12. Ulusal Ergonomi Kongresi Bildirileri, 2006, Gazi

12. Ulusal Ergonomi Kongresi Bildirileri, 2006, Gazi Üniversitesi, Ankara,
syf.82-86.
HIZLI MARUZİYET DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTÜ (QUICK EXPOSURE
CHECK) YÖNTEMİYLE TEKSTİL ÜRETİMİNDEKİ ERGONOMİK
İYİLEŞTİRMELERİN KAS-İSKELET RİSKLERİNE
ETKİSİNİN İNCELENMESİ
Oğuzhan Erdinça,* , Özalp Vayvayb
a
b
Hava Harp Okulu Endüstri Mühendisliği Bölüm Başkanlığı
Marmara Ün. Mühendislik Fakültesi Endüstri Müh.Bölüm Başkanlığı
Özet: Hızlı Maruziyet Değerlendirme Ölçütü (Quick Exposure Check; QEC), kasiskelet risklerinin sayısal olarak değerlendirilmesinde kullanılan, fiziksel çalışma
şekline yönelik gözlemleri ve katılımcı bildirimlerini birleştiren karma bir
yöntemdir. Yöntemin güncel şekli 2005 yılında yayınlanmıştır (David ve ark.,
2005). Yöntemin dilimize çevrilmesi ve ulusal literatüre kazandırılması çalışmaları
sürmektedir (Özcan ve ark., 2005). Bu çalışmada, tekstil üretimindeki makineli
dikim sürecinde yapılan ergonomik iyileştirmelerden sonra kas-iskelet risklerinde
gerçekleşen değişim Hızlı Maruziyet Değerlendirme Ölçütü (HMDÖ) yöntemiyle
incelenmiştir. İlk aşamada 30 dikiş makinesi operatörünün maruz kaldığı kas-iskelet
riskleri HMDÖ yöntemiyle sayısal olarak değerlendirilmiş, takiben operatörlere
ergonomi eğitimi verilmiş ve dikim hatlarında düşük maliyetli ergonomik
iyileştirmeler yapılmıştır. İyileştirmelerden sonra HMDÖ yöntemi tekrar
uygulanmış, kas-iskelet risklerinde anlamlı azalmalar tespit edilmiştir. Çalışmada
HMDÖ uygulaması açıklanmış, sayısal sonuçlar ortaya konmuş, yöntemin yararları
tartışılmış ve geliştirme önerileri sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Hızlı Maruziyet Değerlendirme Ölçütü, Kas-İskelet
Riskleri, Tekstil Üretimi, Ergonomik İyileştirme
1.
Giriş
Endüstriyel ergonominin temel amaçlarından biri kas-iskelet rahatsızlıklarının
önlenmesi için kas-iskelet risklerinin ortadan kaldırılması veya en aza indirilmesidir.
Tekstil üretiminin ana süreçlerinden makineli dikimde yoğun kas-iskelet riskleri ve
rahatsızlıkları söz konusudur (Pun ve ark., 2004). Literatüre göre dikim operatörleri
boyun, omuz ve sırt bölgelerinde yoğun kas-iskelet rahatsızlıkları yaşamaktadır
(Bezjak ve Knez, 1995; Blader ve ark., 1991; Delleman ve Dul, 2002; Halpern ve
Dawson, 1997; Li ve ark., 1995; Vezina ve ark., 1992) Literatürde makineli dikim
sürecindeki başlıca kas-iskelet riskleri; sağlıksız duruş, uzun süreli durağan çalışma,
*
Sorumlu yazar: E-posta adresi: [email protected]
12. Ulusal Ergonomi Kongresi Bildirileri, 2006, Gazi Üniversitesi, Ankara,
syf.82-86.
yüksek çalışma hızı, tekrarlı hareket ve fleksiyondur (Bezjak ve Knez, 1995; Chan
ve ark., 2002; Delleman ve Dul, 2002; Halpern ve Dawson, 1997; Li ve ark., 1995).
Ergonomide gözlemsel risk değerlendirme yöntemleri yaygın olarak kullanılmasına
rağmen, literatürde makineli dikim sürecinde gözlemsel risk değerlendirme
uygulaması azdır. Bezjak ve Knez (1995), makineli dikim istasyonunda yapılan
iyileştirmelerin fiziksel yüklenmede yarattığı azalmayı OVACO Work Posture
Analysis System (OWAS, Karhu ve ark., 1977) yöntemiyle incelemiştir. Quintana,
(1997), makineli dikimde sırt bölgesine etkiyen kas-iskelet risklerini, iş
örneklemesine dayanan Continuous Safety Sampling Methodology (CSSM)
yöntemiyle incelemiştir. Gürsoy ve ark., (2005), tekstil üretimindeki römayöz
sürecinde yaşanan ergonomik riskleri incelemek için gözlemsel Rapid Upper Limb
Assessment (RULA, Mcatamney ve Corlett, 1993) ve Strain Index (Moore ve Garg,
1995) yöntemlerini uygulamışlardır.
Hızlı Maruziyet Değerlendirme Ölçütü (Quick Exposure Check; QEC),
araştırmacılara bilimsel geçerliliği ve güvenilirliği olan, kullanımı kolay bir
inceleme aracı sunmak amacıyla geliştirilmiş sayısal bir risk değerlendirme
yöntemidir (David ve ark., 2005; Li ve Buckle, 1999a). Hızlı Maruziyet
Değerlendirme Ölçütü (HMDÖ), gözlemcinin ve çalışanların kas-iskelet risklerine
ilişkin değerlendirmelerinin ortak puanlandığı, dolayısıyla gözlem ve bildirimi
içeren karma bir sayısal yöntemdir. HMDÖ Yönteminin gözlem bölümü; boyun, bel,
omuz/kol, el bileği/el bölgelerindeki temelde sağlıksız duruşlara bağlı riskleri
kapsar. Bildirim bölümü ise; elle kaldırılan/taşınan en fazla ağırlık, iş süresi, bir elle
uygulanan en yüksek kuvvet, işin gerektirdiği görsel dikkat, taşıt kullanma, titreşim,
iş temposu, iş stresi risklerini kapsar (Özcan ve ark, 2005). Her alan için risk
puanına göre “Çok Yüksek”, “Yüksek”, “Orta” veya “Düşük” risk düzeyleri
belirlenir. Yöntemin geçerlilik ve kullanım kolaylığı yönleri geliştirilerek
güncellenmiş hali 2005 yılında yayınlanmıştır (David ve ark., 2005). HMDÖ, Kağıtkalemle, kısa sürede uygulanabilen, yoğun eğitim gerektirmeyen, sayısal puanlama
işlemi kolay bir yöntemdir (David ve ark., 2005). Özcan ve ark., (2005), İstanbul
Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı, Ergonomi Birimi
bünyesinde HMDÖ yöntemini ulusal literatürümüze kazandırmak için Türkçe’ye
çevirmiş, 25 temizlik işçisiyle deneme uygulaması yapmış, yöntemin test-yeniden
test güvenilirliği orta-iyi arasında saptanmıştır. HMDÖ Yönteminin resmi Türkçe
çevirisi halen yayınlanmamıştır.
Bu çalışmanın amacı, tekstil üretimindeki makineli dikim sürecinde yapılan
ergonomik iyileştirmeler sonucunda kas-iskelet risklerinde gerçekleşen değişimin,
HMDÖ yöntemiyle incelenmesidir. Çalışmada, gerçek üretim ortamında yapılan
HMDÖ uygulaması ve ergonomik iyileştirmeler açıklanmış, kas-iskelet risklerindeki
değişim sayısal olarak incelenmiş, HMDÖ yöntemi tartışılmış ve geliştirme önerileri
sunulmuştur.
12. Ulusal Ergonomi Kongresi Bildirileri, 2006, Gazi Üniversitesi, Ankara,
syf.82-86.
2. Katılımcılar
Çalışma İstanbul’daki bir tekstil firmasında, 30 (13 erkek, 17 bayan) makineli dikim
operatörü ile yapılmıştır. Katılımcıların; yaş aralığı 20–49, ortalama yaşı 30,16 yıl,
ortalama çalışma geçmişi 47 aydır. İlkokul, ortaokul ve lise mezunlarının oranları
sırasıyla, % 60, % 33,3 ve % 6,7 olarak tespit edilmiştir.
3. Araçlar ve Yöntem
3.1. Ergonomik iyileştirme öncesi HMDÖ uygulaması ve sonuçları
HMDÖ uygulamasında katılımcılara yöneltilecek bildirim soru-cevapları Türkçe’ye
yazarlar tarafından çevrilmiştir. Çevirinin açıklığı ve anlaşılırlığı katılımcılar
dışındaki üç makineli dikim operatörü ve bölüm şefleri tarafından değerlendirilerek
yeterli bulunmuştur. Bildirim bölümündeki; “Çalışırken taşıt kullanıyor musunuz?
(İng: M. At work do you drive a vehicle?) sorusu, katılımcılar araç kullanmadığı için
değerlendirilme dışı tutulmuş, “Günde ortalama kaç saat bu işi yapıyorsunuz?”, (İng:
J. On average, how much time do you spend per day on this task?) sorusu, cevabın
tüm katılımcılar için “4 Saatten fazla” olması sebebiyle, “Bu iş sırasında elle
kaldırdığınız maksimum yük ne kadardır?”, (İng: H.Is the maximum weight handled
manually by you in this task?) sorusu, cevabın tüm katılımcılar için “5 kg.’dan az”
olması sebebiyle standart puanla işlenmiş ve sorulmamıştır. Gözlem soruları
yazarlar tarafından cevaplanacağı için Türkçe’ye çevrilmesine ihtiyaç
duyulmamıştır.
HMDÖ Uygulaması makineli dikim alanında yapılmıştır. Önce katılımcılara topluca
araştırma hakkında bilgi verilmiştir. Bildirimler, katılımcılar arasında etkileşimi
önlemek için dikim hattına yakın ayrı bir odada, birebir görüşmeyle alınmıştır.
Katılımcıların eğitim düzeylerinin düşüklüğü dikkate alınarak, gerçekçi cevap
vermeleri için isimleri kaydedilmemiştir. Her katılımcıya görüşme sonunda
“katılımcı numarası” fişi verilmiş ve numara bildirim formuna kaydedilmiştir.
Takiben gözlemsel değerlendirme için operatörler doğal çalışmaları sırasında
risklerin gözlenmesine yetecek sürede kameraya alınmıştır. HMDÖ Yöntemi en
riskli durumun incelenmesini gerektirdiği için, kamera çekimi, iş yoğunluğu,
yorgunluk ve stresin arttığı öğleden sonra saatlerinde yapılmıştır. Her operatörün
“katılımcı numarası” fişi görüntülenmiş ve geri alınmıştır. Video incelemesinde
“katılımcı numarası” kullanılarak görüntü ve bildirimler eşleştirilmiştir. Gözlem ve
bildirimler, yönteme özgü puanlama işlemiyle birleştirilerek, kas-iskelet risk
düzeyleri sayısal olarak tespit edilmiştir. Sayısal sonuçlar Tablo-1’de sunulmuştur.
HMDÖ Uygulamasında kas-iskelet riskleri; boyun bölgesinde “Çok Yüksek”, bel ve
omuz/kol bölgelerinde “Yüksek” olarak tespit edilmiştir. HMDÖ sonuçları ve genel
gözlemlere göre katılımcıların maruz kaldığı kas-iskelet riskleri; sağlıksız duruş,
12. Ulusal Ergonomi Kongresi Bildirileri, 2006, Gazi Üniversitesi, Ankara,
syf.82-86.
uzun süreli durağan çalışma, çalışma yeri tasarım sorunları ve dikim noktasını
görme zorluğudur. Titreşim riski “Düşük” düzeydedir.
Katılımcıların boyun ve bel bölgelerinde sürekli fleksiyon gözlenmiştir. Literatürle
tutarlı olarak, sağlıksız duruşun dikim istasyonundaki boyut sorunları ve dikim
noktasını görme zorluğundan kaynaklandığı değerlendirilmiştir (Li ve ark., 1995).
Dikim noktasının gözle sürekli takip edilmesi zorunluluğu duruşu bozmakta, boyun
ve sırtta fleksiyona yol açmaktadır. Mesai düzeni, 2-2,5 saat sürekli çalışmayı
zorunlu kılmakta, bu durum risklere maruziyeti arttırmaktadır. Dikim hatlarında
farklı makineler bulunmaktadır. “Düz-dikiş” tipi makinelerdeki operatörlerin nötr
bilek duruşunu koruduğu, “overlok” makinelerin ise sağlıksız bilek duruşlarına yol
açtığı gözlenmiştir. Ağır iş yükü, sıcaklık, düşük hava kalitesi gibi çevresel
unsurların ve psikososyal unsurların stresi arttırdığı değerlendirilmiştir.
3.2. Ergonomik İyileştirmeler ve Tekrar HMDÖ Uygulaması
Makineli dikim alanında kas-iskelet risklerine yönelik dört aşamalı ergonomik
iyileştirme uygulanmıştır. İlk aşamada, katılımcılara bir saatlik ergonomi eğitimi
verilmiştir. Eğitimde ilk inceleme sonuçları paylaşılmış, kas-iskelet riskleri
açıklanmış, risk önleme yöntemleri, sağlıklı duruş ve çalışma şekilleri, katılımcıların
düşük eğitim seviyesine uygun sunumlarla anlatılmıştır. Eğitim sonunda her
katılımcıya, “Dikim Operatörleri İçin Sağlıklı Çalışma El Kitapçığı” dağıtılmıştır.
Eğitimi takiben makine başında birebir görüşmelerle katılımcılara ergonomi
bilgilerini nasıl uygulayacakları gösterilmiştir.
İkinci aşamada, eğitimin devamlılığını sağlamak için dikiş makineleri üzerine,
katılımcıların görüş alanına sağlıklı duruşu gösteren hatırlatıcı bir resim
yerleştirilmiştir. Üçüncü aşamada firma bakım ekibi tarafından dikim istasyonlarının
operatörlere uygun olarak ayarlanması sağlanmıştır. Dikim hattında operatörler iş
gereklerine göre sık sık yer değiştirmekte, erkek-bayan ortak çalışılması ve
operatörlerde belli fiziksel standartlar aranmaması sebebiyle operatörlerin fiziksel
özellikleri yüksek değişkenlik göstermektedir. Bu açıdan, operatörlerin iş
istasyonlarında sağlıklı duruş için gereken düzeltmeyi bakım ekibinden talep edip
yaptırabilmesi (ör: masa yüksekliğinin ayarlanması) yolu izlenmiştir. Dördüncü
aşamada, düz dikim makinelerine operatör yönünde eğim verilmiştir. Dikimde
makinelere eğim verilmesi, işlem noktasının görülmesini kolaylaştıran, sağlıklı
duruşu sağlayan ve literatürde yaygın uygulanan bir yöntemdir. Laboratuar
araştırmalarında 10o-20o gibi yüksek eğim açıları denenmekte (Delleman ve Dul,
2002), gerçek üretim ortamında 4o eğim önerilmektedir (Chan ve ark., 2002).
Uygulamada, düz dikim makinelerine 4,2o eğim verilmiştir. Ergonomik
iyileştirmelerin uygulanması iki ay sürmüştür. Katılımcılarla sürekli görüşmeler
devam etmiş, iyileştirmelerin yüksek oranda uygulandığı ve kabul gördüğü
gözlenmiştir.
12. Ulusal Ergonomi Kongresi Bildirileri, 2006, Gazi Üniversitesi, Ankara,
syf.82-86.
Ergonomik iyileştirmelerden 3 ay sonra HMDÖ tekrar uygulanarak kas-iskelet
risklerindeki değişim incelenmiştir. HMDÖ Uygulaması, ilk uygulamaya benzer
şartlarda, aynı usuller ile yapılmıştır.
4. Sonuçlar
Ergonomik iyileştirmelerden sonra kas-iskelet risk puanlarında azalma olacağı
hipotezi, önce-sonra risk puanlarına Wilcoxon işaret testi (WİT) uygulanarak
sınanmıştır. Ergonomik iyileştirme öncesi-sonrası HMDÖ puanları, WİT Değerleri
ve istatistiksel anlamlılık düzeyleri Tablo-1’de sunulmuştur.
Tablo-1. Ortalama HMDÖ puanları, risk düzeyleri, WİT test değerleri ve anlamlılık
seviyeleri
HMDÖ
Risk Alanları
Bel(Durağan)
Omuz/Kol
Erg. İyileştirme
Öncesi (n=30)
Ort.
Risk
(Std.d)
Düzeyi
Yüksek
26,40
Erg. İyileştirme
Sonrası (n=30)
Ort.
Risk
(Std.d)
Düzeyi
24,93 Yüksek
(1,61)
(2,33)
33,47
Yüksek
(1,74)
El bileği/El
25,20
17,47
Orta
4,60
Çok Yüksek
7,73
(4,26)
-2,84
,003
Orta
-3,65
,000
23,87
Orta
-2,67
,004
14,87
Yüksek
-4,59
,000
Orta
,108
,540
Orta
-,216
,414
(1,25)
Orta
(2,46)
İş stresi
P
(2,03)
(0,89)
İş temposu
Z
(2,02)
(1,63)
Boyun
30,93
WİT
4,70
(2,37)
Orta
7,53
(4,94)
Sonuçlara göre, ergonomik iyileştirmeler sonrası, sırt, omuz/kol, el bileği/el ve
boyun bölgelerine ait risk puanları anlamlı düzeyde azalmıştır. İş temposu ve iş
stresi puanlarında anlamlı bir değişim görülmemiştir. Risk düzeyi; Omuz/kol için
“Yüksek”ten “Orta”ya, boyun için “Çok Yüksek”ten “Yüksek” düzeyine düşmüştür.
Titreşim riski iyileştirme öncesinde-sonrasında “Düşük” olduğu için
değerlendirmeye alınmamıştır. İnceleme sonunda, ergonomik iyileştirmelerin kasiskelet risklerini azalttığı sonucuna varılmıştır.
6. Tartışma ve Sonuç
Bu çalışmada, makineli dikim sürecinde ergonomik iyileştirmelere bağlı kas-iskelet
risklerinde gerçekleşen değişim HMDÖ yöntemiyle incelenmiştir.
12. Ulusal Ergonomi Kongresi Bildirileri, 2006, Gazi Üniversitesi, Ankara,
syf.82-86.
Çalışmada HMDÖ yönteminin gerçek makineli dikim ortamında uygulanmasının
getirdiği sınırlar söz konusudur. Çalışma 30 operatörle yapılmıştır. Daha fazla
sayıda katılımcı ile yapılacak çalışmalar, sonuçların genellenebilmesi açısından
yararlı olacaktır. Dikim hatlarında birbirinden etkilenme ihtimaline karşı
katılımcıların bildirimleri işbaşında değil, ayrı bir odada alınmıştır. Dikim hatlarında
düz dikiş, overlok gibi makineler kullanılmasına rağmen, her operatör farklı
makinelerle çalışabilmektedir. Bu yüzden cinsiyet ve makine tipi ayrımı yapılmadan
katılımcılar tek grup olarak değerlendirilmiştir. Makineye göre işlemler ve kasiskelet risklerinin değişebileceği göz önüne alınarak, makine tipine göre daha
kapsamlı ve ayrıntılı incelemeler yararlı olacaktır. Bu sınırlara rağmen, gerçek
üretim ortamında yapılan çalışmaların, HMDÖ yönteminin değerlendirilebilmesi
açısından önemli olduğu düşünülmektedir.
Boyun, bel, omuz/kol, el bileği/el bölgesi HMDÖ risk puanları, ergonomik
iyileştirmelerden sonra anlamlı seviyede azalmıştır. Bu sonuç, makineli dikim
sürecinde kas-iskelet risklerinin eğitim ve düşük maliyetli iyileştirmelerle
azaltılabileceğini göstermiştir.
Çalışma, HMDÖ yönteminin makineli dikim sürecinde kas-iskelet risklerinin tespiti
ve takibi için etkili ve uygulanabilir olduğunu göstermiştir. Gözlem ve bildirim sorucevap formlarının kullanımı kolaydır (David ve ark., 2005). HMDÖ Yönteminin,
özellikle makineli dikim gibi kassal hareket değişkenliği düşük süreçlerde kısa
sürede,
kağıt-kalemle,
üretim
akışını
aksatmadan
uygulanabileceği
değerlendirilmektedir. Kassal hareket değişkenliği yüksek süreçlerin bölümlere
ayrılarak incelenmesi yararlı olacaktır. Ergonomik incelemelerde, birden çok
yöntemin birleştirilmesi önerilmektedir (Li ve Buckle, 1999b). HMDÖ Yöntemi,
gözlem ve bildirimi birleştirmesi açısından kas-iskelet risklerine yönelik kapsamlı
bir inceleme olanağı vermektedir. Ayrıca bildirimlerinin alınması, katılımcıların
çalışmayı kabul etmelerini ve katkılarının artmasını sağlamaktadır.
HMDÖ Yöntemi belirli yönlerden geliştirilebilir. İncelenen sürecin ve üretim
ortamının gereklerine göre, bütün bildirim sorularının kullanılmasının
gerekmeyeceği değerlendirilmektedir. Çalışmada; “Çalışırken taşıt kullanıyor
musunuz?” sorusu makineli dikim ortamında geçerli olmadığı için, “Günde
ortalama kaç saat bu işi yapıyorsunuz?”, “Bu iş sırasında elle kaldırdığınız
maksimum yük ne kadardır?”, soruları tüm grup için cevapların aynı olması
sebebiyle katılımcılara sorulmamıştır. Gerçek üretim ortamında incelemelerin kısa
sürede sonuçlanması önem taşıdığı için, yöntemin tanımında, araştırmacıya soru
seçme esnekliğinin verilmesi yararlı olacaktır. Ayrıca, bildirim bölümüne, boyun,
bel, omuz/kol, el bileği/el bölgelerinde rahatsızlık duyulup duyulmadığına ilişkin;
“Boynunuzda, ağrı, acı, karıncalanma vb. rahatsızlık yaşıyor musunuz?” gibi,
Evet/Hayır cevaplı bildirim soruları eklenmesi, kas-iskelet risklerine paralel olarak
kas-iskelet rahatsızlıklarının takibini sağlayacaktır
12. Ulusal Ergonomi Kongresi Bildirileri, 2006, Gazi Üniversitesi, Ankara,
syf.82-86.
HMDÖ Yönteminin tanımında (David ve ark., 2005) katılımcıların kimlik
bilgilerinin alınması gerekmektedir. Kimlik bilgisi alınan bildirimli çalışmalarda,
katılımcıların eğitim seviyesi düştükçe yanıltıcı cevap verilmesi eğilimi
görülebilmektedir. Bu açıdan, HMDÖ yönteminin tanımında araştırmacıya
katılımcıların kimlik bilgisini alma konusunda esneklik sağlanmasının yararlı
olacağı değerlendirilmektedir.
HMDÖ Yönteminin Türkçe’ye çevrilmesi çalışmaları sürmektedir (Özcan ve ark.,
2005). Bu çalışma, HMDÖ yönteminin Türkçe’ye çevrilmesine yönelik çalışmalar
yayınlanmadan önce yapılmış, ancak bildiri metninde geliştirilen Türkçe terimlere
sadık kalınmıştır. Standart Türkçe HMDÖ metinlerinin yayınlanması ve
kullanılması, gelecek araştırmalarda terim ve uygulama ortaklığı sağlayacaktır.
Ayrıca yöntemin isminin, “Hızlı Maruziyet Değerlendirme (HMD)” olarak
kısaltılmasının ifade kolaylığı sağlayacağı değerlendirilmektedir.
Çalışmanın, HMDÖ yöntemini tanıtması, yöntemin gerçek bir üretim ortamında
uygulamasını ve tekstil üretimi için ergonomik iyileştirme örnekleri sunması
bakımından literatüre katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.
Teşekkür
Uygulamaya verdikleri destek için Mustafa Gültepe, Hülya Çetinkaya, Ahmet Ötgün
ve Yusuf Yılmaz’a teşekkürlerimizi sunarız.
Kaynaklar
Bezjak Z., Knez B., 1995. Workplace design and loadings in the proces of sewing
garments. International Journal of Clothing, 7 (2/3), 89-101.
Blader S., Holst U.B., Danielsson S., Ferhm E., Kalpamaa M., Leijon M., ve
ark., 1991. Neck and shoulder complaints among sewing-machine
operators. Applied Ergonomics, 22 (4), 251-257.
Chan J., Janowitz I., Lashuay N., Stern A., Fong K. ve Harrison R., 2002.
Preventing musculoskeletal disorders in garment workers: Preliminary
results regarding ergonomics risk factors and proposed interventions among
sewing machine operators in the San Fransisco bay area. Applied
Occupational and Environmental Hygiene, 17 (4), 247-253.
David G., Woods V. ve Buckle P., 2005. Further development of the usability and
validity of the Quick Exposure Check (QEC). Research Report 211,
Prepared by University of Surrey, for the Health and Safety Executive.
Delleman N.J., Dul J., 2002. Sewing machine operation: workstation adjustment,
working posture and workers’ perceptions. International Journal of
Industrial Ergonomics, 30 (6), 341-353.
12. Ulusal Ergonomi Kongresi Bildirileri, 2006, Gazi Üniversitesi, Ankara,
syf.82-86.
Gürsoy S., Gönültaş E. ve Ekşioğlu M., 2005. Tekstil endüstrisinde iş
istasyonlarının ergonomik analizi. 11. Ulusal Ergonomi Kongresi, İTÜ
İstanbul , 26-28 Aralık.
Halpern C.A., Dawson K.D., 1997. Design and implementation of a participatory
ergonomics program for machine sewing tasks. International Journal of
Industrial Ergonomics, 20 (6), 429-440.
Karhu O., Kansi P. ve Kuorinka I., 1977. Correcting working postures in industry:
A practical method for analysis. Applied Ergonomics, 8 (4), 199-201.
Li G., Buckle P., 1999a. Evaluating change in exposure to risk for musculoskeletal
disorders – a practical tool. Research Report 251, Prepared by the Robens
Centre for Health Ergonomics, University of Surrey for the Health and
Safety Executive.
Li G., Buckle P., 1999b. Current techniques for assessing physical exposure to
work-related musculoskeletal risks with emphasis on posture-based
methods. Ergonomics, 42 (5), 674-695.
Li G., Haslegrave C.M. ve Corlett E.N., 1995. Factors affecting posture for
machine sewing tasks. Applied Ergonomics, 26 (1), 35-46.
Mcatamney L., Corlett E.N., 1993. RULA: A survey method for the investigation
of work-related upper limb disorders. Applied Ergonomics, 24, 91-99.
Moore, J., Garg, A., 1995. The Strain Index: A proposed method to analyze jobs
for risk of distal upper extremity disorders. Am. Ind. Hyg. Assoc. J., 56,
443-458.
Özcan E., Kesiktaş N., Alptekin K. ve Özcan E., 2005. İşe bağlı kas iskelet
risklerinin değerlendirilmesi için QEC ölçeğinin (Quick Exposure CheckHızlı Maruziyet Değerlendirme) Türkçe uyarlamasının güvenilirliği, 4.
Uluslararası İş Sağlığı ve Güvenliği Bölgesel Konferansı, Ankara, 15-17
Kasım.
Pun J.C., Burgel B.J., Chan J. ve Lashuay N., 2004. Education of garment
workers: Prevention of work related musculoskeletal disorders. AAOHN
Journal, 52 (8), 338-343.
Quintana R., 1997. A methodology for the analysis and prediction of back injuries
in apparel manufacturing. Proceedings of 41st Annual Meeting of the
Human Factors and Ergonomics Society, 844-848.
Vezina N., Tierney D. ve Messing K., 1992. When is light work heavy?
Components of the physical workload of sewing machine operators
working at piecework rates. Applied Ergonomics, 23 (4), 268-276.

Download Report