HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI -VI Kavramı Müeyyide Türleri MÜEYYİDE(YAPTIRIM)? • Hukuk kurallarının emrettiği veya yasakladığı davranışı yapma sonucu karşılaşılan duruma müeyyide (yaptırım) denir. • Yani yaptırım; bir hukuk kuralının ihlaline tepki olarak gösterilen ve hukuk düzeni tarafından öngörülen cebirdir. • Kural olarak hukuk kuralına uyma, devletin zorlayıcı gücü ile sağlanır. • Bu bakımdan bir hukuk kuralına aykırı hareket edildiğinde, bu kurala ilişkin yaptırımın uygulanacağı inancı insanları hukuk düzenine boyun eğmeye zorlar. UNSURLARI? 1. Müeyyide hukuk kuralının ihlaline tepki olarak gösterilir. 2. Müeyyidenin özünde cebir vardır. Cebir, kişinin malvarlığına, özgürlüğüne verilen zorlayıcı sınırlamadır. 3. Cebir, hukuk düzeni tarafından öngörülmelidir. MÜEYYİDENİN TARİHSEL GELİŞİMİ Yaptırımın ilk biçimi kişisel öç halinde kendini göstermekteydi. Kişisel öç sisteminde herkes kendisine yapılan haksız hareketlerin failini dilediği şekilde cezalandırabilirdi. Öç almanın yerine daha sonra kısas esası benimsendi. Süreç sonunda uzlaşma usulü ortaya çıktı. En son olarak ise devletin tekel olarak cezalandırma hakkı kabul edildi böylece müeyyide merkezileşmiş oldu. YAPTIRIM TÜRLERİ CEBRİ İCRA • Yükümlülüğünü yerine getirmeyen borçlunun devlet gücü aracılığıyla zorla borcunu yerine getirmeye mecbur ettirilmesidir. • İki çeşit cebri icra yöntemi vardır: – Bireysel (icra takibi) – Toplu icra (İflas takibi) • Bireysel icrada; borcunu yerine getirmeyen borçluya karşı bir veya birkaç alacaklının talebi ile haciz yoluna gidilmesi ve cebri icra organlarınca borçlunun mallarına el konularak satılmasıdır. • Toplu icrada (iflas) ise borçlunun karşısında tüm alacaklılar vardır. • Cebri icra; bazı hukuk kurallarına uymayan kişilerin ceza ile değil,devletin emirlerini zorlama biçiminde ortaya çıkan müeyyide çeşididir. • Özel hukuk ilişkilerinden kaynaklanan yükümlülükler genelde icra daireleri tarafından icra ve iflas kanunun öngördüğü usullere göre cebre icra edilir. • Ör. Konusu para olan bir alacak var ise borçluya ödeme emri gönderilir. Borçlu borcun yine ödemez ise borçlunun mallarına haciz konulur. Daha sonra bunlar satılır. Alacaklının parası ödenir. Artan varsa borçluya geri iade edilir. TAZMİNAT • Bir kimsenin, bir hukuk kuralına veya yaptığı sözleşmeye aykırı davranması sonucunda sebep olduğu zararın bedelini karşılama yükümlülüğüdür. • Tazminatta UNUTULMAMASI gereken kelimeler zarar ve bedeldir. • Tazminat maddi veya manevi olabilir. GEÇERSİZLİK • Bir hukuk işleminin kanunlara uyulmadan yapılması sonucunda ortaya çıkan müeyyide çeşitlerindendir. • a. Yokluk ve • b. Butlan olmak üzere iki çeşidi vardır. a. Yokluk • Bir hukuki işlemde kanun öngördüğü kurucu unsurlardan en az birine uyulmaması halinde o işlemin oluşmamış sayılmasıdır. • Bu tür işlemlere keenlemyekün de denir. Hukuken hiç doğmamış, hukuk aleminde hiç ortaya çıkmamış işlem olarak adlandırılabilir. • Ör. Evlendirme memuru tarafından yapılmayan evlilik yani resmi nikah olmadan imam tarafından yapılan dini nikah bir evlendirme işlemi olarak geçerli değildir. Böyle bir evlilik yok hükmün sayılır. Böyle bir evliliğin hukuk düzeninde hiçbir geçerliliği yoktur. • Sonuç: Koca ölürse,karısı onun mirasını alamaz. b. Butlan • Bir hukuk işleminde baştan itibaren hukuk sonuçlarını meydana getirmemesi veya sonradan da geçerli kılınmaması demektir. • 1. Mutlak butlan ve • 2. Nispi butlan olarak ikiye ayrılır. 1. Mutlak Butlan (Kesin Hükümsüzlük) • Bir hukukun öngördüğü kurucu unsurları bulmakla birlikte, kanun emredici hükümlerine aykırı olmasıdır. • Borçlar kanunu 27. maddeye göre, “kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkansız olan işlemler” kesin olarak hükümsüzdür. • Yani mutlak butlanca sakattır. • Ör. Medeni Kanun 129. maddeye göre bir kimse amcası, halası, dayısı ve teyzesi ile evlenemez. Böyle evlilikler yasaktır. • Ancak evlenmiş ise bu evlilik kanun emredici hükmüne aykırıdır. Dolayısıyla mutlak butlan ile sakattır. • Yani bu evlilik hukuk aleminde vardır fakat geçersizdir. • Böyle bir evliliğin iptalini hakim isteyebileceği gibi savcıda re’sen butlan davası açar. • Ancak bu evlilik hakim tarafından evliliğin butlanına karar verilinceye kadar var olduğu kabul edilir. • Mutlak butlan ile yokluk birbirinden farklı kavramlardır. • Yokluk, hukuken hiç doğmamış, baştan itibaren geçerliliği bulunmayan bir işlemdir. • Mutlak butlan da ise işlem hukuken doğmuş ama geçersizdir. • Yoklukta bebek hiç doğmamış, mutlak butlan da ise ölü doğmuştur. Mutlak butlanın başlıca özellikleri: 1. Mutlak butlan herkes tarafından ileri sürülebilir. 2. Mutlak butlan iddiası zamanaşımına uğramaz. 3. Hakim tarafından resen göz önünde bulundurulur. 4. Taraflar kendi aralarında anlaşma sağlasa bile mutlak butlan ile geçersiz olan işlem geçerli hale gelmez. 2. Nispi Butlan (İptal Edilebilirlik) • Kanunun öngördüğü unsurlara sahip olan ve kanunun emredici hükümlerine de aykırı olmayan bir işlem, ve o işlemi oluşturan iradede bir sakatlık varsa buna nispi butlan denir. • Nispi butlan başta geçerli olan bir hukuki işlem, taraflardan birinin onun iptalini istemesiyle geçersiz hale gelmektedir. • Bu nedenle nispi butlana ‘iptal edilebilirlik’ de denir. Geçerlilik Unsuru İşlem Eksikliği • Ayırt etme gücünden mahrum olanın yaptığı sözleşme • Temsil yetkisi olmayan temsilcinin yaptığı sözleşme • BUNLARA A S K I D A G EÇ ERSİ Z L İ K DENİR VE SONRADAN ONAY İLE HUKUKİ İŞLEM SONUÇLARINI DOĞURUR. Nisbi Butlan Mutlak Butlan (İptal Edilebilirlik) (Kesin Hükümsüzlük ) • Yanılma, Aldatma, Korkutma, Aşırı yararlanma hallerindeki irade sakatlıkları • BUNLARA A S K I D A G EÇ ER L İ L İ K DENİR VE GEÇMİŞE ETKİLİ OLARAK SÖZLEŞME ORTADAN KALDIRILABİLİR. • Hukuka, Ahlaka, Kamu düzenine, emredici hukuk kurallarına, kişilik haklarına,işlem konusunun imkansızlığına, kanuni şekle aykırılık, • Muvazaa • BUNLARDA K E S İ N G EÇ ERSİ Z L İ K VARDIR. BUNLAR BATILDIR. ZAMAN GEÇMESİ İLE GEÇERLİLİK KAZANMAZ. KAMU HUKUKU MÜEYYİDELERİ • Kamu hukuku müeyyideleri; Cezai müeyyideler ve idari müeyyideler olmak üzere ikiye ayrılırlar. a. Cezai Müeyyideler: Ceza hukuku kurallarının müeyyidesi ‘ceza’ dır. Cezalar ağırlıklarına göre çeşitlere ayrılır. Bunlar: i. ii. iii. iv. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, Müebbet hapis cezası, Süreli hapis cezası ve Adli para cezası müeyyideleridir b. İdari Müeyyideler: ‘Özel kişilere karşı müeyyideler’ ve ‘idareye karşı müeyyideler’ olmak üzere ikiye ayrılır. Özel Kişilere Karşı Müeyyideler: i. İdari para cezası, mülkiyetin kamuya geçirilmesi, el koyma, yıkım, sürücü belgesinin geri alınması gibi çok çeşitli idari müeyyideler vardır. ii. Bu müeyyideleri kural olarak mahkemeler değil idare verir. iii. İDARELER hiçbir zaman hürriyeti bağlayıcı ceza veremezler. iv. İdari müeyyideler, idari merciler tarafından idari karar biçiminde verilir. v. İlgisine tebliğ edilir. İlgili kişi, kararın tebliğ tarihinden itibaren en geç 15 gün içinde sulh ve ceza mahkemesine başvurabilir. vi. Disiplin cezaları da birer idari karardır. Ve bunlara karşı idari yargıda dava açılabilir. İdareye Karşı Müeyyideler: • İdare, yani kamu tüzel kişileri de yaptıkları eylem ve işlemler ile hukuk kurallarını ihlal edebilirler. • Böyle durumda idare mahkemeleri idare aleyhine bazı müeyyidelerin uygulamasına karar verir. • Bu müeyyideler ,‘yokluk’,’iptal’ ve ‘tazminattır’. YOKLUK • İdare bazen hukuka çok ağır bir şekilde aykırı işlemler yapabilir. Bu durumda idare mahkemesi idarenin yaptığı işlemin ‘yokluk’ ile malül olduğunu, yok hükmünde olduğunu kabul eder. • Ör. Bir rektörün evli çift hakkında boşanma kararı vermesi… İPTAL • Hukuka aykırı olan bir idari işlemin geçersizliğinin bir mahkeme tarafından tespit ve ilan edilmesidir. • İdari işlemin iptal edilmesi için ilgili kişiler tarafından idare mahkemesinde ‘iptal davası’ açılması gerekir. • Bu davada idare mahkemesi idari işlemin hukuka aykırı olduğu kanaatine varırsa bu işlemi iptal eder. • İptal kararları geçmişe yürür. TAZMİNAT • İdarenin yaptığı hukuka aykırı eylem ve işlemle bireylere zarar vermesi de mümkündür. • Bu durumda idarenin işlemi iptal etmesi yetmez. Ayrıca bir müeyyide olarak idarenin kişilere verdiği zararı ödemesi gerekir. • Böylece idarenin işlemleriyle kişilere zarar vermesi durumunda karşılaşacağı müeyyide ‘tazminat’ tır.
© Copyright 2024 Paperzz
