AİLE EĞİTİMİ UYGULAMALARI ÜLKE RAPORU, 2013 HAYAT BOYU ÖĞRENME GENEL MÜDÜRLÜĞÜ SOSYAL VE KÜLTÜREL EĞİTİMLER VE FAALİYETLER GRUP BAŞKANLIĞI T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 1 İçindekiler GİRİŞ .............................................................................................................................................................................................. 3 ÜLKEMİZDE AİLE EĞİTİMİ UYGULAMALARI ..................................................................................................... 6 1993-2010 Yılları Arası Uygulanan Aile Eğitimi Programları .............................................................................. 8 Aile Eğitimi Kurs Programları (0-18 Yaş) ................................................................................................................. 9 Eğitici Eğitimleri ................................................................................................................................................................. 13 Formatör Eğitimleri ............................................................................................................................................................ 13 Aile Eğitim Programı (0-18 Yaş) Uygulamaları ve Özellikleri .......................................................................... 13 0-3 Yaş Aile Eğitimi Kurs Programı ........................................................................................................................ 13 3-6 Yaş Aile Eğitim Programı .................................................................................................................................... 14 7-11 Yaş Aile Eğitim Programı ................................................................................................................................. 15 12-18 Yaş Aile Eğitim Programı ............................................................................................................................... 15 2013 YILI AİLE EĞİTİMİ FAALİYETLERİ ........................................................................................................... 17 0-18 Yaş Aile Eğitimi Kurs Programı ..................................................................................................................... 17 Baba Destek Eğitimi Kurs Programı (BADEP).................................................................................................... 19 3-6 Yaş Anne Destek Eğitimi Kurs Programı ....................................................................................................... 19 3-6 Yaş Okuma Yazma Bilmeyen Anne Destek Eğitimi (Temel ADP) ....................................................... 20 7-19 Yaş Aile Rehberliği Kurs Programı ............................................................................................................... 20 Çocuk Bakım ve Oyun Odaları .................................................................................................................................. 22 Aile Eğitimi Programlarının (0-18 Yaş) Değerlendirilmesi Çalışması ......................................................... 24 SONUÇ ......................................................................................................................................................................................... 26 Kaynakça .................................................................................................................................................................................... 29 Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 2 TABLOLAR Tablo 1. 1993-2010 Yılları Arası Uygulanan Aile Eğitimi Programları ....................................................... 8 Tablo 2. 1993-2012 Yılları Arası Toplam Aile Eğitimi Programları Kurs/Kursiyer Sayıları ..................... 15 Tablo 3. 2010-2012 Yılları Arası Aile Eğitimi Programları Eğitici Eğitimleri Sayıları ............................. 16 Tablo 4. 0-18 Yaş Aile Eğitimi Eğitici Ve Formatör Sayıları ..................................................................... 17 Tablo 5. 0-18 Yaş Aile Eğitimi Gruplara Göre Kurs Ve Kursiyer Sayıları ................................................ 18 Tablo 6. 3-6 Yaş ve 7-11 yaş Baba Destek Eğitimi kurs ve kursiyer sayıları ............................................. 19 Tablo 7. Diğer Kurs Türlerinde Açılan Kurs Ve Kursiyer Sayıları............................................................. 21 Tablo 8. Aile Eğitimi Programlarına Yönelik Toplam Sayılar ................................................................... 21 Tablo 9. 0-18 Yaş AEP Materyal Basım Listesi ......................................................................................... 21 Tablo 10. Çocuk Bakım ve Oyun Odası Etkinlikleri Programlarına Yönelik Kurs/Kursiyer Sayıları ........ 23 Tablo 11. Aile Eğitimi Kurs Programı (0-18 Yaş) 2012 Yılı ile 2013 Yılı Verilerinin Karşılaştırılması ... 27 Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 3 GİRİŞ Bilgi çağını yaşayan dünyamızda birey ve toplumun geleceği; bilgiye ulaşma, bilgiyi kullanma ve üretme becerilerine bağlıdır. Eğitimin yaşam boyu devam ettiği gerçeğinden hareketle, bireyin yaşı ne olursa olsun, koşulları ne olursa olsun, öğrenmek ve gelişmek kişisel yaşamın temel hedefi olmak durumundadır. Bu temel gerekçe yaşadığımız dönemin ve bireysel mutluluğumuzun en önemli gerekliliklerindendir. Gerek bireysel gerekse toplumsal hayatımızın gelişiminde, sürekli yeni bilgi ve becerileri kazanmak kaçınılmaz bir zorunluluktur. Anne babalık da bireyin hayatının en anlamlı ve en önemli dönemi ve sorumlulukları arasındadır. Toplumsal hayatın ana unsurlarından olan aile, anne baba ve çocuklardan meydana gelmiş, ekonomik ve sosyal bir kurumdur. Aile, gerek birey gerekse toplum için en temel unsurdur .Bu yönüyle birey ve toplum arasında iletişim kuracak birey ve toplumu karşılıklı olarak birbirine bağlayacak bir köprü görevi üstlenir. Bireyin yaşamında çok önemli bir yer tutan aile kişinin beslenme, bakım, sevgi ihtiyacı, duygusal ve psikolojik gelişim, eğitim, kültürel değerleri kazanma, sağlıklı zekâ gelişimini sürdürme gibi temel ihtiyaçların karşılandığı birincil ortamdır. Aile üyeleri arasındaki ilişkiler ve aile ortamı, psiko-sosyal yönden gelişen bireyin en çok etkileşime uğradığı yerdir. Bu ilişkiler, bireyin kendine güvenmesini, kendine ve diğer bireylere sevgi duymasını, kimlik kazanmasını, kişilik gelişimini, sosyal beceriler geliştirmesini ve topluma uyum sürecini olanaklı hale getirir. Ailenin toplum içerisindeki temel işlevlerini yerine getirmesi açısından yaşadığı pek çok sıkıntıya rağmen temelde değişmeyen tek şey, ailenin çocuğun hayatının merkezinde olduğu ve olumlu ya da olumsuz, çocuğun hayatına yön verdiği gerçeğidir. Çocuk, içinde yaşayacağı toplum ve kültüre ait bilgileri ilk ve en somut şekliyle aile içinde almakta, sosyal çevre ve diğer insanlarla temasın başlangıcını burada gerçekleştirmektedir. Aile kurumunun birey üzerindeki etkisinin nedenli kalıcı ve biçimlendirici olduğu da düşünülürse, aile kavramının önemi daha da belirginleşmektedir. Nitekim 1982 Anayasasının 41. maddesinde; “Aile, Türk toplumunun temelidir ve esler arasında eşitliğe dayanır. Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilatı kurar.” denilerek ailenin korunması Devletin görevi olarak belirlenmiştir. Aile toplumun en küçük ancak en temel birimi olduğundan, toplumun sağlıklı bir şekilde gelişmesi, ilerlemesi, toplumsal huzur ve barısın sağlanabilmesi açısından sağlam temellere dayalı ailelerin varlığı Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 4 son derece önemlidir1. Dolayısıyla ailenin korunmasında, toplumun huzurunun sağlanmasında, aileleri eğitim programları aracılığıyla bilgilendirmek önemli bir role sahiptir. Bireyin doğal çevresi olan ailesi onun yetişmesinde en büyük güce ve işleve sahiptir. Anne babalar çocuklarının eğitim ve gelişim sürecinde doğal üyelerdir. İnsanın yaşam boyu seçme özgürlüğüne sahip olamadığı tek ve en önemli şey ailesidir. Bireyin kendi ailesini seçme hakkına sahip olamamasına karşılık, çocukların toplumsal ve ruhsal açıdan sağlıklı bireyler olarak yetişebilmeleri için uygun ortamların kurulması ve sürdürülmesi, ailenin bilinçli davranmasına bağlıdır. Bu nedenle çocukların doğal eğiticisi olan anne ve babaların bilinçli ve sistemli bir şekilde eğitim sürecine katılmaları gerekmektedir. Günümüzdeki bazı sosyal, ekonomik ve demografik değişiklikler hareketliliğin artması, hem evde hem işte çalışmak zorunda olan aileler, daha fazla tek ebeveynli çocuk yetiştirme ve çekirdek aile gibi nedenler, ailelerde stresi artırmış ve ailelerin aile ve çocuk eğitimi konusunda destek alabilecekleri informal kaynaklara ulaşımı güçleştirmiştir. Hem komşuluk hem de sosyal kademelerde ailelerin ve çocukların birbiriyle işbirliği ve sorumluluk içinde hareket etmesi de azalmıştır. Endüstrileşme ile birlikte gelişen sosyal değişiklikler ebeveynlik ve çocuk sağlığı ve eğitimi konusundaki eğitimi zorunlu hale getirmiştir.2 Aileler, yaşadıkları toplumun değer yargılarını da dikkate alarak, çocuklarını yetenekli bir yetişkin olarak yetiştirebilmek için, toplumun diğer yetenekli bireylerine yakınlık, diğer bakım alanlarında yeterlilik ve zor yaşam koşullarında ebeveynlikle ilgili motivasyona ihtiyaç duymaktadırlar. Aile eğitim ve destek programları ailelerin bu ihtiyaçlarına cevap vermek üzere hazırlanmış ve uygulamaya koyulmuştur.3 Aile eğitiminde dünden bugüne katedilen aşamaların belirlenmesi, kaliteyi artırmak için kaydedilen gelişmelerin izlenmesi ve faaliyeti yürüten tüm birimlerle paylaşılması; bundan sonra yapılacak olan çalışmalara ışık tutulabilmesi açısından son derece önemlidir. Genel Müdürlüğümüz Sosyal ve Kültürel Eğitimler ve Faaliyetler Grup Başkanlığı tarafından hazırlanan ve geçmişten bugüne gelinceye kadar bakanlığımız çatısı altında yürütülen aile eğitimi çalışmaları “Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu”, hazırlanmıştır. Bu rapor, aile eğitimi hususunda işbirliği yapılan tüm birimlere sürdürecekleri çalışmalarda yol gösterici olacaktır. Bu yıl ilki hazırlanan raporda “Aile eğitimlerini bilimsel, disiplinlerarası ve çok sektörlü bir yaklaşımla ele alarak, değişen ihtiyaçlara cevap verebilen, kurumsallaşmış, sürdürülebilir programlarla hizmeti toplumun tüm kesimlerine ulaştırabilmek” gayesiyle gerçekleştirilen tüm faaliyetlerin ayrıntılı bir şekilde ortaya çıkarılması ve açıklanması amaçlanmıştır. DÜNYA’DA AİLE EĞİTİMİ UYGULAMALARI 1 Oğuzman / Dural, s. 2; İnan, (Medeni Hukuk), s. 182; Erkal, s. 408; Gökçe, (Aile ve Aile Tipleri) s. 220. Powell, D. R., “Parenting Education in Family Literacy Programs”, Handbook of Family Literacy Programs (Ed: B. H. Wasik); Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergisi (2011) TC Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı 3 T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Eğitim-Kültür ve Araştırma Dergisi (2007). 3 (12) 2 Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 5 Değinilen sosyal değişiklikler ve sorunlarla çok daha önceleri karşılaşan Batılı ülkelerde, ailede bozulan ilişkilerin ve aksaklıkların düzeltilmesi, koruyucu, önleyici ve geliştirici hizmetlerin sağlanması için aile eğitim programları geliştirilmiştir (“Aile Yaşamı Eğitimi” (Family Life Education). Bu çerçevede ailelerin eğitime ihtiyaç duydukları konular belirlenmiş, yetişkin eğitimine uygun programlar geliştirilmiş ve uygulanmıştır.4 Dünyada farklı demografik özelliklere sahip ailelere yönelik pek çok farklı aile eğitimi programı uygulandığı görülmektedir. Yapılan çalışmalar hangi eğitim seviyesinde ve sosyo-ekonomik düzeyde olursa olsun ailelerin farklı konularda aile eğitimine ihtiyacı olduğunu ortaya çıkarmıştır. Uygulanan programların sonunda ebeveynlerin anne-babalık davranışlarının olumlu yönde değiştiği; anne-babalıkla ilgili stres düzeylerinin düştüğü ve öz yeterlilik duygularının yükseldiği belirlenmiştir. Ayrıca aile eğitimi programlarının anne-babanın çocukla iletişimi ve çocuk bakımı konularında olumlu etkileri saptanmıştır. İlk aile eğitimi hareketi ABD’de 1887 den itibaren kamu politikalarında yer almaya başlamıştır. Önceleri ziraat alanında gelişimi sağlamak amacıyla yürütülen çalışmalar, yirminci yüzyıl başlarında bahçecilik, ev konserveciliği, besin bilgisi gibi daha geniş bir içerikle devam ederken bir yandan da coğrafi anlamda yayılmaya başlamıştır. Çeşitli Avrupa Ülkeleri ve Amerika’da ailelerin eğitsel ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik olarak çeşitli programlar geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Bu programlardan bazıları şunlardır: Harvard Üniversitesi Harvard Family Research Project (HFRP) tarafından geliştirilen “The-Family Development Demonstration Grant (FDDG) / Aile Kalkınmasında Yardım Uygulaması (AKYU)” programıdır. Eğitim programı ailelerin yaşam becerilerini arttırmaya odaklanmaktadır. FDDG eğitim programına katılan aileler, çocuk yetiştirme, çocukların eğitim hayatına hazırlanması gibi konuların yanı sıra, kendi bütçelerini planlayabilme, kendileri için iş bulabilme eğitimleri almakta, ayrıca iş ararken merkezden yardım da alabilmektedirler. Güney Kaliforniya’da başarıyla uygulanmakta olan NuParent Ebeveyn Eğitimi Programı, Amerika’da çocuk ve ebeveyn eğitimi konusunda aktif çalışmalar gerçekleştiren Children’s Bureau tarafından kâr amacı gütmeden yürütülmekte olan bir programdır. Program 0-5 yaş arası çocuk sahibi aileleri, çocuk gelişimi açısından önemli bir basamak olan erken çocukluk döneminde desteklemektedir. Kuramsal bilginin ailelerin eğitiminde yeterli ve etkili olamayacağı yaklaşımıyla, ailelerin ebeveyn olma konusundaki bakış açılarını etkili bir biçimde değiştirmek ve ihtiyaç duyulan yetenekleri sağlamak konusunda pratik ve güncel uygulamalara yer verilmektedir. Bir diğer ebeveyn eğitim programı örneği ise, Amerika Birleşik Devletleri’nde, yaygın olarak okul öncesi çocuk eğitimi ve aile destek hizmetleri sunan toplum temelli bir organizasyon olan “AVANCE Anne-Çocuk Programı”‘dır. Programın temel 4 Güran, N., “Aile Hizmetleri”, Aile Yazıları, [B. Dikeçligil ve A. Çiğdem (ed.), 1991, c. 4] içinde, Aile Araştırma Kurumu, Ankara, ss. 441-449. Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 6 felsefesi, etkili çocuk yetiştirme ve destek programları aracılığıyla risk altında olan topluluklardaki aileleri güçlendirerek Amerikan toplumuna destek sağlamaktır. ABD’deki yaklaşık 600 Anne Baba Eğitimi Programından en önde gelenlerinden birisi olan STEP (Systematic Training for Effective Parenting / Sistematik Etkin Ebeveyn Eğitim Programı) ise, altmıştan fazla bilimsel çalışmayla aynı zamanda en sık değerlendirilen programdır. Almanya, İsviçre, Avusturya, Belçika, Lüksemburg ve Amerika’da uygulanmakta olan STEP, 1976’da geliştirilmiş olup daha sonra birçok kişi ve kurumun desteğiyle gelişmeye devam etmiştir. Programının farklı toplumsal katmanlardaki başarısı farklı araştırma metotlarıyla yapılmış birçok araştırmayla ölçülmüş ve kanıtlanmıştır. Almanya’da Eğitim ve Araştırma Bakanlığı Koruyucu Araştırma Çerçevesinde değerlendirmeyi desteklemektedir. Kısa süre içinde ailelerde, aile bireyleri arasında birbirlerine karşı saygılı davranış, çocuklarla ilişkilerde hassaslık, stresin azalması, anne baba ve çocukların kendilerini daha değerli görmeleri, çocukların yanlış davranışlarının azalması vb. hususlarda anlamlı ve olumlu değişiklikler yaşanmıştır. Aileden Aileye Programı, Head Start, High/Scope Amerika Birleşik Devletlerinde uygulanan programlar arasından sadece bir kaçıdır. Aile eğitim programlarında sıklıkla rastladığımız içeriklerden birisi olan ebeveyn eğitim programları Avrupa ülkelerinde de en sık yer verilen eğitimler arasında yer almaktadır. Aile eğitimi programlarının Avrupa’daki başarılı uygulamalarından bir tanesi, Almanya’da “Familien Bildung – Ein Kooperationsprojekt (Aile Eğitimi – Bir İşbirliği Projesi)” başlıklı projedir. Aile eğitimi projeleri Almanya’nın bütün eyaletlerinde uygulanmaktadır ve ücretlidir. Devletin sadece kendi bünyesinde yaptığı ya da devlet destekli özel kuruluşların ücretsiz çalışmaları da vardır. Proje Almanya’nın Loebau-Zittau ve Görlitz bölgesinde üç farklı kurum tarafından birlikte yürütülmektedir. Bölgede refahı sağlamayı amaçlayan ve 2005 yılından beri düzenli olarak uygulanan program, bu doğrultuda ailelere, özellikle çocuklarının eğitiminde destek olmaya yönelik uygulamalar içermektedir. “Güçlü aileler güçlü toplumları oluşturur.” sloganıyla ve aileden başlayarak ebeveyn eğitiminde etkili olan bütün kurumların (aile kursları, çocuk bakıcıları, eğitim kurumları vb.) geliştirilmesi gerektiği yaklaşımına sahiptir. Diğer ülkelerden Erken Çocukluk Dönemi Gelişim Programı(İrlanda) Portage Projesi(Peru),Ev Temelli Proje (Kore),HIPPY(İsrail) örnek olarak verilebilir. 5 ÜLKEMİZDE AİLE EĞİTİMİ UYGULAMALARI Ülkemizde de ailelerin eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi ve bu ihtiyaçların giderilmesi yönünde çalışmalar yapılmıştır. Belirlenen ihtiyaçlar doğrultusunda öncelikli ailelerden başlayarak uygulanacak 5 Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergisi (2011) TC Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 7 aile eğitim programlarının ailelerin çocuklarına karşı tutum ve davranışları ile öz yeterlilik duyguları açısından olumlu sonuçlar getireceği görülmüştür. Ayrıca, diğer eğitim kurumları ve yerel kuruluşların katkısıyla bu tür programların yaygınlaştırılması ve bu yolla çocukların çok yönlü gelişimlerinin desteklenmesi, okulöncesi eğitimin ailede de devamlılığının sağlanması, böylece daha sağlıklı ve üretken bireylerin topluma kazandırılması amaçlanmaktadır. Ülkemizde aile eğitim programları, aile eğitimi için birçok farklı yollar takip etse de temelde benzer amaçlara hizmet etmektedirler. Bu programlar ailelerin ebeveyn olmadaki sorumluluklarını kazanmalarına yardımcı olma, aile bağını güçlendirme, çocuk eğitimi ve gelişimi konusunda aileleri bilgilendirme, destek olma ve çocukları okula başlarken öğrenmeye hazır hâle getirmek gibi genel hedefler içlerinde en çok rastlanan konu başlıkları olarak düşünülebilir.6 Ülkemizde doğrudan aile odaklı olarak aileleri desteklemeye yönelik çabaların 1962-1963 yıllarında, Akıl Hıfzıssıhhası Cemiyeti Başkanı Ord. Prof. Dr. İhsan Şükrü Aksel tarafından Medikososyal Merkezi ve Askeri Tıbbiye’de başlatılan “Anne-Babalara Haftalık Sohbet Toplantıları” adıyla başlatıldığı görülmektedir.7 1982-1991 yıllarında ise Erken Destek Projesi, Prof. Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı, Prof. Dr. Sevda Bekman ve Prof. Dr. Diane Sunar tarafından tasarlanmış ve İstanbul’da düşük gelirli çocukların annelerinin eğitimi yoluyla çocuklarının çok yönlü gelişimi hedeflenmiştir. Programın içeriği, çocuğun bilişsel gelişimine yardımcı olmak ve anneyi çocuğun gelişimine duyarlı kılarak çocuğun tüm gelişimini desteklemesini sağlamaktır. Daha sonra AÇEV uzmanları tarafından geliştirilen program “5-6 Yaş Anne Çocuk Eğitim Programı (AÇEP)” kimliğine kavuşmuş, 1993 yıllında AÇEV -MEB Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü- T.C. Başbakanlık SHÇEK işbirliğinde Halk Eğitim Merkezleri ve Toplum Merkezleri bünyesinde uygulanmaya başlanmıştır. “Anne Çocuk Eğitim Programı (AÇEP)”, Anne Destek Programı, Kadın Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Zihinsel Eğitim Programı başlıklarından oluşmaktadır. Aynı yıllar da Gazi Üniversitesinin geliştirmiş olduğu “0-4 Yaş Anne Çocuk Eğitim Programı” 1993 yılında UNICEF’in teknik desteği ile MEB Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü- Gazi Üniversitesi işbirliğinde yine Halk Eğitim Merkezleri bünyesinde uygulanmaya başlanmıştır. Değişen sosyal ve kültürel şartlarda ailelerin çocuk gelişimi ve eğitimi konusunda aile eğitim programları ile desteklenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Aile eğitim programları ailelere hem ebeveynlikle ilgili bilgileri hem de çocuk bakım ve eğitimiyle ilgili bilgileri kazandırmaktadır. Aile eğitim programları, ailenin, çocukların okuldaki etkinliklerine de katılmalarını sağlamaktadır. Ailenin çocuklarının eğitimine 6 Şahin, Tezel, F. & Özbey, S. (2007). Aile Eğitim Programlarına Niçin Gereksinim Duyulmuştur? Aile Eğitim Programları Neden Önemlidir? T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Eğitim - Kültür ve Araştırma Dergisi, 3(12), 7-12 7 Aydoğmuş, K., Baltaş, A., Baltaş, Z., Davaslıgil, Ü., Güngörmüş, O., Konuk, E. ve diğ. Ana-Baba Okulu, Remzi Kitapevi, İstanbul, 2006.; Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergisi (2011) TC Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 8 katılmaları, eğitimin devamlılığını sağlamakta, çocukların kendine güven duygusu, akademik başarısı ve ailesi ile ilişkilerinde olumlu etkileri olmaktadır. Bu nedenle ailelerin ihtiyaçlarına göre aile eğitim programlarının geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması gereğinden yola çıkılarak 1993 yılından itibaren Genel Müdürlüğümüz koordinatörlüğünde çeşitli Ebeveyn Eğitimi Programları uygulanmaktadır. Genel Müdürlüğümüz tarafından 1993 yılından 2009 yılına kadar Dünya Bankası ve AB’nin mali, UNICEF ve Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV)’nın teknik, üniversitelerin akademik desteği; ilgili diğer kurumların katkıları ve Bakanlığımızın “Yaygın Meslekî Eğitim Projesi, Millî Eğitimi Geliştirme Projesi, Temel Eğitim Projesi (TEP I. ve II. Faz) ve Önce Çocuklar Projesi (I. ve II. Faz)” gibi projeleri ile il/ilçe halk eğitimi merkezlerinde ve ilgili kurumlarda “Aile Eğitimi Kurs Programları” uygulanmış ve aile eğitimlerinin bir devlet politikasına dönüştürülerek uygulanması sağlanmıştır. 1993’ten 2010 yılına kadar uygulanan programlar, okul öncesi eğitimi hizmetlerinden yararlanamayan çocukların ve annelerinin gelişimini desteklemektedir. Olumsuz çevre koşullarına rağmen ev merkezli olarak yürütülen bu programlar ile çocukların aldıkları okulöncesi eğitimle bilişsel, sosyal, duygusal gelişmeleri sağlanmakta, okul başarıları artmakta idi. 1993-2010 Yılları Arası Uygulanan Aile Eğitimi Programları Tablo 1. 1993-2010 Yılları Arası Uygulanan Aile Eğitimi Programları 1 0-4 Yaş Anne Çocuk Eğitim Programı (MEB-UNICEF - Gazi Ün. İşbirliği) 1993-2004 2 0-6 Yaş Aile ve Çocuk Eğitim Programı (MEB - UNICEF İşbirliği) 2003-2005 3 0-6 Yaş Benim Ailem (MEB - UNICEF İşbirliği) 2005-2010 4 5-6 Yaş Anne Çocuk Eğitim Programı (AÇEP) (MEB - AÇEV İşbirliği) 1993-2010 5 Aile İçin Temel Eğitim Programı (AİTEP) (MEB - UNICEF İşbirliği) 2007-2010 6 Baba Destek Eğitim Programı (BADEP) (MEB - AÇEV İşbirliği) 2003-2010 Devlet Planlama Teşkilatı Dokuzuncu Kalkınma Planında (2007-2013) da “Giderek hızlanan değişim süreci aile ve toplum içi kültürel ve sosyal ilişkileri de olumsuz etkilemiştir. Kitle iletişim araçlarının çeşitlenmesi, aile içi iletişimde geleneksel yöntemlerin dışına çıkılamaması ve eğitim sisteminin aşılamayan sorunları gençlerin aileden kopma, toplumsal sorunlara duyarsızlaşma, ümitsizlik ve özgüvensizlik gibi sorunlarını ve bunun sonucunda şiddete eğilimini artırmıştır. Diğer taraftan, iletişim olanaklarının artması ve sivil toplum kuruluşlarının gelişmesi gençlerin kendileriyle ilgili taleplerini açıkça dile getirmelerine olanak sağlamaktadır (madde 272) denilmektedir. Aile içi iletişimde belirlenen bu sorunların çözümüne yönelik ise “Çocuğun bakımı yetiştirilmesi için ideal ortam olan aileye yönelik Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 9 eğitici programlarının yaygınlaştırılması (madde 627)” öngörülmüştür (DPT, 2006: 97) Dokuzuncu Kalkınma Planı ile üç yıllık perspektifle hazırlanan Orta Vadeli Programa (2009-2011) uygun olarak mevcut durum analizinin yanı sıra bir yıllık dönem için makroekonomik, sektörel ve bölgesel politikaların belirlendiği, amaç, hedef, strateji ve öncelikler ile bu doğrultuda bütün kamu kesiminin alması gereken tedbirlerin yer aldığı politika dokümanı olan 2009 Yılı Programı’nın “gelir dağılımının iyileştirilmesi, sosyal içerme ve yoksullukla mücadele” bölümünde ise “ailenin bütünlüğünün korunması, bilinçlendirilmesi ve ekonomik olarak desteklenmesine yönelik çalışmalar etkinleştirilmesi” şeklinde ifade edilen 86 sayılı önceliğe yönelik “Yoğun göç, hızlı ve çarpık kentleşme sonucunda ortaya çıkan sosyokültürel uyum sorunlarını azaltmak ve aile kurumunu güçlendirmek” şeklinde ifade edilen 178 nolu tedbir kapsamında şu çalışmaların yapılması öngörülmüştür (RG, 30/10/2008): • Aile eğitim ihtiyaçlarının analiz edilmesi, • Aile eğitimi müfredatı geliştirme çalışmalarının yapılması, • Aile destek hizmet modelleri geliştirilmesi, • Eğitim programları materyalleri hazırlanması, • Hâlihazırda bu eğitimi veren kurumların akreditasyonuna yönelik çalışmaların yürütülmesi Aile Eğitimi Kurs Programları (0-18 Yaş) 2008-2010 yılları arasında, Genel Müdürlüğümüz koordinatörlüğünde, aile ve çocuğa hizmet götüren 12 paydaş kurum ile 6 farklı üniversitenin akademik desteği ile hizmet tekrarı, kaynak israfı ve uygulamada karmaşaya neden olan aynı yaş aralığına yönelik “Erken Çocukluk Gelişimi Aile Eğitimi Programları (0-6 yaş)” uygulamadan kaldırılarak, toplumun tüm kesimlerinin ihtiyaçları dikkate alınarak yeniden yapılandırılmış ve “Aile Eğitimi Kurs Programları (0-18 Yaş) ” geliştirilmiştir. Program TTKB’nin 02.03.2010 tarih ve 16 Sayılı Kararı ile “Aile Eğitimi Kurs Programı (0-18 Yaş Çocuğu Olan Ailelere)” olarak onaylanmış ve Bakanlığımızın 20 Eylül 2010/55 No’lu Genelgesi ile hem Bakanlığımız tarafından hem de Bakanlığımız işbirliğinde diğer Bakanlıklar, resmi kurum/kuruluşlar, belediyeler ve STK’lar tarafından 2010 Yılı Eylül ayından itibaren tüm ülke genelinde uygulanmaya başlanılmıştır. Hayat boyu öğrenme yaklaşımı çerçevesinde geleneksel okul sistemlerinin ihmal ettiği ya da ulaşmakta güçlük çektiği bireylere farklı ve sorun odaklı yaklaşımlar yoluyla ulaşmak ve ihtiyaç duydukları alanlarda eğitimler verme yoluyla bu bireylerin eğitim seviyelerini yükseltmek ve bu yolla yaşam kalitesinin artmasına katkıda bulunmak çağdaş toplumların önemli sorumlulukları arasında yer almaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü 60’ı aşkın alanda 2000’in üzerinde farklı eğitim programı yoluyla ülkenin farklı yaş gruplarındaki bireylerine çeşitli eğitim olanakları sunmaktadır. Bu eğitimler arasında yer alan ve yıllardır önemli bir talep gören 0-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarının genel amacı hayat boyu eğitim anlayışıyla, 0-18 yaş çocukların bakımından ve Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 10 eğitiminden sorumlu kişi ve ailelere, değişen ihtiyaçlara yönelik olarak hazırlanan, koruma, önleme ve geliştirme amaçlı, kurumsallaşmış Aile Eğitimi Programları yolu ile çocuk bakımı, gelişimi ve eğitimi konularında bilgi, beceri ve tutum kazandırmaktır. Programın Hazırlanması Sırasında Katkı Sağlayan Kurum ve Kuruluşlar: • MEB Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü (Aynı zamanda koordinatör) Temel Eğitim Genel Müdürlüğü Meslekî ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü (YEĞİTEK) Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı (EARGED-Mülga) • Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü (Mülga) • Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (Mülga) • Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK-Mülga) • Sağlık Bakanlığı • Diyanet İşleri Başkanlığı • Tarım Bakanlığı, GAP idaresi Başkanlığı • Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) • Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) • Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) • UNİCEF (Erken Çocuk Gelişimi Bölümü) • Anne Çocuk Eğitimi Vakfı (AÇEV) Programın Bilim Kurulu Üyeleri: Prof. Dr. Çiğdem KAĞITÇIBAŞI Koç Üniversitesi Prof. Dr. Sevda BEKMAN Boğaziçi Üniversitesi Prof. Dr. Ozana URAL Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Ayla OKTAY Marmara Üniversitesi Prof. Dr. İlgi ERTEM Ankara Üniversitesi Prof. Dr. Işıl BULUT Başkent Üniversitesi Prof. Dr. Fulya TEMEL Gazi Üniversitesi Prof. Dr. Figen ŞAHİN Gazi Üniversitesi “Aile Eğitimi Kurs Programı (0-18 Yaş Çocuğu Olan Ailelere)” ile anne-babaların ‘anne-babalık becerileri’nin geliştirilmesi ve böylece aile içi ilişkilerin güçlendirilmesi yoluyla çocuğun ve ergenin var olan potansiyelini kullanmasını sağlamak” amaçlanmaktadır. Programla anne-babalara, çocuk gelişimi ve Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 11 eğitimi, olumlu anne babalık becerileri, sağlık, beslenme, olumlu davranış kazandırma, temel alışkanlıklar kazandırma, toplumsal cinsiyet eşitliği, aile içi iletişim, aile içi şiddet, aile içi çatışma ve çatışma çözme teknikleri, temel insan hakları ve çocuk hakları, ergenlik dönemi gelişim özellikleri, ergenlik döneminde riskler ve sorunlar, meslek seçimi-geleceği planlama, okula hazır başlama, okul aile işbirliği, özel gereksinimli bireylere duyarlılık geliştirme gibi konularda eğitim verilerek daha sağlıklı ve başarılı nesiller yetiştirilmesi hedeflenmektedir. Program geliştirme sürecinde Bilim Kurulu ve program danışman ve yazarlarınca her yaş aralığı programda kullanılacak eğitici, anne-baba ve çocuğa yönelik eğitim materyalleri de geliştirmiştir. “Aile Eğitimi Kurs Programı (0-18 Yaş Çocuğu Olan Ailelere)”nın kendi içinde: • 0-3 Yaş Aile Eğitimi Kurs Programı, • 3-6 Yaş Aile Eğitimi Kurs Programı, • 7-11 Yaş Aile Eğitimi Kurs Programı, • 12-18 Yaş Aile Eğitimi Kurs Programı, • 3-6 Yaş Baba Destek Eğitimi Kurs Programı • 6-11 Yaş Baba Destek Eğitimi Kurs Programı • 3-6 Yaş Okuma-Yazma Bilmeyen Anne Destek Eğitimi Yaş aralıklarına göre alt programları Farklı ihtiyaç grupları için alt programlar Kurs Programı (Temel ADP) bulunmakta idi. 2012 Yılı başından itibaren ise; programın “0-3 Yaş ve 3-6 Yaş Aile Eğitimi Kurs Programı’’ uygulayıcılardan alınan geribildirimler doğrultusunda revize edilmiş, 652 Sayılı KHK gereği yaygın eğitim kapsamında bulunan ve Bakanlığımızın diğer Genel Müdürlükleri tarafından farklı ihtiyaç grupları için uygulanan; “3-6 Yaş Anne Destek Eğitimi Kurs Programı’’, “7-19 Yaş Aile Rehberliği Kurs Programı’’ gibi aile eğitimi programları da “Aile Eğitimi Kurs Programı (0-18 Yaş Çocuğu Olan Ailelere)’’ içerisine dâhil edilmiş, ayrıca “6-11 Yaş Baba Destek Eğitimi Kurs Programı (BADEP)’’nın ismi “7-11 Yaş Baba Destek Eğitimi Kurs Programı (BADEP)’’ olarak değiştirilerek, Talim Terbiye Kurulu’nun onayına sunulmuş ve Kurul’un 31.08.2012 Tarih ve 140 Sayılı Kararı ile bu değişiklikler onaylanarak yürürlüğe konulmuştur. Bakanlığımızca programa ait; a) Program Standardı (TTK’den onaylı) b) Eğitici Standartları (TTK Mütalaası) c) Eğitici Eğitimi Hizmet içi Eğitim Programı (TTK’den onaylı) d) Eğitici El Kitapları ve Materyalleri (Bilim Kurulu Onaylı) Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 12 e) Program Ölçme-Değerlendirme Araçları (Bilim Kurulu Onaylı) f) Veri Tabanı (e-yaygın sistemi) g) Yönetici bilgilendirme Eğitimi g) Yasal Dayanaklar gibi, “Aile Eğitimi Hizmet Standartları” belirlenerek, programın uygulanabilirliği, yaygınlaştırılması ve sürdürülebilir olabilmesi için kurumsal alt yapı hazırlanmıştır. Millî Eğitim Bakanlığı 652 Kanun Hükmünde Kararname ile yeniden yapılandırılarak tüm Genel Müdürlüklerin görevleri yeniden düzenlenmiştir. Buna göre, örgün ve yaygın eğitimin sınırları belirlenerek yaygın eğitim faaliyetlerine ilişkin hizmetlerin yürütülmesi “Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü ”ne verilmiştir. Bu nedenle yaygın eğitim kapsamında düzenlenecek “Yaygın Meslekî Eğitim ile Sosyal, Kültürel Eğitim ve Faaliyetler” Genel Müdürlüğümüz ve Genel Müdürlüğümüze bağlı taşra teşkilatları ile başta Bakanlığımız birimleri olmak üzere, diğer bakanlıklar, resmî ve özel kurum/kuruluşlar ve sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliği içinde sürdürülmektedir. Bakanlığımız toplumsal gelişmeyi ve refahı güçlendirmek amacı ile “Sosyal Kültürel, Eğitim ve Faaliyetler” kapsamındaki aile eğitimlerini öncelikli alan olarak ele almaktadır. Bu nedenle aile eğitimlerinin sağlıklı ve nitelikli bir şekilde yürütülmesini sağlamak amacıyla eğitici eğitimlerine, sertifikasyonlarına, eğitimcilerin çalışma koşullarına ve ücretlendirilmelerine, program uygulama esaslarına, yöneticilerin sorumluluklarına yönelik mevzuatlar oluşturulmuştur. Ayrıca ülke genelinde başta Aile Eğitimleri olmak üzere tüm yaygın eğitim kapsamında uygulanan programları izleyebilmek için e-yaygın otomasyon sistemi içerisinde ortak veri tabanı oluşturulmuştur. SHÇEK (Mülga), Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü ile Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü arasında ‘’Aile Eğitimlerinin Uygulanmasına ve Veri Tabanı Oluşturulması’’na ilişkin 23 Kasım 2009 tarihinde işbirliği protokolü imzalanmıştır. Bakanlığımızın 652 Sayılı KHK ile yeniden yapılandırılması ve protokol süresinin tamamlanması sebebiyle Bakanlığımız ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı arasında 24.05.2013 tarihinde "Aile Eğitimi Uygulamalarına İlişkin İş birliği Protokolü" imzalanmıştır. Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü ile eğitici eğitimlerinin devam ettirilmesi hususunda protokol yenileme çalışmaları ise devam etmektedir. 2009 tarihinde imzalanmış olan protokol kapsamında eğitilmiş eğiticilerle Ceza Ve Tevkif Evleri’nde bulunan mahkûm ailelere aile eğitimleri verilmektedir. Ayrıca 2011 yılında Azerbaycan Eğitim Bakanlığı Aile Eğitimi Programı (0-18 Yaş)’nı kendi ülkeleride uygulamak üzere T.C. Millî Eğitim Bakanlığı’ndan talepte bulunmuş, bunun üzerine Azerbaycan’da Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 13 sosyal çalışmacı, psikolog ve sınıf öğretmenlerine programı uygulamak üzere formatörlerimiz tarafından eğitici eğitimleri verilmiştir. Program Azerbaycan’da uygulanmaya devam etmektedir. Eğitici Eğitimleri Söz konusu kurs programının öğretmen ihtiyacı, bu alanda yükseköğretim programı bulunmaması nedeniyle hizmet içi eğitim yoluyla eğitici yetiştirilmek suretiyle giderilmeye çalışılmaktadır. Programı uygulayacak eğitici niteliklerine ve eğitici eğitimi çerçeve programına yönelik bilim kurulunun önerisi TTK’ye sunulmuş, bu konuda TTK onayı ve mütalaası alınmıştır. Buna göre eğitimlerde sınıf öğretmeni, okul öncesi, çocuk gelişimi ve eğitimi, rehber öğretmenlerine 80 saat(10 gün), Halk Eğitimlerde görevli alanında kurs açamayan farklı branştaki öğretmenlere 160 saat(20 gün) teorik ve pratiğe dayalı eğitim verilerek katılımcılara “Aile Eğitimi Uygulayıcısı Belgesi” verilmektedir. Ancak Genel Müdürlüğümüzce çok zorunlu olmadıkça aile eğitimi alanına yakın alan olmadığı için kendi alanında kurs açamayan meslek dersi öğretmenlerini bu alanda değerlendirmek uygun görülmemektedir. Eğitici eğitimlerinde formatör öğretmenler görev alabilmektedir. Formatör Eğitimleri Daha önce eğitici eğitimine katılmış ve alanda en az 5 Aile Eğitimi Kurs Programı (0-18 Yaş) uygulamış öğretmenler bölgesel ihtiyaçlara göre istekli olanlar arasından belirlenerek 80 saatlik Formatör Eğitimine alınmaktadırlar. Formatörlere teorik ve pratiğe dayalı eğitim verilerek katılımcılara Genel Müdürlüğümüzce “Aile Eğitimi Formatör Belgesi” verilmektedir. Aile Eğitim Programı (0-18 Yaş); 0-3, 3-6, 7-11 ve 12-18 yaş olarak 4 program altında yapılmakta ve her program altında ilgili yaş grubundan çocukları olan kişi ve ailelere aşağıda belirtilen kapsamda eğitim verilmesi amaçlanmaktadır. Aile Eğitim Programı (0-18 Yaş) Uygulamaları ve Özellikleri 0-3 Yaş Aile Eğitimi Kurs Programı: Çocukların tüm gelişim alanlarının sağlıklı ve istenilen düzeyde olabilmesi için en kritik yaş dönemi 0-3 yaş aralığıdır. 0-3 Yaş Aile Eğitim Kurs Programı ile bebeklik döneminden itibaren sağlıklı çocukların yetiştirilmesi için, anne, babaları ve bakımla görevli kişileri, gebelik ve emziklilik dönemlerinden itibaren 0-3 yaş çocuğunun sağlık, beslenme, bakım, öz bakım becerilerinin geliştirilmesi, iletişim ve tüm gelişim alanları ile ayrıca engelli bireylere duyarlılık geliştirme konularında bilinçlendirmek amaçlanmaktadır. Programa hamileler, çocuk sahibi olmayı planlayan yetişkinler, 0-3 yaşında çocuğu olan anne-babalar / çocuğa bakım verenler katılabilmektedir. Programın İşleyişi: Program kurum ve ev merkezli bir aile eğitim programıdır. Program haftada bir uygulanan oturumlar ve ailelere yapılan ev ziyaretleri şeklinde iki bölümden oluşmaktadır. Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 14 Haftalık (Yüz Yüze Eğitim) yapılan oturumlarda grup ile sohbet, programda yer alan temalara bağlı olarak aktif katılımı destekleyecek şekilde yürütülmektedir. O haftanın grup eğitimi bittikten sonra Çocuk Etkinlik Materyalleri (ÇEM’ler) anneler tarafından eğitimci rehberliğinde uygulanarak öğrenilmektedir. Çocuk Eğitim Materyali (ÇEM), 0-3 yaş döneminde tüm gelişim alanlarının desteklenmesi için dönemsel özelliklere uygun olarak hazırlanmış etkinlikleri içerir. Her grup sohbeti sonunda ailelerin edindikleri bilgileri yakın çevreleriyle paylaşabilmeleri amacıyla özet bir aile mektubu verilmektedir. Sohbetler sonunda anne babalar o haftaki konuyla ilgili olarak kararlar almaya ve uygulamaya yönlendirilmektedir. 3-6 Yaş Aile Eğitim Programı: 3-6 Yaş Aile Eğitimi Kurs Programı ile ailelere çocuğun çok yönlü gelişimini desteklemenin yanı sıra okul öncesi dönemin önemi, çocuk hakları, çocukla olumlu iletişim kurabilme yöntemleri, sağlık, beslenme ve çocuğu okula hazırlamak ile ayrıca engelli bireylere duyarlılık geliştirme konularında bilinç kazandırmak amaçlanmaktadır. 3-6 Yaş Aile Eğitimi Kurs Programı, 3-6 yaş aralığında çocuğu bulunan anne-babalara ve bakım veren kişilere yönelik bir programdır. Programın İşleyişi: Program haftada bir uygulanan oturumlar(yüz yüze eğitim) ve ailelere yapılan ev ziyaretleri şeklinde iki bölümden oluşmaktadır. Oturumlarda grup ile sohbet, programda yer alan temalara bağlı olarak aktif katılımı destekleyecek şekilde yürütülmektedir ve program süresince her hafta çocuğun gelişimi doğrultusunda ve onları okula hazırlamak amacıyla hazırlanmış olan Çocuk Eğitim Materyalleri (ÇEM) anneler tarafından eğitimci rehberliğinde uygulanarak öğrenilmektedir. Programda 3-4, 4-5, 5- 6 yaş Çocuk Etkinlik materyali bulunmaktadır. Her yaş için çocuk etkinlik materyali annelere çocuklarının yaşlarına göre gruplanarak öğretilmektedir. Her grup sohbeti sonunda ailelerin edindikleri bilgileri yakın çevreleriyle paylaşabilmeleri amacıyla özet bir aile mektubu verilmektedir. Sohbetler sonunda anne babalar o haftaki konuyla ilgili olarak kararlar almaya ve uygulamaya yönlendirilmektedir. Eğitimci oturum sonunda annelerden randevu alarak o haftaki ev ziyareti programını belirler. Eğitimci Ev ziyaretinde annenin çocuk etkinliklerini nasıl uyguladığına ilişkin gözlemler yapar ve anneye geribildirimlerde bulunur. 0-3 Yaş ve 3-6 Yaş Aile Eğitim Programlarının Süresi: Programların toplam süresi 14’er haftadır. Bu süre 14 oturum halinde düzenlenmiş olup, her hafta ayrı bir temanın işlendiği oturumlar şeklinde gerçekleşmektedir. Haftalık ders saati 15 saat olan kurs, toplam 210 saattir. 15 ders saatinin 4 ders saati teorik / çocuk etkinlik materyali (ÇEM) çalışmaları, 8 ders saati uygulama / ev ziyaretidir. 3 ders saati ise; haftanın değerlendirilmesi, bir sonraki haftanın planlanması ve oturuma gelemeyen ailelerle çocuk eğitim materyali çalışmalarının birebir yapılması şeklinde düzenlenmiştir Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 15 7-11 Yaş Aile Eğitim Programı: 7-11 Yaş Aile Eğitim Kurs Programı, etkili ebeveynlik yapma becerisini arttırmanın yanı sıra, çocuğun gelişimine, yaşına ve yaşadıkları olaylara uygun anne babalık yapmak için gerekli yöntemleri ve becerileri kazandırmayı, ayrıca engelli bireylere duyarlılık geliştirme konusunda bilinç kazandırmayı amaçlamaktadır. Programa 7-11 yaş arasında çocuğu olan anne babalar ve bakımında görevli olan kişiler katılabilmektedir. Programın İşleyişi: Program, haftada bir uygulanan oturumlardan oluşmaktadır ve oturumlarda grup ile sohbet, programda yer alan temalara bağlı olarak aktif katılımı destekleyecek şekilde yürütülmektedir. Her grup sohbeti sonunda, ailelerin edindikleri bilgileri yakın çevreleriyle paylaşabilmeleri amacıyla özet ya da ek bilgilerin yer aldığı ekler verilmektedir. Sohbetler sonunda, aileler o haftaki konuyla ilgili olarak kararlar almaya ve uygulamaya yönlendirilmektedir. 12-18 Yaş Aile Eğitim Programı: Programın amacı, aile ve ergen arasındaki ilişkinin daha sağlıklı hale gelmesi ve ergenlerin sahip oldukları kapasiteyi en üst düzeyde gerçekleştirmelerini desteklemektedir. Ayrıca engelli bireylere duyarlılık geliştirme konusunda tüm ailelerin bilinç kazanması amaçlanmaktadır. Programa 12-18 yaş arasında çocuğu olan anne babalar ve bakımında görevli olan kişiler katılabilmektedir. Programın İşleyişi: Program haftada bir uygulanan oturumlardan oluşmaktadır ve oturumlarda grup ile sohbet, programda yer alan temalara bağlı olarak aktif katılımı destekleyecek şekilde yürütülmektedir. Her grup sohbeti sonunda, ailelerin edindikleri bilgileri yakın çevreleriyle paylaşabilmeleri amacıyla özet ya da ek bilgilerin yer aldığı ekler verilmektedir. Sohbetler sonunda, aileler o haftaki konuyla ilgili olarak kararlar almaya ve uygulamaya yönlendirilmektedir. 7-11 Yaş ve 12-18 Yaş Aile Eğitim Programlarının Süresi: Programın toplam süresi 14 haftadır. Bu süre, 14 oturum hâlinde düzenlenmiş olup, her oturumda ayrı bir tema işlenmektedir. Haftalık ders saati 5 saat olan kurs, toplam 70 saattir. 5 ders saatinin 3 ders saati grupla yapılan sohbetlerden oluşmaktadır, 2 ders saati ise; haftanın değerlendirilmesi, bir sonraki haftanın planlanması çalışmalarının yapılması şeklinde düzenlenmiştir. Aile Eğitimi Kurs Programı kapsamında daha önceki yıllarda açılan kurslara yönelik veriler: Tablo 2. 1993-2012 Yılları Arası Toplam Aile Eğitimi Programları Kurs/Kursiyer Sayıları PROGRAMLAR Daha Önce Uygulanan Aile Eğitim Programları (1993-2010) Açılan Kurs Sayısı 15.843 Toplam Kursiyer Sayısı 951.960 Uygulanan İl Sayısı 73 Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 0-18 YAŞ AİLE EĞİTİM PROGRAMLARI (Eylül 2010) 1.796 61.170 75 0-18 YAŞ AİLE EĞİTİM PROGRAMLARI (2011) 4.051 148.124 77 0-18 YAŞ AİLE EĞİTİM PROGRAMLARI (2012) 4.926 191.766 79 TOPLAM 26.616 1.353.020 79 16 Tablo 3. 2010-2012 Yılları Arası Aile Eğitimi Programları Eğitici Eğitimleri Sayıları Yapılan 2010 2011 2012 Eğitimler Eğitici Eğitimi Eğitici Eğitimi Eğitici Eğitimi Yapılan Eğitim Sayısı 13+1=14 12 16 (1 Formatör Eğitimi) (9’u Yerel) (9’u Yerel) 943 505 628 2076 Yönetici Bilgilendirme Semineri Yönetici Bilgilendirme Semineri Yönetici Bilgilendirme Semineri Genel Toplam Yapılan Eğitim Sayısı - 3 3 6 Katılımcı Sayısı - 319 231 550 Katılımcı Sayısı Genel Toplam 42 2010 yılında 14 Eğitici Eğitimi ile 943, 2011 yılında 9’u yerel eğitim olmak üzere 12 Eğitici Eğitimi ile 505, 2012 yılında 9’u yerel olmak üzere 16 Eğitici Eğitimi ile 628, Toplamda 2010-2012 yılları arasında 42 Eğitici Eğitimi ile 2076 öğretmenimiz Eğitici Eğitimine alınmıştır. Ayrıca 2010 yılında 54, 2012 yılında 41 öğretmenimiz Formatör Eğitimi Kursuna katılarak toplamda 95 öğretmenimiz formatör eğitimi almıştır. Diğer taraftan 2010-2012 yıllarında 6 adet yönetici bilgilendirme semineri ile 550 yönetici, aile eğitim programları hakkında bilgilendirilmiştir. Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 17 2012 yılında Aile Eğitim Programı (0-18Yaş )’nın Kıbrıs Lefkoşe Üniversitesinde uygulanabilmesi için Bakanlığımıza gelen talep değerlendirilmiş, programı uygulamak üzere üniversiteden bir psikolog davet edilerek eğitici eğitimi verilmiştir. Kıbrıs Lefkoşe Üniversitesinde program sürdürülmektedir. Programla ilgili 2010-2012 yıllarında 866.750 adet eğitim materyali, 351.000 adet tanıtım materyali (afiş, broşür, flyer) olmak üzere toplam 1.217.750 adet materyal basılmış ve İl’lere dağıtımı yapılmıştır. Eğitim materyalleri işbirliği içerisindeki diğer uygulayıcı kurumlara da gönderilmektedir. 2013 YILI AİLE EĞİTİMİ FAALİYETLERİ 652 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 12.madde b bendi ve 1739 Sayılı Kanunun 40’cı maddesiyle uyumlu olarak, toplumun en küçük birimi olan ailenin korunması ve güçlendirilmesi ve geliştirilmesi amacına yönelik çocuk psikolojisi, çocuk bakımı, çocuk gelişimi ve eğitimi, aile içi iletişim konularını içeren aile eğitimi kursları devam etmektedir. 2012 yılında Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü tarafından Aile Eğitimi Programlarının değerlendirilmesi amacıyla Türkiye genelinde bir çalışma yapılmış, 2013 yılı Mart ayında elde edilen sonuçlar raporlaştırılmıştır. Çalışma sonucunda ortaya çıkan talepler dikkate alınmış ve tüm Aile Eğitim Programlarına yönelik revize çalışmaları yapılmıştır. 0-3 ve 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programı revize çalışmaları 2012 yılının Ağustos ayında tamamlanmıştır. 7-11, 12-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarının revize çalışmaları konusunda ise Ankara ve Dokuz Eylül Üniversiteleri’nden akademisyenlerle birlikte yürütülen çalışmalarda son aşamaya gelinmiştir. 2010/55 Sayılı Genel Müdürlüğümüz Genelgesi ile uygulamaya konulan Aile Eğitimi Program (0-18 Yaş) kapsamında 2013 yılında açılan 6.207 kurs ile 120.382 kursiyere dolayısıyla 240.764 ebeveyn-çocuğa eğitim verilmiş olup tüm kurslara yönelik kurs ve kursiyer sayılarına aşağıda detaylı olarak yer verilmektedir. 2013 YILI AİLE EĞİTİMİ KURS PROGRAMI (0-18 YAŞ) KAPSAMINDA AÇILAN KURSLARIN VERİLERİ 0-18 Yaş Aile Eğitimi Kurs Programı İçeriği ve uygulanması hakkında daha önce ayrıntılı olarak bilgi verilen Aile Eğitim Programı (0-18 Yaş) ‘na yönelik detaylı bilgiye aşağıda yer verilmiştir. Tablo 4. 0-18 Yaş Aile Eğitimi Eğitici Ve Formatör Sayıları 0-18 Yaş Aile Eğitimi Eğitici Sayısı 831 0-18 Yaş Aile Eğitimi Formatör Sayısı 42 Tabloda da belirtildiği gibi 2013 yılı verilerine göre açılan kurslarda 831 eğitici, 42 formatör eğitim almıştır. 2013’te Aile Eğitimlerinden faydalanmış olan kurs ve kursiyer sayıları ise aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 18 Tablo 5. 0-18 Yaş Aile Eğitimi Gruplara Göre Kurs Ve Kursiyer Sayıları Kurs Sayıları Kursiyer Sayıları 0-3 Yaş Aile Eğitimi 315 6029 3-6 Yaş Aile Eğitimi 2.521 49.751 7-11 Yaş Aile Eğitimi 1.074 21.374 12-18 Yaş Aile Eğitimi 604 11.978 0-18 Yaş Toplam 4.514 89.132 Tablo incelendiğinde yaş gruplarına göre 0-3 Yaş Aile Eğitimi (315), 3-6 Yaş Aile Eğitimi(2.521), 7-11 Yaş Aile Eğitimi (1.074), 12-18 Yaş Aile Eğitimi (604) programları altında toplam 4.514 kurs açıldığı görülmektedir. Ayrıca bu kurslara katılan kursiyer sayıları ise 0-3 Yaş Aile Eğitimi 6029, 3-6 Yaş Aile Eğitimi 49.751, 7-11 Yaş Aile Eğitimi- 21.374, 12-18 Yaş Aile Eğitimi- 11.978 olmak üzere toplam 89.132 kişidir. Yaş gruplarına göre alt programlara katılan kursiyer sayıları dağılımı grafiği verilmiştir. Şekil 1. Yaş gruplarına göre alt programlara katılan kursiyer sayıları dağılımı Grafikte, yaş gruplarına göre en çok 3-6 yaş aile eğitimi programına talep olduğu görülmektedir. Çocuğun tüm gelişim alanları yönünden çok kritik olan 3-6 yaş aralığının ailelerce de anne babalık yönünden desteğe en çok ihtiyaç duyulan yaşlar olduğu söylenebilir. Bu yaş grubunu çocuğun okula başladığı ve ev dışında ilk kez sosyal bir ortamda aileden bağımsızlığa ilk adımını attığı 7-11 yaş grubu izlemektedir. Ergenlik dönemi sorunlarının baş gösterdiği 12-18 yaş grubuna olan katılım üçüncü sırada yer almıştır. Grafikte ayrıca 0-3 yaş grubunda katılımın daha düşük olması bu grup için farklı informal öğrenme yöntemlerinin hala etkin olduğunu düşündürmektedir. Ailede bulunan diğer yetişkinler daha çok 0-3 yaş arasında çocuğu olan ailelere bilgi ve uygulamada destek vermektedir. Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 19 Baba Destek Eğitimi Kurs Programı (BADEP) 3-11 yaşlarında çocuğu olan babalara yönelik toplam 14 konudan oluşan bir eğitim programıdır. Programın toplam süresi 14 haftadır. Haftalık ders saati 5 saat olan kurs toplam 70 saattir Program 3-6 ve 7-11 yaşlarında çocuğu olan babalara yönelik olarak iki alt program şeklinde hazırlanmıştır. Tablo 6. 3-6 Yaş ve 7-11 yaş Baba Destek Eğitimi kurs ve kursiyer sayıları Kurs Sayıları Kursiyer Sayıları 3-6 Yaş Baba Destek Eğitimi 48 920 7-11 Yaş Baba Destek Eğitimi 225 3.974 Toplam 273 4.894 Baba Destek Eğitimi Programları ile 2013 yılında 3-6 yaş grubunda 48 kurs açılmış ve bu kurslara 920 kursiyer katılmıştır. 7-11 Yaş Baba Destek Eğitimi Kurs Programlarıyla ise; açılan 225 kurs ile 3.974 kursiyere ulaşılmıştır. 2013 yılında açılan toplam 273 kurs ile toplam 4.894 baba bu eğitimlerden faydalanmıştır. Ayrıca belirtilen bu iki program dışında farklı ihtiyaç gruplarına yönelik düzenlenmekte olan diğer kurs türleri ise; 3-6 Yaş Anne Destek Eğitimi Kurs Programı Millî Eğitim Bakanlığı Temel Eğitim Genel Müdürlüğü, Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) ve Türkiye Vodafone Vakfı (TVV) ile 2007 yılından bu yana sürdürülen işbirliği çerçevesinde çocuklara hayata başlarken eşit bir fırsat sunan erken çocukluk eğitimleri kapsamında yürütülen “Geleceğe İlk Adım Projesi”nde aile eğitimine yönelik çalışmalarda okulöncesi öğretmenlerince AÇEV Tarafından geliştirilen “3-6 Yaş Anne Destek Programı” uygulanmıştır. Geleceğe İlk Adım Projesi ile ülkemiz çocuklarına nitelikli bir okul öncesi eğitim olanağı sağlanması hedeflenmektedir. Bu hedeften yola çıkarak Türkiye Vodafone Vakfı, AÇEV ve MEB Temel Eğitim Genel Müdürlüğü işbirliğinde yürütülen proje kapsamında 1893 öğretmen ve yönetici farklı eğitimlerle desteklenmiş, 81 ilde 580 sınıfın donanımı sağlanarak, 3-6 Yaş Anne Destek Programı ve Çocuk Eğitim Programı ile toplam 60.376 çocuğa ve 31.007 veliye ulaşılmıştır. 3- 6 Yaş Anne Destek Programı 3-6 yaşlarında çocuğu olan annelere yönelik 14 haftalık çocuk gelişimi ve yetiştirilmesi konularını kapsayan bir eğitim programıdır. Haftalık ders saati 5 saat olan kurs toplam 70 saattir. 3-6 Anne Destek Programına ilişkin program ve materyaller (Anne Destek Programı ve Çocuk Eğitim Programı) Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) tarafından basılmış ve eğitim alan öğretmenlere dağıtılmıştır. Temel Eğitim Genel Müdürlüğünce programın yürütülmesi hususunda bildirilen sıkıntılardan biri, uygulamalarda tam gün grubu okul öncesi öğretmenleri aile eğitimleri düzenlediklerinde ek ders ücreti alamamalarıdır. Tam gün grubu öğretmenleri ek ders kurumları yönetmeliği dâhilinde tam ücret Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 20 aldıklarından ayrıca yaptıkları eğitimler için ücret alamamış ve gönüllülük esasları dâhilinde çalışmaları yürütmüşlerdir. Temel Eğitim Genel Müdürlüğünce belirtilen bir diğer sıkıntı ise eğitim esnasında kursa gelen ailelerin küçük çocuklarını da getirmeleridir. Çocuklar kursa geldiklerinde onlarla ilgilenecek personelle ilgili mevzuat düzenlemesinin yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. 3-6 Yaş Okuma Yazma Bilmeyen Anne Destek Eğitimi (Temel ADP) 3-6 yaşlarında çocuğu olan, okuryazar olmayan ve sosyo-ekonomik düzeyi düşük annelere yönelik 13 haftalık çocuk gelişimi ve yetiştirilmesi konularını kapsayan bir eğitim programıdır. Programın toplam süresi 13 haftadır. Haftalık ders saati 5 saat olan kurs toplam 65 saattir. Program uygulamalarında kullanılan kaynak eğitim materyalleri, AÇEV tarafından hazırlanan Anne Destek Programı Eğitici El Kitabı, eğitici görsel ekler ile annelere dağıtılan eklerden oluşur. 7-19 Yaş Aile Rehberliği Kurs Programı 7-19 Yaş Aile Eğitimi, UNICEF’in teknik desteği ve AB’nin finansal desteği ile gerçekleştirilen Türkiye’de Çocuklar için İyi Yönetişim, Koruma ve Adalete Doğru Projesi’nde (“Önce Çocuklar” projesi olarak da anılır.) Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü koordinasyonunda geliştirilmiştir ve uygulanmaya başlanmıştır. Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından, aile eğitiminin çocukların eğitiminde anahtar rol oynadığı ve gelişimsel rehberlik anlayışı çerçevesinde aile rehberliği uygulamalarının son derece önemli görüldüğü belirtilmiştir. Bu kapsamda okullarda ve rehberlik ve araştırma merkezlerinde çeşitli konularda aile rehberliği çalışmaları yürütülmektedir. 7-19 yaş Aile Rehberliği Kurs Programı, 7 ile 19 yaş arasında çocuğu olan ebeveynlerin çocuklarını daha iyi tanımalarına yardımcı olmak, onlarla iletişimlerini güçlendirmek, uygun tutum ve yaklaşımları öğrenmelerini sağlamak ve ailelerinin geleceğini daha sağlıklı bir şekilde planlamalarına destek olmak amacıyla rehber öğretmenler tarafında uygulanan, Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü koordinasyonunda geliştirilmiş 8 haftadan oluşan bir aile rehberliği programıdır. 7-19 Yaş Aile Rehberliği Programı kapalı ve açık gruplar şeklinde hem okullar hem de halk eğitim merkezlerinde açılmaktadır. Programı kapsamında 64 ilde 204 eğitim görevlisi, 8250’ye yakın uygulayıcı (rehber öğretmen) yetiştirilmiş olup program 81 ilde uygulanmaktadır. 2013 yılında merkezî düzeyde 240 uygulayıcı rehber öğretmen eğitilmiştir. 7-19 Yaş Aile Rehberliği kapsamında daha çok mahalli düzeyde eğitim görevlileri aracılığıyla rehber öğretmenlere uygulayıcı eğitimleri düzenlenmektedir. Program haftada 5 saat olmak üzer toplam süresi 40 saattir. 8 oturumun kitapçığı, bilgi bankası, eğitici kılavuzundan oluşan eğitim kitleri geliştirilmiştir. İlgili genel müdürlükçe 81 ilin ihtiyacına yönelik eğitim kiti basım ve dağıtımı için yapılan çalışmalar makam onayına sunulmuştur. Bu kurs türlerine ilişkin veriler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 21 Tablo 7. Diğer Kurs Türlerinde Açılan Kurs Ve Kursiyer Sayıları Kurs Sayıları Kursiyer Sayıları 55 964 1 20 7-19 Yaş Aile Rehberliği 1.364 25.372 Toplam 1.420 26.376 3-6 Yaş Anne Destek Eğitimi 3-6 Yaş Okuma Yazma Bilmeyen Anne Destek Eğitimi 2013 yılında, tüm kurs türlerine yönelik kurs, kursiyer, eğitici sayıları ve nihayetinde aile eğitimi programlarıyla ulaşılan anne/baba ve çocuk sayısı genel toplamları tabloda belirtilmiştir. Tablo 8. Aile Eğitimi Programlarına Yönelik Toplam Sayılar Toplam Eğitici Sayısı 831 Toplam Formatör Sayısı 42 Genel Toplam Kurs Sayısı 6.207 Genel Toplam Kursiyer Sayısı 120.382 Ulaşılan Ebeveyn + Çocuk Sayısı 240.764 2013 yılında tüm kurs türlerinde yetiştirilen toplam eğitici sayısı 831, formatör sayısı ise 42’dir. Açılan kurs sayısı 6.207 bu kurslara katılan kursiyer sayısı ise 120.382’dir. Her ebeveyn vasıtasıyla tek çocuğa ulaşmış olma varsayımıyla dahi tüm kurslarla ulaşılmış olan ebeveyn- çocuk sayısı 240.764 olmaktadır ki bir anneye ulaşmakla bundan çok daha fazlasının gerçekleştirildiği tartışmasız bir gerçektir. Programla ilgili bu güne kadar 1.099.092 adet eğitim materyali, 411.000 adet tanıtım materyali (afiş, broşür, flyer) olmak üzere toplam 1.510.092 adet materyal basılmış ve illere dağıtımı yapılmıştır. Eğitim materyalleri işbirliği yapılan diğer uygulayıcı kurumlara da gönderilmektedir. Sadece 2013 yılında ise 232.342 eğitim materyali 60.000 tanıtım materyali basılmış olup toplam sayı 292.342’e ulaşmıştır. 2013 yılında tüm materyallerin basım bedeli toplam 751.429 TL’dir. Materyallerde tüm kalemlere ait ayrıntılı tablo verilmiştir. Tablo 9. 0-18 Yaş AEP Materyal Basım Listesi S Materyalin Cinsi 2010 2011 2012 2013 TOPLAM 1 Eğitici El Kitabı 0-3 Yaş 2.000 500 1.250 3.016 6.766 2 Eğitici El Kitabı 3-6 Yaş 2.000 500 1.250 3.028 6.778 3 Eğitici El Kitabı 7-11Yaş 2.000 500 1.250 0 3.750 4 Eğitici El Kitabı 12-18 2.000 500 1.250 0 3.750 No: Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 22 Yaş 5 14. Oturum Kitabı 2.000 500 1.250 4.000 7.750 6 Baba Oturumu 2.000 500 1.000 4.000 7.500 Ara Toplam 12.000 3.000 7.250 14.044 36.294 7 0-3 Yaş ÇEM 25.000 12.000 2.000 7.000 46.000 8 3-4 Yaş ÇEM 30.000 15.500 15.000 35.000 95.500 9 4-5 Yaş ÇEM 40.000 13.500 16.000 33.000 102.500 10 5-6 Yaş ÇEM 50.000 33.500 27.000 50.000 160.500 Ara Toplam 145.000 74.500 60.000 125.000 404.500 11 0-3 Yaş EK 25.000 13.000 5.000 10.040 53.040 12 3-6 Yaş EK 110.000 55.000 14.000 37.008 216.008 13 7-11 Yaş EK 60.000 45.000 15.000 5.000 125.000 14 12-18 Yaş EK 20.000 30.000 15.000 15.000 80.000 15 14. Oturum EK 80.000 60.000 10.000 20.000 170.000 Ara Toplam 295.000 203.000 59.000 87.048 644.048 16 0-3 Yaş Oturum Görseli 2.000 0 0 1.250 3.250 17 3-6 Yaş Oturum Görseli 2.000 0 0 2.000 4.000 18 7-11 Yaş Oturum Görseli 2.000 0 0 0 2.000 19 12-18 Yaş Oturum Görseli 2.000 0 0 3.000 5.000 Ara Toplam 8.000 0 0 6.250 14.250 20 Tanıtım Afiş 6.000 15.000 60.000 20.000 101.000 21 Tanıtım Broşür 20.000 60.000 60.000 40.000 180.000 22 Tanıtım Flyer 40.000 50.000 40.000 0 130.000 Ara Toplam 66.000 125.000 160.000 60.000 411.000 Toplam Eğitim Materyali 460.000 280.500 126.250 232.342 1.099.092 Toplam Tanıtım Materyali 66.000 125.000 160.000 60.000 411.000 SAYISI 526.000 405.500 286.250 292.342 BASIM BEDELİ 229.997 TL 540.493 TL 589.679 TL 751.429 TL TOPLAM MATERYAL 1.510.092 2.111.598 TL Çocuk Bakım ve Oyun Odaları Genel Müdürlüğümüz anne babaların eğitime katılımlarını artırmak için çocuklar için Çocuk Bakım ve Oyun odaları programı geliştirmiştir. Kadınların sosyal, ekonomik ve kültürel yönden desteklenmeleri, onların eğitim ihtiyaçları dikkate alınarak hazırlanan programlar yanında çocuklarının da sağlıklı ve nitelikli bakım hizmetinden yararlanması ile sağlanabilir. Bu gereklilikten yola çıkılarak farklı eğitim Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 23 ihtiyaçlarını karşılamak üzere kursa devam eden yetişkinlerin, farklı ihtiyaçları doğrultusunda, 3- 6 yaş (36 - 72 ay) arasında bulunan çocukları için bakım hizmeti verilmektedir. Temel çocuk hakları içinde yer alan, tüm çocukların nitelikli eğitim ve bakıma ulaşması ilkesi esas alınarak Çocuk Bakım ve Oyun Odası Etkinlikleri Programı ile bakım hizmetlerinin, çocuğun temel gelişim özellikleri ve ihtiyaçları dikkate alınarak nitelikli bakım ve oyun etkinlikleri programı dâhilinde gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır. Çocuk Bakım ve Oyun Odası Etkinlikleri Programı 36- 72 Aylık çocukların temel gelişimsel özellikleri dikkate alınarak farklı eğitim ihtiyaçlarını karşılamak üzere kursa devam eden yetişkinlerin, çocuklarının gelişimlerini destekleyecek nitelikli bakımın etkinliklerle sağlanması amaçlamaktadır. Programı uygulayan eğitimciler, tercihen Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Alanında eğitim almış ve sektör deneyimi olan alan öğretmenleri, gerektiğinde Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Alanında sektör deneyimi olan meslek elemanları ya da Çocuk Gelişimi ve Eğitimi alanı 3.seviye Çocuk Bakım Elemanı programla ilgili modül ve yeterlikleri almış usta öğreticilerdir (3.seviye Çocuk Bakım Elemanı Kurs Bitirme Belgesine sahip). Programla kazandırılması amaçlanan yeterlikler Bedensel Koordinasyon Hareketleri, Sorumluluk, Bilişsel Alan, Öz Bakım Becerileri adları altında dört modül altında toplanmıştır. Bu yeterlikler her bir modülün amacına uygun olarak bedensel koordinasyon hareketleri yapmak, sorumluluk almak, bilişsel alan yeterliklerine sahip olmak, öz bakım becerilerini geliştirmek olarak belirlenmiştir. Programın süresi her bir modül için 40/32 saat olmak üzere 160/120 saat olarak planlanmıştır. Çocuk bakımı konusunda Çocuk Bakımı ve Oyun Odası Etkinliklerinin yanı sıra Çocuk Bakım ve Oyun Odası Gelişimsel Etkinlikleri ve Çocuk Bakım ve Oyun Odası Sosyal Etkinlikleri olmak üzere iki adet program daha geliştirilmiş olup bu üç program çerçevesinde Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğüne bağlı eğitim kurumlarında çocuk bakım hizmetleri verilmektedir. Tablo 10. Çocuk Bakım ve Oyun Odası Etkinlikleri Programlarına Yönelik Kurs/Kursiyer Sayıları Toplam kursiyer Kurs Türü Açılan kurs sayısı Çocuk Bakımı ve Oyun Odası Etkinlikleri 15 220 Çocuk Bakım ve Oyun Odası Gelişimsel Etkinlikleri 2 22 Çocuk Bakım ve Oyun Odası Sosyal Etkinlikleri 1 5 2013 yılında Çocuk Bakımı ve Oyun Odası Etkinlikleri (3-6 yaş) kapsamında 15 adet kurs açılmış olup kursa katılmış olan kursiyer sayısı 220’dir. Çocuk Bakım ve Oyun Odası Gelişimsel Etkinlikleri kapsamında açılan 2 kursa 22, Çocuk Bakım ve Oyun Odası Sosyal Etkinliklerinde ise açılan 1 kursla 5 aileye çocuk bakım hizmeti verilmiş olup toplam sayı 247’dir. Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 24 Aile Eğitimi Programlarının (0-18 Yaş) Değerlendirilmesi Çalışması 2012 yılında Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü tarafından Aile Eğitimi Programlarının değerlendirilmesi amacıyla Türkiye genelinde bir çalışma yapılmış, 2013 yılı Mart ayında elde edilen sonuçlar raporlaştırılmıştır. Yapılan araştırma ile elde edilen bulgular gelecekte düzenlenecek Aile Eğitimi Programlarına yönelik öneriler ortaya koymuştur. Araştırma, nicel ve nitel yöntemlerin birlikte kullanıldığı karma bir desen çerçevesinde yürütülmüştür. Nicel veriler Türkiye genelinde 12 bölgeyi temsil eden bir örneklemden, nitel veriler ise Türkiye’nin dört farklı bölgesinden seçilen bir örneklemden toplanmıştır. Araştırma kapsamında belirlenen temel boyutlar ve alt boyutlar çerçevesinde kapalı ve açık uçlu anket ve ölçek maddelerinden oluşan veri toplama araçları ile formatörlerden, eğiticilerden ve kursiyerlerden nicel veriler toplanmış; yine aynı boyutlar ve alt boyutlara göre tasarlanan görüşme formları ile eğiticiler ve kursiyerlerden nitel veriler toplanmıştır. Araştırmanın sonuçları, Aile Eğitimi Programlarının kursiyerler üzerinde öğrenme, ilgi ve beceri geliştirme yönünden önemli etkileri olduğunu ortaya koymuştur. Aile Eğitimi Programlarını yürüten eğiticileri yetiştiren Eğitici Eğitimi Programlarının ve bu eğitimlerde kullanılan materyallerin genellikle olumlu olarak değerlendirildiği görülmüştür. Bunun sonucu, eğiticilerin verdiği Aile Eğitimi Programlarına olumlu olarak yansımakta ve eğiticilerin performansı ve kullanılan materyaller kursiyerler tarafından oldukça olumlu olarak değerlendirilmektedir. Bu olumlu algılar da kursiyerlerin, bu eğitimlerden elde ettikleri kazanımları olumlu yönde etkilemektedir. Kursiyerler aile eğitimin etkileri konusunda, oldukça olumlu görüşler belirtmişlerdir. Kursiyerlerin tamamına yakını (%93) sınıfta aldıkları yüz-yüze eğitimleri, beşte-dördünden fazlası (%85) uygulamalı ev ziyaretlerini “çok yararlı” bulduklarını; % 90’a yakını katıldıkları kurs sonunda aile eğitimi konusundaki bilgilerinin “çok” arttığını; dörtte-üçünden fazlası (%76) katıldıkları kurs sonunda çocuk bakımı ve eğitimini “çok daha iyi” yaptıklarını; %90’dan fazlası kurs sonunda aile eğitimi konularına karşı ilgilerinin “çok” arttığını ve %90’a yakını kurs sonunda aile eğitimi konusunda kendilerine olan güveninin “çok” arttığını belirtmişlerdir. Kursiyerler Aile Eğitimi Programlarını hem genel olarak hem de oturumlar bazında olumlu olarak değerlendirmekte ve bu eğitimlerden önemli bilgi ve beceriler elde ettiklerini belirtmektedirler. Oturumlardan elde edilen kazanımlarla ilgili olumlu değerlendirmelerde küçük farklılıklar olmakla birlikte aralarında önemli farklılıklar bulunmamaktadır. Eğiticiler de kursiyerlerin, bu programın amaçlarına büyük ölçüde ulaştıklarını, yararlı bilgiler elde ettiklerini, bu eğitim sonunda çocuk bakımı ve eğitimini daha iyi yaptıklarını ve aile eğitimine karşı ilgilerinin arttığını belirterek kursiyerlerin eğitimlerle ilgili olumlu algılarını teyit etmişlerdir. Örneğin 3-6 yaş programında katılımcıların büyük bir çoğunluğunun (%76-91 arası) tüm oturumlarda elde ettikleri bilgi ve becerileri “çok yararlı” bulduklarını ortaya koymaktadır. Yine . 12-18 yaş programına yönelik elde edilen bulgular, katılımcıların önemli bir çoğunluğunun (%73-86 arası) tüm oturumlarda elde ettikleri bilgi ve becerileri “çok yararlı” bulduklarını ortaya koymaktadır. Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 25 Kursiyerler, Aile Eğitimi Programlarında elde ettikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullandıklarını ve bunun sonucu aile yaşantılarının olumlu yönde etkilediğini belirtmişlerdir. Çocuk bakım ve eğitimi ile ilgili bazı yanlış bilgileri düzeltme ve buna göre çocuk bakımı ve eğitimi gerçekleştirme fırsatı yakaladıklarını, bunun da aldıkları eğitim sonucu gerçekleştiğini vurgulamışlardır. Ayrıca aile içi iletişimin artması, çocuk bakımı ve eğitimi konusunda ailelerin kendilerine olan güvenlerinin artması, sorunlara yeni bir bakış açısıyla bakma, daha iyi ilişkiler kurma gibi aile yaşamlarında olumlu değişimler meydana geldiği ortaya çıkmıştır. Bu önemli kazanımların sonucunda kursiyerler benzer yeni kurslara katılmak istediklerini ve bu görüşlerini çevreleriyle de paylaştıklarını belirtmektedirler. 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan oturumlarda kazanılan bilgi ve becerilerin ne düzeyde günlük yaşamda kullanıldığına ilişkin kursiyer algıları Kursiyerlerin yaklaşık dörtte-üçü (%69-%77 arası) tüm oturumlarda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda “çok” kullandıklarını belirtmişlerdir. Bu bilgi ve becerilerin “az” kullanıldığını belirten kursiyerlerin oranı (%2-6 arası) çok düşüktür. 3-6 Yaş Programlarında ise kursiyerlerin üçte-ikisinden fazlası (%67-%75 arası) tüm oturumlarda öğrendikleri bilgi ve becerileri günlük yaşamda “çok” kullandıklarını belirtmişlerdir. Aile eğitiminde elde edilen bilgi ve becerilerin kursiyerlerin yakın çevreleriyle paylaşıldığı, bu süreçte kursiyerlere verilen materyallerin de kullanıldığı, aile eğitim programlarının önemli yan etkilerinden yalnızca bir tanesidir. Kursiyerler bu paylaşımlara çevrelerinden gelen tepkilerin olumlu olduğunu, hatta bu tür paylaşımlar sayesinde Aile Eğitimi Programlarına katılmak isteyen bireyler olduğunu bildirmişlerdir. Bu paylaşım ve etkileşim sayesinde, Aile Eğitimi Programlarının sadece kursiyerlerin değil bir ölçüde kursiyerlerin yaşadığı çevrenin de bilincinin ve ilgisinin artmasına olumlu katkıda bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Örneğin 0-3 Yaş Aile Eğitimi Programlarında yer alan konuların, kursiyerlerin yaklaşık üçte ikisi (%61-66,5 arası), bazı konuların ise yaklaşık dörtte-üçü (%72-76 arasında) tarafından yakın çevreleriyle “çok fazla” paylaşıldığını göstermiştir. Gerek eğiticiler gerekse kursiyerler eğitimlerde kullanılan materyallerden (çocuk etkinlik materyali, annebaba ekleri, vb.) mutlu olduklarını ve bu materyallerin, kursiyerlerin eğitimlerden elde ettikleri kazanımları güçlendirdiğini ifade etmektedirler. Ancak materyallerin daha nitelikli, görsel ve zenginleştirilmiş olmasına yönelik bir takım öneriler de gündeme gelmektedir. Burada ön plana çıkan öneriler materyallerin daha görsel, öykülerle beslenmiş ve dilinin daha anlaşılır olması ve içeriğinin zenginleştirilmesi ile ilgilidir. Çalışma sonucunda ortaya çıkan bu talepler dikkate alınmış ve tüm Aile Eğitim Programlarına yönelik revize çalışmalarına başlanmıştır. 0-3 ve 3-6 Yaş Aile Eğitimi Programı revize çalışmaları 2012 yılının Ağustos ayında tamamlanmıştır. 7-11, 12-18 Yaş Aile Eğitimi Programlarının revize çalışmalarında ise Ankara ve Dokuz Eylül Üniversitelerinden akademisyenlerle birlikte yürütülen çalışmalarda sona gelinmiştir. Aile Eğitimi Programlarının önemli bir boyutu olan uygulamalı ev ziyaretlerinde bazı sorunlar yaşanmakla birlikte eğitici ile birebir uygulama yapma ve iletişimde bulunma fırsatı nedeniyle bu ziyaretler oldukça önemli olarak değerlendirilmektedir. Kursiyerler bu ziyaretlerde eğiticilerden daha Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 26 yakın ilgi görme fırsatı bulduklarını, sınıf içinde sormaktan çekindikleri bazı hassas konuları bu ziyaretlerde gündeme getirebildiklerini ve bazı yanlış algıların ve uygulamaların birebir uygulama ile düzeltilebildiğini vurgulamışlardır. Ancak bu olumlu algılara rağmen bazı kursiyerlerin ev koşulları ya da maddi olanaklar nedeniyle uygulamalı ev ziyaretlerinden yeterli düzeyde yararlanamadıkları ortaya çıkmaktadır. Bu sorunlar bireysel düzeyde değerlendirilerek her kursiyerin koşuluna uygun birebir uygulamalı eğitimlerin gerçekleştirilmesi için önlemlerin alınması gerekli görünmektedir. Aile Eğitimi Programlarının gerçekleştirildiği sınıf ortamlarına ilişkin önemli sorunlar rapor edilmektedir. Sınıf bulmakta güçlük çekme, sınıf özelliği taşımayan ortamlarda eğitim yapma, sınıfın fiziksel koşullarının yetersizliği ve eğitimde kullanılacak araç ve gereçlerin yeterli olmayışı gibi sorunlar aile eğitiminden üst düzey verim alınmasını engelleyici etkenler olarak ortaya çıkmaktadır. Bu sorunların halk eğitim merkezleri ve okullarla işbirliği içinde ve zamanında çözülmesi bu eğitimlerin daha etkili olmasına önemli katkıda bulunabilir. Aile Eğitimi Programlarına katılma ve devam etmede bazı sorular yaşayan kursiyerlerin koşullarını dikkate alarak bir planlama yapılması gerekli görünmektedir. Öncelikle bu programların zamanında ve daha yaygın bir tanıtımını yapmak ve potansiyel katılımcılara duyurmak önem kazanmaktadır. Tanıtım yanında kursiyerlerin eğitime katılımı kolaylaştıracak ulaşım desteği ve çocuk sınıfı gibi önlemler alınması önemli görünmektedir. Aynı zamanda özellikle anneler için çocuklarını bırakacakları bir yerin olmaması bu eğitimlere katılma ve devam etmede önemli bir etken olmaktadır. Aile Eğitimi Programlarının kursiyerler tarafından oldukça yararlı bulunduğunu, çocuk eğitimi ve bakımı davranışlarını olumlu yönde değiştirdiğini, aile yaşantılarına önemli katkıları olduğunu, öğrenilen konulara karşı ilginin arttığını ve bu nedenle içinde bulundukları çevre ile bu bilgileri ve becerileri paylaşma eğiliminin ortaya çıktığı açıktır. Bu olumlu sonuçları dikkate alarak bu alanda planlanacak yeni eğitimlerin gerek bireysel gerekse toplumsal anlamda önemli katkılar ortaya koyacağı açıktır. SONUÇ Onuncu Kalkınma Planında (2014-2018) “Beşeri sermayenin güçlendirilmesi için iş ve yaşama ilişkin bilgi, beceri ve yetenekleri yüksek ve sağlıklı bireylerin yetişmesi önem arz etmektedir. Toplumun çekirdeğini oluşturan, bireyleri ve toplumu bir arada tutan aile kurumu, hoşgörü, sevgi ve karşılıklı anlayış çerçevesinde yetişen bireyler, güçlü toplum olmanın temel esasıdır. Toplumsal yapının ve dayanışmanın güçlendirilmesi için aile kurumu kritik bir öneme sahiptir. (madde 131)” denilerek ve ailenin önemi vurgulanmıştır. Diğer eğitim kurumları ve yerel kuruluşların katkısıyla bu tür programların yaygınlaştırılmasının çocukların çok yönlü gelişimlerinin desteklenmesi, okulöncesi eğitimin ailede de devamlılığının sağlanması, böylece daha sağlıklı ve üretken bireylerin topluma kazandırılması yönünde önemli etkisi olacaktır. Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 27 Eğitim ve Öğretimde koordinasyonun Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yürütüleceğine ilişkin Başbakanlığın 2007/17 Sayılı Genelgesi'nde "Kamu veya özel kuruluşlar tarafından gerçekleştirilecek olan hizmet içi eğitim faaliyetleri dışındaki her türlü eğitim ve öğretim hizmetlerinde Devlet adına gözetim ve denetim yapma görevi, Anayasamız ve ilgili diğer kanunlarla Millî Eğitim Bakanlığına verilmiştir." denilmektedir. Genel Müdürlüğümüzün 2010/55 sayılı Genelgesi ile uygulamaya konulan Aile Eğitimi Programı (0-18 Yaş) kapsamında ailelere yönelik eğitimler sürdürülmektedir. 2012 yılı başından itibaren ise; programın 0-3 Yaş ve 3-6 yaş Aile Eğitimi Kurs Programı kısmı revize edilmiş, 652 sayılı KHK gereği yaygın eğitim kapsamında bulunan ve Bakanlığımızın diğer genel müdürlükleri tarafından uygulanan “3-6 Yaş Anne Destek Eğitim Kurs programı”, “7-19 yaş Aile Rehberliği Kurs Programı” gibi aile programları da “Aile Eğitimi Kurs Programı (0-18 Yaş Çocuğu Olan Ailelere)” içerisine dahil edilmiş, ayrıca “6-11 Yaş Baba Destek Eğitimi Kurs Programı (BADEP)” nın ismi “7-11 Yaş Baba Destek Eğitimi Kurs Programı (BADEP)” olarak değiştirilerek, TTKB’nin onayına sunulmuş ve 31.08.2012 tarih ve 140 sayılı karar ile bu değişiklikler onaylanarak yürürlüğe konulmuştur. 2013 yılında ise 7-11 ve 12-18 yaş Aile Eğitim Programları revize çalışmalarına başlanmış, revize çalışmalarıyla ilgili Ankara ve Dokuz Eylül Üniversiteleri akademisyenleri ile çalışmalar yürütülmektedir. Aile Eğitimi Programlarının bu kısmında da revize çalışmalarında sona gelinmiştir. Raporun önceki bölümlerinde geniş bir şekilde gösterildiği gibi aile eğitimi programının ülke genelinde yaygınlaştığı görülmektedir. Eldeki verilerden anlaşıldığı gibi bu programlara katılım oranları her geçen yıl artmaktadır. Tablo 11. Aile Eğitimi Kurs Programı (0-18 Yaş) 2012 Yılı ile 2013 Yılı Verilerinin Karşılaştırılması 2012 2013 Artış Miktarı Kurs Sayısı 4.926 6.207 %26 Kursiyer Sayısı 95.883 120.382 %25.5 831 %32 41 42 %2.43 Hizmet içi Eğitime Katılan Yönetici Sayısı 231 0 %0 Kurs Açılan İl Sayısı 79 81 2 İL Hizmet içi Eğitim Yoluyla Yetiştirilen Eğitici Sayısı 628 Hizmet içi Eğitim Yoluyla Yetiştirilen Formatör Sayısı 2013 yılında açılan kurs sayısı ve kurslara katılan kursiyer sayılarında belirgin bir artış olduğu görülmektedir. 2013 yılında artış oranı %26 olmuştur. Bu artış oranı 2013 yılı için hedeflenmiş olan %5’lik artışın da bir hayli üzerindedir. Ayrıca eğitimlerde görev yapmak üzere yetiştirilen eğitici ve formatör sayıları da bir önceki yıla göre artış göstermiştir. Aile Eğitimi Programlarının değerlendirilmesi Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 28 amacıyla Türkiye genelinde yapılan değerlendirme çalışması da Aile Eğitimi Programlarının kursiyerler tarafından oldukça yararlı bulunduğunu, çocuk eğitimi ve bakımı davranışlarını olumlu yönde değiştirdiğini, aile yaşantılarına önemli katkıları olduğunu, öğrenilen konulara karşı ilginin arttığını ve bu nedenle içinde bulundukları çevre ile bu bilgileri ve becerileri paylaşma eğiliminin ortaya çıktığını göstermiştir. .Bu kapsamda yürütülen Aile eğitimi çalışmalarının “2013 yılı içinde sağlanan %26 artış da dikkate alınarak önümüzdeki yıllarda da artarak devam ettirilmesi ana hedefimiz olacaktır. Aile Eğitimi Uygulamaları Ülke Raporu 29 Kaynakça Aile Eğitiminin Tarihsel Gelişimi. : http://aileegitimi.meb.gov.tr/materyaller/Aile%20Egitiminin%20Tarihsel%20Gelisimi-09.01.2013.pdf Alpaydın, Y. & Canel, N. A. (2011). Aile Eğitimi Programları Üzerine Notlar Ankara: EDAM Aydoğmuş, K., Baltaş, A., Baltaş, Z., Davaslıgil, Ü., Güngörmüş, O., Konuk, E. ve diğ. Ana-Baba Okulu, Remzi Kitapevi, İstanbul, 2006.; Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergisi (2011) TC Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Dokuzuncu Kalkınma Planı: 2007-2013, www.sgb.adalet.gov.tr/bilgibankasi/pdf/9.kalkinmaplani.pdf adresinden 15 Ocak 2014’de edinilmiştir. Güran, N., Aile Hizmetleri: Aile Yazıları, (1991) Ankara, Aile Araştırma Kurumu, 4, 441-449. Könezoğlu, B. (2006). Aile Ve Ailenin Korunması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Oğuzman / Dural, s. 2; İnan, (Medeni Hukuk), s. 182; Erkal, s. 408; Gökçe, (Aile ve Aile Tipleri) s. 220. Onuncu Kalkınma Planı: 2014-2018, www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/07/20130706M1-1-1.doc adresinden 20 Ocak 2014’de edinilmiştir. Şahin, Tezel, F. & Kalburan, C. N. (2009). Aile Eğitim Programları ve Etkililiği: Dünyada Neler Uygulanıyor?, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25 Şahin, Tezel, F. & Özbey, S. (2007). Aile Eğitim Programlarına Niçin Gereksinim Duyulmuştur? Aile Eğitim Programları Neden Önemlidir? T.C. Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Eğitim - Kültür ve Araştırma Dergisi, 3(12), 7-12 Yıldırım, A., Beyhan, A., Çeliker, Ş., Ünal, Z. (2013) Aile Eğitimi Programlarının (0-18 Yaş) Değerlendirilmesi Araştırması 2013. Ankara: HBÖGM
© Copyright 2024 Paperzz
