Annelerin Zehirlenmeye İlişkin Bilgi Düzeyleri

KLİNİK ÇALIŞMA ORIGINAL ARTICLE
Annelerin Zehirlenmeye İlişkin Bilgi Düzeyleri
Mothers’ Knowledge Levels Related to Poisoning
Birsen BİLGEN SİVRİ,1 Funda ÖZPULAT2
Mevlana Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Yüksekokulu, Hemşirelik, Konya;
Selçuk Üniversitesi, Akşehir Kadir Yallagöz Sağlık Yüksek Okulu, Hemşirelik, Konya
1
2
ÖZET
SUMMARY
Amaç
Bu çalışma, annelerin zehirlenmeye ilişkin bilgi düzeylerini değerlendirmek, eksiklik tespit edilen konularda eğitimler planlamak, çeşitli nedenlerle çocuklarda ortaya çıkabilecek zehirlenme olgularına yaklaşım
ve korunma konularında gerekli verilerin toplanması amacıyla planlandı.
Objectives
This study was planned in order to evaluate mothers’ knowledge level related to poisoning,organize training about the topics in which inadequacies were detected and to collect the required data about the approach to
poisoning events in children for a variety of reasons and protection.
Gereç ve Yöntem
Tanımlayıcı tipteki bu çalışmada, İlçe Sağlık Müdürlüğü’nden izin alındıktan sonra, 01 Nisan-31 Mayıs 2012 tarihleri arasında 1-7 Nolu Aile
Sağlığı Merkezlerine başvuran, araştırmaya katılmayı kabul eden annelere (n=290) uygulandı. Anket formu üç bölümden oluşmuştu: “Kişisel
Bilgi Formu”, “Ev Zehirlenmeleri Değerlendirme Formu” ve “Ev Zehirlenmelerini Önlemeye Yönelik Bilgi Düzeyi Formu”.
Bulgular
Katılımcıların yaşları 16 ile 50 arasında ve yaş ortalamaları 33.09±7.10’du.
Çocuk sayıları bir ile altı arasında değişmekte, 203 kişinin yedi yaş altı
çocuğu vardı. Annelerin %37.6’sı ilkokul mezunu, %74.5’i ev hanımıdır.
Annelerin zehirlenmeye ilişkin bilgi puanı ile eğitim, meslek, oturulan
yer ve sosyal güvence arasında anlamlı ilişki bulunurken (p<0.05), aile
tipi ile annelerin bilgi puanı arasında anlamlı ilişki bulunmadığı görüldü
(p>0.05).
Sonuç
Çocukluk çağı zehirlenmeleri hastaneye başvuruların en sık nedenlerinden biridir. Aile eğitimi, ilaçların çocukların ulaşamayacağı yerlerde
saklanması ve güvenli kapakların kullanılması gibi koruyucu önlemlerin önemli olduğu düşünülmektedir.
Anahtar sözcükler: Anne-çocuk; bilgi düzeyi; hemşire; ilk yardım; zehirlenme.
Methods
The mothers applying tofamily health centers numbered 1-7 between the
dates of 01April-31May in 2012 and accepting to attend the research were
participated in this descriptive study after the permission was received
from the district health directorate.The questionnaire consisted of three
sections. There are three forms; a personal information form in the first
part,an evaluation form of poisoining events which occur at home in the
second part and a form of knowledge level about avoiding these poisoining events in the third section.
Results
Participants were between 16 and 50 years old and the mean age was
33.09±7.10 years. The number of children was between 1 and 6 persons
and 203 individuals had children under 7 years of age. 37.6% of mothers were primary school graduate, 74.5% of them were housewife. While
significant differences were found between the knowledge level about
poisoining and education, occupation,the place of abode, social security
(p<0.05), nosignificant differences were found between the family type
and the knowledge level of the mothers (p>0.05).
Conclusions
Childhood poisoning is one of the most common cause of admission to hospital. Family education,keeping drugs in unreachable places for children
and child-resistant package are important factors to prevent poisoning.
Key words: Mother-child; knowledge level; nurse; first aid; poisoning.
Geliş tarihi (Submitted): 13.12.2013 Kabul tarihi (Accepted): 30.01.2014 Online baskı (Published online): 14.02.2014
İletişim (Correspondence): Dr. Birsen Bilgen Sivri. Mevlana Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Yüksekokulu,
Hemşirelik, Konya, Turkey.
e-posta (e-mail): [email protected]
Türkiye Acil Tıp Dergisi - Tr J Emerg Med 2014
doi: 10.5505/1304.7361.2014.25582
1
Türkiye Acil Tıp Dergisi - Tr J Emerg Med 2014
2
Giriş
Zehirlenme, toksik bir maddenin vücuda zarar verecek miktarda ve değişik yollardan alınması sonucu organizmada
bazı belirti ve bulguların ortaya çıkması durumudur. Zehirlenmeler çocukluk çağı acil hastalıkları arasında morbidite
ve mortalitenin önlenebilir nedenleri arasında yer almaktadır.[1,2] Gelişmiş ülkelerde kaza ve zehirlenmeler 1-14 yaş grubu ölüm nedenleri arasında birinci sırada yer almaktadır.[2,3]
Gelişmiş ülkelerde çocuk ölümlerinin %2’si, gelişmekte olan
ülkelerde %5’den fazlası zehirlenmelere bağlıdır.[3]
Amerikan Zehir Kontrol Merkezi Birliği’’ne bağlı Toksik Maddelerle Karşılaşma Denetleme Sistemi kayıtlarına göre, rapor
edilen 2.3 milyon zehirlenme olgusunun %65.8’ini, 19 yaş
altı çocuklar oluşturmaktadır.[4] Zehirlenmeler 1-5 yaş arasındaki çocuklarda sık görülmektedir. Merak ve öğrenme
isteği nedeni ile etrafı araştırmanın sık görüldüğü bu yaş
grubunda çocukların buldukları maddeleri sıklıkla ağızlarına
götürmeleri zehirlenmeyi kolaylaştırmaktadır.[5] Kendilerini
kontrol edebilme yetenekleri diğer yaşlara göre daha az olan
çocuklar, tehlikeli durumları ve zararlı olabilecek maddeleri henüz ayırt edemedikleri için kazalara ve zehirlenmelere
karşı korunmasızdır.[6,7] Çocuğun okul hayatına başlamadan
önceki yedi yaşına kadar olan süreyi ev ortamında geçirdiği
düşünüldüğünde de birebir çocuğa bakım veren anne, bakıcı, büyükanne gibi kişilere, ilaçların çocukların ulaşamayacağı yerlerde saklanması, güvenli kapakların kullanılması gibi
koruyucu önlemlerin anlatılması önem arz etmektedir.[8] Bu
noktada, günümüzde hasta bakımından, sağlığı koruma ve
geliştirmeye kadar pek çok görevi olan hemşirenin, çocukluk
çağında önemli bir mortalite ve morbidite nedeni olan zehirlenmelerin önlenmesi ve azaltılmasında ailelere verilecek
eğitimde büyük bir sorumluluğu olduğu son derece açıktır.[9]
Zehirlenmeye yol açan etkenler yaşanılan bölgeye, toplumun
gelenek ve göreneklerine, eğitim düzeyine ve mevsimlere
göre değişkenlik gösterebilir.[10] Bu nedenle her ülkenin, hatta
her bölgenin zehirlenme ile ilgili özelliklerinin belirlenip önlemlerin alınması gerekmektedir.[11] Ülkemizde çocukluk çağı
zehirlenmeleriyle ilgili çok sayıda araştırma yapılmıştır; ancak
bunların hepsi de bölgesel niteliktedir.[5-8,10-37] Uygun korunma
ve tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi, sağlık personeli eğitimi ve toplumun bilinçlendirilmesi için her bölgenin kendi
epidemiyolojik verilerini belirlemesi ve güncellemesi gerekmektedir.[29] Bu nedenle çalışmada, annelerin zehirlenmeye
ilişkin bilgi düzeylerini değerlendirmek, eksiklik tespit edilen
konularda eğitimler planlamak, çeşitli nedenlerle çocuklarda
ortaya çıkabilecek zehirlenme olgularına yaklaşım ve korunma konularında gerekli verilerin toplanması amaçlandı.
Gereç ve Yöntem
Tanımlayıcı tipteki çalışmada, İlçe Sağlık Müdürlüğü’nden
izin alındıktan sonra, 01 Nisan-31 Mayıs 2012 tarihleri arasın-
da 1-7 Nolu Aile Sağlığı Merkezlerine inceleme ve tedavi için
başvuran (15-49 yaş başvuran kadın 1008 kişi), on dört yaş
altı bir ve daha fazla çocuğu olan (496 kişi), araştırmaya katılmayı kabul eden annelere (n=290) uygulandı. Literatürde
zehirlenme oranlarının yedi yaş ve altındaki çocuklarda fazla
görüldüğü için, araştırmada “yedi yaş ve altında çocuğu olan
annelerin zehirlenme hakkında bilgi puanlarının ölçülmesi”
tasarlandı. Ancak, örnekleme ulaşmada sıkıntı yaşanması nedeniyle, on dört yaş ve altı çocuğu olan annelere ulaşılmaya
çalışıldı. Araştırmaya alınan annelerden sadece 203 tanesinin yedi yaş ve altında çocuğu olduğu saptandı.
Verilerin toplanması
Çalışmanın verileri araştırmacılar tarafından annelere yüz
yüze görüşme yöntemi ile anket uygulanarak toplandı. Zehirlenme ile ilgili sorular, araştırmacılar tarafından konu ile ilgili literatür bilgisinden yararlanılarak hazırlandı.[1-39] Anketin
ön uygulaması Devlet Hastanesine tedavi için başvuran, yedi
yaş altı çocuğu (zehirlenmelerin bu yaş grubunda daha fazla
görülmesi nedeniyle) olan on anne üzerinde yapıldı. Anket
üzerinde gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra asıl uygulamasına geçildi, ön uygulamaya katılan anneler tekrar araştırma kapsamına alınmadı. Annelerin zehirlenme ile ilgili bilgi
düzeyini belirlemeye yönelik oluşturulan anket formu için,
katılımcılara yeterli süre verilerek araştırma verilerinin toplanması sağlandı. Anket formu üç bölümden oluşmaktaydı:
Birinci bölüm “Kişisel Bilgi Formu” (annelerin sosyo-demografik özelliklerini içeren 15 soru), ikinci bölüm “Ev Zehirlenmelerini Değerlendirme Formu” (zehirlenmeyle ilgili bilgiyi
nereden aldıkları, zehirlenmeyle karşılaşıp/karşılaşmadıkları, zehirlenmenin çeşidi, evin özelliklerini içeren 12 soru) ve
üçüncü bölüm “Ev Zehirlenmelerini Önlemeye Yönelik Bilgi
Düzeyi Formu” (çeşitli zehirlenme durumunda yapılması/
yapılmaması gereken müdahaleler, görülen belirtilerin neler
olduğunu içeren 20 soru) yer almaktaydı.
Verilerin analizi ve değerlendirilmesi
Çalışmada, annelerin bilgi puanlarını belirlemek için oluşturulan 20 sorudan her biri, beş puan üzerinden değerlendirilerek bilgi puanları hesaplandı. Anketten alınabilecek en
düşük puan “0” ve en yüksek puan “100” dü.
Çalışmada kullanılan bağımlı ve bağımsız değişkenlere uygun istatistik testleri kullanıldı. Verilerin analizinde SPSS 17
istatistik paket programından yararlanıldı. Yapılan “Kolmogorov-Smirnov” ve “Shapiro-Wilk” testleri sonucunda zehirlenme bilgi puanının normal dağılım göstermediği saptandı. Test varsayımlarına uygun olarak, ikiden fazla grubun
ölçümlerinin karşılaştırılmasında Kruskal-Wallis H testi, iki
ayrı grubun ölçümlerinin karşılaştırmak için Mann-Whitney
U Testi, ilişkinin düzeyini ve yönünü belirlemek için Pearson
Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı Analizi kullanılıp,
anlamlılık düzeyi 0.05 olarak belirlendi.
Bilgen Sivri B ve ark.
Annelerin Zehirlenmeye İlişkin Bilgi Düzeyleri
Bulgular
Katılımcıların yaşları 16 ile 50 arasındaydı ve yaş ortalamaları
33.09±7.10’du. Çocuk sayıları bir ile altı arasında olup, 203 kişinin yedi yaş altı çocuğu bulunmaktaydı (Tablo 1).
Annelerin %37.6’sı ilkokul mezunu, %74.5’i ev hanımı,
%19.3’ü memurdu. Katılımcıların %39.9’unun 1000 ile 1999
TL arası gelirinin olduğu belirlendi (Tablo 1).
Çalışmaya katılan annelerin “Yaş-Zehirlenme Bilgi Puanı” ve
“Çocuk Sayısı-Zehirlenme Bilgi Puanı” korelasyon analizi sonuçlarına göre; annelerin yaşı ile zehirlenme bilgi puanı arasındaki ilişki incelendi ve istatistiksel olarak anlamlı olmadığı
3
(r=-0.023, p=0.698) görüldü. Çocuk sayısına göre ise negatif yönde bir ilişkinin (r=-0.125, p=0.035) olduğu ve ilişkinin
0.05 yanılma düzeyinde anlamlı olduğu saptandı (p<0.05).
Annelerin %50.5’i zehirlenme hakkında televizyon/internet
yolu ile bilgi aldığını belirtti. Çocuklarının son bir yıl içinde
zehirlendiğini belirten 35 kişiden %34.3’ü soba/şofbenle,
%25.7’si kimyasal madde, %17.1’i ilaçla zehirlenme olduğunu, zaman olarak; %48.6’sı sabah, %34.3’ü öğlen, %34.3’ü salonda, %25.7’si mutfakta zehirlenme olayının gerçekleştiğini
ifade etti (Tablo 2).
Tablo 3’te de görüldüğü gibi, son bir yıl içinde gerçekleşen
Tablo 1. Sosyo-demografik özellikler ve bilgi puanı dağılımları
n
%
X²
SD
p*
Anne yaş
16-24 yaş arası
31
10.7
0.270
3
25-33 yaş arası
127
43.8
34-42 yaş arası
90
31.0
43 yaş ve üstü
42
14.5
8
2.8
0.966
Anne eğitim durumu
Okur-yazar değil
Okur-yazar
İlkokul mezunu
4
109
46.773
5
0.000
1.4
37.6
Ortaokul mezunu
43
14.8
Lise mezunu
63
21.7
Üniversite mezunu ve üzeri
63
21.7
216
74.5
Anne meslek
Ev hanımı
35.865
4
Memur
56
19.3
İşçi
13
4.5
3
1.0
2
0.7
Serbest meslek
Çiftçi
0.000
Aile tipi
Çekirdek aile
253
87.2
Geniş aile
29
10.0
4.142
2
Parçalanmış aile
8
2.8
1 çocuk
84
29.0
0.126
Çocuk sayısı
6.769
3
2 çocuk
111
38.3
3 çocuk
77
26.5
4 çocuk ve üzeri
18
6.2
Sosyal güvence
Var
Yok
Toplam
281
9
96.9
Mann-Whitney U
947.500
Z
-1.288
3.1
290100.0
*: Kruskal-Wallis H Testi kullanılmıştır. **: Mann-Whitney U testi kullanılmıştır.
0.080
0.198**
Türkiye Acil Tıp Dergisi - Tr J Emerg Med 2014
4
Tablo 2. Annelerin zehirlenme öykülerine ilişkin özellikleri
n*
%
Zehirlenme bilgi kaynağı
Televizyon/internet
146 50.5
Gazete. dergi. kitap
61
21.1
Aile büyükleri
31
10.7
Sağlık elemanı
27
9.4
Diğer
24
8.3
Toplam
289 100.0
Son bir yıl içinde evde zehirlenme geçirme durumu
Soba/şofben zehirlenmesi
12**34.3
Kimyasal madde
9**25.7
İlaçla zehirlenme
6**17.1
Mantar
3**8.6
2**5.7
Korozif madde
Gıda
2**5.7
Diğer
1**2.9
Evde zehirlenmenin zamanı
Öğlen
17**48.6
Sabah
12**34.3
Gece
3**8.5
Akşam
2**5.7
İkindi
1**2.9
Evde zehirlenmenin olduğu yer
Salon
12**34.3
Mutfak
9**25.7
Yatak odası
5**14.3
Oturma odası
4**11.4
Banyoda
4**11.4
Balkon
1**2.9
Toplam35**100.0
*: Birden fazla cevap verilmiştir. **: Son bir yıl içinde gerçekleşen zehirlenme sayısı dikkate alınmıştır.
35 ev zehirlenmesinin yedisine hiçbir müdahalede bulunulmadığı, 22’sine müdahale bulunulduğu ve altı kişinin ise bu
soruya cevap vermediği belirlendi. Evde zehirlenmelerin
%48’ine baba, %38’ine anne ilk müdahaleyi yaptığı saptandı.
Zehirlenmelerin %40’ının hastaneye götürüldüğü, %93.1’lik
bölümüne kazadan sonra önlem alındığı belirlendi. Zehirlenmelerin %96.8’i iyileşme ile sonuçlanırken, bir çocuğun
zehirlenme sonucu kaybedildiği tespit edildi (Tablo 3).
Annelerin %64’ünün şofbeni banyoda bulunmakta ve
%85.2’si banyonun havalandırmasının, %89’u aydınlatmasının yeterli olduğunu ve %61.1’i her yıl binasının bacasını
temizlettiğini belirtti. Annelerin %89.8’i böcek ilacı, deterjan
gibi malzemeleri yiyecek kaplarına koymadığını, %67.9’u
böcek ilacı, çamaşır suyu gibi kimyasal maddeleri mutfakta
bulundurmadığını, %89.8’i ilaçları kendi kaplarından başka
kaplara koymadığını, %5.6’sı ilaçları buzdolabında, %46’sı
banyoda sakladığını ifade etti (Tablo 4).
Katılımcıların zehirlenme bilgi puanları 5 ile 65 puan arasında
değişmekteydi ve bilgi puanı ortalamaları 43.34±14.84’dü.
Annelerin %83.1’i ilaç zehirlenmesinde ilk yardım, %80’i zehirlenmeme belirtisi, %71.7’si genel zehirlenme belirtisi sorularına doğru cevap verdikleri saptandı. En fazla da (%87.6)
gaz zehirlenmesinde ilk yardım, şofben zehirlenmesinde yapılmaması gerekenleri yanlış cevapladıkları (%84.1) ve zehir
danışma merkezi numarasını da bilmedikleri (%12.1) tespit
edildi (Tablo 5).
Bilgen Sivri B ve ark.
Annelerin Zehirlenmeye İlişkin Bilgi Düzeyleri
5
Tablo 3. Annelerin son bir yıl içinde gerçekleşen zehirlenmelere müdahalede bulunma durumları
n**
%
Mann-Whitney U
Z
P*
72.500
-.231
0. 823
İlk yardım/Müdahale yapılma durumu
22
75.9
Hayır
Evet
7
24.1
Toplam
29
100.0
İlk müdahaleyi yapan kişi
***
Baba
14
48.0
Anne
11
38.0
Abisi
1
3.5
Hala
1
3.5
Bakıcı
1
3.5
Babaanne
1
3.5
Toplam
29
100.0
Zehirlenmeden sonra hastaneye götürülme durumu
**
Evet
12
Hayır
18
60.0
Toplam
30
100.0
Zehirlenmeden sonra önlem alma durumu
Evet
40.0
**
27
93.1
Hayır
2
6.9
Toplam
29
100.0
Zehirlenmenin sonucu
Tam iyileşme
X²
5.401
SD
5
0.369
Z
*
92.000
-.683
0.495
Z
*
25.500
-0.130
0.896
**
30
96.8
Ölüm
1
3.2
Toplam
31
100.0
*: Mann-Whitney U-testi kullanılmıştır. **: Eksik cevap verilmiştir. ***: Birden fazla cevap verilmiştir.
Tartışma
Teknolojinin ilerlemesi ve sosyo-ekonomik durumun düzelmesi nedeniyle evlere daha çok sanayi ve petrol ürünleri,
çamaşır suları ve ilaçlar girmektedir. Ailelerin ve çocuğun
bakımı ile ilgilenen kişilerin ihmali, zehirlenmeler hakkındaki
bilgisizliği, ilaçların cazip renkte üretilip paketlenmesi, tarım
ilaçlarının ucuz fiyatlarda piyasa sürülmesi, ilaçların bilgisizce kullanılması, bazı ilaçların reçetesiz satılması ve çocukların
ulaşabileceği yerlerde bırakılması, zehirlenmelerin artmasına sebep olmaktadır.[27]
Çalışmamız, bir ilçede yaşayan annelerin zehirlenme hakkındaki bilgi düzeylerini ölçmeye yönelik nadir çalışmalardandır. Çalışmamızda annelerin %37.6’sı ilkokul mezunuydu ve
annelerin eğitim durumu yükseldikçe zehirlenmelere ilişkin
bilgi puanı arttığı görüldü (p=0.000<0.05). Coşkun ve ark.nın,
0-14 yaş arası çocuğu olan annelerin ilk yardım bilgi düzeyleri üzerine yaptığı bir çalışmada benzer biçimde annelerin
eğitim durumları arttıkça ilk yardım bilgi düzeylerinin arttığı
belirlenmiştir.[15] Uskun ve ark.nın Aksaray’da 180 kadın üzerinde yaptıkları çalışmada da öğrenim düzeyi yükseldikçe,
ilk yardım bilgi düzeyinin arttığı rapor edilmiştir. Toplumda
ilk yardım bilgi düzeyinin artırılması ve bu konuda eğitim ihtiyacının giderilmesi için örgün eğitim kurumlarından daha
çok yararlanılabilir.[23]
Çalışmamızda sosyo-demografik özellikleri incelediğimizde; annelerin %74.5’i ev hanımı, %19.3’ü memurdu. Memur
olan ve gelir düzeyi fazla olan annelerin bilgi puanının daha
yüksek olduğu, annenin meslek durumuna göre zehirlenme
bilgi puanının değiştiği tespit edildi (p=0.000<0.05). Çalışma sonuçlarımızla benzer olarak, Uskun ve arkadaşları da
çalışan, öğrenim düzeyi yüksek, ekonomik durumu iyi olan
kadınlarda ilk yardım bilgi düzeyinin daha yüksek olduğunu
bildirmişlerdir.[23]
Çalışmamızda annelerin çocuk sayısı ile zehirlenme bilgi puanları arasında negatif yönde bir ilişki (r=-0.125, p=0.035)
bulunmakta ve istatistiksel açıdan anlamlı olduğu görül-
Türkiye Acil Tıp Dergisi - Tr J Emerg Med 2014
6
Tablo 4. Annelerin zehirlenmeye karşı önlem alma durumlarına ilişkin özellikleri
Banyoda şofben bulunma durumu
Evet
Hayır
Toplam
Banyonun havalandırmasının yeterli olma durumu
Evet
Hayır
Toplam
Banyonun aydınlanmasının yeterli olma durumu
Evet
Hayır
Toplam
Bina bacasını temizletme durumu
Evet
Hayır
Toplam
Mutfak ocağı düğmelerinin otomatik olma durumu
Evet
Hayır
Toplam
Tüplü/gazlı aletleri kullanım sonrası gaz vanasından kapatma durumu
Evet
Hayır
Toplam
Böcek ilacı. deterjan gibi malzemeleri yiyecek kaplarına koyma durumu
Evet
Hayır
Toplam
Böcek ilacı. çamaşır suyu gibi kimyasal maddeleri mutfakta bulundurma durumu Evet
Hayır
190
Toplam
İlaçları kendi kaplarından başka kaplara koyma durumu
Evet
Hayır
Toplam
İlaçları saklama yerleri
Buzdolabı
Banyo
Tezgâhın üzeri
Tezgâhın altı
Toplam
Mantar satın alma yerleri
Pazar
Market
Toplam
*: Eksik cevap verilmiştir.
n*
%
181
102
283
N*
241
42
283
64.0
36.0
100.0
%
85.2
14.8
100.0
252
31
283
89.0
11.0
100.0
173
110
283
61.1
38.9
100.0
143
140
283
50.5
49.5
100.0
189
94
283
66.8
33.2
100.0
29
254
283
10.2
89.8
100.0
90
67.9
280
32.1
100.0
29
254
283
10.2
89.8
100.0
152
133
3
1
289
52.6
46.0
1.0
0.4
100.0
144
143
50.2
49.8
287
100.0
Bilgen Sivri B ve ark.
Annelerin Zehirlenmeye İlişkin Bilgi Düzeyleri
7
Tablo 5. Zehirlenme bilgi soruları (n=290)*
Sorular
Doğru
Yanlış
Bilmiyor
n %n%n%
Çocuğunuzun ilaç içtiğini fark ettiğinizde aşağıdaki uygulamalardan hangisini
yaparsınız?
24183.14013.893.1
Aşağıdaki durumlardan hangisinde çocuğunuzun zehirlendiğini düşünmezsiniz?
23280.04716.7113.8
Aşağıdakilerden hangisi genel zehirlenme belirtilerinden birisi değildir?
20871.77525.972.4
Aşağıdaki durumlardan hangisinde çocuk kesinlikle kusturulmaz?
20470.37425.6124.1
Sebebi bilinmeyen sindirim yolu zehirlenmelerinde ilk yardımda yapılması yanlış olan
uygulama hangisidir?
19767.98027.6134.5
Petrol ürünleri içen bir çocuk için uygulanacak ilk girişim hangisi olmalıdır?
19366.68428.9134.5
Ulusal zehir danışma merkezi numarası nedir?
18764.56823.43512.1
Böcek öldürücü ilaçları içen bir çocuk için uygulanacak ilk girişim hangisi olmalıdır?
18563.89733.482.8
Çamaşır suyu içen bir çocuk için uygulanacak ilk girişim hangisi olmalıdır?
184 63.410235.2 4 1.4
Cilt yolu ile olan zehirlenmelerde hangisinin yapılması yanlıştır?
18062.19934.1113.8
Gazdan zehirlenme olan bir ortama girdiğinizi düşünürsek müdahale sırasında
kendinizi korumak için hangisini kullanırsınız?
17961.79532.8165.5
Bilinci yerinde olan ve bozuk bir gıda yediği bilinen bir çocukta hangi belirtinin
öncelikle görülmesini beklemezsiniz?
Şofben zehirlenmesini önlemede aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
178 61.410134.8113.8
174 60.010837.2 8 2.8
Aşağıdakilerden hangisi mantarların tüketimi hakkında verilen bilgilerden doğru
olanıdır?
17259.39231.7269.0
Aşağıdaki zehirlenme yollarından hangisinde ilk yardımda çocuğa yoğurt yedirilmesi
yeterlidir?
161 55.511840.7113.8
Aşağıdakilerden hangisi mantarlar hakkında verilen bilgilerden doğru olanıdır?
130 44.813847.6227.6
Solunum yoluyla oluşan zehirlenmelerde hasta hangi pozisyonda tutulmalıdır?
128 44.114750.7155.2
Aşağıdakilerden hangisi soba zehirlenmesi belirtilerindendir?
64 22.121473.8124.1
Aşağıdakilerden hangisi şofben zehirlenmesinde yapılmaz?
29 10.024484.1175.9
Gaz ile oluşan solunum yolu zehirlenmelerinde aşağıdaki ilk yardım
uygulamalarından hangisi yapılır?
27
9.3 254 87.6 9 3.1
*Satır yüzdesi alınmıştır.
mektedir (p<0.05). Coşkun ve ark.nın Eldivan’da yaptıkları
çalışmada da benzer şekilde çocuk sayıları arttıkça bilgi puanı ortalamalarının azaldığı saptanmıştır.[15] Annelerin çocuk
sayıları arttıkça ilgilenmelerinin de azalabileceğinden dolayı
bilgi puanlarının düşük çıktığı düşünülebilir.
Çocukların ev ortamında kolaylıkla zehirlenmesine neden
olabilecek pek çok etken (çamaşır suyu, lavabo açıcıları,
soba, ilaçlar vb.) vardır. Açıkta ve markasız olarak satılan, su
ve benzeri içecek şişelerinde ve mutfakta saklanabilen bu
maddelere çocuklar kolaylıkla ulaşmaktadır.[5-7]
Çalışmamızda çocuklarının zehirlendiğini belirten 35 kişiden %48.6’sının sabah, %34.3’ü öğlen zehirlenme olayının
gerçekleştiğini belirtmesi, bu saatlerde ev hanımlarının ev
işleri ile meşgul olması ve çocukları ile ilgilenememesine
bağlanabilir. Akçay ve ark.nın Denizli ilinde yaptıkları çalışmada çoğunlukla zehirlenmelerin öğleden sonra (%48.5) ve
akşam saatlerinde (%28.4) oluştuğunu, Yılmaz ve ark. Çukurova bölgesinde yaptıkları çalışmada zehirlenme olgularının
09.00-12.00 saatleri arasında (%24.9) ortaya çıktığını bildirmiştir.[10,30]
Yapılan çalışmada son bir yıl içinde zehirlenen 35 çocuktan %34.3’ünün soba/şofben, %25.7’sinin kimyasal madde,
%17.1’inin ilaç ile zehirlendiği bulunmuştur. İzmir Tepecik
Eğitim Araştırma Hastanesi Çocuk Acil Servisi’ne başvuran
zehirlenme olgularının çoğunlukla tıbbi ilaçlar (%50.6), korozif etkili olabilecek madde içimi (%20) ve karbonmonoksit
zehirlenmesi (%16.6) olduğu saptanmıştır.[31] Polat ve ark.
nın (2005) yaptığı ve zehirlenme olgularının oluş nedenleri
incelendiği çalışmada ise; %50 ile ilk sırayı gıdaların aldığı,
daha sonra ilaç (%33.4) ve kimyasal maddelerle (%16.6) ze-
Türkiye Acil Tıp Dergisi - Tr J Emerg Med 2014
8
hirlenmelerin meydana geldiği belirlenmiştir.[17] Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne başvuran zehirlenme olgularının
incelendiği bir araştırmada ise zehirlenmeye yol açan madde, 221 olguda ağız yoluyla, dört olguda inhalasyon yoluyla, iki olguda ise deri yolu ile vücuda girdiği, komplikasyon
olarak dörder olguda karaciğer yetmezliği ve yaygın damar
içi pıhtılaşma (DIC), ikişer olguda (%0.9) status epileptikus
ve böbrek yetersizliği geliştiği tespit edilmiştir.[11] Ülkemizin
farklı bölgelerinde, farklı zaman aralıklarında yapılmış olan
epidemiyolojik çalışmaların, araştırma bulgularımızı desteklediği görülmüştür.[5-8,10,15,31-33]
Zehirlenme olgularında mortalite oranları bölgelere göre
değişmekle birlikte önceki yıllara göre azalmıştır. Ülkemizde
Çıtak ve ark. (2002) mortalite oranını %0.5, Akbay-Öntürk ve
Uçar (2003) %0.6, Ertekin ve ark. (2001) %5.5 olarak bildirmişlerdir. Çalışmamızda ise son bir yıl içinde görülen zehirlenme
sonucu ölen çocuk sayısı bir olarak tespit edildi. Çalışmada
elde ettiğimiz mortalite oranının, ülkemizin diğer bölgelerine göre daha düşük çıkması sevindiricidir. Ancak zehirlenmelerin tedavisinde önemli gelişmeler olmakla birlikte, bu
problemin çözümünde daha geçerli olan yöntem koruyucu
önlemlerin alınmasıdır. Zehirlenme konusunda verilebilecek
aile eğitimi, kutu ve kapaklarının çocukların açamayacağı
şekilde üretilmesi, uyarıcı etiketlerin konulması, zehirlenme
merkezlerinin ve bu konuda eğitilmiş özellikle pediatri hemşirelerinin sayısının artırılması, zehirlenme sayısında ve buna
bağlı morbidite ve mortalitede belirgin azalma sağlayacaktır.
Annelerin %50.5’i zehirlenme hakkında bilgiyi televizyon/
internet yolu ile aldığı belirlendi. Coşkun ve ark.nın (2008)
yaptığı çalışmada annelerin ilk yardım konusunda bilgiyi çoğunlukla (%37.6) televizyondan ve kitap, gazete, dergiden
(%18.2) edindiklerini ifade etmişlerdir.[15] Örsal ve ark.nın
(2011) yaptığı çalışmada kadınların ev kazalarında ilk yardım
konusunda en çok başvurdukları bilgi kaynağının televizyon
ve internet (%40.4) olduğu belirlenmiştir.[34] Bu sonuç, televizyonlarda evde karşılaşılabilecek kazalar ve zehirlenmelerde ilk yardım hakkında temel bilgilerin verildiği programların artırılması gerektiğini düşündürmektedir.
Zehirlenme durumlarında kısa sürede erken ve doğru müdahalenin yapılabilmesi için “Zehir danışma merkezi”nden yardım alınması veya “112”nin aranması, mortalite ve morbidite
risklerini azaltmada önem arz etmektedir. Coşkun ve ark.nın
(2008) yaptığı çalışmada, annelerin %47.5’inin acil durumlarda aranacak Hızır Acil’in telefonunu bildiği saptanmıştır.[15]
Örsal ve ark.nın (2011) çalışmasında kadınların hemen tamamı (%98.8) acil ambulans hizmetlerinin telefon numarasının
“112” olduğunu bildiği tespit edilmiştir.[34] Çalışmamızda, annelerin sadece %64.5’inin zehir danışma merkezi numarasını
doğru cevaplaması, çalışmaya katılan annelerin eğitim düzeyinden kaynaklandığı düşünülebilir.
Zehirlenmeler acil servis başvurularının önemli bir kısmını
oluşturan, ciddi yaklaşım gerektiren ve erken müdahaleyle
tedaviye iyi yanıt veren önemli bir halk sağlığı problemidir.[18]
Çocuklarda sık görülen kazalardan olması nedeniyle, çocuğa
birebir bakım veren anne, bakıcı gibi kişilerin zehirlenmeyle
karşılaşma durumlarında yapılması gerekenleri bilmesi, çocuğun sağlığı için önem arz etmektedir. Çalışmamızda annelerin zehirlenme bilgi puanları 5 ile 65 puan arasındaydı ve bilgi
puanı ortalamaları 43.34±14.84’dü. Ankara-Gölbaşı bölgesinde yapılan bir araştırmada, evde çocukların sık karşılaşabileceği bir durum olan zehirlenme konusunda annelerin ilk yardım bilgisinin yetersiz olduğu saptanmıştır.[35] Örsal ve ark.nın
(2011) Eskişehir’de yaptıkları çalışmada, kadınların ev kazalarında ilk yardım ile ilgili olarak aldıkları puanlar 10-36 arasında
değişmekte olup ortalama puan 24.4±3.6 idi.[34] Turan ve ark.
nın (2010) Denizli’de “0-6 Yaş Grubu Çocuklarda Ev Kazalarının
Önlenmesi” projesi kapsamında yaptıkları bir araştırmada ise
ev kazaları ve ilk yardım üzerine yapılan çalışmalar ve verilen
eğitimler sonucunda, ev kadınlarında bilgi düzeyi artışı ve
olumlu davranış değişikliğine ilişkin sonuçlar elde edilmiştir.
[36]
Çalışma sonucumuz, çalışma bölgesindeki sağlık kurum
ve kuruluşlarında evde karşılaşılabilecek, acil müdahale gerektiren zehirlenme, kazalar gibi konularda koruyucu önlemler ve ilk yardım eğitimi çalışmalarının yapılması gerektiğini
düşündürmektedir. Unutmayalım ki; çocuklarımızın geleceği,
çocukluk çağının istemsiz yaralanmaları ile yakından ilişkilidir.
Kısıtlılıklar
Çalışmamızın çok merkezli yapılmaması, sadece Aile Sağlığı
Merkezleri’ne başvuran annelerin alınması, alınan bilgilerin
beyana dayalı olması çalışmanın kısıtlılıklarındandır. Ayrıca
yedi yaş altı çocuğu (literatürde zehirlenmelerin bu yaş grubunda daha fazla görülmesi nedeniyle) olan annelere izin
alınan tarihlerde ulaşılmaya çalışılması, yeterli örnekleme
ulaşma konusunda sıkıntıya neden olmuştur. Epidemiyolojik olarak annelerin zehirlenme hakkında bilgi düzeylerini
ölçmeye yönelik genelleme yapılabilmesi için, daha geniş
örneklemde ileri araştırmaların yapılması önerilebilir.
Sonuç
Sonuç olarak araştırmamızda, annelerin zehirlenmeler hakkında bilgilerinin yeterli olmadığı tespit edilmiştir. Annelerin
zehirlenmeler konusunda bilgilendirilmelerine yönelik kurslar planlanmalı ve görsel medyanın daha doğru kullanımı
konusunda hassasiyet gösterilmelidir. Çocuk sağlığının geliştirilmesi ve korunmasında önemli bir role sahip olan hemşireler, zehirlenmelere neden olabilecek maddelerin uygun
şekilde saklanması ve maddelerin içilmesi halinde yapılması
gerekenler konusunda aileleri eğitmelidir.
Çıkar Çatışması
Yazar(lar) çıkar çatışması olmadığını bildirmiş(lerdir)tir.
Bilgen Sivri B ve ark.
Annelerin Zehirlenmeye İlişkin Bilgi Düzeyleri
Kaynaklar
1. Arısoy N, Aji DY. Zehirlenmeler. In: Onat T, editor. Çocuk sağlığı
ve hastalıkları. İstanbul: Eksen Yayınları; 1996. p. 1037-55.
2. Uzel N. Zehirlenmeler. In: Neyzi O, Ertuğrul T, editor. Çocuk
sağlığı ve hastalıkları. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri; 2002. p.
1529-55.
3. Riordan M, Rylance G, Berry K. Poisoning in children 1: general management. Arch Dis Child 2002;87:392-6.
4. Watson WA, Litovitz TL, Klein-Schwartz W, Rodgers GC Jr,
Youniss J, Reid N, et al. 2003 annual report of the American
Association of Poison Control Centers Toxic Exposure Surveillance System. Am J Emerg Med 2004;22:335-404.
5. Biçer S, Gülcan EM, Yeşinel S, Yıldırım S, Şengül A, Aydoğan
G. Kostik madde alan çocukların analizi. Bozok Tıp Dergisi
2011;1:1-10.
6. Akbay-Öntürk Y, Uçar B. Eskişehir Bölgesinde çocukluk çağı
zehirlenmelerinin retrospektif değerlendirilmesi. Çocuk
Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2003;46:103-13.
7. Çam H, Kıray E, Taştan Y, Özkan HÇ. İstanbul Üniversitesi
Cerrahpaşa Tip Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Acil servisinde izlenen zehirlenme olguları. Türk Pediatri Arşivi 2003;38:233-9.
8. Kendirci HNP, Çolakoğlu E, Hızlı Ş, Koçak M, Saylam E, Polat E,
ve ark. Hastanemiz çocuk acil servisine başvuran zehirlenme
olgularının değerlendirilmesi. Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi 2011;5:29-5.
9. Potts NL, Mandleco BL. Pediatric nursing caring for children
and their families. (1st ed.). USA: Delmar Company; 2002.
10.Yılmaz H L, Derme T, Yıldızdaş D, Alhan E. Çukurova
Bölgesi’ndeki çocukluk çağı zehirlenme olgularının
değerlendirilmesi. Nobel Medicus 2009;5:35-4.
11.
Öner N, İnan M, Vatansever Ü, Turan Ç, Çeltik C,
Küçükuğurluoğlu Y, ve ark. Trakya Bölgesi’nde çocuklarda
görülen zehirlenmeler. Türk Pediatri Arşivi 2004;39:25.
12.Alptekin F. Aksaray il merkezinde ev kazaları epidemiyolojisi
korumaya yönelik tutum ve davranışlar ev kazalarına yönelik
ilkyardım bilgi düzeyi. [Yüksek Lisans Tezi] Süleyman Demirel
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Ana Bilim
Dalı. Isparta: 2004.
13.Altundağ S, Oztürk MC. The effects of home safety education
on taking precautions and reducing the frequency of home
accidents. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg 2007;13:180-5.
14.Soyucen E, Aktan Y, Saral A, Akgün N, Numanoğlu AÜ. Sakarya bölgesinde çocukluk çağı zehirlenmelerinin geriye
dönük değerlendirilmesi. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi
2006;49:301-6.
15.Coşkun C, Özkan S, Maral I. Çankırı-Eldivan ilçe merkezinde
0-14 yaşlar arasında çocuğu olan annelerin ilk yardım bilgi
düzeyleri ve ilk yardım gerektiren durumların sıklığı. Türkiye
Çocuk Hastalıkları Dergisi 2008;2:5-10.
16.Kahveci M, Çeltik C, Karasalihoğlu S, Acunaş B. Bir üniversite
hastanesi acil servisine başvuran çocukluk çağı zehirlenmelerinin değerlendirilmesi. Sted 2004;13: 19-21.
17.Polat S, Özyazıcıoğlu N, Tüfekci Güdücü F, Yazar F. Çocuk
acil kliniğine başvuran 0-18 yaş grubu olguların incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi
2005;8:55-2.
18.Deniz T, Kandiş H, Saygun M, Büyükkoçak Ü, Ülger H, Karakuş
A. Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Servisine başvuran
zehirlenme olgularının analizi. Düzce Tıp Fakültesi Dergisi
2009;11:5.
19.Genç G, Saraç A, Ertan Ü. Çocuk hastanesi acil servisine
başvuran zehirlenme olgularının değerlendirilmesi. Nobel
Medicus 2007;3:18-2.
20.Güzel ŞI, Kibar AE, Vidinlisan S. Çocuk acil servisine başvuran
zehirlenme vakalarının demografik özelliklerinin incelenmesi
Genel Tıp Dergisi 2011;21:101-7.
21.Atak N, Karaoğlu L, Korkmaz Y, Usubütün S. A household
survey: unintentional injury frequency and related factors
among children under five years in Malatya. Turk J Pediatr
2010;52:285-93.
22.Kasem M. Zehirlenme nedeni ile Çocuk Acil Ünitesi’ne
başvuran hastaların değerlendirilmesi ve risk faktörlerinin belirlenmesi. [Uzmanlık Tezi] Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı. Ankara: 2010.
23.Uskun E, Alptekin F, Oztürk M, Kişioğlu AN. The attitudes and
behaviors of housewives in the prevention of domestic accidents and their first aid knowledge levels. Ulus Travma Acil
Cerrahi Derg 2008;14:46-52.
24.Penbegül LM. İlaç zehirlenmesi olan çocuk olgularda demografik özellikler ve ailesel etkenlerin değerlendirilmesi.
[Uzmanlık Tezi] Haydarpaşa Numune Eğitim ve Araştırma
Hastanesi Çocuk Kliniği. İstanbul: 2006.
25.Karaarslan B, Turla A, Aydın B. Ondokuz Mayıs Üniversitesi
Tıp Fakültesi Acil Servisine başvuran koroziv madde zehirlenmeleri. Van Tıp Dergisi 2007;14:109-13.
26. Sümer V, Güler E, Karanfil R, Dalkıran T, Gürsoy H, Garipardıç M,
ve ark. Çocuk acil servisine başvuran zehirlenme olgularının
geriye dönük olarak değerlendirilmesi. Türk Pediatri Arşivi
2011;46:234-40.
27. Kaya Ü. Kliniğimizde 2001-2005 yılları arasında yatırılarak izlenen zehirlenme olgularının geriye dönük değerlendirilmesi.
[Uzmanlık Tezi] Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Çocuk
Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı. Konya: 2007.
28.Kılıç B, Demiral Y, Özdemir Ç, Özdemir S, Djemalaj F, İlim O,
ve ark. İzmir’de bir gecekondu bölgesinde evde yaralanma
insidansı. Toplum Hekimliği Bülteni 2006;25: 25-2.
29.Kondolot M, Akyıldız B, Görözen F, Kurtoğlu S, Patıroğlu
T. Çocuk acil servisine getirilen zehirlenme olgularının
değerlendirilmesi. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi
2009;52:68-4.
30.Akçay A, Gürses D, Özdemir A, Kılıç İ, Ergin H. Denizli ilindeki
çocukluk çağı zehirlenmeleri. Adnan Menderes Üniversitesi
Tıp Fakültesi Dergisi 2005;6:15-9.
31.Eliaçık K, Kanık A, Karanfil Ö, Rastgel H, Metecan A, Oyman
G ve ark. Bir üçüncü basamak hastane çocuk acil servisine
başvuran zehirlenme vakalarının değerlendirilmesi. Smyrna
Tıp Dergisi 2012;41-4.
32.Küçük F, Balcı S. Korozif madde içen 1-6 yaş grubu çocukların
özellikleri ve ailelerin yaptığı ilk uygulamalar. Anadolu
Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2011;14:32-9.
33.Gündoğdu F. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk
9
Türkiye Acil Tıp Dergisi - Tr J Emerg Med 2014
10
Acil Polikliniğine başvuran ilaç ile zehirlenme olgularının
değerlendirilmesi. [Uzmanlık Tezi] Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı.
Samsun: 2011.
34. Örsal Ö, Tözün M, Ünsal A. Kadınların ev kazalarında ilk yardım
bilgi düzeylerinin değerlendirilmesi. Sted 2011;20:202-08.
35.Maral I. Ankara Gölbaşı bölgesinde yaşayanların kaza
durumlarının incelenmesi. [Uzmanlık Tezi] Gazi Üniversitesi
Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı. Ankara: 1996.
36.Turan T, Altundağ Dündar S, Yorgancı M, Yıldırım Z. The prevention of home accidents among children aged 0-6 years.
Ulus Travma Acil Cerrahi Derg 2010;16:552-7.
37.Genç G, Saraç A, Ertan Ü, Yüksel S, Yüksek M. Çocukluk çağı
zehirlenmelerinde artan tehlike: amitriptilin. Fırat Tıp Dergisi
2007;12:41-3.
38.Tekin D, Suskan E. Çocukluk çağında zehirlenmelere genel
yaklaşım. Klinik Pediatri 2005;4:41-5.
39.Yang CC, Wu JF, Ong HC, Hung SC, Kuo YP, Sa CH, et al. Taiwan National Poison Center: epidemiologic data 1985-1993.
J Toxicol Clin Toxicol 1996;34:651-63.
40.Çıtak A, Soysal DD, Yıldırım A, Karaböcüoğlu M, Üçsel R, Uzel
N. Çocukluk yaş grubu zehirlenmelerinde tehlikeli değişim.
Çocuk Dergisi 2002;2:116-20.
41.Ertekin V, Altınkaynak S, Alp H, Yiğit H. Çocukluk çağında zehirlenmeler. Son üç yıldaki vakaların değerlendirilmesi. Çocuk
Dergisi 2001;1:104-9.

Download Report