TDV DIA

iBN RAHUYE
r
İBN RAHÜYE
( 4;.~1.) ..f-1)
ı
Ebu Ya'küb İshak b. İbrahim b. Mahled
et-Temimi el-Hanzali el-Mervezi
(ö. 238/853)
Hadis,
L
fıkıh
ve tefsir iilimi.
_j
161 (778) yılında Merv'de dünyaya geldi. 163 (780) ve 166'da (783) doğduğu da
söylenir. Temlm kabilesinin Hanzale koluna mensup olan babası Mekke yolunda
doğduğu için Rahuye (Raheveyh =yo lda
bulunan) lakabı ile anılmıştır. ilk öğreni
mini Merv'de yapan ibn Rahuye yirmi üç
yaşında iken tahsil amacıyla seyahate çık
tı . Irak, Şam. Hicaz. Yemen gibi ilim merkezlerinde Abdullah b. Mübarek, Veki' b.
Cerrah, Abdurrahman b. Mehdi. Süfyan
b. Uyeyne, Şafii, ibn Uleyye, Gunder. Yezld b. HarCın gibi alimlerden hadis rivayet
etti. Kendisinden de başta hocaları Yahya b. Said el-Kattan. Bakıyye b. Velid. Yahya b. Adem. Abdürrezzak b. Hemmam olmak üzere Yahya b. Main, Ahmed b. Hanbel. Buharl. Müslim, Ebu DavCıd, Tirmizi.
Nesal, Hasan b. Süfyan ve Osman b. Said
ed-Dariml rivayette bu lundular. DavCıd
ez-Zahiri ve ibn Kuteybe de ondan ders
alm ışlardır. ibn Rahuye tahsilini tamamladıktan sonra Nlşabur 'a yerleşti ve ömrünün sonuna kadar öğretimle meşgul
oldu. Buhar! ve Müslim el-Cami'u'ş-şa
J:ıiJ:ı' lerinde, Ebu DavCıd. Tirmizi ve Nesa!
es-Sünen'lerinde ondan hadis rivayet
ettiler. Güçlü bir hafızaya sahip olan ibn
Rahuye'nin güvenilirliği hususunda hadis münekkitleri ittifak etmiş olup ölümünden beş ay önce hafıza kaybına uğra
dığına dair rivayet zayıf kabul edilmiştir
(Ze hebl. A'lamü 'n-nübela', Xl. 377-378) .
Onun 100.000 hadis bildiği ve 70.000 hadisi talebelerine ezbere yazdırdığ ı rivayet
edilmektedir. ibn Rahuye 14 Şaban 238'de (29 Ocak 853) vefat etti; 243 (857) yı
lında öldüğüne dair rivayet sağlam değildir.
Hafız,
emlrü'l-mü'minln fi'l-hadls, Hofakih ve muhaddisi gibi unvanlarla anılan ibn Rahuye tefsir ve akaid
ilimlerinde de söz sahibi olmakla birlikte
onun ilmi şahsiyetinde hadis ve fıkıh ön
plandadır. lll. (IX.) yüzyıla kadar meydana getirilen hadis külliyatı sahih hadislerin yanı sıra hasen ve zayıf hadisleri de
ihtiva ettiğinden Buhar! onun teşvikiyle
e l-Cami'u'ş-şaJ:ıiJ:ı' ine sadece sahih hadisleri almıştır. Rivayet ettiği hadisleri
rasan'ın
Müsn ed adlı eserinde toplayan ibn Rahuye cerh ve ta'dll ile ilelü'I-hadls konularında otorite kabul edilmiş . başlangıç
ta eh l-i re'yden iken imam Şafii ile ilm!
tartışmalarda bulunduktan sonra onun
usulünü benimsemiştir. Bazı ictihadları
Hanefi mezhebine uygun düştüğü için
Hanefi, imam Şafii'nin usulünü benimsediği için Şafii , Ahmed b. Hanbel ile olan
yakınlığı sebebiyle Hanbeli sayılmışsa da
herhangi bir mezhebe bağlı bulunmayan
mutlak müctehid olduğu anlaşılmakta
dır. ibn Rahuye'nin bazı fıkhl görüşlerini
talebelerinden ishak b. Mansur el-Kevsec Kitabü'l -Mesa'il'de (bk b ibl. ), evlenme ve boşanmayla ilgili görüşlerini
Susan A. Spectorsky Chapters on Marriage and Divorce Respanses of Ibn
Ffanb el and Ibn Rö.hwayh adlı çalış
masında (Austin 1993 ) bir araya getirmiştir. ibn Rahuye Allah'ın sıfatları. rü'yetullah. kader. halku'I-Kur'an gibi keIaml meselelerde Mu'tezile başta olmak
üzere Cehmiyye, Muattıla, Mürcie gibi fır
kalarla tartışmış ve Horasan bölgesinde
Ehl-i sünnet'in temsilcisi olmuştur.
Eserleri . 1. Müsned. Altı cilt olduğu
kaydedilen eserin 2648 hadis ihtiva eden
IV. cildi günümüze ulaşmıştır (yazma nüshal a rı için bk. Kitabü'l-Mesa'il, ne ş rede
ningiri ş i ,s 53 ;Sezgin . l. 11 0; Ebu Ubeyde
M eş hur b. Hasan b. Se lm an-Ebu H uzeyfe Raid b. Sabri. s. 373). ilk hadis kitaplarından olduğu için önem taşıyan Müsn ed'in Kütüb-i Sitte'de bulunmayan rivayetleri büyük ölçüde Buslrl'nin İtJ:ıQ
fü '1-l].ıyere bi-zeva'idi'l-mesanidi'l'aşere, ibn Hacer ei-Askalanl'nin el-M etalibü '1- 'aliye ii zeva'idi'l-mesanidi'§şemaniye gibi kitapları yoluyla bugüne
kadar gelmiştir (Abdülgafur Abdül hak Hüsey in ei-Be l uşl. s. 236- 242) ibn Rahuye,
Müsn ed'ini sahabi ravilerin mensup olduğu şehirleri esas alarak düzenlemiş,
öncelikle sahih hadisleri aldığı eserinde
ravilerin güvenilirliği ve hadislerin sıhha
ti konusunda bilgi vermiş , garlb kelimeleri açıklamış . bazı hadislerin yorumunu
yapmıştır (a.g.e., s. 251 -2 53). Eserdeki
1273 hadis ihtiva eden Hz. Aişe' nin müsnedini AbdülgafQr Abdülhak Hüseyin eiBeiCışlyayımlamış ( Medi ne ı4ıoı. Cemlle
Şevket (Jamila Shaukat), bu müsned hakkında Cambridge Üniversitesi'nde (ı 984)
A critica] Edition, with Introduction
of Tradition Recounted by A 'ishah ,
Extracted from th e Musnad of Ishaq
b. Rahawayh adıyla bir doktora çalış-
ması yapmıştır. z. Kitabü'l-Mesa'il. Ahmed b. Hanbel ve ibn Rahuye'nin fıkha
dair sorulara verdikleri cevapların ishak
b. Mansur ei-Kevsec tarafından bir araya
getirilmesiyle oluşan eser Muhammed b.
Abdullah ez-Zahim'in tahkikiyle yayımıan
mıştır(K a hire ı4ı2/ 1 992) .
ibn Rahuye'nin kaynaklarda ayrıca etTefsir, es-Sünen, el-Cami'u'l-kebir, elCami'u 'ş -şagir, el-Muşannef, Kitabü 'l'İlm adlı eserleri zikredilmektedir. AbdülgafCır Abdülhak Hüseyin ei-BelCışl elİmam İsJ:ıQ~ b . Rah eveyh ve Kitfıbü
hü'I-Müsn ed ismiyle bir araştırma yapmış (Medin e 1 4 ı ı /1990). Tallal Mahmud
Sultan FıkJ:ıu İsJ:ıQ~ b . Rahuye adlı bir
doktora tezi hazırlamış (ı 405. Cam i atü
ümmi 'l-kura IMekkel) . ÖzdemirYücel de
İshak b . Rahuye Hayatı ve Şahsiyeti
adıyla bir yüksek lisans çalışması yapmıştır ( ı 982, MÜ Sosyal Bilimler En sti tüsü) .
BİBLİYOGRAFYA :
ibn Ra h üye. Kitabü '1-Mesa'il (haz is hak b.
MansOr ei- Kevsec, n ş r. Muha mmed b. Abdu ll ah
ez-Zahim). Kah ire 1412/1992, n eşredenin giri ş i
1, 45-56; Buhari. et-Tarif] u '1-kebfr; ı, 379-3 80;
a.mlf .. et-Tarfl]u'ş-şag ir, ll , 368; ibn Ebü Hatim, el-Cerh ue't-ta'dil, ll, 209-210; ibn Hibban . eş-Şikat, VIII , 115 - 116; ibnü 'n-Nedim.
ei-Fihrist(Tece ddüd). s. 286; Lalikai. Şerf:ıu
uşuli i' tikadi Ehli 's-sünne (n ş r. Ahmed Sa' d
Hamdan), Riyad 1402, 1, 47 ; Ebü Nuaym, fjilye, IX, 102-103; Hatib. Taril]u Bagdad, VI ,
345-355; ibn EbO Ya' la, Tabakatü 'l-fjanabile,
1, 109; ibn Asakir, Taril]u Dımaş k (Amri). VIII,
119-142; Mizzi. Teh?ibü 'i-Kema l, ll, 373-388;
Zehebi, A' lamü'n-nübela', Xl, 358-383; a.mlf..
Mizanü 'l-i' tida l, ı , 182-183; a.mlf.. Te?kiretü'lhuffa?, ll, 433-435; Safedi. el-Vafi, VIII, 386388; Sübki, Tabaka t(Tana h1). ll, 83 -93; ibn Hacer. Teh?ib ü 't-Te h?ib, ı, 2 16- 218 ; a.mlf .. elMu'cemü 'l-müfehres (nşr. Muh ammed ŞekkGr
Mahmud ei-H aci Emr1r ei-Meya dini). Bey rut
14 18/1998, s. 58, 109 , 131 - 132; Sehavi. eli'Lan bi't-teubil], s. 190; Davüdi. Tabakatü '1-müfessirin ( Lecne ), 1, 103 - 105; Keşfü '?-?Unün, 1,
442; Şevka n i. 1'/eylü '1-eutar, VIII, 26 1; Sezgin.
GAS, 1, ll O; Abdülgafür Abdülhak Hüseyin eiBelüşi. el-imam isMk b. Raheveyh ue kitabühü '1-Müsn ed, Med in e 1411/1990, s. 50-90 ,
ı 04-108, 168-19 7, 235-256; Ebu Ubeyde Meş
hür b. Hasan b. Selman- Ebü Huzeyfe Raid b.
Sabri. Mu ' cemü '1- muşannefati '1-varide fi Fethi'l-bari, Riyad 1412/1991 , s. 124, 373;Abdülgaffar Süleyman ei-Bündari v.dğr.. Mevsu'atü
ricali 'l-kütübi't-tis'a, Beyrut 1413/1993, 1, 92;
Ahmed ömer H aşim . "el-im a mü ' l-muJ:ı a ddiş i sJ:ıa ]5 b. Rahuye ve eşeruhu fı's-s ünne " , Mecelletü Külliyy eti uşüli 'd-dln bi'l-~ahire, lll, Ka hire 1405/1985, s. 49-57 ; J. Schact. "Ibn Rahwayh", Ef2 (in g). lll, 902; Ali Reffi, "İbn Rah v ey h" , DMBi, lll, 540-541; M. Yaşar Kandemir.
"eı -ca miu 's - sahih", DiA , VII, 114.
li!
ABDULLAH AYD I NLI
241

Download Report