ÜRÜN FİKRİ OLUŞUMU Y Doç Dr Vedat TEMİZ Y.Doç.Dr. Teknik Yapıt Kavramı y Teknik yapıt veya daha kapsamlı bir tanımlamaya olanak sağlayan "Teknik Sistem" kavramı, teknolojik üst sistem içinde ç e belirli e maksatlara a sat a a hizmet et eeden e basit as t bir gereçten, ge eçte , çok ço karmaşık bir çelik fabrikasına veya kimyasal maddeler kombinasına kadar olan yyapıtları p içine ç alır. y Örnek: y Çelik Üretim Fabrikası (Üst sistem) y Cevher Hazırlama y Kok Fabrikaları y Yüksek fırınlar y Haddehaneler vb. (Alt sistemler) MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Süreçler y Usul geliştirme süreci (UGS): "Çeşitli Çeşitli fiziksel etkilerden yararlanılarak, yararlanılarak maddesel nesnelerde bir durum değişimi veya bir durum sakınımını sağlayan operasyonlar kümesi " anlaşılır. Her teknik yapıt, kendisinden istenen fonksiyonu yerine getirebilmek için bir veya birden fazla teknik usulden yararlanır. yararlanır y Konstrüktif geliştirme süreci (KGS): Tarif edilmiş bir fonksiyonu yerine g getiren bir teknik yyapıtın p ((teknik sistemin)) tasarımı, ggeometrik ve maddesel şekillendirilmesi ve imalat süreci (teknolojik geliştirme süreci) için gerekli teknik dokümanların (teknik resimlerin) hazırlanması uğraşılarını içerir y Teknolojik geliştirme süreci (TGS): Üretim Ü ti usullerini, ll i i organizasyonunu, i planlamasını kapsar MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Bu üç süreç yakın ilişki içindedir. Bazı üretim sistemlerinde de iç içe girmiş durumdadır Konstrüktif Geliştirme Süreci (KGS) Usul Geliştirme ş Süreci (UGS) MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Teknolojik Geliştirme Süreci (TGS) y Ürün geliş geliştirme süreci sonunda ekonomik sisteme bir değ değer katılmaktadır. katılmaktadır Bu sürecin hızlı ve optimal koşullarda işlemesi değer artış hızını doğrudan etkiler. etkiler O halde bu sürecin dolayısı ile onu meydana getiren alt süreçlerin rasyonel ve hızlı çalışan sistemler haline getirilmesi gerekir. y Endüstri Devrimi ve Teknolojik Geliştirme Süreci MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Sürecin otomatikleştirilmesi y Konstrüktif geliştirme sürecinin otomatikleştirilmesi, otomatikleştirilmesi bu sürecin belli bir algoritma içine sokulmasını gerekli kılmaktadır Süreçler Operasyonlar Kümesi Operasyonlar Formal lojik olarak tanımlanabilir Determine bir algoritmaya sokulabilir Matematiksel olarak modellenebilir MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Operatörler Formal lojik olarak tanımlanabilir Determine bir algoritmaya sokulabilir Matematiksel olarak modellenebilir Konstrüktif Geliştirme Sürecindeki Uğraşılar Zihinsel uğraşılar Şekilsel uğraşılar İki uğraşı sonuçları Fonksiyon strüktürü, sentez Çizim Fonksiyon planı Prensip sentezi Çizim Prensip çözüm (tasarım) Niteliksel şekillendirme Çizim Ön şekillendirme Boyut sentezi, hesaplar, toleranslar hesaplar Çizim Niceliksel şekillendirme, detaylandırma detaylandırma. Genellikle her türlü şekilsel sentez işlemi için bir modelleme yapmak, böylece işlemi otomatikleştirmek mümkündür. Güç olan husus zihinsel işlemlerin ş modellenmesidir. Özellikle yyaratıcı davranışş olarak isimlendirilen zihinsel uğraşılar ğ ş daha ziyade sezgisel ağırlıklı olanlardır. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Ürün Fikri Oluşumu y Endüstriyel bir işletmeye ürün meydana getirme fikri doğrudan doğruya veya dolaylı olarak pazardan gelir. • Entegre E çelik lik üüretim i tesisleri, il i • Rafineriler, • Petro-kimya kombinaları, • Büyük enerji üretim tesisleri • ........ MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği • Seri S i üretimi ü i i yapılan l kkısa veya uzun ömürlü tüketim malları • Kısmen standartlaşmış üretim makinaları Doğrudan ğ ürün fikri aşamaları y Ön projelendirme (teklif hazırlama) y Konstrüktif geliştirme y Üretim Ü ti y Montaj (Fabrikada ön montaj, bazı hallerde deneme) y Tesisin kurulacağı yere nakli y Yerinde montaj y Deneme çalışması y Ön kabul ve kesin kabul MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği “Bağlayıcı olmayan ön teklif'' de denebilir. Tasarlanıp imal edilecek olan sisteme ait önemli bazı büyüklükleri ve çok şşematik bir sistem strüktürünü içeren ç bir takdim dokümanıdır. Esasen bu tip projeler tamamen yeniye dönük bir konstrüksiyonu içermezler. Teklif veren firmanın daha evvel yapmış olduğu benzer projeler nedeni ile hem deneyimi ve ç bir arşivi ş mevcuttur. Bugün g büyük y firmaların hem de ggüçlü fiziksel olarak benzer tesisler için hazırlamış oldukları genel yazılımları da mevcuttur. İşletme Müşteri Planlama etüdü, ilk yatırım etüdü Bilgi yoğunluğu Bilgi miktarı ve yoğunluğu yüksek olan ve kısmen bağlayıcı nitelikte ve bazı hallerde müşteriye yeni çözümler de öneren tekliftir Temas teklifi Talep, ihale kararı oluşumu Bilgi yoğunluğu Yatırım etüdü Yönlendirici teklif Bilgi yoğunluğu Strüktür etüdü Kesin teklif Uygulanabilirlik etüdü Son pazarlık, sipariş Alınan sipariş Konstrüksiyon süreci MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği ÜRÜN Müşteri seçtiği firmalarla daha sıkı temaslar kurarak son uygulanabilirlilik etütlerini tamamlar ve firmalara isteklerini iletir. Bu aşamada özellikle mali konular konular, kredi olanakları olanakları, ödeme şartları ve süre önemli tartışma ve uzlaşma konularıdır. Bu ilişkiler sonunda hazırlanan, bilgi içeriği çok genişlemiş olan son teklif artık bağlayıcı niteliktedir. niteliktedir İşletme içi ürün planlaması y Seri halde ve büyük sayıda teknik yapıt üreten firmalar, yeni tipleri ve yeni modelleri pazar talebine uygun olarak geliştirmek zorundadırlar. y Bu nedenle, milli ve milletler arası pazarda isim yapmış olan büyük firmalar bünyelerinde güçlü bir “ürün ürün planlama bölümü" bölü ü" bölümü ü oluşturmuşlardır. l l d y Bu bölüm, konstrüksiyon, imalat ve pazarlama bölümleri ile sıkı ilişkiler l k l içindedir. d d y İşletmenin araştırma bölümü mevcut ise buradan gelen yeni b l l ve işletme bilgiler l ddışı araştırma müesseselerinin l bbulguları l l sürekli olarak değerlendirilir. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği İşletme dışı etkenler y İşletme ürünlerinin tip, şekil, teknik ve ekonomik değerler bakımından yaşlanması. Bunun en belirgin göstergesi pazar talebindeki azalma eğilimidir. y İşletme dışı araştırmaların, patentlerin ortaya koyduğu yeni tipler, yeni teknolojiler. k l jil B Bu yönde ö d en iiyii öörneği ği mekanik k ik sistemlere i l elektronik l k ik yapıtların l geniş ölçüde girmesi teşkil eder. y Pazarın dinamik yyapısının p sonucu,, pazar p eğilim ğ ve arzularındaki değişmeler ğş (yeni renk kombinasyonları, fonksiyon bağımsız estetik formlar, kullanma kolaylıkları gibi) y Ekonomi Ek i politikalarındaki litik l d ki değişmeler. d ğiş l Ö Örnekk olarak, l k ddışş pazara daha d h az bağımlılık, enerji politikasındaki değişmeler, yeni anlaşmaların ortaya çıkardığı pazar istekleri gibi hususlar gösterilebilir. y Rakip firmaların ürünlerindeki yenilikler. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği İşletme içi etkenler y Atıl kapasiteden yararlanma, yararlanma yeni iştiraklerin sonu ortaya çıkan iş hacmindeki genişleme. y Satıştaki düşme eğilimi y İşletme içi araştırmaların ortaya koyduğu yeni olanaklar. y İmalat İ metotlarında yapılan değişiklik ğ ve geliştirmeler. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Mamul (ürün) planlamasında izlenen adımlar Durum analizi ve işletmenin hedefleri Mamul fikrinin oluşması Seçim Tarif MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Durum analizi ve işletmenin hedefleri Pazarla ilgili inceleme alanları: y Sosyal y ve politik p istekler, çevre sorunları, ilgili g yasa y ve yönetmelikler, y yeni y emniyet y ve güvenilirlik eğilimleri ve istekleri y Pazardaki büyüme ve genişleme eğilimleri, sınırları, bazı alanlardaki teşvik tedbirleri y Pazarın dinamik d k yapısındaki d k değişmeler, d ğ l termin şartlarındaki l d k ddeğişmeler ğ l y Aynı pazar alanına giren firmalarla rekabet durumu, bu firmalardaki pazar eğilimlerinin ğ incelenmesi y Teknolojideki değişmeler, yeni araştırma sonuçları ve bunların uygulama olanakları MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Durum analizi ve işletmenin hedefleri Böyle bir pazar analizinde aşağıdaki zorluklarla karşılaşılması doğaldır: y Pazarın kararsızlığı ve pazar dinamiğinin değişim eğilimlerinin ürün ggeliştirme ş süreci içinde ç ne olabileceğinin ğ tahminindeki belirsizlik y Ürünlerin pazar ömürlerinin kısalması ve bu kısalma eğiliminin tespiti y Genellikle geleceğe ait tahminlerde (Prognose) yatan önemli hata olasılığı MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği İşletmenin iç durumunun analizi İşletmenin iç durumu analiz edilirken, edilirken sadece işletmeye doğrudan bağlı üretim merkezleri ele alınmaz. İşletmenin iştirakleri, bağlantılar kurduğu diğer işletmeler, kısaca işletmenin tüm potansiyel alanları inceleme ve değerlendirmeye tabi tutulur. İşletme İş letme hedeflerini aş aşağıdaki önemli hususlar belirleyebilir: belirleyebilir y Pazarda satış yüzde payının arttırılması ve artış eğilimin korunması y Pazardaki talep eğilimine uygun bir esnekliğe ağırlık verilmesi y Anapara-ciro-kâr oranlarındaki hedeflere ulaşma v.s. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği y İç ve dış potansiyel alanlarından gelen bilgilerin, işletme hedefleri doğrultusunda incelemeye konulduğu yere "Fikir Fikir arama alanları denir". denir Burada yeni ürün veya teknik sistem fikirleri oluşacaktır. y Arama alanı sınırlarının genişliğini, işletmenin geleceğe yönelik planları, planın zamana bağlı ğ olarak ggelişme ş evreleri tanımlar. Buna bağlı ğ olarak da alan sınırları geniş veya dar tutulmuş olabilir. y Bu pratik olarak ürün geliştirme fikrinin tamamen yeni sistemlere mi, yoksa mevcutt bir bi sistemin i t i uygulama l sınırlarını l genişletmeye işl t mi? i? yoksa k ti tip miktarını ikt mı, veya sayı miktarını mı arttırmaya yönelik olacağı gibi kararların alınması anlamına gelir. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği BİR İŞLETMENİN POTANSİYEL ALANLARI ve TİPLERİ Geliştirme potansiyeli POTANSSİYEL ÇEŞİTLER Rİ Bilgi potansiyeli Maddi potansiyel POTANSİYEL ALANI POTANSİYEL ALANI Temin potansiyeli İmalat potansiyeli Deneyim e ey Deneyim e ey • Fonksiyon ve özellikler • Teslim şartlarında geliştirmede pazarlık gücünde • İş prensiplerinde • Organizasyonda g y ((Temin • Organizasyon metotlarında organizasyonunun • Koruma (patent, lisans işlerliği. Yan sanayi ve vb) ticaretle ilişkiler) • Malzeme, yarı mamul, alt sistemler • İşletme malzemesi yönünden vb. Deneyim e ey • İmal usullerinde • İşletmede • Malzeme ç seçiminde • Boyutlandırmada • Duyarlılıkta • Organizasyon metotlarında • Organizasyon strüktüründe vb. Geliştirme imkanları • Maddi yatırım (Bina, • Deney teşkilatı depo vb.) • Deney imkanları • Nakil araçları ve • Bilgi işleme ve toplama bağlantıları araçları • Bilgi‐işlem • Atölye, bina ve şantiye alanları • Alt yapı • İmalat araçları • Bilgi‐işlem Araştırıcı personel, İç hizmetler ve dış • Kalifiye işgücü Araştırma potansiyeli konstrüktörler, teknik hizmetler personeli • Yardımcı işgücü ressamlar vb. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Mali potansiyel Genel bütçe ve uzun vadeli finansman imkanları Satış, pazarlama teşkilatı potansiyeli Deneyim e ey • Reklamda • Müşteri hizmetinde • Organizasyon g y metotlarında • Satış, pazarlama organizasyo‐ nunun işlerliği • Alıcı ilişkileri • Aracı bağlantıları • Son alıcı bağlantıları vb. • Ek firmalar • Taşeron firmalar • Yapılan yatırım • Nakil araçları • Bilgi‐işlem İç hizmetler ve dış hizmetler personeli Yasalar, yönetmelikler Pazar Ekonomi politikaları • Çevre koruma yasa ve yönetmelikleri • İş emniyeti yasa ve yönetmelikleri • İş kanunu • Standartlar • Pazar yapısı • Pazardaki pay • Rekabet durumu • Pazar istekleri • Pazar potansiyeli • Konjonktür • Mali politika • Vergi politikası • Gümrük politikası •İhraç yasa ve yönetmelikleri Arama alanlarının tespiti Yeni teknolojiler İşletme Diğer bilgiler • İmal usullerinde • Çalışma prensiplerinde • Malzemede • vb. • İşletme hedefleri • Mamullerin ömür değerleri • Masraf-kazanç ilişkisi • İşletme potansiyelindeki büyüme • vb. • Patent ve lisans durumu • Çok uluslu yapı • Toplumun nüfus ve talep gelişimi • Eğitim • Askeri gelişmeler • vb. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği KONSTRÜKSİYON VE KONSTRÜKTİF GELİŞTİRME Ş SÜRECİ Konstrüksiyon bürosuna bir ödev şeklinde kli d gelen l ü ürün ü ((veya tteknik k ik yapıt) fikri, daha çok gerçekleştirilmesi istenen sistemin çevre büyüklüklerini kapsar. Yani, müşteri makinanın içinde neler olduğu ile değil, makinanın ne yapması gerektiği ile ilgilidir. Konstrüksiyon bürosundaki uğraşı ise d h çok daha k makinanın ki iiçinde i d neler l olması gerektiğine yöneliktir. Bu iki farklı görüşü bağdaştırmak için ''Ödev'' in konstrüktör g gözü ile de bir kere daha incelenmesi gerekecektir. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Konstrüktif uğraşıdaki ğ adımlar Dış sipariş ÖDEV Mamul planlama Ödevin tariflenmesi Tasarım Ön ve son şekillendirme Üretim MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği ÜRÜN Konstrüksiyon Uğraşısı: Önemi ve Yeri Politika Sosyoloji Psikololoji Ekonomi Temell T Bilimler i i Mühendislik Bilimleri Konstrüktif uğraşı Şekil verme Mimarlık Sanat MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Teknoloji Üretim Mühendislik çalışmalarının amacı toplumsal ve ekonomik ihtiyaçların ortaya çıkardığı ççok değişik ğ ş türde ürün ve teknik yapıtın meydana getirilmesidir. Bazı araştırmacılara ggöre mühendislik uğraşısı (özellikle konstrüktif uğraşı) sosyal, bilimsel, ekonomik ve sanatsal ya yaşşamın bütün alanlarını etkiler ve bunlardan etkilenir Konstrüksiyon uğraşısı ğ tanımı y Çalışma psikolojisi yönünden konstrüksiyon yaratıcı bir davranış biçimidir. Matematik, fizik, kimya ve biyoloji gibi temel bilimler; mekanik, mukavemet, termodinamik, akışkanlar mekaniği, ısı ve kütle transferi gibi mühendislik bilimleri alt yapısına gerek duyar. Deneyim sahibi olmayı gerektirir.. Bilimsel bir gerçekçilik yanında hayal gücüne de sahip olunmasını ister. Bunlara ek olarak meslek sevgisi, karar verebilme, merak sahibi ve iyi bir izleyici olma yeteneklerine gereksinim duyar. y Metot yönünden M ö ü d konstrüksiyon k ük i bir bi eniyileme i il sürecidir. ü idi Mühendis, Müh di iinsan bbeyninin i i karar k karar, , dü düşşünme ü ve hafıza h f merkezlerindeki metot metot,, program ve bilgiler yardımıyla çevreden alınan büyüklükler kümesini amaçladığı hedefler doğrultusunda işleme tabi tutar. Verilen ödevi yerine getirecek formları, sistemleri tasarlar ve bunların içinden ç en uygununu yg seçer. ç Kısaca bir anlamda konstrüksiyon y uğraşısı ğ ş oluşan ş ürün fikri ile gerçek yapıt arasında bir köprü olarak değerlendirilebilir. Mühendisin yaratıcılığı ve deneyimi bu çok zor olan seçim sürecinde kendini ortaya koyar. Zira sonuç başarı veya başarısızlık olabilir. y Organizasyon açısından ise, çok yönlü bir uğraşıyı gerektiren ve sonunda bir değer yaratan konstrüktör pek çok kesimle temas kurmak zorundadır. Örnek olarak bu süreçte konstrüktör, pazarlamacı, maliyet muhasebecisi, iş hazırlama bölümü, süre planlayıcısı, atölyeler, malzeme uzmanları, araştırma bölümü, standart kontrol bölümü ve benzer işletme birimleri ile sıkı temas ve işbirliği içinde bulunacaktır. Konstrüksiyon bürosunun bir fildişi kule olmadığı unutulmamalıdır. unutulmamalıdır MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği İdeal konstrüktörde bulunması gerekli özellikler (HUBKA) Bilgi g düzeyi y Yetenekleri ş ğ Kişiliği Genel Bilgiler: Yabancı dil, tarih, coğrafya, iş hukuku, hukuku iş psikolojisi, psikolojisi teknik estetik, ergonomi vb. Temel Bilimler: Matematik, fizik, kimya, biyoloji vb. Mühendislik Bilimleri: Mekanik,, mukavemet,, termodinamik, akışkanlar mekaniği, otomatik kontrol, ısı ve kütle transferi, malzeme bilgisi, imal usulleri vb. Zeka, hafıza, lojik düşünme, analiz ve sentez yeteneği, ekonomik düşünme, düşünme tasavvur yeteneği, metodik çalışma, bilgi toplama, karar verme, yaratıcılık, gözlem, şekillendirme, planlama ve buna uyma, düşündüğünü açık ç ve doğru ğ anlatabilme ve yazabilme, inandırıcı olabilme Enerjik, dayanıklı, kolay kızmayan, iradesi güçlü, dürüst sorumluluk taşıyan, dürüst, taşıyan sabırlı, güvenilir, titiz, itici olmayan, iletişime açık, geniş ufuklu, objektif, öz eleştiriye açık, kendine güvenen ancak inatçı olmayan, y , doğru ğ olan karşı ş düşünceyi kabul edip ona katkıda bulunan, kendini devamlı olarak yyenileyen, y çalışmadan zevk alan ve toplum bilinci olan MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Konstrüksiyon o st ü s yo Uğraşısı Uğ aş s ile e İlgili g Tanımlar a a y İnsan düşüncesinde mevcut olan fikrin, şuurlu bir yaratıcı davranışla pratik olarak uygulanabilir, yg faydalı y bir şekle dönüştürülmesidir. (H. Tschochner Tschochner)) y İncelemek-Düşünmek-Gerçeği Bulmak (tanımak)-Aramak-Keşfetmek (Zihinsel yaratıcı uğraşı)-Hesaplamak-Çizmek (şekillendirmek)-Üretim için gerekli son dokümanları hazırlamak. hazırlamak (H. (H Hertel Hertel)) y Konstrüksiyon esas itibarı ile yaratıcı olan, bilim ve deneyimlerden elde edilen bilgiler üzerine inşa edilen ve optimal bir çözümü amaçlayan bir uğraşıdır. Bu uğraşı, teknik sistemin fonksiyonel ve strüktürel tasarımından, maddesel gerçekleştirilmesi için gerekli bütün teknik dokümanların hazırlanmasına kadar giden bütün operasyonları içerir. ç ((Alman Mühendisler Birliğ Birliği)) y Konstrüksiyonda fiziksel olaylar yardımı ile bilgiler belirli bir amaç için maddesel sisteme dönüştürülmektedir. (Rodenacker) Rodenacker) y Konstrüksiyon k Bilimi l teknik k k bbilimler l l içinde d yer alan l bbir ddisiplindir. l d Amacı, konstrüktif k k f geliştirme sürecini, bu süreç içindeki operasyonları tanımlamak, bunlar için gerekli kuralları geliştirmek ve bu kurallar yardımıyla süreci rasyonel hale getirmek için incelemektir. (Hansen) Hansen) MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Konstrüktif geliştirme sürecine (KGS) sistem yaklaşımı Konstrüksiyonun öğrenilebilir ve öğretilebilir bir teknik bilim veya daha yumuşatılmış bir tabirle teknik olması için, ç , bunu bir sistematik içine ç oturtmak gereği vardır. Bu husus, sadece üniversitelerde öğrenciye konstrüktif bilgilerin g şekle bağlı, katalogg formunda kısa zamanda eskiyen bilgiler paketi şeklinde verilmesi sakıncasını ortadan kaldırmakla kalmayacak, gittikçe otomatikleşen üretim sürecinin rasyonalizasyonunda geniş yer alan kompüterin konstrüksiyon sürecinin bütün fazlarında kullanılmasına da yol açacaktır. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Sistem Tekniği ğ Kavramı y Tarif: T if "Karma "Karmaşşık teknik sistemlere uygulanan, uygulanan bilimsel temele dayalı planlama metotları topluluğğudur". toplulu udur" y Konstrüktif geliştirme süreci ve bu sürecin amacı olan teknik yapıtlar l ""sistem tarifi" f " içine sokulabileceği k l b l ğ için, sistem tekniği metotlarının bu iki sistem için de uygulanması mümkündür. ü kü dü MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Sistem Tekniği ğ Zangemeier'e göre sistem: "Düzenlenmiş bir elemanlar kümesidir. Zangemeier Elemanların belirli (tariflenebilir) özellikleri vardır ve elemanlar aralarında tariflenebilen ilişkilerle bağlanmıştır. Sistem tekniği Bilimsel temele dayalı planlama metotlarının karmaşık teknik yapıtlara sistematik olarak uygulanması. Planlama Hedeflerin, davranış şekillerinin ve uygulamanın önceden sistematik olarak düşünülmesi ve formüle edilmesi; Bilimsel karar verme yöntemleri ile optimal sistemlerin seçilmesi; Seçilen alternatif çözümlerin rasyonel olarak uygulanabilmesi l bil i için i i gerekli kli tarif if ve tedbirlerin dbi l i tespiti ii Sistem Özellikleri ve aralarındaki ilişkiler tariflenmiş elemanlar kümesi. Sistemin üç temel özelliği bulunmaktadır: Çevre, f ki fonksiyon ve strüktür. t üktü MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Sistem tekniğindeki önemli kavramlar Sistem tekniği ğ Sistem tekniği felsefi olarak tanıma-anlama ve bilim teorisi bazına dayanmaktadır. TanımaTanıma-anlama teorisi teorisi;; Bir etkinin çeşitli nedenlerden meydana gelebileceğini, ancak belirlenmiş bir nedenin ise tariflenmiş çevre koşullarında aynı etkiyi meydana getireceğini var sayar. Diğer ğ bir deyişle y ş etkiden nedene ggidişş olası, nedenden etkiye dönüş ise olası deterministiktir. Teknik sistemlere bu deterministik uygulanırsa, yg ödev bir etkiler veya y diğer bir deyişle fonksiyonlar kümesidir. Çözüm ise bir nedenler veya diğer bir deyişle strüktürler kümesidir. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği y Sistem Tekniği ğ Yaklaşımı Konstrüktif geliştirme sürecinin ilerleme adımlarında zaman zaman geriye dönüşler ç olacaktır.. kaçınılmaz y Diğer bir deyimle çözüme yaklaşırken takip edilen sistematik adımlarda (ileride bunlar "faz faz“ lar olarak isimlendirilecektir), belirli bir kritik noktaya gelindiğinde d ll dallanmalar l meydana d gelecek l k ve bbu ddallardan ll d geriye i dö dönüşler ü l olacaktır. l k y Bu iteratif yaklaşım optimal sonuç elde edilinceye kadar devam ettirilecektir. y Konstrüktif geliş geliştirme süreci bir operasyonlar ve davranış davranışlar sistemi olarak tanımlanabilir. Bu süreç sonunda elde edilecek nesne de (teknik yapıt) gene bir sistemdir. sistemdir y Sürecin her aşamasında sistem elemanları arasındaki sebep-sonuç bağına dikkat edilecek ve süreçte ortaya çıkan çelişkileri yok etmek veya uzlaştırmak yoluyla (diyalektik) y teknolojik hedefe optimal yyoldan erişilecektir. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Konstrüktif geliştirme sürecinin sistem büyüklükleri y Konstrüktif geliştirme sürecine bir sistem olarak yaklaşmak ve sistem tekniğinin metotlarından yararlanmak, sürecin bütün fazlarının imkân oranında otomatikleştirilmesinde büyük faydalar sağlayacaktır. y Eğer konstrüktif geliştirme süreci bir sistem yapısına sokulabiliyorsa, bunun üç temel özelliği, yani çevre büyüklükleri, fonksiyon y ve strüktür tariflenebilmelidir. (Pkons)=[( ) [(U )=[(U [(Ukons) ; (F (Fkons) ; (S (Skons)] MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Konstrüktif geliştirme sürecinin çevre büyüklükleri, (Ukons) Konstrüksiyon adımları Ödev Ödevin kesinlik kazanması İstekler listesi Temel prensibin tanımlanması Sistem tekniği adımları Bilgi toplama Sistem etüdü Problem tanımlanması Sistem sentezinin ilk aşaması Tasarım ve ön şekillendirme T Temel l prensibi ibi yerine i getirebilecek ti bil k strüktürlerin biçimlerin ve usullerin tasarımı, niteliksel yapıda krokiler, seçim için ilk değerlendirme Bilgi işleme Si t Sistem sentezi t i Sistem analizi Fayda değer analizi Sistem seçimi Niceliksel şekillendirme Yeni bilgi üretme Boyutlandırılmış y ş ve toleranslı teknik Geliştirme ş planlaması p resimler Uygulama planlaması Konstrüksiyon y ve sistem tekniği ğ adımları arasındaki benzerlik MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Çevre büyüklükleri y Sürecin çevresini çeşitli bilgi giri girişş ve çıkışları oluşturmaktadır. oluşturmaktadır {Gkons}={{IE} U {IH} U {ITS}} Sistem g giriş büyüklükleri giriş y kümesi Alt strüktürler t üktü l kü kümesii Teknolojik ve teknik usul geliştirme süreci ile ilgili bilgiler kümesi Sürecin amacını tanımlayan bilgiler kümesi Bu küme oluşturulurken sadece sistem fonksiyonu ile doğrudan ilişkili büyüklükler göz önüne alınmış, bozucu yan etki büyüklükleri bu aşamada düşünülmemiştir MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Çevre büyüklükleri Sürecin çevresini çeşitli bilgi giriş ve çıkı çıkışşları oluşturmaktadır {Çkons}={{IS} U {I {Ibl}} Çıkı Çıkışş büyüklükleri kümesi Sistem özelliklerini tanımlayan bilgiler kümesi Geliştirilen yeni strüktürler kümesi Sisteme bazı önemli yan giriş giriş de değğerleri vermeden, giriş giriş ve çıkı çıkışş büyüklükleri arasında d bi bir bağ ba b ğlantı, l t sisteme it bi bir iş işlerlik l lik kazandırmak k d k mümkün ü kü ddeğ değildir. ildi MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Yan bilgiler kümesi y (KGS) ne işlerlik kazandıran yönetici ve yönlendirici, yönlendirici seçici ve karar verici niteliklerdeki yan bilgiler kümesi GS dir {GS}={{IM} U {IP} U {IS} U {IV}} (KGS) çalış çalışmalarının yürütülebilmesi için gerekli teknik usuller (KGS) çalışmalarının yürütülebilmesi için gerekli programlar {IM}={{IYM} U {IBM}} (KGS) çalışanların yönetim ve karar verebilme yetenekleri (KGS) çalışanlarının bilgi seviyeleri MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği (KGS) çalışmalarının yürütülebilmesi için gerekli bazı alt strüktürler Giriş, ş, çıkış ç ş ve yyan büyüklükler y kümesi MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Konstrüktif geliştirme sürecinin fonksiyonu y Giriş değerleri kümesinin, kümesinin çıkış değerleri kümesine, kümesine yan değerler kümesi yardımı ile dönüştürülmesi işlemine sistem fonksiyonu denir. denir {Çkons} = {Zkons} {Gkons} {Gs} MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Dönüşüm operatörü Fonksiyonun Kelimelerle Tarifi y Konstrüktif geliştirme süreci, süreci üretim sürecinin bir alt sistemi olarak, bir konstrüksiyon ödevinin çözümünde uygulanan bütün zihinsel, manüel ve bilgi-işlem g yyardımlı operasyonların p y tümünü kapsar. y Sonuçta teknolojik geliştirme sürecinin ihtiyacı olan açık ve yeterli özellik tanımlamalarını, biçimsel görünüşleri, üretim için gerekli bilgileri ortaya çıkarır. y Diğer ğ bir b deyimle, d l ödevin d aracı olan l teknik k k yapıtın üretimi için gerekli olan bütün hesap ve teknik resimleri, çelişkisiz olarak boyutları ve toleransları, toleransları gerekli malzeme türleri ve uygulanacak üretim yöntemlerini dokümanlar topluluğu olarak hazırlar. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği KGS’nin yan giriş büyüklükleri MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği y (KGS)’ nin strüktürü Kara kutu gösteriş tarzındaki sistem tarifinde, ödev ve bunun içindeki öz fikir, diğer bir deyimle yapılması istenen şeye ait amaç fonksiyonu (temel fonksiyon) olarak tanımlanan sistemin fonksiyonu, en üst soyutluluk düzeyinde tanımlanmıştır. y Bu husus metoda bağlı konstrüksiyonla, klasik konstrüksiyon yöntemini ayıran en önemli noktadır. noktadır y Sistem fonksiyonunun tanımlanmasında soyut bir düzeye çıkılmasının amacı, yeni görüşlerin en büyük kısıtlayıcısı olan şartlanma faktöründen arınmadır. y Ancak süreç ilerledikçe soyuttan somuta doğru bir gelişme kaydedilecektir. y Soyut olan sistem, içeriğ içeriği bakımından karma karmaşşık, bilgi miktarı bakımından ise çok sınırlıdır sınırlıdır.. y Somutlaşma ilerledikçe çözümler maddesel belirlilik kazanacak kazanacak, diğer bir deyişle karmaşıklık dereceleri azalacak, ancak tariflenebilen bilgi miktarı artacaktır. y Çok öze indirilmiş bir deyimle, konstrüktif geliştirme sürecinde ilerlendikçe karmaşıklıkta azalma, l bil bilgide id iise çoğalma ğ l meydana d gelecektir l kti . MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Örnek: Enerji üretim sistemi "Bir "Bi enerjiji türünün ü ü ü Æ di diğğer bir bi enerjiji türüne ü ü dö dönüüştürülmesi" dönüş ü ül i" "Fosil yyakacaktaki ((veya y nükleer yyakıttaki)) kimyasal y (veya ( y nükleer)) enerjinin j Æ Elektrik enerjisine dönüştürülmesi" "Kimyasal enerji Æ ısı enerjisine -- ısı enerjisi Æ mekanik enerjiye Æ mekanik enerji Æ elektrik enerjisine dönüşecektir" Soyutluk Derecesi MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Bilgi Miktarı y İçerik bakımından karmaşık bir üst fonksiyonu mevcut bilgi miktarına ik göre, ö çokk sayıda d ddaha h az kkarmaşıkk alt l ffonksiyonlara ki l bölmek mümkündür. y Yapılan Y l iişlem l bir bi fonksiyon f ki analizidir. li idi Konstrüksiyonda K ük i d bu b işleme il "Strüktürleme Strüktürleme" denmektedir. y Sistem S tekniğinde k ğ d dde aynı tanımlama l yapılmaktadır. l k d Burada sistem kavramı beraberinde üç önemli özellik tanımlamasını da getirir: Elemanlar MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Düzen İlişkil İlişkiler y Verilen bir ödeve ait teknik üst fonksiyonun y veya y kısaca teknik fonksiyonun y giriş g ş ve çıkış değerleri belirlidir. Bu değerler arasındaki ilişkiler için iki sınır hal tanımlanabilir: a)) Her giriş H i i değeri d ğ i için i i bir bi çıkış k değeri d ğ i ((madde, dd enerjiji veya sinyal i l ti tipi) i) tanımlanmıştır ve bunlar arasındaki ilişki belirlidir. b) Giriş ve ççıkış değerleri ğ arasında ççok karmaşık karşılıklı ilişkiler mevcuttur. Alttaki Şekilde bu iki hal belirtilmektedir (a ve b) Genellikle pratikte karşılaşılan teknik sistemler ve bunlara ait teknik fonksiyonların giriş ve çıkış değerleri arasındaki ilişkiler bu iki sınır hal arasında ve çok Sistematiği değişik yapılarda olabilir. MAK 535 – Konstrüksiyon y Birinci halde teknik fonksiyonu alt fonksiyonlara ayırmada her h i bir hangi bi zorlukla l kl kkarşılaşılmaz. şl şl Alt fonksiyonların tariflerinde Şüphesiz p bu belirlilik mevcuttur.. Ş ilişkilerin her zaman matematiksel bir tarifi olmayabilir. Genel anlamda bu tip sistemlerde alt fonksiyonları Çi = Zi.Gi şeklinde göstermek mümkündür. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Karmaşık ilişkiler bulunan sistemlerde strüktürleme şüphesiz daha güçleşecektir. Ancak giriş çıkış değerleri ğ arasındaki ilişkiler ne tip olursa olsun, konstrüktif geliştirme sürecine bir sistem olarak yaklaşıldığında, evvela bu sistemi çeşitli soyutluluk derecesinde tanımlamak ve sistemin her soyutluluk y ggitmek derecesine ggöre bir strüktürlemeye mümkündür. Soyuttan somuta doğru ilerleyen sistem tanımlamalarına (diğer bir deyimle KGS’ nin çalışma kademelerine) KGS KGS KGS’ nin fazları denecektir. Her faz da mevcut bilgi faz miktarı ve soyutluk derecesine göre gerçekleştirilebilen strüktürlere haller denecektir MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği KGS’nin Fazları (KGS nin strüktürel yapısı veya diğer bir deyimle KGS’ nin Heuristik sistematiği) Her faz için belirlenen strüktürler imkân oranında algoritmik veya heuristic bir operasyonlar dizisinde tariflenmeye y ççalışılır. ş MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Konstrüksiyon Fazlarına Ait Değişik ğ ş Görüşler ş MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Rodenacker’ e göre konstrüksiyon sürecinin fazları Rodenacker bu fazlardaki çalışmalarda bazı kurallara uyulması gerektiğini de belirtmektedir MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Fazlardaki çalışmalarda uyulması gereken kurallar: y Kural 1: Ödevin açıklanması - İstenen etki bağıntılarının tespiti y Kural 2: Fonksiyon y strüktürünün tespiti p - lojik j etki bağıntılarının ğ belirlenmesi y Kural 3: Sistem içinde cereyan eden fiziksel olayların ayrıntılı olarak tespiti y y y y y Fiziksel etki bağıntıları Kural 4: Etki yerlerinin tespiti - Konstrüktif etki bağıntıları Kural 5: Lojik,fiziksel ve konstrüktif etki bağıntılarının tariflenmesi algoritmik bağıntıların ğ belirlenmesi Kural 6: Hataların ve bozucu yan etkilerin ayıklanması K l 77: Tüm Kural Tü kostrüksiyonun k ük i sayasall büyüklükler bü üklükl yardımıyla d l sentezii Kural 8: Çözümler arasında en uygununun seçimi için teknolojik ve ekonomik değerlendirme kriterlerinin tespiti MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Hansen’ e göre fazlar MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Roth’ a göre fazlar Faz 0 Ödevin tarifi Faz 1 Fonksiyonel y faz Faz 2 Şekillendirme fazı SONUÇ MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Koller’ e göre fazlar MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Roth, R th Koller, K ll Pahl-Beitz P hl B it ve yine i bu araştırıcıların da iştirak ettiği bir çalışma grubu tarafından hazırlanan ve Alman mühendisler birliğince (VDI) benimsenen VDI 2222/1 kodlu konstrüktif geliştirme sistemi strüktürlerini 4 değişik çalışma adımı tablosunda görülmektedir MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Geleneksel konstrüksiyondaki çalışma adımları Önerilen bütün çalışma sistemlerinde amaç ödevden başlayarak, verilen bir teknik fonksi onu me fonksiyonu mevcut cut çe çevre re koşullarında yerine getiren optimal teknik sistemin meydana getirilmesidir. l d Deneyimli bir konstrüktör de, geleneksel çalışmalarını şekildeki gibi yürütürdü. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Bilimsel araştırmadaki adımlar (doğrudan endüksiyon) Doğal bilimci ise araştırmalarını yandaki şekildeki gibi yürütürdü. Doğal bilimci araştırmalarında “doğrudan endüksiyon” diye isimlendirilen ve şekilde gösterilen yg metodu uygular. MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği Konstrüksiyon çalışmasında genelleştirilmiş endüksiyon MAK 535 – Konstrüksiyon Sistematiği