YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ GEMİ İNŞAATI VE DENİZCİLİK FAKÜLTESİ OSMAN GAZİ ve ORHAN GAZİ KATAMARAN HIZLI FERİBOTLARI ANA MAKİNELERİNİN İNCELENMESİ (MTU 20V 8000 M 70R) Yağız Yetkin AZİZLER 05064009 Gemi İnşaatı ve Denizcilik Fakültesi Gemi İnşaatı ve Gemi Makineleri Bölümü’nde Hazırlanan LİSANS BİTİRME TEZİ Tez Danışmanı: Prof. Dr. Nurten VARDAR İSTANBUL, 2013 İÇİNDEKİLER Sayfa SİMGE LİSTESİ .................................................................................................................. iv KISALTMA LİSTESİ ........................................................................................................... v ŞEKİL LİSTESİ ................................................................................................................... vi ÇİZELGE LİSTESİ ............................................................................................................. vii ÖNSÖZ ............................................................................................................................... viii ÖZET ..................................................................................................................................... 9 1. GİRİŞ ................................................................................................................ 10 1.1 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.2.4 İstanbul’da Deniz Taşımacılığı ......................................................................... 10 İDO Filosunda Yer Alan Gemiler .................................................................... 11 Katamaran Hızlı Feribotlar ............................................................................... 11 Double Ended Hızlı Feribotlar.......................................................................... 12 Katamaran Deniz Otobüsleri ............................................................................ 13 Araba Vapurları ................................................................................................ 16 2. GEMİ DİZEL MOTORLARI ........................................................................... 17 2.1 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.3.5 2.3.6 2.3.7 2.3.8 2.3.9 2.3.10 2.3.11 2.3.12 2.3.13 2.3.14 2.3.15 2.3.16 2.3.17 2.3.18 2.3.19 2.3.20 2.3.21 Dizel Motorların Sınıflandırılması ................................................................... 17 Dizel Motorların Çalışma Prensibi ................................................................... 19 İçten Yanmalı Motorların Parçaları .................................................................. 20 Silindir Kapağı .................................................................................................. 20 Silindir Kapak Contası...................................................................................... 20 Silindir Gömleği ............................................................................................... 20 Piston ................................................................................................................ 20 Piston Segmanı ................................................................................................. 20 Biyel Kolu ......................................................................................................... 21 Krank Mili ........................................................................................................ 21 Volan................................................................................................................. 21 Kam Mili (Eksantrik Mil) ................................................................................. 21 Triger Kayışı ..................................................................................................... 21 Supap ................................................................................................................ 21 Yakıt Tankı ....................................................................................................... 22 Enjeksiyon Pompası.......................................................................................... 22 Common Rail .................................................................................................... 22 Yanma Odası .................................................................................................... 23 Yağ Pompası ..................................................................................................... 23 Karter ................................................................................................................ 23 Yağ Soğutucusu ................................................................................................ 23 Motor yağı ........................................................................................................ 23 Egzoz Manifoldu .............................................................................................. 24 Katalitik Konvertör (Katalitik Dönüştürücü).................................................... 24 ii 2.3.22 2.3.23 2.4 2.4.1 Turboşarj ........................................................................................................... 24 Intercooler ......................................................................................................... 24 Gemi Dizel Motorlarına Bağlanan İtici Donanımlar ........................................ 24 Su Jeti ............................................................................................................... 25 3. MTU 20V 8000 M70 DİZEL MOTOR İNCELEMESİ ................................... 27 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 3.12 Genel Yapısı ve Ana Özellikleri ....................................................................... 27 Motor Tasarımı ................................................................................................. 28 Karter ................................................................................................................ 29 Motor Yağı........................................................................................................ 30 Temiz Hava ve Egzoz Gazı .............................................................................. 32 Güç Ünitesi (Motor Grubu) .............................................................................. 33 Piston ................................................................................................................ 36 Soğutma Sistemi ............................................................................................... 36 Yakıt Enjeksiyon Sistemi (Common-Rail) ....................................................... 38 Motor Yağı (Yağlama Yağı) Devresi ............................................................... 39 Turboşarj ........................................................................................................... 41 Performans ve Yakıt Tüketim Tablosu ............................................................. 41 Supap Sistemi ................................................................................................... 42 Kontrol Sistemi ................................................................................................. 43 4. SONUÇ ............................................................................................................. 45 KAYNAKLAR .................................................................................................................... 46 EKLER ................................................................................................................................ 47 ÖZGEÇMİŞ ......................................................................................................................... 48 iii SİMGE LİSTESİ B Genişlik D Derinlik dk Dakika g Gram kW KiloWatt l Litre L Boy m Metre mm Milimetre  Ton iv KISALTMA LİSTESİ AÖN Alt Ölü Nokta BDC Bottom Deat Center (Alt Ölü Nokta) BG Beygir Gücü DC Dead Center ECM Elektronik Kontrol Modülü ECU Elektronik Kontrol Ünitesi İDO İstanbul Deniz Otobüsleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. KGS Free End KS Driving End LPG Liquefied Petroleum Gas (Sıvılaştırılmış Petrol Gazı) TASS Tepe-Akfen-Souter-Sera TDC Top Dead Center (Üst Ölü Nokta) ÜÖN Üst Ölü Nokta YY Yüzyıl v ŞEKİL LİSTESİ Şekil 2.1 Sıra tipi motor....................................................................................................... 18 Şekil 2.2 V tipi motor .......................................................................................................... 18 Şekil 2.3 Su jetinin bölümleri .............................................................................................. 26 Şekil 3.1 MTU 20V 8000 M70 Dizel motor ....................................................................... 27 Şekil 3.2 MTU 20V 8000 M70 Dizel motor silindirleri ...................................................... 28 Şekil 3.3 MTU 20V 8000 M70 Dizel motor karteri ............................................................ 29 Şekil 3.4 MTU 20V 8000 M70 Dizel motor karter kesiti ................................................... 30 Şekil 3.5 MTU 20V 8000 M70 Motor yağı, soğutucu ve hava giriş çıkışları ..................... 30 Şekil 3.6 MTU 20V 8000 M70 Dizel motor enine kesiti .................................................... 31 Şekil 3.7 Temiz hava ve egzoz gazının izlediği yol şeması ................................................ 32 Şekil 3.8 Temiz hava ve egzoz gazının dolaşımı................................................................. 33 Şekil 3.9 Güç ünitesi parçaları ............................................................................................. 34 Şekil 3.10 Güç ünitesi iç görünümü .................................................................................... 35 Şekil 3.11 Güç ünitesinin sökülmesi ................................................................................... 35 Şekil 3.12 Piston .................................................................................................................. 36 Şekil 3.13 Soğutucu kanallar ............................................................................................... 36 Şekil 3.14 MTU 20V 8000 M70 komple soğutma sistemi .................................................. 37 Şekil 3.15 Soğutma sistem şeması....................................................................................... 37 Şekil 3.16 Yakıt enjeksiyon sistemi (Common-Rail) .......................................................... 38 Şekil 3.17 Yakıt enjeksiyon sistem şeması .......................................................................... 39 Şekil 3.18 Motor yağı sistem şeması ................................................................................... 40 Şekil 3.19 Yağlama sisteminin motor içerisinde izlediği yok ............................................. 40 Şekil 3.20 Turboşarj sistemi ................................................................................................ 41 Şekil 3.21 8200 kW değere kadar "Güç - Devir Sayısı" tablosu ......................................... 42 Şekil 3.22 Temiz hava ve egzoz gazları için supap sistemi................................................. 42 Şekil 3.23 MTU 20V 8000 M70’in bilgisayar ortamında kontrolü - 1 ............................... 43 Şekil 3.24 MTU 20V 8000 M70’in bilgisayar ortamında kontrolü - 2 ............................... 43 Şekil 3.25 MTU 20V 8000 M70’in bilgisayar ortamında kontrolü - 3 ............................... 44 Şekil 3.26 MTU 20V 8000 M70’in bilgisayar ortamında kontrolü - 4 ............................... 44 vi ÇİZELGE LİSTESİ Çizelge 1.1 Osman Gazi ve Orhan Gazi Katamaran Hızlı Feribotları ................................ 11 Çizelge 1.2 Adnan Menderes ve Turgut Özal Katamaran Hızlı Feribotları ........................ 11 Çizelge 1.3 Cezayirli Hasan Paşa ve Turgut Reis Katamaran Hızlı Feribotları .................. 12 Çizelge 1.4 Kanuni Sultan Süleyman ve Yavuz Sultan Selim Double Ended Hızlı Feribotları ...................................................................................................................... 12 Çizelge 1.5 Fatih Sultan Mehmet ve Recep Tayyip Erdoğan Double Ended Hızlı Feribotları ...................................................................................................................... 13 Çizelge 1.6 Burak Reis-3, Salih Reis-4, Kemal Reis-5, Mehmet Reis-11, Murat Reis–7 Katamaran Deniz Otobüsleri........................................................................ 13 Çizelge 1.7 Kaptan Paşa, Seydi Ali Reis-1, Oruç Reis-5, Piri Reis-2, Temel Reis-2, Hızır Reis-3, Sokullu Mehmet Paşa, Barbaros Hayrettin Paşa Katamaran Deniz Otobüsleri ..................................................................................................... 14 Çizelge 1.8 Umur Bey, Uluç Ali Reis, Nusret Bey, Hezerfan Çelebi, Sarıca Bey Katamaran Deniz Otobüsleri .......................................................................................... 14 Çizelge 1.9 Çaka Bey-1, Yedi Tepe-1, Ulubatlı Hasan, Karamürsel Bey, Çavlı Bey Katamaran Deniz Otobüsleri........................................................................ 15 Çizelge 1.10 Sinan Paşa ve Piyale Paşa Katamaran Deniz Otobüsleri ............................... 15 Çizelge 1.11 Galatasaray, Okmeydanı, Topkapı, Zeytinburnu, Gayrettepe, Topçular-1, Şefik Göğen, Ata Nutku, Hereke-3, Değirmendere, Halıdere, Eskihisar-1, Karamürsel, Sahilbent, Suhulet, Sultan Ahmet, Sadabat Araba Vapurları ........................................................................................... 16 Çizelge 3.1 MTU 20V 8000 M70 Genel özellikleri ............................................................ 27 Çizelge 3.2 Referans Koşulları ............................................................................................ 41 vii ÖNSÖZ Öğrencilik hayatım boyunca hiçbir konuda yardımını esirgemeyen ve benim için bir hocadan çok daha fazlasını ifade eden değerli hocam Prof. Dr. Nurten Vardar’a tez çalışmama verdiği destek için teşekkür ederim. Aynı zamanda, tez konum için veri kaynaklarının benimle paylaşılmasını sağlayan ve araştırma yapmama yardımcı olan İstanbul Deniz Otobüsleri Sanayi ve Ticaret A.Ş Ticari İşler Direktörü Sn. Timuçin Konuksever’e, Teknik Müdür Sn. Mehmet Akbaş’a ve tez çalışmam sırasında fikirleri ile sürekli yardımcı olan değerli arkadaşım Arş. Gör. Levent Bilgili’ye teşekkür ederim. viii 9 ÖZET Gemi yapımı ve deniz taşımacılığı, kökleri neredeyse insanlık tarihi kadar eskilere dayanan bir uğraştır. Tek seferde büyük miktarda yolcu ve yük taşıyabilmelerinden ötürü gemiler, eski çağlardan beri denize ya da herhangi bir su kaynağına yakın yerleşimlerde bulunan tüm insanlar tarafından kullanılagelmiştir. Denize kıyısı olmayan ülkelerin bile içsu taşımacılığını geliştirmek ve dünya ticaretinde pay sahibi olmak adına deniz taşımacılığı konusunda çalışmalar yaptığı bilinmektedir. Türkiye, sahip olduğu önemli limanlar vasıtasıyla yüzyıllardır dış dünyayla temas halindedir. Bunun yanı sıra Türkiye, İstanbul ve Çanakkale Boğazları gibi iki çok özel ve önemli su yoluna sahiptir. Özellikle İstanbul Boğazı, şehrin iki yakasında yaşayan milyonlarca insan için uzun yıllar boyunca karşı tarafa geçmek için tek alternatif olarak kalmıştır. Marmara Denizi de sadece tek bir ülke tarafından çevrelenen, küçük; ama bağımsız olarak nitelendirilebilecek benzersiz bir iç deniz olarak İstanbul’u ülkenin diğer şehirlerine bağlamaktadır. Bu açıdan bakıldığında gerek İstanbul Boğazı gerekse Marmara Denizi yoğun bir şekilde yük ve yolcu amaçlı taşımacılık faaliyeti için kullanılagelmiştir. İstanbul Deniz Otobüsleri (İDO), Osmanlı döneminden beri Marmara Denizi ve İstanbul Boğazı’ndaki taşımacılık faaliyetlerinin önemli bir kısmını gerçekleştirmektedir. Yıllar içinde büyüyen şirket, bugün dünyanın en çok yolcu taşıyan denizcilik şirketi unvanını almıştır. Bu çalışmada İDO’nun sahip olduğu feribot ve deniz otobüslerinin makine özellikleri incelenip tanıtılmıştır. Çalışma, bahsi geçen gemiler üzerinde gelecekte yapılacak daha ayrıntılı çalışmalar için yararlı olabilecek niteliktedir. 10 1. GİRİŞ İstanbul’da Deniz Taşımacılığı Coğrafi konumu itibari ile tarih boyunca bir deniz kenti olan İstanbul’da deniz yolu ulaşımı yüzyıllar boyunca hep önem arz etti. 19. yy ortalarına kadar kayıklar ile yapılan yolcu ve yük taşımacılığı 1827 Tersane-i Amire tarafından satın alınan ilk buharlı gemiyle değişim ve gelişim sürecine girdi. Bu süreçte Boğaziçi’nde artan ulaşım talebini karşılamak üzere, önce yabancılar buharlı gemi işletmeye başladı. 1837’de biri İngiliz diğeri Rus bandıralı gemilerle yapılan taşımacılık işi kısa bir süre sonra yasaklandı, ancak devlet bu kez artan gereksinimi gidermek üzere harekete geçti. 1838 yılında Osmanlı sularında yolcu ve yük taşımak üzere işletilen ilk Osmanlı bandıralı buharlı gemiler olan Tersane-i Amire’ye ait Mesir-i Bahri ve Eser-i Hayır adlı vapurlardan biri İstanbul’da, diğeri ise Marmara Denizi’nde İstanbul, Bandırma, İzmit ve Tekirdağ arasında işlemeye başladı. 1851 yılında bugünkü Şehir Hatları’nın temeli olan Şirket-i Hayriye’nin kurulması ile 6 adet vapur sipariş edildi. Bu vapurlar 60 beygir gücünde ve saatte 5-6 mil hız yapabilen teknelerdi. 1858’den beri vapurların işlediği Haliç hattında kurulu bulunan Haliç Vapurları Şirketi’nin 1841’de ve Boğaz hattında vapur işletmek üzere 1851’de kurulmuş olana Şirket-i Hayriye’nin 1945’te kamulaştırılarak bütün haklarının Şehir Hatları’na devri ile İstanbul sularında vapur taşımacılığı tek çatı altına toplanmış oldu. 1987 yılına kadar büyük ölçüde Türkiye Deniz İşletmeleri Şehir Hatları İşletmesi İstanbul'un deniz taşımacılığını sağladı. Bu tarihte Büyükşehir Belediyesi tarafından İstanbul Ulaşım ve Ticaret A.Ş. kuruldu. 1988 yılında yapılan değişiklikle işletme, İstanbul Deniz Otobüsleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. (İDO) adını aldı. 2005 yılı Şubat ayında; İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı, Türkiye Şehir Hatları İşletmesi’ni devraldı. Devralma işlemiyle birlikte İstanbul’da deniz ulaşımından sorumlu tek otorite İDO’yu da bünyesinde barındıran İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı oldu. 2011 yılı Haziran ayında gerçekleşen özelleştirme ile İDO yönetimini TASS (Tepe-AkfenSouter-Sera) Ortak Girişim Grubu devraldı. Bugün Şehir Hatları 32 vapur ile İstanbul iskelelerine; İDO ise 5 Deniz Otobüsü, 10 Hızlı Feribot, 18 Araba Vapuruyla 32 noktaya 53 gemi ile hizmet götürmektedir. 11 İDO Filosunda Yer Alan Gemiler 1.2.1 Katamaran Hızlı Feribotlar Çizelge 1.1 Osman Gazi ve Orhan Gazi Katamaran Hızlı Feribotları Çalıştığı Hat Yenikapı - Bursa 90 Yaklaşık Sefer Süresi (dk.) 2007 İnşa Yılı Avustralya Ülke Austal Firma MTU 20V 8000 M 70R Ana Makine 4 Ana Makine Adeti Detroit Diesel S60 Dizel Jeneratör 4 Dizel Jeneratör Adeti 87,85 L (metre) 24,00 B (metre) 3,63 d (metre) 37,4 Hız (knots) 1200 Yolcu Kapasitesi 225 Araç Kapasitesi 160000 Yakıt Kapasitesi (litre) Çizelge 1.2 Adnan Menderes ve Turgut Özal Katamaran Hızlı Feribotları Yenikapı - Bandırma Yenikapı - Bursa 120 | 90 Yaklaşık Sefer Süresi (dk.) 1998 İnşa Yılı Avustralya Ülke Austal Firma MTU 20V 1163 TB 73L Ana Makine 4 Ana Makine Adeti MTU 8V 183 TE53 Dizel Jeneratör 4 Dizel Jeneratör Adeti 86,00 L (metre) 24,00 B (metre) 4,30 d (metre) 37 Hız (knots) 800 Yolcu Kapasitesi 200 Araç Kapasitesi 140000 Yakıt Kapasitesi (litre) Çalıştığı Hat 12 Çizelge 1.3 Cezayirli Hasan Paşa ve Turgut Reis Katamaran Hızlı Feribotları Yenikapı - Yalova Çalıştığı Hat 75 Yaklaşık Sefer Süresi (dk.) 1997 İnşa Yılı Avustralya Ülke Austal Firma MTU 20V 1163TB 73L Ana Makine 2 Ana Makine Adeti MTU 6R 183TE 52 Dizel Jeneratör 4 Dizel Jeneratör Adeti 59,90 L (metre) 17,50 B (metre) 3,22 d (metre) 34,5 Hız (knots) 490 Yolcu Kapasitesi 94 Araç Kapasitesi 32000 Yakıt Kapasitesi (litre) 1.2.2 Double Ended Hızlı Feribotlar Çizelge 1.4 Kanuni Sultan Süleyman ve Yavuz Sultan Selim Double Ended Hızlı Feribotları Çalıştığı Hat Yenikapı - Yalova 75 Yaklaşık Sefer Süresi (dk.) 2008 İnşa Yılı Çin Ülke Damen Firma CAT 3516B - HD Ana Makine 4 Ana Makine Adeti CAT C9 Dizel Jeneratör 3 Dizel Jeneratör Adeti 85,00 L (metre) 21,00 B (metre) 6,50 d (metre) 22 Hız (knots) 600 Yolcu Kapasitesi 112 Araç Kapasitesi 34000 Yakıt Kapasitesi (litre) 13 Çizelge 1.5 Fatih Sultan Mehmet ve Recep Tayyip Erdoğan Double Ended Hızlı Feribotları Çalıştığı Hat Pendik - Yalova 45 Yaklaşık Sefer Süresi (dk.) 2003 İnşa Yılı Norveç Ülke Kvaerner Fjellstrand Firma MTU 12V 396TE 74L Ana Makine 4 Ana Makine Adeti MTU 6R 183TE 52 Dizel Jeneratör 2 Dizel Jeneratör Adeti 80,80 L (metre) 20,80 B (metre) 3,60 d (metre) 22 Hız (knots) 588 Yolcu Kapasitesi 112 Araç Kapasitesi 29700 Yakıt Kapasitesi (litre) 1.2.3 Katamaran Deniz Otobüsleri Çizelge 1.6 Burak Reis-3, Salih Reis-4, Kemal Reis-5, Mehmet Reis-11, Murat Reis–7 Katamaran Deniz Otobüsleri 2007 İnşa Yılı Singapur Ülke Damen Firma CAT C32 ACERT Ana Makine 4 Ana Makine Adeti CAT C9 DI Dizel Jeneratör 2 Dizel Jeneratör Adeti 42,90 L (metre) 12,40 B (metre) 3,80 d (metre) 30,9 Hız (knots) 449 Yolcu Kapasitesi 10000 Yakıt Kapasitesi (litre) 14 Çizelge 1.7 Kaptan Paşa, Seydi Ali Reis-1, Oruç Reis-5, Piri Reis-2, Temel Reis-2, Hızır Reis-3, Sokullu Mehmet Paşa, Barbaros Hayrettin Paşa Katamaran Deniz Otobüsleri Norveç Ülke Kvaerner Fjellstrand Firma MTU 12V 183TE 72 Ana Makine 4 Ana Makine Adeti PERKINS 6TG2AM Dizel Jeneratör 2 Dizel Jeneratör Adeti 35,00 L (metre) 10,10 B (metre) 1,42 d (metre) 32 Hız (knots) 350 - 358 - 400 Yolcu Kapasitesi 2*3200 Yakıt Kapasitesi (litre) Çizelge 1.8 Umur Bey, Uluç Ali Reis, Nusret Bey, Hezerfan Çelebi, Sarıca Bey Katamaran Deniz Otobüsleri 1987-1988 İnşa Yılı Norveç Ülke Kvaerner Fjellstrand Firma MTU 16V 396TE 74 Ana Makine 2 Ana Makine Adeti MERCEDES OM352A Dizel Jeneratör 2 Dizel Jeneratör Adeti 38,80 L (metre) 9,70 B (metre) 1,55 d (metre) 25 Hız (knots) 449 Yolcu Kapasitesi 2*4500 Yakıt Kapasitesi (litre) 15 Çizelge 1.9 Çaka Bey-1, Yedi Tepe-1, Ulubatlı Hasan, Karamürsel Bey, Çavlı Bey Katamaran Deniz Otobüsleri 1987-1988 İnşa Yılı Norveç Ülke Kvaerner Fjellstrand Firma MTU 12V 396TE 74 Ana Makine 2 Ana Makine Adeti MERCEDES OM352A Dizel Jeneratör 2 Dizel Jeneratör Adeti 38,80 L (metre) 9,70 B (metre) 1,55 d (metre) 25 Hız (knots) 449 Yolcu Kapasitesi 2*4500 Yakıt Kapasitesi (litre) Çizelge 1.10 Sinan Paşa ve Piyale Paşa Katamaran Deniz Otobüsleri 1996 İnşa Yılı Avustralya Ülke Austal Firma MTU 16V 396TE 74L Ana Makine 2 Ana Makine Adeti MTU 6V 183AA 51 Dizel Jeneratör 2 Dizel Jeneratör Adeti 33,5 Hız (knots) 450 Yolcu Kapasitesi 915 (litre / saat) Yakıt Kapasitesi (litre) 16 1.2.4 Araba Vapurları Çizelge 1.11 Galatasaray, Okmeydanı, Topkapı, Zeytinburnu, Gayrettepe, Topçular-1, Şefik Göğen, Ata Nutku, Hereke-3, Değirmendere, Halıdere, Eskihisar-1, Karamürsel, Sahilbent, Suhulet, Sultan Ahmet, Sadabat Araba Vapurları İsmi Galatasaray Okmeydanı Topkapı Zeytinburnu Gayrettepe Topçular - 1 Şefik Göğen Ata Nutku Hereke - 3 Değirmendere Halıdere Eskihisar - 1 Karamürsel Ana Makine Türü SULZER 8 AL 20/24 SULZER 8 AL 20/24 SULZER 8 AL 20/24 SULZER 8 AL 20/24 SULZER 8 AL 20/24 ABC 8 MDXC 750-100K ABC 8 MDXC 750-100K ABC 8 MDXC 750-100K ABC 8 MDXC 750-100K ABC 8 MDXC 750-100K ABC 8 MDXC 750-100K ABC 8 MDXC 750-100K ABC 8 MDXC 750-100K MITSUBISHI S6R2 Sahilbent MPTA MITSUBISHI S6R2 Suhulet MPTA MITSUBISHI S6R2 Sultan Ahmet MPTA MITSUBISHI S6R2 Sadabat MPTA Ana Makine (Adet) 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 4 4 4 4 Dizel Jeneratör MERCEDES OM 447 MERCEDES OM 447 SCANIA DS 11 MERCEDES OM 407 MERCEDES OM 407 DAF DA150 E/M SCANIA DS 9-95 SCANIA DS 9-95 DAF DKT 1160 M DAF DKT 1160 M DAF DKT 1160 M DAF DKT 1160 M DAF DKT 1160 M VOLVO PENTA D5AT VOLVO PENTA D5AT VOLVO PENTA D5AT VOLVO PENTA D5AT Dizel Jeneratör (Adet) 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 İDO filosunda yer alan ve yukarıdaki çizelgelerde gösterilen 52 adet deniz taşıtında 154 tanesi ana makine, 118 tanesi ise yardımcı makine olmak üzere toplam 272 adet dizel motor yer almaktadır. 17 2. GEMİ DİZEL MOTORLARI Hem geleneksel dizeller, hem de gemiler için özel tasarlanmış gemi dizel makineleri yakıtın ateşlemesini sıkıştırma yöntemi ile yapan makinelerdir. Silindirleri düz sıralı ya da V şeklinde dizilen ve pistonların döndürdüğü yatay konumda bir krank milinden oluşan içten yanmalı motorlar olan gemi dizel motorları yakıt içerisindeki kimyasal enerjiyi silindir boyunca mekanik enerjiye çevirirler. Günümüzde buhar türbinli makineler ile çeşitli tehlikeli yük taşıyan gemiler istisna olarak kabul edildiğinde dizel motor kullanımının çok yüksek düzeydedir. Dizel motorların tercih edilmesinde elde edilecek performans, kullanılan yakıtın fiyatı ve tüketimi, bakım süreç ve masrafları, oluşturacağı gürültü, emisyon değerleri ve sağlamlık gibi başlıca etkenler göz önüne alınır. Silindir diziliş şekline göre V tipi dizel motorlar silindir sayısını iki kat kadar arttırmasına rağmen motor hacmini aynı oranda arttırmaz ayrıca daha az miktarda krank mili ana yatağına sahip olduğu için motordaki sürtünme kayıpları daha azdır. Bu sebeplerden dolayı yüksek güç ihtiyacı gereken gemilerde bu tip motorların tercih edilmesi daha uygun olmaktadır. Alman Mühendis Rudolf Diesel tarafından bulunan 23 Şubat 1893 tarihinde patenti alınan dizel motorlarda benzinli motorlardan farklı olarak ateşleme için bujiye ve yakıt oksijen karışımını oluşturmak için karbüratöre ihtiyaç yoktur. Dizel Motorların Sınıflandırılması Dizel motorlarını daha iyi tanıyabilmek ve birbirleriyle karşılaştırma yapabilmek için, ayrım özelliklerine göre sınıflandırma yapılabilir. Buna göre: 1. Çalışma prensiplerine göre 2. Silindir tertip şekillerine göre 3. Devir sayılarına göre 4. Piston bağlantılarına göre 5. Piston hareketlerine göre 6. Yakıt püskürtme sistemlerine göre 7. Kullanılan yakıta göre Dizel motorlar olarak sınıflandırılır. 18 Şekil 2.1 Sıra tipi motor Şekil 2.2 V tipi motor 19 Dizel Motorların Çalışma Prensibi Motorun süpürmesinde, egzoz gazını silindirin dışına atma ve taze hava çekme işlemi, kapakçıklar (valf) veya giriş ve çıkış kanalları aracılığıyla yapılır. Dizel motorun kapasitesinin tam olarak kullanılabilmesi için içeriye alınan havayı sıkıştırabilecek turboşarj kullanılması gerekir; turboşarj ile havanın sıkıştırılmasından sonra bir ara soğutucu ile içeri alınan havanın soğutulması ayrıca verimi arttırılır. Çok soğuk havalarda, dizel yakıt koyulaşır, viskozitesi artar, balmumu kristalleri oluşur veya jel haline dönüşür. Yakıt enjektörü, yakıtı silindirin içine etkili bir şekilde itemez ve bu yüzden soğuk havalarda motorun çalıştırılmasını zorlaştırabilir. Dizel teknolojisinde bu zorluğu yenmek için çeşitli önlemler geliştirilmiştir. Sıkça kullanılan bir uygulama, yakıt hattı ve yakıt filtresini elektrikle ısıtmaktır. Bazı motorlarda silindir içinde bulunan kızdırma bujileri denen küçük elektrikli ısıtıcılar, çalıştırmak için silindirleri önceden ısıtırlar. Az sayıda motorda kullanılan başka bir teknolojide ise, manifold içindeki rezistans telli ısıtıcılar, motor çalışma sıcaklığına gelinceye dek giriş havasını ısıtır. Eski dizel motor sisteminin en önemli parçası hız kontrol ünitesidir; bu ünite yakıtın gelme hızını kontrol ederek motorun hızını sınırlar. Benzin motorlarından farklı olarak dizel motorlarında hava emme supabı yoktur (burada kastedilen benzinli motorlardaki karbüratörün içindeki kapış diyaframı ve hava emiş kelebeğidir), bu yüzden hız kontrol ünitesi olmazsa motor fazla hızlanır. Eski tip hız kontrol üniteleri motordan bir vites sistemi ile yönlendirilir ve böylece sadece motor hızıyla doğru ilişkili olarak yakıt sağlanırdı. Modern elektronik kontrollü dizel motorları benzin motorlarındakine benzer bir kontrol mekanizmasını (ECM) Elektronik Kontrol Modülü veya Elektronik Kontrol Ünitesi (ECU) yoluyla uygularlar. Motor "bilgisayarı" ECM/ECU içinde motorun çalışmasıyla ilgili algoritmalar ve ölçümleme tabloları kaydedilmiştir. ECM/ECU bir algılayıcıdan motor hızına dair sinyal alınca gereken bilgi işlemlerini yapar, elektronik ve hidrolik valfler aracılığıyla yakıt miktarını ve yanma zamanlamasını kontrol ederek motor hızını sabit tutar. Yakıtın pistonların içine enjeksiyonunun başlama zamanının kontrolü, emisyonların azaltılması ve motor veriminin (yakıt ekonomisi) artırılması için en önemli unsurdur. Silindir içine yakıt enjeksiyonu başlama zamanlaması, günümüz modern motorlarında elektronik olarak kontrol edilmektedir. Zamanlama, genellikle üst ölü noktanın (TDC/Top Dead Center) önündeki pistonun krank ünitesi açısı ile ölçülür. Örneğin, piston üst ölü noktadan 10 derece önde olduğu zaman eğer ECM/ECU yakıt enjeksiyonuna başlarsa, enjeksiyon başlama veya zamanlama 10 derece öndedir denir. 20 İçten Yanmalı Motorların Parçaları 2.3.1 Silindir Kapağı Motor bloğu ‘nu arasına silindir kapak contası konularak üstten kapatacak şekilde imal edilen motor parçasıdır. Silindir kapağı üzerinde emme manifoldu, egzoz manifoldu ve bujiler bulunur. Supap sistemine de yataklık etmektedir. Otomobil motorlarında genelde tüm bloğu kaplayan bir tane silindir kapağı bulunmaktadır. Büyük motorlarda ise her silindirin kendi silindir kapağı vardır. 2.3.2 Silindir Kapak Contası Silindir kapağı ile motor bloğu arasındaki sızdırmazlığı sağlayan elemandır. Silindirlerin bulunduğu blok ile kapak arasına konulan ince, sıcaklığa dayanıklı bir elemandır. Motor harareti aşırı yükseldiğinde ilk olarak bu conta yanar. Conta yanarsa silindir yanma odasına soğutma suyu girer, hararet devam ederse kapak çatlar. 2.3.3 Silindir Gömleği Pistonlar, segmanlar ve yanma odası ile yanma enerjisini mekanik enerjiye dönüştürür. Gömlekler, yüksek basınca, mekanik ve termal güce karşı ölçülerini koruyacak şekilde dayanıklıdır. Korozyona karşı dayanıklıdır. Yanma esnasında oluşan ısıyı soğutma kanallarına yönlendirirler. Gömlekler bütün hareket boyunca pistonu tutar. 2.3.4 Piston Bir silindir içine 1000'de 7 boşluk olacak şekilde yerleştirilmiş disk şeklinde parça. Motor, pompa ve kompresör gibi makinalarda silindirden dışarı uzanan (biyel) piston koluna bağlı olarak kullanılır. Motorlu araçlarda kimyasal enerjiyi (benzin, mazot, LPG v.b.) mekanik enerjiye çeviren düzenektir. 2.3.5 Piston Segmanı İçten yanmalı, 4 zamanlı ve 2 zamanlı motorlarda silindir bloğu içinde hareket eden piston ya da pistonların üzerine açılmış segman kanallarının içinde çalışan gri dökme demirinden ya da çelik alaşımlarından yapılan halka biçimindeki parçalardır. Segmanlar, sıkıştırma zamanı sırasında silindir içerisine alınan havanın kartere sızmasını engelleyerek kompresyonun oluşmasını sağlar. karterdeki yağın ve havanında silindir boşluğuna sızmasını engeller. 21 2.3.6 Biyel Kolu Pistonla krank milini birbirine bağlayan parçadır. Bir ucu perno yardımıyla pistona ve diğer ucu veya büyük tarafı ise krank pimi ile krank miline bağlanan biyel kolları, pistonun silindir içinde yaptığı eksenel hareketi, dönme hareketine çevirerek krank milinin dönmesini sağlar. Motorun piston pernosu ile birlikte mekanik olarak en çok yüklenen parçalarındandır. 2.3.7 Krank Mili Eksantrik bir mildir ve pistonların yaptığı doğrusal hareketi dairesel harekete çevirir. Krank mili genellikle dövme yöntemi ile üretilir ve biyel kolunun çalışacağı bölgeleri talaşlı imalatla hassas bir şekilde işlenir. Krank mili malzemesi düşük alaşımlı çeliktir. Döküm yoluyla üretilen krank mili Küresel grafitli dökme demirle de üretilir. Malzemenin özellikleri aşınmaya, eğrilmeye ve burulmaya karşı dayanımlı olmalıdır. Krank miline yataklık eden kaymalı yataklar (krank mili yatağı) ise mikro kaynamaları engellemek için pirinçten yapılır. 2.3.8 Volan Krank miline bağlı krankın hareketi ile direkt dönen ve ateşleme zamanında aldığı gücü diğer zamanlarda motorun dönmesi için harcayarak hareketinin devamlılığını sağlayan büyük silindirik dişlidir. Krank mili ile birlikte motorun dengesini sağlar. 2.3.9 Kam Mili (Eksantrik Mil) Hareketini triger kayışı ya da zincirinden alır. Motorda görevi emme ve egzoz supaplarının zamanında açılmalarını sağlamaktır. İlkel 4 silindirli 8 supaplı motorlarda tek, 16 supaplı yeni nesil motorlarda 2 adet bulunur. 2.3.10 Triger Kayışı Motorlarda silindir kapağı içerisinde bulunan egzoz ve emme supaplarını hareket ettiren eksantrik (kam) mili ile krank mili üzerinde bulunan volan dişlisini birbirine bağlayan parçadır. Triger kayışı yapımında cam elyaf maddesi kullanılarak sağlamlığı arttırılmıştır. 2.3.11 Supap Yay yardımıyla gergin tutulup yatağın düzlemine dik olarak gidip gelme hareketi yaparak bir akışkanın geçişini ayarlamaya yarayan kapağa denir. Supap, boru sistemlerinde gaz veya sıvı, motorlarda ise gaz geçişini kontrol etmeye yarar. 22 2.3.12 Yakıt Tankı Motorunun çalışması için gerekli olan enerjiyi sağlamak amacıyla kullanılan yakıtın konulduğu tanklara denir. Yakıt tankları, çok küçük boyuttaki bir çakmak gibi plastikten olacağı gibi Uzay mekiği dış yakıt tankı gibi çok büyük olabilir ve birçok değişik malzemeden üretilebilir. 2.3.13 Enjeksiyon Pompası Yakıt deposundaki yakıtı emerek enjektörlere yüksek basınçta pompalayan bir pompadır. Depodan 2 adet yakıt borusu çıkar. Yanma odasına giremeyen yakıt tekrar depoya döner. Direkt püskürtme ve çok noktadan püskürtmeli enjektörler vardır. 2.3.14 Common Rail Dizel motorlarda kullanılan bir yakıt enjeksiyon sistemi olup “tutuculu püskürtme” veya “ortak boru” anlamına gelir. Bugüne kadar kullanılan aynı türdeki sistemlere göre yakıt sarfiyatı, egzoz gazı emisyonu, çalışma sistemi ve gürültü oluşumunda daha üstün bir sistemdir. Direkt tahrik edilen blok veya tek pompalı sistemlerden farlı olarak Common-Rail ’de basınç oluşumu ve püskürtme ayrılmaktadır. Geleneksel dizel direkt püskürtücüleri yaklaşık 900 bar’lık basınç ile çalışırken, Common-Rail Sistemi, yakıtı 1500 bar’a kadar yükselen bir basınç ile ortak bir boru üzerinden enjektörlere dağıtır. Elektronik motor kumandası, bu yüksek basıncı, motorun devir sayısına ve yüküne bağlı olarak ayarlar. Püskürtmeyi, enjektörler üzerinde bulunan ve süratle anahtarlanabilen manyetik supaplar sağlamaktadır. Bu da püskürtmenin şekillendirilmesi, püskürtme miktarının ölçülmesi ve yakıt püskürtmesi bakımından yeni imkânlar sağlamaktadır. Ayrıca yine bu imkânlar sayesinde yeni sistemin mükemmel bir avantajı olan Pilot (ön) Püskürtme ortaya çıkmaktadır. Pilot püskürtme, esas ana püskürtmeden önce oluşarak yakıtın yanmasına ilişkin çıkış oranlarını yüksek derecede iyileştirmektedir. Ön veya çoklu püskürtme, süratli manyetik supaplarına çok kere kumanda edilmesi ile oluşturulur. Böylece hem zararlı madde ve gürültü emisyonu hem de dizel motorlarının sarfiyat değerleri daha da azaltılmaktadır. Common-Rail sistemi, motorda önemli değişiklikler yapılmadan, kullanılan püskürtme sisteminin yerini alabilmektedir. Basınç oluşumunun ve püskürtmenin ayrılmasına ilişkin tek şart, bir dağıtıcı boru (Rail) ve enjektörlere giden borulardan oluşan, Yüksek Basınç Tutucusu ’dur. Sistemin çekirdek 23 parçası, manyetik supap kumandalı enjektördür. Püskürtme olayı, beyinden manyetik supaba giden bir sinyal ile başlatılır. Bu arada püskürtülen miktar, hem manyetik supabın açılma süresine hem de sistem basıncına bağlıdır. Sistem basıncını, yüksek basınçlı, pistonlu pompa oluşturmaktadır. Adı geçen pompa, düşük tahrik dönme momentleri ile çalışır, bu da pompa tahrikinin yükünü azaltmış olur. Basınç oluşumu için, binek otomobillerde distribütör tipi pompalar; ticari araçlarda ise sıra tipi pompalar öngörülmüştür. Common-Rail sistemlerinde, beyin, sensörler ve çoğu sistem fonksiyonları, başkalarında bulunan pompa-meme-birimi ve pompa-boru-meme gibi zamana bağlı tek pompa sistemleri ile eşittir. Ön püskürtme sayesinde bu direkt püskürtücü, ön yanma odalı motorun düşük gürültü seviyesi ile çalışırken aynı zamanda en katı egzoz gazı kurallarına da uymaktadır. 2.3.15 Yanma Odası Motor silindirinin içinde pistonların hareket ettiği silindir şeklindeki boşluktur. Üst kısmı silindir kapağı ile kapatılır. Silindir kapağı içinde bulunan bujilerin ateşleme yapan kısımları yanma odası içindedir. 2.3.16 Yağ Pompası Yağı karter (yağ deposu)'den alarak basınçlı bir şekilde yağ kanallarına ve buradan hareketli parçaların üzerine göndermeye yarar. Yağ pompası hareketini eksantrik kam milinden alır. 2.3.17 Karter İçten yanmalı motorlarda motorun alt kısmında bulunan yağ tankıdır. Krank milini dışarıdan gelebilecek darbelere karşı korur. Yağa depoluk eder soğumasını sağlar. Boğazlı ve boğazsız olmak üzere 2 çeşittir. 2.3.18 Yağ Soğutucusu Çok düşük veya çok yüksek devirlerde uzun süre çalışan motorların yağlarını soğutmak için kullanılan yağ soğutucu radyatörlerdir. Motor yağları ısındıkça sürtünme katsayıları düşmekte buna paralel olarak da yağlama özelliklerini yitirmektedirler. Yağ soğutucuları bu olumsuzluğun önüne geçmek için kullanılmaktadır. 2.3.19 Motor yağı Motorun çalışan parçaları arasında kaygan bir yağ tabakası oluşturarak sürtünen yüzeylerin aşınmasını önler. Ayrıca motorun içinde çalışan parçaları temizler. 24 2.3.20 Egzoz Manifoldu Silindir içindeki yanmış gazın çıkış borusudur. Genelde 4 adet silindirden çıkan boru birleşir ve katalizöre girer. İşte silindir ile katalizör arası egzoz manifoltudur. Bazı turbo modellerde manifold turboşarja bağlanır. Egzoz gaz basıncı turboşarjın pompasını çalıştırır. Turboşarj da temiz hava emerek bu havayı sıkıştırarak yanma odasına yollar. 2.3.21 Katalitik Konvertör (Katalitik Dönüştürücü) Motorların egzozlarındaki (dışarı verdikleri gaz) çevreye zararlı maddeleri daha az zararlı maddelere dönüştüren aygıt. 2.3.22 Turboşarj Motora atmosferik basıncın üzerinde hava vererek yani cebri doldurum yaptırarak daha küçük hacimli motordan daha yüksek güç alınmasını sağlayan, hareketini egzoz gazının dışarı çıkma basıncından alan bir çeşit pompadır. Türbin ve kompresör olmak üzere iki adet pervaneye sahiptir. Türbin egzoz tarafında, kompresör emme tarafında yer almaktadır. Egzoz gazının çıkma basıncıyla dönen türbin aradaki bağlantı milinin yardımıyla kompresör pervanesini döndürür. Bu sayede motor silindirine önemli ölçüde artan bir hava girişi sağlanır. 2.3.23 Intercooler Turboşarjlı motorlarda turbonun sıkıştırması sonucu ısınan havanın soğutulması için kullanılan ek soğutucudur. Turbonun basıncını yükselttiği hava radyatöre benzeyen peteklerin içerisinden geçirilerek tekrar soğutulduktan sonra motora gönderilir. Gemi Dizel Motorlarına Bağlanan İtici Donanımlar Gemilerin hareketini sağlayan itici donanımlar farklı şekilde olabilmektedir. Bu donanımların temel görevi dizel motordan aldıkları gücü itici kuvvete çevirmektir. Gemi türüne, kullanım alanına ve hız gereksinimlerine göre aşağıdaki donanımlar kullanılabilir: a. Hatve Kontrollü Pervaneler b. Nozullu Pervaneler c. Süper Kavitasyonlu Pervaneler d. Tandem Pervaneler 25 e. Zıt Dönüşlü Pervaneler f. Grim Tekerlekli Pervaneler g. Üst Üste Bindirilmiş Pervaneler h. Pervane / Stator Sistemi i. Yüzey Yarıcı Pervaneler j. TVP Pervaneler k. Z – Sürüşlü Pervaneler l. İz Düzenleyici Nozul m. Asimetrik Kıç n. Pervane Göbek Finleri o. Grothues Dağıtıcıları p. Su Jeti q. Düşey Pervaneler İDO Filosunun önemli kısmını oluşturan Hızlı Feribotlarda dünyadaki diğer örneklerinde olduğu gibi Su Jeti sistemi kullanılmaktadır. 2.4.1 Su Jeti Su jetleri 20 knot hızın üzerindeki hız ihtiyaçlarında kullanıma uygundurlar. Daha az hız ihtiyaçlarında istenilen verimi sağlamayacağı için ortalama olarak 20-24 knot altındaki hız ihtiyaçları için pervaneler tercih edilmelidirler. Su jetleri pervaneler gibi gemiler için bir hidrodinamik itici olmalarına rağmen geminin içiresinde düzenlenmiş olup pervaneden daha çok bir pompa görevi görürler. Su jeti tekne içinde bulunan bir pompa yardımıyla gemi dibinden emilen su, gemi kıçında ya su hattı altında bulunan nozuldan (lüleden) su içine ya da su hattı üzerindeki bir nozuldan havaya tazyikle püskürtülerek teknenin hareketi sağlanır. Bu sistemde önemli olan, belli bir su hacminin hızını arttırıp, yer değiştirmesini sağlamaktır. Su jetinin seçilmesindeki en büyük neden, yüksek sürat gereksinimini verimli bir şekilde karşılayabilmektir. Su jeti her tülü gemide kullanılabilir. Ancak orta ve büyük deplasmanlı gemiler için pek uygun değildir. Nozulun dışarıya atış açısı, sancak-iskele doğrultusunda 30 dereceye kadar döndürülebilmesiyle manevra yapılmakta ve bu nedenle de dümene ihtiyaç duymamaktadır. Bu avantajlarına karşın düşük hızlarda yakıt tüketimi artmakta ve pompa-jet sistemine su alınırken, suya havanın karışması sevk verimini düşürmektedir 26 Şekil 2.3 Su jetinin bölümleri Şekil 2.5’te görülen basit çizimde se jetinin temel bölümlerini ve yapısını şekildeki numaralı kısımlar yardımıyla gösterilebilir. Buna göre: 1. Su Hattı Yüksekliği 2. Nozul 3. Stator 4. Çark 5. Pompa 6. Su Girişi 7. Giriş Kanalı 8. Şaft 9. Çapraz Kesit 10. Gemi Gövdesi 11. Etkin Giriş Hızı 12. Gemi Hızı Şeklinde belirtilebilir. 27 3. MTU 20V 8000 M70 DİZEL MOTOR İNCELEMESİ Genel Yapısı ve Ana Özellikleri MTU 20V 8000 M70 serisi deniz uygulamaları için dayanıklı bir yeni nesil dizel motordur. Tasarımı kapsamlı testler ile onaylanmış, performans, tüketim ve emisyon gibi bütün hedefler bir araya toplanmıştır. MTU firması ürettiği bu model için yaptığı tanımlamada; “MTU 8000 serisi hızlı ticari deniz araçlarının yüksek güç talebini karşılamak için geliştirilmiştir. Kolay bakım, düşük tüketim, çevresel açıdan sağlıklı tasarım ve düşük işletme maliyeti gibi özellikleri bu seriyi farklı kılmaktadır. Tüm motor sistemini sadece birkaç ara yüzde toplayan sistemi sayesinde kurulumu çok kolaydır.” ifadesini kullanmaktadır. Şekil 3.1 MTU 20V 8000 M70 Dizel motor Çizelge 3.1 MTU 20V 8000 M70 Genel özellikleri Kuru Ağırlık Toplam Uzunluk Toplam Genişlik Toplam Yükseklik Toplam Silindir Uzunluğu (V) Biçim Açısı Silindir Çapı Strok Silindir Hacmi Maksimum Güç Hız Aralığı (dvr/dk) 47,2 (ton) 7282 (mm) 2038 (mm) 3364 (mm) 4920 (mm) 48 ° 265 (mm) 325 (mm) 17,37 (litre) 9000 kW 380 - 1150 28 Motor Tasarımı Şekil 3.2 MTU 20V 8000 M70 Dizel motor silindirleri Yukarıdaki şekilde MTU 20V 8000 M70’in en sade biçimde genel görünümü yer almaktadır. Sırasıyla A1’den A10’a kadar gösterilen bölgeler motorun sol tarafındaki silindirleri, B1’den B10’a kadar gösterilen bölgeler ise motorun sağ tarafındaki silindirleri belirtmektedir. Şekilden de anlaşılacağı gibi motor 20 Silindirli bir V Tipi motordur. Motora V şekli 48°’lik açı ile verilmiştir. Ayrıca motorun isimlendirilmesinde kullanılan 20V ibaresi de 20 Silindirli V Tipi bir motor olduğunu belirtmektedir. Benzer isimlendirme MTU firmasının ürettiği farklı motorlarda da kullanılmıştır. Örnek olarak; -MTU 12V 396 TE74- 12 Silindirli V Tipi, -MTU 16V 396 TE74L- ise 16 Silindirli V Tipi bir motordur. V Tipi Motorlar V tipi motor, silindirlerin krank şaftı üzerinde iki sıra halinde ve iki eğik düzlem üzerinde "V" şeklinde dizildiği motor tipidir. Sıralı tip motorlara göre daha yüksek bir güç/hacim oranına sahip olan bu tip motorlar nispeten yüksek performans gereken uygulamalarda kullanılırlar. Silindirler arasındaki açı benzinli motorlarda 60° veya 90°, dizel motorlarda ise 30° ila 120° arasında değişebilir. Genellikle aynı eksendeki iki koldan gelen iki piston krank 29 mili üzerindeki ortak pimi kullanırlar. Silindirlerin numaralandırmasına güç çıkışının (KS) karşı tarafındaki sol silindirden başlanır. V tipi motorlar daha çok güç istenen ve fazla yer kaplamaması gereken yerlerde tercih edilirler. Bu tip motorlarda sıra tipi ile karşılaştırıldığında silindir sayısı artırılsa bile motorun boyutları fazla artmaz. Daha az miktarda krank mili ana yatağına sahip olduğundan motordaki sürtünme kayıpları daha azdır. 3.2.1 Karter Sert tasarım, sfero döküm, entegre şarjlı hava nakli, tek merkezi bir konumda bulunan kam mili ve ana yağ kanalı, güvenli ana yatak kapakları için hidrolik gerilmiş cıvatalar, geniş karter erişim delikleri özellikleri ile tasarlanmış kartere sahiptir. Bu özellikleri sayesinde son derece sert bir yapıya sahip olup, güçlü bir krank mil desteği sunmaktadır. Bir diğer avantajı da soğutma suyu ile bağlantısının bulunmaması ve yerinde değiştirilebilir bir ana yatağa sahip olmasıdır. Şekil 3.3 MTU 20V 8000 M70 Dizel motor karteri 30 Şekil 3.4 MTU 20V 8000 M70 Dizel motor karter kesiti 3.2.2 Motor Yağı Şekil 3.5’te makinenin -şekle göre- sol alt kısmında kahverengi renkle gösterilen oklar motor yağının giriş ve çıkış kısımlarını belirtmektedir. Şekil 3.4’te karter içerisinde dolaştığı yerler görünürken. Daha detaylı görünümün yer aldığı şekil 3.6’da motorun enlemesine kesitinde motor yağının depolandığı bölge kahverengi olarak motorun en alt kısmında görülmektedir. Şekil 3.5 MTU 20V 8000 M70 Motor yağı, soğutucu ve hava giriş çıkışları 31 Şekil 3.6 MTU 20V 8000 M70 Dizel motor enine kesiti 32 Şekil 3.6’da görülen kesitte mavi renkli kısımlar temiz havanın, turuncu renkte gösterilen kısımlar ise egzoz gazlarının yer aldığı bölgelerdir. Motor soğutma suyunun yer aldığı bölgeler yeşil renkle gösterilirken, motorun en alt kısmında bulunan kahverengi bölge ise makine yağının depolandığı bölgedir. Son olarak şekilde makinenin sağ ve sol üst kısımlarında ince bir şerit olarak sarı renkle gösterilen bölgeler yakıtın motor içinde yer aldığı bölgelerdir. 20 Silindirli bir motor olan MTU 20V 8000 M70 2 silindirli tek sırası şekildeki kesitle gösterilmiştir. Aynı yapı 10 sıra halinde devam etmektedir. Temiz Hava ve Egzoz Gazı Temiz havanın ve egzoz gazının motor içerisinde bulunduğu noktaları Şekil 3.6’da verilen enine kesitte kısmi olarak görülmektedir. Temiz havanın motor içerisine girişinin ardından yanma işlemi ve sonrasında egzoz gazı olarak motoru terk etmesi Şekil 3.7’de şema olarak gösterilmiştir. KS ile belirtilen kısım motorun ön kısmıdır. Şekilde üçer sıra halinde gösterilen silindirler gerçekte A1-A2-A3…..A10 ve B1-B2-B3…..A10 olarak 10 sıra halinde devam etmektedir. Mavi renk ile gösterilen kısımlar temiz havanın motor içerisine girmesini ve izlediği yolu belirtirken, turuncu renk ile gösterilen kısımlar yanma olayının ardından meydana gelen egzoz gazının motoru terk etmesini ve izlediği yolu belirtmektedir. Şekil 3.7 Temiz hava ve egzoz gazının izlediği yol şeması 33 Temiz havanın ve egzoz gazının motor içerisindeki izlediği yol Şekil 3.8’de daha net olarak gösterilmektedir. Bu şekki motorun şeffaf hali olarak ele alırsak motora iki yandan giren temiz hava sırayla bütün silindirleri dolaşarak yanma işleminde kullanılmakta, ardından gösterilen yoldan egzoz gazı olarak dışarı atılmaktadır. Şekil 3.8 Temiz hava ve egzoz gazının dolaşımı Güç Ünitesi (Motor Grubu) Silindir kapağı, boşluk bırakıcı pul, silindir gömleği, piston, biyel ve güç iletim fonksiyonlarından oluşan ünitedir. 8000 Serisinin silindir ünitesi 4 cıvata ile karter üzerine sabitlenmiştir. Kolay sökülüp takılabilmesi avantajının yanı ara soğutma suyu gövdesinin silindir kapağına 24 cıvata ile bağlanmış olması sayesinde mükemmel derecede sızdırmazlık 34 sağlamaktadır. Silindir hattı en uygun şekilde dairesel olarak biçimlendirilmiş, Hat ve Segmanların Aşınmanın düşük olması sağlanmıştır. Bir diğer avantajı ise emme (giriş) ve egzoz kanalları için geniş alan sağlamasıdır. Şekil 3.4’te 1 numaralı bölge silindir kapağını, 2 numaralı bölge ara soğutma suyu gövdesini, 3 numaralı bölge piston kol yatağını, 4 numaralı bölge pistonu, 5 numaralı bölge ise silindir gömleğini göstermektedir. Şekil 3.9 Güç ünitesi parçaları Şekil 3.10’da turuncu renk ile gösterilen bölge egzoz gazlarının motoru terk ettiği bölgeyi, yeşil renk ile gösterilen bölge motor soğutucusunun yer aldığı bölgeyi, kahverengi renk ile gösterilen bölge ise motor yağının bulunduğu bölgeyi belirtmektedir. Şekil 3.11’de ise güç ünitesinin sökülmesi gösterilmektedir. 35 Şekil 3.10 Güç ünitesi iç görünümü Şekil 3.11 Güç ünitesinin sökülmesi 36 Piston Şekil 3.12 Piston Dökme çelik piston tepesi ve çelik piston eteklerinden oluşan kompozit piston büyük çaplı piston pimine, iki sıkıştırıcı halkaya bir yağ sıyırıcı halkaya ve yağ soğutucuya sahiptir. Yüksek ateşleme basınçlarına dayanıklı olarak tasarlanan piston sahip olduğu özellikleri sayesinde düşük yağ tüketimi sağlamasının yanı sıra düşük siyah duman ve NOx emisyonu da sağlamaktadır. Soğutma Sistemi Şekil 3.13 Soğutucu kanallar 37 Şekil 3.14 MTU 20V 8000 M70 komple soğutma sistemi Şekil 3.15 Soğutma sistem şeması 38 Şekil 3.14’te motorun komple soğutma kanalları ve izlenilen yollar gösterilmektedir. Şekil 3.15’te yer alan şemada ise düz yeşil çizgi olarak gösterilen hatlar yüksek sıcaklı devrelerini, kesik yeşil çizgilerle gösterilen hatlar ise düşük sıcaklık devrelerini göstermektedir. Şekil 3.13’te ise güç ünitesinde ve silindir kapağında yer alan soğutucu bölmeler yeşil renk ile gösterilmiştir. Yakıt Enjeksiyon Sistemi (Common-Rail) Bölüm 2.3.14’te yer alan Common-Rail yakıt enjeksiyon teknolojisinin kullanıldığı 8000 serisi bu teknolojinin sağladığı avantajları taşımaktadır. Püskürtme zamanlaması, enjeksiyon basıncı ve akış hızı kontrol altında tutulup sürekli optimize durumda bulunmakta ve mekanik düzenlemelere gerek duymamaktadır. Tüm çalışma aralığında düşük yakıt tüketimi ve tüm motor hızlarında yüksek enjeksiyon basıncı sağlaması ve egzoz kararmasının neredeyse algılanamayacak düzeyde tutması da diğer avantajlarıdır. Şekil 3.16 Yakıt enjeksiyon sistemi (Common-Rail) 39 Şekil 3.17 Yakıt enjeksiyon sistem şeması Şekil 3.142te koyu sarı renkli (siyah noktalı) bölgeler düşük basınçta yakıt besleme hattını, açık sarı renkli bölgeler ise yüksek basınçta yakıt besleme hattını belirtmektedir. Aynı şekilde beyaz renkli bölgeler geri dönüş yolunu, siyah renkli bölgeler ise yakıt sızıntısını belirtmektedir. Şekil 3.15’te pembe renkli kısımlar düşük basınçtaki yakıtı, sarı renkli kısımlar ise yüksek basınçlı yakıt beslemesini belirtmektedir. Motor Yağı (Yağlama Yağı) Devresi Motora bütünleşmiş halde olan filtre göstergesi bulanan ve geri püskürtme (back-flushing) özelliği ile sürekli yağ akışı sağlayan otomatik yağ filtre özelliğinin sabit filtrasyon kalitesi, çevre dostu olması, düşük bakım gerektirmesi ve yağ bakımının motora entegre olması gibi birçok avantajı bulunmaktadır. Şekil 3.18’te motor yağ sistemi şeması, 3.19’da ise motor yağının motor içerisinde izlediği yol gösterilmektedir. 40 Şekil 3.18 Motor yağı sistem şeması Şekil 3.19 Yağlama sisteminin motor içerisinde izlediği yok 41 Turboşarj MTU 20V 8000 M70 üzerinde 4 adet turbo yer almaktadır. Çabuk tepki ve hızlanma özelliğine sahip olan turbolar düşük kütleli momente sahip olan turbolar hidrolik tahrikli türbin kapaklarına sahiptirler. Şekil 3.20 Turboşarj sistemi Performans ve Yakıt Tüketim Tablosu Çizelge 3.1’de yer alan referans koşullarında sıralı turboşarj ile 8200 kW değerlerinde performans ve yakıt tüketim tablosu Şekil 3.9 verilmiştir. Çizelge 3.2 Referans Koşulları Emme Hava Sıcaklığı Su Sıcaklığı Atmosfer Basıncı Giriş Basıncı Yakıt Besleme Sıcaklığı Yakıt Tüketim Toleransı 25°C 25°C 1000 mbar 25 mbar 25°C +5%(g/kWh) 42 Şekil 3.21 8200 kW değere kadar "Güç - Devir Sayısı" tablosu Supap Sistemi Şekil 3.22 Temiz hava ve egzoz gazları için supap sistemi 43 Kontrol Sistemi Uydu üzerinden uzaktan kontrol sistemi bulunan MTU 8000 serisi motorların bilgisayar ortamında takibi yapılabildiği gibi aynı şekilde kontrolü de sağlanabilmektedir. Bu işlemlerin ekran görüntüleri şekil 3.23, 3.24, 3.25 ve 3.26’daki gibidir. Şekil 3.23 MTU 20V 8000 M70’in bilgisayar ortamında kontrolü - 1 Şekil 3.24 MTU 20V 8000 M70’in bilgisayar ortamında kontrolü - 2 44 Şekil 3.25 MTU 20V 8000 M70’in bilgisayar ortamında kontrolü - 3 Şekil 3.26 MTU 20V 8000 M70’in bilgisayar ortamında kontrolü - 4 45 4. SONUÇ Deniz taşımacılığı, tek seferde büyük miktarlarda yük ve yolcu taşıyabilme özelliğinden dolayı gün geçtikçe daha fazla önem kazanmaktadır. Günümüzün gelişen teknolojisiyle birlikte çeşitli amaçlar için daha büyük gemiler inşa edilebilmekte ve bu sayede çevreye daha duyarlı hale gelen gemiler vasıtasıyla daha büyük miktarlarda yük ve yolcu taşınabilmesi mümkün olmaktadır. İstanbul’un konumu, deniz taşımacılığı açısından daha özel bir durum arz etmektedir. Dünyanın en büyük şehirlerinden biri olarak İstanbul, iki kıtaya yayılmış milyonlarca insana ev sahipliği yapmaktadır. İstanbul Boğazı, bu insanlar için geçmişte tek seçenek olmuş, bugünse alternatif bir güzergah imkanı sunmaktadır. Benzer şekilde, çevresinde yoğun sanayi bölgeleri bulunan Marmara Denizi de yolcu taşımacılığı açısından önemli bir bölgedir. Yapılan bu çalışmada, İstanbul Boğazı’ndaki yolcu taşımacılığında çok büyük bir paya sahip olan İDO’nun filosu makine özellikleri bakımından incelenmiş ve tanıtılmıştır. Çalışma bu bakımdan genel bir özellik taşımaktadır. Bu çalışmadan elde edilen veriler, günümüzde gittikçe önem kazanan ve gerek ulusal gerekse uluslararası pek çok kuruluş tarafından irdelenmeye başlayan çevresel performans konusunda kullanılabilecek niteliktedir. Özellikle Energy Efficiency Design Index (EEDI) ve Energy Efficiency Operational Indicator (EEOI) formülasyonlarında yer alan makine özellikleri, bulunması güç veriler olabilmektedir. Bu özet çalışma sayesinde İDO filosundakilere benzer gemilerin çevresel performansları iyi şekilde incelenebilecektir. Çevresel performansın yanı sıra, makine özellikleri hakkındaki ayrıntılı bilgiler sayesinde söz konusu gemilerin verimlilik analizleri de kesin olarak yapılabilecek ve makineler üzerinde hangi tip değişikliklerin yapılması durumunda ne oranda bir verimlilik artışı elde edilebileceği de hata payı en az olacak şekilde hesaplanabilecektir. 46 KAYNAKLAR Albayrak, B. (2000) Gemilerde Ana Makine Olarak Kullanılan Dizel Motorların ve Bu Konudaki Gelişmelerin İncelenmesi, İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kesebol, S. (2012) Gemi Dizel Motorlarındaki Hareketli Elemanlardan Oluşan Hasarlar ve Nedenleri, Yıldız Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Gemi Mühendisleri Odası (2008) Gemi Mühendisliği El Kitabı, İstanbul Yıldırım, E. (2006) TCG Turgutreis Firkateynine Ait Ana Makinelerin (MTU 20V 1163 TB 93) Yağ Değişim Periyodunun Belirlenmesi T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (2006) MEGEP, Denizcilik, Gemi Dizel Motorları - 1 T.C. Milli Eğitim Bakanlığı (2008) MEGEP, Denizcilik, Gemi Dizel Motorları - 2 MTU Friedrichshafen, (2007) Technical Documentation 20V 8000 M70 Diesel Engine Küçükşahin, F. (1999) Dizel Motorları: Gemi Dizel Makinelerinin Yapıları ve Çalışma İlkeleri, Güven Kitapevi, İstanbul Küçükşahin, F. (2008) Dizel Motor Teorisi, Birsen Yayınevi, İstanbul Şehir Hatları Hakkında, http://www.sehirhatlari.com.tr/tr/kurumsal.html Şirket-i Hayriye, http://www.sirketihayriye.com/Tarihce-content-m-2-2.html İDO, http://www.ido.com.tr/tr/kurumsal İçten Yanmalı Motorları Parçaları, http://tr.wikipedia.org/wiki Marine Diesel Engine, http://en.wikipedia.org/wiki/Category:Marine_diesel_engines Detroit Diesel Corporation, (2004) “Focus on Technology” – MTU Series 8000 MTU Friedrichshafen, (2008) Series 8000 Diesel Engines for Marine Applications MTU Friedrichshafen, (2003). Technical Project Guide Marine Application MTU Friedrichshafen, (2007). Fluids and Lubricants Specification Wartsila Corporation, (2007). Wartsila Lips Shaft Instruction Manual, Helsinki 47 EKLER Ek 1 MTU 20V 8000 M70 Dizel Motor Parçalarının Bakım Takvimi Ek 2 MTU 20V 8000 M70 Dizel Motorun Farklı Açılardan Görünümü ve Ölçüleri Ek 1 Parça Hava Filtresi Motorun Çalışması Motor Yağı Marş Motoru Yağ Gösterge Filtresi Sentrifüj Yağ Filtresi Vida Bağlantıları Hava Filtresi Yakıt Filtresi Basınç Düşürme İstasyonu Valf Dişlisi Kelebek Bağlantı Havalandırma Filtresi Yakıt Enjektörleri Yanma Odaları Karter Havalandırması Yakıt Pompası Turbo Hava Marş Motoru Bileşenlerin Bakımı Genişletilmiş Bileşen Bakımı Motor Yağı Filtresi Yıllık Limit Günlük 250 500 750 1000 1250 1500 1750 2000 2250 2500 2750 3000 3250 3500 3750 4000 4250 4500 4750 5000 5250 0 - 5250 Çalışma Saati 2 2 1 18 6 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Ek 1 Parça Hava Filtresi Motorun Çalışması Motor Yağı Marş Motoru Yağ Gösterge Filtresi Sentrifüj Yağ Filtresi Vida Bağlantıları Hava Filtresi Yakıt Filtresi Basınç Düşürme İstasyonu Valf Dişlisi Kelebek Bağlantı Havalandırma Filtresi Yakıt Enjektörleri Yanma Odaları Karter Havalandırması Yakıt Pompası Turbo Hava Marş Motoru Bileşenlerin Bakımı Genişletilmiş Bileşen Bakımı Motor Yağı Filtresi Yıllık Limit 5500 5750 6000 6250 6500 6750 7000 7250 7500 7750 8000 8250 8500 8750 9000 9250 9500 9750 10000 10250 10500 10750 5500 - 10750 Çalışma Saati 2 2 1 18 6 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Ek 1 Parça Hava Filtresi Motorun Çalışması Motor Yağı Marş Motoru Yağ Gösterge Filtresi Sentrifüj Yağ Filtresi Vida Bağlantıları Hava Filtresi Yakıt Filtresi Basınç Düşürme İstasyonu Valf Dişlisi Kelebek Bağlantı Havalandırma Filtresi Yakıt Enjektörleri Yanma Odaları Karter Havalandırması Yakıt Pompası Turbo Hava Marş Motoru Bileşenlerin Bakımı Genişletilmiş Bileşen Bakımı Motor Yağı Filtresi Yıllık Limit 11000 11250 11500 11750 12000 12250 12500 12750 13000 13250 13500 13750 14000 14250 14500 14750 15000 15250 15500 15750 16000 16250 11000 - 16250 Çalışma Saati 2 2 1 18 6 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Ek 1 Parça Hava Filtresi Motorun Çalışması Motor Yağı Marş Motoru Yağ Gösterge Filtresi Sentrifüj Yağ Filtresi Vida Bağlantıları Hava Filtresi Yakıt Filtresi Basınç Düşürme İstasyonu Valf Dişlisi Kelebek Bağlantı Havalandırma Filtresi Yakıt Enjektörleri Yanma Odaları Karter Havalandırması Yakıt Pompası Turbo Hava Marş Motoru Bileşenlerin Bakımı Genişletilmiş Bileşen Bakımı Motor Yağı Filtresi Yıllık Limit 16500 16750 17000 17250 17500 17750 18000 18250 18500 18750 19000 19250 19500 19750 20000 20250 20500 20750 21000 21250 21500 21750 16500 - 21750 Çalışma Saati 2 2 1 18 6 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x Ek 1 Parça Hava Filtresi Motorun Çalışması Motor Yağı Marş Motoru Yağ Gösterge Filtresi Sentrifüj Yağ Filtresi Vida Bağlantıları Hava Filtresi Yakıt Filtresi Basınç Düşürme İstasyonu Valf Dişlisi Kelebek Bağlantı Havalandırma Filtresi Yakıt Enjektörleri Yanma Odaları Karter Havalandırması Yakıt Pompası Turbo Hava Marş Motoru Bileşenlerin Bakımı Genişletilmiş Bileşen Bakımı Motor Yağı Filtresi Yıllık Limit 22000 22250 22500 22750 23000 23250 23500 23750 24000 22000 - 24000 Çalışma Saati 2 2 1 18 6 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x 54 55 56 57 İsim Soyisim Cinsiyet Doğum Tarihi Uyruk Adres Sabit Telefon Cep Telefonu E-Posta İnternet Adresi KİŞİSEL BİLGİLER Yağız Yetkin Azizler Erkek 31/05/1987 Türkiye Cumhuriyeti Merkez Mahallesi, Filiz Sokak, Ortadoğu Sitesi, F Blok, 1/1 Halkalı / İstanbul / Türkiye Zafer Mahallesi, Mühürdar Sokak, İbrağimağa Ap., 23/11 Bahçelievler / İstanbul / Türkiye (+90) 212 6548998 (+90) 533 2311257 [email protected] [email protected] http://yagizyetkin.net EĞİTİM BİLGİLERİ ÜNİVERSİTE EĞİTİMİ Tarih Üniversite Fakülte Bölüm Tarih Üniversite Fakülte Bölüm 09/2008 Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Turizm ve Otel İşletmeciliği 09/2005 Yıldız Teknik Üniversitesi Gemi İnşaatı ve Denizcilik Fakültesi Gemi İnşaatı ve Gemi Makineleri Mühendisliği LİSE EĞİTİMİ Tarih Lise 09/2001 - 06/2005 Zeytinburnu Mensucat Santral Lisesi İLKÖĞRETİM EĞİTİMİ Tarih Okul 09/1994 - 10/2001 Fatih Emin Ali Yaşin İlköğretim Okulu İŞ TECRÜBELERİ HAVACILIK Yolcu Hizmetleri / Yer Hizmetleri Departmanı Tarih 03/2011 Firma HAVAŞ Atatürk Havalimanı, 34149 Yeşilköy | İstanbul / Türkiye Tarih 03/2010 - 09/2010 Firma Turk Hava Yolları Atatürk Havalimanı, 34149 Yeşilköy | İstanbul / Türkiye TURİZM OTELCİLİK Misafir Hizmetleri / Yiyecek İçecek Departmanı Tarih 06/2007 - 11/2007 Firma Conrad Hotel Yıldız Caddesi, 34353 Beşiktaş | İstanbul / Türkiye Tarih 07/2005 - 05/2006 Firma Hilton Hotel Cumhuriyet Caddesi, 34367 Harbiye | İstanbul / Türkiye KİŞİSEL BİLGİ VE BECERİLER İkinci Dil İngilizce Seviye Anlama Konuşma Yazma İyi İyi İyi Tanımlayan Sıfatlar Girişimcilik, Liderlik, Takım Uyumu, Sorumluluk Farklı Kültürler ile Kolay İletişim Bilgisayar ve Program Bilgileri Microsoft Office Araçları Mühendislik Programları (Matlab & AutoCAD & Rhino) Havacılık Programları (DCSGUI, Troya, Sabre, Babel) İlgi Alanı ve Hobiler Proje Üretimi, Açık Kaynak Kodlu Yazılımlar, Yatlar Araştırma Yapma, Kitap Okuma, Web Dizayn Gelecek Hakkında Kısa Plan Kurumsal Bir Şirkette Yöneticilik ve Şahsi Girişimler EK BİLGİLER Referanslar Seven Özkan ( +905333375232) Kore Hava Yolları İstanbul İstasyon Müdürü Arzu Kurtulan (+905435910884) HAVAŞ Yolcu Hizmetleri Şefi Nurten Vardar (+905325041043) Prof. Dr. (YTÜ Gemi İnşaatı ve Denizcilik Fakültesi) Hikmet Kaçamak (+902123156000) Hilton İstanbul Yiyecek İçecek Departman Şefi Necati Yıldırım (+905334844903) Conrad İstanbul Banket Operasyon Müdürü Sertifikalar ve Belgeler Adnan Menderes Üniversitesi Rektörlüğü 20/06/2012 "Teşekkür Belgesi" İTÜ İş ve İnsan Kaynakları Merkezi 27/02/2012 - 01/03/2012 "Katılım Belgesi’’ Ortadoğu Hava Yolları 01/11/2011 "Teşekkür Mektubu" Türk Hava Yolları 23/01/2010 "Tehlikeli Maddeler" Türk Hava Yolları 18/01/2010 "Havalimanı Yolcu Hizmetleri" Conrad İstanbul 07/06/2007 - 22/11/2007 "Servis Yeterliliği" Conrad İstanbul 20/06/2007 "Teşekkür Mektubu" Hilton İstanbul 25/07/2005 - 25/05/2006 "Servis Yeterliliği" Organizasyon ve Programlar Yöneticilere Yönelik Sosyal Medya Semineri (Konuşmacı) Adnan Menderes Üniversitesi | 2012 Global Management Challenge Türkiye | 2009 (Katılımcı) Realta Marka Yönetimi Startup Weekend İstanbul | 2010 (Katılımcı) Microsoft Türkiye ve Özyegin Üniversitesi Üyelikler Üniversiteliler Arası Sosyal Yardımlaşma Derneği (ÜNİSOS) Kurucu Yönetim Kurulu Başkanı