2014-2015 9.Sınıf 1.Dönem 1.Notlar

I. YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ
Bilimsel Bilginin Doğası ve Biyoloji
Bilim: tarafsız gözlem ve deneylerle elde edilmiş, düzenli
bilgiler topluluğudur.
Biyolojinin Konusu
Biyoloji, “bio” (canlı, yaşam) ve “logos” (bilim) kelimelerinin
birleşmesiyle oluşmuştur. Kısaca “canlı bilimi” ya da “hayat
bilimi” olarak tanımlanan biyoloji, canlıların yapısını, vücutlarında gerçekleşen temel olayları, çeşitliliklerini, davranışlarını, çevreleriyle ilişkilerini, gelişmelerini ve yeryüzüne dağılışlarını inceleyen pozitif bir bilimdir. Bu incelemeler sırasında kimya, fizik, matematik, psikoloji, sosyoloji ve antropoloji gibi bilim dallarıyla da ilişkilidir.
Biyolojinin Tarihsel Gelişimi
Biyolojinin tarihi hemen hemen insanlık tarihi kadar eskidir.
Çünkü “hayat bilimi” olan biyoloji, her dönemde insanların
ilgisini çekmiştir.
Biyolojinin Alt Bilim Dalları
Biyoloji, Zooloji (hayvan bilimi) ve botanik (bitki bilimi) olarak başlıca iki ana dala ayrılır. Bu iki ana bilim dalı dışında,
birçok alt bilim dalı vardır. Bunlardan başlıcaları ve inceledikleri konular aşağıdaki şekilde özetlenebilir.
Organizmayı bireysel olarak inceleyen alt bilim dalları:
Morfoloji: Canlının şeklini, dış görünüşünü inceler.
Anatomi: Canlının içyapısını inceler.
Sitoloji: Hücrenin bileşimini, mikroskobik yapısını inceler.
Histoloji: Dokuların yapısını, bileşimini inceler.
Fizyoloji: Hücre ve vücut birimlerinin işleyişini inceler. İncelenen birim, bir doku olabilir. Örneğin, kas fizyolojisi gibi. Ya
da bir hayvan bölümü olabilir. Örneğin omurgalılar fizyolojisi gibi. Hücre fizyolojisi ise hücredeki işleyişleri inceler.
Embriyoloji: Zigottan, ergin canlı oluşumuna kadar geçen
evreleri inceler.
Moleküler Biyoloji: Canlı yapısını, moleküler düzeyde inceler.
Biyokimya: Canlıların kimyasal yapısını inceler.
Organizmayı grup içinde; diğer organizmalarla ilişkileri yönünden inceleyen alt bilim dalları:
Taksonomi: Canlıların, belirli özelliklerinin benzerliğine ve
akrabalık derecelerine göre gruplandırılmasını inceler.
Evrim: Canlıların geçirdiği değişimi ve yeni türlerin oluşumunu inceler.
Ontogeni: Bir bireyin, embriyolojik dönemde geçirdiği değişimi inceler.
Filogeni: Bir canlının ait olduğu türün geçirdiği evrimi inceler.
Genetik: Canlıların sahip oldukları özelliklerinin dölden döle
geçişini inceler.
Ekoloji: Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini
inceler.
Biyolojinin Uygulama Alanları
Biyolojinin, canlıları ve canlılarla ilgili olayları inceleyen bilim olduğunu söylemiştik. O halde çok geniş bir uygulama
alanı olmalıdır. Hakikaten biyoloji, sağlıktan tarıma kadar
çok geniş bir uygulama alanına sahiptir.
Bu alanları 6 başlık altında aşağıdaki gibi özetleyebiliriz.
1. Sağlık Tıp, Eczacılık, Diş hekimliği
2. Çevre: Çevre mühendisliği
Moleküler biyoloji: Genetik mühendisliği
Gıda: Gıda mühendisliği, beslenme ve diyetisyenlik
Hayvancılık: Arıcılık, veterinerlik
Tarım: Ziraat mühendisliği, orman mühendisliği
Biyolojinin Diğer Bilimlerle İlişkisi
Canlılar çevrelerindeki fiziksel ve kimyasal pek çok faktörden etkilenirler. Bu yüzden biyoloji pek çok farklı bilim dalıyla ortak olarak çalışır.
Örneğin, populasyon genetiği, kalıtım gibi konularda olasılık
hesaplarında matematik kurallarıyla iç içedir. Ya da canlının
temel bileşenlerinde kimyadan, canlıların bazı yönelim davranışlarını açıklarken fizikten yararlanır.
Örneğin, elektron mikroskobunun gelişmesi, hücrenin daha
detaylı incelenebilmesi ve hücre konusunda daha fazla bilgi
edinilebilmesine neden olmuştur.
Biyolojinin Bazı Günlük Problemlere Sağladığı Katkılar
Değişen çevre koşulları, ilerleyen teknolojik çalışmalar, sanayileşme ve hızlı nüfus artışı günümüzde birçok problemin
ortaya çıkışına neden olmuştur. Biyoloji de bu problemlerin
çözümünde rol oynamaktadır.
Örneğin, hızla artan nüfus sonucu besin kıtlığı ortaya çıkmaktadır.
II. CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
Hücre: canlılık özelliği gösteren en küçük birime verilen
isimdir. Bütün canlılar hücrelerden oluşmuşlardır. Ancak
bazıları sadece bir hücreden meydana geldiği halde bazıları
çok hücrelidir. Bu durumda yaşama ve üreme özelliği gösteren en küçük birim olan hücre için geçerli olan özellikler
tüm canlılar için de geçerlidir. Şimdi bu özellikleri kısaca
maddeleyerek özetleyelim:
1-Beslenme: Canlıların hayatlarını sürdürebilmek için
enerjiye ihtiyaçları vardır. Bu enerji de besinlerden elde
edilir. Bazı canlılar besinlerini dış ortamdan hazır olarak
alırken bir kısım canlılar da kendi besinlerini üretebilir.
Kendi besinini kendileri üretebilen canlılara ototrof ya da
üretici canlılar denir. Örneğin yeşil bitkiler, güneş ışığını
kullanarak kendi besinlerini üretir. Kendi besinini
üretemeyen canlılara ise heterotrof ya da tüketici canlılar
denir. Mantarlar bu tür canlılara örnektir. Hayvanlar da
heterotroftur. Mesela arı (Balı besin olarak kullanıyor.)
tüketici canlılara örnek olarak verilebilir. Heterotrof canlılar
besinlerini üreticilerden ya da diğer tüketicilerden sağlar.
2-Organizasyon:
Hücrelerde
canlılık
olaylarının
gerçekleşmesini sağlayan, organel denilen yapılar bulunur.
Bu yapılar iş birliği içinde çalışarak yaşamın problemsizce
devam etmesini sağlar. Tıpkı bizim organlarımız arasındaki
iş bölümü ve uyum gibi. Bitkilerde de organizasyon olayını
gözlemleyebiliriz. Kökler suyu alarak taşıyıcı sisteme
ulaştırır. Bu sistem suyu yapraklara taşır ve yapraklar suyu
kullanarak fotosentez sonucu oluşturdukları besinleri
bitkinin diğer kısımlarına ulaştırılması için taşıyıcı sisteme
aktarırlar.
3-Uyarılma: Hücreler iç ve dış çevrelerinden gelen
uyarılardan etkilenir ve buna tepki gösterirler. Çevre
şartlarını fiziksel, kimyasal, biyolojik etkenler; ortam
sıcaklığı, basınç; vb. değişkenler oluşturur. Bu değişkenlere
uyarı denir
4-Hareket: Hücreler beslenme gibi canlılık olaylarını yerine
3.
4.
5.
6.
2014-2015 Eğitim Öğretim Yılı Giresun Kale Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi 9. Sınıflar Biyoloji Notu I
Sayfa:1
getirebilmek için aktif ya da pasif olarak yer değiştirirler.
Örneğin kamçılı hayvan tıpkı insanlar gibi aktif olarak
hareket edebilirken bitkilerde de güneşe doğru yönelme
gibi pasif hareketlere rastlanır.
5-Büyüme: Canlılar inorganik ya da organik maddeleri
kendi protoplazma yapılarına çevirirler. Böylece vücutça
irileşirler. Tek hücrelilerde büyüme üreme ile sonuçlanır.
6-Üreme: Hücreler belirli büyüklüğe ulaştıklarında ikiye
bölünürler. Böylece bir hücreden iki hücre oluşur ve tek
hücrelilerde üreme gerçekleşmiş olur. Bütün canlılar
soylarını devam ettirebilmek ve türlerinin sürekliliğini
sağlamak için kendine benzer bireyler oluşturmak
zorundadırlar. Eşeysiz üreme, genellikle bir hücreli ve bazı
çok hücreli canlılarda görülür. Bir hücreli canlılardan olan
bakteriler ikiye bölünerek kendine benzer yeni hücreler
meydana getirirken denizyıldızı vb. canlıların da kopan
parçalarının yeni canlılar meydana getirmesi (rejenerasyon)
eşeysiz üremeye örnek verilebilir. Eşeyli üreme ise farklı
cins iki eşey üreme hücresinin birlemesiyle yeni bir canlının
oluşmasıdır. Bir gamet ya dişi eşey hücresi (yumurta) ya da
erkek eşey hücresi (sperm) dir. Oluşan yeni canlı kendisini
meydana getiren atasına aynen benzemez. Yani eşeyli
üremede kalıtsal çeşitlilik vardır.
7-Metabolizma: Hücredeki canlılık olaylarının gerçekleşmesi metabolizma denilen biyokimyasal olaylar bütünüyle
sağlanır. Metabolizma iki kısımdan oluşur:
Anabolizma: Küçük moleküllü maddelerden büyük moleküllü maddelerin oluşumudur.
Katabolizma: Büyük moleküllü maddelerin küçük moleküllü maddelere yıkılmasıdır.
8-Solunum: Canlılar ihtiyaçları olan enerjiyi üretebilmek
için aldıkları ya da ürettikleri organik besinlerin yapı taşlarını solunum olayı ile parçalarlar. Solunum, besinlerdeki
kimyasal bağ enerjisinin, ATP (Adenozin trifosfat) enerjisine dönüştürülmesidir. Canlılar yaşamları için gerekli olan
enerjiyi ATP enerjisini kullanarak karşılar. ATP enerjisinin
açığa çıkarılma sürecine solunum denir. Oksijen kullanılmadan besinlerdeki ATP enerjisinin ortaya çıkarılmasına
oksijensiz solunum denir. Besinlerdeki ATP enerjisinin oksijen kullanılarak ortaya çıkarılmasına ise oksijenli solunum
denir. Oksijenli solunumda, oksijensiz solunuma göre daha
fazla enerji sağlanır.
9-Boşaltım: Hücreler metabolizmaları sonucu oluşan zehirli ya da zararlı ve içlerinde normalden fazla miktarda bulunan maddeleri vücut içi dengeyi sağlamak için dış ortama
atarlar. Hücrelerdeki yapım ve yıkım olayları sonucunda,
oluşan zararlı ve artık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasına boşaltım denir.
III. CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ
Bütün hücreler, dolayısıyla hücrelerden oluşmuş canlılar
inorganik ve organik bazı maddelerden oluşmuşlardır. Canlıların yapısında bulunan molekülleri şu şekilde gruplandırabiliriz.
A. CANLILARDAKİ İNORGANİK MADDELER
İnorganik maddeler: bütün canlıların dışarıdan hazır almak
zorunda olduğu, vücutlarında sentezlenemeyen maddelerdir.
 Hazır alınır
 Hücre yapısına katılır
 Metabolizmada düzenleyici rol oynar
 Hücrede enerji elde etmek amacıyla kullanılmaz.
1. SU
 Enzimlerin çalışabilmesi için ortamda mutlaka %15'in
üzerinde su olmalıdır.
 Su, iyi bir çözücüdür. Bu özelliği ile besinlerin kolaylıkla
sindirilmesini ve bu besinlerin kimyasal reaksiyonlara girmesini sağlar.
 Su, maddelerin taşınmasında rol oynar. Kan dokunun
büyük bir kısmı sudan oluşmuştur.
 Bitkiler, suda çözünmüş maddeleri topraktan su ile alır.
 Su vücut ısısının dengede kalmasında görev yapar. Terleme sırasında, su buharlaşır. Buharlaşma sırasında ise ısı
kaybedildiğinden vücut sıcaklığı korunmuş olur.
 Su, zehirli atıkların seyreltilmesinde görev yapar. Metabolizma sonucu ortaya çıkan zararlı atıkların seyreltilmesinde vücuttan atılmasında aktif rol oynar.
 Su fotosentez oluşumunu sağlayan temel maddelerden
biridir
 Canlılara yapısal destek sağlar. Otsu bitkilerin dik durmasını sağlar.
 Suyun buharlaşma ve yoğunlaşması iklimler üzerinde de
etkilidir.
 Suyun öz ısısı birçok bileşikten daha yüksektir. Bu özellik
suyun soğumasının da ısınmasının da zor olduğu anlamına
gelir. Suyun yavaş soğumasının ortamı ısıtması hem kıyı bölgelerinin ılıman olmasını hem de canlıların yaşaması için sulardaki ortam sıcaklığının dengede kalmasını ve korunmasını sağlar.
2014-2015 Eğitim Öğretim Yılı Giresun Kale Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi 9. Sınıflar Biyoloji Notu I
Sayfa:2
2. ASİTLER - BAZLAR - TUZLAR
a. Asitler
 Suda çözündüklerinde hidrojen iyonu (H+) veren bileşiklerdir.
 Tatları ekşidir.
 Turnusol kâğıdının rengini maviden kırmızıya çevirirler.
 Yapısında karbon (C) atomu taşıyanların çoğuna organik,
taşımayanlara inorganik asit denir.
Örneğin; Laktik asit(C3H6O3) organik,
Hidroklorik asit (HCI) inorganik asittir.
b. Bazlar
 Suda çözündüklerinde hidroksil iyonu (OH-) veren bileşiklerdir.
 Tatları acıdır.
 Turnusol kâğıdının rengini kırmızıdan maviye çevirirler.
 Yapısında genellikle karbon (C) ve azot (N) bulunduranlar organik, diğerleri inorganik baz adını alır.
Örneğin; Metilamin (CH3NH2) organik,
Potasyum hidroksit (KOH) inorganik bazdır.
Bir çözeltinin asit mi baz mı olduğu H+ ve OH- iyonlarıyla belirlenir. H+ iyonu arttıkça ortam asidik, OH- arttıkça baziktir.
Eğer H+ ve OH' iyonlarının miktarı eşitse ortam nötrdür. Çözeltideki H+ derişimi pH denilen birimle belirlenir ve pH değeri 0 ile 14 arasında değişebilir. 7 nötrdür. 0'a doğru asidik,
14'e doğru bazik değer artar.
Mineralin
adı
Etkisi
-Alyuvarlar içinde bulunur ve oksijen taşınmaDemir (Fe) sını sağlayan, hemoglobinin yapısına katılır. Eksikliğinde anemi (kansızlık) görülür.
-Fotosentez yapan canlılarda klorofilin yapısına
katılır.
Magnezyum
-Kemiklerin yapısına katılır.
(Mg)
-Dişleri güçlendirir.
-Kas kasılmasını kolaylaştırır.
Sodyum (Na) -Vücudun su dengesinde rol oynar.
ve Klor (Cl) -Kas ve sinir sisteminin çalışması için gereklidir.
Kalsiyum
(Ca)
-Vücutta en fazla bulunan mineraldir.
-Kemik ve diş yapısına katılır.
-Kas kasılmasında görev alır.
-Sinirlerde, impuls iletiminde görev yapar.
-Kanın pıhtılaşmasında görev yapar.
-Kemik erimesini (osteoporoz) engeller.
-Vücutta fazla bulunan minerallerdendir.
Fosfor (P) -DNA gibi organik moleküllerin yapısına katılır.
-Kemik ve diş yapısına katılır.
-Sinir sisteminin sağlığı için gereklidir.
Potasyum -Kan basıncını düzenler.
(K)
-Vücudun su oranının düzenlenmesinde etkilidir.
İyot (I)
Flor (F)
Çinko (Zn)
-Tiroit bezinden salgılanan tiroksin hormonunun yapısına katılır.
-Eksikliğinde guatr oluşur.
-Dişlerin güçlenmesini sağlar.
-Azlığında diş çürümeleri, fazlalığında diş sararmaları artar.
-Prostat bezinin çalışmasında görev yapar,
-Bağışıklığı güçlendirir.
Kükürt (S) Bazı amino asitlerin yapısında bulunur
pH değeri organizma için çok önemlidir. Çünkü her enzimin
çalışabildiği kendine özel bir pH değeri vardır. Bu pH'da
meydana gelen bir değişiklik enzimin yapısını bozacağından
biyokimyasal tepkimelerin oluşumunu da engeller. Örneğin
insan kanının pH'sı 7,4'tür. Bunun 7'ye düşmesi ya da 7,8'in
üzerine çıkması sonucu ölüm meydana gelir.
c. Tuzlar
Asitlerle bazların (ya da asitlerle bazı metallerin) tepkimesi
sonucu tuzlar oluşur. Bir başka deyişle tuzlar,
asitlerle bazların nötrleşme ürünleridir.
NaOH +
HCI ------------------ NaCl
+
H20
Sodyum Hidroksit Hidroklorik asit
Sodyum klorür
Su
(baz)
(asit)
(tuz)
Hücrenin içinde ve hücrelerin arasında çeşitli mineral tuzları vardır. Örneğin sodyum, potasyum, kalsiyum tuzları
gibi.
3. MİNERALLER
Canlıların yapısında bulunan, eksikliklerinde bazı rahatsızlıkların oluştuğu maddelerdir.
E vitamini ile birlikte güçlü bir antioksidan ve
Selenyum
hücre koruyucusu olarak çalışan selenyum,
(Se)
bazı enzimlerin yapısına yer alır.
Görevlerini tablodaki gibi özetleyebiliriz, ayrıca:
 Ca,P,Na,K gibi mineraller sürekli alınması gereken minerallerdir.
 Fe, Mg, I gibi mineraller ise daha az alınsalar bile vücut
için yeterlidir. Çünkü vücuttan kolay kolay atılmazlar.
 Hg (Cıva),Pb (Kurşun) gibi ağır metaller ise enzimlerin çalışmasını engellediği için, vücutta zehir etkisi yapan minerallerdir.
B. CANLILARDAKİ ORGANİK MADDELER
Doğada organik moleküller büyük moleküller halindedir.
Genellikle yapılarında temel element olarak C, H, O bulunur. Organik moleküllerin temel elementi karbondur. Fakat
yapısında her karbon atomu bulunduran molekül de organik molekül değildir. Karbondioksit (CO2) buna örnektir.
Karbon, hidrojen ve oksijen dışında birçok organik bileşikte
azot (N), fosfor (P), kükürt (S) gibi elementler de bulunur.
Organik bileşikler; karbonhidratlar, yağlar, proteinler, enzimler, vitaminler, nükleik asitler ve ATP’dir. İnorganik moleküllerden farklı olarak enerji veren (vitaminler hariç) mo-
2014-2015 Eğitim Öğretim Yılı Giresun Kale Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi 9. Sınıflar Biyoloji Notu I
Sayfa:3
leküllerdir. Organik bileşikler, ototrof (üreticiler) canlılar tarafından inorganik maddeler kullanılarak doğrudan üretilir.
Organik bileşikler canlılarda yapı maddesi, enerji verici, yapıcı onarıcı ve düzenleyici olarak görev yapar. Organik molekülerin yapı taşına monomer denir. Oluşan büyük molekülere ise polimer denir. Monomerden polimere doğru oluşumlara ise polimerleşme (polimerizasyon) denir. Bu olaylar sırasında enerji harcanır. Monomerlerin birleşmesiyle
gerçekleşen ve su açığa çıkaran bu reaksiyonlara dehidrasyon reaksiyonları denir. Büyük moleküllerin su yardımıyla
yapı taşlarına ayrılması olayına hidroliz reaksiyonları denir.
Karbon ve karbonlu bileşikleri inceleyen bilim dalına organik kimya denir. Karbon atomları, kolay zincir oluşturur. En
kısa zincir, iki karbon atomundan meydana gelir. Karbonun
bağ kurma kapasitesi oldukça yüksektir.
Organik bileşikleri şöyle sıralayabiliriz:
1. ATP (Adenozin Trifosfat)
Hücreler canlılardan beslenme ya da kendi ürettikleri besinlerdeki var olan enerjiyi kendi kullanabilecekleri enerji çeşitlerine dönüştürerek hayatlarını devam ettirir. Organik
moleküllerdeki (vitaminler hariç) kimyasal bağ enerjisini solunum (oksijenli ya da oksijensiz) ile doğrudan kullanabilecekleri ATP’de kimyasal bağ enerjisine dönüştürürler. ATP
bütün canlıların doğrudan kullanabileceği enerji kaynağıdır.
ATP’nin sentezine fosforilasyon denir.
Kimyasal bağ enerjisi ATP molekülünde bulunur. ATP, yüksek enerjili fosfat bağları içeren organik bileşiktir.
ATP’nin yapısını adenin, riboz ve fosfatlar oluşturur. Adenin
ve riboz birbirine bağlıdır. Adenin ile ribozun oluşturduğu
yapıya adenozin denir. Riboz şekerine üç fosfat grubu bağlanabilir. Adenozine bir fosfat bağlanınca adenozin monofosfat (AMP) oluşur.
Adenozin monofosfata bir fosfat bağlanınca adenozin difosfat (ADP) oluşur.
ADP’ye bir fosfat bağlanınca adenozin trifosfat (ATP) oluşur.
2014-2015 Eğitim Öğretim Yılı Giresun Kale Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi 9. Sınıflar Biyoloji Notu I
Sayfa:4

Download Report