T.C.
SARAYBOSNA BÜYÜKELÇİLİĞİ
TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ
BOSNA HERSEK
ÜLKE RAPORU
HAZİRAN 2014
1/67
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR
1. GİRİŞ
1.1 Ülke Kimliği
1.2 Temel Ekonomik Göstergeler
1.3 Bosna Hersek Tarihine Kısa Bir Bakış
1.4 Siyasi ve İdari Yapı
1.5 Ekonomik Yapı ve Gelişmeler
2. SEKTÖREL BAKIŞ
2.1 Tarım ve Hayvancılık
2.2 Ağaç ve Orman Ürünleri
2.3 Sanayi Üretimi
2.3.1 Metal ve Metal İşleme
2.3.2 Otomotiv ve Otomotiv Yan Sanayii
2.3.3 Tekstil
2.3.4 İçecek
2.4 Doğal Kaynaklar ve Madencilik
2.5 Enerji
2.6 Ulaştırma ve Haberleşme/Telekominikasyon
2.6.1 Ulaştırma
2.6.2 Haberleşme/Telekomünikasyon
2.7 İnşaat ve Müteahhitlik
2.8 Turizm
2.9 Hizmetler
2.9.1 Basın-Yayın
2.9.2 Bankacılık
2.9.3 Perakendecilik
2.10 Sağlık Hizmetleri
3. YABANCI YATIRIMLAR
4. SERBEST BÖLGELER
5. VERGİ, TEŞVİK & DIŞ TİCARET MEVZUATI
6. BOSNA HERSEK'İN DIŞ TİCARETİ
7. BOSNA HERSEK-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ
7.1 İkili Ticaret
7.2 Yatırımlar
7.3 İkili Anlaşmalar ve Protokoller
8. FİRMALAR İÇİN YARARLI BİLGİLER
8.1 Yıl İçinde Düzenlenen Başlıca Fuarlar
8.2 Kurum ve Kuruluşların İrtibat Bilgileri
8.3 BiH İş Ortamı Hakkında Kısa Bilgiler
9. KAYNAKÇA
2/67
4
5
6
7
8
11
16
18
19
20
21
21
22
23
24
26
28
29
32
33
33
34
35
36
40
43
47
55
61
62
63
64
64
67
T.C.
SARAYBOSNA BÜYÜKELÇİLİĞİ
TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ
Bu raporda yer alan bilgiler kaynak gösterilmeden kısmi ya da bütün olarak
kopyalanamaz ve kullanılamaz.
3/67
KISALTMALAR
AB (Avrupa Birliği)
BiH (Bosna Hersek)
CEFTA (Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması)
EBRD (Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası)
EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Birliği )
FBiH (Bosna Hersek Federasyonu)
FDI (Doğrudan Yabancı Yatırımlar)
GSYİH (Gayri Safi Yurt İçi Hasıla)
IFC (Uluslararası Finans Kurumu)
RS (Republika Srpska)
STK (Sivil Toplum Kuruluşu)
4/67
ÜLKE KİMLİĞİ
1.1
Resmi Adı
Bosna Hersek
Kuruluş
01 Mart 1992
Başkent
Saraybosna
Boşnakça, Hırvatça, Sırpça
Resmi Dili
(Boşnakça ve Hırvatça'da Latin, Sırpça’da Kril alfabesi kullanılmakta olup, hemen
hemen aynı dillerdir)
Nüfus
Din
Para Birimi
3.791.622
1-15 Ekim 2013 tarihlerinde yapılmış olan nufus sayımındaki tahmini bilgiler.
İslam, Hristiyanlık (Katolik ve Ortodoks), Yahudilik
Boşnak (Müslüman) % 50, Sırp (Ortodoks) % 32, Hırvat (Katolik) % 15, Diğerleri % 3
Konvertible Mark (KM)
Avro/KM=1.95583 (sabit kur). Diğer para birimlerindeki kurlar değişkendir.
51.209 km2
Yüzölçümü
Bosna Hersek Federasyonu 26.345 km2 (% 51.46)
Republika Srpska 24.840 km2 (% 48.52)
Brcko Bölgesi 12 km2 (% 0.02)
Komşuları
Hırvatistan (Kuzey, Güney ve Batıda), Karadağ (Güneyde), Sırbistan (Doğuda)
Başlıca Şehirleri
Saraybosna, Banja Luka, Zenica, Tuzla, Mostar, Prijedor
Havalimanları
Saraybosna, Banja Luka, Tuzla, Mostar
Nehirler
Drina (ülkenin en uzun nehri), Neretva, Sava
Ülkenin güneybatısında 20 km’lik bir sahil şeridi vardır, ancak bu bölgede
ticari limanı yoktur. Denize çıkışı ağırlıklı olarak Hırvatistan’daki Ploče
Limanı üzerinden gerçekleşmektedir.
Karasal İklim, Akdeniz İklimi (sadece ülkenin güneybatı kesimindeki Neretva
Limanlar
İklim
Mesai Günleri / Saatleri
Ortalama Ömür
Okuryazarlık Oranı (%)
vadisinde Akdeniz iklimi görülür. Bu bölgelerde meyve bahçeleri, bağlar ve sebzecilik
yapılan alanlar bulunmaktadır)
En sıcak ay: Temmuz (18-23 oC), en soğuk ay: Aralık: (0-2 oC). En yağışlı ay: Haziran
(ortalama yağış 110-115 mm), en kurak ay Aralık (ortalama yağış 20-70 mm).
Pazartesi-Cuma / 08:00-16:00 veya 09:00-17:00 - Haftalık çalışma
süresi: 40 saat
Kadın (74.5 yıl), Erkek (68.9 yıl)
Resmi Tatiller
85
1-2 Ocak: Yeni yıl, 1 Mart: Bağımsızlık Günü, 1-2 Mayıs: İşçi Bayramı,
25 Kasım: Devlet Günü, Dini Bayramların İlk Günleri, Haftasonları
Saat Dilimi
GMT +1 / Türkiye ile Saat Farkı (-1)
Uluslararası Telefon Kodu
387
Yol Ağı Uzunluğu
Karayolu (22.630 km), Demiryolu (1031 km)
Ölçüm Sistemi
Metrik Sistem
Mali Yılı
Takvim Yılı
5/67
TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER
2000
Nominal GSYİH (milyon €)
Reel GSYİH Artış Oranı (%)
Kişi Başına Düşen Gelir (€)
KM/ABD Doları Paritesi
Enflasyon Oranı (%)
İşsizlik Oranı (%)
Ortalama Net Ücretler (€)
Sanayi Üretimi Büyüme Oranı (%)
Döviz Rezervi (milyon €)
Net Doğrudan Yabancı Sermaye (FDI)
Girişi (milyon €)
FDI/GSYİH Oranı (%)
Cari İşlemler Dengesi (milyon €)
Cari Açık/GSYİH (%)
Döviz Rezervi (milyon €)
Dış Borç (milyon €)
İhracat (milyon €)
DIŞ TİCARET
İthalat (milyon €)
Hacim (milyon €)
Denge (milyon €)
İhracat/İthalat (%)
2010
2011
2012
2013
5500
12720
13177
13157
13356*
5,5
0,8
0,1
-1,2
1,6*
1660
3310
3431
3430
3522*
2,12
1,48
1,41
1,52
1,47
4,8
2,1
3,7
2,1
-0,1
39,7
27,2
27,6
28
27,5
190
408
417
422
423
8,8
1,6
5,6
-5,2
6,7
522
3301
3284
3327
3614
-
307
355
285
210**
-
2,4
2,7
2,2
n/a
-955
-781
-1283
-1218
-734
17,4
6,1
9,7
9,3
5,5
539
3302
3285
3327
3614
2601
3216
3406
3658
3786
1158
3628
4204
4018
4285
3366
6962
7938
7799
7756
4524
10590
12142
11817
12041
-2208
-3334
-3734
-3781
-3471
34,40
52,11
52,96
51,52
55,20
(*) Bosna Hersek Merkez Bankasının tahmini verileri.
(**) I-IX 2013 dönemi arasındaki Bosna Hersek Yatırım ve Teşvik Ajansı verisi.
6/67
1.3 BOSNA HERSEK TARİHİNE KISA BİR BAKIŞ
1463
Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedildi ve Rumeli Eyaletine bağlı bir sancak statüsüyle
Osmanlı İmparatorluğu’na katıldı.
1878
Osmanlı-Rus savaşı sonrası yapılan Berlin Anlaşması ile Avusturya-Macaristan
İmparatorluğu yönetimine bırakıldı.
1908
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarafından ilhak edildi.
1914
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veliaht prensi Franz Ferdinand ve eşinin
Saraybosna’da Bosnalı Sırp bir öğrenci olan Gavrilo Princip tarafından öldürülmesi ile I.
Dünya Savaşı başladı.
1918
1. Dünya Savaşı sonrasında Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun dağılmasını
müteakiben kurulan Sırp-Hırvat-Sloven Krallığı’nın bir parçası oldu
1921
Kral Alexander’in iktidarı ve ülkenin adı Yugoslavya (Güney Slavların Ülkesi) olarak
değişti.
1941
Almanya tarafından ilan edilen Hırvatistan Devleti'nin yönetimi altına girdi.
1945
Josip Broz Tito öncülüğündeki mücadele neticesinde bağımsızlığına kavuştu.
1948
Tito ve Stalin arasındaki anlaşmazlık neticesinde Yugoslavya Kominform’dan ihraç edildi.
1945-1991
Bosna Hersek Sosyalist Cumhuriyeti adıyla Yugoslavya Sosyalist Federal
Cumhuriyeti’nin bir parçası oldu.
1980
Tito hayatını kaybetti.
1991
Slovenya ve Hırvatistan Yugoslavya’dan ayrıldı.
1 Mart 1992
1992-1995
Referandum akabinde bağımsızlığını ilan etti.
Bosna Savaşı
1994
Hırvatlar ve Boşnaklar. aralarındaki çatışmaları sona erdiren anlaşmayı imzaladı. NATO
Bosnalı Sırplara geri çekilmeleri için ültimatom verdi.
1995
NATO'nun askeri müdahalesi gerçekleşti ve Sırp birlikleri teslim oldu.
14 Aralık 1995
Paris'te imzalanan “Dayton Barış Anlaşması” ile Bosna Savaşı sona erdi. Bu anlaşma ile
"Bosna Hersek Federasyonu", "Republika Srpska" ve "Brčko" bölgelerinden oluşan Bosna
Hersek Devleti kuruldu.
1996
Dayton Barış Anlaşması’nın sivil yönlerini uygulamakla yükümlü Yüksek Temsilcilik
Ofisi (OHR) hayata geçti.
2003
Bosna Hersek ile Türkiye arasında imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması yürürlüğe girdi.
2004
NATO, barış koruma görevlerini Avrupa Birliği'ne (EUFOR) devretti.
2008
Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında İstikrar ve Ortaklık Anlaşması imzalandı. Söz
konusu anlaşmanın yürürlüğe girmesine yönelik süreç devam etmektedir.
Günümüz
Boşnak (Bakir İZZETBEGOVİÇ), Hırvat (Zelyko KOMSİÇ) ve Sırp (Neboysa
RADMANOVİÇ) olmak üzere 3 üyenin bulunduğu Cumhurbaşkanlığı Konseyi tarafından
yönetilmektedir.
7/67
1.4
SİYASİ VE İDARİ YAPI (I)
8/67
SİYASİ VE İDARİ YAPI (II)
Bosna Hersek'te 2 bölgeli (entite) bir yapı mevcut olup, ayrıca özel statüye sahip Brčko
bölgesi bulunmaktadır. Ülkedeki mevcut yapı şu şekildedir:
BOSNA
HERSEK
(BiH)
YASAMA
SEÇİM TARİHLERİ
YÜRÜTME
- BOSNA HERSEK FEDERASYONU (FBiH)
- REPUBLIKA SRPSKA (RS)
- BRČKO BÖLGESİ
BiH Parlamentosu, Temsilciler Meclisi ve Halk Meclisi olmak üzere 2
meclisten oluşmaktadır. Temsilciler meclisi üyelerinin 2/3'ü FBiH, 1/3'ü
RS'den seçilmektedir. Halk Meclisi ise FBiH ve RS'den 5'er üyeden
oluşur. BiH Parlamentosu'nun yanı sıra FBiH ve RS'nin kendi
parlamentoları bulunmaktadır. Ayrıca, 10 Kantondan oluşan FBiH'de her
kantonun kendi meclisi vardır.
Son Genel Seçim: 03 Ekim 2010 Bir Sonraki Genel Seçim: 12 Ekim
2014
Çok katmanlı bir yapıda olan Yürütme, şu organlardan oluşmaktadır:
- BiH (devlet) düzeyinde Boşnak, Hırvat ve Sırp üyesi olan 3'lü
Cumhurbaşkanlığı Konseyi (Konsey üyeleri 8'er ayda Konsey
Başkanlığını sırayla devralmaktadır) ile Başbakan ve 9 Bakandan oluşan
hükümet,
- FBiH (entite) düzeyinde Boşnak, Hırvat ve Sırp üyeden oluşan
Cumhurbaşkanlığı ile Başbakan ve 16 Bakandan oluşan hükümet (Ayrıca,
FBiH'deki
10
kantonun
da
kendi
hükümetleri
vardır),
- RS (entite) düzeyinde Cumhurbaşkanı ve 2 Cumhurbaşkanı Yardımcısı,
Başbakan ve 2 Başbakan Yardımcısı ile 16 Bakandan oluşan hükümet,
- Brčko Bölgesi, merkezi hükümetin yetkisi altında özel bir yönetime
sahip olan Brčko Bölgesi de kendi hükümetine sahiptir.
YARGI
Bağımsız mahkemeler, Kantonlar, FBiH, RS ve BiH düzeyinde
bulunmaktadır.
SİYASAL PARTİLER
Demokratik Eylem Partisi (SDA), Daha İyi Bir Gelecek İçin İttifak (SBB
BiH), BiH Sosyal Demokratik Parti (SDP BiH), BiH için Parti (S BiH),
BiH Hırvat Demokratik Birlik Partisi (HDZ BiH), Hırvat Demokratik
Birliği 1990 (HDZ 1990), Bağımsız Sosyal Demokratlar Birliği (SNSD),
Sırp Demokratik Partisi (SDS), Çalışarak İlerleme Halk Partisi (NSRzB),
BiH Hırvat Haklar Partisi (HSP BiH), Demokratik Halk İttifakı (DNS),
RS Sosyalist Partisi (SPRS), Demokratik Cephe Partisi (DF)
9/67
SİYASİ VE İDARİ YAPI (III)
DEVLET VE ENTİTE
DÜZEYİNDE YÖNETİM
YETKİLERİNİN
KULLANIMI
Merkezi hükümet (devlet düzeyindeki BiH hükümeti) 1995 Dayton Barış
Anlaşması çerçevesinde sınırlı sorumluluklara sahiptir. Bunlar, Anayasa
Mahkemesi, Yer Değiştirmiş Kişiler Komisyonu, İnsan Hakları Komisyonu,
Merkez Bankası, Ulaştırma ve Haberleşme faaliyetleri ile telekomünikasyon
hizmetlerini yönetmek ve işletmek amacıyla kamu işletmeleri, Milli Anıtları
Koruma Komisyonu ve Tahkim Sistemi kurulmasıdır. Dış ticaret anlaşmaları
da BiH hükümeti tarafından müzakere edilmektedir. Dayton Anlaşması’nı
takip eden yıllarda, devlet düzeyinde adalet, güvenlik ve savunma
bakanlıkları ihdas edilmiş ve BiH Cumhurbaşkanlığı 2003 yılında silahlı
kuvvetlerin komutasını devralmıştır. 2006 yılında katma değer vergisinin
hayata geçirilmesini müteakiben BiH genelini kapsayacak şekilde birleşik
Dolaylı Vergi İdaresi kurulmuştur.
Bosna Hersek’teki çok katmanlı idari yapıda, daha önce entite
hükümetlerinin düzenleme yetkisinde olan bir çok konu, devlet düzeyinde
oluşturulan Bakanlıklara ve/veya devlet düzeyinde düzenleme yapmaya
yetkili kuruluşlara devredilerek kamu yönetiminde etkinlik sağlanmaya
çalışılmaktadır.
Ayrıca, yönetimin sadeleştirilmesi ve etkinleştirilmesine yönelik anayasa
değişikliği çalışmaları ülkenin siyasi gündeminde yer almaktadır.
ULUSLARARASI İLİŞKİLER
FBiH'TEKİ 10 KANTON
DAYTON
ANLAŞMASI VE
YÜKSEK
TEMSİLCİLİK
OFİSİ (OHR)
Una Sana, Posavina, Tuzla, Zenica-Doboj, Bosna-Podrinje, Merkez Bosna,
Hersek-Neretva, Batı Hersek, Saraybosna, Livno
Dayton Anlaşması’nın uygulanmasının izlenmesi ve uluslararası kuruluşların
faaliyetlerinin koordinasyonu amacıyla kurulmuş olan Yüksek Temsilcilik
Ofisi (OHR), Aralık 1997’den bu yana anlaşmazlıkların çözümü ve zorluk
çıkaran yetkililerinin bertaraf edilmesi konularında kararlar alabilmiştir.
Avrupa Birliği ile 2008 yılında İstikrar ve İşbirliği Anlaşması ile Ticaret ve
Ticaret ile İlgili Konularda Geçici Anlaşma imzalanmıştır. Söz konusu
Geçici Anlaşma kapsamında, AB ile Bosna Hersek arasında tercihli ihracat
rejimi 01/07/2008 itibarıyla yürürlüğe girmiştir.
AVRUPA
Bosna Hersek'in Avrupa Birliği (AB) tarafından şart koşulan reformların
BİRLİĞİ
benimsenmesi konusunda mesafe alamamış olması ülkenin AB'ye tam
üyelik başvurusu yapamamasına neden olmaktadır. Bosna Hersekli
siyasetçiler arasında fikir birliği eksikliğinin, ülkenin AB'ye entegrasyonunu
daha da geciktirmesi yüksek bir olasılık olarak görünmektedir.
NATO, 2010 yılında Bosna Hersek’e askeri varlıkların tahsisine ilişkin
anlaşmaya bağlı olarak “Üyelik Eylem Planı” sunmuştur. Anılan eylem planı
kapsamındaki koşulların yerine getirilmesi hususunda Mart 2012’de
NATO
gerçekleşen NATO zirvesinde anlaşmaya varılmakla birlikte, halen plan
üzerinde BiH'in gerekli adımları atması beklenmektedir.
Birleşmiş Milletler (UN)- 1992 yılından beri Üye
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (OSCE)-1992 yılından beri Üye
ÜYE/GÖZLEMCİ Uluslararası Para Fonu (IMF) - 1995 yılından beri Üye
OLUNAN
Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası(EBRD)-1996 yılından beri Üye
ULUSLARARASI Bölgesel İşbirliği Konseyi (RCC)-1999 yılından beri Üye
Avrupa Konseyi (CE) - 2002 yılından beri Üye
KURULUŞLAR
İslam Konferansı Örgütü (OIC)-1994 yılından beri Gözlemci statüsü
Dünya Ticaret Örgütü (WTO)-1999 yılından beri Gözlemci
10/67
1.5 EKONOMİK YAPI VE GELİŞMELER
 Bosna-Hersek, 1992-1995 yıllarındaki savaştan önce sanayi altyapısı kuvvetli bir
ülkeydi. Ülkede önemli sanayi kolları (demir çelik, savunma sanayii, çimento, soda,
kağıt, alüminyum, uçak yedek parçaları, rafineri, ağaç ve orman ürünleri, kimya ve
metalürji) mevcuttu ve toplam istihdam ve üretimin yaklaşık % 50'si bu sanayilerce
karşılanmaktaydı. Savaştan önceki dönemde Bosna Hersek'teki üretim faaliyetleri
temelde Yugoslavya'nın iç pazarının ihtiyaçlarının karşılanması üzerine kuruluydu.
 Savaş, Bosna Hersek'teki sanayi yapılanmasına ağır hasar vermiştir. Pazar kaybının
yanı sıra sanayi tesislerinin zarar görmesi ve bu tesislerdeki makine ve teçhizatların
çalınması vb. nedenlerle ülkenin sanayiye dayalı ekonomik yapısı bozulmuştur.
 Savaş sonrası dönemde söz konusu sanayi kapasitesinin bir kısmı devlet tarafından
yeniden işletmeye açılmış, bir kısmı özelleştirilmiş, bir kısmı ise kapatılmıştır.
Savaştan önce ağırlıklı olarak devlet mülkiyetinde olan veya yönlendirilen üretim
altyapısının özelleştirme veya iflaslar yoluyla özel mülkiyete geçmesi süreci
çerçevesinde önemli sayıda işletme satılmıştır. Ancak, hala satışı yürütülen veya
çalışmaları devam eden az sayıda da olsa işletme bulunmaktadır.
 Bilhassa savaş sırasında olmak üzere 1990'lı yıllarda ülkenin hiperenflasyon ile karşı
karşı kalması nedeniyle, parasal istikrar ülkenin ekonomi politikasındaki en önemli
hedefler arasında yer almıştır.
 2000'li yılların başından beri yüksek düzeylerde seyretmeyen ve 2009 yılında negatife
dönen enflasyon, 2010 yılından itibaren çok yüksek oranlarda olmasa da (bkz.
Enflasyon Oranları Tablosu) yeniden artı değerlere çıkmıştır. Uluslararası gıda
fiyatlarındaki artış enflasyondaki artışın başlıca sebebi olarak gösterilmektedir.
Bununla birlikte 2011 yılından itibaren enflasyonda görülen azalış eğilimi devam
etmiş; 2013 yılında % -0,1 ile yeniden negatife dönülmüştür. Bu düşüşün nedenleri
arasında uluslararası piyasada petrol dışı ürün fiyatlarında meydana gelen düşüş ile iç
talepteki azalma gösterilmektedir.
* Bosna Hersek Yabancı Yatırım ve Teşvik Ajansı
11/67
 Ekonomik istikrar politikaları kapsamında, Temmuz 1998'de Konvertible Mark (KM)
yürürlüğe girmiştir. Bu yeni para birimi, Dayton Barış Anlaşması (1995) gereğince
"Para Kurulu/Currency Board" kuralları altında yönetilmeye başlanmıştır. Söz konusu
kurallar ve işleyiş Bosna Hersek Merkez Bankası tarafından sıkı bir şekilde kontrol
edilmektedir.
 Ticaret politikalarında uluslararası sistemle bütünleşme çalışmaları kapsamında, 1999
yılında Dünya Ticaret Örgütü’nde gözlemci statüsü elde edilmiştir. DTÖ ile ilişkiler
kapsamında, ülkenin tarife yapısı DTÖ kuralları ile uyumlu hale getirilmeye
çalışılmakta olup, ülkenin DTÖ’ye üyelik çalışmaları nihai aşamada bulunmaktadır.
 Bosna Hersek’in tarife yapısı oldukça libere bir görünüm sergilemekte olup, ortalama
gümrük vergisi oranı % 7,6 civarındadır. Ayrıca, Bosna Hersek’in kısa bir zaman
öncesine kadar 8 ülke ile (Hırvatistan, Makedonya, Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan,
Romanya, Türkiye, Moldova ve Arnavutluk) varolan Serbest Ticaret Anlaşması (STA)
Bosna Hersek'in 2007 yılında CEFTA’ya katılması (BiH-Türkiye STA hariç) ile
yürürlükten kalkmıştır. 01 Temmuz 2013 tarihi itibariyle Avrupa Birliği üyesi olan
Hırvatistan da bu tarihten itibaren CEFTA kapsamında yer almamaktadır.
 Ülkenin önemli gelir kaynakları ve döviz kazandırıcı kalemleri arasında, ihracat ve
yurt dışında çalışan vatandaşlar tarafından gönderilen gelirler sayılabilir. Yurt dışında
çalışan vatandaşların gönderdiği gelirler GSYİH’nın önemli bir kısmını oluşturmakta
olup 2011 yılında 1,78 milyar Avro, 2012 yılında 1,83 milyar Avro 2013 yılında ise
hafif azalma ile 1,81 milyar Avro'ya gerilemiştir. Söz konusu tutarların ülkenin
GSYİH'sına oranları 2011, 2012 ve 2013 yıllarında sırasıyla % 13,6, % 13,8 ve 13,7
olarak gerçekleşmiştir.
 Kısa ve orta vadede dış yardımların azalması ve Bosna Hersek’te barışın ve düzenin
tesis edilmesi için uluslararası kuruluşlardan ve diğer ülkelerden gelen temsilci
sayısının zamanla azalması nedeniyle gelir kaynaklarının azalmakta olduğu ve bunun
da ülke ekonomisi açısından olumsuzluk oluşturduğu düşünülmektedir.
 Yavaş büyüme ve Avrupa piyasalarındaki süregelen dalgalanmaların hakim olduğu
kriz döneminin üstesinden gelebilmek amacıyla ihracat odaklı yeni bir büyüme modeli
planlanmaktadır. Bu stratejinin başarılı olabilmesi için, Bosna Hersek'in fiziksel alt
yapısını, iş ortamını ve insan kaynaklarını daha iyi hale getirerek daha rekabetçi bir
duruma gelmesinin önem taşıdığı düşünülmektedir.
 Ülkede yatırımlar genel olarak düşük düzeylerde seyretmiş olup, gerçekleştirilen
yatırımlar ise büyük ölçüde yabancı sermaye tarafından finanse edilmiştir. Ülkeye
yapılan dış yardımlardaki azalma nedeniyle üretimin ve özellikle ihracatın
artırılabilmesi için doğrudan yabancı yatırıma ihtiyaç duyulmaktadır. Yakın
12/67
zamanlarda yabancı sermayenin Bosna Hersek’e ilgisinde artış olmakla birlikte,
savaşın olumsuz etkilerinin hala devam etmesi ve eski Yugoslavya pazarının önemli
ölçüde kaybedilmiş olması nedeniyle, bu ilginin üretime somut yatırımlara
dönüşmesinde sıkıntılar yaşanmaktadır. Ülkenin yeniden yapılandırılması kapsamında
çeşitli kredi programları uygulamaya konulsa da, söz konusu kredi programları
genelde küçük ve orta ölçekli firmaları hedeflememiştir. Diğer taraftan, özellikle
yabancı bankaların ülkede faaliyet göstermeye başlamasıyla birlikte, sermaye arzında
nispeten bir artış olsa da, bürokrasi, karmaşık hukuki altyapı, yasal yaptırımların zayıf
olması vb. sebeplerle sermaye arzındaki bu artış sınai üretiminde yeterince karşılığını
bulamamıştır. Öte yandan, Bosna Hersek’te bankalar tarafından sağlanan krediler
çoğunlukla tüketime yönelik olup, üretimin fonlanmasında finans kesiminin nispeten
isteksiz davranması üretimin arttırılması önündeki engellerden birisini
oluşturmaktadır.
 Ülke ticaret ve kredi açısından Avrupa'ya oldukça bağımlı durumdadır. İhracatın son
yıllarda artış göstermiş olmasına (özellikle metal ve elektrik sektörlerinde) rağmen,
uluslararası petrol ve gıda fiyatlarındaki artış dolayısıyla ithalatın da yükselmesi
sonucu ülkenin dış ticaret açığı devam etmektedir.
 Sektörlerin Bosna-Hersek ekonomisindeki ağırlıkları incelendiğinde, tarım, sanayi ve
hizmetler sektörlerinin ülke ekonomisindeki paylarının 2013 yılı itibariyle sırasıyla
yaklaşık olarak % 8,1, % 26,4 ve % 65,5 olarak gerçekleştiği tahmin edilmektedir
(CIA World Factbook).
 İç talebin zayıf olması ekonomik resesyonun en önemli sebeplerinden biri olarak kabul
edilmektedir. Yüksek düzeyde seyreden işsizlik oranı ve bütçe açığının
giderilebilmesine dönük önlemler hem harcamalar üzerinde baskı unsuru hem de
ekonomik durgunluğun sebepleri arasında gösterilebilir. IMF ile imzalanan stand-by
anlaşması kapsamında bütçe açığının daraltılmasına yönelik olarak IMF tarafından şart
koşulan kemer sıkma politikaları da kısa vadede ekonomik büyümenin önündeki
kısıtlar olarak değerlendirilebilir.
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
13/67
 1990'ların sonları ile 2000'li yılların başlarında ülkede yüksek kamu harcamaları ve
bütçe açıkları yaşanmıştır. 1998-2000 yılları arasında GSYİH’nın % 66’sına varan
yüksek kamu harcamaları ve GSYİH’nın yaklaşık % 9’una ulaşan bütçe açıklarının
azaltılmasına yönelik olarak 2000-2005 yılları arasında IMF ile imzalanan stand-by
düzenlemeleri kapsamında istikrar programları uygulanarak mali yapı konsolide
edilmiş ve bu çerçevede kamu harcamaları GSYİH’nin yaklaşık % 50’sinin altına
gerilemiştir.
 Bosna-Hersek’te ekonominin kayıt altına alınması amacıyla 1 Ocak 2006 tarihi
itibariyle tek vergi sistemine geçilmiş, daha önce iki entitede (FBiH ve RS) farklı
oranlarda uygulanan ‘satış’ ve ‘hizmet’ vergileri kaldırılarak bunların yerine Katma
Değer Vergisi (KDV) uygulamasına başlanmış ve ülke genelinde uygulamaları
yürütmek üzere Dolaylı Vergilendirme İdaresi (İTA) kurulmuştur. Bosna Hersek’te
her ürün ve hizmet (sağlık hizmetleri, sosyal sigorta hizmetleri, eğitim vb. sektörlerde
istisnalar bulunmakla birlikte) için halihazırda uygulanmakta olan KDV oranı %
17'dir.
 2003-2008 döneminde ekonomik performanstaki iyileşme büyüme ve milli gelir
rakamlarına yansımakla beraber, cari açık, işşizlik ve düşük gelir düzeyi ülkenin
önemli ekonomik sorunları olmaya devam etmiştir. Küresel mali ve ekonomik krizin
etkisiyle ülke ekonomisi 2009 yılında daralmıştır. 2010 ve 2011 yıllarında yaşanan
düşük oranlı büyümeler iç talep ve yatırımlara bağlı olarak gerçekleşmiştir. Ancak,
Avrupa Birliği'nde (AB) ekonomik krizin derinleşmesi sonucu sanayi imalatının
düşmesi, işsizlikteki artışın devam etmesi ve yurtdışında çalışan vatandaşların
gönderdiği gelirlerin azalması vb. sebeplerle ekonomi 2012 yılında yeniden negatif
büyümeyle karşı karşıya kalmıştır.
 2008 yılında yaşanan küresel mali krizin de etkisiyle ekonominin daralması, firmaların
yeniden yapılandırılmalarının beklenen hızda gerçekleşmemesi ve yüksek vergiler
nedeniyle istihdamın kayıt dışı ekonomiye kayması nedeniyle, işsizlik rakamlarında
uzun vadede önemli bir düşme beklenmemektedir. Kayıt dışı istihdamın ise emeklilik
gibi konular nedeniyle orta ve uzun vadede önemli bir sosyal soruna neden olması
beklenmektedir. Bu nedenle, Bosna Hersek ekonomisini değerlendirirken “kayıt dışı”
ekonominin yüzdesinin oldukça yüksek olduğu gerçeğini de göz ardı etmemek
gerekmektedir. Dünya Bankası tahminlerine göre kayıt dışı ekonomi GSYİH'nin
yaklaşık %33'ü oranında bulunmaktadır.
 2008 yılından baş gösteren küresel mali ve ekonomik kriz ülke ekonomisini olumsuz
etkilemiştir ve krizin etkileri hala hissedilmektedir. 2010 yılında % 0,8 daralan
GSYİH, 2011 ve 2012 yıllarında sırasıyla % 0,1 ve % -1,2 oranları ile büyüme ve
daralma yaşadıktan sonra, 2013 yılında yeniden önemli büyüme yaşamıştır.
14/67
Halihazırda resesyon ile mücadele eden ülkede GSYİH'nin 2013 yılında olduğu gibi
orta vadede düşük oranlarda da olsa büyümesi beklenmektedir.
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu, Bosna Hersek Merkez Bankası
 2013 yılındaki yatırımların büyümesinde ana kaynağı kamu sektörü oluşturmuştur. Bir
taraftan FBiH özel sektöründeki yatırımların gerilemesi, diğer taraftan altyapı ve
otoyol inşa çalışmaları için IMF ile imzalanan yeni 'Stand-by' anlaşması ve daha önce
onaylamış kredilerin aktif hale getirilmesiyle yatırımlardaki denge sağlanmaya
çalışılmıştır. Özel sektördeki yatırımlardaki düşüşü ithalattaki düşüş izlemiş ve
müteahhitlik sektöründe de gerileme görülmüştür. 2013 yılının son döneminde
sağlanan hafif büyüme ile, 2013 yılı % 1,6 ekonomik büyüme ile kapatılmıştır.
 2014 yılı için yapılan tahminlere göre Bosna Hersek için önemli partner konumundaki
AB ülkelerinde (Almanya, Avusturya, Hırvatistan ve İtalya) ekonomik büyüme
beklenirken, sadece Slovenya’da negatif ekonomik büyüme tahmin edilmektedir. Bu
durumun 2014 yılının Mayıs ayının ilk yarısında görülen sel felaketi öncesinde BH’in
ihracatında artış, sanayi sektöründe büyüme ve ülke için en büyük sorun olan
istihdamı olumlu yönde etkilemesi; bölge ülkelerinde görülen ekonomideki olumlu
iklimin yurtdışından daha fazla para transferi doğurması; tüm bu olumlu gelişmeler
dikkate alındığında 2014 yılında sel felaketi öncesinde % 2,7 ekonomik büyüme
beklentisi öngörülmüş iken ülke tarihinde görülmemiş boyutlarda yaşanan sel
felaketinin ekonomiye verdiği zararın hesaplanmasına ilişkin çalışmalar 2014 yılı
Haziran ayı itibarıyla halen devam etmektedir.
 BiH Dış Ticaret Odasınca 2014 yılının Haziran ayında yapılan açıklamada ise yaşanan
sel felaketi nedeniyle Bosna Hersek ekonomisinin 1/3 oranında küçüleceğine dair
beklentinin bulunduğu; Gracanica, Tuzla, Maglaj ve Posavina bölgesinde yüzlerce
firmanın faaliyet gösteremediği belirtilmiştir. Posavina bölgesinde kayıtlı 430
işletmeden 200'ünün su altında kaldığı Kanton Ekonomi ve Şehir Planlama
Bakanlığınca ifade edilmiştir.
15/67
 Bosna Hersek İstatistik Kurumu verilerine göre, 2014 yılı Mayıs ayında sel felaketinin
etkisiyle ihracat 670,6 milyon KM (yaklaşık 335,3 milyon Avro) gerçekleşme ile 2014
yılı Nisan ayına göre % 8 oranında, geçen yılın Mayıs ayına göre ise % 9,6 oranında
düşüş göstermiştir. Geçen yılın ilk beş aylık dönemine kıyasla gıda ve hayvancılık
ihracatında %12,3 oranında, demir ve çelik ihracatında %12,9 oranında düşüş
kaydedildiği ayrıca anılan Kurum tarafından belirtilmiştir.
 Bosna Hersek Devleti Hükümetinin AB, BM, IMF ve Dünya Bankasının desteğiyle
yürüttüğü sel felaketinden kaynaklanan zararın tespitine yönelik olarak 18/06/2014
tarihinde yapılan resmi açıklamada selden kaynaklanan zararın giderilmesi için gerekli
olan toplam tutarın 4 milyar KM (yaklaşık 2 milyar Avro) olduğu belirtilmiştir. Anılan
rakamın, Bosna Hersek GSYİH'sının % 16'sına ve kamu kurumlarının dört yıllık
bütçelerinin toplamına eşit olduğu Dışişleri Bakanı Lagumdzija tarafından ifade
edilmiştir. Brcko Bölgesinin zararının söz konusu tutarda 60 milyon Avro’luk bölümü
oluşturduğu; kalan zarar tutarının FBIH ve RS arasında eşit oranda görüldüğü
tespitinde bulunulmuştur. GSYİH’da IMF tarafından sel öncesinde öngörülen 2014
yılı sonunda beklenen %2,2’lik büyümenin %1,1’le sınırlı kalmasının beklendiği; sel
altında kalan bölgelerin özellikle akarsu kontrolüne ilişkin olarak altyapılarının,
ulaşım ve iletişim sistemlerinin ve tarım sektörünün yoğun zarar gördüğü ifade
edilmiştir. Bu nedenle, ticaret açığının GSYİH’nın %10’u seviyesine ulaşmasının
beklendiği belirtilmiştir. 2014 yılı Haziran ayı itibarıyla halen sektör spesifik zarar
tespit çalışmaları devam etmekte olup 16 Temmuz 2014 tarihinde Brüksel'de bir
bağışçılar konferansının zarar raporunun nihai halinin hazırlanmasını müteakiben
toplanması öngörülmüştür.
2.
SEKTÖREL BAKIŞ
Bu bölümde Bosna Hersek ekonomisindeki belli başlı sektörlere ilişkin kısa bilgiler ve
değerlendirmeler yer almaktadır.
2.1 TARIM VE HAYVANCILIK
 Ülkede tarımsal arazinin hem nitelik hem de nicelik açısından oldukça sınırlı olmasına
karşın, temiz ve kolayca erişilebilen zengin yeraltı ve yerüstü su kaynakları
bulunmaktadır. Ülke topraklarının % 50,3'ü geniş anlamda tarımsal arazi, % 48,3'ü ise
ormanlarla kaplıdır. RS’de bulunan Posavina bölgesi başta olmak üzere, tarımsal
arazinin % 62'si ekilebilir durumdadır (Ekilebilir arazinin % 48'si FBiH, % 52'si
RS'dedir). Ekilebilir arazinin ırmak yataklarındaki düzlüklerde bulunan kısmı (toplam
ekilebilir arazinin % 20'sinden az) yoğun tarım yapılmaya elverişlidir. FBiH kısmında,
başta Neretva nehri olmak üzere bazı nehirler üzerindeki küçük vadilerde ve Hersek
bölgesinde tarımsal üretim yoğunlaşmıştır.
 Tarımsal arazinin yaklaşık % 56'sı çayır ve otlak, % 40'ı işlenebilir arazi ve % 4'ü ise
meyve bahçeleri ve bağlardan oluşmaktadır.
16/67
 Tarım sektörünün ülke ekonomisindeki payı 2013 yılı verilerine göre yaklaşık %
8,1'dir. RS’deki tarımsal üretimin FBiH'deki tarımsal üretimin iki katı olduğu tahmin
edilmektedir.
 Ülkedeki tarımsal potansiyelin kısmen kullanılabildiği düşünülmektedir. Tarımsal
üretimin her kesiminde modernizasyon ihtiyacı (eski teknoloji ve araç gereçlerin
yenilenmesi) ve tarım sektörünün mevcut yapısının iyileştirilmesi konusunda yatırım
yapılabilmesi için en önemli engellerden birisi sektörün finansal kaynak ihtiyacıdır.
 Başta tahıl, et ve süt ürünleri, meyve suları olmak üzere neredeyse tüm tarım
ürünlerini ithal eden ülke tarımda net ithalatçı konumundadır.
 Tarımsal üretimin gerçekleştiği araziler çoğunlukla özel araziler olup, küçük parçalı
toprak sahipliği yaygındır. Tarımsal üretimin önündeki önemli sorunlardan birisi de
kadastro ve resmi kayıt sisteminin karışıklığı ve yeterli bir şekilde düzenlenmemiş
olmasıdır.
 Ülkede üretilen başlıca tarım ürünleri arasında tahıl, mısır, yem, yağlık tohum,
bakliyat, kök ve yumrulu bitkiler ve sebzeler yer almaktadır. Meyve sebze üretimi
mikro klimalar sayesinde çeşitlilik arz etmektedir.
 Savaştan önce önemli ölçüde gelişmiş olan hayvancılık sektörü savaş yıllarında
gerilemiş ve dış yardımlarla yeniden toparlanması amaçlanmaktadır.
 Hayvancılığın toplam tarımsal üretimdeki payının % 50 dolaylarında olduğu tahmin
edilmektedir.
 Ülke topraklarının büyük bir kısmı (özellikle su kaynakları açısından zengin olan
dağlık orta kesim) yem, otlaklar ve iklimsel koşullar göz önüne alındığında büyükbaş
ve küçükbaş hayvancılık, et-süt ve çiftlik üretimi açısından elverişlidir. Ancak,
hayvancılıkta da varolan potansiyelin yeterince kullanılamadığı düşünülmektedir.
 Ülkede savaş öncesi dönemde tamamı devlet kontrolünde yaklaşık 970 bin civarında
olan büyükbaş hayvan sayısı savaş nedeniyle 200 bin civarına düşmüş ve buna paralel
olarak et ve süt üretiminde de çarpıcı düşüşler yaşanmıştır. Havyancılığın yeniden
yapılandırılmasına yönelik olarak savaş sonrası dönemde aktarılan finansman ile
özellikle 2003 yılından sonra keçi haricinde tüm hayvan cinslerinde sayıca artış
kaydedilmiştir.
17/67
* Bosna Hersek İstatistik Ajansı
 Savaştan önce gelişme gösteren balıkçılık sektörü, savaştan sonra da aynı seyrine
devam etmiştir. Ülkede bulunan nehirler üzerinde balık yetiştiriciliği yaygın olarak
yapılmaktadır.
 Kirlenmemiş akarsuların bolluğu hem aile ölçeğinde hem de endüstiyel balık
üreticiliği açısından önemli bir potansiyel sunmaktadır.
 Alabalık ve sazan yetiştiriciliği bir hayli gelişmiş durumdadır.
2.2 AĞAÇ VE ORMAN ÜRÜNLERİ
 Yaklaşık yarısı (% 48,3) ormanlarla kaplı olan ülkede, geçmişteki yasadışı
kullanımdan kaynaklanan tahribat ve savaş döneminden kalma mayınlar yüzünden
ormanlık arazinin bir kısmı kullanılamamaktadır.
 Bosna Hersek’teki orman arazilerinin % 80,7’si devlet mülkiyetindedir.
 Sert ve yumuşak odun açısından zengin olan; rekabetçi ve kalifiye iş gücüne sahip
Bosna Hersek'te ağaç ve orman ürünleri sektörü gerek yatırım gerekse ihracat odaklı
üretim açısından önemli bir potansiyel barındırmaktadır.
 Ağaç ve orman ürünleri sanayii Bosna Hersek sanayi üretiminde % 15 ile önemli bir
paya sahiptir ve ham keresteden mobilyaya kadar geniş bir ürün gamında üretim
yapılmaktadır.
 Ülkedeki ağaçların miktar, tür ve kalite bakımından zenginliği orman ürünleri sanayii
açısından kayda değer bir kaynak sunmaktadır. Kayın, meşe, dişbudak, çam, köknar,
ceviz, elma ve kiraz ağaçlarından ham, yarı ve tam işlenmiş ürün ihracatı
yapılmaktadır.
 Ağaç ve orman ürünleri sektörü ihracat odaklı bir sektör olup, sektörün ülkenin 2013
yılı ihracatındaki payı % 18 olarak gerçekleşmiştir.
18/67
 Koltuk, ahşap malzeme, ev mobilyaları ve ham kereste en çok ihracatı yapılan ürünler
olup, başlıca ihraç ülkeleri arasında İtalya, Slovenya, Sırbistan, Hırvatistan,
Avusturya, Almanya ve Mısır yer almaktadır.
 Savaş öncesi dönemde ülke GSYİH’sinin yaklaşık % 10’una tekabül eden bir üretim
gerçekleştirilen ağaç ve orman ürünleri sektörü günümüzde çoğunluğu özelleştirilmiş
işletmelerden oluşan bir yapı sergilemektedir. Sektöre yönelik finansman eksikliği ile
bu işletmelerdeki ortaklık yapısına ilişkin sağlıklı öngörülerin yapılamayışı gibi
sebepler, bu sektördeki üretim kapasitesindeki düşüşün ve teknolojiye ayak
uydurulamamasının en önemli sebepleri arasında gösterilmektedir. Sektörde faaliyet
gösteren işletmeler çoğunlukla birincil aşama üretim yapmaktadır.
 Günümüzde olduğu gibi savaş öncesi dönemde de ihracata yönelik bir sektör olan ağaç
ve orman ürünleri sektörünün gelişmesi açısından atılacak en önemli adımları mevcut
teknolojinin yenilenmesi, makine-teçhizatın modernizasyonu, üretimde katma değerin
arttırılması ve destekleyici sanayilerle daha güçlü bağların kurulması olduğu
düşünülmektedir.
 2003 yılında hükümet tarafından düşük katma değerli ürünler yerine yüksek katma
değerli ürünlerin ihracatının teşviki amacıyla ihracatta konulan kısıtlamalar kaldırılmış
olup halihazırda bu ürünlerin ihracatında herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır.
2.3 SANAYİ ÜRETİMİ
 Savaş sırasında önemli derecede azalarak düşük seviyelere inen sınai üretim, savaşın
sona ermesi ile birlikte 1996-1999 yılları arasında güçlü bir büyüme performansı
sergilemiştir. Gıda ve içecekler sektörü, ülkede toplam sınai üretiminde önemli bir yer
tutmakta olup, bahse konu sektördeki büyümenin sınırlı kalmasının en önemli
nedenleri olarak, özellikle Hırvatistan (01 Temmuz 2013 itibariyle CEFTA dışında yer
almaktadır) ve CEFTA ülkelerinden Sırbistan'dan yapılan ithalat ve AB’ye yeni üye
olan ülkelerin AB mevzuatı çerçevesinde ticari engelleri Bosna Hersek gibi üçüncü
ülkeler aleyhine yükseltmeleri olarak gösterilmektedir.
 Bosna Hersek’te savaş öncesi sınai üretim yapısı ile savaş sonrası üretim yapısı
farklılık arz etmektedir. Savaştan önceki dönemde metal işleme, makine üretimi,
kimyasallar, ağaç işleme, gıda, tekstil ve deri sektörlerinde yoğunlaşan ve katma
değeri nispeten yüksek bir görünüm arz eden üretim yapısı, yerini gıda işleme, metal
dışı ürünler ve mineraller, ağaç işleme ve temel metaller gibi daha düşük katma
değerli sektörlere bırakmıştır.
 Bununla birlikte, metal işleme, demir çelik, otomotiv parçaları vb. sektörlerde
faaliyetler devam etmekte olup, bu sektörler ülkenin üretim ve ihracatında önemli bir
yer tutmaktadır.
19/67
 Üretim hem FBiH'de hem de RS’de genel olarak büyük şehirlerde yoğunlaşmıştır.
(FBiH'de Saraybosna, Tuzla, Mostar ve Zenica; RS’de Banja Luka, Modrica ve
Bijeljina).
2.3.1 METAL VE METAL İŞLEME
 Metal ve metal işleme sektörü, kapasite kullanımı ve istihdam açısından savaş öncesi
dönemdeki seviyesinden uzak olmasına karşın (1992 yılında 200.000, günümüzde
30.000 civarında istihdam) ülke ekonomisi açısından önemini hala muhafaza
etmektedir.
 Metal işleme sanayii, özellikle demir ve demir dışı metal işleme, demir-çelik,
alüminyum, kurşun, çinko ve bakır olmak üzere oldukça geniş bir faaliyet alanını
kapsamaktadır.
 Ülkedeki maden rezervlerinin (özellikle demir cevheri, boksit, kurşun, çinko, bakır)
katkısı ve eski Yugoslavya döneminde ülkenin savunma sanayii merkezi olmasının da
etkisiyle metal işleme sektörü ülkenin geleneksel olarak en güçlü sektörü olarak kabul
edilmektedir.
 Sektörün son 10 yıllık büyüme performansı % 10 civarında gerçekleşmiş olup, Bosna
Hersek sanayii ve ihracatında en önemli kalemi teşkil etmektedir. Özellikle
alüminyum, demir-çelik ve otomotiv parçaları ihracatı olmak üzere metal sektörü ülke
ihracatının önde gelen sektörleri arasında yer almakta olup, Bosna Hersek metal
sektöründe ticaret fazlası vermektedir.
 Metal sektöründe üretilen ürünler ağırlıklı olarak Avrupa ve çevre (özellikle CEFTA
ülkeleri) pazarlardaki otomotiv, makine ve metal ürünleri üreticilerine gönderilmesinin
yanı sıra iç piyasada da kullanılmaktadır. 2008 yılındaki küresel mali ve ekonomik
krizi sektörü derinden etkilemiş olup, sonraki yıllarda toparlanma yaşanmasına karşın
sektör 2008 yılı ihracat rakamlarının hala gerisinde bulunmaktadır.
 Metal sanayii konjonktürel olarak uluslararası piyasalardaki metal fiyatlarındaki
değişkenliğe oldukça duyarlı bir seyir izlemekte ve iç piyasa da bu dalgalanmalardan
etkilenmektedir.
 Ülkede metal sanayiinde iştigal eden şirketlerin % 80'i küçük ölçekli, % 15'i orta
ölçekli ve % 5'i ise büyük ölçekli işletmelerdir. Dolayısıyla, sektörün mevcut yapısı
küçük işletmelerden oluşmakta olup, söz konusu küçük işletmelerin entegre hale
getirilmesiyle elde edilecek ölçek ekonomisi vasıtasıyla sektörün gelişiminin
hızlanabileceği düşünülmektedir.
20/67
 Ülkenin metal işleme sektöründeki birikimi de göz önüne alındığında sektöre giriş
yapmak isteyen yatırımcıların bilhassa ortaklık kurma veya özelleştirmeler vasıtasıyla
sektör de yatırım yapabilecekleri düşünülmektedir.
 Hemen her sektörde olduğu gibi metal sektöründe de yabancı sermayenin ülkeye
gelmesi ve yatırım yapması için uygun ortam oluşturulmaya çalışılmaktadır. Sektörde
katma değeri yüksek üretimin teşviki amacıyla yerli ve yabancı yatırımcılar gerek yeni
şirket kurulumu gerekse mevcut işletmelerin dönüşümü konusunda desteklenmektedir.
2.3.2 OTOMOTİV ve OTOMOTİV YAN SANAYİİ
 Savaş öncesi yıllarda otomotiv sektöründe önemli yabancı şirketlerin yatırımlarının
bulunduğu Bosna Hersek'te otomotiv sektörü savaş nedeniyle önemli hasara uğramış
ve varolan yabancı yatırımlar büyük ölçüde ülkeyi terketmiştir. Ancak, ülkede
otomotiv sektörünün yeniden yapılandırılmasına yönelik olarak metal üretimi, metal
işleme, alet yapımı, plastik işleme, otomotiv parçaları ve otomotive yönelik tekstil
ürünleri üretimi faaliyetleri halihazırda devam etmektedir.
 2013 yılı itibariyle ülke ihracatında % 13,15 pay ile üçüncü sırada bulunan makine ve
ulaşım araçları sektörünün temel unsurunu otomotiv sanayii oluşturmaktadır.
 Ülkenin otomotiv sektöründeki şirketlerce motor dişli ve parçaları, yüksek kaliteli
metal hassas parçalar, tahrik milleri, fren parçaları ve sistemleri, debriyaj, direksiyon
parça ve sistemleri, pompa, filtre, otomotiv elektrik parçaları (sinyaller, röle,
elektronik anahtarlar), tekstil ve deri ürünleri, plastik enjeksiyon parçaları, alüminyum
jantlar, aküler, yaylar, vidalar, hortumlar, metal, kauçuk ve plastik bileşenler gibi
muhtelif küçük parçalar vb. geniş bir ürün gamında üretim yapılmaktadır.
 Otomotiv yedek parçaları sektörü ihracat odaklı bir sektör konumundadır ve üretimin
yaklaşık % 90'ı aralarında Almanya, İspanya, İtalya, Lüksemburg, Slovenya ve
Türkiye'nin de bulunduğu 30'a yakın ülkeye ihraç edilmektedir.
2.3.3 TEKSTİL
 Tekstil sektörünün eski Yugoslavya döneminde Bosna Hersek’te önemli bir yere sahip
olduğu bilinmektedir. Savaş öncesi dönemde Bosna Hersekli tekstil ve ayakkabı
üreticileri ürünlerini (pamuk ipliği, kumaş, dokuma, konfeksiyon, ham ve işlenmiş
deri ürünleri) tüm kıtalara ihraç etmişlerdir. Geçmişte Almanya ve İtalya pazarlarına
tekstil ve ayakkabı tedariği yapmış olan Bosna Hersek, bu anlamda bu sektörde
birikime ve vasıflı bir iş gücüne sahiptir.
 Tekstil sektörü bugün ülkede birçok küçük üretici vasıtasıyla sürdürülmekte ve çok
çeşitlenmiş bir yapı arz etmektedir. Özellikle makine ve teçhizata yapılacak
yatırımlarla Bosna Hersek tekstil sektörü dinamik bir gelişim sergileme potansiyeline
sahiptir.
21/67
 Ülkede tekstil sektöründe yaklaşık 30.000 kişi istihdam edilmektedir.
 Tekstil, ayakkabı ve deri sanayinin Bosna Hersek’in toplam ihracatındaki payı % 11,6
olarak gerçekleşmiştir.
 Tekstil sektörü ihracatının artışındaki önemli faktörler arasında birçok kamu
işletmelerinin özelleştirilmesi ve sektör üretiminin yurt dışı piyasaların taleplerine
yönlendirilmesi gösterilmektedir.
 Ülkenin tekstil sektöründeki önde gelen ticari partnerleri arasında AB ülkeleri, Doğu
ve Güneydoğu Avrupa ülkeleri yer almaktadır.
 Bosna Hersek tekstil hammaddeleri ticaretinde net ithalatçı konumundadır.
 Diğer sektörlerde de vurgulandığı üzere, tekstil sektöründe (konfeksiyon, deri ve
ayakkabı) mevcut altyapı, işletmeler ve üretim süreçlerinin modernize edilerek
sektörün uluslararası ölçekte rekabetçi ürünleri üretebilecek hale getirilmesi için
sermayeye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bağlamda, yabancı yatırımlar sektörün gelişimi
ve modernizasyonunun gerçekleştirilmesi açısından en etkili ve hızlı çözüm yolu
olarak kabul edilmektedir.
2.3.4 İÇECEK
 Bosna Hersek tatlı su kaynakları bakımından oldukça zengin bir ülkedir. Tatlı su ve
taze meyve-sebze Bosna Hersek'in içecek sektörü açısından önemli bir yer teşkil
etmektedir.
 İç piyasada içeceklere yönelik talebin yalnızca % 45'inin yerli üretimle karşılandığı
tahmin edilmektedir. Arz yetersizliği sektördeki yatırım potansiyelinin önemli bir
göstergesi olarak kabul edilmektedir.
 Bosna Hersek'te yıllık yaklaşık 400 milyon litre civarında maden suyu tüketilmektedir.
Gelecekte şişelenmiş kaynak suyu tüketiminin maden suyu tüketimden daha fazla
olacağı beklenmektedir. Ülke zengin tatlı su kaynaklarına sahip olmasına karşın,
kaynak suyu ticaretinde net ithalatçı durumundadır. İthalat yapılan ülkeler arasında
Hırvatistan ve Slovenya başı çekmektedir.
 Bosna Hersek'te yılda üretilen 350 milyon litre suyun % 50'si şişelenmiş kaynak
suyudur. Ülkede kaynak suyu satışı gerek hacim gerekse değer açısından gazlı içecek
satışından daha fazladır. Ayrıca, 2013 yılında içme suyu ihracat ve ithalatı sırasıyla
yaklaşık 4,2 milyon Avro ve 9,7 milyon Avro olarak gerçekleşmiştir.
 Ülkede yaklaşık 10.000 meyve bahçesi bulunmaktadır. Verimli toprakları ve ılıman
iklimin olduğu bölgelerde çok çeşitli meyve yetiştirme imkanı bulunmaktadır. Bu
nedenle Bosna Hersek yüksek kalite meyve suyu üretimi için iyi bir potansiyel
barındırmaktadır.
22/67
 Ülke bira ve şarap gibi alkollü içeceklerde de net ithalatçıdır. Biracılıkta yerel üretim
iç talebin % 65'ini karşılamakta olup, talep fazlası Hırvatistan ve Sırbistan'dan ithalat
yoluyla karşılanmaktadır. Ülkede şarap üretiminin tamamı Hersek bölgesinde
yapılmaktadır. Yerli üretim şaraplara göre fiyat avantajına sahip olduklarından dolayı
Karadağ ve Makedonya, şarap ithalatının yapıldığı ülkeler arasında önde gelmektedir.
2.4 DOĞAL KAYNAKLAR VE MADENCİLİK
 Bosna Hersek, eski Yugoslavya zamanında ülkedeki zengin maden rezervleri
nedeniyle madencilik ve ağır sanayi alanlarında yoğunlaşmıştı. Dayton Barış
Anlaşması ve AB süreçleri çerçevesinde Batı Balkanlar’da sağlanan istikrar ortamı,
Balkanlar’da oluşması beklenen enerji arz açığı ile temel madenlerde son yıllarda
yaşanan fiyat artışları, ülkedeki madencilik potansiyelinin kullanımının artırılması
hususunu ekonomi gündeminin en önemli maddelerinden birisi haline getirmiştir.
 Savaştan önce gelişmiş olan ve büyük ölçüde Yugoslavya ağır sanayisine dönük
üretim yapan Bosna Hersek madencilik sektörü, savaş boyunca ve daha sonra izleyen
ekonomik daralma ile paralel bir şekilde küçülmüş ve birçok ocak kapanmıştır.
Özellikle 1999 yılında en önemli pazar olan Sırbistan ve Karadağ’da, Kosova
Savaşı'ndan dolayı daralma yaşansa da, sektör daha sonra toparlanmıştır. 2003 ve 2004
yıllarında FBiH'de sırasıyla % 4,6 ve % 5,8’lik büyüme gerçekleşmiş olup, RS’de bu
oran 2004 yılında % 36 olarak gerçekleşmiştir.
 FBiH'deki Vares ve Jablanica ile RS'deki Ljubija'da toplam 750 milyon ton demir
cevheri rezervi olduğu tahmin edilmektedir. Savaştan önce 1,8 milyon ton demir
üreten ve 20.000 kişi istihdam eden sektörün üretimi savaş sonrası dönemde
kaydadeğer biçimde azalmıştır (2003 yılında 100.000 ton). Ancak, son yıllarda
yeniden toparlanan demir üretimi 2012 yılı itibariyle yaklaşık 3 milyon tona
ulaşmıştır. 2013 yılı üretim rakamlarının yıl sonuna doğru açıklanması
beklenmektedir.
 1998 yılında Zenica Steelworks ve Kuwait Yatırım Otoritesi (KWA – Kuwaiti
Investment Authority) ortaklığı ile BIH Steel kurulmuş olup, söz konusu ortaklığın
amacı 45 milyon ABD Doları yatırım yaparak yılda 1 milyon ton üretime ulaşmak
olarak belirlenmiştir. Daha sonra söz konusu ortaklıktaki devlet payı dünyanın en
büyük çelik üreticilerinden Mittal Steel'e (LNM Holding) satılmış olup, üretim hedefi
zamanla 1,5 milyon tona ve yatırım hedefi ise bölgeye yapılacak yatırımlar da dahil
olmak üzere 420 milyon ABD Doları'na çıkmıştır.
 Ülkedeki çinko ve kurşun rezervlerinin ise 11,7 milyon ton civarında olduğu tahmin
edilmekte olup, bu rezervler FBiH'de Vares ve Olova’da, RS’de ise Srebrenica’da
bulunmaktadır. 2004 yılında RS Hükümeti Srebrenica’daki SASE’nin kurşun ve çinko
madenleri yönetim hakkını beş yıllığına Rus Juruzal Zoloto’ya devretmiştir. Ülkede
ayrıca tuz, barit, kireç ve kalay madenleri ile ülkenin çeşitli yerlerine dağılmış
durumda düşük kaliteli boksit yatakları bulunmaktadır.
23/67
 Madencilik konusunda FBiH ve RS'de farklı politikalar uygulanmaktadır. RS'de açılan
ve sonuçlandırılan 2 termik santral ihalesinin şeffaflığı konusundaki tereddütler ulusal
ve uluslararası kamuoyunda sık sık gündeme getirilmektedir. FBiH'de termik
santraller konusundaki kararların FBiH yönetimi düzeyinde, diğer madenlerde ise
Kanton düzeyinde alındığı görülmektedir.
 Ülkenin termik ve hidroelektrik enerji kapasitesinin yüksek olduğu dikkate
alındığında, ülkemiz firmalarının bu konuda daha aktif olunması yönünde çaba
göstermelerinin önem arz ettiği değerlendirilmektedir.
 Aluminij Mostar şirketi, savaştan sonra hızla toparlanarak savaş öncesi dönemde
olduğu gibi savaştan sonra da ülkenin en büyük ihracatçısı (2012 yılı ihracat miktarı
yaklaşık 225 milyon Avro) olmuştur. Şirketin ihracatının büyük bir kısmı Hırvatistan
ve İsviçre’ye gerçekleştirilmektedir. Söz konusu şirketin hisse yapısına ilişkin sorunlar
yakın bir zamanda çözümlenmiş olup, şirket hisselerinin % 44'ü kamuya, % 44'ü
küçük hissedarlara, % 12'si ise yabancı sermayeye aittir. Şirketin özelleştirilmesi
gündemde yer almaktadır. Ancak, söz konusu özelleştirme konusunda nasıl bir
yöntemin uygulanacağı henüz netleştirilmemiştir. Bu konudaki karar mercii FBiH
hükümetidir.
 Tuzla’da bulunan ve soda üretiminde bulunan Soda-So Lukavac üretim tesisleri, 2006
yılında Şişecam iştiraki olan Soda Sanayi tarafından alınmıştır. Halihazırda
Türkiye'nin ülkedeki en büyük yatırımları arasında yer alan tesis faaliyetlerini
sürdürmektedir.
2.5 ENERJİ
 Bosna Hersek elektrik hariç enerji ihtiyacının önemli bir kısmını ithalat yoluyla
karşılamaktadır. Savaştan önce 13 hidroelektrik santrali toplam enerji ihtiyacının %
40’ını, 4 termik santral ise kalan ihtiyacı karşılamaktaydı.
 2000 yılında ülkenin enerji üretimi savaş öncesi dönemin % 80’ine ulaşmış ve sonraki
dönemlerde daha da toparlanarak artış göstermeye devam etmiştir.
 RS Hükümeti tarafından 2006 yılı sonunda Bosanski Brod petrol rafinerisi, Modrica
motor yağı fabrikası ve Petrol (petrol istasyonları) özelleştirme yoluyla Rus
Zarubezhneft’e satılmıştır. AB mevzuatına uyum çalışmaları çerçevesinde satılan
petrol ürünleri içerisinde kükürt değerlerinin düşürülmesi öngörülmesine karşılık,
Bosanski Brod rafinerisinde üretilen petrolün düşük kaliteli olması (kükürt içeriğinin
fazla olması) nedeniyle bu konu uzun süre gündemi meşgul etmiştir.
 FBiH’deki enerji şirketi Energopetrol’un % 67’si 2006 yılında Macar (MOL)-Hırvat
(INA) ortaklığına satılmıştır.
24/67
 Bosna Hersek’in ithalat kompozisyonu incelendiğinde, petrol ve petrol ürünlerinin
önemli bir kalem oluşturduğu görülmektedir. Ülkemiz ile imzalanan Serbest Ticaret
Anlaşması kapsamında petrol ürünleri ihtiyacının bir kısmı 2008 yılına kadar
ülkemizden karşılanmıştır. Söz konusu dönemdeki petrol ihracatımız Bosna Hersek’e
toplam ihracatımızın yaklaşık % 50’sine tekabül etmekteydi. Ancak, 2008 yılının son
aylarından itibaren, Bosna Hersek'in AB ile imzaladığı Ticaret ve Ticaretle İlgili
Konulara İlişkin Geçici Anlaşmanın 01/07/2008 tarihinde yürürlüğe girmesi sonrası
ülkemizden Bosna Hersek’e olan petrol ihracatında ciddi bir düşüş yaşanmıştır.
 Enerji sektörü Bosna Hersek’in geleneksel olarak en güçlü sektörleri arasında yer
almakta olup, ülkenin enerjiye bağımlı Avrupa pazarlarına yakınlığı da göz önüne
alındığında gelişim olanakları ve yatırım açısından kayda değer potansiyel ve fırsatlar
barındırmaktadır.
 Ülkede henüz yeterince işlenmemiş veya kısmen işlenmekte olan çok çeşitli doğal
kaynaklar arasında tahminen 6 milyar ton rezervi olan kahverengi kömür ve linyit,
tahmini 6000 megavatlık hidroelektrik enerji potansiyeli, tahminen 2000 megavatlık
rüzgar enerjisi potansiyeli, yaklaşık 1,5 milyon metreküp ahşap atıkları, talaş, cips ve
yontma ahşabın da dahil olduğu bio-mass enerji, jeotermal ve güneş enerjisi
sayılabilir. Ayrıca, ülkede petrol arama çalışmaları da yürütülmektedir.
 Ülkede enerji sektörünün ana bileşenleri olarak kömür, elektrik, petrol ve doğalgaz
gösterilebilir.
 Kömür ülkenin en önemli enerji kaynakları arasında yer almaktadır. Linyit ve
kahverengi kömür yatakları hem FBiH hem de RS’de bulunmaktadır.
 Ülkede üretilen kömürün yaklaşık % 90’ı termik santraller tarafından kullanılmakta
olup, kalan % 10’luk kısmın çoğu sanayide ve genel tüketimde sarfedilmekte, çok az
bir kısmı da ihraç edilmektedir.
 Bosna Hersek petrolü ithal etmekte ve ithal edilen petrol de ülkedeki rafinerilerde
işlenmektedir.
 Enerji sektöründe en az gelişme göstermiş olan sektör doğalgazdır. Halihazırda
doğalgaz ihtiyacının tamamı Rusya Federasyonu’ndan karşılanmaktadır. Ülkedeki
mevcut doğalgaz boru hattı 191 km uzunluğunda olup yıllık 1 milyar metreküp
kapasiteye sahiptir. Ülkede boru hatlarının yaygınlaştırılması konusunda çalışmalar
devam etmektedir.
25/67
 Elektrik ağırlıklı olarak hidroelektrik santralleri ve termik santrallerde üretilmektedir.
İç talebin üzerinde gerçekleşen ve toplam 4000 megavat olan elektrik ülke ihracatına
katkıda bulunmaktadır.
 Özellikle Balkan ülkeleri ve Avrupa piyasalarındaki elektrik arzındaki açığın
giderilmesi amacıyla ülkede elektrik üretiminin arttırılması için yeni projeler
gündemde bulunmaktadır. Kömür, hidroelektrik enerjisi ve yenilenebilir enerji
kaynaklarına dayalı olarak planlanan söz konusu projeler vasıtasıyla gerek mevcut
tesislerin genişletilmesi gerekse yeni üretim tesislerinin inşası hedeflenmektedir.
Enerji sektöründeki kalkınma programları kapsamında, toplam 2000 megavatlık 15
adet büyük ve küçük hidroelektrik santrali projesi ile 4 rehabilitasyon ve genişletme
projesi (Jablanica, Rama, Jajce and Čapljina hidroelektrik santrallerinde) ile 1000
megavatlık enerji üretimi için mini hidroelektrik santrallerinin inşası öngörülmektedir.
 Ülkenin güney kesimlerinin rüzgar enerjisi santrallerinin kurulumu açısından en
elverişli yerler olduğu ileri sürülmektedir.
2.6
ULAŞTIRMA VE HABERLEŞME
2.6.1 ULAŞTIRMA
 Ülkenin ulaştırma alt yapısı geleneksel ulaşım modlarının (karayolu, demiryolu,
denizyolu ve havayolu) tümünden faydalanılması üzerine kuruludur.
 Ancak, ülkenin özellikle FBiH’de yüksek dağlarla kaplı olması ve eski Yugoslavya
döneminde yeterli yatırım alamamış olması gibi sebeplerle karayolu ve demiryolu ağı
yeterince gelişmemiştir. Gidiş-geliş tek yönlü karayolu bağlantısı ülkenin lojistik
açısından dezavantajlı yönü olarak düşünülmektedir. Bu olumsuzluklara rağmen,
ülkenin diğer ülkelerle ve dış pazarlarla bağlantılarında 4 ulaşım modu da halihazırda
kullanılabilmektedir.
2.6.1.1. KARAYOLU
 Karayolu taşımacılığı, Bosna Hersek’te ulaşım altyapısının en önemli unsurunu
teşkil etmekte olup, uzunluğu 22.600 km’dir (3.800 km anayol).
 Arazisinin büyük bölümünün dağlık olması nedeniyle, karayolu yapımı zor ve
pahalıdır. Hırvatistan’ın Ploće limanı ile Bosna Hersek üzerinden Budapeşte ve
Kiev üzerinden Kalaningrad’a ulaşacak olan Koridor Vc yolunun yapımına
başlanmıştır ve bugüne kadar yaklaşık 50 km’lik kısım tamamlanmıştır.
 Bosna Hersek'te kuzeyde Brod'dan başlayarak batıda Bosna Hersek sınırının
hemen yakınındaki Hırvatistan'ın Ploće limanında biten ve Budapeşte'yi Ploće
limanına bağlayan, yaklaşık 75 kilometresi tünel ve 33 kilometresi köprü
olmak üzere 336 km uzunluğunda olması ve 3 milyar Euro'ya malolması
26/67
beklenen Koridor Vc Otoyol Projesi, Bosna Hersek'in en büyük kalkınma
projesi olarak tanımlanmaktadır. Söz konusu Proje'nin 2017 yılında
tamamlanması öngörülmekte olup, kısmi lotlar halinde ihaleye çıkılmaktadır.
İlk defa bir Türk firması (Cengiz İnşaat) 2012 yılında 3 lot ihaleyi kazanmıştır.
 2014 yılında söz konusu otoyol projesi kapsamında 102 kilometrelik kısmın
tamamlanması planlanmakta olup Zenica Güney-Zenica Kuzey ile PociteljMedjugorje bölgelerine yönelik olarak ihale süreci devam etmektedir.
 Koridor Vc Projesinin finansmanına yönelik olarak EBRD tarafından kredi
sağlanmaktadır. Ayrıca, söz konusu projeye danışmanlık hizmeti sağlanması
konusunda Dünya Bankası grubu kuruluşu olan IFC ile sözleşme
imzalanmıştır. Projenin finansmanı konusunda uluslararası platformda
arayışlar devam etmektedir. Koridor Vc Projesi’nin hayata geçirilmesi
konusunda Bosna Hersek’te ve uluslararası toplumda önemli ölçüde kararlılık
bulunmaktadır.
2.6.1.2. DEMİRYOLU
 Ülkenin savaştan önce (1992-1995) 1.030 km olan demiryolu ağı, savaşta
önemli ölçüde zarar görmüş olup, bu zararın bir kısmı uluslararası kuruluşların
da yardımıyla onarılmıştır.
 Demiryolunun taşımacılıkta daha etkin hale getirilmesi çalışmaları devam
etmekte olup, AB 2006 yılında ülke genelinde tek bir demiryolu yönetimini
desteklediğini açıklamıştır.
2.6.1.3. DENİZYOLU/SU YOLLARI
 Bosna Hersek’in 20 km civarında denize çıkışı olmakla beraber (Neum), bu
bölgede liman bulunmamaktadır.
 Ülke, Hırvatistan kıyısındaki Ploće limanını fiilen kullanmakta olup,
Hırvatistan ile Bosna Hersek arasında 1998 yılında adıgeçen limanın kullanımı
ile ilgili olarak yapılan Anlaşma henüz onaylanmamıştır.
 Sava nehri üzerinde Bosanska Gradiska, Bosanski Brod, Orasje ve Brčko
limanları bulunmakta olup, bu limanlardan en büyüğü Brčko’dur. Brčko
Limanı, Temmuz 2006 tarihinde uluslararası liman statüsü kazanmıştır. Tuna
ve Sava nehirleri vasıtasıyla söz konusu limandan Karadeniz’e çıkış mümkün
bulunmaktadır.
27/67
2.6.1.4. HAVAYOLU
 Ülkede 20’nin üzerinde havalimanı bulunmakta olup, sadece Saraybosna,
Tuzla, Banja Luka ve Mostar havalimanları ticari trafiğe açıktır.
 Ülkenin havayolu şirketi, Air Bosna, 2003 yılında iflas etmiş olup, 2005
yılında devlet desteği ile BH Airlines adı altında yeniden faaliyete başlamıştır.
2009 yılında sonuçlanan BH Airlines ihalesini THY kazanmış ve BH
Airlines’ın % 49 hissesini satın alarak “yönetici ortak” olmuştur. Ancak, bu
ortaklık 2012 yılında sona ermiştir.
 Havalimanlarının özelleştirilmesi konusu ülke gündeminde bulunmakla
beraber, siyasi iradenin genel olarak içinde bulunduğu özellikle
özelleştirmelerle ilgili isteksiz ve kararsız tutum nedeniyle, bu konu şimdilik
askıya alınmıştır. Diğer taraftan, Bosna Hersek kendi hava sahasını kontrol
etmemekte olup, bu kontrol Sırbistan ve Hırvatistan tarafından sağlanmaktadır.
Bosna Hersek’in kendi hava sahasını kontrol edememe maliyetinin yıllık
yaklaşık 30 milyon Avro olduğu hesaplanmaktadır. Bununla birlikte IATA’nın
gerektirdiği ulusal düzenlemelerin hayata geçirilmesi ile 01/01/2015 tarihinden
itibaren Bosna Hersek’in kendi hava sahasını kontrol etmeye başlaması
planlanmaktadır.
2.6.2 HABERLEŞME/TELEKOMÜNİKASYON
 Bosna Hersek’te telekomünikasyon sektörü savaştan sonra en hızlı toparlanan
sektörlerden birisi olmuştur.
 2005 rakamlarına göre 969.000 (her 100 kişiye 25,2 hat) sabit hat mevcutken, 2012
yılında 929.453 (her 100 kişiye 24,19 hat) , 2013 yılında ise 891.622 (her 100 kişiye
23,21 hat) olmuştur.
 2005 yılında 1.6 milyon (her 100 kişiye 42 hat) olan cep telefonu hattı sayısı, 2011
yılında yaklaşık 3.2 milyon (her 100 kişiye 83 hat), 2012 yılında ise yaklaşık 3.35
milyona (her 100 kişiye 88 hat) ve 2013 yılında 3.49 milyona (her 100 kişiye 91 hat)
ulaşmıştır.
 Ülkede internete erişim konusunda önemli bir mesafe kaydedilmiştir. 2004 yılında
585.000 kişi olan internet kullanıcısı sayısı, 2013 yılı itibariyle söz konusu yıla oranla
% 274 oranında artarak 2.188.429'a ulaşmıştır.
28/67
BiH'TE İNTERNET KULLANIMI
Yıl
Internet Kullanıcı Sayısı
Endeks
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
585000
805185
950000
1055000
1307585
1421540
2000000
2113100
2174250
2188429
137,64
117,99
111,05
123,94
108,71
140,69
105,66
102,89
100,65
*Bosna Hersek İletişim Düzenleme Ajansı
 Telekomünikasyon sektöründe üç büyük operatör bulunmaktadır. (Eronet, BH
Telekom, Telekom Sırpske). Bunların en büyüğü BH Telekom olup, söz konusu firma
FBiH hükümetine aittir. Eronet’in % 49’u Deutsche Telekom’un sahip olduğu
Hırvatistan sabit hat operatörü Croatia-T-HT firmasına aittir. RS hükümetine ait olan
Telekom Srpske ise özelleştirme kapsamında Sırbistan’da yerleşik Telekom Srbija
firmasına 646 milyon Euro (844 milyon ABD doları) karşılığında satılmıştır. Söz
konusu operatörün ismi değiştirilmiş olup, şu and M-TEL unvanıyla faaliyet
göstermektedir. FBiH’e ait olan BH Telekom’un ise özelleştirme çalışmaları devam
etmekte olup, yukarıda da belirtildiği üzere, FBiH’de siyasi iradenin özelleştirmelere
karşı tutumu nedeniyle bu konudaki çalışmalar oldukça yavaş ilerlemektedir.
2.7 İNŞAAT VE MÜTEAHHİTLİK
 Bosna Hersek’te müteahhitlik sektöründeki faaliyetler arasında mevcut binaların ıslahı
ve yenilenmesi ile yeni binaların yapılması, başta yol (karayolu yapımı ve
demiryollarının rekonstrüksiyonu) yapımı olmak üzere altyapı projeleri ve enerji
santrallerinin inşası yer almakta olup, söz konusu projelerin gerçekleştirilmesine
yönelik olarak teknik bilgi, tecrübe ve finansman açısından yabancı
firmaların/kurumların varlığına ihtiyaç duyulmaktadır.
 1992-1995 yıllarındaki savaş sırasında ülkedeki konutların yaklaşık % 42’sinin
yıkıldığı veya hasar gördüğü, günümüzde ülkede doğalgaz kullanımının
yaygınlaşmaya başladığı ve doğalgaz altyapısının geliştirilmesi projelerine hız
verilmeye çalışıldığı hususları göz önüne alındığında, Bosna Hersek’in hem yeni
konut yapımı hem de mevcut binaların yenilenmesi/dönüştürülmesine ilişkin olarak
önemli fırsatları barındırdığı söylenebilir.
 EUROSTAT tarafından 37 Avrupa ülkesinde yapılan bir araştırmaya göre, Bosna
Hersek’te ortalama inşaat maliyetinin Avrupa ortalamasının % 62’sine karşılık geldiği
29/67
ve ülkenin bu bakımdan Makedonya (% 54) ve Arnavutluk (% 58) ile birlikte
Avrupa’da en uygun koşullara sahip üç ülkeden biri olması Bosna Hersek’in
barındırdığı diğer bir avantaj olarak değerlendirilebilmekle beraber, ülkede makine ve
ekipman fiyatları Avrupa ortalamasının % 4 üzerinde olduğu da söz konusu
araştırmada yer verilen hususlardan biridir.
 Bosna Hersek’teki yolların genel durumu, alt yapı yatırımlarına olan ihtiyaç ve ülkenin
hidroelektrik ve termik enerji kaynakları açısından zengin olduğu düşünülürse, ülkede
bu alanlara yönelik hatırı sayılır iş fırsatları mevcuttur. Bilhassa, Avrupa İmar ve
Kalkınma Bankası (EBRD) ve Avrupa Kalkınma Bankası (EIB) ülkedeki altyapı
projelerinin finansmanında önemli rol oynamaktadır. Bu bağlamda, Saraybosna
Havalimanı, Sarajevo Bypass, Pan European Corridors gibi projelere adı geçen
kuruluşlar tarafından kredi desteği sağlanmış ve önümüzdeki dönemde de sağlanmaya
devam etmesi planlanmaktadır.
 Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı verilerine göre, Bosna Hersek inşaat
sektörünün 2010 yılı itibariyle Bosna Hersek’in GSYİH’si içerisinde payı yaklaşık %
10, ihracatında ise % 6 olarak gerçekleşmiştir. İnşaat sektörünün ekonomideki diğer
sektörlere de doğrudan etki yaptığı düşünüldüğünde bu sektördeki gelişmelerin
ekonominin canlanmasına yönelik olarak doğrudan ve pozitif etkiler yapacağı
düşünülmektedir. Bununla birlikte, Bosna Hersek Ekonomik Planlama Müdürlüğü
verilerine göre 2012 ve 2013 yıllarında Kuzey Afrika ve Ortadoğu’da çıkan
karışıklıklar nedeniyle ülkenin yurt dışındaki sektör yatırımları olumsuz yönde
etkilenmiştir. 2013 yılında kamu yatırımlarının ulaşım alanına yönelik bölümü
sektörün olumlu gelişim göstermesinde en önemli aktör olarak görülmüş; anılan
yatırımlar neticesinde inşaat sektörü genelinde toplamda % 3’lük bir büyüme
kaydedilmiştir. Bu çerçevede, sektörde kamu yatırımlarında sadece otoyol/yol altyapı
çalışmaları % 17,3 artış gösterirken tüm diğer müteahhitlik alanlarında azalma
kaydedilmiştir. Özellikle doğalgaz boru hattı altyapı çalışmaları, iletişim ve elektrik
hatlarındaki altyapı inşaatlarında % 17,4 düşüş kaydedilmiştir. Diğer taraftan 2013
yılında özel sektör yatırımlarında da düşüş görülmüş olup, konut inşaatındaki düşüş
%17,7 olarak gerçekleşmiştir.
 Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı'ndan alınan bilgiye göre, uluslararası
projelerde çalışmış olan uzman ve işçilerin yurt dışında kazandıkları tecrübeleri Bosna
Hersek’e getirmeleri, Bosna Hersek’teki üniversiteler ve teknik okulların mühendislik
alanındaki eğitime önem vermeleri, yarı-özel ve kamu müteahhitlik firmalarının yurt
içi ve yurt dışı projelere danışmanlık desteği sağlamasının Bosna Hersek’te
halihazırda varolan nitelikli iş gücüne önemli katkılarda bulunduğu ve sektörün
gelişmesinde önemli bir rol oynayabileceği değerlendirilmektedir.
 Gerek mevcut yapıların rehabilitasyonu gerekse yeni binaların yapımı ve
havaalanlarından otoyollara kadar altyapı sistemlerinin geliştirilmesinde kullanılacak
inşaat malzemelerinin birçoğunun yerel piyasadan temin edilebilmesi, mevcut
olmayan unsurların ise makul ölçüde yatırımlarla edinilebilmesi olanağı Bosna
30/67
Hersek’te inşaat sektörünün gelişimi için diğer elverişli unsurlar olarak ön plana
çıkmaktadır.
 Bosna Hersek Yabancı Yatırımlar Hakkında Kanun uyarınca, yabancı yatırımcıların
emlak arazisi satın almaları/sahip olmaları hususunda herhangi bir sınırlama
bulunmamakta olup, yabancı yatırımcılar da yerel kişiler gibi söz konusu mülklere %
100 sahip olabilirler. Ancak, bu sahipliğin Bosna Hersek’te kuracakları şirket adına
olması gerekmektedir.
 Bosna Hersek’te inşaat sektörüne ilişkin yasal çerçevenin AB mevzuatı ile
uyumlaştırılma süreci halihazırda devam etmektedir. Ancak, çoğu alanda olduğu gibi
yatırımlar alanında da bazı yasal düzenlemeler FBiH ile RS arasında farklılık
göstermektedir. Örneğin, kamu-özel ortaklıklarına ilişkin Kanun RS’de çıkarılmış
olmasına rağmen, FBiH’de konuya ilişkin süreç henüz tamamlanmamıştır.
 Eski Yugoslavya’da müteahhitlik sektöründe uluslararası ihalelerde boy gösteren
güçlü firmalar bulunduğu ve halihazırda bazı Bosna Hersek firmalarının da yurt
dışında iş yaptıklarından hareketle, Bosna Hersek’in bu sektörde iyi bir miras
devraldığı ve önemli büyüklükte müteahhitlik firmalarına sahip olduğu söylenebilir.
Bu bağlamda, son dönemdeki önemli çalışmalar olarak, enerji sektöründe faaliyet
gösteren Bıçakçiç Mühendislik ve Müşavirlik firması HES enerji projelendirme
işlerinde Kosova, Arnavutluk ve Türkiye'de projeler üstlendiği, Energoinvest
şirketinin Arnavutluk'un güneyinde 30,5 milyon Avro değerinde 250 km uzunluğunda
ve 110 KW'lık enerji hattının inşası için anlaşma imzaladığı hususları sayılabilir.
 Türk Müteahhitlik firmaları bugüne kadar Bosna Hersek piyasasında çok fazla
faaliyette bulunmamışlardır. Ancak, son dönemde ülkemiz firmaları ihalelerde boy
göstermeye başlamış olup, Cengiz İnşaat firması 2012 yılında gerçekleştirilen otoyol
projesi ihalelerini tek başına kazanmıştır. Söz konusu firmanın kazanmış olduğu
projelerin bedelleri toplam 370 milyon Avro’ya ulaşmıştır.
 Ülkede halihazırda gündemde bulunup müteahhitlik sektöründe faaliyet gösteren
şirketleri ilgilendirebilecek yatırım projelerine dair özet bilgiler şu şekildedir.
 Republika Sırpska Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca firmanın üretim
tesislerindeki ekipmanlara yatırım yaptığı taktirde vergi oranlarında indirimi
mevcuttur.
 Bosna Hersek’in ulaşım altyapısının iyileştirilmesi amacıyla hem FBiH hem de
RS’de otoyol projeleri gündemde önemli bir yer tutmakta olup, söz konusu
projelerin tamamlanmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir.
31/67
 Bosna Hersek’in mevcut doğalgaz boru hattının safhalar halinde genişletilmesi
planlanmakta olup, söz konusu genişletme çalışmalarının 450-500 milyon
ABD Doları’na mal olması öngörülmektedir.
 Bosna Hersek hidroelektrik ve termik enerji kaynakları açısından zengin bir
ülkedir. Sözkonusu enerji kaynaklarından daha fazla yararlanmak için ülkede
yeni santraller kurmak amacıyla yatırım ve gelişim projeleri gündemde önemli
bir yer tutmaktadır. Bu projeler kapsamında, bölgede ve Avrupa piyasalarında
enerji tedariği açığını karşılamak için yeni tesislerin kurulması ve mevcut olan
tesislerin genişletilmesi amaçlanmaktadır. Enerji sektöründe tüm bu yatırım
programlarının tamamlanabilmesi için Bosna Hersek’in finansman kaynakları
yeterli olmayıp yabancı sermaye yatırımları gereklidir. Bu nedenle, bu
projelerin gerçekleştirilmesine destek verebilecek stratejik partnerler ve finans
kurumlarının ülkeye gelmeleri önem taşımaktadır.
 Bosna Hersek’in en büyük enerji firması EPBiH, mevcut tesislerin bakımı ve
yeni hidroelektrik ve termik santraller ile yenilenebilir enerji kaynakları
kurmak için önümüzdeki 3 yıl içinde 1,1 milyar ABD Doları yatırım yapmayı
planlamaktadır. İkinci en büyük enerji firması olan EPRS ise 2012 yılında
Sırbistan’ın enerji tekeli olan EPS ile Drina nehrinin doğu kısmı üzerinde
yapımı 450 milyon Avro’yu bulacak olan 4 adet hidroelektrik santralin inşası
için joint venture oluşturmuştur. Halihazırda söz konusu projenin hayata
geçirilip geçirilmeyeceğine ilişkin nihai karar alınamamıştır.
2.8 TURİZM
 Bosna Hersek çok çeşitli turizm faaliyetlerinin yapılabilmesine olanak sağlayan
tarihsel, coğrafi ve kültürel bir miras ve zenginliğe sahiptir.
 Ülkede kış sporları, kaplıca turizmi ve avcılıktan doğa sporlarına, milli ve doğal
parklarda eko turizmden kültür ve inanç turizmine kadar birçok değişik turizm
faaliyetinin gerçekleştirilmesi olanağı bulunmaktadır.
 Ülkenin Adriyatik Denizi’nde 20 km uzunluğunda bir kıyısı bulunmakta olup, bu
bölgedeki sahilde çeşitli turistik tesisler bulunmaktadır.
 Savaştan önce belirli bir seviyeye gelmiş olan turizm sektörü, savaştan sonra ülkenin
güvenli olmayan bir yer olarak algılanması, yol ve turistik tesisler gibi altyapı
yatırımlarının yetersiz kalması nedenleriyle kaydadeğer bir gelişim gösterememiştir.
 Turizm, Bosna Hersek tarafından stratejik sektör olarak belirlenmiş olup, ülke
tanıtımının aktif bir şekilde yapılması yönünde çalışmalar devam etmektedir.
32/67
 Bosna Hersek 1984 yılında Kış Olimpiyatları’na ev sahipliği yapmış olup, Saraybosna
Havalimanı’nın şehirdeki kış sporları merkezlerine (Bjelasnica ve Jahorina) yarım saat
uzaklıkta olması Saraybosna’yı kış sporları açısından cazibe merkezi olarak öne
çıkarmaktadır. Ancak, söz konusu merkezlerde konut amaçlı binaların fazla olmaması,
otel kapasitesinin sınırlı olması ve küresel ısınma nedeniyle sezonun kısalması gibi
nedenlerle bu potansiyelden yeterince yararlanılamamaktadır. Ancak, yapay kar
sistemlerinin kurulmasıyla birlikte bu olumsuzluk önemli ölçüde giderilmeye
başlanmıştır.
 Ülkenin ekonomik kalkınma politikasında turizm sektörüne en öncelikli sektörler
arasında yer verilmiş olduğu da hesaba katıldığında, Bosna Hersek’in turizm
sektörünün gelişimi açısından önemli bir altyapı ve potansiyele sahip olduğu rahatlıkla
öne sürülebilir.
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
2.9 HİZMETLER
2.9.1. BASIN-YAYIN
 Savaş nedeniyle önemli derecede sıkıntı yaşayan ve politize olan medyanın yeniden
yapılanması konusu önem taşımaktadır. Ülkede 2013 yılı itibariyle 7 günlük gazete, 14
tanesi kamu olmak üzere toplam 43 televizyon kanalı, 143 radyo istasyonu
bulunmaktadır. Saraybosna’da iki, Banja Luka ve Mostar’da ise birer haber ajansı
faaliyet göstermektedir.
2.9.2. BANKACILIK
 FBiH'te 17 ve RS'de ise 10 adet olmak üzere Bosna Hersek’te bugün itibariyle 27
banka faaliyette bulunmaktadır. Bosna Hersek’te bankacılık sektöründe yabancı
yatırımlar ağırlıklı bir pozisyondadır.
33/67
 FBiH’de bankaların başlangıç sermayesinin % 9’u kamuya, % 13’ü yerli özel
sermayeye ve % 78’i yabancı özel sermayeye aittir.
 RS’de faaliyet gösteren bankaların mülkiyet yapıları incelendiğinde ise, söz konusu
bankaların % 99’unun özel mülkiyete, % 1’inin ise kamuya ait olduğu görülmektedir.
Ayrıca, bankaların hisselerinin % 87’si yabancı sermayeye, % 13’ü ise yerli
sermayeye aittir.
 2013 yılı sonunda Bosna Hersek’te faaliyet gösteren bankaların aktiflerinde geçen
sene ile kıyaslandığında % 5 artış görülmüş, söz konusu rakam 11,3 milyar Avro’ya
ulaşmıştır. Ayrıca, anılan bankalardaki sermaye miktarı da % 2 artış ile 1,64 milyar
Avro olarak gerçekleşmiştir.
 2013 yılında bankalarca sağlanan 8,4 milyar Avro kredinin, yaklaşık 6,17 milyar
Avro’su uzun vadeli, 2,2 milyar Avro’luk kısmı ise kısa vadeli kredilerden
oluşmaktadır. Hükümet dışı sektörlere verilen 7,6 milyar Avro kredinin 7,2 milyar
Avro’luk kısmı özel sektör tarafından kullanılmıştır. Özel sektöre verilen kredinin %
48’i hanehalkı, % 52’si ise şirketler tarafından alınmıştır.
 Bosna Hersek'te halihazırda faaliyet gösteren bankalara ilişkin olarak Bosna Hersek
Merkez Bankası tarafından hazırlanmış olan güncel bilgileri içeren listeye
(http://www.cbbh.ba/index.php?id=7&lang=en) adresinden ulaşılabilmektedir.
2.9.3. PERAKENDECİLİK
 Savaş sonrasında önemli bir canlanma içerisine giren perakendecilik sektörünün
GSYİH içindeki payı 2005 yılında % 14’e yükselmiştir. Savaş öncesinde devlet
tarafından kontrol edilen büyük perakende şirketleri, savaş sonrasında sektörden
çekilmek veya faaliyet gösterdikleri yerleri özel sektör kuruluşlarına kiralamak
zorunda kalmışlardır. Böylelikle, devlet teşebbüslerinin aksine, küçük işletmeler
sektöre hakim duruma gelmişlerdir.
 Sektöre 2000 yılından bu yana özellikle Hırvat, İtalyan, Sloven ve Fransız sermayesi
girmiş olup, hipermarket düzeyinde perakendecilik büyük ölçüde bu gruplar tarafından
kontrol edilmektedir.
 Bosna Hersek’teki perakende sektöründe önde gelen zincir marketler arasında
Mercator, Konzum, Tropic, Bingo ve Interex yer almaktadır.
 Perakende piyasasında büyük marketler özellikle yabancı sermayenin girişiyle birlikte
yaygınlaşmış olmakla birlikte, ülkede üretici-toptancı-perakendeci sistemi yaygın
olarak dağıtım kanallarında ağırlığını korumaktadır.
34/67
 Büyük marketlerde yabancı sermaye ağırlığı bulunmakta ve firmalar, kendi
ülkelerinden ithalat yapmayı tercih etmektedirler. Halkın büyük kesimi evlerine yakın
bakkallardan ve küçük marketlerden alışveriş yapmak yerine giderek artan oranda
büyük marketlerden alışveriş yapma eğilimi içindedir. Büyük marketlere ürün satan
Türk firmalar ile yapılan görüşmelerde, söz konusu satışlarda kar marjının yüksek
olmadığı; ancak, ürünün daha iyi tanıtılmasına katkı sağladığı görüşleri edinilmiştir.
 2011 yılında özellikle gıda, tekstil, ayakkabı ve ilaç ürünlerinde büyüme gösteren
perakende sektörü, 2012 yılında yakıt ve yakıt ürünleri, dayanıksız tüketim malları
(tütün, içecek ve gıda) ve eczacılıkta artış göstermiş, başta elektronik ürünler olmak
üzere dayanıklı tüketim mallarında ise düşüş göstermiştir. Bosna Hersek Ekonomik
Planlama Müdürlüğü verilerine göre 2013 yılında Bosna Hersek pazarı dünyadaki
perakende fiyatlarındaki trendi takip etmiş olup, 2012 yılı ile kıyaslandığında petrol
fiyatlarındaki % 2,8 düşüşe paralel olarak akaryakıt fiyatlarında % 6,6, ulaşım
sektöründe de % 1,1 düşüş kaydedilmiştir. Ayrıca, giyim ve ayakkabı sektöründe %
9,9, ilaç sektöründe ise % 1,7 düşüş görülmüştür. Gıda ve alkolsüz içeçekler
sektöründe ise fiyatlar 2012 yılına nazaran değişiklik göstermemiş; alkol ve tütün
ürünlerinde ise % 6,4 artış tespit edilmiştir. Diğer taraftan, emlak kiraları, su ve
elektrik tedariği sektörlerinde ise % 0,8 artış kaydedilmiştir.
2.10 SAĞLIK HİZMETLERİ
 Bosna Hersek’te sağlık sisteminde gerek kamu gerekse özel sektör düzeyinde
insanların tedavi ihtiyaçlarının karşılanması hususunda yetersizliklerle karşılaşıldığı ve
bu durumun iyileştirilmesine yönelik olarak reformların yapılması gerektiği hem
ulusal hem de uluslararası çevreler tarafından dile getirilmektedir.
 Hastaların devlet hastanelerine başvurmalarını müteakiben tomografi, MR vb.
tetkiklerin yapılabilmesi için kendilerine verilen randevu sürelerinin ortalama 3-4 ay
civarında olması nedeniyle durumu aciliyet arz eden hastaların genellikle özel sağlık
kuruluşlarına başvurdukları bilinmektedir. Ayrıca, kronik rahatsızlıklar, doğum
kontrolü, diş tedavileri vb. sağlık sorunlarına yönelik olarak da zamanında hizmet
almak isteyen ve ekonomik durumları buna elveren kişiler de tedavileri için özel
sağlık kuruluşlarını tercih etmektedirler.
 Bosna Hersek’te 21 kamu, 1 özel ve 4 üniversite hastanesi bulunmaktadır. Ülkedeki
toplam doktor sayısı 6.443’tür. Ülkede 1000 kişiye düşen doktor sayısı 1,73, hemşire
sayısı 5,04 ve yatak sayısı ise 3,45’tir. Ülkede sağlık harcamalarının GSYİH’ye oranı
ise yaklaşık % 10 düzeyindedir.

Bosna Hersek’te erkek ve kadın nüfus arasında en sık rastlanan hastalıklar ve
karşılaşılma sıklıkları aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
35/67
EN SIK GÖRÜLEN HASTALIKLARIN ERKEK VE KADIN NÜFUSA GÖRE DAĞILIMI*
ERKEK
No
Hastalıklar
BAYAN
Görülme
Sıklığı (%)
Hastalıklar
Görülme
Sıklığı (%)
1
Kardiyovasküler Hastalıklar
30.1
Kardiyovasküler Hastalıklar
28.5
2
Nöropsikiyatrik Hastalıklar
16.5
Nöropsikiyatrik Hastalıklar
23.6
3
Habis Tümörler
11.5
Habis Tümörler
9.9
4
İstemdışı Yaralanmalar
10.5
Kas-İskelet Hastalıkları
5
İstemli Yaralanmalar
4.2
Duyu Organları Hastalıkları
6.6
6
Duyu Organları Hastalıkları
4.1
Solunum Hastalıkları
3.2
7
Sindirim Hastalıkları
4
Sindirim Hastalıkları
3.2
8
Solunum Hastalıkları
3.9
İstemdışı Yaralanmalar
2.6
9
Kas-İskelet Hastalıkları
3.8
Perinatal Durumlar
2.5
10
Perinatal Durumlar
2.7
Bulaşıcı ve Parazitsel Hastalıklar
1.9
7
* Dünya Sağlık Örgütü
 Bosna Hersek’ten yurt dışına tedavi amacıyla hasta gönderilen ülkeler arasında başta
Hırvatistan, Sırbistan ve Karadağ yer almaktadır. Ayrıca, hastaların kendi imkanlarıyla
Avusturya, Slovenya ve Türkiye’ye de gittikleri bilinmektedir. Öte yandan, Bosna
Hersek’ten diğer ülkelerden tedavi amacıyla çok az sayıda hasta gelmekte olup, bu
hastaların ise tamamına yakını çevre ülkelerden gelmektedir.
 Ülkedeki mevcut sağlık hizmetlerinin genel durumu ve sektörün alt yapısı göz önüne
alındığında, yurt dışına tedavi amacıyla hasta transferi açısından ülkenin önemli bir
potansiyel barındırdığı düşünülmektedir.
3.
YABANCI YATIRIMLAR
 Ülkede özellikle 2000’li yılların başlarından itibaren gelmeye başlayan doğrudan
yabancı yatırımlar rakamsal olarak çok yüksek değerlerde bulunmamaktadır. Ülkeye
Mayıs 1994-2012 yılları arasında gelen doğrudan yabancı yatırımların miktarı 5,8
milyar Avro olarak gerçekleşmiştir.
 2011 ve 2012 yıllarında ülkeye gelen doğrudan yabancı yatırımların değeri sırasıyla
355 milyon Avro ve 285 milyon Avro olarak gerçekleşmiştir. Bu bağlamda, 2011 ve
2012 yıllarında doğrudan yabancı yatırımlarının ülkenin GSYİH’si içindeki payı
sırasıyla % 2,7 ve % 2,2 olmuştur.
36/67
 2013 yılının ilk 9 ayındaki doğrudan yabancı yatırımların 210 milyon Avro olduğu göz
önüne alındığında, yılın ilk 9 ayında gerçekleşen doğrudan yabancı yatırımlarının
ülkenin yıllık GSYİH’sine oranının % 2,6 olduğu görülmektedir.
* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı
 2007 yılında doğrudan yabancı yatırımlarında meydana gelen büyük artışın temel
sebebi bazı kamu iktisadi teşekküllerinin özelleştirilmesi olarak gösterilmektedir.
 2008 yılındaki doğrudan yabancı yatırımları performansının ana belirleyicileri olarak
ise üretim sektörüne yapılan yatırımlar ile yeni yatırımlar olarak da ifade
edilen“greenfield investments” sayılabilir.
 Küresel ekonomik kriz 2009 yılında ülkeye yönelik doğrudan yabancı yatırımların
performansını bir hayli etkilemiş olmasına rağmen, 2010 yılından itibaren doğrudan
yabancı yatırımlarının miktarında iyileşme yaşanmaya başlamıştır.
 Bosna Hersek’e yatırım yapan ülkelerin başta Bosna Hersek’in çevresinde ülkeler
olmak üzere oldukça ağırlıklı bir biçimde Avrupa ülkeleri olduğu gözlemlenmektedir.
37/67
* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı, Bosna Hersek Merkez Bankası
 Bosna Hersek’e en fazla yatırım yapan ülkeler arasında Avusturya, Sırbistan,
Hırvatistan ve Slovenya başı çekmektedir.
* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı
 Bosna Hersek’e gelen doğrudan yabancı yatırımların sektörel açıdan çok çeşitli
alanlara yöneldiği görülmektedir. Bu bağlamda, ülkenin geleneksel olarak güçlü
sektörlerinden olan üretim sektörü ile bankacılık sektörü, sırasıyla % 35 ve % 21’lik
payla doğrudan yabancı yatırımlarında en çok rağbet edilen sektörler olarak öne
çıkmaktadır.
38/67
* Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı
 Bosna Hersek’te yatırım faaliyetlerine ilişkin diğer hususlar aşağıda özetlenmektedir:
 Savaştan sonra toparlanma yönünde adımların atıldığı, AB ile bütünleşme
yönündeki çabalar, Avrupa piyasalarına yakınlığı, halihazırda gündemdeki
yerini koruyan yatırım projeleri, doğal kaynakların zenginliği ve stratejik kamu
işletmelerinin özelleştirme kapsamına alınması olasılığı hesaba katıldığında,
Bosna Hersek yabancı yatırım açısından göz önünde bulundurulmasında fayda
görülen bir ülke olarak değerlendirilmektedir.
 Yatırım amaçlı gelen yabancı sermayeye ait mal ve ekipmanlar, rehabilitasyon
ve onarım projeleri için getirilecek mal ve ekipmanlar, ihraç kaydıyla yapılan
ithalat, yatırım amaçlı olarak yapılan komple tesis ve makine ithalatı,
promosyon ve tanıtım amaçlı olarak ülkeye getirilen ürünler, numuneler,
mektup ve posta yolu ile gelen parsiyeller gümrük vergisinden muaftır.
 Yabancı yatırımcı hüviyetindeki tüzel kişilikler şirket kayıt işlemlerinin
tamamlanmasının akabinde gayrimenkul alımına hak kazanmaktadırlar. Diğer
taraftan mütekabiliyet esası kapsamında Büyükelçiliğimiz tarafından Bosna
Hersek Dışişleri Bakanlığına gönderilen notaya ilişkin olarak alınan cevabi
notada gerçek kişilerin herhangi bir oturum şartı aranmaksızın FBiH'de
gayrimenkul edinmesinin mümkün bulunduğu ifade edilmiştir. Yabancı
sermayeli şirketler kârlarını başka bir ülkeye serbestçe transfer edebilecekleri
gibi yeni yatırımlarda da kullanabilmektedirler.
 Silah ve savunma sanayi sektörü ile doğrudan kamu güvenliğini ilgilendiren
sektörlerde faaliyet gösterecek yabancı sermayeli şirketlerde yabancı sermaye
39/67
miktarı % 49’u aşamaz. Diğer sektörlerde herhangi bir sermaye sınırlaması
bulunmamaktadır.
 Bosna Hersek’te kömür rezervleri stratejik bir öneme sahiptir. Bu konuda FBiH
ve RS farklı politikalar izlemektedir. Republika Sırpska, termik santralleri
kurma ve işletme hakkını yabancılara verilmesi konusunda fazla tereddüt
yaşamazken, FBiH ise bu konuda model oluşturma tartışmaları ve çalışmaları
içindedir. RS tarafından termik santral konularında verilen imtiyazların veriliş
süreci konusundaki kuşkular aralarında Transparency International gibi
kuruluşların yer aldığı uluslararası STK’lar tarafından gündeme getirilmektedir.
 Öte yandan, enerji alanında önemli bir işbirliği olarak, RS'de yaklaşık 550
milyon Avro değerindeki 'Stanari' termik santralinin inşası projesinin Çinli
firma 'Dongfang' ile RS firmalarının işbirliğinde yapılması kararlaştırılmıştır.
Söz konusu termik santralin inşasının Çin Kalkınma Bankası tarafından
sağlanacak kredi ile finanse edileceği ve ilgili Bakanlığın tavsiyesi üzerine Çinli
firmanın inşaat işlerinde yerli iş gücüne ağırlık vereceği açıklanmıştır. İnşaatın
2015 yılının son çeyreğinde bitmesi beklenmektedir.
4.
SERBEST BÖLGELER
 Bosna Hersek’te serbest bölgeler, Bosna Hersek gümrük bölgesi içinde yer alan, özel
olarak çevrelenmiş ve Bosna Hersek Gümrük Politikaları Kanunu ve Serbest Bölgeler
Kanunu’na istinaden içerisinde özel koşullar altında faaliyette bulunulan bölgeler
olarak tanımlanmaktadır.
 Yerli ve/veya yabancı tüzel ve/veya gerçek kişiler serbest bölge kurabilmekte,
işleticisi olabilmekte ve ticaret ve/veya üretim faaliyetlerinde bulunabilmektedirler.
 Bosna Hersek’te serbest bölgelerin kanuni esaslar çerçevesinde kurulmasına yönelik
işlemler Bosna Hersek Dış Ticaret ve Ekonomik İlişkiler Bakanlığınca
yürütülmektedir. İlgili Bakanlığın teklifini müteakiben Bakanlar Kurulu karar
vermekte ve olumlu karar çıkması durumunda serbest bölgenin kuruluşuna ilişkin
işlemler Bosna Hersek Dış Ticaret ve Ekonomik İlişkiler Bakanlığı tarafından
tamamlanmaktadır.
 Serbest bölgenin kurulumunun ekonomik açıdan uygun olması önem taşımakta olup,
bunun göstergesi olarak ise kurulacak olan serbest bölgeden ihraç edilecek ürünlerin
en az % 50 katma değer kazanmış olması kabul edilmektedir.
 Serbest bölgelerde her türlü endüstriyel, ticari, finansal, bankacılık, sigorta vs. hizmet
faaliyetleri yapılabilmektedir.
40/67
 Serbest bölge kullanıcıları KDV ve diğer katkı payları (işçi ücreti ve maaşlar hariç) ile
gümrük vergilerinden muaftır. Serbest bölge içerisinde yapılan yatırımlar ile serbest
bölgeden yapılan kar ve yatırım transferlerinden herhangi bir ücret alınmamaktadır.
 Serbest bölgede üretim yapılmasına yönelik olarak kullanılacak makine ve teçhizatın
serbest bölgeye girişinde de gümrük vergisi vs. ücretler alınmamaktadır.
4.1 BOSNA HERSEK'TEKİ SERBEST BÖLGELER
 Bosna Hersek'te halihazırda faaliyet göstermekte olan 4 adet serbest bölge (Vogošća,
Visoko ve Hercegovina-Mostar, Holc) bulunmakta ve bunların tamamı FBiH'de yer
almaktadır.
4.1.1 VISOKO SERBEST BÖLGESİ
 Toplam alanı 200.000 m2, kullanılan alan ise 18.000 m2 dir.
 Saraybosna’nın kuzeyinde yer alan ve Saraybosna şehir merkezine yaklaşık 40 km,
Saraybosna havaalanında ise 30 km mesafedeki Visoko kasabası sınırları içerisinde
bulunmaktadır.
 Ana karayolu (Korridor Vc: Orašje-Doboj-Zenica-Saraybosna) ve ana demiryolu
ağlarına (Zagreb-Belgrad-Vinkovci-Saraybosna-Ploče)
yakın bir konumda
bulunmaktadır.
 İrtibat bilgileri şu şekildedir:
İletişim: Jasna Zubic
Adres : Kakanjska 4, 71 300 Visoko
Tel
: +387 32 738 010
Faks : +387 32 738 010
4.1.2 VOGOŠĆA SERBEST BÖLGESİ
 Toplam alanı 85.000 m2 dir.
 Saraybosna’nın kuzeyinde yer alan ve Saraybosna şehir merkezine 6 km, Saraybosna
havaalanında ise 10 km mesafedeki Vogosca belediyesi sınırları içerisinde
bulunmaktadır.
 Ana karayolu ağına (Korridor Vc: Budapeste-Osijek-Saraybosna-Mostar-Ploče) çok
yakındır. Ana demiryolu hattına (Ploče-Saraybosna-Banja Luka-Zagreb/Belgrad)
direk bağlantısı ve Trans-Avrupa gaz ağına bağlantısı vardır.
 İrtibat bilgileri şu şekildedir:
İletişim: Zijad Kafedić
Adres: Igmanska 36, 71 320 Vogošća
41/67
Tel
: +387 33 434 534
Faks : +387 33 433 509
E-posta: [email protected]
Web : http://internet.ba/szona_vogosca/
4.1.3 HERZEGOVINA-MOSTAR SERBEST BÖLGESİ
 Toplam alanı 435.633 m2 dir.
 Ana karayolu ağına (Korridor Vc: Budapeste-Osijek-Saraybosna-Mostar-Ploče), ana
demiryolu hattına (Budapeşte-Saraybosna-Banja Luka-Zagreb/Belgrad) bağlantısı
vardır. Mostar (Saraybosna’ya 110 km mesafede) şehir merkezine 6 km, Mostar
havaalanına Hırvatistan’daki Ploče Limanı’na (Adriyatik Denizi) 60 km uzaklıkta
bulunmaktadır.
 İrtibat bilgileri şu şekildedir:
Müdür : Mr. Ante Vidaček
İletişim: Seka Babić
Adres : Rodoč bb, 88000 Mostar
Tel
: +387 36 350 210
Faks : +387 36 350 221
E-posta: [email protected]
4.1.4 HOLC SERBEST BÖLGESİ
 Toplam alanı 75.000 m2, kapalı alanı ise 12.000 m2’dir.
 Saraybosna’nın kuzeyinde yer alan ve Saraybosna şehir merkezine 135 km, Tuzla
şehrine 15 km mesafede bulunan Puračić’te (Lukavac Belediyesi sınırları içerisinde
bir köy) bulunmaktadır.
 Tuzla-Doboj karayoluna çok yakın bir konumda bulunmaktadır.
 İrtibat bilgileri şu şekildedir:
İletişim: Advija Murselović
Adres : Bosna 1, 75305 Puračić
Telefon: +387 35 553 096/
Faks : +387 35 553 196
E-posta : [email protected] ; [email protected]
4.1.5 SERBEST BÖLGELERİN İHRACAT VERİLERİ
 Bosna Hersek'te faaliyet gösteren serbest bölgelerin 2011 ve 2012 yılı faaliyetlerine
ilişkin istatistiki veriler aşağıda yer almaktadır. 2013 yılın resmi verileri raporun
hazırlandığı tarihi itibarıyla açıklanmamıştır.
42/67
BOSNA HERSEK SERBEST BÖLGELERİ'NİN FAALİYET VERİLERİ (milyon €)
SERBEST
BÖLGE
BiH
Piyasasından
Alış
İthalat
2011
2012
Visoko
Vogošća
Herzegovina
172,1
199,5
7,4
30,3
23,1
14,2
Holc-Puračić
TOPLAM
5.
2011
2012
İhracat
BİH
Piyasasına
Satış
Toplam
Üretim
2011
2012
2011
2012
2011
2012
6,6
213,8
367,2
3,7
3,3
217,5
370,5
5,7
5,7
21,5
22,2
0,0
0,0
21,5
22,2
11,9
43,1
37,6
28,4
31,2
11,7
11,9
40,1
43,1
6,6
6,1
4,1
3,9
15,5
15,1
0,0
0,1
15,6
15,2
223,1
240,6
60,3
53,7
279,2
435,8
15,4
15,3
294,6
451,1
VERGİ,TEŞVİK & DIŞ TİCARET MEVZUATI
5.1 VERGİ DÜZENLEMELERİ
 01 Ocak 2006 tarihinden itibaren Bosna Hersek’te tek vergi sistemine geçilmiş olup,
daha önce iki entitede farklı oranlarda uygulanan ‘satış’ ve ‘hizmet’ vergileri
kaldırılmış, bunların yerine Katma Değer Vergisi uygulamasına başlanmıştır. Bazı
sektörlerde istisnalar/indirimler talep edilmiş ancak şimdiye kadar söz konusu
uygulamada herhangi bir değişiklik yapılmamıştır.
 Katma Değer Vergisi (KDV) tüm ürünlerde % 17 olarak belirlenmiştir.
 Kurumlar Vergisi brüt modele göre hesaplanmakta olup, FBiH, RS ve Brcko
Bölgesi'nde % 10 olarak aynı oran uygulanmaktadır.
 Gelir Vergisi de, kurumlar vergisinde olduğu gibi, FBiH, RS ve Brcko Bölgesi'nde %
10 olarak aynı oran uygulanmaktadır.
 Yurt dışından Bosna Hersek’e aktarılan kar transferleri vergiye tabi tutulmamaktadır.
 FBiH ve RS’de ikamet eden (oturum izni olan) yabancı vatandaşlar Bosna Hersek
topraklarında takvim yılı boyunca elde edilen gelirlere yönelik olarak vergi ödemekle
yükümlüdürler.
 FBiH ve RS’de sürekli ikamet etmeyen (oturum izni olmayıp geçici olarak çalışan)
yabancı kişiler de elde ettikleri gelirler kapsamında vergi mükellefi olarak kabul
edilmektedir. Brčko Bölgesi’nde ise 183 günden fazla ikamet eden yabancı
vatandaşlar vergi mükellefi olarak değerlendirilmektedir.
43/67
5.2 TEŞVİK DÜZENLEMELERİ
 Bosna Hersek'te iş yapmak isteyen yatırımcılara yönelik olarak sağlanan teşviklere
ilişkin bilgiler ana hatlarıyla aşağıda yer almakta olup, ülkede yabancı yatırımcılara
sağlanan fırsat ve teşvikler hakkında ayrıntılı ve güncel bilgilere Bosna Hersek
Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı (FIPA)'nın internet sayfasından (www.fipa.gov.ba)
ulaşılabilmektedir.
 Yerel şirketlerle aynı statüde şirket sahibi olan yabancı yatırımcılar hem FBiH hem
RS'de devlet bütçesinden tahsis edilen teşviklere başvurma hakkına sahiptir.
 Turizmin geliştirilmesi, tarımsal sübvansiyonlar, küçük ve orta ölçekli işletmelerin
desteklenmesine yönelik projeler vb. faaliyetlere yönelik olarak sağlanan teşvikler,
ilgili kurumlar tarafından kamu duyurusu olarak ilan edilmekte olup, ilgilenen şirketler
söz konusu duyurularda belirtilen koşulları yerine getirdikten sonra teşvike hak
kazanmak başvurabilmektedirler.
 Şirketler aynı zamanda FBiH ve RS'deki yatırım ve kalkınma bankalarının finansman
olanaklarından yararlanabilmek için de başvuru yapabilmektedirler.
5.2.1 FBiH
 Bosna Hersek Federasyonu Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca yabancı yatırımcıların
yararlanabilecekleri teşvikler özetle şu şekildedir:
 Firmanın yıllık toplam gelirinin % 30’unun ihracattan sağlanması durumunda o
yıl için kurumlar vergisi ödenmemektedir.
 Firmanın beş yıl boyunca 20 milyon KM (ilk yıl 4 milyon KM) yatırım
yapması durumunda söz konusu 5 yıl süresince kurumlar vergisi
ödenmemektedir. Ancak, firma beş yıl boyunca söz verdiği yatırımı yapmadığı
taktirde kurumlar vergisi faizi ile birlikte sonradan ödemek zorundadır.
 Kanunda belirtilen şartlar dahilinde firmada sakat veya engelli çalıştırması
durumunda, o yıl için kurumlar vergisi ödenmemektedir.
5.2.2 RS
 RS’de faaliyet göstermek isteyen yatırımcıların yararlanabilecekleri teşvikler özetle şu
şekildedir:
 Republika Sırpska Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca firmanın üretim
tesislerindeki ekipmanlara yatırım yaptığı takdirde vergi oranlarında indirimi
mevcuttur.
44/67
 Republika Sırpska Kurumlar Vergisi Kanunu uyarınca firmanın üretiminde
kullanılmak üzere taşınmayan mülkiyete yatırım yapılır ise vergi oranlarında
indirimi mevcuttur.
 Bir takvim yılı boyunca en az 30 yeni (işe alma) eleman süresiz çalıştırdığı
durumlarda gelir vergisinde ve zorunlu pirimlerde indirim mevcuttur.
 Republika Sırpska’nın yeni düzenlemesinde belirtilen şartlar dahilinde en az
2.000.000 KM yatırım sermayesi ve en az 20 eleman çalıştırılması durumunda
yatırımcı firmaya 3.500 KM veya 5.000 KM çalışan başına maddi destek
sağlanmaktadır.
 Öte yandan, yeni düzenlemede belirtilen şartlar dahilinde, 25.000.000.- KM’lik
yatırım projelerinde ve 100 kişi çalıştırılması durumunda toplam yatırım
değerinin % 15'i kadar maddi destek verilmektedir. Söz konusu maddi destek
üç taksitle verilmekte olup, ilk taksit yatırım başlamadan öncesi, ikinci taksit
yatırım projesi tamamlanınca ve üçüncü taksit kanunca belirtilen şartlar yerine
getirilince ilgili makam tarafınca yatırımcıya ödenmektedir.
5.3 DIŞ TİCARET MEVZUATI
 Bosna Hersek tarafından uygulanmakta olan gümrük vergisi oranları % 0-15 bandında
değişmektedir. Ayrıca, ithalatta % 1 gümrük harcı alınmaktadır.
 Bazı gıda ürünlerinin Bosna Hersek’e ithalatında ise gümrük vergilerinin yanı sıra
aşağıdaki tabloda belirtilen ek ve tüketim vergiler uygulanmaktadır.
BAZI ÜRÜNLERİN İTHALATINDA UYGULANAN EK GÜMRÜK VERGİLERİ
ÜRÜN ADI
UYGULANAN VERGİ ORANI
Petrol
0.30 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.10 KM/lt (otoyol vergisi)
Dizel+diğer gaz
yağları
0.30 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.10 KM/lt (otoyol vergisi)
Benzin
0.40 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.10 KM/lt (otoyol vergisi)
Kurşunsuz benzin
0.35 KM/lt + 0.15 KM/lt (yol vergisi) + 0.10 KM/lt (otoyol vergisi)
Alkolsüz içecekler
0.10 KM/lt
Bira
0.20 KM/lt
Şarap
0.25 KM/lt
45/67
Alkol ve Alkollü
İçecekler
15 KM/lt
Etil Alkol
15 KM/lt
Doğal meyveli rakı
8 KM/lt
Kahve
1.5 – 3.5 KM/kg
Sigara
Vergi matrahı üzerinden %42 oranda vergiye ilave olarak kutu sayısına
istinaden ilave tüketim vergisi
 Bosna Hersek, ticaretin kolaylaştırılması ve yerli/yabancı yatırımcılar için elverişli bir
iş ortamı sağlanması amacıyla ikili ve çok taraflı serbest ticaret anlaşmaları
imzalamıştır. Bu anlaşmalar, Arnavutluk, Hırvatistan, Karadağ, Kosova, Makedonya,
Moldova ve Sırbistan'ın içerisinde yer aldığı ve 2007 yılı Kasım ayından bu yana
yürürlükte olan Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması (CEFTA) ile Türkiye ile
imzalanıp 2003 yılından bu yana yürürlükte bulunan serbest ticaret anlaşmasıdır. 1
Temmuz 2013 itibariyle Avrupa Birliği üyesi olan Hırvatistan, CEFTA kapsamından
çıkmış bulunmaktadır.
 Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında imzalanmış ve 2008 yılı Temmuz ayından
bu yana yürürlükte bulunan "Ticaret ve Ticaretle Alakalı Konularda Geçici Anlaşma"
kapsamında, Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında bir serbest ticaret bölgesi tesis
edilmiştir. Bu bağlamda, Bosna Hersek menşeli ürünlerin Avrupa Birliği piyasasına
girişi ve Avrupa Birliği'nin Bosna Hersek'e ihracatında tercihli sistem
uygulanmaktadır. Ayrıca, Bosna Hersek 2000 yılından bu yana Avrupa Birliği'nin
otonom ticaret önlemlerinden de faydalanmaktadır.
 Bosna Hersek ile ABD, Belarus, İsviçre, Japonya, Kazakistan, Norveç, Rusya ve Yeni
Zelanda arasında Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi uygulanmakta olup, ayrıca Bosna
Hersek ile İran arasında tercihli ihracat rejimi bulunmaktadır.
 2011 yılı Mart ayından bu yana süregelen müzakereler neticesinde, Bosna Hersek ile
Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA- üyeleri İsviçre, İzlanda, Lihtenştayn, Norveç)
arasında 24 Haziran 2013 tarihinde Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmıştır.
 Bosna Hersek-Türkiye Serbest Ticaret Anlaşması uyarınca, Bosna Hersek’ten
ülkemize ithal edilecek ürünlerden (bazı tarım ve hayvancılık ürünleri hariç olmak
üzere) gümrük vergisi alınmamaktadır. Ancak, ülkemizden Bosna Hersek’e ihraç
edilen tüm ürünler gümrük vergilerinden muaftır.
 Ülkemizden Bosna Hersek'e ihracat açısından sıkıntı oluşturacak tarife dışı engel ve
anti-damping uygulaması bulunmamaktadır.
 Bosna Hersek’in Dış Ticaret mevzuatına ilişkin ilave bilgiler şunlardır:
46/67
 Çevre ve insan sağlığı için tehlikeli olabilecek malların ithalatı için yetkili
Bakanlıklardan izin alınması gerekmektedir.
 Bosna Hersek'e ikinci el araçların ithalatına ilişkin olarak ulusal kuruluşlardan
alınan bilgiye göre, Bosna Hersek'te daha önce yürürlükte olan 7 yaşından
büyük kara taşıtlarının ve 10 yıldan eski ağır kamyon ve otobüslerin ithalatına
ilişkin yasak kalkmıştır. 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren ikinci el araçların
homologasyona (yasal mevzuata) uygunluğu durumunda ithalatına izin
verilmiştir. Yukarıda da belirtildiği üzere, Türkiye ile Bosna Hersek arasinda
imzalanan Serbest Ticaret Anlaşması çerçevesinde Türk menşeli sanayi
ürünleri icin, EUR1 belgesi sunulabilmesi durumunda gümrük vergisi sıfır
olarak uygulanmakta olup, Bosna Hersek'te uygulanan genel KDV oranı ise
%17'dir.
 Öte yandan, özellikle tarım ürünlerinde korumacılık talepleri zaman zaman
yüksek sesle dile getirilmesine karşılık, bazı sınırlı etkili önlemler dışında, bu
taleplerin AB süreci nedeniyle genel bir içe kapanma ile sonuçlanması
beklenmemektedir.
6.
BOSNA HERSEK'İN DIŞ TİCARETİ
 Pazar yakınlığı, tarihsel ve kültürel bağlar, eski Yugoslavya zamanındaki sıkı ticari ve
ekonomik ilişkilerin yansımaları ve lojistik avantajlardan dolayı Bosna Hersek’in dış
ticaretinin büyük bölümü komşusu olan ülkeler ve AB ülkeleri ile gerçekleşmektedir.
Söz konusu unsurlara ilaveten Avusturya’nın Bosna Hersek pazarına olan ilgisi ile
Almanya ve İtalya’nın Balkanlar’a yönelik stratejileri çerçevesinde Bosna Hersek ile
ticari ve ekonomik ilişkileri geliştirmek için yaptıkları çalışmalar ve kaynak
ayırımlarının da önemli etkisi olduğu söylenebilir.
 Ülkenin dış ticaretinde öne çıkan ülkeler arasında Hırvatistan, Almanya, Sırbistan,
İtalya ve Slovenya yer almaktadır. Pazar ve lojistik unsurlarının yanı sıra Bosna
Hersek ile AB arasındaki tercihli ticaret sistemi ve ülkenin CEFTA üyeliği de ülkenin
dış ticaretinde çevre ülkeler ve AB piyasasının ağırlığını pekiştiren unsurlar olarak
dikkate alınabilir.
 Bosna Hersek’in 2000 yılından bu yana dış ticaretindeki gelişmeler incelendiğinde,
2000-2008 döneminde ülkenin ihracatının, ithalatının ve dış ticaret hacminin istikrarlı
bir artış gösterdiği, dış ticaret açığının ufak dalgalanmalar dışında yükselmeye devam
ettiği, 2008 yılında küresel mali ve ekonomik krizin etkisiyle ülke ihracatı, ithalatı, dış
ticaret hacmi ve dış ticaret açığında düşüş yaşandığı ve takip eden dönemde ise söz
konusu kalemlerin dalgalı bir seyir izledikleri söylenebilir. Gelişmelere ilişkin sayısal
veriler aşağıdaki grafikte yer almaktadır.
47/67
BOSNA HERSEK DIŞ TİCARETİNİN SEYRİ (2000-2013)* (milyon €)
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
 Bosna Hersek’in dış ticaretinin ülkelere ve ülke gruplarına göre dağılımına aşağıdaki
tabloda yer verilmektedir. Tabloda da görülebileceği üzere, 2013 yılı itibariyle Bosna
Hersek’in toplam dış ticaretinde ilk 5 ülke sırasıyla Hırvatistan, Almanya, İtalya,
Sırbistan ve Rusya; ülkenin ihracatında ilk 5 ülke sırasıyla Almanya, Hırvatistan,
İtalya, Sırbistan ve Avusturya; ülkenin ithalatında ise ilk 5 sırada sırasıyla Hırvatistan,
Almanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan ve İtalya yer almaktadır.
 2013 yılı itibariyle, AB’nin ülkenin ihracat, ithalat ve dış ticaretindeki payı sırasıyla %
73,6, % 60,1 ve % 64,9; CEFTA ülkelerinin ise ülkenin ihracat, ithalat ve dış
ticaretindeki payı sırasıyla % 15,9, % 11,1 ve % 12,8 olarak gerçekleşmiştir.
 2013 yılı verilerine göre, Bosna Hersek ile tarihsel, kültürel ve pazar yakınlığı bulunan
5 ülkenin (Hırvatistan, Almanya, İtalya, Sırbistan, Slovenya) Bosna Hersek’in ihracat,
ithalat ve toplam dış ticaretindeki payları sırasıyla % 77,6, % 49 ve % 52,5 olmuştur.
 Bosna Hersek İstatistik Kurumu verilerine göre 2014 yılının Ocak-Mayıs döneminde
ihracat, geçen yılın aynı dönemine göre % 0,3 azalışla 3,45 milyar KM (yaklaşık 1,72
milyar Avro) olarak gerçekleşmiştir. İthalatta ise geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre
6,26 milyar KM (yaklaşık 3,13 milyar Avro) ile % 4,6 oranında artış görülmüştür. Bu
çerçevede, anılan dönemde ihracatın ithalatı karşılama oranı %54,9; dış ticaret açığı
ise 2,81 milyar KM (yaklaşık 1,41 milyar Avro) olarak gerçekleşmiştir.
48/67
BH DIŞ TİCARETİNİN ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI* (2013-milyon €)
Ülke/Ülke
Grubu
İhracat
İthalat
Hacim
Denge
%
İhracat
%
İthalat
%
Hacim
Hırvatistan
611
1000
1611
-389
14,3
12,9
13,4
Almanya
670
887
1557
-217
15,6
11,4
12,9
İtalya
513
758
1271
-245
12,0
9,8
10,6
Sırbistan
392
760
1152
-368
9,1
9,8
9,6
29
770
799
-741
0,7
9,9
6,6
Slovenya
351
386
737
-35
8,2
5,0
6,1
Avusturya
352
266
617
86
8,2
3,4
5,1
5
467
473
-462
0,1
6,0
3,9
Türkiye
89
252
341
-163
2,1
3,3
2,8
Macaristan
71
226
297
-155
1,7
2,9
2,5
ABD
19
198
217
-179
0,4
2,5
1,8
Çek
Cumhuriyeti
78
126
204
-48
1,8
1,6
1,7
138
19
157
120
3,2
0,2
1,3
3156
4658
7814
-1502
73,6
60,1
64,9
683
859
1542
-176
15,9
11,1
12,8
4285
7756
12041
-3471
77.4
78.8
78.3
Rusya
Çin
Karadağ
EU
CEFTA
TOPLAM
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
49/67
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
50/67
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
 Bosna Hersek’in en önemli ihraç kalemleri arasında baz metaller ve metal ürünleri,
mineral yakıtlar, makine ve elektrikli aletler, kimyasal ürünler, ağaç ve ağaç ürünleri
mobilya, motorlu araçlar (büyük ölçüde montaj), ayakkabı, tekstil, gıda ve içecek
sayılabilir. Bosna Hersek’in başlıca ithalat kalemleri arasında ise mineral yakıtlar ve
yağlar, makine ve elektrikli aletler, kimyasal ürünler, gıda ve içecek, baz metaller,
motorlu araçlar, plastik ve kauçuk, tekstil ürünleri, tarım ürünleri, canlı hayvan ve
hayvan ürünleri yer almaktadır.
 Bosna Hersek’in ihracat ve ithalattaki ürün kompozisyonuna ilişkin bilgiler aşağıdaki
tablolarda yer almaktadır. (SITC tanımına göre oluşturulan tablolarda, üretim
maddesine göre sınıflandırılmış ürünler grubunda metal ve metal dışı ürünler, kağıt
ve odun, tektil, iplik, kumaş, deri, kauçuk vs.; üretilmiş çeşitli ürünler grubunda ise
mobilya, giyim eşyası, ayakkabı, sıhhi tesisat ve aydınlatma cihazları, kontrol
ekipmanları vs. yer almaktadır.)
51/67
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
52/67
 Son olarak, Bosna Hersek’in ana ihracat ve ithalat kalemleri ile Bosna Hersek’in bu
ürünleri ihraç ve ithal ettiği başlıca ülkeleri gösteren tablolar aşağıda yer almaktadır.
BH İHRACATINDA ÜLKELERE GÖRE ÜRÜN GRUPLARI (2013 - milyon Avro)
ÜRÜN GRUPLARI
Almanya
Hırvatistan
Sırbistan
Avusturya
Slovenya
Türkiye
0
9,9
54,3
21,2
48,5
5,9
26,2
9,7
1
1,2
14,2
0,2
4,8
0,1
5,8
0,1
Hammaddeler
(yakıt hariç)
2
63,6
44,2
74,2
44,5
42,6
28,3
20,6
Mineral yakıtlar ve
yağlar
3
7,9
191,6
7,3
145,0
15,1
23,0
2,0
Hayvansal ve bitkisel
yağlar, mumlar
4
1,9
18,7
-
0,9
2,3
0,0
14,8
5
5,4
22,8
32,4
25,4
3,8
5,8
7,8
6
125,6
191,0
134,9
84,1
87,4
33,6
21,1
7
108,4
18,7
33,1
17,8
96,0
7,9
3,2
8
345,9
55,1
205,4
21,1
97,7
7,9
4,0
9
0,3
0,3
4,2
0,001
0,7
0,0
6,0
SITC
Gıda ve Canlı
Hayvan
İçecekler ve Tütün
Kimyasallar
Üretim maddesine
göre sınıflandırılmış
ürünler
Makina ve ulaşım
araçları
Üretilmiş çeşitli
maddeler
Diğer
İtalya
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
BiH İTHALATINDA ÜLKELERE GÖRE ÜRÜN GRUPLARI (2013 - milyon Avro)
Hırvatistan
Almanya
Rusya
Sırbistan
İtalya
Çin
Türkiye
ÜRÜN GRUPLARI
SITC
Gıda ve Canlı Hayvan
0
177,7
74,3
0,9
225,1
57,5
7,1
29,1
İçecekler ve Tütün
1
79,1
4,1
0,0
69,0
0,5
0,0
0,7
Hammaddeler
(yakıt hariç)
2
36,0
9,7
0,1
30,8
10,3
2,1
1,8
Mineral yakıtlar ve
yağlar
3
395,3
8,9
696,7
58,0
88,3
0,2
0,7
Hayvansal ve bitkisel
yağlar, mumlar
4
4,6
1,4
0,00
22,8
2,0
0,0
0,5
Kimyasallar
5
90,9
156,0
6,8
98,4
91,4
26,5
30,5
6
134,1
195,1
61,0
134,3
301,3
102,4
69,1
7
42,1
380,0
4,1
57,4
112,1
188,7
58,3
8
40,5
57,4
0,7
63,6
94,4
140,3
61,5
9
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
Üretim maddesine
göre sınıflandırılmış
ürünler
Makina ve ulaşım
araçları
Üretilmiş çeşitli
maddeler
Diğer
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
53/67
BiH - SEKTÖREL DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ (-000 Avro)
SEKTÖR
İHRACAT
İTHALAT
TARIM, AVCILIK VE ORMANCILIK
81.784
102.217
%
DEĞİŞİM
24,99
Tarım, Avcılık ve İlgili Hizmetler
37.159
52.360
40,91
367.096
332.320
-9,47
Ormancılık ve İlgili Hizmetler
38.938
45.039
15,67
3.968
3.442
-13,27
5.686
4.818
-15,26
2.088
2.306
10,46
79.520
59.867
-24,71
930.117
868.137
-6,66
104.212
18.670
-82,08
187.954
159.881
-14,94
-
-
-
725.477
2.642.684
264,27
Madeni Cevher Madenciliği
42.334
29.059
-31,36
790
7.866
895,81
Diğer Madencilik ve Taşçılık
9.943
12.137
22,07
15.897
58.722
269,40
3.591.579
3.702.894
3,10
6.366.854
6.435.974
1,09
Gıda ve İçecek
335.982
339.685
1,10
1.068.782
1.073.605
0,45
Tütün Ürünleri
6.030
8.085
34,09
57.511
47.893
-16,72
38.491
37.776
-1,86
229.616
267.712
16,59
Giyim Eşyası;Kürk Boyama ve Mamülleri
136.646
154.795
13,28
137.450
145.090
5,56
Deri üretimi ve benzer ürünler
270.311
305.124
12,88
238.954
270.156
13,06
Ağaç ve ağaç ürünleri,mantar - mobilya hariç
198.901
221.494
11,36
77.275
81.519
5,49
Seluloz, kağıt ve kağıt ürünleri
106.177
111.224
4,75
166.597
175.507
5,35
39
85
116,88
843
773
-8,31
Kok, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nukleer
yakıt
268.315
239.113
-10,88
611.392
590.778
-3,37
Kimyasallar ve Kimya Ürünleri
181.040
190.901
5,45
614.217
594.107
-3,27
Kauçuk ve plastik ürünleri
105.316
117.544
11,61
326.663
242.708
-25,70
39.507
37.566
-4,91
186.750
182.290
-2,39
Temel metaller
656.366
579.496
-11,71
490.332
483.664
-1,36
Metalden ürünler - makina ve ekipman hariç
294.947
304.717
3,31
255.398
290.456
13,73
Makina ve ekipman
244.311
261.640
7,09
470.250
466.542
-0,79
Elektrikli makina ve teçhizat (başka yerde
sınıflandırılmamış)
138.456
146.895
6,09
285.414
279.271
-2,15
Motorlu kara taşıtı,römörk ve yarı römörk
105.921
141.488
33,58
428.225
449.574
4,99
6.735
7.683
14,08
32.763
16.280
-50,31
378.837
418.309
10,42
71.071
64.926
-8,65
ELEKTRİK, GAZ, SU (2011 verilerine
havalandırma ve buhar dahil edilmiştir)
76.780
241.286
214,26
71.695
61.622
-14,05
DİĞER
18.410
20.193
9,68
97.135
93.518
-3,72
4.017.712
4.284.767
6,65
7.798.705
7.756.191
-0,55
BALIKÇILIK
MADENCİLİK ve TAŞÇILIK
Kömür ve Turba Madenciliği
Ham Petrol ve Doğal Gaz Çıkarımı ile İlgili
Hizmet Faaliyetleri
İMALAT
Tekstil
Basım, Yayın ile Ses,Görüntü ve Bilgisayar
Kayıtlarının Çoğaltımı
Diğer metal dışı mineral ürünler
Diğer ulaşım araçları
Mobilya (Başka yerde sınıflandırılmamış
imalat)
TOPLAM
2012
2013
* Bosna Hersek İstatistik Kurumu
54/67
2012
2013
373.152
338.068
%
DEĞİŞİM
-9,40
7.
BOSNA HERSEK-TÜRKİYE TİCARİ VE
EKONOMİK İLİŞKİLERİ
7.1. İKİLİ TİCARET
 Daha önce de belirtildiği üzere, Bosna Hersek ile Türkiye arasındaki ticari ilişkilerin
gelişiminde iki ülke arasında 1 Temmuz 2003 tarihi itibariyle yürürlüğe giren Serbest
Ticaret Anlaşması önemli bir yer tutmaktadır. Söz konusu anlaşma uyarınca, iki ülke
arasındaki ticarette gümrük ve eş etkili vergiler 2007 yılından itibaren sıfırlanmıştır.
 Bosna Hersek ile Türkiye arasındaki ticaret hacmi günümüzde 1990’ların ortaları ve
2000’lerin başlangıcındaki seviyelere (1996 yılında 24, 2000 yılında 34, 2003 yılında
72 milyon dolar) kıyasla kayda değer bir artış göstermiş olmasına (2005 yılında 144,
2008 yılında 597 ve 2013 yılında 398 milyon ABD Doları) rağmen, iki ülke arasında
varolan tarihi ve sosyo-kültürel münasebetlerin ikili ticari ve ekonomik ilişkilerde
yeterince yansımasını bulamadığı değerlendirilmektedir.
 Bosna Hersek-Türkiye ticaretinin 2000’li yılların başından bu yana gelişimine
bakılacak olursa, aşağıdaki grafikte de görüldüğü üzere, ikili ticarette sürekli olarak
Bosna Hersek açık, Türkiye ise fazla veren ülke konumundadır. Ayrıca, ikili ticaret
2000’li yılların başlarından bu yana hacim olarak yaklaşık 13 kat artmış
bulunmaktadır (2000 yılında 30 milyon ABD Doları, 2013 yılı itibariyle 398 milyon
ABD Doları). Öte yandan, Bosna Hersek’in ihracatının düşük seviyede de olsa
istikrarlı bir artış kaydederken, Türkiye’nin ihracatının oldukça dalgalı bir seyir
izlediği, 2009 yılından itibaren ise istikrarlı arttığı göze çarpmaktadır.
55/67
BOSNA HERSEK-TÜRKİYE TİCARETİNİN SEYRİ (2000-2013)* (milyon $)
T.C. Ekonomi Bakanlığı
 Bosna Hersek ile Türkiye arasındaki ihracat, ithalat ve dış ticaret hacmine ilişkin
istatistiki bilgilerde Bosna Hersek İstatistik Kurumu ile T.C. Ekonomi Bakanlığı
verileri arasında farklılık bulunmakta olup, yukarıdaki tabloda yer alan ikili ticarete
ilişkin istatistiklerde T.C. Ekonomi Bakanlığınca hazırlanan veriler baz alınmıştır. Bu
bağlamda, Bosna Hersek-Türkiye ikili ticaret gelişmelerini gösteren grafikte T.C.
Ekonomi Bakanlığı verileri kullanılmış; ancak, Türkiye’nin ihracat rakamları Bosna
Hersek’in ithalatı, Türkiye’nin ithalat verileri Bosna Hersek’in ihracatı ve Türkiye’nin
dış ticaret dengesi rakamları da Bosna Hersek’in dış ticaret dengesi rakamları olarak
grafiğe yansıtılmıştır.
 Türkiye’nin 2000 yılında Bosna Hersek’e gerçekleştirdiği ihracat, Bosna Hersek’in
toplam ithalatı içerisinde % 1 gibi küçük bir paya sahipken, bu oran 2006 yılında %
1,98, 2007 yılında ise % 4,6’ya yükselmiştir. Ancak, söz konusu oran özellikle 2008
yılından sonraki dönemde Türkiye ihracatının önemli derecede azalması nedeniyle
düşüş göstermiş olup 2013 yılında Türkiye’nin Bosna Hersek’in ithalatındaki payı %
3.2 olmuştur.
 Benzer durum Türkiye’nin Bosna Hersek’ten ithalatında da söz konusudur. Bosna
Hersek’in ihracatında Türkiye’nin payı 2012 yılı itibariyle % 2,3 ve 2013 yılında ise
% 2,2 olarak gerçekleşmiştir. Ancak, bu oran 2000 yılında Bosna Hersek’in
ihracatında Türkiye’nin payının % 0,06, 2010 ve 2011 yıllarında ise % 1,5 civarında
olduğu göz önüne alındığında, bugün itibariyle ufak da olsa bir artışın söz konusu
olduğu ifade edilebilir.
56/67
* Bosna Hersek Dış Ticaret Odası
 Yukarıdaki tabloda görüldüğü üzere, 2013 yılı itibariyle Bosna Hersek’in Türkiye’ye
ihracatındaki ana kalemler arasında maden cevherleri, metaller, metal ürünleri ve
hurda, yağ, kakao, bunlardan elde edilen ürünler ile diğer gıda ürünleri, deri, kürk ve
bunlardan elde edilen ürünler, tahıl ve unlu mamüller, kağıt, selüloz ve ilgili ürünler
ile basılı yayınlar, kimyasal ürünler (organik, inorganik), silah, mühimmat ve bunların
parçaları ve mineral yakıtlar (kömür, kok, gaz, petrol) önde gelmektedir.
57/67
* Bosna Hersek Dış Ticaret Odası
 Yukarıdaki tabloda yer aldığı üzere, 2013 yılı itibariyle Bosna Hersek’in Türkiye’den
ithalatındaki ana kalemler arasında tekstil lifleri, kumaş, giysi, ayakkabı, halı, makine,
mekanik cihazlar, kazanlar, nükleer reaktörler ve parçaları, metaller, metal ürünleri ve
hurda, plastik, kauçuk vb. ürünler, elektrikli makine ve ekipmanlar ile bunların
parçaları, meyve-sebze ve bunlardan elde edilen ürünler, tahıl ve unlu mamüller,
kimyasal ürünler (organik, inorganik), mobilya, ev tekstili ve yatak yer almaktadır.
 2013 yılı itibariyle Bosna Hersek-Türkiye ikili ticaretinde 6’lı GTİP olarak ihracat ve
ithalattaki ilk 40 ürüne ilişkin bilgiler ve gerçekleşmeler şu şekildedir.
58/67
TÜRKİYE'NİN BOSNA HERSEK'E İHRACATINDA BAŞLICA ÜRÜNLER (-000 $)
MADDE TANIMI (GTİP 6'lı Kod)
GTIP
570242
SENTETİK/SUNİ ELYAFTAN KADİFE ŞEKLİNDE DOKUNMUŞ HAZIR EŞYA
2011
7.707
2012
6.945
2013
8.197
391620
VİNİL KLORÜR POLİMERLERİNDEN MONOFİL, ÇUBUK, PROFİLLER-ENİ KESİTİ >1MM
6.193
8.571
7.996
300490
TEDAVİDE/KORUNMADA KULLANILMAK ÜZERE HAZIRLANAN DİĞER İLAÇLAR
5.906
5.068
6.756
852872
TELEVİZYON; DİĞERLERİ, RENKLİ OLANLAR
4.094
5.533
5.640
610910
TİŞÖRT, FANİLA, ATLET VS. GİYİM EŞYASI; PAMUKTAN (ÖRME)
3.894
4.194
5.378
851660
DİĞER ELEKTRİKLİ FIRINLAR, OCAKLAR, IZGARALAR VB.
5.805
4.770
4.857
732219
DEMİR/ÇELİKTEN RADYATÖR, AKSAM VE PARÇALARI
4.405
4.598
4.393
870210
DİZEL/YARI DİZEL MOTORLU TOPLU YOLCU TAŞITLARI
3.169
3.168
3.637
845011
TAM OTOMATİK ÇAMAŞIR YIKAMA MAKİNELERİ-KAPASİTESİ=<10 KG
4.252
3.398
3.326
840290
BUHAR KAZANI AKSAM, PARÇALARI
75
2
2.946
842211
EVLERDE KULLANILAN BULAŞIK YIKAMA MAKİNELERİ
2.982
2.620
2.880
170490
KAKAO İÇERMEYEN DİĞER ŞEKER MAMULLERİ
2.677
3.309
2.861
392520
PLASTİKTEN KAPILAR, PENCERELER VB. ÇERÇEVELERİ, PERVAZLARI, KAPI EŞİKLERİ
9.731
10.461
2.848
590310
POLİVİNİL KLORÜR İLE SIVANMIŞ, EMDİRİLMİŞ, KAPLANMIŞ MENSUCAT
591
1.806
2.718
841990
150
24
2.600
610990
ISI DEĞİŞİKLİĞİ YÖNTEMİ İLE MADDELERİ İŞLEMEK İÇİN CİHAZLARIN AKSAMPARÇALARI
TİŞÖRT, FANİLA, ATLET VS. GİYİM EŞYASI; DİĞER MADDELERDEN (ÖRME)
2.855
3.067
2.487
611030
SÜVETER/KAZAK/HIRKA/YELEK VS. SENTETİK VE SUNİ LİFDEN (ÖRME)
1.681
1.527
2.286
080550
LİMON VE TATLI LİMON (TAZE/KURUTULMUŞ)
2.753
1.829
2.277
180690
DİĞER ÇİKOLATA, KAKAO İÇEREN GIDA MÜSTAHZARLARI
3.287
2.291
2.241
070200
DOMATES (TAZE/SOĞUTULMUŞ)
3.257
2.034
2.231
190590
DİĞER EKMEKÇİ MAMULLERİ
2.305
3.120
2.128
600622
DİĞER ÖRME MENSUCAT (PAMUKTAN, BOYANMIŞ)
1.661
1.397
2.106
020714
HOROZ VE TAVUKLARIN PARÇALANMIŞ ET VE SAKATATI (DONDURULMUŞ)
2.859
2.131
2.104
190219
MAKARNA; YUMURTASIZ (PİŞİRİLMEMİŞ)
1.904
1.986
2.010
760511
ALAŞIMSIZ ALUMİNYUMDAN TELLER (ENİNE KESİTİNİN EN GENİŞ YERİ 7MM.+)
1.559
1.268
1.906
210210
CANLI MAYALAR
1.595
1.368
1.721
760429
ALUMİNYUM ALAŞIMLARINDAN DİĞER ÇUBUK VE PROFİLLER
1.569
1.795
1.702
611020
SÜVETER/KAZAK/HIRKA/YELEK VS. PAMUKTAN (ÖRME)
925
1.166
1.680
392020
PROPİLEN POLİMERLERİNDEN-LEVHA, PELİKÜL, LAMLAR-TAKVİYESİZ
1.035
1.510
1.576
690210
ATEŞE DAYANIKLI TUĞLA (MGO, CAO/CR2O3 ORANI >%50, MG, CA/CR İÇEREN)
893
369
1.569
392410
PLASTİKTEN SOFRA VE MUTFAK EŞYASI
1.356
1.559
1.522
961900
HİJYENİK HAVLULAR VE TAMPONLAR, BEBEK BEZLERİ VE BENZERİ HİJYENİK EŞYA
1.469
1.512
271019
DİĞER YAĞLAR VE MÜSTAHZARLAR
3.671
1.987
1.495
610821
KADIN/KIZ ÇOCUK İÇİN SİLİP VE KÜLOT; PAMUKTAN (ÖRME)
1.109
1.184
1.495
190531
TATLI BİSKÜVİLER
2.283
1.621
1.476
070960
CAPSİCUM/PİMENTA CİNSİ MEYVELER (TAZE/SOĞUTULMUŞ)
1.343
1.157
1.473
630260
TUVALET VE MUTFAK BEZLERİ [PAMUKTAN (HAVLU MENSUCATTAN)]
814
1.124
1.387
690890
SIRLI SERAMİKTEN DİĞER DÖŞEME, KALDIRIM TAŞI VB
1.028
1.376
1.380
842139
DİĞER MOTORLAR İÇİN HAVA FİLTRELERİ
14
97
1.304
190532
WAFFLE VE GOFRETLER
788
1.287
1.304
T.C. Ekonomi Bakanlığı
59/67
TÜRKİYE'NİN BOSNA HERSEK'TEN İTHALATINDA BAŞLICA ÜRÜNLER (-000 $)
MADDE TANIMI (GTIP 6'lı Kod)
GTIP
2011
2012
2013
36236,3
43248,3
18574,3
3049,6
15589,9
720449
DİĞER DÖKÜNTÜ VE HURDALAR
270400
151219
TAŞKÖMÜRÜ, LİNYİT VE TURBDAN ELDE EDİLEN KOK/SÖMİKOK, KARNİ KÖMÜRÜ
BUĞDAY (MAKARNALIK DURUM BUĞDAYI HARİÇ) VE MAHLUT; TOHUMLUK
OLMAYAN
AYÇİÇEĞİ TOHUMU YAĞLARI (DİĞER)
710812
ALTIN (DİĞER İŞLENMEMİŞ ŞEKİLLERDE OLANLAR, PARA YERİNE KULLANILMAYAN)
480421
BEYAZLATILMAMIŞ KRAFT TORBA KAĞIDI
151211
AYÇİÇEĞİ TOHUMU YAĞLARI; HAM
410210
KOYUN VE KUZULARIN YÜNÜ ALINMAMIŞ HAM DERİLERİ
930630
291714
DİĞER FİŞEKLER VB. AKSAM, PARÇALARI
FİTİLLER, İNFİLAK FİTİLLERİ, AĞIZ OTLARI/İNFİLAK KAPSÜLLERİ; ATEŞLEYİCİ
MADDELER
MALEİK ANHİDRİT
841330
İÇTEN YANMALI PİSTONLU MOTORLAR YAKIT, YAĞ/SOĞUTMA POMPALARI
731822
DEMİR/ÇELİKTEN DİĞER RONDELALAR; DİŞ AÇILMAMIŞ
720410
DÖKME DEMİR DÖKÜNTÜ VE HURDALARI
480431
KRAFT KAĞIT/KARTON (M2 =< 150 GR.) BEYAZLATILMAMIŞ
3244,5
2010,1
1848,6
382490
DİĞER KİMYA VE BAĞLI SANAYİDE KULLANILAN KİMYASAL ÜRÜNLER
1178,9
1252,0
1583,4
160250
SIĞIR CİNSİ HAYVANLARDAN HAZIRLANMIŞ MADDE VE KONSERVELER
351,8
1007,6
1569,5
640391
AYAKKABI; BİLEĞİ KAPATAN DİĞER YÜZÜ DERİ AYAKKABI
790,6
528,4
1298,8
851030
ELEKTRİKLİ EPİLASYON CİHAZLARI
2553,5
1573,8
1175,8
283620
SODYUM KARBONAT
3509,3
484,2
917,2
842123
İÇTEN YANMALI MOTORLAR İÇİN YAĞ-YAKIT FİLTRELERİ
689,9
495,4
668,6
820750
DELMEYE MAHSUS ALETLER (KAYA DELMEYE MAHSUS ALETLER HARİÇ)
219,5
250,2
666,8
720529
TOZLAR; DÖKME, AYNALI, DEMİR/ÇELİK
148,0
660,2
284210
KOMPLEKS/ÇİFT SİLİKATLAR
479,9
608,1
930629
HAVALI SİLAH KURŞUNLARI
760200
ALUMİNYUM DÖKÜNTÜ VE HURDALARI
740400
BAKIR HURDA VE DÖKÜNTÜLER
842199
FİLTRE, ARITMA CİHAZLARININ AKSAM, PARÇALARI
842131
İÇTEN YANMALI MOTORLAR İÇİN HAVA FİLTRELERİ
081320
ERİK (KURUTULMUŞ)
640219
AYAKKABI; DİĞER SPORLAR İÇİN
732310
DEMİR/ÇELİKTEN YÜN, SÜNGER VE TEMİZLEME/PARLATMA İÇİN EŞYA, ELDİVEN VB
870830
KARA TRAŞITLARI İÇİN FREN VE SERVO-FRENLER VB. AKSAM, PARÇALARI
640399
AYAKKABI; YÜZÜ DERİDEN, DİĞER
620211
KADIN/KIZ ÇOCUK İÇİN PALTO, KABAN VB. GİYSİ; YÜN/İNCE KILDAN
262011
GALVANİZLİ MATLAR (İÇERİĞİ ÇİNKO OLAN)
940169
AHŞAP İSKELETLİ İÇİ DOLDURULMAMIŞ OTURMAYA MAHSUS DİĞER MOBİLYALAR
940161
AHŞAP İSKELETLİ İÇİ DOLDURULMUŞ OTURMAYA MAHSUS DİĞER MOBİLYALAR
790700
ÇİNKODAN DİĞER EŞYA
620212
KADIN/KIZ ÇOCUK İÇİN PALTO, KABAN VB. GİYSİ; PAMUKTAN
100199
360300
10444,8
800,6
9792,0
62,0
3236,1
9011,5
8010,1
7751,1
8820,7
6818,6
4704,1
4259,9
4860,5
26,7
4611,5
4013,4
3682,5
3440,9
3837,8
2040,3
2630,5
3340,3
2210,6
2632,5
3001,0
1096,0
1208,5
1904,0
1866,4
483,4
570,1
1118,9
T.C. Ekonomi Bakanlığı
60/67
816,9
558,1
343,1
523,4
34,8
11,0
520,9
401,2
434,6
479,5
29,2
94,4
467,3
411,9
273,3
456,7
561,6
378,3
444,1
149,2
190,3
414,5
200,5
172,0
413,4
331,1
278,7
323,7
95,4
139,0
305,6
371,9
684,4
294,0
93,8
160,3
260,9
68,2
240,6
281,6
222,1
222,8
7.2 YATIRIMLAR
 Bosna Hersek Merkez Bankası verilerine göre Mayıs 1994-Aralık 2012 döneminde
Türkiye’den Bosna Hersek’e 149 milyon Avro yatırım gerçekleşmiştir. Türkiye’nin
söz konusu dönemde Bosna Hersek’e yapılan doğrudan yabancı yatırımlardaki payı %
2,7 olmuştur.
 Söz konusu dönem içinde 2009 yılında Türkiye’den Bosna Hersek’e ciddi miktarda
yatırım yapılmıştır. 2009 yılında gerçekleştirilen yatırım miktarı toplam 94,90 milyon
Avro’ya ulaşmış olup, bu rakam 1994-2012 dönemindeki toplam yatırımların %
64’üne tekabül etmektedir.
 Türkiye’den Bosna Hersek’e yönelik olarak bugüne kadar yapılan en önemli yatırımlar
olarak bankacılık sektöründe Ziraat Bankası (ilk yabancı sermayeli yabancı banka),
üretim sektöründe ise ''Natron-Hayat'' (Hayat Holding tarafından özelleştirme
kapsamında alınmış olup, kraft kağıdı ve karton ambalaj üretmektedir) ve Şişecam
(Lukavac’ta soda üretimi yapmaktadır) ile ulaştırma sektöründe Türk Hava Yolları
(Bosna Hersek Havayolları’nın % 49 hissesini almıştır) yer almaktadır.
 2009 yılı içerisindeki yatırımların artışında ''Natron-Hayat'' tarafından yapılan 49,54
milyon Avro sermaye artırımı, ''Şişecam Soda Lukavac''ın gerçekleştirdiği 39,32
milyon Avro sermaye artırımı ile Türk Hava Yolları (THY)’nın Bosna Hersek
Havayolları’nın % 49'luk hissesini 4,7 milyon Avro karşılığında alması büyük rol
oynamıştır. Ancak, THY söz konusu yatırımını 2012 yılında geri çekme kararı
almıştır.
 2009 yılında Bosna Hersek'e Türkiye tarafından yapılan yatırımların % 79,2'si üretim,
% 9,9'u bankacılık, % 4,9'u ticaret, % 3,6'sı ulaşım ve % 2,4'ü diğer sektörlerde
gerçekleştirilmiştir.
 Bosna Hersek’te ticari faaliyette bulunan yaklaşık 50 civarında Türk şirketi
bulunmaktadır.
61/67
7.3 İKİLİ ANLAŞMALAR VE PROTOKOLLER
 Bosna Hersek ile Türkiye arasından imzalanan anlaşmalar ve protokoller ile
gerçekleştirilen KEK toplantılarına ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
BOSNA HERSEK İLE TÜRKİYE ARASINDA İMZALANAN ANLAŞMA VE PROTOKOLLER
ANLAŞMA / PROTOKOL
İMZA TARİHİ
Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması
Anlaşması
Karayolu Taşımacılığı Anlaşması
Serbest Ticaret Anlaşması
STA Anlaşmasına ilişkin EUR 1. Dolaşım
Sertifikaları Yönetmeliği
Sosyal Güvenlik Sözleşmesi ve Sosyal Güvenlik
Sözleşmesi’nin Uygulanmasına İlişkin İdari Anlaşma
Gümrük İdarelerinin Karşılıklı Yardımlaşmasına Dair
Anlaşma
07 Kasım 1995
YÜRÜRLÜĞE GİRİŞ
TARİHİ
03 Ocak 1997
21 Ocak 1998
Halen yürürlüktedir.
21 Ocak 1998
03 Temmuz 2002
Halen yürürlüktedir.
01 Temmuz 2003
Türkiye RG:15.Eylül.2003
/25230
Veterinerlik Alanında İşbirliği Protokolu
15 Eylül 2003
27 Mayıs 2003
01 Eylül 2004
03 Temmuz 2002
01 Ağustos 2004
13 Aralık 2002
Bitki Koruma ve Bitki Karantina Alanında İşbirliği
Protokolü
Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması
Hukuki ve Ticari Konularda Adli İşbirliği Anlaşması
Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) II - Protokolü
Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) III - Protokolü
Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) IV - Protokolü
13 Aralık 2002
16 Şubat 2005
22-24 Kasım 2004
14 Mayıs 2009
26-27 Haziran 2012
Türkiye RG: 23 Ocak
2003
Türkiye RG: 23 Ocak
2003
1 Ocak 2009
BH RG: 28 Ekim 2005/10
24 Kasım 2004
14 Mayıs 2009
27 Haziran 2012
 Bosna Hersek, ticaretin kolaylaştırılması ve yerli/yabancı yatırımcılar için elverişli bir
iş ortamı sağlanması amacıyla ikili ve çok taraflı serbest ticaret anlaşmaları
imzalamıştır. Bu anlaşmalar, Arnavutluk, Hırvatistan, Karadağ, Kosova, Makedonya,
Moldova ve Sırbistan'ın içerisinde yer aldığı ve 2007 yılı Kasım ayından bu yana
yürürlükte olan Orta Avrupa Serbest Ticaret Anlaşması (CEFTA) ile Türkiye ile
imzalanıp 2003 yılından bu yana yürürlükte bulunan serbest ticaret anlaşmasıdır. 1
Temmuz 2013 itibariyle Avrupa Birliği üyesi olan Hırvatistan, CEFTA kapsamından
çıkmış bulunmaktadır.
Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında imzalanmış ve 2008 yılı Temmuz ayından
bu yana yürürlükte bulunan "Ticaret ve Ticaretle Alakalı Konularda Geçici Anlaşma"
kapsamında, Bosna Hersek ile Avrupa Birliği arasında bir serbest ticaret bölgesi tesis
edilmiştir. Bu bağlamda, Bosna Hersek menşeli ürünlerin Avrupa Birliği piyasasına
girişi ve Avrupa Birliği'nin Bosna Hersek'e ihracatında tercihli sistem
uygulanmaktadır. Ayrıca, Bosna Hersek 2000 yılından bu yana Avrupa Birliği'nin
otonom ticaret önlemlerinden de faydalanmaktadır. Bosna Hersek ile ABD, Belarus,
62/67
İsviçre, Japonya, Kazakistan, Norveç, Rusya ve Yeni Zelanda arasında
Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi uygulanmakta olup, ayrıca Bosna Hersek ile İran
arasında tercihli ihracat rejimi bulunmaktadır.
 2011 yılı Mart ayından bu yana süregelen müzakereler neticesinde, Bosna Hersek ile
Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA- üyeleri İsviçre, İzlanda, Lihtenştayn, Norveç)
arasında 24 Haziran 2013 tarihinde Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmıştır.
Bosna Hersek-Türkiye Serbest Ticaret Anlaşması uyarınca, Bosna Hersek’ten
ülkemize ithal edilecek ürünlerden (bazı tarım ve hayvancılık ürünleri hariç olmak
üzere) gümrük vergisi alınmamaktadır. Ancak, ülkemizden Bosna Hersek’e ihraç
edilen tüm ürünler gümrük vergilerinden muaftır.
8.
FİRMALAR İÇİN YARARLI BİLGİLER
8.1 YIL İÇİNDE DÜZENLENEN BAŞLICA FUARLAR
 Bosna Hersek’te her yıl irili ufaklı yaklaşık 30 kadar fuar düzenlenmekte olup, bu
fuarların çoğu yerel/bölgesel nitelikte ve nispeten küçük fuarlardır. Ülkede
ihracatçılarımız açısından önem arz eden ve katılımında fayda görülen fuarlar aşağıda
yer almaktadır.
 Mostar Uluslararası Ekonomi Fuarı: Nisan ayında Mostar’da düzenlenen bir
fuar olup, genel nitelikli bir fuardır.
 ZEPS: Ekim ayında Zenica’da düzenlenen bir fuar olup, genel nitelikli ve
Bosna Hersek’te düzenlenen en büyük fuardır.
 INTERIO: Mayıs ayında Saraybosna’da düzenlenen fuar, mobilya ve
aksesuarları da dahil olmak üzere ev içi ürünler ve ev dekorasyonu sektörlerini
kapsamaktadır.
 ENERGA-Uluslararası Enerji Fuarı: Haziran ayında Tuzla şehrinde
düzenlenmekte olan fuar enerji sektörünün bütün segmentlerini
hedeflemektedir.
 İnşaat Fuarı: Mart sonu veya Nisan başında Saraybosna’da düzenlenmektedir.
 Turizm Fuarı: Mayıs ayında Saraybosna’da düzenlenmektedir.
 Kitap Fuarı: Nisan ayı içerisinde Saraybosna’da düzenlenmektedir.
 Bosna Hersek’te yıl içerisinde düzenlenen bütün fuarlar ve etkinliklere ilişkin bilgilere
http://komorabih.ba/wpcontent/uploads/2014/04/Kalendar_sajmova_2014_bh_kon.pdf
adresinden ulaşılabilmektedir.
63/67
8.2 KURUM VE KURULUŞLARIN İRTİBAT BİLGİLERİ
 Bosna Hersek'te ticari ve ekonomik ilişkilerde faaliyet gösteren önemli kurum ve
kuruluşların isimleri ve irtibat bilgileri şu şekildedir:





















Bosna Hersek Hükümeti (www.vijeceministara.gov.ba)
Bosna Hersek Federasyonu Hükümeti (www.fbihvlada.gov.ba)
Republika Srpska Hükümeti (www.vladars.net)
Bosna Hersek Dış Ticaret ve Ekonomik İlişkiler Bakanlığı
(www.mvteo.gov.ba)
Bosna Hersek Dolaylı Vergilendirme İdaresi (www.uino.gov.ba)
Bosna Hersek Merkez Bankası (www.cbbh.ba)
Bosna Hersek İstatistik Kurumu (www.bhas.ba)
Bosna Hersek Ekonomik Planlama Müdürlüğü (http://www.dep.gov.ba)
Bosna Hersek Dış Ticaret Odası (www.komorabih.ba)
Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı (FIPA) (www.fipa.gov.ba)
Bosna Hersek Standartlar Enstitüsü (www.bas.gov.ba)
Bosna Hersek Metroloji Enstitüsü (www.met.gov.ba)
Bosna Hersek Entellektüel Mülkiyet Enstitüsü (www.ipr.gov.ba)
Bosna Hersek Federasyonu İstatistik Kurumu (www.fzs.ba)
Bosna Hersek Federasyonu Ticaret Odası (www.kfbih.com)
Republika Srpska Ticaret Odası (www.komorars.ba)
Bosna Hersek Federasyonu Bankacılık Kurumu (www.fba.ba)
Republika Srpska Bankacılık Kurumu (www.abrs.ba)
Bosna Hersek Federasyonu Özelleştirme Kurumu (www.apf.com.ba)
Republika Srpska Özelleştirme Kurumu (www.priv.rs)
Bosna Hersek Federasyonu Haber Ajansı (www.fena.ba)
8.3 BiH İŞ ORTAMI HAKKINDA KISA BİLGİLER
 Bosna Hersek’te faaliyette bulunan/bulunmayı planlayan iş adamları, yatırımcılar ve
müteahhitlik firmalarının göz önünde bulundurmalarında fayda görülen hususlar şu
şekilde sıralanabilir:
 Vize Muafiyeti: Türk vatandaşları Bosna Hersek’e girişlerinde vize
uygulamalarından muaftırlar. Bu durum, gerek iki ülke arasındaki
münasebetlerin daha da gelişmesine gerekse iş ve yatırım amaçlı pazar
araştırması ziyaretlerinin daha esnek takvimlerle ve daha sık biçimde
yapılmasına olanak sağlamaktadır.
 Ülkenin Birçok Üründe Dışa Bağımlılığı: Ülkenin gıda, içecek ve tekstil
başta olmak üzere birçok üründe dışa bağımlı ve net ithalatçı olması, ülkemiz
firmalarının Bosna Hersek pazarındaki bu açığı ya ticari bağlantılarını
64/67
arttırarak ya da arz açığı olan sektörlerde ülkeye yatırım yaparak
değerlendirebilecekleri düşünülmektedir.
 Ülkenin Gelişme Potansiyeli: Bosna Hersek, ihtiyaç duyulan alt ve üst yapı
yatırımları ve enerji projeleri ile önemli bir potansiyel barındırmakta olup, bu
gelişim döneminde açılmakta olan ihalelere yakın ilgi gösterilmesinin isabetli
olacağı düşünülmektedir.
 Ülkenin Avantajlı Konumu: Ülkenin Avrupa pazarlarına yakınlığı ve geçiş
noktasında olması, burada ticaret ve yatırım yapmak isteyen şirketler için
avantaj teşkil etmektedir. Buna ilaveten, Bosna Hersek ile Türkiye arasında bir
Serbest Ticaret Anlaşması’nın bulunması, Bosna Hersek’in CEFTA üyesi
olması, AB ile tercihli ticaret sisteminin bulunması, EFTA ile yakın bir zaman
öncesinde Serbest Ticaret Anlaşması imzalamış olması ve birçok ülke ile
tercihli ticaret sisteminin bulunması, ticari ve ekonomik açıdan bu ülkede
faaliyette bulunmayı düşünen firmaların diğer pazarlara girişlerinde Bosna
Hersek’i bir üs olarak kullanabilmeleri imkanını sunmaktadır. Diğer bir
deyişle, Bosna Hersek yaklaşık 4 milyon nufüsa sahip küçük bir ülke olmasına
rağmen, buraya yatırım yapmak isteyen firmaların pazarın küçüklüğünden
ziyade, çevre ülkelere ve AB pazarına girişte Bosna Hersek’i bir hareket
noktası olarak değerlendirmelerinde yarar bulunduğu düşünülmektedir.
 Ülkenin Doğal Kaynaklar Bakımından Zenginliği: Özellikle orman ürünleri,
kömür, su vs. bakımından zengin olması, bu kaynaklara yönelik sektörlerde
ticaret ve yatırım olanaklarını arttırmaktadır.
 Nitelikli İş Gücü ve Maliyet Avantajları: Ülkenin müteahhitlik sektöründe
nitelikli ve teknik açıdan eğitimli iş gücüne sahip olması inşaat faaliyetlerinin
sorunsuz işlemesi açısından önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca, inşaat
maliyetlerinin Avrupa standartlarına oranla uygun olması müteahhitlik sektörü
açısında avantaj teşkil etmektedir.
 Projelerin Finansmanı: Bosna Hersek’teki enerji ve otoyol ihalelerinde
finansmanın büyük kısmı yabancı sermaye tarafından karşılanmaktadır.
Ülkemiz firmalarının bu ülkede yapacakları yatırımlarda ihtiyaç duyacakları
uzun vadeli finansman konusunda bu hususu dikkate almalarında yarar
bulunmaktadır.
 Uzun Vadeli Strateji Eksikliği: Diğer ülke firmalarının (Hırvatistan ve
Slovenya başta olmak üzere) Bosna Hersek’te açılması muhtemel ihalelere
ilgilerinin çok uzun bir zamana yayıldığı, bu konuda gerek kamu gerekse diğer
kurumlar nezdinde uzun zamandır lobi yapıldığı, hatta bu konuda kamu
kurumları tarafından yapılan teknik çalışmalara dahi katkı sağlandığı
görülmektedir.
 Bosna Hersek’teki Yönetişim Sorunları: Bosna Hersek’in idari yapısı üç
etnik gruba dayanması nedeniyle çok katmanlı bir yapı arz etmektedir. Bu idari
65/67
yapıdaki karar vericileri ve karar vericileri yönlendirilenleri teşhis etmek ilk
başta her zaman mümkün olamayabilmektedir. Bu nedenle, ülkemizden Bosna
Hersek pazarına girmeyi planlayan firmaların gerek ticari gerekse ihale
süreçleri gibi konularda makul bir süre öncesinden bir öğrenme sürecinden
geçmelerinin yararlı olacağı düşünülmektedir.
 Yerli Ortak Şartı: Bosna Hersek’te bilhassa enerji ve inşaat sektörlerinde
açılması planlanan ihalelerin büyük çoğunluğunun yerli ortak şartına
bağlanması beklenmekte olup, yerli ortağın kapasitesi ve etkinliğinin de
ihalenin başarılı sonuçlanmasında etkili olacağı düşünülmektedir. Bunun için
de, firmalarımızın ihale açılmadan makul bir süre öncesinde çalışmalara
başlamaları önem arz etmektedir.
 Ticaret ve Yatırım Faaliyetleri Hakkında Değerlendirme: Bosna Hersek
temel ekonomik göstergeler açısından (enflasyon, büyüme oranları, faiz vb.)
riskin yüksek olmadığı bir ülke olarak değerlendirilmekte olup, yatırım ve
ticaret bakımından idari yapının insiyatifine büyük ölçüde ihtiyaç duymayan
firmaların bu konudaki çalışmalarına ara vermemesi tavsiye edilmektedir. Zira,
Bosna Hersek de dahil olmak üzere, Batı Balkanlar’da yer alan ülkelerin,
Avrupa Birliği ile bütünleşme süreci çerçevesinde, ılımlı büyüme oranlarını
büyük ölçüde kesintisiz olarak sürdürecekleri beklenmektedir. Bu kapsamda,
ticaret boşluk sevmez tezinden hareketle, ülkemiz firmaları tarafından özellikle
ticarette doldurulmayan boşluğun başka ülkelerin firmaları tarafından
doldurulacağı ve ilk gelenin her zaman daha avantajlı bir konumda olacağı
dikkate alındığında, firmalarımızın özellikle ticarette sürdürülebilir pazar
paylarını elde etmeleri açısından hızlı hareket etmeleri gerektiği
düşünülmektedir. Buna ilaveten, yatırımlarda etkin bir pozisyon alınarak
bilhassa ülkenin net ithalatçı olduğu sektörler ile enerji ve müteahhitlik
alanlarına yatırım yapılmasında fayda görülmektedir.
66/67
KAYNAKÇA
9.
-
Bosna Hersek İstatistik Kurumu. “İstatistikler”, (http://www.bhas.ba)
-
Bosna Hersek Ekonomik Planlama Müdürlüğü. “2013 yılı Yıllık Rapolarr”
(http://www.dep.gov.ba)
-
Bosna Hersek Dış Ticaret Odası. (February 2014). “Overview and Analysis of Foreign
Trade Exchange of Bosnia and Herzegovina for the Period January-December
2013/2012”.
-
Bosna Hersek Yabancı Yatırım Tanıtım Ajansı. “İstatistikler, Raporlar ve Broşürler”,
(http://www.fipa.gov.ba)
-
T.C. Ekonomi Bakanlığı. “Dış Ticaret Verileri”,
(http://www.ekonomi.gov.tr/index.cfm?sayfa=79192159-19DB-2C7D3D5AE56731D11E50)
-
Bosna Hersek Merkez Bankası. “İstatistikler”, (http://www.cbbh.ba)
-
Bosnia Daily, Poenta d.o.o. Saraybosna. “Çeşitli Sayılar”
-
B&H Business Daily, Poenta d.o.o. Saraybosna. “Çeşitli Sayılar”
-
Economist Intelligence Unit. “Country Report: Bosnia and Herzegovina”,
(www.eiu.com)
-
Bosna Hersek Federasyonu Bankacılık Ajansı. “Raporlar”, (http://www.fba.ba)
-
Republika Srpska Bankacılık Ajansı. “Raporlar”, (http://www.abrs.ba)
-
BBC News. “Bosnia Herzegovina Timeline”,
(http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1066981.stm)
-
Bosna Hersek İletişim Düzenleme Ajansı. (http://rak.ba)
-
Dünya Sağlık Örgütü (http://www.who.int/en/)
-
CIA World Factbook (https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/geos/bk.html)
67/67

deri ve ayakkabı sektörleri açısından italya

İndir - Sağlık-Sen

IŞİD – PYD Çatışmasının Sıcak Cephesi: Ayn El-Arab (Kobani)

Bosna Hersek Müteahhitlik ve Teknik Müşavirlik Sektörü

buradan - Endüstri Müh. Bitirme Tasarım

KADEMLİ EKİPMAN - Çevre ve Şehircilik Bakanlığı

Fiyat Liste

TASLAK - Milli Eğitim Bakanlığı

DIS POLITIKA RAPORU

TÜRKİYE OTOMOBİL SPORLARI FEDERASYONU

Türkçe CV - Işık Üniversitesi

terörizmin finansmanı

Haziran - Latin Amerika Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi

2013 Yılı Faaliyet Raporu

1 KONSO OCAK OLİDE O 2014 – OLMAYA AKBAN 30

evde ders okulda ödev modeli flıpped classroom model

buraya - Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Medikal

RUSYA FEDERASYONU

e-katalog

3-münfesih kayıt silme listesi - Bafra Ticaret ve Sanayi Odası

Birleşik Arap Emirlikleri