(Juglans regia L. ), KIZILAĞAÇ (Alnus glutinosa L.)

T.C
GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
CEVİZ (Juglans regia L. ), KIZILAĞAÇ (Alnus glutinosa L.), HAVACIVA OTU
(Alkanna tinctoria L.), MUHABBET ÇİÇEĞİ (Reseda luteola L.) ve KÖK BOYA
( Rubia tinctoria L.) EKSTRAKTLARININ DOĞAL SAÇ BOYAMA
ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ VE BOYA REÇETELERİNİN
HAZIRLANMASI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
KİMYA ANABİLİM DALI
Birnur DEMİR
Danışman
Prof.Dr.Adem ÖNAL
TOKAT-2007
CEVİZ (Juglans regia L. ), KIZILAĞAÇ (Alnus glutinosa L.), HAVACIVA OTU
(Alkanna tinctoria L.), MUHABBET ÇİÇEĞİ (Reseda luteola L.) ve KÖK BOYA
(
Rubia tinctoria L.) EKSTRAKTLARININ DOĞAL SAÇ BOYAMA ÖZELLİKLERİNİN
İNCELENMESİ VE BOYA REÇETELERİNİN HAZIRLANMASI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan: Birnur DEMİR
Danışman : Prof. Dr. Adem ÖNAL
2007-TOKAT
GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
CEVİZ (Juglans regia L. ), KIZILAĞAÇ (Alnus glutinosa L.), HAVACIVA OTU
(Alkanna tinctoria L.), MUHABBET ÇİÇEĞİ (Reseda luteola L.) ve KÖK BOYA
( Rubia tinctoria L.) EKSTRAKTLARININ DOĞAL SAÇ BOYAMA
ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ VE BOYA REÇETELERİNİN
HAZIRLANMASI
Birnur DEMİR
YÜKSEK LİSANS TEZİ
KİMYA ANABİLİM DALI
Bu tez,
/
/ 2007 tarihinde aşağıda belirtilen jüri tarafından Oybirliği / Oy çokluğu
ile kabul edilmiştir.
İmza
Unvan
Başkan: Prof. Dr. Adem ÖNAL
Üye
: Doç. Dr. Mustafa CEYLAN
Üye
: Yrd. Doç. Dr. İbrahim TÜRKEKUL
ONAY:
Bu tez, .................tarih ve...... sayılı Enstitü Yönetim Kurulu tarafından belirtilen jüri
üyelerince kabül edilmiştir.
.../..../2007
Prof.Dr.MetinYILDIRIM
Enstitü Müdürü
i
ÖZET
CEVİZ (Juglans regia L. ), KIZILAĞAÇ (Alnus glutinosa L.), HAVACIVA OTU
(Alkanna tinctoria L.), MUHABBET ÇİÇEĞİ (Reseda luteola L.) ve KÖK BOYA
( Rubia tinctoria L.) EKSTRAKTLARININ DOĞAL SAÇ BOYAMA
ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ VE BOYA REÇETELERİNİN
HAZIRLANMASI
Birnur DEMİR
Gaziosmanpaşa Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü
Kimya Anabilim Dalı
Yüksek Lisans Tezi
2007, 35 sayfa
Danışman: Prof.Dr.Adem ÖNAL
Jüri
: Prof.Dr.Adem ÖNAL
Jüri
: Doç.Dr.Mustafa CEYLAN
Jüri:
: Yrd.Doç.Dr.İbrahim TÜRKEKUL
Bu çalışmada kök boya (Rubia tinctorum L.) kökleri ,kızılağaç (Alnus glutinosa L.)
yaprakları, ceviz (juglan regia L.) dış koza ve yaprakları , muhabbet çiçeği (Reseda ruteola
L.)tohum ve yaprakları ve Havacıva otu ( Alkanna tinctoria) kökleri kurutulup
ii
öğütüldükten sonra sulu ortamda ekstre edildi ve daha sonra bu ekstreler 100 mL’lik
kısımlar halinde kullanılarak herbirine değişik geçiş elementi tuzları
(FeSO4,CoCl2,KAlSO4.12H2O,AgNO3) ilave edilerek 50 mL’ ye kadar buharlaştırıldı.
Her numune için 1’er mL badem yağı
eklendi. Daha önceden hazırlanan insan saçları bu boya patlarına konularak oda
sıcaklığındaki boyama süreleri tespit edildi. Buna göre, kök boya- CoCl2 için 5.30 saat ve
kestane rengi; muhabbet çiçeği-KAISO4.12H2O için 6 saat ve röfle sarısı; cevizKAISO4.12H2O-FeSO4 için 6 saat ve açık kestane; kök boya-CoCl2 için 6 saat ve kızıl;
kızılağaç-ceviz-FeSO4 için 7.30 saat ve koyu kestane; ceviz-FeSO4 için 8.30 saat ve koyu
kestane;kızılağaç-ceviz-FeSO4 içn 8 saat ve siyah ; ceviz-FeSO4 içn 6.30 saat ve fındık
kabuğu rengi olarak belirlendi. Aynı boyamalar 40OC lik sabit sıcaklıkta etüvde yapıldı ve
boyama süreleri sırasıyla 1 no’lu deney için 4, 2 no’lu deney için 3.45, 3 no’lu deney için
2.40, 4 no’lu deney için 2, 5 no’lu deney için 2.30,
6 no’lu deney için 3.50, 7 no’lu
deney için 2.50, 8 no’lu deney için 3.25 saat olarak tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kök boya, kızılağaç, muhabbet çiçeği, ceviz, saç, mordan
iii
ABSTACT
PREPARING OF DYEING PRESCRIPTION AND INVESTIGATION OF
NATURAL HAIR DYEING PROPERTIES OF WALNUT( Juglans regia L.),
LOGWOOD( Alnus glutinosa L.) , ALKANET( Alkanna tinctoria L.) MADDER
RED( Rubai tinctorum L.) AND WOUW( Reseda luteola L.) EKSTRACTS
Birnur DEMİR
Gaziosmanpasa University
Graduate School of Natural and Applied Science
Department of Chemistry
Master thesis
2007, 35 pages
Supervisor
: Prof. Dr. Adem ÖNAL
Jury
: Prof. Dr. Adem ÖNAL
Jury
: Assoc. Prof. Dr. Mustafa CEYLAN
Jury
: Asst. Prof. Dr. İbrahim TÜRKEKUL
In this work, the root of madder red (Rubia tinctorum L.), leaves of Logwood (Alnus
glutinosa L.), coco and leaves of Walnut (Juglans regia L.), seeds and leaves of wouw
(Reseda luteola L) were extracted in deinoised water after dried and bindered. After
ıv
then,these solutions were used portion of 100 mL and various transtion element’s salts
were added (FeSO4,CoCl2, KAlSO4.12H2O, AgNO3,). Each of them evaporated to 50 ml
and 1 ml of almond oil was added into each of samples. Human hears prepareted before,
by adding to this dye pat, the dyeing time was determined. Acording to the this results, for
madder red -CoCl2 5.3 h and chestnood clour ; for wouw-KAISO4.12H2O 6 h and rofle
yellow; for walnut-KAISO4.12H2O 6h, FeSO4 6 h and pale chestnood,for madder red CoCl2 6 h and redhead ; for common alder walnut-FeSO4 7.5 h and dark chesnood;for
walnut-FeSO4 8.30 h and dark chesnood; for common alder-walnut-FeSO4 8 h and
black;for walnut- FeSO4 6.3 h and nut shell. Same dyeings were made for each samples in
owen at 40 oC de and dyeing periods were determined as 4 , 3.45, 2.40, 2, 2.30, 3.50,
2.50, 3.25 h, respectively.
Keywords: Madder red , Logwood , wouw, walnut , hair, mordant
V
TEŞEKKÜR
Tez çalışmalarımın her kademesinde yardımlarını esirgemeyen Danışman hocam Sayın
Prof. Dr. Adem ÖNAL’a ,
Çizim işlemlerinde yardımcı olan Arş. Gör. Ferda KAVAK ve Öğr. Gör. Dr. Ramazan
ERENLER’e ,
Tez yazım işlemlerinde ve Seminer sunumunda katkı sağlayan Uzm. Özgür Doğan
ULUÖZLÜ’ye
Araştırma Merkezinde görev yapan personele,
Eğitim- Öğretim hayatım süresince maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen değerli
aileme, teşekkür ederim.
Birnur DEMİR
Ağustos-2007
VI
İÇİNDEKİLER
SAYFA
ÖZET...........................................................................................................................i
ABSTRACT...............................................................................................................iii
TEŞEKKÜR................................................................................................................v
İÇİNDEKİLER......................................................................................................... vi
ŞEKİLLER LİSTESİ ve TABLOLAR LİSTESİ.................................................... .vii
I.GİRİŞ………………………………………………………………………………1
1.1. Literatür Özeti………………………………………………………………….2
1.1.1 Saç ve anatomisi.................................................................................................2
1.1.2. Saç boyaları nelerdir?.......................................................................................4
1.1.3. Günümüzde en çok tercih edilen saç renkleri...................................................5
1.1.4. Sentetik ve doğal saç boyalarının mukayesesi..................................................6
1.1.5. Deneylerde kullanılan boya bitkileri................................................................11
II.MATERYAL VE METOD....................................................................................16
2.1. Amaç………………………………………………………………………
2.1.1
…16
Materyaller.....................................................................................................16
2.1.1.2. Bitkilerin toplanması ve kurutulması...........................................................16
2.1.1.3. Deneylerde kullanılan saç,kimyasal maddeler ve cihazlar......................... 16
2.2. Metod............................................................................................................ . 17
2.2.1. Ektaksiyon işlemleri................................................................................... ....17
2.2.2. Genel boyama işlemi.................................................................................... ..18
2.2.3. Boyama mekanizması............................................................................. .. ....18
2.2.4. Deneysel işlemler……………………………………………………………19
2.2.4.1. Kızılağaç-ceviz kabuğu-FeSO4(0.5g) ile saç boyama( D.no.1)……… …..20
2.2.4.2. Kök boya-CoCl2(0.5g) (D.no.2)..................................................................21
2.2.4.3. Kök boya(20 g)-CoCl2(0.5g)(D.no.3)............................................................22
2.2.4.4. Kök boya(5g)-Havacıva-AgNO3(0.5g)-CoCl2(2g) (D.no.4).........................23
2.2.4.5. Muhabbet çiçeği-şap(1g) (D.no.5).................................................................24
2.2.4.6. Ceviz yaprağı-H2SO4(2 damla)-FeSO4(2g)(D.no.6).....................................25
2.2.4.7.Ceviz kozası(15g)-FeSO4(2g)D.no.7)......................................................... ..26
2.2.4.8. Ceviz kozası(1,5g)-muhabbet çiçeği(5g)-şap(0.5g)-FeSO4(0.5g)(D.no.8)...27
3..TARTIŞMA VE SONUÇ......................................................................................29
4 ÖNERİLER.............................................................................................................32
KAYNAKLAR…............................................................................................... …..33
ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………………....36
vii
ŞEKİLLER VE TABLOLAR LİSTESİ.
Şekil.1.1. Saçın yapısı……………………………………………………………...2
Şekil 1. 2. (Saç ve moher)…………………………………………………………..4
Şekil 1.3. Kök boyanın fotoğrafı………………………………………………….11
Şekil 1.4. Cevizin fotoğrafı……………………………………………………….12
Şekil 1.5. Kızılağaç yaprağının fotoğrafı…………………………………………13
Şeki,l 1.6. Havacıva otunun fotoğrafı…………………………………………….14
Şekil1.7. Muhabbet çiçeğinin fotoğrafı………………………………………….14
Şekil 2.1. Soxhlet cihazı………………………………………………………....17
Tablo-2.1. Boyalı saç numunelerinin pH, süre, haslık testleri ve renk kodları… 28
Tablo 2.2. 40 0C deki boyama süreleri……………………………………… …28
1
I.GİRİŞ
İnsanlarda güzelleşme isteği daima varolmuştur. Eski mısırda M.Ö. 3000 yıllarında
bitkisel boyalarla saç boyamaya dair kanıtlar vardır. Eğer saç boyama gereksinimi varsa
bitkisel boyalar sakıncasız alternatiftir. Peygamber çiçeği(mavi kantaron), yaban mersini,
çay, soğan kabuğu, çivit, kına, hatmi çiçeği ve diğer birkaç bitki karışımı bitkisel boya
olarak uygulanmaktadır. 5 yaşından genç kına yaprakları kırmızı oranj tonda boyamada
kullanılmıştır. Bitki yaşlandıkça bakır tonundan altın tonuna değişen renkler verir.
Bir insanda yaklaşık 150.000 adet saç bulunur. Bu insan vücudundaki kılların %3
‘ünü oluşturur. Saç uzaması günde 0.37 mm, ayda 1-1.5 cm’dir. Bayanların saçı erkeklere
göre daha çabuk uzar. Saçların büyüme hızı 50-70 yaş aralığında maksimum düzeye ulaşır.
Günde ortalama 100 saç teli dökülmesi normal olup, yine günde ortalama 40-50 yeni saç
teli doğar. Sağlıklı saçlara sahip olmak için sağlıklı beslenmek, A, C ve B vitaminlerini
düzgün olarak almak gerekir. İdeal saç yıkama sıcaklığı 38-39 oC’dir. Günümüzde
kozmetikler ve kozmotoloji hem kadın hem de erkekler için aynı öneme sahiptir.
Uzun yıllardan beri kırlaşmış saçlar yaşlanma belirtisi sanılmaktadır. Ancak 20.
yıllardan başlayarak bir kısım insanda saçların kırlaşmaya başlaması bu inanışı
desteklememektedir. Vücutta renk pigmenti yapımının azalması saçların kırlaşmasına
neden olmaktadır. Saçları kırlaşmış bir erkeğe yaşlı görünüm yakıştırılmadığı halde
bayanlarda kır saçların yaşlı görünüm sergilediği korkusu yaygındır. Rengi kaybolmuş
saçın nemliliği de azalmış ve matlaşmıştır. Özellikle mat ve soluk bir saçı kimyasal
girişimlerle canlandırmak nemliliğini ve parlaklılığını kazandırmak mantıklı ve uygun bir
yol değildir. Saç boyasıyla sağlanan parlaklık çok kısa sürelidir. Bu girişimlerle saçın
yıpranması ön plana çıkar. Her şeyde olduğu gibi saça da sevgi dolu bir yaklaşımla;
eksiğini giderici ve iyi bir bakım uygulayarak tekrar parlak ve canlı bir görünüm sağlamak
mümkündür.
2
1.1.LİTERATÜR ÖZETİ
1.1.1. Saç ve anatomisi
Saç diğer elyaf türlerine göre daha farklı bir fiziksel yapıya sahiptir. Saçın enine kesitinde
3 tabaka görülür (Şekil .1), (Özcan,1984).
Bu tabakalar Kütikül, Korteks ve Medulla’dır.
Şekil.1.1. Saçın yapısı
1-Kütikül tabakası: Üst üste binmiş sert boynuzsu pullardan oluşmuştur. Pulların 1/3’ ü
dışa doğru çıkıntı yapmış, pul ucu elyafın uç kısmına doğru yönelmiştir (Şekil. 2). Yünün
3
pullu yapısı bu elyafın diğer elyaf türlerinden ayırt edilmesini sağlar. Moher ve insan
saçında kıllar daha küçük ve çoktur. İnce saç liflerinde bu uzunluk 8-10 mikronu, kalın
saçlarda 10- 40 mikronu bulur. Kütikül hücrelerinin sayısı lifin ince ve kalın oluşuna göre
değşişir.Bu tabaka dıştan içe doğru epikütikül,ekzokütikül ve endokütikül olmak üzere 3
kısımdan oluşur. Bu kısımların kimyasal ve mekanik davranışları farklıdır. Epi veekzokütikül kimyasal etkenlere karşı koruyucu görev üstlenirler. Endokütikülün direnci
daha azdır. Kütikül tabakası boyar maddenin elyafa nüfuz etmesine karşı direnç gösterir.
Özellikle epikütikül tabakası boyama yönünden çok önemlidir. Çünkü bu tabaka bütün lifi
kaplayan hidrofop tabaka olduğundan boyar maddenin lif içerisine girmesini engeller.
Ancak son derece ince oluşu(50-100mikron)olması nedeniyle dış etkenlere maruz kalan
elyaf uçlarında bulunan kısmı tahrip olmuştur. Ayrıca fiziksel ve kimyasal işlemlerle
kolayca uzaklaştırılır(özcan,1984)
2-Korteks tabakası: Kütikül tabakasının altında bulunur,fibriller yapıda kortikal
hücrelerinden meydana gelmiştir. Saçın %90’ ı kortikal hücrelerinden ibaret olup ,asıl
kısmını bu hücreler oluşturur. Saç protein parçalayıcı enzimler ile muamele edilirse veya
bakterilerin etkisi ile kısmen parçalanırsa uzun hücre demetleri görülebilir. Parçalanma
daha ileri giderse i biçimindeki kortikal hücreler serbest kalır.saçın doğal rengi esneklik
özellikleri,gerilme kuvvetleri,kortikal hücrelerinin karakterine bağlıdır. Korteks tabakası
ortakorteks ve parakorteks olmak üzere 2 ayrı yarım silindirden meydana gelmiştir.
Elektrik kablolarının telleri gibi beraber bükülen 2 yarım silindir korteks 2 yanlı yapısını
ortaya koyar. Ortakorteks ve parakorteks hücreleri kimyasal maddeler karşı farklı
davranırlar.Ortokorteks hücrelerinin reaksiyon gücü parakorteks hücrelerininkinden daha
yüksektir. Elyaf kıvrımlarının iç kısmında bulunan ortokorteks(asidoil kısım)asidik boyar
maddelere karşı büyük ilgi gösterir. Kıvrımın dış tarafında bulunan parakorteks(basofil
kısım)katyonik boyar maddelere daha kolay nüfuz eder.Bu farklı davranış,her 2 tabakanın
izoiyonik noktasının farklı oluşundan ileri gelir(Özcan,1984).
4
3-Medulla tabakası: En iç tabaka olup sadece kalın kıllarda bulunur.
Şekil. 1.2. (saç ve moher)
1.1.2. Saç boyaları nelerdir?
Doğal saç boyaları 3 çeşittir.
1- Direkt veya geçici boyalar
2- Ton veren veya yarı kalıcı boyalar
3- Kalıcı veya uzun süreli boyalar
1- Direkt veya geçici boyalar: Boya sadece kütikül tabakasında yanığı saç telinin
yüzeyinde kalır.
-
Etki mekanizması: Oksitleyici ajanlar ve amonyak içermez.Saçoın
yüzeyinde kalır. Doğal pigmentlerin rengini etkilemez.Birkaç yıkama ile
akar.
-
Performansları: Beyaz saçların %30’nu kaplar , saçı hafif koyulaştırır.
2- Ton veren veya kalıcı boyalar: Boya saç telinin içinde etkili ancak fibere kadar
ulaşmıyor.
5
-
Etki mekanizması: direkt veya kalıcı boyalar arası bir etkiye sahiptir. Boya
kütikül tabakasının altına inerken fiberin içine nüfuz etmez.
Performansları: Saçın temel rengini bir ton değiştirir. Doğal bir görünüm
sağlar.Kalıcılığı 6 haftadır. Beyaz saçları %50 kapatır.
3-Kalıcı veya uzun süreli boyalar: Saç telinin içine ilerleyerek rengini açarlar ve yeniden
renklendirirler. Böylece uzun süre kalıcılık sağlarlar.
Etki mekanizması: Bu iki aşamalı evreye sahiptirler.
1- Saç rengini açma ve yeniden renklendirme: Bu işlemi kullanım sırasında
karıştırılan alkalin formülü( amonyak) ve okside edici bir ajan( peroksit) sağlar.
Bu iki madde saç telini şişirerek , saç telinin pullarını ayırır ve doğal melanin
rengini açar ardında yeni renk fiberin tam içine işleyerek etki eder.
2- Performansları: Saç telini koyulaştırır ya da açar ve beyazları% 100 kapatır.
kalıcı olup şampuanla çıkmaz.
Piyasada en çok satan bitkisel saç boyaları:
Phyto color saç boyası: Siyah, kestane ,koyu sarı, sarı, açık sarı, yoğun mor, kestane ,akaju
kırmızı kestane, akaju bakır koyu sarı( Bunların 40 ml solusyonları 6-27 .50 YTL arasında
değişmektedir)( www.google, eczane gamze.com)
1.1.3. Günümüzde en çok tercih edilen saç renkleri
Etnik-egzotik gölgeler: Farklı sitil ve renkler duyguları harekete geçiren hareketli ve
canlı saçlarda bir araya gelir.Yoğun kahve , kahve sıcak altın bej ve bisküvi tonları bir
araya gelerek özel görünümler yaratır. Mat bir cilt için sıcak yansımaları olan , dore veya
bakır renkleri tercih edilmelidir. Açık, pembemsi bir cilt için daha soğuk , kül ya da erik
kurusu tonları tercih edilmelidir.
Gökkuşağı-soğuk ışıklar: Gökkuşağında çarpıcı renklerle birleşen geometrik saç
modelleri renkli ve kadınsı görünümler yaratır. Kömür grisinin soğuk sarılarla birleşimi, ve
menekşe moru ve kırmızı ile yarattığı tezatlık çarpıcı bir görünüm oluşturur.
6
Rocker-Girl-sıcak parıltılar: Altın tonları feminen rock stilini her yere taşır.Altın kahve
tonları ise modern ve isyankar kesimlere parlaklık ve canlılık kazandırır.
Sokak ruhu-dondurucu ışıklar: Mat kahve tonları erkeklere modern bir görünüm
kazandırır.
1.1.4. Sentetik ve doğal saç boyalarının mukayesesi:
Günümüzde yaygın olarak kullanılan oksidant boyalar, peroksit ve amonyak
içerdiklerinden deriye ve saç tellerine büyük zarar verirler. Bunlar deride hassasiyet
yanma, saç tellerinde kuruma ve kırılma yaparlar. Sağlık-Sen tarafından hazırlanan raporda
dünyada kozmetik ürünler üzerinde yapılmış araştırmalara göre ABD Ulusal Mesleki
Güvenlik ve Sağlık Enstitüsünün kozmetik ürünlerde 800’den fazla zararlı kimyevi madde
bulunduğu ortaya konmuştur. Raporda ayrıca, saç boyası kullanan kadınların mesane ve
lösemi kanserine yakalanma risklerinin kullanmayanlara oranla %70 daha fazla olduğu
kaydedilmiştir.(www.haberzade.com)
New York – Barselona’daki Katalan Onkoloji Enstitüsünden Dr. Silvia de Sanjose ile
meslektaşlarının araştırmasında, Başta saç renklendiricileri 1980’den önce kullanmaya
başlayan kadınlar arasında olmak üzere, saç boyalarının Lenfoma riskini artırdığı belirtildi.
De Sanjose, daha önceki araştırmaların saç boyasıyla kanser riski arasında bağlantı
bulduğunu hatırlatarak , yeni araştırmada bu bağlantıyı, 6 Avrupa ülkesinden 4719
Lenfoma
hastasıyla
ilgili
verileri
inceleyerek
destekledikleri
ifade
edilmiştir
(www.ntvmsnbc.com) .
Araştırmada, hasta kadınların ¾ ‘ü saçlarını boyarken erkeklerin %7’sinin boyadığı
belirlenmiştir. Araştırmada , saçlarını boyayanlar arasında bu hastalığa yakalanma riskinin
7
%19 ‘dan daha fazla olduğu belirtilirken, saçlarını yılda 12 ya da daha fazla sayıda
boyayanların hastalığa yakalanma riskinin %26’dan daha fazla olduğu saptanmıştır.
De Sanjose ve ekibi, kadınlardaki Lenfoma kanserinin kabaca %10’nun saç
boyasından kaynaklanabileceği bildirilmiştir
1978-1982 arasında, potansiyel kanser yapıcı maddeleri azaltmak için boyaların
içeriğinin değiştirildiği ancak yeni boyaların risksiz olup olmadığının açıklık kazanmadığı
belirtilmiştir.
Bitklisel boyaların bazı özelliklerine değinilecek olursa:
Bitkisel boyalar; normal saç boyalarının dışında amonyaksız düşük pH dereceli, düşük
oksidasyonlu ve bitki özlerinden yapılmış boyalar da mevcuttur. Bu boyalar saçın kolay
taranmasını , yumuşak , canlı ve parlak olmasını sağlar. Saçın ana yapısını bozmazlar.
Saçını ilk kez boyatmak isteyenler, amonyaklı boyaların alerjik etkisinden zarar görmek
istemeyenler ve boyaların saçı kurutup yıpratmasından çekinen kişiler bitkisel boyaları
tereddütsüz kullanabilirler. Örneğin kına çok popüler bir doğal boya bitkisidir. Kınanın
avantajı çivit, papatya gibi diğer doğal boyaların saç sağlığına verebileceği tehlikelerin
hiçbirini bulundurmamasıdır. Kına en fazla tanınan doğal saç boyasıdır. Hem saç boyası
hem de dövme yapımında kullanılan kına Kuzey Afrika , Ortadoğu ve Hindistan’da
yetiştirilen bir bitkiden elde edilir. Bu bitkiden elde edilen renkler sarıdan kırmızıya kadar
değişirken esmer veya turuncu tonlarından geçer. Bunlar maun ve kumral yansımalara
neden olur.
Doğal boyalar saç telinin içine nüfuz etmez, beyaz saçı tam olarak kapatamaz. Ancak
saça bir ışıltı ve dolgunluk kazandırır. Dolayısıyla saça bakım yapmaları nedeniyle
avantajlıdır.
Doğal boyaların özelliği , sentez ile elde edilmiş boyalarınkine oranla çok daha küçük
olan moleküllerdi. Bu özellik onların saç telinin tümüne ve saç telini oluşturan kabuğa
nüfuz etmelerini sağlar. Böylece direkt boyaların yaptığı gibi saç renginin geneliyle
bütünleşirler. Saçı boyamak için düzenli olarak doğal boya kullanılırsa saçtaki yoğunluk
8
artar; çünkü saçta halen var olan boyanın üzerine tutunurlar. Böylece doğal boyalar, saçın
genel bütünlüğünü bozmadan saç renginin sabit tutulabilmesi açısında yararlıdır.
Kimyasal boyalara oranla daha uzun bir bekleme süresi ile uygulanmalıdırlar. Bu süre
genellikle 1 saat olmasına rağmen her şey saçın doğal rengi ve kalitesine bağlı olarak
değişir.
Doğal boya ile boyanmış bir saça kimyasal boya uygulandığında kullanım kılavuzunda
belirtilen süreden daha uzun bir uygulama süresine ihtiyaç vardı. Kimyasal bazlı boyanın
kuvvetlenen saça nüfuz etmesi ve bunu aşması daha uzun süre tutar. Beklenen neticeyi
almak bazen birkaç denemeyle mümkün olur.
Eski kaynaklar incelendiğinde insanoğlu var oluşundan günümüze kadar geçen süre
içerisinde sürekli doğadan faydalanmıştır. Taş, toprak , bitkiler ve hayvanların bazı
aksamlarından süslenme amacıyla yararlanmıştır( Anonim, 1991). Önceleri kullanılan
giysiler ve kullanılan gereçler bakımından doğaya yönelen insanlar, günümüzde alternatif
tıp ve kozmetik bakımından da doğadan faydalanmaktadırlar. Literatür incelendiğin doğal
saç boyamacılığıyla ilgili olarak daha çok internet site bilgilerine ulaşılmaktadır
(www.google.com , sciencedirect.com).
Yapılan detaylı literatür taramasında SCI dergilerinde yayınlanmış, bitkisel saç boyası
yapımı ve boyama çalışmalarına rastlanılmamış ancak aşağıda belirtilen bitkiler ya da saç
boyası olarak kullanılan kimyasal maddelerin tıbbi, kalitatif ya da kantitatif çalışmaları
yapılmıştır.
Bunlar şöyle özetlenebilir:
Guthrie et al.,(1995 ) ; boyanmış ve muamele görmüş saçların karakterizasyonu
Arianor serilerinden hareketle çalışmışlardır. Ancak saç boyama ile ilgili herhangi bir
doğal boyama işlemi yapmamışlardır.
9
Ames et al.,(1978); antrakinon türü bazı saç boyalarının insan üzerinde mutajenik
etki (gebe hastalarda) gösterdiğini bulmuşlardır.
Dinarda et al.,(1978); yaptıkları çalışmalarda bazı oksidadif saç boyalarının teratojen
potansiyellerini
inceleyerek
insan
sağlığı
üzerindeki
olumsuz
etkilerini
ortaya
koymuşlardır.
Oluş api et al.,(2003); gebelik ve saç boyası üzerine yaptıkları derleme çalışmasında
kullanılan saç boyası tipi ne olursa olsun (kalıcı, yarı kalıcı veya bitkisel) mutajenik ve
karsinojenik potansiyellerinin net olarak bilinmediği kimyasal maddeler içerdiklerini tespit
etmişlerdir.
Turanitz et al.,(1983); yakın renk dönüşümleri üzerinde tekrar edilen saç boyamasının
etkileri üzerindeki araştırmalar konulu çalışmada 3-5 hafta aralıklarla 13 kere boyanmış
kadın ve erkek saçları üzerinde 10 gönüllünün limpositlerinde sister chromatid exchanges
(SCE) (yakın renk değişim) sayılarını ve limpositlerdeki değişimleri belirlemişlerdir.
Zheng et al.,(2002); saç boyası ürünlerinin kullanımı ve göğüs kanseri riski üzerinde
yaptıkları çalışmada 608 vaka üzerinde sentetik saç boyama ürünlerinin düzenli olarak saç
boyatan kişiler üzerinde gögüs kanserine yakalanma riskini artırdığını tespit etmişlerdir.
Gioia (2005); bir imin türevine dönüşümünden sonra saç boyalarında p-fenilen
diaminin kütle spektrometresi / Gaz kromatografisi yoluyla belirlenmesi isimli
çalışmalarında, saç boyalarında p-fenilen diaminin miktarının belirlenmesi için analitiksel
bir metot geliştirmişlerdir. Bu işlemi benzaldehit kullanarak ve sonunda gaz ve kütle
spektrumlarını alarak başarmışlardır.
Ichiseki et al., (2005); saç boyalarının saç kaybına neden olup olmayacağını incelemişler
ve saç boyama alışkanlıklarının özellikle bayanlarda çok küçük yaşlara dayandığını ve
10
otuzlu yaşlardan sonra daha sık boyandığını ve bu durum sonucunda ilerleyen yaşlarda saç
kaybına neden olduğunu tespit etmişlerdir. Buna karşılık doğal boyalar sentetik boyalara
oranla daha küçük moleküller olup, bu özellik onlara saç telinin tümünü ve özellikle saç
telini oluşturan kollegen tabakaya nüfuz etmelerini sağlar. Doğal boyaların yıkamadaki
dezavantajı
şampuanla
çıkmalarıdır.
Bu
nedenle
yıkama
işleminde
şampuan
kullanılmamalıdır.
Scarpi (1997); doğal saç boyama işlemlerinde geçici ve direkt boyaların yüksek
performans sıvı kromatografisi ile belirlenmesi adlı çalışmalarında, bitkisel ekstrakt ihtiva
eden saç boyalarında geçici ve kalıcı 10 adet saç boyasından bu metotla inceleme
yapmışlar ancak başka araştırma yapmamışlardır. Geçici, yarı geçici saç boyaları
üzerindeki sınıflandırma çalışmasında azo bileşikleri, antrakinonlar, tri fenil metanlar, nitro
fenilen diaminler, nitro fenoller ve amino antrakinonların bu sınıfa girdiklerini
belirlemişlerdir.
Hofer et al.,(1983); tekrarlanan saç boyamalarından sonra insan kromozomunun
analizi isimli çalışmada 3-6 hafta aralıklarda 13 kez boyanmış bayan ve erkek saçları
üzerinde yapılan araştırmada bir kısmında kromozom değişikliği olduğu tespit edilmiştir.
Kiese and Rauseher (2004); saç boyamada insan derisi üzerinde p-toluen diaminin
absorpsiyonu üzerinde yapılan çalışmada belli oranda p-toluen diaminin insan derisi
tarafından adsorbe edildiği tespit edilmiştir.
Yohida (1997); naftokinon ve antrakinonun dihidroksi türevlerinin saç boyamada
uygulaması ve kimyası başlıklı araştırmada sentetik olarak üretilen naftokinon ve
antrakinonun dihidroksi türevlerinin saç üzerindeki absorpsiyonları ve kalıcılığı üzerinde
ayrıca oluşan reaksiyonların mekanizmaları üzerinde araştırma yapmışlar ve çeşitli öneriler
getirmişlerdir.
11
Kingland ve Marzin (2003); doğal boya olarak kınanın içerdiği kimyasal maddeler
ve 2-Hidroksi -1,4- naftokinon maddesi üzerinde yaptıkları çalışmada uzun süreli
kullanımda kınanın bazı toksik etkilerinin olduğunu bulmuşlardır.
Brancaccio et al.,(2002); bir geçici siyah kına içersindeki p-fenilen diaminin yapı
aydınlatması ve miktar tayini üzerinde çalışmalar yapmışlardır. Bu çalışmada HPLC
yöntemini kullanarak p-fenilen diamin miktarını %15,7 olarak tespit etmişlerdir.
1.1.5. Deneylerde kullanılan bitkiler
Deneylerde Kök boya( Rubia tinctorum L.), Ceviz (Juglans regia L.), Kızılağaç(Alnus
glutionasa l.),Havaciva ( Alkanna tinctoria L.), Muhabbet çiçeği( Reseda luteola L.)
bitkileri kullanılmıştır.
Kök boya:
Şekil 1.3. Kök boya’nın fotoğrafı
Kök boya bitkisinin kökünde değerli boya maddelerinin bulunması nedeniyle uzun
zaman ziraati yapılarak, kökleri, boya sanayisinde kullanılmış ekonomik bir bitkidir.
12
Önceleri İran, Anadolu, Mısır ve Hindistan’da yetiştirilmiştir. XVI.y.yıldan sonra daha
batıya, Avrupa ülkelerinden geçmiştir. Kimyasal açıdan kök boya köklerinde birden fazla
boyar
madde vardır.Bunlar; Ruberitik asit, alizarin, rubiadin glikoziti, rubiadin, purpurin,
munjistin’dir. Bu boyar maddeler içinde ismini Ali Zari adlı bir acemden alan Alizarin, çok
eskilerden beri kullanılan boyar maddedir. Bu nedenle eski devirlerde bu bitki birçok
ülkenin ihraç malları arasına girmiştir.1700 yıllarında Osmanlı imparatorluğu’nun dünya
ihtiyacının 2/3 ‘nü karşıladığı bildirilmiştir ( Anonim, 1991).
Ceviz:
Şekil 1.4. Ceviz yaprağı ve kozasının fotoğrafı
Cevizin kabuklarında Juglan isimli bir boyarmadde vardır. Bu boyar madde izosiklik
bileşikler grubundan naftakinon boyarmadde grubuna girer. Bitkilerde bulunan naftakinon
boyar maddelerin destilasyonuyla naftalin elde edilir. Ceviz protein elyafı direkt
13
boyayabilme özelliğine sahiptir. Yani hiçbir katkı maddesi ilave etmeden sadece yün ve
ceviz kabuğu ile yapılacak bir boyamadan olumlu sonuç almak mümkündür. Bu şekilde
yapılacak bir boyamadan koyu kahve renk elde edilir. Ceviz kabuğundan değişik renk
çeşitleri elde etmek için farklı mordan maddeleriyle muamele edilmiş olan yünlerle
boyama yapmak gerekir.
Kızılağaç:
Şekil.1.5. Kızılağaç yaprağının fotoğrafı
Yapısında kateşik tanen isimli boyar madde bulundurur.Yayılma alanı olarak çok
geniş bir coğrafi yayılış alanına sahiptir.Bütün Avrupa’da Kuzey Afrika, KÜÇÜK asya ,
Kafkasya,İran , Sibirya ve Japonya’da yayılmıştır. Türkiye’de Trakya ve Batı Anadolu’da
bulunursa da en fazla Karadeniz sahil ormanlarında görülür. Buradaki yayılışı batıdan
doğuya doğru Kastamonu dolaylarına kadar ulaşır. Daha ileride yerini bir türü olan Alnus
glitinosa tür Deticulate ledeb’e bırakır. Ayrıca Akdeniz rejyononda yer alan, doğu
kuızılağacı ve Kafkasya’da Türkiye’nin Doğu Karadeniz bölgesinde bulunan A. Borbata
ledeb., sakallı kızılağaç türleri de mevcuttur. Doğu Kızılağacında Kozalakçılık dikkati
çekecek kadar büyüktür. Değişik metal tuzları ile değişik renkler verir, özellikle Fe2+ ile
koyu mavi elde edilir.
14
Havacıva otu:
Şekil.1.6. Havacıva bitkisinin fotoğrafı
Yapısında alkannin isimli boyar madde vardır. Kimyasal açıdan havacıva köklerinde
%5-6 oranında alkannin boyar maddesi bulunur. Bu boyar madde 220 0C de parçalanır,
suda çözünmez. Alkol,eter, asetik asit, kloroform ve yağlarda çözünür. Havacıvanın
kökünden boya yapılır.Elde edilen renkler mordan maddesinin niteliğine göre değişir.
Havacıvayla mordanlı ve mordansız boyamalar yapmak mümkündür.
Muhabbet çiçeği:
Şekil.1.7. Muhabbet çiçeği bitkisinin fotoğrafı
15
Yapısında luteolin ( C15H10O6) isimli boyar madde vardır. Günümüzde sentetik olarak
elde edilen luteolin, yünü ve ipeği sarıya boyar. Mordansız ve değişik mordanlarla
boyamalarda en fazla sarı renk edilir. Bu boyar madde H2SO4 ortamında çözülür. Suda az,
alkol ve eterde çok az çözünür. Çok eskiden beri boyacılıkta kullanılmış ve bilhassa
Avrupa’da bu amaçla zıraati yapılmıştır. Boyacılıkta bütün kısımları kullanılırsa da çiçek
açan üst dalları daha çok boyar madde içerir.
16
2. MATERYAL VE METOT
2.1. Amaç
Tezin amacı giriş kısmında belirtilen boya bitkilerinin saç boyası üretiminde
değerlendirilip değerlendirilemeyeceğini araştırılmasıdır. Zira günümüzde yan etkisi
görülen sentetik saç boyalarının alternatifi olarak doğal saç boyalarına yukarıda belirtilen
olumsuzluklara yol açmaması nedeniyle büyük bir ilgi oluşmuştur. Kozmetik ürün üreten
pek çok firma üretiminin belli bir kısmını doğal ürünlere ayırmaktadır. Saç boyaları da
bunlardan biridir.
2.1.1. Materyaller
Deneylerde kullanılan bitkisel materyaller , ceviz yaprağı ve kozası, kök boya
kökleri,kızılağaç yaprakları, muhabbet çiçeği ve havacıva bitkisi kökleridir.
2.1.1.2. Bitkilerin toplanması-kurutulması
Deneylerde kullanılan bitkiler ceviz için eylül ayında hasat edilen olgun ceviz
kozaları, Tokat merkezde yetişen ve haziran ayında yaprakları toplanan kızılağaç, yaz
mevsiminde toplanan muhabbet çiçeği ve satın alma yoluyla temin edilen kök boya ve
havacıva kökleri güneşsiz bir ortamda kurutulmuş ve bitki değirmeni ile öğütülerek toz
haline getirilmişlerdir.
2.1.1.3. Deneylerde kullanılan saç, kimyasal maddeler ve cihazlar
Boyama amacıyla kullanılan saç bayan kuaförden temin edilmiş ve renk açıcı ile
renkleri açılmış 5-8 cm uzunluğunda insan saçlarıdır. Kullanılan kimyasal maddeler
17
analitik saflıkta olup, FeSO4, CoCl2, AgNO3, KAlSO4.12H2O’ tır. Ayrıca %95’ lik etil
alkol, deiyonize su ve badem yağı kullanılmıştır.
Ekstraksiyon için soxhlet cihazı, buharlaştırma için rotary evaporatör, sabit sıcaklık
temini için M5040P Model Elektro-Mag Termostatlı etüv (0-300 0C), pH ölçümü için
MultiLine P3 Ph/LF tetracon 325 model pH metre, termometre ve çeşitli boyutlarda
erlenmayer, beher , mezür gibi cam malzemeler kullanılmıştır.
2.2. Metod
2.2.1. Ekstraksiyon işlemleri
20 g toz bitki materyali soxhlet cihazının kartuş kısmına konuldu. Ekstraksiyon
çözücüsü olarak 300 mL deiyonize su ve 50 mL %95’ lik etanol ilave edilerek renksizliğe
kadar ekstre edildi. Bu işlem her bitki için tekrarlandı (Şekil 3. Soxhlet cihazı).
Şekil .2.1. Soxhlet cihazı
18
2.2.2. Genel boyama işlemi
0.5 g boyamaya hazır hale getirilmiş bayan saçı 50 mL mordanlı boya çözeltisi
içerisinde oda sıcaklığında 24 saat bekletildi. 1 mL bade yağı eklendi. Oluşan renklerin
renk kodları ve haslık değerleri ( sabun ve şampuan ) belirlendikten sonra minimum
boyama sürelerinin tespiti için tekrar oda sıcaklığında 15’er dakikalık periyotlarda
boyanma süreleri belirlendi. Buna göre, oda sıcaklığındaki genel boyama sürelerinin 5.30
saatten 8.30 saate kadar değiştiği görüldü. Her deneme 40 oC’de (insan saçı boyama
sıcaklığı) tekrarlanarak süre tespiti yapıldı ve yapılan boyamalar sonucunda bu sürenin
120 dk.’ya kadar düştüğü belirlendi.
2.2.3. Boyama mekanizması
Saç protein moleküllerinden meydana gelmiş bir yapıya sahip olduğu için hem asidik
hem de hafif
bazik boyar maddelerle boyanabilme özelliğine sahiptir. Her ne kadar
mordansız boyanabilme özelliğine sahip olsa da mordan kullanılması durumunda boyar
maddenin protein zincirine bağlanması daha kolay olmaktadır. Kullanılan bitkilerdeki
boyar maddelerin hepsi aromatik yapıya sahip olup hepsi de kromofor ve oksokrom
gruplarının bir
arada bulundurmaktadır. Kromofor gruplar renk şiddetini artırırken
oksokrom gruplar boyar maddenin saç içerisinde bulunan proteinlerin uygun konumlarına
bağlanmasını sağlar. Burada uygulanan boyama yöntemi birlikte mordanlama işlemine
göre olduğu için mordan-boyar madde-saç bağlanma sıralamasının herhangi bir önceliği
yoktur.
Mekanizmaya göre;
Boyar madde ................ Men+..........Saç molekülü
Burada boyar maddenin oksokrom (bağlayıcı) gruplarına bağlanan geçiş elementi
katyonu , koordinatif doymamışlığını tamamlamak için boş d yörüngeleri ile saçtaki
19
proteinin serbest amino ya da karboksil gruplarına bağlanır. Bu işlem tamamlandıktan
sonra gerçek saç rengi ortaya çıkar.
Tezin tartışma ve sonuç kısmında Juglon ile saç molekülü arasında oluşması beklenen
kompleksin yapısı verilmiş ve tartışılmıştır.
20
2.2.4. Deneysel işlemler
2.2.4.1. Kızılağaç+Ceviz kabuğu+FeSO4 ile saç boyama( D. No. 1)
10 g Kızılağaç yapraklarından elde edilen bitki tozu 100 mL deiyonize suda soxhlet
cihazında ekstre edildi, süzüldü. Aynı işlem ceviz kabuğu kullanılarak başka bir soxhlet
cihazında tekrar edildi. Her 2 boya çözeltisi birleştirilerek evaporatörde 50 mL ye kadar
deriştirildi. İçerisine 50 ml %95 ‘lik etanol ilave edeildi. 1.5 g FeSO4 ilave edildikten sonra
tekrar 25 mL’ ye kadar buharlaştırildı ve 2 mL badem yağı eklendi. Oluşan karışıma 0.3 g
boyamaya hazır saç ilave edilerek oda sıcaklığında ve 40 oC deki boyama süreleri
belirlendi.
pH: 5.5
Renk: Siyah
Elyaf boyandığında oluşan renk:Siyah
Renk kodu: 18-0920
21
2.2.4.2. Kök boya+CoCl2 ile saç boyama( D.no.2)
15 g toz halindeki Kök boya soxhhet cihazında 200 mL deiyonize su ile renksizliğe
kadar ekstre edildi. Oluşan boyar madde çözeltisi içerisine 0.5 CoCl2 eklendi ve karışım 30
mL’ ye kadar buharlaştırıldı ve oluşan karışım içerisine 0.3 g saç ilave edildi. Oda
sıcaklığında ve 40 0C’deki boyama süreleri belirlendi.
pH: 4
Renk: Kızıl
Elyaf rengi: Kahve(Kestane)
Renk kodu: 18-1140
22
2.2.4.3. Kök boya+0.5 g CoCl2 ile saç boyama( D.no.3)
20 g toz Kök boya 150 mL deiyonize suda soxhlet cihazında renksizliğe kadar ekstre
edilip oluşan boya çözeltisine 0.5 g CoCl2 eklendi. Karıştırıldı ve 30 mL’ ye kadar
buharlaştırıldı. İçerisine 0.3 g saç ilave edilerek oda sıcaklığında ve 40 0C’ deki boyama
süreleri belirlendi.
Ph: 4
Renk: Kızıl
Elyaf rengi: Kızıl
Renk kodu: 18-1230
23
2.2.4.4. Kök boya+ havaciva+AgNO3+CoCl2 ile saç boyama( D.no.4)
5 g Kök boya 100 mL deiyonize suda; aynı şekilde 5 g havaciva kökü 100 mL
deiyonize suda ayrı ayrı renksizliğe kadar, soxhlet cihazında ekstre edildi. Oluşan boya
çözeltileri birleştirilerek 0.5 g AgNO3 ve 2 g CoCl2 eklendi, karıştırıldıktan sonra 50 mL ye
buharlaştırıldı. İçerisine 0.5 g saç ilave edilerek, oda sıcaklığında ve 40 0C’ deki boyama
süreleri belirlendi.
pH: 5.45
Renk: Kızıl-kahve
Elyaf rengi.kızıl-kahve
Renk kodu: 19-1228
24
2.2.4.5.Muhabbet çiçeği+şap ile saç boyama( D.no.5)
10 g Muhabbet çiçeği 200 mL deiyonize suda soxhlet cihazında renksizliğe kadar
ekstre edildi. Oluşan boya çözeltisine 1 g şap ilave edildikten sonra 30 mL’ ye
buharlaştırılıp 0.5 g saç ilave edildi. Oda sıcaklığında ve 40 oC’ deki boyama süreleri
belirlendi.
pH: 4.15
Renk: Röfle sarısı
Elyaf rengi: Röfle sarısı
Renk kodu:18-1142
25
2.2.4.6.Ceviz yaprağı+FeSO4 ile saç boyama( D.no.6)
20 g Ceviz yaprağı 250 mL deiyonize suda soxhlet cihazında renksizliğe kadar ekstre
edildi. Oluşan boya çözeltisine 2 damla H2SO4 ve 2 g FeSO4 katıldıktan sonra karıştırıldı,
30 ml ye buharlaştırıldı ve 0.5 g boyanacak saç ilave edildi. Oda sıcaklığında ve 40 oC’
deki boyama süreleri belirlendi.
pH: 3.50
Renk: Dogal siyah
Elyaf rengi: Dogal siyah
Renk kodu: 19-1137
26
2.2.4.7. Ceviz+FeSO4 ile saç boyama( D.no.7)
15 g Ceviz yaprağı 200 mL deiyonize suda soxhlet cihazında renksizliğe kadar ekstre
edildi. Oluşan boya çözeltisine 2 g FeSO4 ilave edilip karıştırıldı.30 mL’ ye
buharlaştırıldıktan sonra içerisine 0.5 g saç konularak oda sıcaklığında ve 40 0C’ deki
boyama süreleri belirlendi.
pH: 4.05
Renk: Fındık kabuğu
Elyaf rengi Fındık kabuğu
Renk kodu: 18-1137
27
2.2.4.8. Ceviz+muhabbet çiçeği+şap+FeSO4 ile saç boyama(D.no.8)
15 g Ceviz kabuğu 200 mL deiyonize suda 5 g muhabbet çiçeği 100 mL deiyonize
suda renksizliğe kadar ekstre edildi. Boya çözeltileri birleştirildi. İçerisine 0.5 g şap 0.5 g
FeSO4 ilave edildi. Karıştırılarak 30 mL’ ye buharlaştırıldıktan sonra 10 mL alkol eklendi.
İçerisine 0.5 g saç ilave edilerek oda sıcaklığında ve 40 0C’ deki boyama süreleri
belirlendi.
pH: 4.50
Renk: Açık kestane
Elyaf rengi: Açık kestane
Renk kodu: 17-1147
28
Tablo-2.1. Boyalı saç numunelerinin pH, boyanma süresi , haslık testleri ve renk kodları
D. no
pH
Süre(saat)
Yıkama
Yıkama
Renk
Oluşan
has.(şam.)
has.(sab.)
kodu(TP)
renk
1
5.5
8
5
5
18-0920
Kangaroo
2
4
7.5
4.5
5
18-1140
Mocha
bisque
3
5.5
6
2-3
4
18-1230
Cocomut
4
4
5.30
2
3-4
19-1228
Root beed
5
4.15
6
4-5
5
18-1142
Leather
brown
6
3.5
8.30
5
5
19-1137
Chestnut
7
4.05
6.5
2-3
3-4
18-1137
Raw hide
8
8
4.5
5
4-5
17-1147
Amber
brown
Tablo- 2.2 40 0C deki boyama süreleri
Deney No
Süre (dk)
1
240
2
225
3
160
4
120
5
150
6
230
7
170
8
205
29
3. TARTIŞMA VE SONUÇ
Bu çalışmada Kızılağaç, Ceviz, Kök boya, Havacıva ve Muhabbet çiçeği kullanılarak
8 adet doğal saç rengi üretilmiştir. Bunlardan Kızılağaç+Ceviz+FeSO4 ortamında yapılan
boyamadan Siyah; Kök boya (15 g ) + CoCI2 ortamında yapılan boyamadan Kestane
kahvesi; Kök boya (20 g) +CoCl2 ortamında yapılan boyamadan Kızıl; Kök boya +
Havacıva + AgNO3 + CoCl2 ortamında yapılan boyamadan Kızıl-kahve; (Muhabbet
çiçeği+Şap) ortamında yapılan boyamadan Röfle sarısı; (Ceviz yaprağı + H2SO4 + FeSO4 )
ortamında yapılan boyamadan siyah; (Ceviz yaprağı + FeSO4 ) ortamında yapılan
boyamadan Fındık kabuğu; (Ceviz yaprağı + Muhabbet çiçeği + FeSO4 ) ortamında
yapılan boyamadan açık kestane renkleri elde edilmiştir.
Boyanma süreleri oda sıcaklığında 1 no’lu deneme için 8 saat, 2 no’lu deney için 7.5
saat, 3 no’lu deney için 6 saat, 4 no’lu deney için 5.30, 5 no’lu deney için 6 saat , 6 no’lu
deney için 8.5 saat, 7 no’lu deney için 6.5 saat, 8 no’lu deney için 6 saat olarak
belirlenmiştir.
Elde edilen saç renkleri naturel olup, hepsi de hem erkek hem de bayan saçı boyamada
tercih edilen renklerdir. Özellikle kızılkahve, kızıl, siyah , fındık kabuğu ve röfle sarısı
günümüzde en çok tercih edilen renkler arasındadır.
Yıkama haslıkları ( solma testi) 3, 4 , 6 ve 7 no’lu boyamalarda kısmen düşük çıksa da
, genelde yüksektir.
40 0C’ de yapılan boyamalar, boyama süresi sentetik boyalara göre daha uzun olduğu
için çok pratik değildir. Bu süreler; 1 no’lu deney için 4, 2 no’lu deney için 3.45, 3 no’lu
deney için 2.40, 4 no’lu deney için 2, 5 no’lu deney için 2.30, 6 no’lu deney için 3.50,
30
7 no’lu deney için 2.50, 8 no’lu deney için 3.25 saat olarak tespit edilmiştir. Bu sonuçlar
göstermektedir ki, boyama sıcaklığı azaldıkça boyama süresi artmaktadır. Bu da beklenen
bir sonuçtur, zira boyar maddenin saça bağlanması kimyasal bir olay olduğundan sıcaklık
azaldıkça eski bağların kırılıp yerlerine yeni bağların oluşumu zorlaşırken, tersi durumda
eski bağların kırılıp yeni bağların oluşması kolaylaşmaktadır.
Denemelerde kullanılan bitkilerin yapısında şu boyar maddeler bulunmaktadır(
Anonim, 2001). Cevizde Juglon, Kızılağaçta tannin, Muhabbet çiçeğinde luteolin,
Havacıva’da alkannin, Kök boyada alizarin ( temel olarak) .
OH
O
OH
OH
OH
OH
O
O
Alizarin
Alkannin
OH
HO
OH
O
O
OH
OH
O
Luteolin
O
Juglon
31
OH
OH
HO
O
OH
OH
Tannin
Bu boyar maddelerin kullanılan metal tuzlarıyla etkileşimi mekanizma olarak aşağıdaki
gibi verilebilir.
saç molekülü
O
Me
O
O
saç molekülü
.
Burada metal katyonu( Me) boş d orbitallerini kullanarak bir taraftan boyar maddenin
oksokrom( bağlayıcı) gruplarıyla , diğer taraftan da saç molekülündeki serbest amino ve
karboksil gruplarıyla koordinatif bağ yaparak koordinasyonunu tamamlamaktadır. Oluşan
bu tür kompleksler, molekül içi (inner) ya da moleküller arası (inter) kompleksler olarak
bilinmektedir (Önal,1996)
Renk oluşturmada bazı bitkilerden farklı miktarlarda ve beraberinde mordan
kullanılması, renk derinliği ve renk çeşidini artırma ihtiyacından kaynaklanmaktadır.
Oluşturulan bu temel renklerin bir derece koyulaştırılması ya da açılması mümküdür.
32
Tezin literatür özetinde de verildiği gibi, sentetik saç boyaların insan sağlığı açısından
önemli yan etkilere sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum , üreticileri alternatif ürün
geliştirmeye ve kullanmaya yöneltmiştir. Çalışmamızda bitkiler ya da bitki karışımları yanı
sıra, metal tuzları analitiksel ölçülerde kullanılmıştır. Bu tuzların kullanılmadan saç boyası
yapmak mümkün olsa da , bu durumda renk spektrumu çok dardır ve ihtiyaca cevap
vermesi imkansızdır. Bu nedenle metal tuzu kullanılmıştır. Çalışmada adı geçen bitkilerin
tercih nedeni ise, hepsinin etkin ve kalıcı renk verebilen ve kolay yetiştirilebilen türler
olmasıdır.
4. ÖNERİLER
Yapılan çalışma kapsamında şunları önerebiliriz.
1- Ülkemiz, ceviz rezervi bakımından önemli bir konuma sahiptir. Bu amaçla
kullanıldığında önemli döviz girdisi sağlanabilir.
2- Kızılağaç, Karadeniz bölgesinde orman ağacı olarak yetişen ve değerlendirilmeyen
bir bitkidir. Bu amaçla değerlendirilmesi , bu bitkinin değerini daha da artıracaktır.
3- Havacıva bitkisi , halk arasında fazlaca tanınmayan, tbbi açıdan tüketilen bir bitki
olup, saç boyası yapımında kullanılabileceği ilk kez bu çalışmada ortaya
konmuştur. Bu amaçla değerlendirilirse ikinci bir kullanım alanı ortaya çıkacaktır
4- Muhabbet çiçeği temelde sarı renge sahip olup, sarı tonda saç rengi üretiminde
kullanıldığında değeri bir kat daha artacaktır.
5- Pek çok kullanım alanı bulunan Kök boya ( Türk kırmızısı) temelde kırmızı renk
vermektedir ve doğal kızıl saç rengi elde etmek için alternatif bir bitkisel kaynak
olarak değerlendirilebilir.
33
KAYNAKLAR
AMES, BN , KAMMEN HO, YAMASAKİ E., 1975. Identification of a variety
of mutagenic ingredients. Proct Natl Acad Sci. USA,72(No:6),2423-2427
ANONİM, 1991. T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Küçük Sanatlar Sanayi
Bölgeleri ve Siteleri Genel Müdürlüğü, Bitkilerden Elde Edilen Boyalarla
Yün Liflerinin Boyanması. Ankara.
API,O., ÜNAL, O., ŞEN, C., 2003. Gebelik ve Saç Boyaları, Perinatolaji
Dergisi, 11, 20-24
DINARDO, JC., et al., 1985. Reratologic assesment of five oxidative hair dyes
in the rat.,Toxicol and App Pharmacol, 78, 163-166.
GIOIA, M. L. D., LEGGIO, A., PERA, A. L. L., LIGUORI, A., NAPOLI,
A. PERRI, F., SICILIANO, C., 2005.Determinationbygaschromatograpy/mass
spectrometry of p-henylenediamine in hair dyes after conversion to an
imine
derivative, Journal of Chromatograpy, 1066, 143-148.
GUTHRIE, J. T., KAZLAUCIUNAS, A., RUSH, S. And RONGONG., 1995.
The chacterisation of treated and dyed hair, Dyes and Pigments, 29, 23-44.
HOFER, H., BORNATOWICZ, N and REINDL, E.Ç., 1983. Analysis of
human choromosomes after repeated hair dyeing, Food and Chemical
Toxicology , 21, 785-789.
34
ICHISEKI, T., KANEUJI, A., KITAMURA, K., MATSUMOTO, T., 2005.
Does oxidative stres play arole in steroid-induced osteonecrosis models ?,
Canada Medical University, Dept. of Orthopedic Surgery.
KIESE, M and RAUSCHER, E., 1968. The absorbtion of p-toluenediamine
through human skin in hair dyeing, Toxicology and Applied Pharmacology,
13, 325-331.
KIRKLANDD , J ., VENITT, S., 1976. Cytotoxicity of hair colourant
consituents, Chromosome damage induced by two nitrophenylenediamines in
cultured , Chinese Hamster Cells , 40, 47-56.
ÖNAL, A., 2000. Doğal Boyarmaddeler(Ekstraksiyon Boyama). Gaziosmanpaşa
Üniv. Fen-Ed. Fak. Yayınları, No.07.
SCARPI, C., NINCI,F., CENTINI, M., and ANSELMI, C., 1997. High
performance liquid chromatograpy detyermination of direct and temporary
dyes in natural hair colourings, Journal of Chromatograpy, 21, 9673.
TURANITZ,K.,KOVAC,R.,TUSCHL,HandPAVLICEK,E.,1983. Investigations
on the effect of the effect of repeated hair dyeing on sister
chromatid
exchanges, Food and Chemical Toxicology, 21, 791-793.
www.google.com, www.sciencedirect.com
YOSHIDA, M., 1997. Chemistry and hair dyes application of dihydroxy
derivatives of anthraquinone and napthaquinone, Prorress in Organic Coatings,
31, 63-72.
35
ZHENG,T., at al., 2002. Use of hair colouring products and breast cancer
risk:a case –control study in Connecticut,Eureopean Journal of Cancer
38,1647-1652
36
ÖZGEÇMİŞ
1984 yılında Gaziantep’te doğdu. İlkokulu Dr.Cemil KARSLIGİL İlkokulu’nda
(1995) , Ortaokulu Gazi Ortaokulu’nda (1998) ve Lise Eğitimini Gaziantep Lisesi’nde
(2001) tamamladıktan sonra aynı yıl ( 2001) Gaziosmanpaşa Üniversitesi , Fen-Edebiyat
Fakültesi Kimya Bölümünü kazandı. 2005 yılında mezun oldu ve aynı yıl Gaziosmanpaşa
Üniversitesi , Fen Bilimleri Enstitüsü Kimya Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans Eğitimine
başladı.
Halen aynı üniversitenin Doğal Boyalar Uygulama ve Araştırma Merkezi’nde Uzman
olarak araştırma çalışmalarına devam etmektedir.

Download Report