ULUCAMÝ Selçuklu yapýsýndan getirildiði ileri sürülmektedir. 1118’de (1706) bir minare eklenen yapý 1883’te onarým geçirmiþtir. 1901 yýlýnda yapýnýn batý tarafýna bir þadýrvan eklenmiþtir. Cami 1925’te mühendis Sâlih Bey tarafýndan esaslý bir onarýmdan geçirilmiþtir. Bu onarým sýrasýnda özellikle batý cephesi ve taçkapýda deðiþiklikler yapýlmýþ, minaresiyle þadýrvaný yeniden inþa edilmiþtir. Yapý son olarak 1980’de tamir edilmiþ ve üst örtüsü yenilenmiþtir. Afyon Ulucamii’nin içinden bir görünüþ lindirik formlu sütunçeler üzerine oturan mukarnaslý kavsaraya sahiptir. Bitkisel bezemeli bordür ve nesih hatla yazýlmýþ yazý kuþaðý ile çevrelenen mihrapta Hattat Hacý Murad b. Mahmûd’un adý geçmekte, yapýdaki kalem iþi süslemelerin de ayný hattat tarafýndan yapýldýðý düþünülmektedir. Döneminden kalan ahþap minber geometrik bezemeli olarak ele alýnmýþtýr. Minberin ahþap kapýsý üzerinde yer alan kitâbede yapýnýn ahþap iþlerini yapan Neccâr Emîrihac Bey’in adý yazýlýdýr. Caminin minaresi kuzey cephesinin batýsýnda, kuzey giriþ kapýsýnýn yanýnda bulunmaktadýr. Minarenin kaide kýsmý altta kesme taþtan olup kare planlýdýr. Kaide bunun üzerinde bir sýra kesme taþ, üç sýra tuðla örgü biçiminde beþgen formda beden duvarlarýnýn bitimine kadar devam etmektedir. Kaideden silindirik formlu gövdeye geçiþ baklavalý pabuçlukla saðlanmýþtýr. Gövde kaideden itibaren tuðla örgüdür ve aralarda yeþil sýrlý tuðladan baklava motifleri kullanýlmýþtýr. Sade bir þerefesi olan minare þerefe üzerinde incelerek üstte konik bir külâhla sonlanmaktadýr. Farklý dönemlerde onarýmlar geçiren minarenin Yýldýrým Bayezid devrinde de esaslý bir onarým geçirdiði düþünülmektedir. 1984 yýlýndaki son onarýmda þerefeden yukarýsý yenilenmiþtir. Minarenin kaidesi önünde sivri kemerli ayna taþýna sahip bir çeþme yer almakta ve kitâbesi bulunmayan çeþmenin Osmanlý döneminde yapýldýðý anlaþýlmaktadýr. Afyon Ulucamii, Anadolu Selçuklu döneminden günümüze ulaþan ahþap direkli camiler grubuna ait bir örnek olup özgün mimarisiyle bu devrin önemli yapýlarý arasýnda sayýlmaktadýr. BÝBLÝYOGRAFYA : Ýsmail Hakký [Uzunçarþýlý], Kitâbeler II, Ýstanbul 1347/1929, s. 13-15; Süleyman Gönçer, Afyon Ýli Tarihi, Ýzmir 1971, s. 284-288; Aptullah Kuran, “Anadolu’da Ahþap Sütunlu Selçuklu Mimarisi”, Malazgirt Armaðaný, Ankara 1972, s. 179-186; Ömür Bakýrer, Onüç ve Ondördüncü Yüzyýllarda Anadolu Mihrablarý, Ankara 1976, s. 181182; Türkiye’de Vakýf Abideler ve Eski Eserler, Ankara 1983, I, 94-100; Oktay Aslanapa, Türk Sanatý, Ýstanbul 1984, s. 131-133; Zafer Bayburtluoðlu, Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yapý Sanatçýlarý, Erzurum 1993, s. 64-67; Zekiye Uysal, “Afyon Ulu Camii’nin Ahþap Üzerine Boyalý Nakýþlarý”, 3. Afyonkarahisar Araþtýrmalarý Sempozyumu Bildirileri, Afyon 1994, s. 236-248; Haþim Karpuz, Anadolu Selçuklu Mimarisi, Konya 2001, s. 25; Afyonkarahisar Kütüðü (haz. Ýbrahim Küçükkurt v.dðr.), Afyon 2001, I, 305-306; Zeki Sönmez, “Yapý Faaliyetlerinin Organizasyonu: Ýþveren, Mimar ve Sanatçýlar”, Anadolu Sel- çuklularý ve Beylikler Dönemi Uygarlýðý (haz. Ali Uzay Peker – Kenan Bilici), Ankara 2006, II, 127-135; Yýlmaz Önge, “Anadolu Mimarî Sanatýnda Ahþap Stalaktitli Sütun Baþlýklarý”, Önasya, IV/37, Ankara 1968, s. 6-9. Çok ayaklý cami tipinde inþa edilen yapý kareye yakýn dikdörtgen plana sahiptir. Kesme taþtan inþa edilen caminin cephe duvarlarý batý yönünde beþ, kuzey ve güney yönlerinde üçer payanda ile desteklenmiþtir. Yapýnýn kuzeybatý yönünde dikdörtgen planlý bezirhâne, batý cephesinin güneyinde bugün kitap satýþ yeri olarak kullanýlan dikdörtgen planlý bir mekân yer almaktadýr. Bu birimlerin hangi tarihte yapýldýðý bilinmemektedir. Caminin aydýnlatýlmasý cephelere açýlan dikdörtgen formlu pencerelerle saðlanmaktadýr. Belli bir düzen göstermeyen pencereler batý ve güney cephelerinde iki sýra, kuzey ve doðu cephelerinde tek sýra halinde ele alýnmýþtýr. Güney ve doðu cepheleri saðýr sivri kemerlerle þekillenmiþ ve pencereler bu kemerler içine yerleþtirilmiþtir. Yapýnýn batý ve kuzey cephelerinde birer giriþ bulunmaktadýr. Ana giriþ batý cephesindedir ve bezemesiyle diðer cephelerden ayrýlmaktadýr. Cephenin ortasýnda yer alan ÿZeynep Hatice Kurtbil Aksaray Ulucamii. Osmanlý tahrir defterlerinde Karamanoðlu Mehmed Bey Camii adýyla geçen yapý ulucami adýný sonradan almýþtýr. Caminin bânisi ve yapým tarihi hakkýnda farklý görüþler vardýr. Bazý araþtýrmacýlara göre Anadolu Selçuklu eseri sayýlan yapýnýn ilk defa Sultan I. Mesud zamanýnda (1116-1155) inþa edildiði ve II. Kýlýcarslan döneminde (1155-1192) onarýldýðý kabul edilmektedir. Caminin minberi bu ilk yapýdan kalmýþtýr; üzerinde minberin ve yapýnýn mimarý Hoca Nûþtegin elCemâlî’nin ismi yazýlýdýr. Günümüzde Aksaray Müzesi’nde bulunan kitâbeye göre yapý, mimar Fîruz tarafýndan Karamanoðlu II. Mehmed Bey zamanýnda 811 (1408) yýlýnda yenilenmiþtir. Bazý araþtýrmacýlar ise vakfiyelere dayanarak yapýnýn inþasýna Karamanoðlu Mehmed Bey zamanýnda baþlandýðý ve oðlu II. Ýbrâhim döneminde 834 (1431) yýlýnda tamamlandýðý, minberin de II. Ýbrâhim tarafýndan bir Aksaray Ulucamii’nin ön cephesi 83 ULUCAMÝ Akþehir Ulucamii. Konya’nýn Akþehir ilçesindeki cami, XIII. yüzyýl baþlarýnda inþa edilmiþ olup Anadolu Selçuklu Sultaný I. Alâeddin Keykubad döneminde (12201237) geniþletilmiþtir. Ýlk yapýdan günümüze yalnýzca avluda yer alan, kitâbesine göre 610 (1213) tarihli minare ulaþmýþtýr. Çeþitli dönemlerde tamir gören yapýnýn avlu duvarýnda 1226 (1811) tarihli bir çeþme bulunmaktadýr. Aksaray Ulucamii’nin harim kýsmýndan bir görünüþ taçkapý dikdörtgen formlu ve cepheden taþkýn biçimde ele alýnmýþtýr. Mukarnaslý kavsaraya sahip, sivri kemerli giriþin iki yanýnda birer niþ görülmektedir. Cephenin iki yanýnda pilastýrlarla iki katlý düzenleme oluþturulmuþtur. Bu düzenlemelerden altta yer alanýnda mukarnaslý bir niþ ve bunun üzerinde yatay yerleþtirilmiþ boþ bir kartuþ bulunmaktadýr. Bu düzenlemenin üzerinde dilimli, kör bir kemer ve iki yanýnda birer rozet motifi mevcuttur. Üstte yer alan ikinci alanda ise þemse formunda bitkisel bezeme görülmektedir. Cephe düzenlemesi üstte profilli bir korniþle sýnýrlandýrýlmýþ olup taçkapýnýn üstü içi bitkisel bezemeli üçgen alýnlýkla sonlanmaktadýr. Yapý iç mekânda birbirine sivri kemerlerle baðlanan on iki pâye ile yirmi beþ birime ayrýlmýþtýr. Bu birimlerin üzeri mihrap önünde ve müezzin mahfilinde kubbe, diðer birimlerde tonozla örtülüdür. Tonozlar giriþte kilit taþý süslü kaburgalý tonoz, diðer birimlerde çapraz tonoz þeklindedir. Mihrap önünde yer alan kubbe kývrýmlý kemerler üzerine oturmaktadýr; geçiþ Türk üçgenleriyle saðlanmýþtýr. Kubbe eteðinde ve eksenlerde birer adet yuvarlak niþ görülmektedir. Bu niþlerin önceden pencere açýklýðý olduðu ve örülerek kapatýldýðý düþünülmektedir. Müezzin mahfili önündeki kubbeye geçiþ pandantiflerle saðlanmýþtýr. Bu birimin kuzeyinde mukarnaslý tonoz bulunmaktadýr. Yapýnýn kuzeyi iki kat halinde düzenlenmiþtir. Mahfile çýkýþ yapýnýn batý duvarýna bitiþik ahþap merdivenle saðlanmaktadýr, kuzey cephesinde de bir dehlizle mahfile geçiþi saðlayan bir kapý vardýr. Güney duvarýnýn sað kýble köþesinde sonradan örülmüþ bir kapý açýklýðý görülmektedir. Yapýnýn süsleme açýsýndan en önemli kýsmý ahþap minberidir. Selçuklu dönemi84 nin özgün örneklerinden biri olan minber kündekârî tekniðiyle yapýlmýþ, sedef kakma ve kabartma süslemelerle deðerlendirilmiþtir. Bitkisel ve geometrik motiflerle bezenen minberin kapý kanatlarý ve korkuluklarýnda Selçuklu sülüsüyle yazýlmýþ bazý sûreler vardýr. Güney duvarýnýn ekseninde yer alan, alçýdan yapýlmýþ mihrap son dönem eseridir. Dikdörtgen çerçeveli mihrap üstte dilimli bir kemer ve içinde mukarnas kavsaralý niþten meydana gelmektedir. Niþin iki yanýnda birer kabara bulunmaktadýr. 1925’te yapýlan onarýmlar sýrasýnda yenilenen minare caminin güneybatýsýnda, yapýdan baðýmsýz þekilde ele alýnmýþtýr. Kesme taþtan minarenin kürsü kýsmý altýgen planlý, gövdesi çokgen formludur. Çift þerefeli olan minare üstte konik bir külâhla sonlanmaktadýr. Geçirdiði tamirler neticesinde dýþ cephesinde bir takým deðiþiklikler yapýlan Aksaray Ulucamii iç planý ile özgünlüðünü korumaktadýr. BÝBLÝYOGRAFYA : Muallim Sapancalý Hüsnü, Hasan Daðý’nda Ýlmî Cevelan (haz. Nevzat Topal), Konya 2009, s. 54-58; E. Diez v.dðr., Karaman Devri Sanatý, Ýstanbul 1950, s. 12; A. Gabriel, Niðde Türk Anýtlarý (trc. Ahmed Akif Tütenk), Ankara 1962, s. 72-73; Konyalý, Niðde Aksaray Tarihi, I, 12211287; a.mlf., “Aksaray Ulu Camii”, VD, sy. 10 (1973), s. 273-288; Zeki Sönmez, Baþlangýcýndan 16. Yüzyýla Kadar Anadolu Türk-Ýslâm Mimarisinde Sanatçýlar, Ankara 1989, s. 177-178, 322-324; Muhammet Görür, Anadolu Selçuklu ve Beylikler Döneminde Aksaray Þehri (yüksek lisans tezi, 1991), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 93-110; Zafer Bayburtluoðlu, Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yapý Sanatçýlarý, Erzurum 1993, s. 177-179; Osman Nuri Dülgerler, Karamanoðullarý Dönemi Mimarisi, Ankara 2006, s. 78-80; Zeki Oral, “Anadolu’da San’at Deðeri Olan Ahþap Minberler, Kitabeleri ve Tarihçeleri”, VD, sy. 5 (1962), s. 26-29; Yýlmaz Önge, “Anadolu’nun Türk-Ýslâm Devri Yapýlarýnda Enteresan Bazý Taþ Kemer ve Tonozlar”, EFAD, sy. 9 (1978), s. 327-328. ÿZeynep Hatice Kurtbil Duvarlarý sývalý olmakla birlikte sývalarýn döküldüðü kýsýmlardan görülebildiði kadarýyla caminin duvarlarý moloz taþ-tuðla almaþýk örgülü olduðu anlaþýlmaktadýr. Caminin önünde yakýn zamanda ilâve edilmiþ camekânlý bir son cemaat yeri mevcuttur. Son cemaat yerinde saðda mukarnaslý bir mihrap niþi vardýr. Ortada yer alan ve geç devirde ele alýnan sivri kemerli bir kapýdan beþ basamakla inilerek ulaþýlan harim yatýk dikdörtgen planlý ise de batý duvarý çarpýktýr. Mihraba dik yedi neften meydana gelen harimde mihrap akstan hafif sola kaymýþtýr. Nefler farklý kesitli sütun ve pâyelerin taþýdýðý tuðla örgülü sivri kemerlerle düzenlenmiþtir. Sütunlar ve baþlýklar devþirmedir. Geniþ, sivri kemerli açýklýklarla yanlara baðlanan ve kýrýk pandantiflerle geçiþi saðlanan onikigen kasnaklý mihrap önü kubbesi iki nefi kesmektedir. Kubbeyi taþýyan ayaklardan ikisi mihrap duvarýndan öne doðru çýkma yapmýþ, serbest olan diðer ikisi ise “ L ” kesitli olarak ele alýnmýþtýr. Kubbe üstten piramidal bir çatý, harim ise içten ahþap tavan, dýþtan kýrma çatýyla örtülüdür. Harimin doðu ve batý cephelerinde üç, güney cephesinde dört, kuzey cephesinde beþ pencere vardýr. Caminin doðu cephesinde harime geçiþi saðlayan bir kapý yer almaktadýr. Üstte tuðladan sivri kemerli biçimde düzenlenen kapý altta kesme taþtan basýk kemerli açýklýða sahiptir. Kapýnýn üstteki kemerinin iki yanýnda mozaik çini kitâbe görülür. Yakýn dönemlerdeki onarýmlar sonucu kapalý kýsýmlarý da açýða çýkarýlan çini mozaik süslemeli mihrapta görülen geometrik desenler fîrûze ve patlýcan moru renklerindedir. Örgü düzenlemeli ve altý-on iki kollu yýldýzlardan meydana gelen geometrik desenli iki bordür mihrabý üç yönden çevrelemektedir. Mukarnaslý yaþmaðýn konturlarý tuðla, içleri mozaik çinilerden geometrik desenlidir. Köþelerde çarkýfelek formunda kûfî hatla Ali ismi tekrarlanmýþtýr. Beþ kenarlý niþin içerisinde her bir kenarý dilimli kemerli ve geometrik süslemeli olarak düzenlenmiþtir. Üstte nesih hatla “Allahüekber” yazýsý tekrar edilmiþtir.
© Copyright 2024 Paperzz
