AKILCI İLAÇ KULLANIMI Doç. Dr. Mustafa YILDIZ Fırat Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Dalı 1 AKILCI İLAÇ KULLANIMI NEDİR ? Kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre; • uygun ilacı, • uygun süre • uygun dozda, • en düşük fiyata ve • kolayca sağlayabilmeleri olarak tanımlanmaktadır. DÜNYA ‘DA AKILCI İLAÇ KULLANIMI • Dünya Sağlık Örgütü, Kenya-Nairobi toplantısı, 1985. • İlaç kullanımı ilk kez, akılcı bir çerçevede değerlendirilmiştir. • • • • Etkinlik Güvenlilik Uygunluk Maliyet En çok satılan ilaçlar (Türkiye’de) • Antibiyotikler • Ağrı kesiciler • Antiromatizmal ilaçlar • Soğuk algınlığı ilaçları • Vitaminler % % % % % 19.0 12.0 11.0 8.6 7.3 http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-7771/akilci-ilac-kullanimi.html 4 Kişilerin ilaçları; l klinik gereksinimlerine uygun biçimde l kişisel gereksinimi karşılayacak dozlarda l yeterli zaman diliminde l kendilerine/topluma en düşük maliyette l kolayca almaları için uyulması gereken kurallar bütünü AKILCI İLAÇ KULLANIMI (WHO, 1985, Nairobi) Conference of Experts on the Rational Use of Drugs, World Health Organization, Nairobi, Kenya, WHO/CONRAD/WP/RI, (25-29.12.1985). 5 Akılcı ilaç kullanımı • • • • • Doğru endikasyonda, doğru hasta Doğru ilaç Doğru doz/doğru kullanım yolu Doğru ve yeterli bilgilendirme Tedaviyi sonlandırma veya değiştirme açısından doğru zaman 6 AKILCI OLMAYAN İLAÇ KULLANIMI ÖRNEKLERİ l Astımda uzun etkili β2-reseptör agonistlerinin uygunsuz kullanımı l Her türlü dispepside H2-reseptör blokeri veya PPI kullanımı l Esansiyel HT’da çoklu ilaç tedavisi l Analjeziklerin suistimali l Ayırıcı tanı yapmadan gereksiz ilaç kombinasyonlarının kullanılması 7 AKILCI OLMAYAN İLAÇ KULLANIMININ SONUÇLARI Hasta Düzeyinde; • Tedavide yetersiz kalınması • İstenmeyen etkilerde artış • İlaç etkileşmeleri olasılığında artış • Gereksiz tedavi maliyeti, işten kalma ve kazanç kaybı gibi ekonomik zararlar • Hastalıkların tekrarlaması ya da uzaması 8 SONUÇLAR Hekim Düzeyindeki Sonuçları • Hastaların tedavisinde başarısız olma • Hastaların ve ilaç tanıtım elemanlarının etki ve baskılarına açık olma • Meslektaşlarına kötü örnek olma 9 SONUÇLAR Toplumsal Düzeydeki Sonuçları • İş gücü kaybı ve gereksiz tedavi maliyetleri • Toplum sağlığına zararlı etkiler (antibiyotik direnci) 10 AKILCI TEDAVİ SÜRECİ Adım I. Hastanın problemini tanımlayın. Adım II. Tedavi amaçlarını belirleyin. Adım III. Kişisel tedaviyi ve uygunluğunu değerlendirin. Adım IV. Tedaviye başlayın. Adım V. Hastanıza gerekli bilgileri, talimatları ve uyarıları anlatın. Adım VI. Tedaviyi izleyin (ya da sonlandırın). Adım VII. Beklenen sonuçları alamazsanız basamakları yeniden gözden geçirin. 11 KİŞİSEL TEDAVİNİN BELİRLENMESİ ve UYGUNLUĞUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ ü KİŞİSEL İLAÇ (K-İLAÇ) ü KİŞİSEL TEDAVİ (K-TEDAVİ) 12 KİŞİSEL İLAÇLAR Sürekli olarak reçete etmek için seçtiğimiz ve aşina hale geldiğimiz ilaçlardır! Tekrarlayan araştırmalardan kurtulmamızı sağlarlar. Düzenli olarak kullandıkça; etkilerini ve yan etkilerini, gözle görünür yararlılıklarını fark edebiliriz. 13 ETKİLİLİK • Tedavi amaçlarını ve tedavide belirlenen hedefleri sağlamada en etkili ilaç 14 GÜVENLİLİK • Yan etkiler • Başka ilaçlar/maddelerle etkileşim Hakkında fikir sahibi olmak 15 UYGUNLUK • Aktif madde ve dozaj uygun mu? • Doz şeması uygun mu? • İlaç kullanım süresi yeterli mi? • Kontrendikasyonlar nelerdir biliniyor mu? • Özel durumlarda kullanım? 16 MALİYET • ucuz ilaçlar tercih edilmeli. • Kanıta dayalı güvenilir çalışmalarla biyoyararlanımı (biyoeşdeğerliği) daha yüksek bulunmuş olan ilaç pahalı da olsa tercih edilir! 17 MAUA (Multi-attribute Utility Analysis) Etkililik % Güvenlilik % Uygunluk % Maliyet % Bakteriyel menenjit 80 20 0 0 Bakteriyel sistit 30 20 30 20 18 Biyoeşdeğerlik • Aynı etkin (aktif) maddeyi içeren ilaç ürünleri arasında söz konusudur. • Ön koşul farmasötik eşdeğerliktir. 19 Biyoeşdeğerlik § Farmasötik eşdeğer olan iki ilaç ürününün (test ürün ve referans ürün) aynı molar dozda verilişinden sonra biyoyararlanımlarının (hız ve derece boyutlarıyla) ve böylece terapötik etkilerinin hem etkililik hem de güvenlilik açısından aynı olmasını sağlayacak derecede benzer olması 20 Kısıtlılıklar • Farmakokinetik parametreler açısından bireysel farklılıklar ?? (n³12) • Irksal farklılıklar ?? • Cinsiyet farklılıkları • Yaşlılar ve çocuklar • Gerçek hayattaki uygulamalar?? – Hastalık varlığı, organ yetmezliği – Tekrarlayan dozda kullanım 21 • Biyoeşdeğerlik çalışmaları bize jenerik ilacın biyoyararlanımının referans ilaca yakın olduğunu söyler! • İlacın etki yerindeki durum??? “Terapötik eşdeğerlik” • Kullanılan eksipiyanlar??? – prezervatifler, pH ayarlayıcıları, antioksidanlar, kalınlaştırıcılar, tamponlar, tonisiteyi ayarlayan maddeler “Klinik eşgüvenlilik” 22 Bir jenerikten diğerine geçişte... • tedaviye uyum sorunu olabileceği, • birlikte alınan tedavilerle uyumsuzluk olabileceği, • hastalık tekrarları (etkililik kaybı) olabileceği, • advers etkilerde artış (güvenlilik kaybı) olabileceği, akılda tutulmalıdır 23 HASTAYA GEREKLİ BİLGİLERİN, TALİMATLARIN ve UYARILARIN ANLATILMASI İyi seçilmiş bir ilaç tedavisi İyi bir hasta-hekim ilişkisi Önemli bilgi, talimat ve uyarılar için yeterli zaman ayırılması Tedaviye uyumu artırır!! 24 Hastaya verilmesi gereken asgari bilgiler èİlacın Etkileri nelerdir İlaç kullanımı neden gereklidir ? Hangi semptomlar bu ilaçlarla geçecek, hangileri geçmeyecek ? İlacın tedavi etkisi ne zaman başlayacak ? İlaç düzensiz alınırsa ya da alınmazsa ne olması beklenir ? 25 Hastaya verilmesi gereken asgari bilgiler èYan Etkileri Hangi yan etkiler oluşabilir ? Hasta bunları nasıl fark edecek ? Ne kadar sürecek ? Ne kadar ciddi olacak ? Bunlar için ne yapılabilir ? 26 Hastaya verilmesi gereken asgari bilgiler èTalimatlar İlaç nasıl alınmalı ? İlaç ne zaman alınmalı ? Tedavi ne kadar devam etmeli ? İlaç nasıl saklanmalı ? Kalan ilaçları ne yapmalı ? 27 Hastaya verilmesi gereken asgari bilgiler èUyarılar İlaç ne zaman alınmamalı ? Azami doz nedir ? Tedavinin tümünün uygulanması neden gereklidir ? 28 Hastaya verilmesi gereken asgari bilgiler èKontrol Hasta hekime ne zaman tekrar gelmeli ? Hangi durumlarda daha önce gelmeli ? Kontrole geldiğinde doktor hastadan hangi bilgileri almak isteyecek ? 29 Hastaya verilmesi gereken asgari bilgiler èHer Şey Açık mı? Hasta her şeyi anladı mı ? En önemli bilgileri tekrarlaması istenir. Hastanın başka sorusu var mı ? 30 UYGUN OLMAYAN İLAÇ KULLANIMI ETKİLERİ Tedavi kalitesinin düşmesi: • Belirli bir toplumda görülen ölüm sıklığında artma • Belirli bir toplumda görülen hastalık sıklığında artma Kaynakların boş yere kullanılması: • Sağlığa ayrılan bütçede ilaç harcamalarının gereksiz oranda fazla yer tutması • Tedavi süresinin uzaması nedeni ile zaman kaybı TEDAVİNİN İZLENMESİ (SONLANDIRILMASI) • Pasif izleme • Aktif izleme 32 Son söz..... • İlacı iyi bilelim! • Hastada uygunluğunu iyi değerlendirelim! • Tedaviyi iyi anlatalım! • Tedaviyi iyi izleyelim! 33 TEŞEKKÜR EDERİM 34