DĐŞLĐLER Diş Boyutları Taban Kavisi (Fillet Radius) Diş başı yüksekliği (Addendum) Taban yüksekliği(Dedendum) Diş yüksekliği (Addendum +Dedendum) Taksimat (Circular pitch) Diş kalınlığı (Tooth Thickness) Dişler arasındaki boşluk (Width of Space) Diş genişliği (Flank) Diş sayısı tam sayı olması gerekmektedir. π d = pz ⇒ d = m= p= p π N ⇒m= p π = d N d=Taksimat Dairesi Çapı (Dişlerin çevreye paylaştırılmasının tanımlandığı daire çapıdır. p= Taksimat (Taksimat dairesi üzerinde ölçülen, birbirini izleyen, iki sol veya iki sağ d N ve P = N d yan yüzey arasındaki yay uzunluğu) πd m=Modül N = π m ve pP = π N=Diş sayısı Eşlenik Etki (Conjugate Action): Eş çalışan dişlilerin, kamlardaki dönme hareketine benzer olarak, birbiri üzerine dönme hareketi meydana getirecek şekilde davranırlar. Diş profiller veya kamlar, kavrama esnasında sabit açısal hız oranı oluşturacak biçimde tasarlandığında, bunların eşlenik etkiye sahibi olduğu söylenir. c noktasında temas ve sonucunda temas yüzeyine dik eksende kuvvetler oluşur. Bu etki ekseni O-O çizgisini P noktasında keser (taksimat noktası). Sabit açısal hızda hareketi iletmek için, taksimat noktası sabit olmalı ve herhangi bir temas noktasında etki ekseni P noktasından geçmelidir. Shigley’s Mechanical Engineering Design kitabı temel alınarak hazırlanmış eğitim amaçlı ders notlarıdır. Yayın niteliği yoktur. 1 DĐŞLĐ ANA KANUNU: Dişli çarklarda eş çalışan yüzeylerin temas noktalarındaki normalleri her zaman yuvarlanma noktasından geçer. Bir diş için, keyfi olarak herhangi bir profil seçtikten sonra, eş diş için eşlenik etki verecek profil teoride bulmak mümkündür. Bu çözümlerden biri evolvent profildir. Evolventin Özellikleri (Involute Properties) O ekseninde üzerinde dönen bir silindirik parça düşünelim. Silindirik parçanın f noktasından bir ip bağlanmış olsun. Đpi yatay doğrultuda gergin bir duruma getirdikten sonra, yatay doğrultuda yavaşça çekemeye başlayalım. Đp çekilirken, B yüzeyi silindirik parça ile birlikte hareket etmektedir. Bu esnada, ip üzerindeki sabit b noktasının B yüzeyi üzerinde bıraktığı iz evolvent eğrisidir. V1 = r1 w1 = r2 w2 ⇒ w1 r2 = w2 r1 Shigley’s Mechanical Engineering Design kitabı temel alınarak hazırlanmış eğitim amaçlı ders notlarıdır. Yayın niteliği yoktur. 2 rb = r cos φ pb = pc cos φ DĐŞ SĐSTEMLERĐ Düz dişliler için genel kullanılan standart diş sistemleri Dişlilerde kullanılan modül değerleri Shigley’s Mechanical Engineering Design kitabı temel alınarak hazırlanmış eğitim amaçlı ders notlarıdır. Yayın niteliği yoktur. 3 20° Düz konik dişli için diş oranları Helisel Dişliler için standart diş oranları Shigley’s Mechanical Engineering Design kitabı temel alınarak hazırlanmış eğitim amaçlı ders notlarıdır. Yayın niteliği yoktur. 4 Sonsuz Vida dişlisi için tavsiye edilen diş derinlikleri TEMAS ORANI • • • Temas diş başı dairelerinin etki çizgisi ile kestiği noktalarda başlar ve biter. Đlk temas a noktasında oluşur. Son temas b noktasında oluşur. AP yayı : Yaklaşım yayı ( qc ) (Arc of approach) PB yayı : Uzaklaşma yayı ( qr ) (Arc of recess) AP+PB yayı : Etki yayı ( qt ) (Arc of action) Şayet : qt = p ⇒ AB yayında bir çift dişli temas eder. Şayet : qt > p ⇒ AB yayında bir çift dişli temasa başlarken, bu noktasına yaklaşan bir diş çifti de temas halindedir. Temas Oranı (Contact ratio) mc = qt (Temas halindeki diş çiftlerinin sayısı) p Temas oranını bulmanın daha kolay yolu, AB yayının uzunluğunu kullanmak yerine Lab etki uzunluğunu kullanmaktır. Lab mc = pCosφ Shigley’s Mechanical Engineering Design kitabı temel alınarak hazırlanmış eğitim amaçlı ders notlarıdır. Yayın niteliği yoktur. 5 TEMAS HATASI (Iuterference) Dişlilerin eşlenik etkiye sahip olmadığı profil yüzeylerinde (özellikle diş diplerinde) temas gerçekleştiği taktirde oluşur. KRAMEYER DĐŞLĐSĐ Taksimat dairesi çapı ∞ Diş sayısı Temel daire çapı ∞ ∞ Shigley’s Mechanical Engineering Design kitabı temel alınarak hazırlanmış eğitim amaçlı ders notlarıdır. Yayın niteliği yoktur. 6 DĐŞLĐ ÇARKLAR n2 N 2 = n3 N 3 = .... n3 = N2 d n2 = 2 n2 N3 d3 n6 = N 2 N3 N5 n2 N 4 N6 N3 Çevrim oranı (e) e=± Çeviren dişlilerin diş sayılarının çarpımı Çevrilen dişlilerin diş sayılarının çarpımı (+) : Son dişli aynı yönde dönüyorsa (-) : Son dişli ters yönde dönüyorsa n L = en F → Đlk dişli (First) Son dişli (Last) Planet Dişli Çarklar 2 serbestlik derecesi var. 2 nolu dişlinin kola göre bağıl açısal hızı n23 = n2 − n3 5 nolu dişlinin kola göre bağıl açısal hızı n53 = n5 − n3 n53 n5 − n3 = n23 n2 − n3 *Bu oran dış sayılarıyla orantılıdır ve çevrim oranına eşittir. Genelleştirme yapılır ise; e= nL − n A nF − n A Kol (arm) Shigley’s Mechanical Engineering Design kitabı temel alınarak hazırlanmış eğitim amaçlı ders notlarıdır. Yayın niteliği yoktur. 7 KUVVET ANALĐZĐ a) Düz Dişliler - 1 Şase - 2 : Çeviren Dişli . . . - Miller a,b F23+ = 2 nolu dişli tarafından 3 nolu dişliye etkiyen tepki kuvveti Far2 = a mili tarafından 2 nolu dişliye etkiyen tepki kuvveti wt = F32t (aktarılan yük) π dn V= 60 d T = Wt 2 H = Wt V (aktarılan güç) Shigley’s Mechanical Engineering Design kitabı temel alınarak hazırlanmış eğitim amaçlı ders notlarıdır. Yayın niteliği yoktur. 8 b) Helis Dişliler Wr = W sin φn Wt = W cos φn cosψ Wa = W cos φn sinψ (Radyal Yük Bileşeni) (Teğetsel Yük Bileşeni) (Eksenel Yük Bileşeni) Genelde tasarım uygulamalarında teğetsel yük bileşeni bilinmekte, (tasarım verisi) buna karşılık radyal ve eksenel yük bileşenleri hesaplanmaktadır. Bu durumda; Wr = Wt tan φt Wa = Wt tanψ Wt W= cos φn cosψ Shigley’s Mechanical Engineering Design kitabı temel alınarak hazırlanmış eğitim amaçlı ders notlarıdır. Yayın niteliği yoktur. 9 b) Konik Dişliler tan Γ = NG NP tan γ = NP NG T rav d − F sin γ rav = 2 Wa = Wt tan φ sin γ Wr = Wt tan φ cos γ Wt = Shigley’s Mechanical Engineering Design kitabı temel alınarak hazırlanmış eğitim amaçlı ders notlarıdır. Yayın niteliği yoktur. 10 c) Sonsuz Vida ve Dişlisi L = px N w ( N w : ağız sayısı, L: Đlerleme) L tan λ = (Đlerleme açısı) π dw W x = W cos φn sin λ Wwt = −WGa = W x W y = W sin φn Wwr = −WGr = W y W z = W cos φn cos λ Wwa = −WGt = W z W indisi sonsuz vida G indisi ise dişlisini ifade eder. Sonsuz vida ve dişlisinde hareket tamamı ile dişlerin birbiri üzerinde kayması ile elde edilir. Dolayısı ile, sürtünme kuvvetleri bu tür dişlilerde etkilidir. Şekilde de görüldüğü gibi toplam W yükünün sonsuz vida diş profili üzerine dik etkiyen bileşeni W f = fW oranında sürtünme kuvveti oluştur. Bu tür dişlilerde sürtünme etkili olduğundan verimlilik; η= Wwt ( sürtünmesiz ) cos φn − f tan λ = Wwt ( sürtünmeli ) cos φn + f cot λ Shigley’s Mechanical Engineering Design kitabı temel alınarak hazırlanmış eğitim amaçlı ders notlarıdır. Yayın niteliği yoktur. 11
© Copyright 2024 Paperzz
