven eksikliÚi vardr. - Toplumun genelinde var olan güven eksikliÂi hasta-doktor iliÆkisinde de geçerli, diyorsunuz … BAÁRIAÇIK. Tabii. Hastaya yaknlk gösterip, iyi bir iliÜki kurarak kendinize baÚlarsanz hem hastalÚndan yavaÜ yavaÜ syrlmasn, hem de shhi açdan müspet yöne dönmesini saÚlamÜ olursunuz. Onun için hastayla iyi bir iliÜki kurmak çok mühimdir. Hastann yanlÜlarn söylediÚinde seni brakr, iki gün sonra baÜka bir doktora gider, sonra bir baÜkasna ve bir ay sonra bir bakarsn, elinde dört çeÜit reçeteyle gelir. Böyle durmadan doktor deÚiÜtiren bir toplumuz biz. Bu, son yllarda yoÚun bilgi aktarmyla, internetin ve televizyonun devreye girmesiyle biraz azald. Sonra, ister zengin olsun, ister fakir, senin verdiÚin ilac brakp komÜusunun söylediÚi bir baÜka ilaca geçer. Bu da toplumsal sorunlarmzdan... - Önemli bir sorun. Hele ki diyabet gibi beslenme listesi, mutlak olmas gereken insülini ya da almas gerelen ilaçlar olan bir hastalkta... TDC baÆkanlÂnz, doktorluÂunuz, hep diyabet bilincini geliÆtirmek için çalÆmalar yaptnz. Çok annz vardr. BAÁRIAÇIK. 43 sene CerrahpaÜa’da çalÜtm; baÜ asistanlktan profesörlüÚe, bilimdal baÜkanlÚna kadar... Bütün amacmz iyi bir asistan, öÚretim üyesi grubu yetiÜtirmekti. Celal Hoca (Öker) vard, ben vardm, Fikret Biyal, önceden Muzaffer Ûevki Yener hocamz vard. 1955’te mezun oldum ve o sene TDC kurulmuÜtu, cemiyetin kurucularndan Celal Öker beni ald, 1961’den sonra TDC’nin yönetim kuruluna girdim. Haftada bir iki gün geliyordum, sabahlar CerrahpaÜa’da oluyordum ve tabii muayenehanede. 40 senemi böyle üç yerde geçirdim. - Bu uzun süreçte gülümseyerek hatrladÂnz anlarnzdan birini paylaÆsanz bizimle... BAÁRIAÇIK. Hastalar doktoru aldatmay sever. Mesela idrar tahlili isteriz, kendisinin idrarnda Üekerin fazla olduÚunu daha önceden ölçüp öÚrendiÚi için baÜka birisininkini getirip bizi yanltmaya çalÜr, böyle Üeyler yaÜadm. - Genelde sizin dediÂiniz idrar örneÂine benzer tahlile ve doktora gidecekse mesela son iki gün aÆr dikkat eden diyabetliler biliyorum. Kendimizi kandrma eÂilimimiz var galiba? BAÁRIAÇIK. Ýlaçlar yutmayp yastÚnn altnda saklayan hastalar oluyor, CerrahpaÜa’da vizit srasnda karÜlaÜtm... - Ne yapyor anlamadm ? BAÁRIAÇIK. Ýlaçlar yutmuyor. - DeÂerleri yüksek çkar ama. Niye bunu yapyor? BAÁRIAÇIK. Yüksek çkyor, seni uÚraÜtryor. OÚlum ya da kzm niye yaptn bunu, bak Üekerin 250-300 olmuÜ, dediÚimizde, iÜte karaciÚeri, böbrekleri bozar, çok ilaç kullanmayn dediler... Ama onun yannda dÜardan kekik suyu getirten de çkyor. BaÜucunda duruyor, limonata sanyorsun, bu nedir oÚlum diyorsun, bir hasta iyi olmuÜ kekik suyuyla, annem getirdi, içeyim diye... Yani bunlar yapanlar da var. - KomikmiÆ... Bütün bu yllar içinde sizi diyabet alannda en çok ÆaÆrtan yenilik ne oldu ? BAÁRIAÇIK. 1949 ylnda CerrahpaÜa Tp Fakültesi’ne kayt olduÚum zaman diyabetle ilgili bir tek insülin vard, 1922’de keÜfedilen insülin, hayat kurtarc... Bir de rahmetli Frank Hoca’nn 1926 ylnda keÜfettiÚi Sintalin isimli bir ilaç vard. Asistan olduk, aÚzdan kullanlan haplar çkmaya baÜlad, sonra insülün çeÜitleri... Domuz veya sÚr pankresndan alnan insülinlerin içinde baÜka maddeler, hormonlar vard ve hastalara muazzam alerji yapyordu, deri döküntüleri vs. Sonra yaplan yer- “Durmadan doktor deÌiÏtiren bir toplumuz biz. Bu, son yllarda yoÌun bilgi aktarmyla, internetin ve televizyonun devreye girmesiyle biraz azald.” KASIM 2013 49 Sayg Prof. Dr. Nazif Ba÷raçk - Röportaj: Emine ÇAYKARA de çukurlu, yaÚ toplanmalar olabiliyordu. Ýnsülin Üekilleri deÚiÜti, saf hale geldi. - Bu alanda çok ÆaÆrdÂmz Æeyler oldu diyorsunuz... BAÁRIAÇIK. O kadar saf insülinler geldi ki, bir kere hastalarda alerji kalkt. ÝÜler ilerledi, enjeksiyon Üekilleri deÚiÜti. ÝÜte eskiden... - Kaynatlan, kocaman iÂneler vard. Ben de onlarla baÆladm, sabah çilemdi. BAÁRIAÇIK. Bunlar tabii deÚiÜti Üimdi. - Bir de insülin pompas srt çantas gibi imiÆ deÂil mi? BAÁRIAÇIK. Pompay 1966’da Japonlar ve Amerikallar yapt; bizim ülkemize 1970-1975’ten sonra geldi. Biz onlar ilk defa çocuklara ve gebelere kullandk, çünkü diyabetik gebeler canl çocuk doÚuramyorlard o zamanlar. Ýnsülin yaparak, pompa takarak 7- 8 ay müddetle izledik. - Srtna m takyordunuz? “Bir kere pompa bulmak muthiÏ zordu. Uygulamas zordu, eÌitimi vs. Bugünküler o kadar modern ki... Enjeksiyondan kurtarmÏ oluyor çocuklar.” BAÁRIAÇIK. O srt çantas gibi olan ilk örnek.. 1976’da küçülerek geldi ama tabii bugünkünden daha büyüktü. Bir kere pompa bulmak muthiÜ zordu. Uygulamas zordu, eÚitimi vs. Bugünküler o kadar modern ki... Enjeksiyondan kurtarmÜ oluyor çocuklar. Onlar geldi, sonra insülin kalemleri çkt; gün içerisinde alyor çocuk, tk tk tk sayyor; yaÜllar, gözü görmeyenler yine tk saysna göre insülini ayarlyorlar. Bugün rahat bir ortamdayz ama maalesef daha nedeni ve kesin çözümü keÜfedilmedi hastalÚn. - Bir de Æimdi adack nakli var. BAÁRIAÇIK. Adack nakli yaplyor, 3000 - 5000 oldu Üimdi adack nakli yaplan hastalarn says. - En çok hangi ülke ileri bu konuda ? BAÁRIAÇIK. Amerika. 4000-5000 kiÜi oldu, 10002000’de Japonlarn, Almanlarn filan var, yani en fazla 6000-7000 kiÜi oldu Üimdiye kadar. - Nakil yaplyor da baÆarl sonucu ne kadar sürüyor? BAÁRIAÇIK. En uzun olan 6 – 7 yl; sonra bir defa daha gerekiyor. Çünkü çok adack nakletmek lazm. 50 KASIM 2013 AldÚn adacÚn içerisinde 25.000 adack, hücre varsa, onlarn rejenerasyonu, üremesi 5 – 6 senede bitiyor. Ûimdi onlarn hayatn uzatmak için baz yeni teknikler üzerinde çalÜlyor ama kolay deÚil. Çünkü insan organizmasna uyumu olmuyor, hemen dÜar atyor onu. Artk bu kalemler, pompalar olduktan sonra çok aÚr bir ameliyat bu. - Pratik deÂil mi diyorsunuz? BAÁRIAÇIK. DeÚil, bence kök hücre geliÜtirilmesi çözüm olacak. Ûimdi Alzheimer’n beyindeki harabiyetini bile önlemeye baÜladlar o kök hücreyle. Tabii kuruluÜu, geliÜmesi çok pahal bir sistem ama kurulmuÜ bir ünitede bu yaplabilir. - Dünyada hangi ülkeler ileri bu kök hücre ile ilgili ? BAÁRIAÇIK. En çok Ýsveç, Danimarka, Kuzey ülkeleri yapyor. Diyabette aldklar sonuçlar yaynlanmad; bu seneki Avrupa Diyabet Kongresi’nde bir-iki vakay yaynladlar ama ne kadar devam edecek belli deÚil. Hayvan tecrübeleri bitti, Üimdi insana geçtiler. - TDC baÆkanlÂn 1979¼da devralp 2012¼de Hasan Ãlkova¼ya devrettiniz. Ãçiniz rahat m? BAÁRIAÇIK. Çok rahat hem de. Hasan, 1978’de en parlak öÚrencilerimden biriydi. Çok çalÜkand, çengel attm. Hasan, asistanlÚa müracat edecekken baktm kardiyolojiden Necati Srmac Hoca onu almÜ. Hocayla konuÜtum; Hasan’ almayacaksn, dedim. YaÜça ondan büyüÚüm, Hasan’a diyabeti istiyorsan, git, demiÜ. Böylece asistanlÚa baÜlad, hem Celal Hoca (Öker) hem ben çok destek olduk. Hiçbir Avrupa, Amerika kongresine yalnz gitmezdim, iyi bir iÜ birliÚimiz oldu. Çok güvenirim, o yüzden içim rahat. NaNo Life Tuz - İdeaSağlık markasıdır SODYUM : %0 Potasyum Magnezyum Kalsiyum Fosfor İyot : : : : : %32 %3.2 %2.3 %2.1 25 ppm Yeni Mah. İstanbul Cad. No:79/5 Bakırköy/İSTANBUL T: +90 212 561 2626 www.ideasaglik.com Merakl Kedi Abdülaziz’in resimleri Sultan Abdülaziz’in bilinmeyen resimleri ortaya çkt ve ilk kez sergilendi. S arayda Meçhul Bir Ressam adn taÜyan ve Dolmabahçe Sanat Galerisi’nde açlan sergi, Sultan Abdülaziz’in bugüne kadar bilinmeyen bir yönünü, ressamlÚn ortaya çkard. Bir iz sürme sonucu ortaya çkan bu serginin hikâyesi çok ilginç: Uluslararas Kültür ve Sanat DerneÚi (UKSD), Sultan Abdülaziz’in Polonya’da Krakow Müzesi’nde bulunan 67 eskizinin yayn hakkn ald. Eserleri inceleyen sanat tarihi uzman Ömer Faruk ÛerifoÚlu eskizlerin biri Askeri Müze’de, diÚerleri Dolmabahçe Saray koleksiyonunda yer alan imzasz baz tablolarla örtüÜtüÚünü tespit etti. Bugüne kadar saray 52 KASIM 2013 ressam Chlebowski’ye ait olduÚu düÜünülen bu tablolardaki üsluptan yola çkarak Sultan Abdülaziz’e ait olduÚu ya da sultann da katksyla ortak çalÜmayla gerçekleÜmiÜ olabile- Sultan Abdülaziz»in Paris»e varÅ sahnesi. ceÚi ihtimali doÚdu. Bir de önemli bir ayrnt; yaÚlboya eserlerde sultann imzas olmasa da üzerlerine el yazsyla bilgi notlar düÜmüÜtü. Avrupa¼ya çkan ilk sultan Sergiden sultann ayrca Fransz, Rus, Polonyal ressamlarn eserlerini toplayp koleksiyon oluÜturduÚunu, sarayda bir resim atölyesi açtÚn öÚrendik. Ýlk resim sergisi de onun döneminde gerçekleÜmiÜti. ÇraÚan’da hayata gözlerini yuman Sultan Abdülaziz, Avrupa’ya çkan ilk Osmanl padiÜahyd. 1867 ylnda Fransa Ýmparatoru III. Napoleon’un davetiyle Milletleraras Paris Sanayi Sergisi’nin (bugünlerin Expo’su gibi) açlÜna gitmeye binbir zorlukla ikna edilmiÜ, bu vesileyle Paris, Londra, Brüksel, Koblenz, Viyana, BudapeÜte, Rusçuk, Varna gibi Üehirleri dolaÜmÜt. Deniz yoluyla baÜlayp kara yoluyla, trenle, özel vagonlarla 47 gün süren bu gezide dönemin siyasi karakterleriyle görüÜmeler yapmÜ ve hayretler içinde, bambaÜka fikirlerle dönmüÜtü. Sait Faik Müzesi Seyahat kitab Ûehirlerin düzeninden temizliÚine, müzelerdeki eserlerden kadnlarn serbestçe sokaklarda dolaÜmasna bu gezide gördüklerinden çok etkilendiÚini bize anlatan kaynak; Cemal Kutay’n hazrladÚ ve geziye katlan- S lar arasnda bulunan, dönemin belediye baÜkan Ömer Faiz Efendi’nin notlar... Merakllar Abdülaziz’in Avrupa Seyahati kitabndan gezinin ayrntlarn öÚrenebilir. Ayrca Rahmi Koç Müzesi’nde sultann Avrupa’da kullandÚ vagonu görebilir. Heykel koleksiyonu Bu arada sultann Kadköy’deki meÜhur boÚa heykeli de dahil 18 parçalk heykel koleksiyonunu yaptran kiÜi olduÚunu da not edelim. Sergiyi düzenleyen ve sanat tarihimizin bu bilinmeyen yönlerini ortaya çkaran TBMM Milli Saraylar, TC Kültür ve Turizm BakanlÚ ve Küçükçekmece Belediyesi’ne teÜekkür ediyoruz. onbahar yapraklarn dökerek, bizi kÆa hazrlayarak, soÂuÂu hatrlatarak geldi. Biraz üÆüyeceÂiz, kat kat giyinmek zorunda kalacaÂz ve evet belki kendimizi daha çok kapal yerlere hapsedeceÂiz. Oysa hem yürüyüÆ hem de keÆif yapabileceÂimiz ve de kendimizi bambaÆka dünyalarda hissedeceÂimiz yerler bizi bekliyor. Bunlardan biri de Burgazada¼daki Sait Faik Müzesi. Kitaplarnn telif hakkn ve mal varlÂn DarüÆÆafaka Cemiyeti¼ne baÂÆlayan Türk hikâyeciliÂinin öncülerinden Sait Faik Abasyank¼n pek çok hikâyesini kaleme ald köÆk, 11 Mays 2013¼te ziyarete açld. Bir vapur ya da motorla Burgazada¼ya gidip onun yaÆamna tanklk etmiÆ eÆyalar, fotoÂraar, mektuplar, kartpostallar, eserlerine konu olan saysz hatrasnn izlerini görmelisiniz. Çok baÆarl bir restorasyon ve sunumla hazrlanmÆ müzenin kapsndan içeri girdiÂiniz anda Sait Faik¼in yaznsal ve ruhsal dünyasnda büyüleyici bir yolculuÂa çkyorsunuz. AhÆap parkelerin gcrtsyla ilerlerken ünlü yazar ve Æair dostlaryla iliÆkisini ortaya koyan belgeler, fotoÂraar, yatak odas, yataÂnn karÆsndaki bahçeye bakan çalÆma masas, özel eÆyalar, bakp hayal kurduÂu palmiyeleri gerçekten insan onun dünyasna sokuyor. Müze ev, vasiyeti doÂrultusunda ücretsiz olarak hizmet veriyor. Not edin, ziyaret saatleri, Pazartesi ve Sal hariç 10.00-18.00 aras … KASIM 2013 53 Merakl Kedi Tüm etkinlikler için bilgi: [email protected] NOT Ãstanbul Modern Pazartesi hariç, her gün 10.00 - 18.00 aras açk. PerÆembe günleri, Benim PerÆembem günü; 20.00¼ye kadar açk ve ücretsiz. Türkiye¼de ÇaÂdaÆ Sanat Semineri Erol AkyavaÆ Ýstanbul Modern Müzesi’nde 1 Aralk’a kadar sürecek çok önemli ve güzel bir sergi var. Levent ÇalkoÚlu’nun küratörlüÚünü yaptÚ Erol AkyavaÜ – Retrospektif sergisi, sanatçnn 1950’li yllarda baÜlayan ve 1990’l yllarn sonuna uzanan yarm asrlk sanatsal birikiminin dökümünü çkartyor. Erol AkyavaÜ, Avrupa ve Amerika’da mimarlk ve sanat eÚitiminin ardndan DoÚu sanatlarna ve özellikle de Ýslam sanatna ilgi duymuÜ, tasavvuf geleneÚini sanatnn merkezine yerleÜtirmiÜti. Sergide, AkyavaÜ’n DoÚu-Bat sanat ve kültür dünyas arasnda kurduÚu kendine özgü sentezi izleniyor. 290 eserlik seçme çok etkileyici. Kübizmden sürrealizme, Ýslam minyatürü çizimlerinden tarih öncesi duvar resimlerine, kaligrafi kaynakl uygulamalardan tek tanrl dinlerin sembollerine sanatçnn dünyasnda geziniyorsunuz. Sergi srasnda 3-13 yaÜ aras çocuklara yönelik etkinliklerine var. Aileleri ve gençleri kapsayan Aile Fermanm, Ûüpheci Geometri gibi ilginç sanatsal faaliyetler de yer alyor. Ayrca PerÜembe ve Pazar günleri 17.00’de ücretsiz rehberli turlar düzenleniyor. En az 4, en çok 20 kiÜilik gruplar halinde gerçekleÜtirililen turlar için rezervasyon gerekli. Etkinlik Süresi: 10 Hafta Gündüz Program: 15 Kasm 2013-31 Ocak 2014 Cuma günleri, 10.30-12.30 MSÜ Doç. EËitmen Burcu PelvanoËlu ile, ilk örneklerinden günümüze geliÎimi ve tarihsel okuma biçimleri bakmndan Türkiye’de modern resmin doËuÎu ve çaËdaÎ sanatn geliÎimi iÎleniyor. Sanatn yeni ve çaËdaÎ oluÎumlar, son yllardaki dinamikleri ve günümüz sanat ele alnyor. Bat sanat ile karÎlaÎtrmal örneklerin incelendiËi, disiplinleraras okumalarla Türk resminin kültürel ve ekonomik geliÎimini anlamaya yardmc programda ele alnacak baz baÎlklar Îunlar: BatllaÎma dönemi ve Osmanl’da resim sanatnn doËuÎu; Osman Hamdi Bey, Íeker Ahmed PaÎa, Süleyman Seyyid, Halil PaÎa gibi ustalar; Çall KuÎaË sanatçlar, Cumhuriyet Dönemi’nde sanatç gruplaÎmalar, Türkiye’de ÇaËdaÎ Sanat. Hareketin Büyüsü Genç Ýstanbul Modern, Ýstanbul Modern’in Paris’teki Centre Pompidou iÜbirliÚiyle gerçekleÜtirdiÚi ücretsiz bir eÚitim program ve çocuklarla ailelere yönelik. Bu dizinin bir parças olan Hareketin Büyüsü adl çalÜmaysa, 01 Ekim 2013 – 19 Ocak 2014 tarihleri arasnda gerçekleÜecek. Çocuklarn sanatçlar tanyacaÚ, sanatsal yaratnn gizemlerini anlayacaÚ, nesneleri keÜfedecekleri, etkileÜimli oyunlarla farkl deneyimler kazanacaklar 1.5 saatlik atölyenin kontenjan 25 kiÜiyle snrl. 54 KASIM 2013 Çanakkale Kitap Fuar Dans ediyorum mutluyum D ancentrum’da, 16 Kasm’dan itibaren çocuklara ve gençlere, 19 Kasm’dan itibaren de yetiÜkinlere yönelik dans ve hareket programlar baslyor.. Dans ve çizim aÚrlkl interdisipliner atölyeleri, farkl sanatsal medyalar araclÚyla ifade biçimlerini güçlendirme amaçl. Çocuklarn düÜüncelerini ve hissettiklerini dans, çizim, Üiir ve müzikle ifade edebileceÚi atölyeler farkndalÚ artrdÚ gibi çevresiyle saÚlkl iliÜki kurmay da öÚretiyor. Dancentrum’daki çocuk ve gençlere yönelik yas gruplar; 4-6 Küçükler, 7-9 Biraz Büyükler,10-13 Büyükler ve 14-18 Gencler olarak ayrlmÜ. Programlar’dan bazlar Üunlar: Aytül Hasaltn ve Zeynep Kocaoglu ile Anne Bak! ÇizdiÚim KuÜ Gibi Uçuyorum; Rusudan Savaneli ile Pantomim ve Yaratc Drama; Djamel Fellouhe ile Caz Dans; 2.Uluslararas Çanakkale Kitap Fuar, 7-14 Aralk tarihlerinde Kolin Hotel Megaron Kongre Salonu¼nda kitapseverlerle buluÆuyor. Birbirinden renkli yazarlar fuar boyunca söyleÆi ve imza günlerinde hayranlaryla bir araya gelecek, kitaplarn imzalayacak. Fuarn onur konuÂu; Azerbaycan. Azeri edebiyatnn önemli isimleri, Æair ve yazarlar fuar boyunca kitap severlerle birlikte olacak. ÅöyleÆi ve Æiir dinletileri düzenlenecek. Ayrca fuar süresince sergiler ve çeÆitli ülkelerin lm gösterimleri de yer alacak. Bilgi için: www.canakkalekitapfuari.com AyÜem Sunal ile Klasik Bale; Yasemen Karaduman ile Salon Danslar (cha cha, samba, rumba, jive, vals, tango, quickstep ve fokstrot); Prof. Napoleao ile Capoeira; Duygu Etikan ile Hiphop, Dancehall; Tobi Irie Honore ile Afrika Danslar; Yosun Akverdi ile Poi. YetiÜkinlere yönelik, Shaolin Rahibi Yang Fu Lin eÚitmenliÚindeki Tai Chi , Cigong ve Meridyen Tedavi Teknikleri Program da 19 Kasm’dan itibaren baÜlyor. 13 yl önce Türkiye’nin ilk dans portal olarak kurulan Dancentrum’un, Türkiye genelinde 30 bini aÜkn üyesi var. Ýstanbul-Taksim’deki 500 m2’lik alandaki 3 ayr stüdyoda dans, hareket, oyunculuk eÚitimi ve performanslar gerçeklestiriliyor. Her yl düzenli olarak yurtdÜndan dünyaca ünlü koreograflarn katlmyla Istanbul Street Dans Karnaval atölyeleri de yürütülüyor. www.dancentrum.com KASIM 2013 55 SöyleÏi Prof. Hasan ølkova - Röportaj: Emine ÇAYKARA ‘TDC’nin alannda en iyisi olmasn istiyorum’ T TDC’nin yeni baÏkan Prof. Hasan Ìlkova ile diyabeti önleme konusunda geldiÌimiz nokta, eksiklikler, güzel iÏbirlikleri, umutlar ve hayaller üzerine... DC, 60 seneye yaklaÆan süreçte bir ilk kurum olarak çok önemli çalÆmalar yapt; diyabet bilincini oluÆturan bir sivil hareket oldu. Biraz yaÆananlar özetler misiniz? ÃLKOVA. TDC, uzunca bir süre ülkenin deÚiÜik kentlerinde hayrseverlerin baÚÜlaryla gerek hastane ad altnda merkezler, gerekse diyabet poliklinikleri açt. Hiç bir yerde diyabet polikliniÚi yokken bunu yapt, baÜard. SGK, Emekli SandÚ anlaÜmalar sayesinde bu saÚlk hizmetini oldukça uygun koÜullarda halka iletebildi. 56 KASIM 2013 Ama tabii bu verilen hizmet, bir anlamda devletin vermesi gereken saÚlk hizmeti. Amacna da ulaÜmÜ olduÚunu görüyorum, çünkü biz, bu açtÚmz diyabet merkezlerini teker teker kapamak durumunda kaldk. Niçin? Çünkü o Üehirdeki devlet hastanesinde diyabet polikliniÚi açld, tabii ki bu arada SGK ile anlaÜma yaplp yaplamamas gibi snrlayc bir takm faktörler rol oynamÜ olabilir ama hemen hemen bütün devlet hastanelerinde diyabete yer ayrlmÜ oldu; ilgi duyan hekimin diyabet polikliniÚi yapmasna yol açld. SaÚlk alannda diyabete verilen hizmetin kalitesini artrma konusunda hedefimize bence ulaÜtk. Bu, bize dur diyen bir Üey deÚil tabii ama baktÚnzda bugün artk üniversite ve devlet hastanelerinde diyabetlilerin kapsn çalabileceÚi ve hastalklaryla ilgili yardm alabileceÚi diyabet hemÜiresi, diyetisyen ve hekimin çalÜtÚ birimler var. ÃÆbirlikleri, yeni sinerjiler - Diyabete bakÆ da geliÆti bu sayede, yeni yan sivil kurumlar ortaya çkt. Bu da diyabetle ilgili tam yeterli olmasa da önemli bir farkndalk yaratt diye düÆünüyorum. DoÂru mu? ÃLKOVA. Evet, mesela saÚlk hizmeti açsndan Türk Diyabet Vakf’nn (TDV) kurulmas, bu arenaya katlmÜ olmas bir sinerji yaratt, sonuç olarak genel düzenleme açsndan SaÚlk BakanlÚ’nn diyabete bakÜ deÚiÜti. Bugün Halk SaÚlÚ Kurumu’nun içinde diyabet ve metabolik hastalklar ve obeziteye bakan ayr bir bölüm var; bunlarla uÚraÜan, emek veren, neler yaplmas gerektiÚini planlayp bizlerle iÜbirliÚi yapan insanlar var. TDC’nin diÚer bir hedefi hekimlerin eÚitimini saÚlamak, diyabetle ilgili eÚitim düzeyini yükseltmek, güncel bilgileri onlara aktarmak. Bunun için TDV ile dönüÜümlü Ulusal Diyabet Kongresi düzenliyoruz. Her kongrede 1000’i aÜkn hekim katlp bilgilere gerek yerli, gerekse yurtdÜndan konuÜmaclar araclÚyla ulaÜabiliyorlar. Bu seneden itibaren ulusal diyabet kongreleri internetten de eÜzamanl yaynlanabilecek; kiÜi evinden kongreye eÜzamanl katlabilecek, bir süre sonra sorular da sorabilecek. Kongre sonras da TDC ve TDV’nn ortak bir linkinde yer alan konuÜmalar doktorlar tarafndan tekrar tekrar dinlenebilecek. - SaÂlk Bakanl ile de ortak çalÆma yaplyor mu? ÃLKOVA. Elbette. Halk SaÚlÚ ile hekimlere yönelik, aile hekimlerine yönelik eÚitim programlar yapyoruz. Bizim için sevindirici olan, eskiden de iÜbirliÚi içinde olduÚunu gördüÚümüz SaÚlk BakanlÚ’nn bugün artk gerçekten STK’larla, akademiyle birlikte hareket etmesi; özellikle aile saÚlÚ içinde çalÜan hekimler, hemÜireler ve diyetisyenlerinin diyabet eÚitimiyle ilgili çok güzel projeler üretiyor olmas. - Siz diyabetli hastalarnza bakarak bilinçlenmeyi daha da nasl artrrz deyince ne eksik görüyorsunuz? ÃLKOVA. Ýki konu var; Türkiye’de diyabet on yl içinde %100’e yakn artÜ gösterecek, o artÜn nedenleri biraz daha yakndan incelenmeli. BaktÚnzda biz çok mu kötü besleniyoruz, evet, böyle noktalar var, hareketsizlik de söz konusu, tabii ortalama ömür süresinin uzamas da diyabet artÜn etkiliyor. Ama sonuçta böyle bir hastalk var ve biz bu hastalar iyi tedavi etmek zorundayz. Üç aylk ortalama Üeker deÚerini gösteren HbA1c deÚerini biz 7’nin altna indirmek zorundayz. BaktÚmzda HbA1c ortalamas, son yirmi ylda %10’lardan 8’lere inmiÜ. Diyabeti önleme - Bu, genel tabloda iyi bir rakam m? ÃLKOVA. Çok iyi bir rakam. Bunda yeni ilaçlarn çok büyük önemi, diyabet bakmnn iyileÜmesi ve diyabet eÚitiminin de parça parça rolü var. Maliyeti bu kadar aÚr bir hastalÚ siz daha iyi tedavi etmek zorundasnz. Ûimdi iÜimiz belki biraz daha zor, çünkü elimizde daha çok ilaç var, ilaca ulaÜm kolay, hastalarmz daha iyi tedavi edebiliyoruz. Ama diyabeti önleyebilmek için bir Üey yapabiliyor muyuz derseniz, hayr, hiç bir Üey yaplmyor. Evet, bir takm projeler var ama daha çok yol var. Bugün MEB beslenmeyle ilgili dersler koymal mesela. Bilincin artrlmas, çocuÚun, annebabalarn bu konuda eÚitimi Üart. Bugünün çocuklar yarnn anne babalar olacak. Beden eÚitimi dersleri önemli. Mecburi olsa mesela; her gün bir saat beden eÚitimi çok Üeyi deÚiÜtirir. Yani iÜin boyutu STK’lar açsndan “Diyabeti önleme konusunda daha planl ve iÏbirliÌi içinde hareket etmeliyiz.” bitmiÜ deÚil. Bir yandan profesyonellerin eÚitimiyle ilgili çabalar sürdürmek, diÚer taraftan diyabetin önlenebilirliÚi bilindiÚi için ne yaplabiliri planlamak, bunun için örgütlenmek, saÚlk otoriteleriyle iÜbirliÚi yapmak, onlara bir takm öneri, programlarda bulunmak vs. gerekli. 3 aylk ortalama yeterli deÂil - Diyabetlilerin sizce diyabeti yönetmede en büyük yanlglar neler? Ãnsülin korkusu mu? Hastal büyütmek mi? Kabullenememek mi? ÃLKOVA. Hastalklaryla, durumlaryla ilgili hep kendi alglarna kaplyorlar; bu da, bir süre sonra yanlÜ olabiliyor. - Mesela? ÃLKOVA. Ben iyiyim, hiç bir Üikayetim yok, diyor. Kimisi hastalÚ biliyor, kimisi bilmiyor. Diyabette belirtilerle hastalk takibi yaplmaz, kiÜinin görmesi bozulduÚu zaman çok ciddi kanamalar olmuÜ olabilir. Ayaklar yanmaya, tutuÜmaya, donmaya, aÚrmaya baÜladÚnda geriye dönüÜü olmayan veya çok zor olan nöropati baÜlamÜ olabilir. KASIM 2013 57 SöyleÏi Prof. Hasan ølkova - Röportaj: Emine ÇAYKARA Bu nedenle diyabette kontrol Üarttr ama eÚer kiÜi hastalÚyla ilgili algy sadece semptomlarla iliÜkilendirirse, o vakit tabii ki kontrollerini, tedaviye uyumu yeterince saÚlanamayacaÚ için durum karÜk. Hekimlerin bile tedavi ettiÚi, izlediÚi hastalarn durumunu alglamalar yeterli olmayabiliyor, ki çalÜmalar da bunu gösteriyor. Dolaysyla hekimlerin de diyabetli bir hastay izlerken durumlaryla ilgili, bu hasta iyidir, bu hasta çok iyi deÚildir gibi deÚerlendirmemeliler; bu alg da yanlÜ. Sadece Türkiye’de deÚil, bütün dünyada. - Bunu anlayamadm. Açar msnz biraz? ÃLKOVA. Yani HbA1c’si 7 diyelim, aa fena deÚil, demek olmaz. Bak bakalm tokluk Üekerleri nasl gidiyor, tokluk Üekeri yüksek, açlk düÜükse, ortalamas 7 olmuÜ anlam yok; aslnda zarar veriyordur. Diyabet bugün artk multidisipliner bir yaklaÜm gerektiren bir hastalk. Bu, bir ya da birden fazla disiplinle iliÜkili, bu da mutlaka birden fazla doktorun o diyabeti izlemesi anlamna gelmiyor. - Daha ayrntl düÆünmek gerekiyor anlamnda m? ÃLKOVA. Evet, diyabet sadece 3 aylk ortalama, açlk kan Üekeri veya tokluk kan Üekeri kontorlünden ibaret deÚil. O hastann nörolojik, göz muayenesi, kalp damar sisteminin kontrolü vs. bütün bunlar yaplmas, izlenmesi gerekenler. - Endokrinologlar böyle yapmyor herhalde? Aile hekimi ve iç hastalklar anlamnda m söylüyorsunuz? ÃLKOVA. Göz dÜndaki muayeneyi içeren bütün her Üeyi, birinci basamak hekimi gayet rahat yönlendirerek yapabilir. Günü geldiÚinde kardiyo vasküler sistem açsndan bir hastay kardiyoloji kliniÚine gönderebilir, bakn bakalm bunun sorunu var m, der. ‘Türkiye’de insülin kullanm bundan 15-20 sene evvel %2’lerdeyken bugün baz merkezlerde neredeyse %50’lere çkt, genelde %30lar civarnda.’ Farkndalk ve gerçekçilik - Bu gerçek, farkndalk ve diyabetle ilgili bilginin hekimlere bile tam yaylmadÂn gösteriyor. Hastalarda da insülin ve hapa karÆ direnç oluyor. Bunu nasl deÂerlendiriyorsunuz? ÃLKOVA. Türkiye’de insülin kullanm bundan 15-20 sene evvel %2’lerdeyken bugün baz merkezlerde neredeyse %50’lere çkt, genelde %30lar civarnda. Kullanm hâlâ düÜük oranda ama artyor, bu sevindirici. Ýnsülin, gerek hastalar gerekse hekimler arasnda reddedilen, istenmeyen bir tedavi biçimi. Ve insüline baÜlama durumunda, hekim, sadece belki hasta reddediyor diye insülinden bahsetmeyip, srarc ve ikna edici olmadan hastay izleyebiliyor. Çünkü çok srarc olursa o hasta o hekimi brakp baÜkasna gidecek. - Ãnsülinle iliÆki çok ciddi sorun yani. Yine farkndalÂa geliyoruz. ÃLKOVA. Tabii. 58 KASIM 2013 - Son olarak TDC¼nin yeni baÆkan olarak hayalleriniz neler? ÃLKOVA. TDC ve diyabetle ilgili gerçeklemesini ümid ettiÚim hayallerim var. TDC’nde, Nazif Hoca’nn (BaÚraçk), öncesindeki rahmetli Muzaffer Ûevki Yener, Celal Öker, Ali Ýpbüker, Sevim Büyükdemir, Üstün Korugan’n herkesin, tek tek emeÚi var. TDC’nin ülke çapnda yine örgütlenmesini isterim. Diyabetli hastalarn en ufak sorunlarnda akllarna gelecek ve arayacaklar ilk yer olmasn... Alannda en iyisi olmasn... Ayrca bakanlkla, devletin diÚer saÚlk otoriteleriyle baÜlayan ve çok güzel giden iliÜkinin daha da ilerlemesini, bu sk iÜbirliÚiyle yaplan iÜlerin kalitesini artrmay... Diyabetli hasta eÚitimi için daha yeterli bir konuma gelebilmek de hayalim. Diyabeti önleme konusunda daha planl ve iÜbirliÚi içinde hareket etmeliyiz. Sürpriz n o m i L n Be Ben Chopin Koca bir evrende yaÏyorsak hayvan dostlarmzn da diyabetle tanÏmasna, yaÏamasna ÏaÏrmamamz gerek. ÍÏte size birbirinden tatl iki kedinin, Limon ile Chopin’in hikâyesi. 1 997 ylnn Haziran ay... Sevilay Arslan, Ýzmir’de üniversitede okurken Limon’la KarÜyaka’nn dar sokaklarndan birinde karÜlaÜyor; arabann arka tekerleÚine sinmiÜ, korkmuÜ, gelen geçeni izliyor. En fazla 1 aylk, tüyleri dökülmüÜ ve neredeyse açlktan ölmek üzere... Birkaç gün bakp iyileÜtirince sokaÚa brakrm diyerek öÚrenci evinde ona gözü gibi bakyor, zaten avuç içi kadar, elleriyle besliyor ve tabii sonra ondan ayrlamyor. Ýzmir sonras Ankara, 60 KASIM 2013 Antlya, Didim, Isparta, Svas’a akra- ba ziyaretleri derken birlikte neredey- se Üehir Üehir geziyorlar. Sevilay Hanm evleniyor, aile büyüyor ve Balkesir’e yerleÜiyorlar. 8 yaÜnda yemek yerken Limon’un aÚznda dayanlmaz aÚrlar baÜlyor. Su bile içemez hale gelince önce üniversite hastanesi, oradan bir baÜka veteriner, oradan bir baÜkas derken tüm az diÜleri çekiliyor. Antibiyotik tedavisi de fayda etmeyince anlaÜlyor ki, Gingivit isimli bir diÜeti hastalÚndan muzdarip. 10 yaÜndayken, kortizon tedavisi sonras fenalaÜp komaya giriyor. YaÜadÚnn Üeker komas olduÚunu ve kortizon tedavisi sonras diyabetin ortaya çkabileceÚini de o zaman öÚreniyorlar. Ýnsülinle tanÜtktan sonra hayat kurtuluyor. Tabii her Üey birden düzelmiyor. Hipoglisemiler, kulaktan kan almalar, insulin dozunu ayarlama sorunla- r, çok uzun bir süre mücadele... Zamanla kan Üekeri düzene girince, insülin dozu da kademeli olarak azal- tlyor; günde 5-6 kere yaplan insülin iÚnesi, günde 1’e iniyor, sonrasnda ihtiyaç kalmyor. Çünkü kortizon sonras ortaya çkan diyabet, bir süre sonra ortadan kalkabiliyor. Yani, ameliyat, ilaçlar derken yaÜadÚ Üokla Limon’un bedeni bir süre ilave insüline ihtiyaç duydu, insülin salgs normale dönünce de iÚne kesildi. Limon’un, diyabetli anlar eskilerde kald, o bugün 17 yaÜnda olgun, görmüÜ geçirmiÜ bir kedi. Hatta bizim dünyamzda dede bile saylabilecek yaÜta, insan yaÜ hesabyla 80’ini geçkin. Unutmadan... Sevilay Hanm, hâlâ zaman zaman Limon’un kan Üekerini ölçüyor, tedbiri elden brakmyor. YaÜ gereÚi dikkatli olmak zorunda. Diyabet ve Fransz Chopin Chopin Fransa’da, sokakta, gözleri tamamyla kapal halde hayvanlar koruma tarafndan bulunuyor ve bir göz uzman veteriner tarafndan ameliyat ediliyor. ÝyileÜmesi için kullanlan kortizon, ay- nen Limon’un durumunda olduÚu gibi diyabeti tetikliyor. Geçici aile programyla sahipsiz hayvanlara evini açan Ayçl Yücer’in Paris’teki öÚrenci evine geldiÚinde bu durumu anlaÜlyor. O srada tahminen iki yaÜnda. Bütün imkanlar seferber edilerek hayata tutunuyor ve Ayçl Yücer tarafndan sahipleniliyor. Zor günler... Farkl veterinerler, insulin dozu ayarlamasnda sorunlar, aÜr yemek yeme ve beraberinde ishale baÚl aÜr, ani kilo kayplar vs. Ayçl Hanm, Chopin’in Üeker deÚerlerinin 460mg/dl’a kadar çktÚn görmüÜ. Ýnsülin tedavisi, ‘diyabet’ ve ‘obezite’ mamalar, ishaller, iÜtah artÜ, iÜtah kesilmesi, aÜr zayflamalar, kusmalar, farkl veteriner ziyaretle- riyle çare aramalar... KliniÚe yatryorlar, veterinerler umutsuz. Bu süreçte o da çareyi diyabet konusunda bilinçlen- mekte buluyor. Ayn diyabetli çocuk- larn ailelerinin baÜlangçta yaÜadÚ Üok gibi önce ÜaÜknlk, ardndan konuyla ilgili ne buluyorsa baÜlyor okumaya ... Bilgilenmek en iyisi Ûansna www.diyabetikkedi. com isimli web sitesiyle tansyor; kurucusu H. FatoÜ Gür AknoÚlu’nun, kedisi Tarçn’n diyabeti nedeniyle çok büyük zorluklar tek baÜna aÜtktan sonra açtÚ bir aÚ. Diyabetik kedi sahiplerinin yalnz olmadklarn hissettiren, veterinerlerin de yakndan takip ettiÚi bu adres, Fransa’dan Türkiye’ye uzanan hayvan sevgisi ve bilgi paylaÜm, Ýstanbul’daki vete- rinerleri kedi - Kediniz, aynen insanlardaki gibi sk idrara çkyor, aÜr yemek yiyorsa ve buna raÚmen zayflyorsa, diyabetli olabilir. - Obezite, sistit ve gingivitis ile diyabet, kedilerde de kardeÜ hastalklar; diyabeti kontrol alnmasna raÚmen, obezite sorunu devam eden kediler var. - Hazr kedi mamalarnn, uzun vadede metabolizmalar üzerinde olumsuz etki yaptÚ, yüzde yüz etobur olan kedilerin asiditesini azalttÚ, obeziteyi tetiklediÚi ve diyabete yol açtÚ düÜünülüyor. - Kedilerin Üeker deÚerini ölçmek için, artk kulak ucundan alnan bir damla kan yeterli oluyor. Ýlhan Gökgöl’ün Chopin’in diyabetinin geçici olduÚu konusun- daki srarlar, FatoÜ Hanm’n yönlendirmeleri sayesinde Chopin’in ölümcül bir hipoglisemi komasna girmesini önlüyor. Çünkü Fransa’da tipik bir diyabetli muamalesi yapp insülin vermek istiyorlar. Kulaktan kan alp tahlil yapmay FatoÜ Hanm sayesinde öÚreniyor: ‘Fransa’da bunu yapan bir kiÜi bile yoktu! Benimle dalga geçtiler...’ O günler geçti. Chopin artk insülinsiz Ýstanbul’da yaÜyor. Gdasna ve kullandÚ ilaçlara çok dikkat ediliyor. Ûeker ölçümleri, profilleri de güzel sonuçlar veriyor. Arszlk sanlan ama diyabetten kaynaklanan iÜtah, oburluÚu, ishali, Üeker deÚerleri normale dönünce düzelmiÜ, hatta tabaÚnda yemek bile brakyormuÜ. - GerektiÚinde aynen insanlarda olduÚu gibi günde 5-6 kez Üeker ölçümü yaplyor. - DoÚru insulin dozunu ayarlamak, hipo ve hiperglisemiyi önlemek için de, ayn insanlardaki gibi sk ölçüm yapmak önemli. - Karnn yan taraf, üstü, koltuk altna yakn bölgeler, insülin yapma alan olarak en etkili bölgeler. - Kediler zeki hayvanlar. BaÜta zorlansalar da, insülinden sonra rahatladklarndan, iÚne yapma saatlerinde yannza gelip karnn açp bekleyen kediler bile var. Limon ile Chopin’i bizimle tanÛtran H. FatoÛ Gür AknoÙlu’na, www.diyabetikkedi.com web sitesine teÛekkür ederiz. KASIM 2013 61 Posta Kutusu Siz sorun, uzmanlar cevaplasn. Sorularnz diy [email protected] adresine bekliyoruz. S: Annem Tip 2 diyabetliydi, bende de total kalça protez ameliyatndan sonra yaplan yüklemede Ïeker çkt. 52 yaÏmda Tip 2 diyabet teÏhisi kondu ve iki senedir Ïeker ilac kullanyorum. Hayatm boyunca, düzenli yürüyüÏ yapan, doÌru ve ölçülü beslenen biri olsam da özellikle 35 yaÏmdan itibaren karn bölgemde toplanan, bir türlü gitmeyen yaÌlanma vard, kilo vermemi zorlaÏtrp beni sinir ediyordu. Tip 2 teÏhisi ve ilaç tedavisi sonras 8 kilo verdim, karn bölgemdeki yaÌlanma azalmaya baÏlad. Sabahlar açlk Ïekerime düzenli bakyorum;70-80 mg/dl civarnda çkyor. Senelik tahlillerimde de açlk kan Ïekeri sonucu 100’ün altnda çkyor. Senelik tahlillerimde ve günde bir kez Ïekerimi kontrol dÏnda yapmam gereken test var m? Bu Ïekilde bakarak, bu deÌerlerle diyabetimi iyi kontrol edebiliyorum diyebilir miyim? Billur Gül CoÜkuntuna, Ýstanbul C: KullandËnz ilaçlar bilmemiz, size daha saËlkl yardmc olmamz saËlard. Açlk kan Îekerleriniz 100mg/dl civarnda olduËuna göre uyguladËnz diyet ve ilaçlara devam ediniz. Üç ayda bir HbA1c tahlili yaptrmanz yeterli. Prof. Dr. Nazif BaÚraçk ••• S: 35 yaÏmdaym, 8 senedir Tip 1 diyabetle, insulin tedavisi görerek yaÏyorum. Sabah ve gece yatmadan evvel ideal Ïeker deÌerlerim ne olmal? Merak ettiÌim konulardan biri Ïu: Tip 1 hastalarnda kullanlan ilaçlar (Levemir, Lantus vb.), yani ilaç çeÏitliliÌi neden kaynaklanyor? Bazlarmz birini kullanrken bazlarmz neden diÌerini kullanyor? Bir de Türkiye’de saÌlk sisteminde ikinci büyük harcama olan diyabetle ilgili SGK’nn almak istediÌi önlemler konusunda bilgi verirseniz sevinirim. Yalçn Adakul, Ýstanbul C: Tip 1 diyabetli ve 27 yaÎndan beri diyabetli olduËunuza göre yoËun insülin yani günde 4 defa insülin yaplmas en uygun Îekil. Sabah ideal Îeker deËeri açlk 110-125 mg/dl aras, gece yatmadan evvel de 160 mg/dl alt olmal, Tip 1 diyabette gece hipoglisemilerinden kaçnmak gereklidir. Lantus’la Levemir arasnda fark yoktur, ikisi de uzun etkili ve hipoglisemi yapma olaslË daha azdr. Üç ayda bir HbA1c ve tokluk Îekerlerinize baktrmanz yeterlidir. SGK konusuna ileriki saylarda yer vereceËiz. Prof. Dr. Nazif BaÚraçk ••• S: Biraz kilolu olan 17 yaÏndaki oÌlumu öncelikle saÌlkl beslenmeyi öÌrenmesi için diyetisyen kontrolüne baÏlattm. HerÏey istediÌim gibi geliÏti, beslenmeyi öÌrendi, spor salonuna devam etti ve üç aylk diyet sonucu 6 kilo verdi. Arada baÏ dönmesi Ïikayetleri, babasnda Tip 2, teyzelerinde Tip 1 diyabet olduÌu için kan deÌer- 62 KASIM 2013 leri kontrolü yapld. 75 gr oral glukoz yükleme sonucunda saat sonra 89 mg/dl, 1. Saatte 93 mg/dl, 2. Saatte 73 mg/dl çkt. Hepsi normal deÌerlerin altnda. Bu neyi ifade ediyor? Ne önerirsiniz? Ílerde çocuÌumun diyabet olacaÌn gösterir mi? HbA1c 5.6, açlk kan Ïekeri 93, insülin açlk 6.82, HOMA 1.57 gibi deÌerler çkt. Diyabetli olmamas için ne yapmalym? Îekeri mi yasaklayaym? Cevabnza teÏekkür ederim. Zeynep Ayta - Ýzmit C: Bu deËerlerin tümü normal. Íu an için herhangi bir diyabet riski yok. Kilolu olmamas ve düzenli spor yapmas tabii ki ileri yaÎlar için son derece önemli. Fazla Îeker tüketiminin yllar içinde diyabet riskini artrdË kesin, hele anne veya babada diyabet varsa. Prof. Zeynep OÜar Siva ••• S: Ailemde ciddi Ïekilde diyabetli olanlar var. Kuzenlerim Tip 1, teyzem Tip 2 diyabetli. Îeker ölçümlerim normal deÌerde çkyor. Ancak mesela hangi sklkta bu kontrolleri yapmam gerekiyor ki ihtiyatl olaym? Merak ettiÌim bir diÌer konu da aÏr tatl yeme isteÌimin diyabet belirtisi olup olamayacaÌ... Ayrca tatl bir Ïey yediÌimde kendimi kontrolde zorlanyorum ve adeta Ïuursuzca devam ediyorum. Potansiyel risk taÏmam bunda etkili olabilir mi? Melda Erkunt, Ýstanbul C: AÎr tatl yeme isteËi diyabet habercisi deËildir. Uzun süre aç kalmamal, öËün atlamamalsnz. Ancak ailede 1. derecede diyabetin varlË da hiç kuÎkusuz bir diyabet riski göstergesidir. Bu nedenle diyabet taramas açsndan yapmanz gereken ylda bir kez açlk kan Îekerinize baklmasdr. Açlk kan Îekerinin normal deËeri 100 mg/dl altndadr ve eËer ölçümlerde bu snrn üzerinde bulunduysa ileri tetkik yaplmas gereklidir. Hangi testin doËru olduËuna doktorunuz karar verecektir. Prof. Zeynep OÜar Siva ••• S: Babam hipertansiyon hastas, ayn zamanda gizli Ïekeri var. Potansiyel olarak beni bekleyen tehlikeler nelerdir? Nelere dikkat etmeli ve hangi sklkta tetkiklerimi yaptrmalym? Hasan Soygüzel, Yalova C: EËer ÎiÎmansanz diyabet ve hiper tansiyon riskiniz yüksektir. Düzenli egzersiz yapmal ve ideal kiloda olmaya çalÎmalsnz. Sizin durumunuzda ylda 1 kez ölçülen kan Îekeri diyabet tans için yeterlidir, 100’ün altnda olan deËerler normaldir. Bunun yannda ylda bir kez tansiyonunuzu ölçtürmelisiniz, normal tansiyon deËeri 120/70 mmHg olmaldr. Prof. Zeynep OÜar Siva
© Copyright 2024 Paperzz
