türk dilinin dünya dilleri arasındaki yeri

İÇİNDEKİLER
• Türk Dilinin Dünya Dilleri Arasındaki
Yeri
• Türk Dilinin Gelişmesi ve Tarihî
Devreleri
HEDEFLER
TÜRKÇENİN KİMLİK BİLGİLERİ
• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Türk dilinin dünya dilleri arasındaki yerini
kavrayabilecek,
• Türk dilinin tarihî dönemlerini kavrayabilecek,
• Türkçenin dünya dilleri arasındaki yerini
açıklayabilecek,
• Türkçenin gelişimini ve tarihî dönemlerini
söyleyebileceksiniz.
TÜRK DİLİ - I
ÜNİTE
4
Türkçenin Kimlik Bilgileri
GİRİŞ
Dünya üzerinde 3000’den fazla dil konuşulmaktadır. Bu dillerden bir kısmı
sadece belli bir bölgede ve kabileler arasında kullanılmaktadır.
Türkçe ise tarihi 4500 yıl öncesine kadar uzanan, dünyanın en eski ve en çok
konuşulan dillerinden biridir. Türkçenin tarihî gelişim süreci Ön Türkçe, Eski Türkçe,
Orta Türkçe ve Yeni Türk Dili şeklinde dönemlere ayrılır. Türkçe, Ural-Altay dil
ailesinin Altay koluna mensup sondan eklemeli bir dildir.
Türkçe, yapısal özellikleri açısından sağlam kuralları olan dünya üzerindeki
en eski dillerden biridir. Birçok dil araştırmacısı Türkçenin bu özelliklerini tespit
etmiştir. Bu ünitede Türkçenin tarihî gelişim süreci üzerinde durulacaktır.
TÜRK DİLİNİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ
1- Türkçe Ural-Altay dil ailesinin Altay koluna mensuptur.
2- Türkçe sondan eklemeli bir dildir. Kökler değişmez, yapım ve çekim ekleri
vardır. Öncelik yapım eklerinindir. Yapım ekleri anlam; çekim ekleri de
görev belirler.
3- Türkçede ünlüler arasında kalınlık-incelik ve düzlük-yuvarlaklık; ünsüzler
arasında ise sertlik-yumuşaklık uyumu vardır.
4- Söz diziminde kelimeler yardımcı ögelerden ana ögeye doğru sıralanır.
TÜRK DİLİNİN GELİŞMESİ VE TARİHÎ DEVRELERİ
Türkçe, tarihi 4500 yıl öncesine kadar uzanan, dünyanın en eski ve en çok
konuşulan dillerinden biridir.
Tarihî gelişim evreleri şöyle sıralanabilir:
Ön Türkçe (Pre-Turkish)
Tarih öncesi konuşulan Ön Türkçe, Ön Altayca’ya kadar uzanır.
Burada Ön Moğolca, Ön Mançu Tunguzca ve Ön Korece (belki de Japonca) ile
akrabalığı vardır.
Çuvaşça ve Yakutça adlı iki Türk lehçesi, bilinmeyen bir devirde Ana
Türkçeden ayrılarak birer lehçe özelliği kazanmışlardır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
2
Türkçenin Kimlik Bilgileri
Eski Türkçe
Türkçeyi ele geçen metinlerle ve “Türk” adı ile takip edebildiğimiz devredir.
Tarih olarak M.S. VI-XI. yüzyıllar arasını kapsar. Orhun yazıtlarıyla Uygur metinlerini
içine alan bu dönem Köktürkçe ve Uygur Türkçesi dönemleri olmak üzere ikiye
ayrılır.
Köktürkçe
Çoyren ya da Çoyron yazıtı, Türk dilinin tarihi bilinen en eski belgesidir. M.S.
687-692 tarihlerini taşır. Köktürk işaretli 6 satırdan ibarettir.
Eski Türkçe ile ilgili en geniş bilgiyi Orhun/Köktürk Yazıtları’ndan
öğreniyoruz. Köktürk Yazıtları, Bilge Tonyukuk (M.S. 716, iki taş hâlinde), Kül Tigin
(M.S. 732) ve Bilge Kağan (M.S.735) adına dikilmiş mezar kitabelerinden oluşur.
Yazıtlar, İlteriş Kağan’ın oğulları Bilge Kağan ve Kül Tigin ile bilge vezir
Tonyuyuk adına dikilmiş “bengü taşlar”dır.
Yazıtları Yolluğ Tigin adlı Türk prens yazmıştır.
Orhun Kitabeleri’ni, ilk defa Danimarkalı Wilhelm Thomson (Vilhelm Tamsın)
okumuştur.
Kitabelerde kullanılan işaretlerin pek çoğu, Türk dilinin fonetiği (ses bilgisi)
ile açıklanabilecek, ayrıca Türklerin yaşama tarzı hakkında bilgi verecek özellikler
taşır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
3
Türkçenin Kimlik Bilgileri
Uygurca
Uygurlar hakkında bildiklerimiz Çin kaynakları ile bazı Uygur yazıtlarından
edindiğimiz bilgilere dayanır.
745 yılında Kutluk Bilge Kül Kağan’ın Uygur İmparatorluğunu kurarak tahta
oturduğunu biliyoruz. 747’de kağanın ölümü üzerine tahta oğlu Moyon Çor geçti.
Moyon Çor’un önemi, bıraktığı yazıttadır.
Uygurlar çağdaşlarına göre medeniyet alanında öncü olmuş, güzel sanatlar
ve baskı sanatı yönünden ileri bir seviyeye ulaşmışlardır.
Uygurların oyma basma tekniği yanında “kep” denilen hareketli harflerle
matbaa kurup kitap bastıkları bilinmektedir. Torbalar içinde korunan bu harfler ve
bu harflerle basılmış kitaplar bugüne ulaşmıştır.
Uygurlar, hâkim oldukları dönemde yüksek kültür ve medeniyetlerine paralel
olarak zengin bir edebiyat da kurmuşlar, yazdıkları kitaplarla kütüphaneler
oluşturmuşlardır.
Orta Türkçe
XIII. yüzyıl başlarından itibaren gelişen Türkçeye Orta Türkçe denir. Doğuda
eski Türk yazı diline bağlı olarak gelişen Çağatayca vardır. Batıda ise Arapça ve
Farsçadan etkilenen Osmanlı Türkçesi ortaya çıkar.
Çağatayca Orta Asya’da, Osmanlı Türkçesi Anadolu’da zengin kütüphaneler
oluşturur. Ancak Osmanlı Türkçesi Arapça ve Farsçanın etkisi altında kalmıştır.
“Tün ve gece” kelimeleri yanına Arapçadan “leyl” ve Farsçadan “şeb”i alır.
“küneş/güneş” kelimesinin yanına Arapçadan “şems”, Farsçadan “mihr” ve
“hurşit” gelip oturur.
Böylece örneğin 50 bin kelimelik sözlük 150 bin kelimeye çıkar. Osmanlı
Türkçesinin zenginliği buradan gelir.
Yeni Türk Dili
XX. yüzyılın başlarından itibaren gelişen Türkçeye Yeni Türk Dili denilebilir.
Bu dönemde bütün Türk dünyasında Batılılaşma ile birlikte dilde ve özellikle yazı
dilinde büyük değişiklikler meydana gelmiştir.
Tanzimat döneminden itibaren (özellikle 1876’dan sonra) Türkçenin imla ve
sözlük sorunlarına çözümler aranmaya başladı.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
4
Türkçenin Kimlik Bilgileri
Aruzdan heceye dönüldü.
İkinci Meşrutiyet’ten (1908) sonra, Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin ve Ali Canip
Yöntem “Yeni Lisan” adlı makaleyle halkın anlayacağı yeni bir Türkçenin kapılarını
araladı. Dil sadeleştirildi.
Ömer Seyfettin’in hikayeleri bu dilin kullanıldığı ilk metinlerdi.
Millî edebiyat döneminde aynı anlayış sürdürüldü.
1928’de gerçekleştirilen Harf İnkılâbının ardından Mustafa Kemal’in emriyle
“Türk Dili Tetkik Cemiyeti” (Türk Dil Kurumu) kuruldu.
Türk dilinin gelişimi ve dünya dilleri arasındaki yeri araştırıldı.
Kelime ve gramer çalışmaları yapıldı.
Yabancı kelimelerin halk dilindeki karşılıkları derlendi.
1930’lu yıllardan 70’li yıllara kadar dilde sadeleşme çalışmaları yoğun bir
biçimde devam etti.
Bugün kullandığımız Türkçe, konuşma ve yazı dili arasında farkın kalmadığı
yalın, anlaşılır ve zengin bir bilim ve sanat dilidir.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
5
Özet
Türkçenin Kimlik Bilgileri
•Türkçe Ural-Altay dil ailesinin Altay koluna mensuptur ve sondan eklemeli
bir dildir.
•Türkçede kelime kökleri değişmez. Kökten yeni kelimeler türetmek için
yapım ve çekim ekleri kullanılır. Sözcük kurmada öncelik yapım eklerinindir.
Yapım ekleri anlamı, çekim ekleri de görevi belirler.
•Türkçede ünlüler arasında kalınlık-incelik ve düzlük-yuvarlaklık uyumları
vardır. Ünsüzler arasında ise sertlik-yumuşaklık uyumu vardır.
•Söz diziminde kelimeler yardımcı ögelerden ana ögeye doğru sıralanır.
•Türkçe, tarihi 4500 yıl öncesine kadar uzanan, dünyanın en eski ve en çok
konuşulan dillerinden biridir.
•Türkçenin tarihî gelişim süreci Ön Türkçe, Eski Türkçe, Orta Türkçe ve Yeni
Türk Dili şeklinde dönemlere ayrılır.
•Ön Türkçe tarih öncesini, Eski Türkçe Köktürk ve Uygur dönemini, Orta
Türkçe Çağatayca ve Osmanlı Türkçesi evresini, Yeni Türk Dili ise 20. yüzyıl
başından itibaren geçerli olan evreyi içine alır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
6
Türkçenin Kimlik Bilgileri
DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Aşağıdakilerden hangisi Türkçenin özelliklerinden biri değildir?
a) Türkçe Ural-Altay dil ailesinin Altay koluna mensuptur.
Değerlendirme sorularını
sistemde ilgili ünite
başlığı altında yer alan
“bölüm sonu testi”
bölümünde etkileşimli
olarak
cevaplayabilirsiniz.
b) Türkçe sondan eklemeli bir dildir. Kökler değişmez, yapım ve çekim
ekleri vardır. Öncelik yapım eklerinindir. Yapım ekleri anlam; çekim
ekleri de görev belirler.
c) Türkçede ünlüler arasında kalınlık-incelik ve düzlük-yuvarlaklık
uyumları vardır. Ünsüzler arasında ise sertlik-yumuşaklık uyumu vardır.
d) Söz diziminde kelimeler yardımcı ögelerden ana ögeye doğru sıralanır.
e) Türkçe önden eklemeli bir dildir.
2. Çuvaşça ve Yakutça tarihin bilinmeyen bir döneminde ayrılan iki lehçedir.
Buna göre bu iki lehçe Türk dilinin hangi devresinde ayrılmış olabilirler?
a) Ön Türkçe dönemi
b) Eski Türkçe dönemi
c) Köktürkçe dönemi
d) Uygurca dönemi
e) Orta Türkçe dönemi
3. Türk dilinin tarihi bilinen en eski metni aşağıdakilerden hangisidir?
a) Bilge Tonyukuk
b) Çoyren ya da Çoyron yazıtı
c) Kül Tigin
d) Bilge Kağan
e) Şine Usu Kitabesi
4. Orhun Kitabeleri ilk defa aşağıdakilerden hangisi tarafından okunmuştur?
a) Strahlenberg
b) Yardintsev
c) Wilhelm Thomson
d) Reşit Rahmeti Arat
e) Muharrem Ergin
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
7
Türkçenin Kimlik Bilgileri
5. Orhun Yazıtlarını aşağıdakilerden hangisi yazmıştır?
a) İlteriş Kağan
b) Bilge Kağan
c) Yoluğ Tigin
d) Kül Çor
e) Bilge İşbara Tangan
Cevap Anahtarı: 1-E, 2- B , 3- A , 4- C , 5-C
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
8
Türkçenin Kimlik Bilgileri
YARARLANILAN KAYNAKLAR
Gülensoy, T. (2001). Türkçe El Kitabı. Ankara: Akçağ.
Yavuz, K. , Yetiş, K. ve Birinci, N. (1996). Üniversite Türk Dili ve Kompozisyon
Dersleri. İstanbul: Bayrak.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi
9

Download Report