n VERGİ İŞİ
U.D.c 336.225 (560)
TÜRKİYE VE
OECD ÜLKELERİNDE
VERGİ HaRCaMaLaRININ
DEĞERLENDİRİLMESİ
Menşure KolÇAK
Doç. Dr.
səh. 57-72
Atatürk Üniversitesi İİBF, İktisat
Bölümü
yakutiye/ErZUrUM
[email protected]
Özet
Araştırmanın amacı – Türkiye ve OECD ülkelerinde vergi harcamalarını karşılaştırmak, kamu ekonomisinden özel ekonomiye örtülü bir transfer
harcaması niteliği taşıyan vergi harcamalarının şeffaf
bir yapıya kavuşturulmasının ve etkili bir araç olarak
kullanılabilmesinin önemini vurgulamaktır.
Araştırmanın yöntemi – sistematik yaklaşım, mukayeseli tahlil.
Temel sonuçlar – 1) Dünya’da ve OECD ülkelerinde vergi harcamaları 1960’lı yıllarda raporlanmaya başlanmışken, Türkiye’de 2001 ve2007
yıllarında yayınlandığı görülmektedir. 2) OECD
ülkelerinde ortalama %4,1 olan oranın Türkiye’de
sadece %0,014 civarında olduğu, OECD ülkelerine
göre düşük kaldığı tespit edilmiştir.
Araştırmanın sınırlılıkları – veri bulmada yaşanan
sıkıntılar.
Pratik yararları – konuyla ilgilenen ve akademik
çalışma yapan kişi ve birimlere katkıda bulunmak.
Bilimsel değeri – maliye politikası açısından, güncel ve önemli bir konu olan vergi harcamalarının
makro büyüklükler içerisindeki yerinin belirlenmesi.
Anahtar kelimeler: vergi, harcama, vergi harcaması.
3(117)/2014
PDF processed with CutePDF evaluation edition www.CutePDF.com
57
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
1. giriş
Bir kamu harcaması niteliği taşıyan vergi harcaması, yeni bir kavram olarak
1960'lı yıllarda literatüre girmiş bulunmakta, birbirine zıt kavramlar olarak nitelendirilen vergi ve harcama kelimelerini birlikte ihtiva etmektedir. Bilindiği gibi
maliye literatüründe kamu harcamaları çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır. Bu
sınıflandırma türlerinden birisi de ilk olarak Pigou tarafından yapılan ve iktisadi
sınıflandırma olarak ta nitelendirilen reel harcamalar ve transfer harcamaları şeklindeki sınıflandırmadır. İktisadi sınıflandırmanın amacı; kamu harcamalarının etkilerinin ve kaynakların dağılımının açıklanmasını sağlamak, ekonomik hayatı
etkilemek ve yönlendirmek bakımından kamu harcamalarının nasıl kullanılabileceğini göstermektir (Ejder, 2011, 82). Reel harcamalar ekonomiye doğrudan
katılırken, transfer harcamaları, transfer ödemesinin yöneldiği kişi ya da gelir
grubunun marjinal tüketim eğilimine bağlı olarak ekonomiye katılmaktadır.
Geniş anlamda kamu harcamalarının tanımında, devlet bütçesine girmeyen harcamalar da kamu harcaması olarak kabul edilmektedir. Bu durumda sınıflandırmayı;
mal ve hizmet alımına yönelen kamu harcamaları ve transfer harcamaları (dolaysız
ve dolaylı transfer harcamaları) şeklinde yapmak mümkün olmaktadır (Davie ve
Duncombe, 1972, 26). Dolaysız transfer harcamaları, borç faiz ödemeleri, emekli
maaşları, sosyal yardımlar, gazi ve malullere yapılan ödemeler gibi bütçe vasıtasıyla
yapılan harcamalardan oluşmakta, dolaylı transfer harcamaları ise, kamu harcamalarının doğrudan bütçe sistemiyle yapılması yerine, tüketiciler yönünden bazı mal
ve hizmetlerin fiyatlarının ucuzlatılması, sübvansiyonlar veya vergi sistemi
aracılığıyla ekonomiye yönlendirilmektedir. Söz konusu harcamalar devlet bütçesi
yerine, vergi sistemindeki mükelleflerin vergi yüklerini azaltan veya tamamen
kaldıran unsurlar aracılığıyla yapılmaktadır. Devletin, toplamaktan vazgeçtiği vergi
gelirleri şeklinde ortaya çıkan bu harcama türü vergi harcaması (tax expenditure)
olarak kabul edilmektedir.
En geniş anlamıyla vergi harcaması; standart vergi sisteminden (benchmark) sapmalar olarak bilinmektedir. Vergi harcamalarının değerini tahmin edebilmek için,
standart vergi uygulamalarının belirlenmesi gerekmektedir. Vergi harcamalarına ilişkin çalışmalarda standart vergi uygulamaları benchmark olarak bilinmekte, benchmark kapsamına oran yapısı, muhasebe kuralları, zorunlu ödemelerin indirilebilmesi,
idari uygulama kolaylığına ilişkin hükümler, uluslararası mali zorunluluklarla ilgili
hükümler vb. unsurlar dahil edilmektedir. Vergi sistemi içerisindeki tüm imtiyaz unsurları vergi harcaması olarak sınıflandırılmamakta, bunların bazıları birçok ülkede
genel kabul gördüğü üzere savunma ve askeri amaçlı vergi istisnalarında olduğu gibi
vergi sisteminin yapısal unsurları olarak düşünülmekte ve benchmark olarak kabul
edilmektedir (GİB, 2007, 6).
Vergi harcaması, ekonomik, sosyal, mali ve benzeri nedenlerle vergi sisteminde
58
3(117)/2014
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
yer verilen istisna, muafiyet, indirim, farklı oran uygulamaları ve verginin ertelenmesi gibi düzenlemeler sebebiyle vazgeçilen gelir şeklinde de ifade edilmektedir
(Edizdoğan vd. 2012, 209). Tanım konusunda ülkeler arasında belirli bir görüş
sağlanmış olmasına rağmen, her bir vergi istisnası, muafiyeti ve indirim kalemleri
detaylı incelendiğinde, bunların vergi harcaması kapsamına alınıp alınmaması
yönünde gerek ülkemizde gerekse uluslararası alanda görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Dolayısıyla standart vergi sistemine ilişkin varsayımlara ve yorumlara göre
vergi harcamaları olarak kabul edilecek unsurlar da değişebilmektedir (Bratic, 2006,
113).
Bu çalışmada önce vergi harcamalarıyla ilgili genel bilgiler verilmiş, Türkiye ve
OECD ülkelerindeki uygulamalara değinilmiştir. Türkiye’de 2001 ve 2007 yılında
raporlanan, 2006 yılından itibaren de hesaplanıp yayınlanan vergi harcamaları, bazı
ekonomik büyüklüklerle ve OECD ülkelerindeki verilerle karşılaştırılmıştır.
2. literatür özeti
Giray (2002), “Vergi Harcamaları: Harcama Vergileri Açısından Analizi”, başlıklı
çalışmasında, Davie'nin harcama vergileri için geliştirdiği modeli kullanarak, gelir
kaybı yöntemine göre hesaplamalar yapmıştır. Vergi harcamalarının hesaplanmasının
ve bütçede yer almasının mali sistemin gelişimine katkı sağlayacağı, sosyal güvenlik
primlerinin de vergi harcamaları içerisinde yer alması gerektiğini söylemektedir.
Saraç (2010), “Vergi Harcamaları ve İktisadi Etkileri”, isimli çalışmada, vergi
harcamalarının diğer kamu harcamalarında olduğu gibi bütçe dengesi, kaynak tahsisi
ve verimlilik gibi makro unsurları etkilediği belirtilmekte, mikro anlamda gelir
artırıcı etkisinin bulunduğu, ifade edilmektedir. Vergi sisteminde karmaşa meydana
getiren vergi harcamalarının ayrıca vergi yönetimini olumsuz yönde etkilediği vurgulanmaktadır.
Kayalıdere ve Özcan (2012), “Gelir Vergisi Açısından Vergi Harcamalarının Analizi: Türkiye ve Bazı OECD Ülke Örnekleri”, isimli bir çalışma yapmışlardır. Bu
çalışmada Türkiye ve bazı OECD ülkelerindeki vergi harcamaları analiz edilerek,
Kanada, Kore ve İspanya gibi ülkelerde gelir vergisi açısından vergi harcamalarının
GSMH içindeki paylarının artış yönünde, Almanya, Hollanda, ABD ve İngiltere'de
azalış yönünde olduğu tespit edilmiştir. Türkiye'de ise GSMH ve gelir vergisi
içerisinde vergi harcamalarının payının artma eğiliminde olduğu ifade edilmektedir.
Batırel (2013), “Vergi Harcamaları, Mali Saydamlık İlkesi ve Anayasaya Uygunluk”, başlıklı çalışmasında mali saydamlık ilkesi gereği raporlanması gereken, indirim, istisna, muafiyet ve benzeri uygulamalar nedeniyle vazgeçilen vergi
gelirlerinin tamamının vergi harcamaları listesinde yer almadığı belirtilmektedir.
Özellikle Damga Vergisi ve Harçlar Kanunu ile vergi kanunları dışındaki uygula3(117)/2014
59
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
maların yer almadığını, bunun da mali saydamlık ilkesine aykırı olduğu vurgulanmaktadır.
Tekin ve Akdağ (2013), yaptıkları çalışmada Belçika, Danimarka ve Finlandiya’nın Vergi Harcamaları Gelişimini incelemişlerdir. Vergi harcamalarının
Gayri Safi Yurt İçi Hasılaya oranının; Belçika’da, 2010 yılı için yüzde 6,5 iken, Danimarka’da aynı yıl için yüzde 2,2 ve Finlandiya’da 2010 yılı için bu rakam yüzde
7 ve son olarak Hollanda’da 2012 yılı için yüzde 1,78 olarak tahmin edildiğini belirtmektedirler.
Doğan vd. (2013), “Türkiye’de Vergi Harcamaları Uygulaması Ve Vergileme
Adaletine Yansımaları Hakkında Bir Değerlendirme”, isimli çalışmada, vergi harcamalarının, devlet bütçesine ek yapılması veya bütçeye ekli bağımsız raporlar biçiminde sunulmasının gerektiği vurgulanmaktadır. Bu harcamaların vergilemede adalet
açısından incelenebilmeleri ve vergi yasalarında yapılacak olan değişikliklerin tespit
edilebilmesi açısından önemli olduğu vurgulanmaktadır. Türk Vergi sistemi
içerisinde yer alan serbest meslek kazançları istisnası, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları istisnası gibi bazı vergi harcaması uygulamalarının da vergilemede
adalet ilkesine ters düştüğü belirtilmektedir.
3. Vergi harcaması kavramı ve önemi
Keynes’ yen yaklaşım ile piyasa mekanizmasının görünmez eli yerine devletin
görünür eli ön plana çıkmakta, likidite tuzağı sebebiyle para politikası yerine maliye
politikasının önemi vurgulanmaktadır (Öztürk, 2012, 35). Keynes’e göre devlet; kaynak dağılımında etkinliğin sağlanabilmesi, ekonomik kalkınma ve büyümenin
gerçekleştirilebilmesi, fiyat istikrarı ve tam istihdamın sağlanabilmesi ve gelir
dağılımının daha adil hale getirilebilmesi gibi makro hedeflerin gerçekleştirilmesinde
maliye politikası araçlarını etkin bir şekilde kullanmalıdır (Aktan, 2003, 25). Dolaylı
olarak talebi artırıcı etkisi bulunan vergi harcamaları da maliye politikası araçları
içerisinde yer almakta, maliye politikası aracı olarak kullanılmaktadır (Pınar, 2006,
66). Vergi harcamaları tüm vergiler için geçerli olabilmektedir. Ancak harcamalar
üzerinden alınan vergilerdeki vergi harcamaları ile gelir ve kurumlar vergisindeki
vergi harcamaları farklılık gösterebilmektedir (Davie, 1994, 53).
Vergi harcaması kavramı vergi ve harcama gibi birbirine zıt iki ifadeden oluşmaktadır. Ancak buradaki harcama kelimesi kamu harcamasını ifade etmemekte,
tahsilinden vazgeçilen vergiler nedeniyle kamu ekonomisinden özel ekonomiye
doğru bir fon transferini anlatmaktadır. Bütçeleme süreci açısından da bir çeşit
“görünmez harcama” niteliği taşımaktadır (Saraç, 2010, 159). Yukarıda da ifade
edildiği gibi, belirli ekonomik ve sosyal amaçlara ulaşmak için oluşturulan ve gelir
kayıplarını içeren normal standart veya genel kabul görmüş bir vergi yapısından
ayrılma şeklinde de kabul edilmektedir (OECD, 1984, 168).
60
3(117)/2014
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
Kavram üzerinde önemli çalışmalar yapan Surrey; vergi harcamalarını gelir programlarına yerleştirilmiş harcama programları olarak nitelemektedir (Surrey, 1970,
736). Bu ifade vergi harcamalarının kanun koyucunun tasarrufunda olduğunun da
bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasa’sının
73’üncü Maddesinin son fıkrası “Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerin
muaflık, istisna ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği
yukarı ve aşağı sınırlar içerisinde değişiklik yapma yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir”, ifadesiyle bu konuya vurgu yapmaktadır. Böylece kanun koyucunun tasarrufuyla beraber uygulama yürütmenin yetkisine bırakılmaktadır.
Vergi harcaması kavramının iki temel unsuru bulunmaktadır. Bunlardan birincisi;
bir vergi sisteminin normatif vergi yapısını meydana getiren şekil hükümleriyle ilgili
olanıdır ki bu hükümler vergi sisteminin işleyişi diğer bir ifadeyle vergi tekniği
bakımından önemlidir. Bunlar, vergi konusunun ve matrahının tespitini, ödeme zamanlarının ve tarifesinin belirlenmesini, muafiyet sınırlarının ve vergilendirme yetkisinin kapsamı ile vergi idaresini içermektedir. İkincisi de; devletin mali olmayan
amaçlarla uyguladığı, vergi sisteminin normatif yapısından sapan özel hükümlerden
meydana gelmektedir. Normatif yapıdan sapmalar ya da özel hükümler her vergi sisteminde bulunmakta ve yatırımları, tasarrufu, üretimi, ihracatı teşvik etmek ya da
belirli sosyal gruplara (örneğin alt gelir gruplarına) veya emeklilere transferler için
kullanılmaktadır (Bird, Oldman, 1990, 203). Diğer bir ifadeyle, hükümetler
ekonomik, sosyal ve siyasal amaçlarını gerçekleştirebilmek için vergi yapısında yer
alan özel şartları kullanmaktadırlar. Özel şartlar; devlet destekleriyle, yoksul aileler,
emekliler gibi belirli sosyal grupların refahını artırmak şeklindeki sosyal amaçlar
olabileceği gibi, yatırım, tasarruf, imalat ve üretimi artırmak gibi ekonomik amaçlar
da olabilmektedir (Giray, 2002, 28).
Vergi harcamalarının raporlanmasının önemi artık bütün ülkeler tarafından kabul
edilmekte, hesaplanmakta ve amaçlar aşağıdaki şekilde belirtilmektedir (OECD,
2013, 22).
 Bütçe harcamaları gibi vergi harcamalarının da incelenmesini sağlamak,
 Devlet faaliyetlerinin daha kapsamlı değerlendirilmesine katkıda bulunmak,
 Şeffaflık sağlayarak, vergi sisteminin planlanmasına katkıda bulunmak,
 Vergi harcamaları konusunda kamuoyunu bilgilendirerek ve teşvik ederek
vergi sisteminin tüm unsurlarını tartışabilmek.
Vergi harcamalarının vergi sistemi içerisinde yer almalarının nedeni sosyoekonomik amaçlardır. Sosyal amaçlı vergi harcamaları gelir transferi, ekonomik
amaçlı vergi harcamaları da teşvik tedbirleri şeklinde olmaktadır. Genel olarak gelir
ve kurumlar vergisine uygulanan teşvik tedbirleri özel yatırımlara avantaj sağlayarak
bu kesimlere sermaye akışı sağlamaktadırlar (Ataç vd. 2007, 253).
Devlet, egemenlik hakkından kaynağını alan vergi sistemi sayesinde, belirlenen
bir gruba, kişiye, işletmeye ya da faaliyete destek olmak amacıyla belli alanlarda
3(117)/2014
61
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
vergisel ayrıcalıklar uygulayarak, amaçlarının bir kısmına daha etkin şekilde ulaşabilmektedir. Anayasamızın 2. Maddesinde belirtilen “Sosyal Devlet” ilkesinin doğurduğu sonuçlardan biri olarak vergi harcaması, belirlenmiş mükellef gruplarına veya
faaliyetlere fayda sağlayan uygulamalardır. Bu uygulamalar vergi muafiyeti, vergi
istisnası, vergi kesintisi, vergi mahsubu, vergi ertelemesi, vergi indirimi, vergi kredisi
vb. şekillerde olabilmektedir. Bu bağlamda vergi harcaması, belirli ekonomik ve
sosyal amaçlara ulaşmak için, kanunun öngördüğü temel yükümlülük sistemi ile
uyumlu olmayan ve kanuni bir hükümden kaynaklanan vergi geliri kaybı veya
ertelemesi şeklindeki kamu harcaması olarak tanımlanabilmektedir.
Vergi harcaması, ekonomik etkileri bakımından devlet bütçesinde yer alan kamu
harcamalarına benzetildiğinden harcama olarak nitelendirilmektedir. Ancak vergi
harcamaları konusunda maliye bilim adamlarının farklı görüşleri de bulunmaktadır.
Örneğin Surrey; bir vergi sisteminin normatif yapısından ayrılan, sapma gösteren
unsurlar, vergi istisnaları, vergi muafiyetleri, indirimler, mahsuplar, oran indirimleri
ve vergi ertelemesi gibi vergi yükümlüsüne avantaj sağlayan unsurlar olarak nitelendirmektedir. Surrey’in bu yaklaşımı dışında Adrews’de, Surrey gibi normatif vergi
yapısını temel almaktadır. Fakat normatif vergi yapısı, Haig-Simons yaklaşımı ile
tanımlanmış yapıdan farklılıklar göstermektedir. Ancak, gelir vergisinde kişinin
kişisel harcamalarını yansıtan bağış ve sağlık harcamaları gibi giderlerinin vergi
matrahından indirimine izin verilmesi, gelir vergisinin yapısına özgü bir uygulama
olarak kabul edilmekte ve vergi harcaması olarak nitelendirilememektedir. Bittker’de
Surrey’in vergi harcaması analizi yaklaşımını Haig-Simons yaklaşımının özünde var
olan belirsizlikler nedeniyle yetersiz bulmakta ve vergi harcamalarının belirlenebilmesi için üzerinde anlaşmaya varılmış bir model önermektedir. Blum ise
Haig-Simons yaklaşımını temel alan modeli tamamen reddetmekte, vergi adaleti ve
idari uygulanabilirlik sağlama amacının dışında belirli sosyal ve ekonomik amaçları
olan, vergi sistemi ile bağdaşmayan her türlü hükmü vergi harcaması olarak nitelendirmektedir (Thuronyi, 1988, 1168).
Vergi harcamalarıyla ilgili politikaların hedeflenen başarıyı sağlayabilmeleri için
dikkat edilmesi gereken bazı hususlar bulunmaktadır. Bunlardan birincisi; Vergi harcamalarının bütçeye yükleyeceği maliyettir. Hangi şekilde uygulanırsa uygulansın
bütçeye bir maliyet yüklemesi kaçınılmazdır. Bu nedenle, vergi harcamalarının bütçeye yükleyeceği maliyet ile sağlayacağı ekonomik ve sosyal fayda karşılaştırılmalıdır. Böylece; vergi harcaması dolayısıyla, ekonomide etkinlik ve verimlilik
artışı, GSYH ’da oluşan etki, yatırımlar ve istihdam üzerinde meydana gelen katkı
belirlenmiş olacaktır (Surrey,1990, 354). Ayrıca gelir ve harcama vergileri birbirleriyle etkileşim halinde bulunmaktadır. Bunun sonucunda, harcama vergilerindeki
bir vergi harcaması gelir veya kurumlar vergisini azaltabilmektedir. Diğer bir
ifadeyle harcama vergileri, indirim konusu yapılacağı için gelir vergisini azaltabilecektir (Davie, 1994, 51).
62
3(117)/2014
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
İkincisi; Vergi harcamalarından faydalananların denetlenmesi gerekmektedir.
Vergi harcamaları vasıtasıyla bazı gelirlerden vazgeçilmekte ve bazı hedeflere ulaşılması amaçlanmaktadır. Harcamalardan ve bu yolla uygulanan teşviklerden faydalananların ne ölçüde beklenen sonuçlara ulaştıklarının tespit edilmesi
gerekmektedir (Eismeier, 1982, 333). Bu yolla vergi yükünün dağılımındaki
değişmeler ve gelir grupları arasında faydaların nasıl dağıldığı da tespit edilmiş olacaktır. Vergi harcamaları kamu harcamalarına oranla, politik olarak daha az dikkat
çekmekte ve hükümetler için daha az yönetim yükü getirmektedir. Buna bağlı olarak
ta daha az denetim konusu olmaktadır. Bu şekilde saydamlığın olmaması, vergi harcamalarının günümüzde popüler olmasına ve faydalananların denetlenememesine
neden olmaktadır (Steverle,2000,2). Oysa vergi harcamalarının da kamu harcamaları
gibi parlamento, parlamento komisyonları, basın, kamuoyu tarafından denetlenmesi,
vergi harcama programlarının bütçeleme sürecine uyumuna, saydamlığa ve daha iyi
hesaplamalara da yardımcı olacaktır.
Üçüncüsü ise; vergi harcamaları yoluyla desteklenecek sektör ve alanların ülkenin
ekonomik ve sosyal stratejilerine uygun, gelişime açık, büyümesine katkı sağlayacak
alanlar olmasıdır. Bu nedenle vergi harcamasının büyüklüğünü, hangi unsurlara
uygulanacağını, uygun olup olmadığını, uygulanma gerekçelerini oluşturan sosyal
ve ekonomik politikaların neler olduğunu belirlemek ve devletin vazgeçtiği vergi
gelirlerinin hangi ekonomik ve sosyal amaca hizmet ettiğinin bilinmesi gerekmektedir. Ülkemizde yapıldığı gibi; sadece kaynaklara yönelik yapılan sınıflandırma bu
anlamda yetersiz kalmakta, fonksiyonel ve ekonomik sınıflandırmanın da yapılması
gerekmektedir (Maktouf ve Surrey, 1990, 206).
Vergi harcamaları; vazgeçilen gelir yöntemi, kazanılan gelir yöntemi ve eşdeğer
harcama yöntemi olmak üzere üç yöntemle hesaplanabilmektedir (OECD, 2010, 13).
Vazgeçilen gelir yöntemi en basit hesaplama yöntemi olarak kabul edilmektedir.
Vazgeçilen gelir veya gelir kaybı, vergi ayrıcalıklarının olduğu durumdaki vergi
yükümlülüğü ile vergi ayrıcalıklarının olmadığı durumdaki vergi yükümlülüğü
arasındaki farktır. Diğer bir ifadeyle vergi ayrıcalıkları nedeniyle vergi gelirlerinde
meydana gelen kayıpların ölçülmesi şeklinde olmaktadır. Kazanılan gelir yöntemi;
vergi ayrıcalıkları kaldırıldığı zaman, elde edilebilecek gelirin ne olacağının tahmin
edilmesidir. Eş değer harcama yöntemi ise; vergi harcaması yerine aynı faydayı
sağlayacak kamu harcamasının ne olacağının hesaplanmasıdır (GİB, 2007, 7).
Bir çok ülke daha ziyade vazgeçilen gelir yöntemiyle vergi harcamalarını tahmin
etmektedir. Belçika, Finlandiya, Almanya, İtalya, Hollanda, İrlanda İspanya gibi
ülkeler bu yöntemi kullanmaktadır. Fransa önceleri kazanılan gelir yöntemini kullanırken, 1984’ten sonra vazgeçilen gelir yöntemini kullanmaya başlamıştır, ABD
ise eşdeğer harcama yöntemini kullanarak hesaplamaktadır (Kulu, 2000, 24). Ülkemizde de birçok ülkede olduğu gibi, vazgeçilen gelir yöntemi kullanılmaktadır.
Vergi harcamalarının normal harcamalarla aynı şekilde bütçe kontrolüne tabi tu3(117)/2014
63
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
tulması hükümet faaliyetlerinin yanı sıra vergi sisteminin bir bütün olarak daha kapsamlı değerlendirilmesini sağlayacaktır. Vergi harcamaları tahminlerinin, mali şeffaflığın ve hesap verilebilirliğin arttırılması, kaynakların verimli ve adil
paylaştırılması, kamu mali yapısının güçlendirilmesi hedefleri göz önünde tutularak
sağlıklı ve tarafsız olarak yapılması bu anlamda son derece önemlidir. Bu nedenle
ülkemizde de 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunun 15. maddesiyle
vergi harcamalarının her yıl bütçe kanununda yer alması hüküm altına alınmıştır.
Bu hükümle vergi harcamalarının bütçeye olan maliyeti ve vergi harcaması uygulamalarından yararlananlarla ilgili olarak ön fikir sağlanması amaçlanmaktadır (GİB,
2007, 6).
Vergi harcamaları hesaplamalarının tam ve eksiksiz bir şekilde yapılmasının elde
edilen verilerin kalitesi ile kapasitesine ve hesaplamalarda kullanılan yönteme ve
geliştirilen modellere bağlı olduğu bilinmektedir. Çoğu ülke askeri ve savunma
amaçlı vergi istisnalarını vergi harcaması olarak değerlendirmemektedir. Bu nedenle
ülkemiz için yapılan hesaplamalarda da askeri amaçlı vergi istisnaları kapsam dışında
tutulmaktadır. Ülkemizde, son zamanlarda vergi mevzuatının sadeleştirilmesi çalışmalarına rağmen halen önemli miktarlarda vergi harcamaları olduğu görülmektedir.
Özellikle vergi kanunları dışında birçok kanunda vergi harcaması niteliğindeki
hükümlere yer verildiği ve vergi kanunları dışındaki mevzuatta yer alan vergi harcamalarının gerek vergi sistemini bozduğu, gerekse bu tür vergi harcamalarının veri
temini açısından maliyet hesaplamasını güçleştirdiği ve vergi idaresinin bilgisi
dışında olması nedeniyle de uygulamayı zorlaştırdığı kabul edilmektedir.
4. Türkiye ve bazı oECd ülkelerinde vergi harcamaları
Günümüzde, AB ülkeleri, Avustralya gibi birçok gelişmiş ülke ve hemen hemen
tüm OECD ülkeleri vergi harcamalarını raporlamakta ve yayınlamaktadırlar. Böylece
vergi sisteminin şeffaflığı artmakta ve hükümet politikalarının takip edilmesi kolaylaşmaktadır. Vergi harcamaları, doğrudan harcamalar gibi, hükümetlerin bütçeyle ilgili politikalarını etkileyebilmektedir. Bu nedenle, vergi harcamalarının düzenli
olarak gözden geçirilmesi ve diğer harcamalar gibi denetlenmesi gerekmektedir
(OECD,2013,24),
ABD, Almanya, Avusturya, Belçika, İspanya, Fransa, Portekiz ve Türkiye gibi
ülkelerde vergi harcamalarının raporlanmasını yasal bir zorunluluk haline getirilmiştir. Vergi harcamalarının raporlanmasındaki esaslar, ülkeler arasında önemli
farklılıklar göstermektedir. Birçok ülkede, raporlar yıllık üretilmekte, istisna olarak
Almanya’da iki yılda bir, İtalya ve Hollanda’da zaman zaman hazırlanmaktadır.
Belçika, Finlandiya, Fransa, Portekiz ve İspanya’da vergi harcama raporu tamamen
bütçe sürecine bağlanmış bulunmaktadır. Avusturya ve Almanya ise, hem doğrudan
harcamalar hem de vergi harcaması yoluyla yapılan tüm destek biçimlerini içeren
64
3(117)/2014
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
ve “sübvansiyon” kavramının geniş ölçüde kullanıldığı sübvansiyon raporları hazırlamaktadır. Diğer ülkelerde ise vergi harcamaları raporları, çoğunlukla ayrı dokümanlar olarak hazırlanmaktadır. ABD’de vergi harcama raporu, hükümet bütçesinin
bir parçası olarak hazırlanmakta ancak bütçe sürecine dâhil edilmemektedir (OECD,
2010, 176).
Yapılan hesaplamalar, sadece istatistiki bilgi olarak kullanılan bir araç olmayıp,
bütçelerin kanunlaşması sürecinde yer alan önemli bir politika aracı olarak ta kullanılmaktadır. Ayrıca yasalarda vergi değişiklikleri yapılacağı zaman bir ön koşul
olarak vergi harcaması tutarları hesaplanmakta ve toplam vergi gelirlerinde oluşacak
farklılıklara göre yasal değişikliklere nihai karar verilmektedir. Bu şekilde vergi
yasalarındaki değişikliklerin belli önkoşullara bağlanması, vergiyle ilgili konularda
kanunlaşma sürecinin, diğer konulara göre daha zor olduğunu göstermektedir. Türk
Vergi Sisteminde, gerek mükellefler gerek uygulayıcılar açısından en çok eleştirilen
hususlardan birisi çok sık değişikliğe uğramasıdır. Yapılan değişikliklerin sistematik
ve bilimsel detaylı hesaplamaların yapılmasını gerektiren bir ön şartı bulunmamaktadır. Bu durum nedeniyle vergi kanunlarında sık sık yapılan değişikliklerden beklenen sonuçlar alınamamakta tekrar eski duruma dönüş gündeme gelmekte, bu
anlamda kamunun itibarı zedelenmektedir (Kulu, 2000, 27).
Ülkemizde vergi harcaması olarak değerlendirilen vergi istisnası, muafiyeti ve
indirimlerine ilgili olduğu vergi kanunlarında yer verilmektedir. Ancak, vergi ile
ilgili bulunmadığı halde birçok kanunda, kendi amacına uygun olarak değişik vergi
istisna, muafiyet ve indirimlerin yer aldığı da bilinmektedir. Vergi harcaması kavramı
ilk defa 10.12.2003 tarih ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu
ile mevzuatımızda yerini almıştır. Söz konusu Kanun’un Merkezi Yönetim Bütçe
Kanunu ve bağlı cetvellerle ilgili 15’inci maddesinde şu şekilde ifade edilmektedir.
“Merkezî yönetim bütçe kanununda; yılı ve izleyen iki yılın gelir ve gider tahminleri,
varsa bütçe açığının veya fazlasının tutarı, açığın nasıl kapatılacağı veya fazlanın
nasıl kullanılacağı, vergi muafiyeti, istisnası ve indirimleri ile benzeri uygulamalar
nedeniyle vazgeçilen vergi gelirleri, borçlanma ve garanti sınırları, bütçelerin uygulanmasında tanınacak yetkiler, bağlı cetveller, malî yıl içinde gelir ve giderlere yönelik olarak uygulanacak ve kısmen veya tamamen uygulanmayacak hükümler yer
alır”, Bu hükme bağlı olarak, ait olduğu yılı bütçesine konulmak üzere, gelir vergisi,
kurumlar vergisi, katma değer vergisi ve özel tüketim vergisi kanunlarında yer alan
istisna, muafiyet ve indirimlerden veri temin edilebilenlerin neden olduğu vergi harcamalarının tahminine yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Buna göre Maliye Bakanlığı tarafından, her yıl bütçe kanunu eki olarak “Vergi Harcamaları Listesi”
hazırlanmaktadır (KMYKK, 2003, 8665).
Bunun yanı sıra yukarıda da belirtildiği gibi, Anayasa’nın Siyasi Hak ve Ödevler
Bölümünde Vergi Ödevi başlığını taşıyan 73’üncü maddenin dördüncü fıkrası bu
konuyu ifade etmektedir. Türk Vergi Sisteminde; Gider Vergilerinde, 36, Belediye
3(117)/2014
65
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
Gelirlerinde 35, Emlak Vergisinde 44, Harçlar Kanununda 64, Motorlu Taşıtları Vergisinde 3, Özel Tüketim Vergisinde 7, Katma Değer Vergisinde 10, Kurumlar Vergisinde 19, Gelir Vergisinde de 45, Veraset ve İntikal Vergisinde 15 adet vergi
harcaması bulunmaktadır. Bunun yanı sıra vergi kanunları dışındaki kanunlarda da
138 adet vergi harcamasıyla ilgili hüküm yer almaktadır. Ancak vergi harcamaları
hesaplamalarına sadece, Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, Katma Değer Vergisi ve
Özel Tüketim Vergisi isim olarak yer almakta, bunların dışındakiler Diğer Vergiler
adıyla ifade edilmektedir.
Tablo 1. Türkiye’de Vergi Harcamalarının Yıllara göre dağılımı (milyar TL)
Vergiler/Yıllar
Gelir Vergisi
Kurumlar Vergisi
Katma Değer Vergisi
Özel Tüketim Vergisi
Diğer Vergiler
Toplam Verg. Harc.
2006
2.5
5.4
0.4
0.2
0.1
8.6
2007
7.1
3.2
0.4
0.2
1.1
12.2
2008
7.8
2.9
0.4
0.2
1.2
12.5
2009
9.7
2.4
0.9
0.3
1.4
14.7
2010
10.8
2.2
0.7
0.3
1.6
15.6
2011
10.8
4.0
1.0
0.3
1.5
17.6
2012
12.0
4.2
1.0
0.3
1.7
19.2
2013
13.2
4.5
1.2
0.3
1.9
21.1
Kaynak: bumko.gov.tr
Tablo 1’de Türkiye’de 2006’dan itibaren rapor edilen vergi harcamaları miktarları
gösterilmektedir. Tablo 1’in incelenmesinden de görülebileceği gibi, vergi harcamaları, raporlanmaya başlanılan 2006 yılından sonra giderek artma eğilimi göstermektedir. En fazla vergi harcaması gelir vergisinde meydana gelmekte, bunu
kurumlar vergisi ve diğerleri izlemektedir.
Tablo 2. Türkiye’de 2014 Bütçesi İle Tahmin Edilen Vergi Harcamaları (milyon TL)
Vergiler/Yıllar
2014
2015
2016
Gelir Vergisi
16.315
18.039
20.058
Kurumlar Vergisi
4.313
4.769
5.303
Katma Değer Vergisi
1.247
1.379
1.533
Özel Tüketim Vergisi
0.410
0.453
0.504
Diğer Vergiler
1.604
1.773
1.972
Vergi Harcamaları
23.889
26.413
29.369
Kaynak:bumko.gov.tr
2014 yılı bütçesinde yer alan vergi harcamaları tahminleri de tablo 2’de görülmektedir. Geçmiş yıllarda olduğu gibi, cari ve gelecek iki yılda da en fazla vergi harcamasının gelir vergisinde gerçekleşeceği tahmin edilmekte, gelir vergisini, kurumlar
vergisi ve katma değer vergisi takip etmektedir.
66
3(117)/2014
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
Tablo 3. Vergi Harcamalarının Bazı Ekonomik Büyüklükler İçerisindeki Payı (%)
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Ver. Harc./ Kamu Gel.
05,96 06,41 05,96 06,85 06,13 05,93 05,97 05,42
Ver. Harc/ Ver. Gel.
06,25 07,98 07,43 08,53 07,41 06,93 06,89 06,47
Ver.Harc./ Kamu Harc.
04,83 05,98 05,51 05,48 05,30 05,59 05,33 05,17
Ver.Harc./ GSYH
01,13 01,45 01,32 01,54 01,20 01,36 01,36 01,35
Kaynak: bumko.gov.tr verilerinden oluşturulmuştur.
Vergi harcamalarının bazı ekonomik büyüklükler içerisindeki paylarına baktığımızda; payların birbirine yakın rakamlar olarak gerçekleştiği görülmektedir. Vergi
harcamalarının toplam kamu gelirleri içerisindeki payı %0,0542 ile %0,0685
arasında değişmektedir. Vergi gelirlerinin %0,0625 ile %0,0853’ünden vazgeçildiği,
2010 yılından sonra bu oranın giderek azaldığı görülmektedir. Diğer bir ifadeyle; istisna, indirim ve muafiyet gibi uygulamalarla alınmasından vazgeçilen vergilerin
payı olarak ta söylenebilmektedir. En yüksek oran 2009 yılında gerçekleşmiş bulunmaktadır. Bu durumda 2009 da ülkemizdeki negatif büyüme nedeniyle GSYH’nın
küçülmesinin etkili olduğu söylenebilir. Aynı şekilde vergi harcamaları/ kamu gelirleri oranlamasında da 2009 yılının yüksek olduğu görülmektedir.
Vergi harcamalarını kamu harcamalarıyla kıyasladığımızda; en düşük %0,0483
en yüksek %0,0598 olarak gerçekleşmiştir. Toplam harcamalar içerisindeki payının
%1 bile olmadığı görülmektedir. GSYH içerisindeki paylarına bakıldığında %0,0113
ile %0,0154 arasında değiştiği görülmektedir. Yani, GSYH’nın binde birinden biraz
fazla bir tutar vergi harcaması olarak, bazı kesimlere aktarılmış bulunmaktadır.
Tablo 4. Bazı oECd ülkelerinde Vergi Harcamalarının Kamu Harcamaları ve
Vergi gelirleri İçerisindeki Payları
Ülkeler
Vergi Harcamaları/Kamu Harcamaları
Vergi Harcamaları/Vergi Gelirleri
11,10
11,67
36,30
3,86
29,80
8,00
28,60
3,50
31,10
05,30
16,86
9,79
13,54
3,24
16,37
2,07
23,68
4,41
26,09
07,41
Kanada
Kore
İngiltere
Almanya
Japonya
Hollanda
İsveç
İspanya
ABD
Türkiye
Kaynak:OECD 2010
3(117)/2014
67
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
OECD ülkelerinde vergi harcamalarının kamu harcamaları içerisindeki paylarına
baktığımızda, %36,3 ile İngiltere birinci sırada, ABD %31,1 ile ikinci sırada %29,80
ile Japonya üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye’de bu oran %05,30 ile en düşük
seviye olarak görülmektedir. Vergi harcamalarının vergi gelirleri içerisindeki paylarında da %26,09 ile ABD ilk sırada %23,68 ile İsveç ikinci sırada görünmektedir.
Yine Türkiye %07,41 ile en düşük seviyede bulunmaktadır.
Tablo 5. Türkiye’de Vergi Yükü ve Vergi Harcamalarının gSYH içindeki Payı (%)
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Vergi Yükü
19,9
18,9
18,2
20,6
21,4
21,9
22,4
22,8
Vergi Harc. Yükü
01,13 01,45 01,32 01,54 01,20 01,36 01,36 01,35
Kaynak:bumko.gov.tr
Tablo 5’te 2006’dan günümüze kadar ki süreçte sosyal güvenlik primleri hariç,
Türkiye’deki vergi yükü ve vergi harcamalarının GSYH içindeki payları yer almaktadır. Türkiye’de vergi harcamalarının GSYH içindeki artışını, vergi yükündeki
artışla kıyasladığımızda vergi yükü artarken, vergi harcamalarının yükünde bazı
dönemlerde küçük miktarlarda artış görülmekte, bazı dönemlerde de bir önceki
döneme göre azaldığı gözlenmektedir. Fiyatlar genel düzeyindeki artışlar da dikkate
alındığında artışın çok düşük seviyelerde kaldığını söylemek mümkün olmaktadır.
Tablo 6. Türkiye ve oECd ülkelerindeki vergi yükleri ve vergi harcamalarının payı (%)
ülkeler
Vergi Yükü
Vergi Yükü
Vergi Harcamaları
(Sg Kes. dâhil)
(Sg Kes. Hariç)
Yükü
Türkiye
24,20
18,20
0,01
ABD
26,10
19,50
6,50
Kanada
32,30
27,60
6,60
Kore
26,50
20,70
2,60
Danimarka
48,20
47,20
2,20
Fransa
43,20
27,10
4,20
Almanya
37.00
23,10
0,60
İsveç
47,30
35,30
4,50
Hollanda
39,10
24,60
1,90
Belçika
44,20
30,20
6,50
Finlandiya
43,10
31,00
7,00
İspanya
33,30
21,10
4,90
Japonya
28,10
17,30
4,60
İngiltere
35,70
28,90
4,70
OECD Ortalaması
34,80
25,80
4,10
Kaynak: OECD 2010
68
3(117)/2014
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
Tablo 6’da OECD ülkelerinde sosyal güvenlik primleri dâhil ve hariç vergi yükleri
ile vergi harcamalarının GSYH içindeki payları gösterilmektedir. OECD ülkeleri
içerisinde sosyal güvenlik primlerinin hariç tutulduğu vergi yüklerine bakıldığında,
en düşük olduğu ülke %17,3 oranıyla Japonya birinci sırada yer almaktadır.
Japonya’dan sonra %17,4 oranıyla Slovak Cumhuriyeti ikinci sırada, %18,2 ile
Türkiye en düşük vergi yükü oranında üçüncü sırada bulunmaktadır (OECD, 2010,
4). En yüksek vergi yükü %48,2 ile Danimarka’da görülmektedir. OECD vergi yükü
ortalaması ise %25,8, Ülkemizdeki vergi yükü %18,2 ile OECD ortalamasının da
altında bulunmakta ve yine en düşük vergi harcamaları/GSYH oranı %0,014 ile
ülkemizde görülmektedir. En yüksek vergi harcamaları/GSYH oranı Finlandiya’da
görülmekte ve %7 civarında gerçekleşmiş bulunmaktadır. ABD ve Kanada’da
%6’ının üzerinde, Belçika’da %6,5, İngiltere’de %4,90, Japonya’da %4,60, Güney
Kore’de %2,20, Hollanda’da %1,90 Almanya’da %0,6 civarlarında bulunmaktadır.
OECD ortalaması %4,1 olarak gerçekleşmiştir (Minarik, 2009, 22).
Türkiye’deki vergi yükü 2006’da %19,9 dan 2013 te %22,8 e yükselmiştir. Bu
süreçte vergi yükündeki artış %2,9 oranında gerçekleşmiş iken, aynı dönemde OECD
ülkelerinde bu artış oranının %34,4’den %34,8’e sadece %0,4 puan arttığı görülmektedir (İnaltong, 2012, 22). Diğer bir ifadeyle vergi yükündeki artış Türkiye ile
kıyaslandığında düşük kalmaktadır. ABD’de 2014 yılında %6,52 oranında vergi harcaması planlanmaktadır (OECD, 2010, 211). Bu raporda Türkiye’deki vergi harcamalarıyla ilgili herhangi bir bilgi bulunmamaktadır.
5. Sonuç
Maliye politikası araçlarından birisi olarak kullanılan vergi harcamaları 1960’lı
yıllardan sonra literatürde yerini almış bulunmaktadır. Kamu harcamalarının doğrudan bütçe sistemiyle yapılması yerine, tüketiciler yönünden bazı mal ve hizmetlerin
fiyatlarının ucuzlatılması, sübvansiyonlar veya vergi sistemi aracılığıyla ekonomiye
yönlendirilmesi dolaylı transfer harcamaları olarak kabul edilmektedir. Bu anlamda
vergi harcamaları da devlet bütçesi yerine, vergi sistemindeki mükelleflerin vergi
yüklerini azaltan veya tamamen kaldıran unsurlar aracılığıyla yapılmaktadır. Devletin, toplamaktan vazgeçtiği vergi gelirleri şeklinde ortaya çıkan bu harcama türü
vergi harcaması (tax expenditure) olarak kabul edilmektedir.
Çalışmada önce vergi harcaması konusunda teorik bilgiler verilmeye çalışılmıştır.
Vergi harcaması, istisna, indirim, muafiyet, vergi indirimi, vergi ertelemesi, vergi
kredisi şeklinde görülebilmektedir. Ancak tanım konusunda tam bir fikir birliğinin
olmadığı da bilinmektedir. Günümüzde gelişmiş ülkeler başta olmak üzere, OECD
ülkelerinin hemen hemen tamamında vergi harcamaları hesaplanmaktadır.
Türkiye’de ilk olarak 2001 yılında ve sonrasında 2007 yılında vergi harcamaları raporu yayınlanmıştır. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu gereğince
3(117)/2014
69
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
de cari yıl ve takip eden iki yılın vergi harcama tahminleri yayınlanmaktadır. Ancak
bu hesaplamalar vergi harcamalarının tamamını ayrıntılı bir şekilde göstermemektedir.
Vergi harcamalarının GSYH içerisinde ki paylarına bakıldığında en yüksek %7
ile Finlandiya’da olduğu görülmekte, Finlandiya’yı %6,60 ile Kanada, %6,50 ile
ABD ve Belçika, %4,90 ile de Japonya Takip etmektedir. OECD ülkelerinde en
düşük oran %0,6 ile Almanya’da görülmekte, Almanya’yı, %0,014 ile Türkiye takip
etmektedir. Türkiye’deki vergi harcamaları tutar olarak yıllar itibariyle artış göstermesine rağmen, GSYH içerisindeki payında herhangi bir artış olmadığı görülmektedir. Genel olarak vergi harcamalarının ülkelerin GSYH içerisindeki payları bazı
dönemlerde artış gösterirken, bazı dönemlerde azalma eğilimine girmiş bulunmaktadır. Almanya vergi harcamalarını kullanmak yerine, yardım ve finansal desteklerin
kullanılmasını benimsemiş, Hollanda ise, daha az maliyetli mali araçların kullanılmasını kararlaştırmıştır. Ülkelerin vergi harcama tahminlerinin tam ve eksiksiz bilgi
içermediği de bilinmektedir.
Kaynaklar:
1. Aktan, Coşkun Can (2003). Değişim çağında devlet, Çizgi kitabevi, Konya, 512 s.
2. Batırel, Ömer Faruk (2013). Vergi harcamaları, mali saydamlık ilkesi ve Anayasaya uygunluk,
İstanbul Ticaret Odası Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:12, Sayı:24, Güz 2013/2. 75 s.
3. Bird, R. M. ve OLDMAN, O. (1990). Taxation in developing countries, Fourt Edition, The Johns
Hopkins University Press, 531 s.
4. Bratic V. (2006). Tax expenditures: a theoretical rewiev, Financial and practice, Vol: 30, Issue 2,
176 s.
5. Coşkun Kemal, Yasin BİLEN. (2002). “Vergi harcaması kavramı ve günümüz Türkiye’sinde vergi
harcamaları”, Vergi Dünyası, Sayı 246,172 s.
6. Davie, B.F. (1994). Tax expendituresin the federal excise tax system, National Tax Journal,
(XLVII) 1, 751 s.
7. Doğan, B. Bahar, Hüseyin YILDIRIM, H. İbrahim AYDIN (2013). Türkiye’de vergi harcamaları
uygulaması ve vergileme adaletine yansımaları hakkında bir değerlendirme, Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 13, Sayı 21, 168 s.
8. Edizdoğan Nihat, Özhan Çetinkaya, Erhan Gümüş (2012). Kamu Maliyesi, Ekin Yayınevi, Bursa.
a. Eısmeıer, Theodore J. (1982). The power not to tax: a search for effective controls, Journal of
Policy Analysis and Management, Vol:1, No: 3, 719 s.
b. Ejder, Haydar Lütfi (2011). Maliye ders notları, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Maliye Bölümü Yayını, Cem Veb-Ofset, Ankara, 738 s.
9. Giray Filiz (2002). Vergi harcamaları: harcama vergileri açısından analizi, Uludağ Üniversitesi
İİBF Dergisi Cilt XXI, Sayı 1, 254 s.
10. İnaltong, Ceyhan (2012). Vergi yükü: Türkiye ve OECD ülkeleri karşılaştırması, Vergi Dünyası
Dergisi, Sayı 369, İstanbul, 264 s.
11. Khalılzadeh Javad Shirazi (1991). Anwar SHAH, Tax reform in developing countries,
Finance&Development, Vol:28, No:2, 1991, 281 s.
70
3(117)/2014
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
12. Kulu, Bahattin (2000). Vergi harcaması ve uygulama örnekleri, Vergi Dünyası Dergisi, 96 s.
a. Maktouf L. Surrey, S. S. (1990). Tax expenditures: analyses in less developed countries, Richard
M. Bird and Oliver Oldman (Ed.), Taxation in developing countries, John Hopkin University
Press, 611 s., s:203-209
13. Minarik Joe (2009). Tax expenditures in OECD countries, CED, Meeting of senior budget, 4-5
June, Paris, 28 s.
14. OECD (1984). Tax expenditures: a rewiev of issues and country practice, Paris, 24 s.
15. OECD (2010). Tax expenditures in OECD countries, www.oecdilibrary, Erişim 10.03.2014,
244 s.
16. OECD (2013). Inventory of estimated budgetary supportand tax expenditures for fossil fuels 2013,
www.oecdilibrary.org. 440 s. Erişim, 13.03.2014
17. Öztürk, Nazım (2012). Maliye politikası, Ekin Yayınevi, Bursa. 590 s.
18. Pınar, Abuzer (2006). Maliye politikası teori ve uygulama, Naturel Yayınevi, Ankara. 369 s.
19. Steuerle, C.Eugene (2000). Summers on social tax expenditures, Tax analysis, Washington: 1-3,
261 s.
a. Surrey, Stanley S. (1970). Federal income tax reform: the varied aproaches nececarry to replace
tax expenditure with direct govermental asistance, Harvard Law Review, Vol:84, No: 2, 358 s.
20. Tekin, Ahmet (2013). Belçika, Danimarka, Finlandiya ve Hollanda’nın vergi harcamaları gelişimi.
Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi, 589 s.
a. Thuronyi, V. (1988). Tax expenditures: a reassessment. Duke Law Journal, 1210 s.
Mensure KolCAK
Ass. Prof. Ataturk University, Faculty of Economic and Administrative Sciences, Department of Economics
Evaluation of tax expenditures in Turkey and oECd countries
Abstract
Purpose – comparing the tax expenditures between Turkey and OECD countries, emphasizing
the importance of giving a perspicuous structure to tax expenditures having the quality of discretionary transfer expenditure from public finances to private economy, and using it is an effective
means.
Design/methodology – systematic aproach, comparative analysis
Findings – 1) It is seen that the reporting of tax expenditures started in 1960s in OECD countries
and the World. 2) It is determined that avarage rate is 4,1% in OECD while it is 0,014% in Turkey,
and remains low compared with OECD countries.
Research limitations – problem experienced during data findings
Practical implications – contributing to people and institutions making academic studies and
dealing with the subject.
Originality/value – determining the position of tax expenditures in the macro-indicators which is
an actual and important issue from the point of fiscal policy.
Keywords: tax, expenditures, tax expenditure.
JEl Classification Codes: H260, H720, H290
3(117)/2014
71
M.Kolçak
TÜrKİyE VE oECD ÜlKElErİnDE VErgİ HArCAMAlArının...
Menşure Kolçak
Dosent, Atatürk Universiteti İqtisadi və İdari Elmlər Fakültəsi,
İqtisad Bölməsi, Yakutiye/ERZURUM
Türkiyə və İƏİT ölkələrində vergi xərcləmələrinin qiymətləndirilməsi
Xülasə
Tədqiqatın məqsədi – Türkiyə və İƏİT ölkələrində vergi xərcləməsini müqayisə etmək, dövlət
bölməsindən özəl bölməyə dolayı bir transfert hesab olunan vergi xərcləmələrinin şəffaf bir mexanizmə çevrilməsinin və səmərəli bir vasitə kimi istifadə oluna bilməsinin əhəmiyyətini vurğulamaqdır.
Tədqiqatın metodologiyası – sistemli yanaşma, müqayisəli təhlil.
Tədqiqatın nəticələri – 1) Dünyada və OECD ölkələrində vergi xərcləmələri 1960-cı illərdən
bəyan edilməyə başlandığı halda, Türkiyədə 2001 və 2007-ci illərdə bəyan edildiyi görünür. 2) İƏİT
ölkələrində orta hesabla 4,1% olan nisbətin Türkiyədə yalnız 0,014% həddində və İƏİT ölkələri ilə
müqayisədə çox aşağı olduğu üzə çıxarılmışdır.
Tədqiqatın məhdudiyyətləri – verilənlərin toplanmasında ortaya çıxan çətinliklər.
Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti – mövzu ilə maraqlanan və elmi tədqiqat aparan şəxslər və qurumlar üçün faydalı ola bilər.
Tədqiqatın orijinallığı və elmi yeniliyi – maliyyə siyasəti baxımından aktual və mühüm bir məsələ
olan vergi xərcləmələrinin makroparametrlər arasındakı yerinin müəyyən edilməsi.
Açar sözlər: vergi, xərc, vergi xərcləməsi.
Məqalə redaksiyaya daxil olmuşdur: 18.03.14.
Təkrar işləməyə göndərilmişdir: 04.04.14.
Çapa qəbul olunmuşdur: 20.06.14.
72
3(117)/2014

meslek yüksekokulu öğrencilerinin matematik dersine - E-JOIR

İndir (PDF, 2.32MB) - Türk Kooperatifçilik Kurumu

UKRAINE: AT THE CENTER OF POWER STRUGGLE