••
••
••
MILLI GELIRIN UC AYlıK .
DON• EMLER
lTı BARIYLE
•
••
TAHMINI, DOLARLA
IFADESI
•
•
VE GELIR YOLU ILE
HESAPLANMASI ·
••
• •
i
•
SÜLEYMAN ÖZMUCUR
İSTANBUL
TİCARET ODASI
YAYIN NO: 1 9 8 7 - 1
•
•
o®
MILLI GELIRIN UC AYLıK
DÖNEMLER ITIBARIYLE
TAHMINI, DOLARLA IFADESI
VE GELIR YOLU ILE
HESAPLANMASı
SÜLEYMAN ÖZMUCUR
İSTANBUL-1987
BU KiTAPTAKi GÖRÜŞLER
YAZARıN KENDisiNE AiTTiR.
CAN MATBAA
Biçkiyurdu Sok. Güz Han. No: 10
Cağaloğlu-istanbul
Tel: 511 86 66
SUNUŞ
Bilindiği g i b i , ü l k e m i z d e milli gelir h e s a p l a r ı Devlet İstatistik E n s t i t ü s ü t a r a f ı n d a n
y a p ı l m a k t a ve cari v e sabit f i y a t l a r l a g a y r i safi y u r t i ç i hasıla, g a y r i safi milli hasıla,
fert b a ş ı n a milli gelir r a k a m l a r ı T ü r k Lirası ü z e r i n d e n v e r i l m e k t e d i r .
A n c a k , u l u s l a r a r a s ı m u k a y e s e l e r y a p ı l a b i l m e s i için, milli g e l i r i n d o l a r l a ifadesi g e ­
rekli o l m a k t a d ı r . Milli gelirin d o l a r l a i f a d e s i n d e e l d e e d i l e n r a k a m y ı l d a n yıla d ü ş m e
g ö s t e r m e k t e , dolayısıyla fert b a ş ı n a bin d o l a r c i v a r ı n d a k i gelir d ü z e y i g e r ç e k ç i g ö ­
r ü n m e m e k t e d i r . O y s a reel o l a r a k o r t a l a m a s a t ı n a l m a g ü c ü y ü k s e l m e k t e d i r .
G e r ç e k ç i o l m a y a n b u d u r u m u n i n c e l e n m e s i ve s a t ı n a l m a g ü c ü a ç ı s ı n d a n çeşitli
ü l k e l e r l e reel m u k a y e s e l e r y a p ı l m a s ı a m a c ı y l a , " M i l l i G e l i r i n U ç A y l ı k D ö n e m l e r İti­
b a r i y l e T a h m i n i , D o l a r l a İfadesi ve Gelir Y o l u ile H e s a p l a n m a s ı " k o n u l u bir araştır­
m a yapılmıştır.
K o n u y u u y g u l a m a l ı y a k l a ş ı m l a r l a e l e a l a r a k b u araştırmayı g e r ç e k l e ş t i r e n Doç. Dr.
S ü l e y m a n Ö z m u c u r ' a bu v e s i l e ile t e ş e k k ü r l e r i m i z i s u n a r k e n , a r a ş t ı r m a n ı n ilgililere
yararlı o l m a s ı n ı dileriz.
Dr. İsmail Ö z a s l a n
Genel Sekreter
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
j
J
ÖNSÖZ
B u ç a l ı ş m a milli m u h a s e b e s i s t e m i n i n v e T ü r k i y e ' d e u y g u l a n m a k t a k i b i ç i m i n i n bir
d e ğ e r l e n d i r m e s i n i y a p m a y ı a m a ç l a m a k t a d ı r . Milli gelir i s t a t i s t i k l e r i m i z d e e k s i k l i ğ i n i
h i s s e t t i ğ i m i z milli g e l i r i n g e l i r y o l u ile t a h m i n l e r i , üç aylık d ö n e m l e r itibariyle milli g e ­
lir v e uluslararası k a r ş ı l a ş t ı r m a l a r d a k u l l a n ı l a n alım g ü c ü p a r i t e s i t a r a f ı m ı z d a n t a h ­
m i n edilmiştir. D i l e ğ i m i z b i z i m t a h m i n l e r y e r i n e D e v l e t İstatistik E n s t i t ü s ü h e s a p l a r ı ­
nı k u l l a n a b i l m e k t i r .
Ç a l ı ş m a n ı n o r t a y a ç ı k m a s ı n d a Prof. Dr. D e m i r Demirgil v e E r d o ğ a n Ö z ö t ü n ' ü n kat­
kıları b ü y ü k t ü r . D o ç . Dr. Y a ş a r G ü r g e n v e Ziraat Y ü k . M ü h . M e h m e t B a ş a ğ a l a r t a ­
rım s e k t ö r ü n d e k i ü r e t i m v e m a l i y e t l e r k o n u l a r ı n d a b a n a ç o k y a r d ı m c ı o l d u l a r . K e n d i ­
lerine t e ş e k k ü r b o r ç l u y u m .
K i t a p t a k i h e s a p l a r ı n yapıldığı S i b e r n e t i k S i s t e m l e r B i l g i s a y a r K u r u m u e l e m a n l a ­
r ı n d a n b ü y ü k y a r d ı m v e a n l a y ı ş g ö r d ü m . K e n d i l e r i n e t e ş e k k ü r ü z e v k l i bir g ö r e v bili­
rim.
B u kitabın y a r a r ı n a i n a n a n v e b a s ı l m a s ı için her t ü r l ü d e s t e ğ i s a ğ l a y a n İ s t a n b u l
Ticaret Odası'na teşekkür ederim.
Sürat Daktilo Koli. Şti. elemanları raporun daktilosunu, Can M a t b a a kitabın dizgi
v e baskısını s ü r a t l e v e titizlikle g e r ç e k l e ş t i r d i l e r . K e n d i l e r i n e t e ş e k k ü r e d e r i m .
Bebek, İstanbul
E k i m , 1986
Süleyman Özmucur
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ
3
ÖNSÖZ
5
I. M İ L L İ M U H A S E B E S İ S T E M İ
9
1 . Milli M u h a s e b e S i s t e m i n i n G e n e l Ö z e l l i k l e r i
14
2.
3.
4.
5.
6.
7.
17
19
19
26
26
26
34
Üretim
Tüketim
Birikim
Dış İ ş l e m l e r
Bilançolar
Konsolide Hesaplar
Kaynaklar
II. T Ü R K İ Y E ' D E K İ U Y G U L A M A L A R Ü Z E R İ N E G Ö R Ü Ş V E Ö N E R İ L E R
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Ü r e t i m ve H a r c a m a l a r Yolları İle G S M H
Makro Denge
1985 Girdi/Çıktı T a b l o s u
Kamu Dengesi
Hanehalkı Tüketimi
B i l a n ç o ve F o n A k ı m ı
Milli B i l a n ç o ve Milli Servet H e s a p l a r ı
Bölgesel Hesaplar
Gelir Dağılımı
Kaynaklar
III. G A Y R İ S A F İ M İ L L İ H A S I L A N I N G E L İ R Y O L U İLE T A H M İ N L E R İ
VE GELİRİN DAĞILIMI, 1963-1986
1.
2.
3.
4.
5.
Faktör Gelirlerinin Hesaplanması
T a r ı m Dışı M a a ş v e Ücret T a h m i n i
Diğer F a k t ö r G e l i r l e r i n i n T a h m i n i
Gelir Dağılımı
B ü y ü k İ m a l a t S a n a y i i n d e M a a ş v e Ü c r e t l e r i n Payı
Kaynaklar
35
41
42
43
45
45
47
48
58
58
60
61
63
64
78
78
84
96
IV. Ü Ç A Y L I K D Ö N E M L E R İ T İ B A R İ Y L E G A Y R İ S A F İ M İ L L İ H A S I L A
T A H M İ N L E R İ , 1981-1986
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Tarım
Sanayi
İnşaat
Ticaret
Ulaştırma, Haberleşme ve D e p o l a m a
Mali M ü e s s e s e l e r
99
104
116
116
117
117
117
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
/ 28.
29.
Konut Sahipliği
S e r b e s t M e s l e k v e Kişisel H i z m e t l e r
İzafi B a n k a Hiznfietleri
Devlet Hizmetleri
İthalat V e r g i l e r i
G a y r i Safi Y u r t i ç i Hasıla
Dış A l e m N e t F a k t ö r Geliri
G a y r i s a f i Milli H a s ı l a
Toplam Kaynaklar
Y u r t Dışı K a y n a k l a r
Toplam Tüketim
Toplam Yatırım
Toplam Tasarruf
N e t Dolaylı V e r g i l e r
Amortisman
Faktör G e l i r l e r i
Tarım Geliri
Maaş ve Ücretler
Diğer Gelirler
T a r ı m K a t m a D e ğ e r i ( 1 9 6 8 Fiyatlarıyla)
S a n a y i K a t m a D e ğ e r i ( 1 9 6 8 Fiyatlarıyla)
H i z m e t l e r ( 1 9 6 8 Fiyatlarıyla)
G S M H ( 1 9 6 8 Fiyatlarıyla)
Kaynaklar
V. M İ L L İ G E L İ R İ N D O L A R İLE İ F A D E E D İ L M E S İ N D E K İ
VE ALIM GÜCÜ YÖNTEMİ
•
117
118
118
118
118
118
118
118
118
118
119
119
119
121
121
121
121
121
121
121
125
125
125
126
SAKINCALAR
129
1 . Milli G e l i r i n D o l a r l a İfade E d i l m e s i n d e k i S a k ı n c a l a r
131
2. Alım G ü c ü Paritesi
Kaynaklar
136
143
I. MİLLİ MUHASEBE SİSTEMİ
Milli m u h a s e b e h e s a p l a r ı n ı n a n a g a y e s i e k o n o m i k s i s t e m i n işleyişinin a n a l i z i i ç i n
g e r e k l i o l a n bilgi ç e r ç e v e s i n i n y a r a t ı l m a s ı d ı r .
M o d e r n bir e k o n o m i k s i s t e m m i l y o n l a r c a alım s a t ı m ilişkilerinin a ğ ı n d a n o l u ş m a k ­
tadır. Kişiler e m e k l e r i n i n karşılığı o l a n ü c r e t i v e y a s a h i p o l d u k l a r ı s a b i t varlığın g e l i r i ­
ni alırlar ve b u geliri t ü k e t i m ihtiyaçlarını k a r ş ı l a m a k t a v e y a sabit varlık a l m a k t a k u l ­
lanırlar. F i r m a l a r d i ğ e r f i r m a l a r d a n ü r e t i m d e k u l l a n m a k ü z e r e m a l v e h i z m e t alırlar
v e işçilere v e y a d i ğ e r f a k t ö r h i z m e t l e r i n e ö d e m e y a p a r l a r . B u n u n karşılığında ü r e t ­
m i ş o l d u k l a r ı m a m u l l e r i p a z a r d a s a t a r l a r . Devlet kişi ve f i r m a l a r d a n vergi t o p l a r v e
b u n u n karşılığında k a m u h i z m e t l e r i n i ve t r a n s f e r ö d e m e l e r i n i g e r ç e k l e ş t i r i r . E k o n o ­
m i k a n a l i z için iktisatçılann b u m u a m e l e l e r k o n u s u n d a bilgi s a h i b i o l m a s ı g e r e k i r .
B u i h t i y a c a e k o n o m i k h e s a p l a r c e v a p verebilir.
3 0 0 yıl ö n c e b a ş l a y a n (Tablo 1) e k o n o m i k hesaplar ü r e t i m i n ç e v r e s e l t a b i a t ı n a d a ­
yanır.
TABLO 1
Milli Hesapların Tarihi Gelişimi
Ülke
Kişi/Kurum
İngiltere
Sir W i l l i a m Petty
Gregory King
Pierre B o i s u g i u / l e b e r t
Marshall V a u b a n
B.F.J. H e r m a n n
A.N. Radishcheu
George Tucker
K.Czoernig
G.Rümelin
A.Soetbeer
R.E.May
T.Coughlan
Bilinmiyor
K.Nakamura
T . G e e r i n g a n d R.Hotz
W.Bonger
M.Santoro
K.Popoff
A.Barthe
N a t i o n a l B u r e a u of E c o n o m i c R e s e a r c h
Simon Kuznets
C o m m e r c e Dept.
Milletler C e m i y e t i
Richard Stone, James Meade
( K e y n e s ' i n d e s t e ğ i ile)
B i r l e ş m i ş Milletler
OECD
Fransa
Rusya
A.B.D.
Avusturya
Almanya
Avustralya
Norveç
Japonya
İsviçre
Hollanda
İtalya
Bulgaristan
İspanya
A.B.D.
26 ülke
İngiltere
Üye ülkeler
Üye ülkeler
KAYNAK: Kendrick (1972, ss.15), Studenski (1961).
Yıl
1665
1696
1697
1707
1790
1794
1843
1861
1863
1899
1886
1893
1902
1902
1910
1911
1915
1917
1920
1934
1940
1939, 1 9 4 7
1941
1953, 1 9 6 8
1953
Faktör H i z m e t l e r i
' Faktör Ö d e m e l e r i
D i y a g r a m d a n d a r a h a t l ı k l a g ö r ü l e c e ğ i gibi belirli bir d ö n e m d e e l d e e d i l e n gelirle­
rin t o p l a m ı nihai h a r c a m a l a r t o p l a m ı n a eşit olacaktır. Milli gelir ü l k e d e k i gelirlerin
toplamı v e y a nihai harcamalar toplamı olarak hesaplanabilir. Nihai h a r c a m a veya
n i h a i t ü k e t i m b a ş k a bir malın ü r e t i m i için y a p ı l a n h a r c a m a l a r ı d ı ş a r ı d a t u t a r . A k s i
h a l d e çift s a y m a o l a c a k t ı r . Çift s a y m a y ı ö n l e m e k a m a c ı y l a her ü r e t i m a ş a m a s ı n d a
y a r a t ı l a n k a t m a d e ğ e r l e r kullanılır. Milli gelir h e s a b ı n d a k i b u ü ç ü n c ü yol ü r e t i m y o l u ­
d u r ( T a b l o 2).
TABLO 2
Milli G e l i r i n Üç Y o l d a n H e s a p l a n m a s ı
Üretim Yolu
(Gayri Safi K a t m a
Değerler)
Tarım
Madencilik
İmalat
Elektrik, gaz, su
İnşaat
Ticaret
Ulaştırma
Mali Kuruluşlar
Konut
Hizmetler
İthalat v e r g i l e r i
Dış a l e m net f a k t ö r
gelirleri
G a y r i Safi Milli
Hasıla
,
Harcamalar Yolu
Gelir Y o l u
Ö z e l nihai t ü k e t i m
D e v l e t nihai t ü k e t i m i
G a y r i Safi s a b i t s e r m a y e
teşekkülü
Stok değişmeleri
M a l v e h i z m e t ihracatı
(eksi) m a l v e h i z m e t
ithalatı
Dış a l e m net f a k t ö r
gelirleri
Maaş ve ücretler
M ü t e ş e b b i s geliri
M ü l k i y e t geliri
a) N e t k i r a
b) N e t faiz
c) T e m e t t ü
Kâr
Aşınma ve eskime
Dolaylı v e r g i l e r
(eksi) s ü b v a n s i y o n l a r
G a y r i Safi Milli
Harcamalar
G a y r i Safi Milli
Gelir
KAYNAK: Bazı değişikliklerle DİE (1973a, ss.33).
Üç y o l l a h e s a p l a m a y ı basit bir ö r n e k ile g ö r m e k m ü m k ü n d ü r (Vergiler v e a ş ı n m a
d i k k a t e a l ı n m a d a n ) . E k o n o m i d e 2 sektör vardır. B u sektörlerin ü r e t i m hesapları T a b l o
3 ' d e v e r i l m e k t e d i r . Birinci s e k t ö r ü n ü r e t i m d e ğ e r i 1 0 0 0 o l u p , b u n u n g e r ç e k l e ş t i r i l ­
m e s i için ikinci s e k t ö r d e n 5 0 0 d e ğ e r i n d e a r a m a l kullanılmıştır. İşçilere 3 0 0 ö d e n m i ş
v e 2 0 0 kâr e d i l m i ş t i r . S a t ı ş l a r ı n , 4 0 0 ' ü ikinci s e k t ö r t a r a f ı n d a n a r a malı (girdi) o l a r a k
kullanılmıştır. Nihai tüketim (son kullanıcıya giden) ise, 6 0 0 ' d ü r . Hanehalkı 4 0 0 , Devlet
150 v e y a b a n c ı l a r 5 0 t ü k e t m e k t e d i r l e r . Eğer d ü ş ü n ü l e n s e k t ö r s ü t ise, 6 0 0 süt ola­
rak t ü k e t i l m e k t e , 4 0 0 d i ğ e r m a l l a r a ( ö r n e ğ i n peynir) g i r d i o l m a k t a d ı r (diğer m a l l a r ı n
üretiminde kullanılmaktadır).
TABLO 3
Milli G e l i r H e s a p l a r ı İçin Basit Bir Ö r n e k
1- Sektör Ü r e t i m H e s a b ı
2. Sektörden
alınan
Ücretler
Kâr
TOPLAM
500
300
200
Satışlar
2. sektöre
Hanehalkı
Devlet
Yabancılar
1000
1000
400
400
150
50
1000
2- Sektör Ü r e t i m H e s a b ı
1. S e k t ö r d e n
alınan
Ücretler
Kâr
400
500
1100
TOPLAM
2000
Ücretler
Kâr
TOPLAM
Satışlar
1. sektöre
Hanehalkı
Devlet
Yabancılar
Milli G e l i r H e s a b ı , Gelir v e H a r c a m a l a r Y o l l a r ı
Harcamalar
800
Hanehalkı
1300
Devlet
Yabancılar
2100
2000
500
900
550
50
2000
2100
1300
700
100
2100
Milli Gelir H e s a b ı , Ü r e t i m Y o l u
1. S e k t ö r k a t m a d e ğ e r i ( Ü c r e t v e kâr)
2 . S e k t ö r k a t m a d e ğ e r i ( Ü c r e t v e kâr)
^
1600
TOPLAM
2100
500
İki s e k t ö r ü n h e s a p l a r ı n a g ö r e t o p l a m ücretler 8 0 0 , kâr 1 3 0 0 dolayısı ile milli gelir
21 OO'dür. Nihai t ü k e t i m l e r ise h a n e h a l k ı için 1 3 0 0 , D e v l e t için 7 0 0 ve y a b a n c ı l a r için
1 0 0 ' d ü r v e t o p l a m ı 2 1 0 0 ' d ü r . Ü r e t i m y o l u ile h e s a p l a n ı r k e n k a t m a d e ğ e r l e r k u l l a n ı ­
lacaktır. Birinci s e k t ö r aldığı girdileri (500) k u l l a n a r a k 1 0 0 0 üretmiştir. B u s e k t ö r ü n
katkısı ( k a t m a d e ğ e r ) 5 0 0 ' d ü r . İkinci s e k t ö r 4 0 0 almıştır v e satışlarını 2 0 0 0 d e ğ e r i n e
ulaştırmıştır. G i r d i l e r i n d e ğ e r i n i 1 6 0 0 ( k a t m a d e ğ e r ) artırmıştır. İki s e k t ö r ü n k a t m a
d e ğ e r l e r i n i n t o p l a m ı 2 1 0 0 ' d ü r , k i , b u e k o n o m i d e k i g e l i r l e r e ve h a r c a m a l a r a eşittir.
E ğ e r iki s e k t ö r ü n satışlarının t o p l a m ı alınsaydı h a t a y a p ı l m ı ş o l a c a k t ı . Ç ü n k ü birinci
s e k t ö r ü n satışları içinde sayılan 4 0 0 ' l ü k kısım ikinci sektör, ikinci sektör satışları içinde
g ö r ü l e n 5 0 0 ' l ü k d e ğ e r birinci s e k t ö r satışları i ç i n d e d e y e r a l a c a k t ı . 9 0 0 ' l ü k d e ğ e r
iki d e f a sayılmış o l a c a k t ı .
1- M İ L L İ M U H A S E B E S İ S T E M İ N İ N G E N E L Ö Z E L L İ K L E R İ
B i r l e ş m i ş Milletler t a r a f ı n d a n 1968 yılında geliştirilen milli m u h a s e b e s i s t e m i ( S N A )
a n a hatları ile b u b ö l ü m d e v e r i l e c e k t i r ( U N ( 1 9 6 8 ) .
Milli M u h a s e b e S i s t e m i ' n d e 4 a n a h e s a p vardır:
1- Ü r e t i m
2- T ü k e t i m
3- B i r i k i m
4- Dış işlemler
T a b l o 4 dört h e s a b ı v e r m e k t e d i r .
G e r ç e k t e ç o k ayrıntılı o l a b i l e n b u h e s a p l a r s i s t e m i n g e n e l işleyişi g ö s t e r m e s i açı­
s ı n d a n yeterli olabilir.
G ö r ü l d ü ğ ü gibi her k a l e m i n bir d e karşı h e s a b ı vardır v e b u h e s a p n u m a r a s ı pa­
r a n t e z i ç i n d e v e r i l m e k t e d i r . Ö r n e ğ i n t ü k e t i m malları satışı ü r e t i m h e s a b ı n d a g e l i r kıs­
m ı n d a , t ü k e t i m h e s a b ı n d a ise, g i d e r l e r k ı s m ı n d a y e r alacaktır. B u dört h e s a p t o p l u
b i ç i m d e d e verilebilir (Tablo 5). D e n g e t a b l o s u n d a her k a l e m i n hangi h e s a p l a r d a d e n ­
g e l e n d i ğ i görülebilir.
Dört h e s a p m a t r i s b i ç i m i n d e d e verilebilir ( T a b l o 6). B u r a d a her h e s a p için bir sıra
y e bir d e s ü t u n m e v u t t u r . G e l i r l e r s ı r a l a r d a , g i d e r l e r ise s ü t u n l a r d a yer a l m a k t a d ı r .
Ö r n e ğ i n birinci sıra ikinci s ü t u n d a yer alan 2 1 0 t ü k e t i m , ü ç ü n c ü s ü t u n d a k i 4 7 biriki­
m i v e 5 2 dış işlemler h e s a p l a r ı n d a k i k a l e m l e r i g ö s t e r m e k t e d i r l e r . Ü r e t i m h e s a b ı n d a ­
ki g i d e r l e r 2 5 5 v e 5 4 ise, birinci s ü t u n d a y e r a l m a k t a d ı r .
T a b l o 7, b i l a n ç o l a r v e milli h e s a p l a r ı birlikte v e r m e k t e d i r . T a b l o 6 ' d a v e r i l e n a k ı m ­
lar a y n e n d u r m a k t a , ilave o l a r a k d ö n e m b a ş ı n d a v e s o n u n d a k i varlıklar v e y e n i d e n
d e ğ e r l e n d i r m e yer a l m a k t a d ı r . D ö n e m başı varlıkları b i r i n c i sıra d ö r d ü n c ü s ü t u n d a
(693), y e n i d e n d e ğ e r l e m e altıncı s ı r a d a (44) v e d ö n e m s o n u varlıklar y e d i n c i s ı r a d a
(764) g ö r ü l m e k t e d i r . B a ş l a n g ı ç t a k i net d e ğ e r , y e n i d e n d e ğ e r l e m e v e d ö n e m s o n u
net d e ğ e r i d ö r d ü n c ü s ı r a d a bir, altı v e y e d i n c i s ü t u n l a r d a y e r a l m a k t a d ı r . D ö n e m so­
n u ile başı a r a s ı n d a k i f a r k (27) t a s a r r u f ( T a b l o 4c) v e s e r m a y e m a l l a n ü r e t i m i ( T a b l o
4 a , 4 c ) , a ş ı n m a ( T a b l o 4 b , 4c) v e net dış b o r ç ( T a b l o 4 c , 4d) ile izah e d i l e b i l i r . A y n ı
a k ı m l a r T a b l o 7 ' d e d ö r d ü n c ü s ı r a d a ve s ü t u n d a g ö r ü l e b i l i r .
TABLO 4
Dört T e m e l Hesap
4 a - Ü r e t i m (Yurtiçi Ü r ü n )
Gelirler
Giderler
1- B r ü t gelir ö d e m e l e r i (9)
(Katma Değer)
2- İthalat (18)
TOPLAM
54
309
3- T ü k e t i m Malları (6)
4 - S e r m a y e M a l l a n (12)
5- İhracat (16)
TOPLAM
210
47
52
309
4 b - T ü k e t i m (Gelir v e G i d e r )
Gelirler
Giderler
6 - T ü k e t i m Malları (3)
7 - T a s a r r u f (15)
8- Y u r t d ı ş ı n a net
t r a n s f e r l e r (19)
210
27
4
TOPLAM
241
9- Y u r t i ç i ü r e t i m geliri (1)
10- (Eksi) A ş ı n m a (13)
1 1 - Net yurtdışı faktör
gelir (17)
255
-19
TOPLAM
241
5
4c- Birikim ( S e r m a y e İşlemleri)
Gelirler
Giderler
12- S e r m a y e malları (4)
13- (eksi) a ş ı n m a (10)
14- N e t dış b o r ç v e r m e (20)
TOPLAM
Giderler
255
47
-19
- 1
27
15- T a s a r r u f (7)
27
TOPLAM
27
4d- Dış İşlemler ( ö d e m e l e r Dengesi)
Gelirler
1 6 - İ h r a c a t (5)
17- N e t yurtdışı f a k t ö r
g e l i r i (11)
52
TOPLAM
57
5
18- İthalat (2)
19- Net t r a n s f e r l e r (8)
2 0 - Net b o r ç l a n m a (14)
54
4
-1
TOPLAM
57
NOT: Karşı hesap numaraları parantez içinde verilmiştir.
KAYNAK: UN (1968, ss.3-4).
<D
û
| S
0>
i
CM
CM
m
h- E
0>
o
ıs
O
K
CM
o
3
m
m
d)
Sİ
Ö5
0 2
,8İ E
O c
j m
E !•
m o,
< m
•il
X
^
^
fe-
T 3 "O
T3
5
i
,İ.±S > CO Z Z H
0
û.
O
z
0^
€0
CM
m
o
CM
CM
LO
•s
CM
o
§
€0
TABLO 6
Dört Temel Hesabm Matris Olarak Sunulması
1
1234-
Üretim
Tüketim
Birikim
Dış İ ş l e m l e r
2
3
210
47
-19
255
27
4
54
TOPLAM
309
4
Toplam
52
5
-1
241
27
309
241
27
57
57
TABLO 7
Milli H e s a p l a r v e B i l a n ç o l a r
1
12345-
Varlıklar(dönem başı)
Üretim
Tüketim
Birikim
Dış İ ş l e m l e r
6- Y e n i d e n D e ğ e r l e m e
7- V a r l ı k l a r ( d ö n e m s o n u )
2
3
4
210
693
47
-19
255
693
54
27
4
5
6
7
52
5
44
764
-1
44
764
KAYNAK: UN (1968, ss.7)
T a b l o 8 d a h a ayrıntılı o l a r a k milli gelir v e b i l a n ç o l a r ı v e r m e k t e d i r . U N (1968) d e
8 8 x 8 8 b o y u t l u m a t r i s t e y e r alan k a l e m l e r T a b l o 9 ' d a ö z e t l e n m i ş t i r .
2- Ü R E T İ M
Ü r e t i m m a l l a r v e a k t i v i t e l e r o l a r a k , mallar ise t e m e l d e ğ e r v e m a l v e r g i s i o l a r a k
ikiye ayrılmıştır. Bu a y r ı m a g ö r e p i y a s a y a s a t m a k ü z e r e ü r e t i l e n ü r ü n l e r m a l l a r ( m e ­
ta) k a t e g o r i s i n d e y e r a l m a k t a d ı r .
E n d ü s t r i l e r s a d e c e m a l l a r ı (meta) üretirler. A k t i v i t e l e r ise, e n d ü s t r i l e r ile birlikte
k a m u h i z m e t ü r e t i c i l e r i n i v e kâr g a y e s i g ü t m e y e n k u r u l u ş l a r ı k a p s a r l a r . M a l l a r t e ­
m e l d e ğ e r v e v e r g i o l a r a k ayrılmıştır. Bu ayrım özellikle girdi/çıktı t a b l o s u hazırlanır­
k e n y a r a r l ı o l m a k t a d ı r . H e r ü r ü n ü aynı b i ç i m d e d e ğ e r l e n d i r m e y i s a ğ l a m a k t a d ı r .
T a b l o 8 ü ç ü n c ü sıra y u r t i ç i n d e ü r e t i l m i ş v e y a ithal e d i l m i ş o l a n m a l l a r ı n k u l l a n ı m ı ­
nı v e r m e k t e d i r . 2 4 5 e n d ü s t r i l e r e girdi o l a r a k g i d e n 166 ö z e l t ü k e t i m e ayrılan malları
g ö s t e r m e k t e d i r . S t o k artışı 6, gayri safi sabit s e r m a y e b i r i k i m i 41 v e i h r a c a t 5 0 ' d i r .
S ü t u n l a r i s e , k a y n a k l a r ı v e r m e k t e d i r . Dahili ü r e t i m 4 4 3 , ithalat için y a b a n c ı l a r a ö d e ­
n e n 5 1 ithalat v e r g i s i 1 4 ' d ü r .
A k t i v i t e l e r d ö r d ü n c ü sıra v e s ü t u n d a verilmiştir. E n d ü s t r i l e r t a r a f ı n d a n ü r e t i l e n 4 4 3
y a n ı n d a k a m u h i z m e t l e r i o l a r a k 4 4 g ö r ü l m e k t e d i r . A k t i v i t e l e r i n m a l i y e t yapısı dör­
d ü n c ü s ü t u n d a verilmiştir. 245 girdi alan malları, 1 yurtdışı d o ğ r u d a n harcamaları,
2 4 1 f a k t ö r ö d e m e l e r i n i g ö s t e r m e k t e d i r . B u ö r n e k t e g a y r i s a f i y u r t i ç i hasıla 2 5 5 ' d i r
(241 -1-14). T a b l o l O a - I O e çeşitli k e s i m l e r için ü r e t i m h e s a p l a r ı n ı v e r m e k t e d i r .
18 -
CO
CO
?
CD
CO
ID
CVJ
CM
CM
^
m
W
T-
O
CO
CM
W
00
CM
CD
1 - CM
C M ^
CD
T-
o
4^
CM
5
cö
0> T -
CD
o
T-
St
LO
T-
T00 CO
CM N
CD
LO
(O
m
o
CO
s
m
hCM
O
TCM
CO
CM
t-
CM
İS
LÛ
CM
î
•r-
CO
<
a>
CM
CO
CD
oj
T-
E
CO
E
CD
CO
E
C
> . u . CO
Q)
İl
İl J 1 §| |
«
*
s
CO
t
co4 in (ö f4
« E
E
o
E
1
İ2
E
m
CD
CO
c
« > CO
= |
CO
0
Ü CO
05 6 "A CM
E
Îİ IÎ
II
> >
II s (0
si «
£^
3- T Ü K E T İ M
T a b l o 9 ' d a g ö r ü l d ü ğ ü gibi t ü k e t i m h e s a b ı a l t ı n d a h a r c a m a l a r v e gelir g i d e r h e s a p ­
ları vardır. T a b l o 8 b e ş i n c i sıra t o p l a m h a r c a m a l a n n 2 1 2 o l d u ğ u n u v e r m e k t e d i r . B e ­
ş i n c i s ü t u n malları ü z e r i n e h a r c a m a l a r ı n , 1 6 6 , h i z m e t l e r i n 4 4 v e yurtdışı d o ğ r u d a n
harcamaların 2 olduğunu göstermektedir.
Altıncı sıra ve s ü t u n gelir v e g i d e r h e s a p l a r ı n ı v e r m e k t e d i r . M a l v e aktiviteler ü z e ­
rine t o p l a m h a r c a m a l a r (gayrisafi milli hasıla) 2 5 5 (241 -h4), a ş ı n m a -19 dolayısı ile
safi milli hasıla 2 3 6 (255-19). A y n ı s ı r a d a dış a l e m d e n cari t r a n s f e r l e r 13, Altıncı s ü ­
t u n d a t ü k e t i m 2 1 0 , t a s a r r u f 2 7 ve dış a l e m e t r a n s f e r l e r 12'dir. T a b l o 11 a-11 e çeşitli
g r u p l a r için t ü k e t i m v e gelir gider h e s a p l a r ı n ı v e r m e k t e d i r .
4- B İ R İ K İ M
Y e d i n c i sıra v e s ü t u n s t o k artışının 6, s e k i z i n c i sıra v e s ü t u n s a b i t s e r m a y e yatırı­
mının 41 o l d u ğ u n u verir. H e r türlü mali varlıklar d o k u z u n c u sıra v e s ü t u n d a yer a l ­
m a k t a d ı r . A k t i f l e r d e k i net artış v a t a n d a ş l a r d a 5 8 , y a b a n c ı l a r d a 1 8 ' d i r . K a y n a k l a r ise,
v a t a n d a ş l a r d a n 5 9 , d i ğ e r l e r i n d e n 17'dir. O n u n c u satır ve s ü t u n t a s a r r u f yatırım eşit­
liğini v e r m e k t e d i r . T a b l o 12 m a l i o l m a y a n k u r u l u ş l a r ı n s e r m a y e f i n a n s m a n hesabını
vermektedir.
TABLO 9
Sistemde Yer Alan Kalemler
1 . Varlıklar ( D ö n e m Başı)
a) M a l i v a r l ı k l a r
a1) P a r a v e m e v d u a t
a2) H i s s e s e n e t l e r i
a3) D i ğ e r m a l i varlıklar
b) S a b i t varlıklar, net
2. Üretim
A. Mallar
A 1 . Mallar, temel değer
a) T a r ı m v e m a d e n c i l i k ü r ü n l e r i
b) İ m a l a t s a n a y i v e i n ş a a t ü r ü n l e r i
c) U l a ş t ı r m a , h a b e r l e ş m e , dağıtım
d) D i ğ e r mallar
A 2 . M a l v e r g i s i , net
( a , b , c , d sektörleri)
B. A k t i v i t e l e r
B 1 . Endüstriler
( a , b , c , d sektörleri)
B2. K a m u Hizmetleri Üreticileri
a) S a v u n m a v e k a m u idareleri
b) S a ğ l ı k , e ğ i t i m v e d i ğ e r s o s y a l h i z m e t l e r
c) D i ğ e r h i z m e t l e r
B3. Özel Hizmetler
a) H a n e h a l k ı içi h i z m e t l e r
b) K â r g a y e s i g ü t m e y e n k u r u l u ş l a r ı n h i z m e t l e r i
TABLO 9
(Devam)
3. T ü k e t i m
A. Harcamalar
A 1 . H a n e h a l k ı m a l ve h i z m e t l e r i
a) G ı d a , içki, t ü t ü n
b) G i y i m v e ev e ş y a s ı
c) D i ğ e r m a l ve h i z m e t l e r
A2. Kamu
( 2 B 2 ' d e k i aynı s e k t ö r l e r )
A 3 . Kâr g a y e s i g ü t m e y e n k u r u l u ş l a r
B. G e l i r v e g i d e r
8 1 . Katma değer
a) M a a ş v e ücretler
b) D i ğ e r f a k t ö r gelirleri
c) A ş ı n m a
d) Dolaylı vergiler, net
8 2 . K u r u m (kaynak)
a) M a l i o l m a y a n g i r i ş i m l e r
b) Mali K u r u l u ş l a r
c) K a m u
d) H a n e h a l k ı
e) Kâr g a y e s i g ü t m e y e n k u r u l u ş l a r
8 3 . Gelirin Biçimi
a) M a a ş ve ü c r e t l e r
b) i ş v e r e n katkısı
c) M ü t e ş e b b i s geliri
d) D i ğ e r f a k t ö r gelirleri
e) M ü l k geliri
f) G e l i r d e n alınan d o ğ r u d a n v e r g i l e r
g) S o s y a l s i g o r t a ö d e m e l e r i , katkıları
h) T r a n s f e r l e r (her k u r u m için ayrı ayrı m e v c u t )
8 4 . K u r u m (Alıcı)
( 3 8 2 ' d e k i aynı k u r u m l a r )
4. B i r i k i m
A . S t o k Artışı
A l . Endüstriler
(2A1 ' d e k i sektörler)
A 2 . K a m u Hizmet Üreticileri
a) K a m u idareleri v e s a v u n m a
B. S a b i t S e r m a y e B i r i k i m i
8 1 . Endüstriler
(2A1 ' d e k i s e k t ö r l e r )
8 2 . K a m u Hizmet Üreticileri
(2B2'deki sektörler)
TABLO 9
(Devam)
B 3 . Kâr g a y e s i g ü t m e y e n k u r u l u ş l a r
C. S e r m a y e F i n a n s m a n ı
C 1 . E n d ü s t r i y e l s e r m a y e o l u ş u m u , arazi v b .
a) E n d ü s t r i y e l s e r m a y e o l u ş u m u
b) A r a z i , m a d e n hakları
C 2 . S e r m a y e transferi
C 3 . Mali A k t i f l e r
(1 A ' d a k i ayrım)
C4. Kurumlar
( 3 B 2 ' d e k i sektörler)
5. Dış İşlemler
a) Cari işlemler
b) S e r m a y e işlemleri
6. Y e n i d e n D e ğ e r l e m e
a) Mali Varlıklar
a l ) H i s s e senetleri
a2) D i ğ e r
b) S a b i t varlıklar
7. Varlıklar ( D ö n e m S o n u
a) Mali varlıklar
a l ) P a r a ve m e v d u a t
a2) H i s s e senetleri
a3) D i ğ e r varlıklar
b) Sabit varlıklar, net
T A B L O 10a
M a l H e s a b ı - İ m a l a t v e İnşaat
Arz Kaynağı (Giderler)
Y u r t i ç i İmalat
Temel değer
Vergi
Diğer y u r t i ç i s e k t ö r l e r
Temel değer
Vergi
İthalat
C.I.F. d e ğ e r i
İthal v e r g i l e r i
Kullanım (Gelirler)
276
267
9
2
2
O
29
1
5
Ara tüketim, endüstriler
Temel değer
Vergi
A r a t ü k e t i m , k a m u h i z m e t üretici
Temel değer
Vergi
A r a t ü k e t i m , kâr g a y e s i
gütmeyen kuruluşlar
Temel değer
Vergi
150
145
5
11
11
O
O
O
O
T A B L O 10a
Mal Hesabı-İmalat v e İnşaat ( D e v a m )
Kullanım (Gelirler)
A r z Kaynağı (Giderler)
313
TOPLAM
Özel Tüketim
Temel değer
Vergi
76
66
10
S t o k Artışı
Temel değer
Vergi
6
6
O
G a y r i safi s a b i t s e r m a y e
Temel değer
Vergi
37
37
O
İhracat
Temel değer
(eksi) v e r g i i a d e
33
34
-1
TOPLAM
313
T A B L O 10b
Ü r e t i m H e s a b ı , İ m a l a t v e İnşaat
Gayri Safi Üretim Değeri (Gelirler)
Maliyet (Giderler)
Tarım ve
Madencilik Ürünleri
Temel değer
Vergi
İmalat ve inşaat ürünleri
Temel değer
Vergi
27
19
8
121
118
3
Ulaştırma, haberleşme hizmetleri
Temel değer
Vergi
13
13
0
Diğer mallar
Temel değer
Vergi
14
14
0
M a a ş v e ücretler
D i ğ e r f a k t ö r gelirleri
Aşınma
D o l a y l ı V e r g i l e r (Net)
64
23
6
9
Yurtiçi üretimi
Temel değer
Vergi
Diğer Üretim
Temel değer
Vergi
276
267
9
1
0
T A B L O 10c
Ü r e t i m H e s a b ı , T a r ı m , l«adencilil<, U i a ş t ı r m a v e İ m a l a t
v e İnşaat Dışındaki Sektör
Maliyet (Giderler)
Gayrisafi Üretim Değeri (Gelirler)
Tarım, madencilik, ulaştırma,
haberleşme ve diğer ürünler
Temel değer
Vergi
25
22
3
Yurtiçi üretimi
Temel değer
Vergi
166
160
6
İmalat ve inşaat
Temel değer
Vergi
29
27
2
M a a ş ve ücretler
D i ğ e r f a k t ö r gelirleri
Aşınma
Dolaylı v e r g i l e r , net
62
32
12
6
TOPLAM
166
166
TOPLAM
TABLO lOd
Ü r e t i m H e s a b ı - S a ğ l ı k , E ğ i t i m v e Diğer K a m u H i z m e t l e r i
Gayri Safi Ü r e t i m Değeri (Gelirler)
Maliyet (Giderler)
Ara tüketim
Temel değer
Vergi
5
5
0
Maaş ve ücretler
Aşınma
10
1
TOPLAM
16
Ö z k u l l a n ı m için h i z m e t l e r
H i z m e t satışları
Mal üretimi
16
0
0
TOPLAM
16
T A B L O 10e
Üretim Hesabı-Kâr A m a c ı G ü t m e y e n Özel Kuruluşları
Gayri Safi Ü r e t i m Değeri (Gelirler)
Maliyet (Giderler)
Ara tüketim
Temel değer
Vergi
Maaş ve ücretler
Aşınma
Dolaylı v e r g i l e r (net)
0
0
0
1
0
0
Ö z k u l l a n ı m için h i z m e t l e r
H i z m e t satışları
Mal üretimi
1
0
0
T A B L O 11a
H a n e h a l k ı Özel T ü k e t i m Hesabı
Alımlar (Giderler)
F i n a n s m a n (Gelirler)
Tarım ve madencilik ürünleri
Temel değer
(eksi) s ü b v a n s i y o n
16
17
"1
İmalat ve inşaat ü r ü n l e r i
Temel değer
Vergi
76
66
10
Ulaştırma, haberleşme
Temel değer
Vergi
38
38
0
Diğer ürünler
Temel değer
Vergi
36
32
4
D e v l e t t e n alınan h i z m e t l e r
Y u r t i ç i h i z m e t alımları
Kâr g a y e s i g ü t m e y e n
k u r u l u ş l a r d a n alımlar
D o ğ r u d a n yurtdışı alımları
TOPLAM
Ö z e l nihai t ü k e t i m ( v a t a n d a ş )
Y u r t i ç i n d e d o ğ r u d a n alımlar
(vatandaş olmayanlar)
167
TOPLAM
169
2
0
1
0
2
169 •
T A B L O 11b
Ö z e l T ü k e t i m H e s a b ı İçin A l t e r n a t i f
Alımlar (Giderler)
Finansman (Gelirler)
Gıda, içki, tütün
Temel değer
Vergi
68
65
3
G i y i m v e ev e ş y a l a r ı
Temel değer
Vergi
58
53
5
Diğer mal ve hizmetler
Teme! değer
Vergi
40
35
5
D i ğ e r alımlar
TOPLAM
Özel tüketim, vatandaş
Yurtiçinde d o ğ r u d a n alımlar
167
2
TOPLAM
169
3
169
T A B L O 11c
G e l i r - G i d e r H e s a b r - H a n e h a l k ı v e Kâr G a y e s i G ü t m e y e n
Giderler
Kuruluşlar
Gelirler
Tüketim harcamaları
Gıda, içki, tütün
G i y i m , e v eşyaları
Diğer
Mülk
Dolaysız v e r g i l e r
S o s y a l s i g o r t a katkıları
Diğer cari t r a n s f e r l e r
Tasarruf
168
68
58
42
4
21
9
1
10
M a a ş ve ü c r e t l e r
141
i ş v e r e n i n s i g o r t a katkıları
11
M ü t e ş e b b i s geliri
18
M ü l k geliri
25
G i r i ş i m l e r d i ğ e r cari t r a n s f e r l e r
0
Sosyal sigorta ödemeleri
10
Sosyal yardım
4
D e v l e t t e n d i ğ e r cari t r a n s f e r l e r
3
Yurtdışından diğer cari transferler
1
TOPLAM
213
TOPLAM
213
T A B L O 11 d
Gelir-Gider Hesabs-Girişimier
Gelirler
M ü l k geliri
Gelirden alınan dolaysız vergi
Diğer cari t r a n s f e r l e r
Tasarruf
Mali o l m a y a n k u r u l u ş l a r
Mail k u r u l u ş l a r
21
10
0
16
13
3
Diğer f a k t ö r gelirleri
M ü l k Geliri
31
16
TOPLAM
47
TOPLAM
47
TABL 0
Selir-Gider H
11e
lesabhDevlet
Giderler
Tüketim harcamaları
G e n e l i d a r e ve s a v u n m a
E ğ i t i m , sağlık
Diğer k a m u hizmeti
M ü l k geliri
Sosyal sigorta ödemeleri
Sosyal, yardım
Diğer c a r i t r a n s f e r l e r
Tasarruf
42
20
16
6
11
10
4
11
1
Dolaylı
G
e l i r l e r v e r g i l e r (net)
Diğer f a k t ö r geliri
M ü l k geliri
Dolaysız v e r g i l e r
S o s y a l s i g o r t a katkıları
Diğer cari t r a n s f e r l e r
29
2
4
28
9
7
TOPLAM
79
TOPLAM
79
- 26 -
T A B L O 12
S e r m a y e F i n a n s m a n Hesabı-İVlali O i m a y a n K u r u i u ş i a r
Gelirler
Giderler
Gayrisafi sermaye oluşumu
(eksi) A ş ı n m a
A r a z i a l ı m ı , net
Net b o r ç v e r m e
28
-13
0
-2
Tasarruf
S e r m a y e t r a n s f e r i , net
13
0
Net b i r i k i m
13
Net birikimin finansmanı
13
Para ve mevduat
Hisse senetleri
D i ğ e r m a l i aktifler
-1
5
10
Net borç v e r m e
Para ve mevduat
Hisse senetleri
D i ğ e r m a l i pasifler
-2
0
2
14
A k t i f l e r d e k i net artış
14
Net borç verme ve pasiflerdeki
net artış
14
5- D I Ş İ Ş L E M L E R
T a b l o 8 o n b i r i n c i sıra d i ğ e r ü l k e l e r i n g e l i r l e r i ( b i z i m ithalatımız) o n b i r i n c i s ü t u n o
ü l k e l e r i n g i d e r l e r i n i (bizim ihracatımız) v e r m e k t e d i r . T a b l o 13a v e 1 3 b ayrıntılı r a k a m ­
ları g ö s t e r m e k t e d i r .
6- B İ L A N Ç O L A R
T a b l o 8 bilanço rakamlarını d a vermektedir. D ö n e m başında mali varlıklar 1249
( s ü t u n 10), pasifler 1 2 1 7 (sıra 10). B u r a k a m l a r a o n i k i n c i sıra v e s ü t u n d a k i l e r ilave
edilirse (diğer ülkeler bilançosu) 1249
1 6 5 = 1 2 1 7 + 1 9 7 = 1414) eşitlik e l d e edilir.
O n ü ç ü n c ü v e o n d ö r d ü n c ü sıralar varlıkların y e n i d e n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i n i v e r m e k t e ­
dir.
T a b l o 8 o n b e ş i n c i sıra v e s ü t u n m a l ı varlıkları v e r m e k t e d i r . D ö n e m s o n u n d a k i var­
lıklar ( o n b e ş i n c i sıra), d ö n e m başı v a r l ı k l a n ( b i r i n c i sıra), b i r i k i m ( d o k u z u n c u sıra) v e
y e n i d e n d e ğ e r l e m e ( o n ü ç ü n c ü sıra) ile i l i ş k i l e n d i r i l e b i i i r . 1 2 8 6 = 1 2 4 9 + 5 8 — 2 1 . P a ­
sifler için 1 2 5 3 = 1 2 1 7 - 1 - 5 9 — 2 3 . O n a l t ı n c ı sıra v e s ü t u n d a v e r i l e n s a b i t v a r l ı k l a r için
de b e n z e r işlem yapılabilir. 731 = 6 6 1 — 1 9 + 6 + 41 + 4 2 ve 7 6 4 = 693 + 2 7 + 4 4 . Tab­
lo 1 4 a v e 1 4 b çeşitli k u r u m l a r için b i l a n ç o l a r ı v e r m e k t e d i r .
7- K O N S O L İ D E H E S A P L A R
T a b l o 1 5 a - 1 5 d e k o n o m i n i n t a m a m ı için g a y r i s a f i y u r t i ç i hasıla h a r c a m a l a r , k u l l a ­
nılabilir g e l i r v e h a r c a m a l a r , s e r m a y e f i n a n s m a n ı v e dış işlernler h e s a p l a r ı n ı v e r m e k ­
t e d i r . B u h e s a p l a r ı n b ü t ü n ü l k e l e r için y a p ı l m a s ı b e k l e n i r . D İ E ( 1 9 7 3 b ) 1 9 7 2 yılı h e ­
s a p l a r ı n ı d a v e r m i ş t i r . D İ E (1985) v e r i l e r i k u l l a n ı l a r a k e n s o n 1 9 7 7 yılı k o n s o l i d e h e ­
saplar yapılabilir.
T a b l o 1 6 y e d i t e m e l h e s a p için k u l l a n m a a l a n l a r ı n ı . T a b l o 17 milli h e s a p l a r ı n bir­
l e ş t i r m e ö n e r i l e r i n i v e r m e k t e d i r . T a b l o 18 h e s a p l a r ı v e ö n c e l i k s ı r a l a n n ı g ö s t e r m e k ­
tedir.
T A B L O 13a
Dış İ ş l e m l e r - C a r i H e s a p l a r
Giderler
Gelirler
Mal ihracatı
Tarım
İmalat
Ulaştırma
Diğer
50
1
(34-1) = 3 3
11
5
M a l ithalatı
Tarım
İmalat
Ulaştırma
Diğer
D o ğ r u d a n alımlar, v a t a n d a ş
olmayanlar
M a a ş v e ücretler
M ü l k geliri
Dolaysız v e r g i l e r
Diğer cari t r a n s f e r l e r
Cari i ş l e m l e r farklı
2
0
11
1
1
1
D o ğ r u d a n yurtdışı alımlar.
v a t a n d a ş l a r v e devlet
M a a ş v e ücretler
S o s y a l s i g o r t a y a işveren katkısı
M ü l k geliri
Doğrudan vergiler
D i ğ e r cari t r a n s f e r l e r
TOPLAM
66
TOPLAM
51
15
29
5
2
3
0
0
6
4
2
66
T A B L O 13b
Dış Işlemler-Sermaye H e s a b ı
Giderler
Gelirler
M a l i a k t i f l e r d e k i net artış
Para ve mevduat
Hisse senetleri
D i ğ e r m a l i aktifler
18
8
5
5
Cari i ş l e m fazlası
Net sermaye transferi
P a s i f l e r d e k i net artış
Para ve mevduat
Hisse senetleri
D i ğ e r mali pasifler
1
0
17
6
0
11
TOPLAM
18
TOPLAM
18
- 28 -
T A B L O 14a
D ö n e m Başlangıcı v e D o n e m S o n u n d a k i A k t i f ve Pasifler
m c hm
1.
c
m
2. ^
^2
E S
(0
m
m 2
E
m
5 5
0)(0
>,
m >.
w3
c
O E E
I
^
ö
3
c
:3
:3
m
E
3
3
•O
t
3
>-
Toplam
Aktifler
Para ve mevduat
Hisse senetleri
Diğer
Sabit varlıklar
23
32
126
304
68
153
120
18
12
9
125
133
170
250
144
193
2
13
2
13
275
457
517
661
52
36
77
0
TOPLAM
485
359
279
757
30
1910
165
Pasifler
Para ve mevduat
Hisse senetleri
Diğer
Öz sermaye
8
235
151
91
184
62
102
11
103
145
141
-110
1
82
674
0
0
3
27
296
442
479
693
31
51
115
-32
327
493
594
661
TOPLAM
485
359
279
757
30
1910
165
2075
327
493
594
661
T A B L O 14b
D ö n e m Başı v e S o n u n d a k i B i l a n ç o l a r , B ü t ü n K u r u m l a r
Dönem
Başlangıcı
Aktifler
Para ve mevduat
Hisse senetleri
D i ğ e r mali aktifler
S a b i t varlıklar
TOPLAM
Pasifler
P a r a ve m e v d u a t
Hisse senetleri
D i ğ e r m a l i pasifler
Öz s e r m a y e
TOPLAM
Yıl
İçindeki
İlaveler
Yeniden
Değerleme
Dönem
Sonu
275
457
517
661
12
3
43
28
0
-25
4
42
287
435
564
731
1910
86
21
2017
296
442
479
693
14
8
37
27
0
-26
3
44
310
424
519
764
1910
86
21
2017
T A B L O 15a
Milli K o n s o l i d e Hesaplar
H e s a p A . G a y r i S a f i Y u r t i ç i Hasıla v e H a r c a m a l a r
Giderler
1.
2.
3.
4.
M a a ş v e ücretler (17)
D i ğ e r f a k t ö r geliri (19)
A ş ı n m a (26)
Dolaylı v e r g i l e r , net (20)
G a y r i safi yurtiçi
h a s ı l a (alıcı fiyatlarıyla)
Gelirler
152
55
19
29
5. Devlet n i h a i t ü k e t i m
42
h a r c a m a l a r ı (12)
6. (eksi) Y u r t d ı ş ı n d a n d o ğ r u d a n
-1
alımlar (-39)
7. Ö z e l n i h a i t ü k e t i m
h a r c a m a l a r ı (13)
168
8. Stok artışı (23)
6
9. G a y r i s a f i s e r m a y e
41
o l u ş u m u (24)
10. İhracat (32)
50
1 1 . (eksi) ithalat (-38)
51
255
Gayrisafi yurtiçi
h a r c a m a l a r (alıcı fiyatlarıyla)
255
T A B L O 15b
Milli K o n s o l i d e Hesaplar
H e s a p B . Kullanılabilir M i l l i G e l i r v e H a r c a m a l a r
Giderler
Gelirler
12. D e v l e t nihai t ü k e t i m
h a r c a m a l a r (5)
42
13. Ö z e l n i h a i t ü k e t i m
h a r c a m a l a r ı (7)
168
14. V a t a n d a ş l a r ı n yurtdışı d o ğ r u d a n
h a r c a m a l a r ı (40)
2
15. (eksi) V a t a n d a ş o l m a y a n l a r ı n
'
y u r t i ç i n d e k i h a r c a m a l a r ı (-33)
-2
16. T a s a r r u f (27)
27
152
17. M a a ş v e ücretler (1)
18. Dış a l e m d e n g e l e n m a a ş ve
O
ücretler, n e t (34-41)
55
19. Diğer f a k t ö r gelirleri (2)
29
2 0 . Dolaylı v e r g i l e r , net (4)
2 1 . Dış a l e m d e n g e l e n m ü l k i y e t
geliri, net (35-42)
2 2 . Dış a l e m d e n g e l e n gelir ve
diğer cari transferler üzerine
d o ğ r u d a n v e r g i l e r , net (36-43) -4
Milli h a r c a m a l a r
237
Kullanılabilir milli gelir
237
T A B L O 15c
Milli K o n s o l i d e Hesaplar
H e s a p C. S e r m a y e F i n a n s m a n ı
Giderler
Gelirler
6
2 3 . S t o k Artışı (8)
2 4 . G a y r i safi s a b i t s e r m a y e
41
t e ş e k k ü l ü (9)
2 5 . Dış a l e m e net borç v e r m e (30) -1
2 6 . A ş ı n m a (3)
2 7 . T a s a r r u f (16)
2 8 . Dış a l e m d e n s e r m a y e
t r a n s f e r i , net (-46)
19
27
46
G a y r i safi b i r i k i m i n f i n a n s m a n ı
46
17
3 0 . Dış a l e m e net b o r ç v e r m e (25) -1
18
3 1 . P a s i f l e r d e net artış (44)
G a y r i safi b i r i k i m
2 9 . E l d e e d i l e n net
aktifler (47)
0
T A B L O 15d
Milli K o n s o l i d e Hesaplar
H e s a p D, Dış İ ş l e m l e r
Gelirler
Giderler
51
3 8 . İthalat (-11)
39. K a m u n u n yurtdışında doğrudan
1
h a r c a m a l a r ı (-6)
4 0 . V a t a n d a ş l a r ı n yurtdışı d o ğ r u d a n
2
h a r c a m a l a r ı (14)
0
4 1 . M a a ş v e ü c r e t l e r (34-18)
6
4 2 . M ü l k geliri (35-21)
4 3 . Gelir v e c a r i t r a n s f e r e
d o ğ r u d a n v e r g i (36-22)
6
3 2 . İ h r a c a t (10)
33. Vatandaş olmayanların
h a r c a m a l a r ı (-15)
3 4 . Dış a l e m d e n g e l e n m a a ş
v e ü c r e t l e r (18 + 41)
3 5 . Dış a l e m d e n g e l e n
m ü l k geliri (21 + 4 2 )
36. Gelir ve cari transfere
d o ğ r u d a n v e r g i l e r (22 + 43)
3 7 . C a r i i ş l e m fazlası (45)
50
C a r i G i d e r l e r (Dış a l e m i n )
66
Cari G e l i r l e r (Dış a l e m i n )
66
4 4 . M a l i a k t i f l e r d e net
artışlar (31)
18
4 5 . Cari i ş l e m fazlası (37)
4 6 . S e r m a y e t r a n s f e r i , net (-28)
4 7 . P a s i f l e r d e net artışlar (29)
1
0
17
Sermaye Giderleri
18
Sermaye Gelirleri
18
2
0
11
2
1
0
E
&0
€0
N
O
cb
—
(O
E
^ 0
<0 >
m «D
a>
iS
lo
o "o E
c - ©
<
m
h
3 CO C
^ C €0
'm
5=
m
.!!
E "O
.2.
E
c
leb is
İS ^
tâ
b
i i «O e 5 II
._
0
CO
&_
CO CO
IJ
S İ
i.
•D ^
2
İl-
CO
<D O
E g
«0
•o
1
'm
©
CO
0
c E
0 ®
? 0
0 0
> -ö
İi
İl
CO > ^
CO co^
^ -u
.1.
0
CO
fl
•^ = -1
m
1
CO
E
1
N
T-
C\J
CO
0
0
=
.-1
T A B L O 17
Milli Hesapların Birleştirilmesi
Milli
Muhasebe
Sistemi
Girdi/
Çıktı
FonAkımları
Milli Gelir
ve Hasıla
Gelir-Gider
Hesapları
a) G i r i ş i m l e r
b) D e v l e t
c) H a n e h a l k ı
Girdi
Çıktı
Tablosu
Sermaye Birikimi
Hesabı
a) G i r i ş i m l e r
b) Devlet
c) H a n e h a l k ı
Dış
İşlemler
Sektörel
Sermaye
Oluşumu
Kurumların
Cari
Hesapları
Milli
Servet
Milli
Bilanço
KAYNAK: Ruggles and Ruggles (1970, ss.124).
Kurumların
aktif ve
pasif
hesapları
Sektörel
sermaye
stoku
Kurum
Bilançoları
Ödemeler
dengesi
T A B L O 18
B i r l e ş m i ş M i l l e t l e r H e s a p l a r ı v e Ö n c e l i k Sıraları
STANDARD HESAPLAR
I.Milli k o n s o l i d e H e s a p l a r
H e s a p 1- yurtiçi hasıla v e h a r c a m a l a r (15a)
3- Kullanılabilir gelir (15b)
5- S e r m a y e f i n a n s m a n ı (15c)
6- Dış i ş l e m l e r (15d)
I I . Ü r e t i m , T ü k e t i m v e B i r i k i m Hesapları
A. M a l l a r - 1 , 2 v e 4 H e s a p l a r ı (10a)
B. D i ğ e r M a l ve H i z m e t l e r
a) Diğer m a l l a r
b) D e v l e t n l h a i t ü k e t i m h a r c a m a l a r ı
c) Kâr a m a c ı g ü t m e y e n
d) H a n e h a l k ı nihai t ü k e t i m h a r c a m a l a r ı ( 1 1 a , b)
C. E n d ü s t r i l e r - H e s a p 1 , üretim ( l O b - I O c )
D. K a m u h i z m e t l e r i , H e s a p 1 (lOd)
E. K â r a m a c ı g ü t m e y e n , H e s a p 1 (10e)
III.Gelir v e G i d e r ve S e r m a y e F i n a n s m a n ı
A. M a l i o l m a y a n k u r u l u ş l a r
H e s a p 3. G e l i r - g i d e r (11d)
H e s a p 5. S e r m a y e f i n a n s m a n ı (12)
B. M a l i K u r u l u ş l a r ( H e s a p 3 ve 5)
C. K a m u ( H e s a p 3 ve 5) (11e)
D. Kâr a m a c ı g ü t m e y e n kuruluşlar ( H e s a p 3 ve 5)
E. H a n e h a l k ı ( h e s a p 3 v e 5) (11e)
İLAVE HESAPLAR
I V . S e ç i l m i ş B ö l g e l e r İçin Hesaplar-Kırsal B ö l g e l e r
A. Ü r e t i m , t ü k e t i m , b i r i k i m
B. G e l i r v e g i d e r , s e r m a y e f i n a n s m a n ı
C. C a r i i ş l e m l e r
V . A n a h t a r İktisadi F a a l i y e t Kolu İçin H e s a p l a r
A. Ü r e t i m , T ü k e t i m , B i r i k i m ,
B. G e l i r v e g i d e r , s e r m a y e f i n a n s m a n ı
VI.Karnu Sektörü Hesabı
A. Ü r e t i m
H e s a p l a . Ü r e t i m - K a m u girişimleri
H e s a p 1b. Ü r e t i m - K a m u h i z m e t üreticileri
B. G e l i r v e g i d e r , s e r m a y e f i n a n s m a n ı
a) K a m u s e k t ö r ü (Konsolide)
b) K a m u i ş l e t m e l e r i
c) H ü k ü m e t
NOT: Parantez içindeki rakamlar buradaki tablo numaralarıdır.
KAYNAK: UN (1968, ss.152, 216, 229).
Öncelik
Sırası
1
2-3
3
1
1
1
1-3
1
3
1
1-2
1-2
1
3
3
KAYNAKLAR
Beckerman, W. (1968) A n I n t r o d u c t i o n t o National I n c o m e A n a l y s i s , Weidenfeld and Nicolson, Lon­
don.
Bulutay, T., Y.S. Tezel, N.Yildirim (1974), Türkiye Milli Geliri (1923-1948), SBF Yayınları, Ankara.
Devlet İstatistik Enstitüsü (1972a), Türkiye Milli Geliri Kaynak ve Yöntemler 1962-1971. Yayın No: 655,
Ankara.
DİE (1972b) D e v l e t i n E k o n o m i k Hesapları Yayın No: 649, Ankara.
DİE (1973a) Türkiye Milli Geliri K a y n a k ve Yöntemler 1948-1972. Yayın No: 6 8 1 .
DİE (1973b) Türkiye Milli Geliri v e Harcamaları 1948-1972. Yayın No: 680.
DİE (1973c) Birleşmiş Milletler Milli M u h a s e b e S i s t e m i n i n Türk Mali Kuruluşlarına Uygulanması
1965-1971, Yayın No: 674.
DİE (1972) Milli Gelir Ulusal K o l l o k y u m u , Yayın No: 6 6 1 , Ankara.
DİE (1985) Türkiye İstatistik Yıllığı, 1985. Yayın No: 1850, Ankara.
Kendrick, J.W. (1972), E c o n o m i c A c c o u n t s a n d Their Use. McGraw-Hill, New York.
Powelson, J.P. (1960), National I n c o m e a n d F l o w - o f - F u n d s A n a l y s i s , McGraw-Hill, New York.
Ruggles, R.-N.Ruggles (1956), National I n c o m e A c c o u n t s a n d I n c o m e A n a l y s i s , McGraw-Hill, New
York.
Ruggles, N.-R.Ruggles (1970), T h e Design of E c o n o m i c A c c o u n t s , National. Bureau of Economic Re­
search, New York.
Stone, Richard-Giovanna Croff-Murray (1959), Social A c c o u n t i n g a n d E c o n o m i c Models. Bowes and
Bowes. London.
Stone, R.-G. Stone (1966), National I n c o m e a n d E x p e n d i t u r e Bowes and Bowes, London.
Studenksi, P. (1961), T h e I n c o m e of Nations New York University Press, New York.
United Naions (1968), A S y s t e m of National A c c o u n t s Studies in Methods Series F N: 2, Rev. 3, New
York, (ST/STAT/SER.F/2/REV.3).
I. TÜRKİYE'DEKİ UYGULAMALAR ÜZERİNE GÖRÜŞ VE
ÖNERİLER
T ü r k i y e ' d e milli m u h a s e b e s i s t e m i n e g e ç i ş 1 9 7 2 yılında g e r ç e k l e ş m i ş t i r (Tablo 1).
B i r l e ş m i ş Milletler t a r a f ı n d a n belirtilen b i r ç o k h e s a p ü l k e m i z d e d e yapılmıştır. A n ­
c a k b u ç a l ı ş m a l a r ı n arkası g e l m e m i ş t i r . B i r l e ş m i ş Milletler Y ı l l ı k l a n ' n d a T ü r k i y e milli
gelir r a k a m l a r ı ( h a r c a m a l a r yolu) 1 9 7 7 ' d e k a l m a k t a d ı r . Milli g e l i r i n üç y o l d a n h e s a p ­
l a n m a s ı v e k a r ş ı l a ş t ı r m a l a r y a p ı l m a s ı k o n t r o l İçin g e r e k l i o l m a k t a d ı r .
M e v c u t istatistikler iki y ö n d e geliştirilebilir. Birincisi Milli M u h a s e b e ' d e belirtilen
Standard t a b l o l a r ı n ü r e t i m i , ikincisi g ü n ü m ü z d e y a p ı l a n bazı t a h m i n l e r i n d ü z e l t i l m e ­
si. D İ E (1986) v e Ü n a l (1984) m e v c u t s o r u n l a r a ayrıntılı o l a r a k d e ğ i n m e k t e d i r l e r :
a) T a r ı m s e k t ö r ü n d e e k i l e n a l a n v e e k i l e n ü r ü n ü n k o m p o z i s y o n u n u g ü v e n i l i r b i ­
ç i m d e e l d e e t m e k m ü m k ü n değildir. Dolayısıyla yıllık e k i l e n a l a n ve v e r i m t a h m i n l e r i
T a r ı m v e O r m a n B a k a n l ı ğ ı t a ş r a teşkilatı e l e m a n l a r ı n ı n s ü b j e k t i f d e ğ e r l e n d i r m e l e r i ­
ne d a y a n m a k t a d ı r .
b) T a r ı m d a kullanılan girdiler d e t a m b i l i n m e m e k t e d i r . K u l l a n ı l a n t o h u m , akaryakıt
m a s r a f l a r ı , t a m i r g i d e r l e r i , zayiat m i k t a r ı t a h m i n l e r e d a y a n m a k t a d ı r .
c) D e v l e t i n d e s t e k l e m e alım fiyatı d ı ş ı n d a k i fiyatlar için sağlıklı bir k a y n a k m e v c u t
değildir.
d) H a v y a n sayısı t a m b i l i n m e m e k t e d i r .
e) G e n e l l i k l e h a y v a n s a y ı s ı n a bağlı o l a r a k belirli bir katsayı k u l l a n ı l a r a k elde e d i ­
len et, s ü t gibi ü r e t i m l e r d e hatalı o l a b i l m e k t e d i r .
f) E n d ü z e n l i bilgi elde e d i l e n s a n a y i s e k t ö r ü n d e d e s o r u n l a r m e v c u t t u r . H e s a p l a r ­
d a ü r e t i m d e ğ e r i n d e n h a r e k e t e d i l m e k t e girdi/çıktı o r a n l a n n ı n s a b i t kaldığı varsayıl­
m a k t a d ı r . K ü ç ü k i m a l a t s a n a y i ü z e r i n e sağlıklı veri y o k t u r .
g) İnşaat s e k t ö r ü n d e r u h s a t l a r k u l l a n ı l d ı ğ ı n d a n sayı d ü ş ü k o l a b i l m e k t e d i r . Köyler­
d e k i b i n a sayısı ü z e r i n e s a ğ l a m bilgi y o k t u r . D e ğ e r l e r d e b e l e d i y e l e r d e n alındığı için
onlar da düşük olabilmektedir.
h) S e r b e s t m e s l e k ve h i z m e t l e r d e k i b ü y ü m e n i n e k o n o m i n i n d i ğ e r k e s i m l e r i ile ay­
nı o l d u ğ u v a r s a y ı l m a k t a d ı r .
i) D i ğ e r k e s i m l e r d e d e hataların m e v c u t o l d u ğ u d ü ş ü n ü l e b i l i r .
B u h e s a p l a r ı n g e l i ş t i r i l m e s i ç a l ı ş m a l a r ı n a hız v e r i l m e s i y e r i n d e olacaktır.
TABLO 1
Türkiye^de Milli Gelir Çalışmaları
Yılı
Yapılan Çalışma
M.C. Jacquart
1928
İstatistiki k a y n a k yetersizliği n e d e n i y ­
le bir s o n u c a u l a ş a m a m ı ş t ı r .
F.Eppenstein
1935
1 9 2 7 , 1 9 3 3 , 1 9 3 4 yılları v e d a h a s o n ­
ra 1935 v e 1 9 3 6 t a h m i n l e r i .
İstatistik G e n e l M ü d ü r l ü ğ ü
1947
1942, 1943 ve 1944 tahminleri.
Uzman/Kyrulyş
1934 tahminleri
1949
1 9 2 9 v e 1945
Şefik Bilkur
Ş e f i k İnan
Vedat Eldem
1951
1938, 1948-1951 d a h a sonra bu gru­
bun
y a r d ı m l a r ı ile t a h m i n l e r
yürütülmüştür.
Devlet P l a n l a m a Teşkilatı
1963
1958-1962 m ü s t a k i l t a h m i n 1963-1972
( D İ E ' n i n s e k t ö r e l b ü y ü m e hızlan
kullanılarak)
Devlet İstatistik E n s t i t ü s ü
1972
B i r l e ş m i ş Milletler Milli M u h a s e b e
s i s t e m i n i k u l l a n a r a k 1962-1971
DİE
1973
Milli M u h a s e b e s i s t e m i k u l l a n ı l a r a k
1948-1972 v e g ü n ü m ü z e k a d a r
yürütülmekte.
T B u l u t a y , Y.S. Tezel, N.Yıldınm
1974
1923-1948, M M S k u l l a n ı l m a s ı
Milli Gelir E t ü d G r u b u
( R . A k t a n , İ.Aslan, P.Pigat,
Ş.Bilkür, V . E l d e m , N.Eruz,
M.Fotozoğlu, Ş.İnan, O.Okyar,
T.Uluğ) (Richard Stone ve Milton
Gilbert ilk çalışmalara katılmışlardır.)
NOT: Vedat Eldem'in 1907,1914
ve
1915 yılları için tahminleri
vardır Ancak
burada Cumhuriyet dönemi kap-
sandığından tabloda yer almamaktadır. Aynca Doç. Dr. Aysel Yenal'ın çalışması yayınlanmadığından
burada gösterilmemiştir.
KAYNAK: DİE (1973a. 1973b).
o
cü
a» CO
o
CD
K
(D
CO
lO
CSD
^
CO O ) ® )
CO
C3>
lO ^
^
CD cg
K
o
^
CM
o
C3)
m
m
m
LO
ö> l O
CD K
CD CD ^
m
CO CO
CM
K
CO
OD
K
m
m
I
CO
«
c
^
O
( D CD CD CM
CD T- N .
O ^ CO CD
^ TCO
CD q
O
CO
LO
O
O
O
O
O
O
O
CO
CO
o
CM ^ CD
CM d
LO CM O
t - CO CD
CD
o
CM
CM
CD G) 03
CO ^ CM
CM O LO
CM
o
CD
o
§
^
CM
O l CD f - TO) cd l o CO
TI
o
^
T— CO
T- CM
CO
CM
O)
CD ^
CD K
0> 0>
CD
CO
8 8 8
T-
CO
^
^
O
CO CO
C3J
evi LO
CM LO
K CD
G) CO
CD O CO
T- O CM
CD CM CM
-r- CD
O
CI> CD
CJJ CM
C3)
5
lO
O
^
^
CD
CM
i
CD
Gi
q
CO
n- LO o
T- K T~
LO CM
CD CO l O
LO l O
0 ) CO T- CO
CM LO CD CM
Ö> ^
Oi
CO CD ^ "
CD CO CO
^ CD CM
CM CD
S
m
E
(O
(O
CM CM CO CJ>
CO CD Ö CM
CM <D K CD
K TlO
LO
CD
O) CM
OJ CO ^ K
K CM CM
CO TCO
CD
Ş
CM O ) CM
Ö K
CO O)
T- CM "Î--
m
CO
CJ>
CD
CO
Ö
T-
T-
CD
I
0)
>
CO
CM
LO
o>
11
€0
CO
CO
^ 5
H 05
0)
z
-r-
=
0)
_ 0)
m
Q ü_
I
F
X
CO
Ö
E ®
CO
N
ICO
OCO
m lO (D €o a> o
ö
00 KT - CO CO xf-^
o
T - CO a> CD
T-^ I D ^ LO
^
C\J C\J
o
^
CO
G>
1 - CD
Tt
o
o
o
CO ^
m
K
t - ^ CD 1-^
C\J CM
^
o
o
o
CD T - a> K
CO K K ^
K
O l CO T CO
o
o
K
lO
(D
CD
^
K
LO
LO
CM
'
N . CO
LO CD
evi cb
d
LO
CM
-r- CO
CD CO
CD CM
d
00 o
q
CD
CM
T-^ ( X )
T-^
CD
d
^
CD CD
CM
d ) T-^
d
d
CD
T-
5
m
o
m
"D
CD CD 0 3
0>
m ^ T^- COCOK
o
o
Ol
m m
<
K
CO
O)
^
O ) CO OD
TCO
?8
m
m
03
lO
^
o
o
CO
T - CD
CD CM
LO CD
T-^ ^
T-
LO
co
T-^
d
o
CO
Ol
K
CD
T-^
"S
Z =
9
m
O
d
m
CD CM CD
K
O J CO CM
co ^
^
^
o
ö
o
CM CO
• l
. i
I
^
H
E
HCO.JEX
C3
i
I
: i
m
d)
Ir2
® ~
Z Q
LL
TABLO 3
Devlet İstatistik Enstitüsü ve Devlet Planlama Teşkilatı Rakamlarının
Bir K a r ş ı l a ş t ı r m a s ı
(1978)
GSMH
Özel T ü k e t i m
Kamu Tüketimi
S a b i t S e r m a y e Yatırı­
mı
Stok D e ğ i ş i m i
DPT
DİE
F a r k (%)
1290.7
913.2
172.6
1290.7
915.0
198.7
O
-0.20
-13.1
279.6
-40.6
235.4
-24.2
18.8
40.4
309.8
210.0
36.8
309.8
207.1
42.6
O
59.3
-3.1
52.8
2.4
(1973)
GSMH
Özel T ü k e t i m
Kamu Tüketimi
S a b i t S e r m a y e Yatırı­
mı
Stok D e ğ i ş i m i
1.4
-13.6
12.3
-229.2
1. Ü R E T İ M V E H A R C A M A L A R Y O L L A R I İLE GAYRİ S A F İ M İ L L İ H A S I L A
Devlet İstatistik E n s t i t ü s ü Ü r e t i m v e H a r c a m a l a r Yolları ile y a p ı l a n gayri safi milli
hasıla r a k a m l a r ı n ı yayınlamaktadır. Bazı s e k t ö r l e r i n h e s a b ı n d a b i r d e n fazla yol k u l l a ­
nılmaktadır. Milli m u h a s e b e sistemi ile y a p ı l a n h e s a p l a r DİE t a r a f ı n d a n 1948 yılına
kadar g e r i g ö t ü r ü l m ü ş ve DİE (1973a, 1973b)'de yayınlanmıştır. Bulutay-Yıldırım-Tezel
(1974), 1923-1948 d ö n e m i için t a h m i n l e r yapmışlardır. Tablo 2 a 1923-1985 d ö n e m i ra­
k a m l a r ı n ı v e r m e k t e d i r . DİE h a r c a m a l a r y o l u ile t a h m i n l e r i 1977'ye k a d a r g e l d i ğ i n d e n
b u t a r i h t e n s o n r a s ı için D P T rakamları kullanılmıştır. Tablo 2 b G S M H içindeki p a y l a r ı
v e r m e k t e d i r . G ö r ü l d ü ğ ü gibi tarımın p a y ı n d a bir a z a l m a , s a n a y i n i n p a y ı n d a ise art­
m a m e v c u t t u r . H a r c a m a l a r d a k i e ğ i l i m l e r b u kadar açık değildir. A n c a k d a h a sağlıklı
bir a n a l i z için b ü t ü n yıllara ait r a k a m l a r a ihtiyaç vardır.
D P T v e D İ E r a k a m l a r ı a r a s ı n d a f a r k l a r m e v c u t t u r (Tablo 3). Sabit s e r m a y e yatırımı
a r a s ı n d a k i fark y ü z d e 18'e kadar çıkabilmektedir. Sabit s e r m a y e y a t ı r ı m l a n n ı n b i r b i ­
rine y a k ı n o l d u ğ u 1982 yılı verilerini i n c e l e d i ğ i m i z d e ö n e m l i farklar görülebilir.
D İ E s a b i t s e r m a y e yatırımını konut, d i ğ e r binalar, m a k i n a - t e ç h i z a t o l a r a k a y ı r m a k ­
tadır. D P T ise, t a r ı m , m a d e n c i l i k gibi s e k t ö r e l a y n m a gitmektedir. D P T sektörleri a r a ­
s ı n d a i n ş a a t y e r a l m a m a k t a d ı r . Bu b\r eksikliktir. Ç ü n k ü inşaat s e k t ö r ü de m a k i n a t e ç h i z a t y a t ı r ı m ı n a g e r e k duyabilir.
S e k t ö r k a p s a m l a r ı d a farklıdır. K o n u t altında verilen 220.7 ve 47.9 rakamları b u n u '
a ç ı k ç a g ö s t e r m e k t e d i r . Stok d e ğ i ş m e s i rakamları d a b i r b i r l e r i n d e n o l d u k ç a uzaktır­
lar.
- 42 -
TABLO 4
DİE v e D P T Y a t ı r ı m H e s a p l a r ı , 1 9 8 2 ( M i l y a r T L . )
D İ E Yatırım H e s a p l a r ı
1. G a y r i Safi S a b i t S e r m a y e O l u ş u m u
a) K o n u t l a r
b) D i ğ e r Binalar
c) D i ğ e r İnşaat
d) M a k i n a - T e ç h i z a t
II. S t o k D e ğ i ş m e l e r i
a) M a l Ü r e t e n E n d ü s t r i l e r d e
b) Toptan ve P e r a k e n d e T i c a r e t
c) D i ğ e r İktisadi Faaliyet
G a y r i Safi S e r m a y e O l u ş u m u (l + ll)
1635.9
220.7
402.6
228.6
783.9
44.6
2.7
32.5
9.4
1680.5
DPT yatırım Hesapları
1. G a y r i Safi Sabit S e r m a y e O l u ş u m u
a) Tarım
b) M a d e n c i l i k
c) İ m a l a t
d) Enerji
e) U l a ş t ı r m a - H a b e r l e ş m e
f) T u r i z m
g) K o n u t
h) E ğ i t i m
i) S a ğ l ı k
j) D i ğ e r H i z m e t l e r
II. S t o k D e ğ i ş m e s i
III. T o p l a m Yatırım (l + ll)
1646.9
197.3
82.5
388.4
263.7
316.7
9.7
211.2
47.9
21.2
108.3
1277
1774.6
2. M A K R O DENGE
D P T 1957 yılına kadar D İ E milli gelir serisini a y n e n k u l l a n m ı ş , 1958 yılından itiba­
r e n D İ E ' n i n tarım s e k t ö r ü n d e k i % 17.5 reel artışı k a b u l e t m e y e r e k 1958-1962 yılları
i ç i n m ü s t a k i l t a h m i n l e r y a p m a k y o l u n a gitmiştir ( D İ E , 1973a, ss.v). 1963 yılından iti­
b a r e n D P T m ü s t a k i l t a h m i n d e n v a z g e ç m i ş , D İ E ' n i n sektörel g e l i ş m e hızlarını alıp bir
ö n c e k i yıla ait m u t l a k d e ğ e r l e r e u y g u l a y a r a k k e n d i s e r i s i n e d e v a m etmiştir. 1971 y ı ­
l ı n d a b a ş l a y a n ç a l ı ş m a d a D İ E v e D P T birlikte y e n i milli gelir s e r i s i n i g e l i ş t i r m i ş l e r
v e 1948 yılına kadar g e r i y e g ö t ü r m ü ş l e r d i r .
P l a n l a r için g e r e k l i o l a n m a k r o d e n g e r a k a m l a r ı D P T t a r a f ı n d a n h e s a p l a n m a k t a ­
dır. B u h e s a p l a r ı y a p a r k e n DPT, D İ E ' d e n g a y r i safi milli hasıla v e M a l i y e B a k a n l ı ğ ı ' n d a n dış açık rakamlarını a l m a k t a ve t o p l a m k a y n a k l a r ı h e s a p l a m a k t a d ı r .
Tablo 5 ' d e belirtildiği gibi D P T y a t ı r ı m l a n k e n d i b ü n y e s i n d e h e s a p l a m a k t a , t o p ­
l a m k a y n a k l a r d a n t o p l a m yatırımı d ü ş e r e k t o p l a m t ü k e t i m i e l d e e t m e k t e d i r . K a m u t ü ­
k e t i m i v e k a m u h a r c a n a b i l i r geliri d e M a l i y e B a k a n l ı ğ ı ' n d a n a l ı n m a k t a v e özel t ü k e ­
t i m ve t a s a r r u f r a k a m l a r ı kalıntı o l a r a k b u l u n m a k t a d ı r .
a 1985 GİRDİ/ÇIKTI TABLOSU
D P T ' n i n m a k r o d e n g e r a k a m l a r ı ile b i z i m gelir yolu ile y a p t ı ğ ı m ı z h e s a p l a r b i r l e ş t i ­
rilerek ve 1980 sanayi sayımındaki girdi/çıktı ve 1984 yılı tan m sektörü girdi/çıktı oranları
k u l l a n ı l a r a k girdi/çıktı t a b l o s u t a h m i n i yapılabilir. 2 s e k t ö r l ü o l a n b u t a b l o bir d e n e m e
niteliğindedir. DJE e n s o n 1973 t a b l o s u n u yayınlamıştır. 1979 t a b l o s u h e n ü z y a y ı n l a n ­
mamıştır. DİE (1986)da belirtildiği gibi milli gelir rakamları ile girdi/çıktı t a b l o s u rakamları
a r a s ı n d a y ü z d e 15 kadar bir f a r k m e v c u t t u r . Tablo d o ğ r u ise, milli g e l i r r a k a m l a r ı n ı
revize e t m e k gerekir. D P T P l a n ' l a r için girdi/çıktı t a b l o s u k u l l a n m a k t a d ı r . A n c a k b u n u
y a y ı n l a m a m a k t a d ı r (1963 Tablosu hariç). Tablo 6 ' d a net ihracat verilmiştir. B u D P T ' n i n
dış d e n g e r a k a m l a n n ı t u t t u r m a k içindir. A s l ı n d a ihracat v e ithalatın s a d e c e alt g r u p ­
lar itibariyle d e ğ i l , ülkelere g ö r e d e ç a p r a z t a b l o n u n verilmesi yararlıdır. Tablo 7, O E C D
v e diğer, t a r ı m ve t a r ı m dışı a y r ı m ı n ı yapmıştır. G e r ç e k t e b u ülke v e a n a m a l g r u b u
sayısı k a d a r artırılabilir. B u r a d a d a y i n e y a k l a ş ı k d e ğ e r l e r b u l u n m a y a çalışılmıştır.
TABLO 5
1 9 8 5 Yılı M a k r o D e n g e s i ( M i l y a r T L . )
Veri Kaynağı
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
GSMH
Dış Açık
Toplam Kaynaklar
T o p l a m Yatınm
4A. S a b i t S e r m a y e
4A.1 K a m u
4A.2. Özel
4B. Stok Değişimi
4B.1. Kamu
4B.2. Özel
Toplam Tüketim
5A. K a m u
5B. Özel
H a r c a n a b i l i r Gelir
6A. K a m u
6B. Özel
Tasarruf
TA. K a m u
7B. Özel
Tasarruf-Yatırım Farkı
8A. K a m u
8B. Özel
27715 (DİE)
4 3 3 ( M a l i y e Bakanlığı)
28148 ((15-f(2))
5 2 8 2 (4A-İ-4B)
5168 (4A.1-h4A.2)
3 0 9 9 (DPT)
2 0 6 9 (DPT)
114 ( 4 B . 1 + 4 B . 2 )
-214 (DPT)
3 2 8 (DPT)
2 2 8 6 6 ((3) - (4))
2367 ( M a l i y e Bakanlığı)
2 0 4 9 9 ((5)) - (5A))
27715 (1)
4 6 3 8 ( M a l i y e Bakanlığı)
2 3 0 7 7 ((6) - (6A))
4 8 4 9 ((1) - (5))
2271 (6A-5A)
2578 ( 6 B - 5 B )
-433 ((7) » (4))
^614 (7A- (A1-I-4B1))
181 ( 7 B - ( 4 A 2 + 4 B 2 ) )
o
o
K
K
K
CD ^ C\J
0
2 ©
O)
^
^
CO
l i f
575
(0
j :
^
E
CD LO
CD ^
OJ
^
K
(M CM
CO O CO
CD
CO
- i - Cvl ^
O ^
CO 00
^
>Ui
Q
<J) o CD
O CD CD
CvJ 00 O
CU CO
m
CD
N
:0
CvJ K
O
T - CM
O
K
T - ı n CD
CO CO
CvJ CM
3
w
CO
00 00 CD
ı l
O)
CD CO CD
h - CM CD
O
CO
I
ö
m
m
o
^
E
^
O
T- CvJ
T - 1— CM
I D T - CD
00 CM LO
CO CD CD
K
K
K
CO
CO l O CD CM
lO
f—
CD CO (D CD
hLO ^ CD CD T h - T— f—
LO
CM
eg
§
T - i n CD No ^ ^
K
CO CO CD
CM l O
o
CO
f—
O CD CD
I D CD " t
O CO CD
^
O
O
g
^ CD 00
CD CO CD CM
CD CD CO ( D
CM
CM
O
1 ^
1 CD
CM
CD
T—
LO
CD l O LO
t o T " O CO CO
CD CD
0)
Q)
^ Û
^
CD
E
0
c/>^0
Co Q
>^
CD
>CD
CD
Q . . . :
CO
=
CO
COCOO<D^CÖO(/>
^ i i 03
Z
H I
4. K A M U
DENGESİ
Ö z e l kuruluşlar, h a n e h a l k ı ve dış h e s a p l a r y a n ı n d a k a m u k e s i m i için d e ayrıntılı
bilgiye ihtiyaç vardır. K a m u gelir ve h a r c a m a rakamları g e ç y a y ı n l a n m a k t a v e b ü y ü k
b o y u t l a r d a d e ğ i ş m e l e r e uğramaktadır. Tablo 8 ve Tablo 9 ' d a g ö r ü l e b i l e c e ğ i gibi m a k r o
d e n g e d e v e r i l e n k a m u k e s i m i rakamları ile DPT ve M e r k e z B a n k a s ı b ü l t e n l e r i n d e k i
v e r i l e n l e r farklıdırlar. H e r h a n g i bir analiz için b u n l a r ı n tutarlı o l m a s ı g e r e k m e k t e d i r .
5. H A N E H A L K I T Ü K E T İ M İ
Ö z e l t ü k e t i m DİE milli gelir ve DPT m a k r o d e n g e r a k a m l a r ı içinde kalıntı olarak
h e s a p l a n m a k t a d ı r . G S M H ' n ı n y ü z d e 70'ini o l u ş t u r a n özel t ü k e t i m i n bu b i ç i m d e he­
s a p l a n m a s ı yeterli değildir. G e l i ş t i r i l m e s i için h a n e h a l k ı tüketici h a r c a m a l a r ı a n k e t l e ­
rine g e r e k vardır. S o n anketler kırsal k e s i m d e 1973/74 v e k e n t l e r d e 1978/79 yıllarında
yapılmıştır.
Tablo 10 b u anket s o n u ç l a r ı n ı vermektedir. H a r c a m a g r u p l a r ı n ı n t o p l a m h a r c a m a
i ç i n d e k i payları 1985 yılı için t a h m i n edilmiştir. Bu t a h m i n l e r d e Tablo 11'de v e r i l e n t ü ­
ketici fiyat e n d e k s l e r i kullanılmıştır. Yapılan v a r s a y ı m aile b ü t ç e s i içindeki payların
fiyat artışları ile birlikte değiştiğidir. Ö r n e ğ i n 1985'de kentsel yerler gıda e n d e k s i 1181.5,
g e n e l e n d e k s ise, 1159.6 olmuştur. 1978/79 h a r c a m a i ç i n d e k i pay 43.72'dir. 1985 t a h ­
m i n d e ğ e r i 44.55 (1181.5/1159.6)43.72)). M a k r o d e n g e rakamları kullanılarak 1985 tah­
m i n l e r i Tablo 12'de verilmiştir. Ö z m u c u r (1986) d a v e r i l e n o r t a l a m a t ü k e t i m oranları
(kent için 0.89, kır için 0.76, t o p l a m için 0.83)tir. Tablo 10'daki t o p l a m h a r c a m a i ç i n d e ­
ki p a y l a r l a ç a r p a r a k özel t ü k e t i m d e ğ e r l e r i elde edilmiştir.
TABLO 7
İthalat v e İ h r a c a t ı n B ö l g e l e r v e S e k t ö r l e r İtibariyle D a ğ ı l ı m ı , 1 9 8 5 ( M i l y a r T L . )
OECD
Ülkeleri
Diğer
Toplam
İhracat
Tarım
Tarım dışı
2143
400
,1743
2010
497
1513
4153
897
3256
İthalat
Tarım
Tarım Dışı
3369
10
3359
2626
188
2438
5995
198
5797
N E T İ H R A C A T (İhracat-İthalat)
Tarım
Tarım Dışı
-1226
390
-1616
-616
309
-925
—1842
699
-2541
• TABLO 8
K o n s o l i d e B ü t ç e Harcamaları v e Gelirleri, 1985 (Milyar TL„)
Harcamalar
Cari
Yatırım
Transfer
Gelirler
Vergi Gelirleri
Dolaysız
Dolaylı
Vergi Dışı N o r m a l Gelirler
Ö z e l G e l i r l e r ve Fonlar
K a t m a B ü t ç e Gelirleri
İç B o r ç l a n m a
K o n s o l i d e B ü t ç e Açığı
(İç B o r ç l a n m a Hariç)
5904.8
2041.9
1153.9
2709.0
5762.0
3799.2
1810.2
1988.7
595.8
473.6
224.5
669.6
811.7
TABLO 9
M a k r o D e n g e Rakamları ile K o n s o l i d e Bütçe Rakamlarının U y u m u
Gelirler
Vergi G e l i r l e r i
Dolaysız
Dolaylı
Diğer Gelirler
S o s y a l Fonlar ve Cari Transferler
K a m u H a r c a n a b i l i r Geliri
Kamu Tüketimi
Kamu Tasarrufu
5093.1
3799.2
2055.2
1744.0
1293.0
455.1
4638.0
23670
2271.0
T A B L O 10
H a r c a m a G r u p l a n n ı n T o p l a m T ü k e t i m İ ç i n d e k i P a y l a r ı (%)
K e n t s e l Yerler
(1978-1979)
1985(*)
GIda
Konut
Ev Eşyası
G i y i m Eşyası
Sağlık
Ulaştırma
Kültür ve Eğlence
Diğer
43.72
14.90
10.35
14.85
3.28
5.55
3.54
3.81
44.55
16.66
8.35
13.54
4.21
6.84
3.12
2.73
63.59
9.39
6.34
12.32
4.80
2.07
0.34
1.15
64.00
11.50
6.00
11.20
4.00
2.35
0.55
0.40
TOPLAM
100.00
100.00
100.00
100.00
(*) Bizim tahminimiz.
Kırsal Y e r l e r
(1973-1974)
1 9 8 5 (*)
T A B L O 11
Tüketici Fiyat Endeksleri, 1985
Genel İndeks
Gıda
Konut
Ev Eşyası
G i y i m Eşyası
Sağlık ve Kişisel B a k ı m
Ulaştırma
K ü l t ü r ve E ğ l e n c e
K e n t s e l Yerler
(1978=100)
Kırsal Y e r l e r
(1973-1974=100)
1159.6
1181.5
1296.6
935.5
1057.4
1488.6
1428.5
1021.7
5122.4
5315.9
6451.0
4957.6
4823.1
4548.3
6004.4
8606.0
KAYNAK: DİE, Toptan Eşya ve Tüketici Fiyatları Aylık İndeks Bülteni, Aralık, 1985, ss.6-7, ss.21.
T A B L O 12
Ö z e l T ü k e t i m i n H a r c a m a G r u p l a r ı İtibariyle D a ğ ı l ı m ı 1 9 8 5 ( M i l y a r T L . )
K e n t s e l Yerler
Kırsal Y e r l e r
TOPLAM
Gıda
Konut
Ev Eşyası
Giyim
Sağlık
Ulaştırma
K ü l t ü r ve E ğ l e n c e
Diğer
4932
1844
924
1499
466
757
345
303
6035
1084
566
1056
377
222
52
37
10967
2928
1490
2555
843
979
397
340
TOPLAM
11070
9429
20499
6. B İ L A N Ç O V E F O N A K I M I
İktisadi a n a l i z için g e r e k l i diğer bir h e s a p fon akımıdır. T C . M e r k e z B a n k a s ı m a l i
k e s i m için b i l a n ç o l a r v e r m e k t e d i r . B i l a n ç o l a r :
a) M e r k e z B a n k a s ı
b) Parasal Yetki K u r u m l a r ı ( M e r k e z B a n k a s ı v e Hazine)
o) M e v d u a t B a n k a l a r ı
d) Bankacılık K e s i m i ( ( a ) + ( b ) - f (c))
e) Mali K e s i m
için ayrı ayrı ve t o p l u b i ç i m d e s u n u l m a k t a d ı r . 1985 yıl s o n u itibariyle p a r a s a l yetki
k u r u m l a r ı b i l a n ç o s u Tablo 13'de yer almaktadır. Toplam aktif 8770.3 m i l y a r o l u p , e n
ö n e m l i kısmını 5853.4 ile k a m u i d a r e l e r i n d e n a l a c a k l a r o l u ş t u r m a k t a d ı r . 1984-1985
d ö n e m i n d e t o p l a m k u l l a n ı m olan 2812.8'in 1966'sı k a m u idareleri t a r a f ı n d a n , k a y n a k
s u n u m u ise dış y ü k ü m l ü l ü k l e r d e k i artış ile yaratılmıştır. Tablo 14 g r u p l a n d ı r m a ile ka­
m u y a yurtdışı v e m e v d u a t b a n k a l a r ı n d a n yaratılan k a y n a k g ö r ü l m e k t e d i r .
M e v d u a t b a n k a l a r ı b i l a n ç o s u Tablo 15'de fon akımı ise Tablo 16'da verilmektedir.
B a n k a l a r ı n a k t i f i n d e e n b ü y ü k k a l e m l e r i k a m u idareleri ve özel g i r i ş i m l e r ve h a n e ­
halkı oluşturmaktadır 1984-1985 d ö n e m l e r i n d e bankalar özel kesim ve yurtdışından ka­
m u y a fon aktarmışlardır. Tablo 17, 1970-1985 d ö n e m i n d e k i m e v d u a t bankaları ile özel
k e s i m ilişkilerini i n c e l e m e k t e d i r . 1980 s o n r a s ı (1983 hariç) özel k e s i m d e n m e v d u a t
b a n k a l a r ı n a fon a k t a r ı m ı d a h a b ü y ü k b o y u t l a r d a g e r ç e k l e ş m i ş t i r
M a l i k e s i m i n t a m a m ı için 1985 b i l a n ç o s u Tablo 18'de v e r i l m i ş t i r Tablo 19 ise, fon
akımlarını v e r m e k t e d i r B u t a b l o d a b ü t ü n a k ı m l a r görülebilir. Ö r n e ğ i n Tablo 13'de d e
v e r i l e n p a r a s a l yetki k u r u m l a r ı k u l l a n ı m l a r ı a r a s ı n d a m e v d u a t b a n k a l a r ı (62.5), d i ğ e r
m a l i k u r u l u ş l a r (13.2), dış varlıklar (572) birinci s ı r a d a görülebilir. Birinci s ü t u n d a ise,
k a y n a k l a r g ö r ü l m e k t e d i r M e v d u a t b a n k a l a r ı n a borçlar (368), d i ğ e r m a l i k u r u l u ş l a r
(-4.1) gibi. 4 ve 1 0 ' u n c u sıra v e s ü t u n l a r d a kalan k ı s ı m d a net fon akımı ( k u l l a n ı m kaynak) v e r i l m e k t e d i r Ö r n e ğ i n p a r a (-275.7=149.3-425). Tablo 2 0 b u r a d a k i bilgileri
özetlemektedir K a m u n u n kaynak kullanımı rahatlıkla görülebilir Tablo 21 ise, fon a k ı m ­
l a r ı n d a n e l d e e d i l e n d e ğ e r l e r l e m a k r o d e n g e tasarruf-yatırım rakamlarını karşılaştır­
m a k t a d ı r Tasarruf açığı 614 m i l y a r T L . olan k a m u y a 2779 milyar T L k a y n a k aktarıl­
mıştır A r a d a k i farklar o l d u k ç a b ü y ü k t ü r
7. M İ L L İ B İ L A N Ç O V E M İ L L İ S E R V E T H E S A P L A R I
D ü n y a ' d a d a h e n ü z f a z l a g e l i ş m e m i ş h e s a p l a r milli b i l a n ç o ve milli s e r v e t t i r Yapı­
lan ç a l ı ş m a l a r d a ş u k e s i m l e r e ait b i l a n ç o ve servet ç ı k a r ı l m a k t a d ı r
T A B L O 13
• Parasal Yetki Kurumları Aktif ve Pasifleri (Milyar TL.)
Aktifler
Dış Varlıklar
Kamu İdarelerinden Alacaklar
Kamu Girişimlerinden Alacaklar
Mevduat Bankalarından
Alacaklar
D i ğ e r Mali K u r u l u ş l a r d a n
Alacaklar
Dağıtılmayan Aktif
Toplam Aktif
1984
1985
Kullanım
1648.2
3887.4
41.0
2220.2
5853.4
122.4
572.0
1966.0
81.4
306.8
369.3
62.5
36.5
37.6
59574
49.7
155.3
8770.3
13.2
117.7
2812.8
Kaynaklar
Pasifler
D o l a ş ı m a Ç ı k a n Para
Dış Y ü k ü m l ü l ü k l e r
K a m u İdarelerine Borçlar
K a m u Girişimlerine Borçlar
Mevduat Bankalarına Borçlar
D i ğ e r Mali K u r u l u ş l a r a B o r ç l a r
Diğer Kesimlere Borçlar
Sermaye Hesapları
D a ğ ı t ı l m a y a n Pasif
Toplam Pasif
975.3
3308.9
46.8
31.6
1149.6
4.3
145.3
26.1
269.6
5957.4
1400.4
5484.0
149.9
19.5
1517.6
0.2
40.8
32.3
125.6
8770.3
425.1
2175.1
103.1
-12.1
368.0
-4.1
-104.5
6.2
-144.0
2812.8
T A B L O 14
Parasal Yetki Kurumları Kaynak ve Kullanımları (Milyar TL.)
Yurtdışı
Kamu
Özel
M e v d u a t Bankaları
Para
Diğer
Kaynak
Kullanım
2175.1
91.0
-104.5
368.0
425.1
-141.9
572.0
2047.4
2812.8
2812.8
—
62.5
130.9
Kullanım
-Kaynak
-1603.1
1956.4
104.5
-305.5
-425.1
272.8
0
T A B L O 15
Mevduat Bankaları Aktif ve Pasifleri (Milyar TL.)
Aktifler
Kasa
Dış V a r l ı k l a r
Y a s a l Karşılıklar
Merkez Bankasından Alacaklar
K a m u İdarelerinden Alacaklar
K a m u Girişimlerinden Alacaklar
D i ğ e r Mali K u r u l u ş l a r d a n A l a c a k l a r
Ö z e l G i r i ş i m l e r ve
Hanehalkından Alacaklar
Ödenmemiş Sermaye
Taşınmaz Değerler
D a ğ ı t ı l m a y a n Aktifler
T o p l a m Aktif
1985
239.8
923.3
1018.2
152.1
893.9
174.0
25.9
389.0
1149.8
1375.5
179.2
1992.9
439.0
32.3
149.2
226.5
357.3
27.1
1099.0
265.0
6.4
3624.8
180.6
236.1
1233.8
8702.6
5725.5
219.2
378.5
2331.2
14211.9
2100.7
38.6
142.4
1097.4
5509.3
Pasifler
Dış Y ü k ü m l ü l ü k l e r
Merkez Bankasına Borçlar
K a m u İdarelerine Borçlar
K a m u Girişimlerine Borçlar
Diğer Mali Kuruluşlara Borçlar
Özel Girişimler ve
Hanehalkına Borçlar
Sermaye
Yedek Akçeler
Karşılıklar
D a ğ ı t ı l m a y a n Pasifler
T o p l a m Pasifler
Kullanım
1984
Kaynak
752.9
306.8 •
718.0
220.3
350.5
4595.7
407.8
218.0
9.6
1122.9
8702.6
1445.9
369.3
1177.4
372.0
480.7
693.0
62.5
459.4
151.7
130.2
7119.7
545.2
340.2
9.9
2351.4
14211.9
2524.0
137.4
122.2
0.3
1228.5
5509.3
T A B L O 16
M e v d u a t B a n k a l a n K a y n a k v e Kullanımları (Milyar T L . )
Kaynak
259.9
1358.8
226.5
1748.4
2100.7
149.2
38.6
1245.9
-466.5
1074.8
-423.3
149.2
-221.3
-112.9
5509.3
5509.3
0
693.0
673.6
2524.0
Yurtdışı
Kamu
Özel
Kasa
Sermaye
Diğer
Kullanım
KullanımKaynak
T A B L O 17
M e v d u a t Bankalarının Özel K e s i m K a y n a k v e Kullanımı (Milyar T L . )
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
Kaynak
Kullanım
KullanımKaynak
10.1
11.5
14.6
17.2
28.1
28.3
60.8
52.7
127.0
263.7
704.6
800.5
769.8
1675.2
2524.0
4.7
12.2
15.6
19.2
37.1
40.4
44.2
54.9
120.2
279.4
571.1
582.2
894.4
916.9
2100.7
-5.4
0.7
1.0
2.0
9.0
12.1
-16.6
2.2
-6.8
15.7
-133.5
-218.3
124.6
-758.3
-423.3
T A B L O 18
Mali K e s i m Aktif ve Pasifleri (Milyar T L . ) , 1985
Aktifler
Dış Varlıklar
Krediler
Tahviller
İştirakler
Diğer Alacaklar
T a ş ı n m a z ve D a ğ ı t ı l m a y a n
Toplam Aktif
3379.0
7114.8
1472.1
267.2
6160.7
3348.2
21742.0
Pasifler
M a l i K e s i m Dışındaki P a r a
Dış Y ü k ü m l ü l ü k l e r
Mevduat
Tahviller
Diğer Borçlar
Sermaye Hesapları
T o p l a m Pasifler
1011.1
7247.8
8173.5
137.6
3840.0
1331.9
21742.0
_ .E CO
=« =
; it: ^
m
m
E
Ol <
s:
< S
<
E S
« 3
<
^ 2
İl
« E
c c
<a ta
(D o
E E
15 75
T A B L O 20
K a y n a k v e Kullanımlar ( * * ) , 1 9 8 5 ( M i l y a r T L . )
Kullanım
KullanımKaynak
2967.1
730.3
2445.5
425.0
1508.5
803.1
3509.4
2190.1
149.3
1424.5
-2164.1
2779.2
-255.4
-275.7
-84.0
8076.4
8076.4
Kaynak
Yurtdışı
Kamu
Özel
Para
Diğer*
0
NOT: (*) Fon Akımı tablosundaki 'diğer mali kuruluşlar', 'dağıtılmayan', 'taşınır ve taşınmazlar' ve 'sermaye'
kalemlerini kapsar.
(**) Rakamlardaki yuvarlamalardan dolayı toplamalar tam tutmayabilir.
T A B L O 21
M a k r o D e n g e v e F o n Akımları Rakamlarının Bir Karşılaştırması (Milyar TL.)
Yurtdışı
Kamu
Öze!
Para
Diğer
Fon Akımları
Kullanım-Kaynak
Makro Denge
Tasarruf-Yatırım
-2164.1
2779.2
-255.4
-275.7
-84.0
433.0
-614.0
1810
O
T A B L O 22
İmalat Sanayii Birleştirilmiş Bilanço (1983 Sonu) (Milyar TL.)
Pay
Aktifler
Cari Aktifler
Nakit
Alacaklar
Stoklar
Bağlı Kıymetler
İştirakler
S a b i t K ı y m e t l e r (Net)
M a d d i Sabit K ı y m e t l e r
Birikmiş Amortisman
Gayri Maddi Sabit Kıymet
T o p l a m Aktif
(%)
407.6
44.4
185.9
141.6
30.9
15.8
169.2
282.1
116.6
3.6
607.7
67.1
7.3
30.6
23.3
5.1
2.6
27.8
46.4
19.2
0.6
100.0
291.0
91.4
149.6
94.3
62.9
11.9
166.2
79.9
39.6
56.1
607.7
47.9
15.0
24.6
15.5
10.4
2.0
27.3
13.1
6.6
9.2
100.0
Pasifler
C a r i Pasifler
B a n k a Kredileri
Ticari Borçlar
Uzun Vadeli Borçlar
B a n k a Kredileri
Tahviller
Öz Sermaye
Esas Sermaye
Yedek Akçe
Kâr
T o p l a m Aktif
KAYNAK: AKGÜÇ (1986)
T A B L O 23
500 Büyük Firma Aktif ve Pasifleri (Milyar TL.)
Aktifler
1983
1984
1985
D ö n e r VArlıklar
Bağlı Varlıklar
Net Sabit Kıymetler
Sabit kıymetler
Birikmiş Amortismanlar
T o p l a m Aktifler
3211
432
1527
2452
925
5170
4380
963
2227
3767
1540
7570
6799
1026
6002
8702
2700
13827
Kullanım
1985
1984
1169
531
700
2419
63
3775
2400
6257
TABLO
23
(Devam)
Pasifler
1983
1984
1985
Borçlar
Kısa V a d e l i
Uzun Vadeli
Öz Sermaye
B i l a n ç o Kârı
İstatistiki F a r k
T o p l a m Pasifler
3548
4241
1306
316
2674
655
5170
7570
7990
5050
2940
4638
1331
-132
13827
Kaynak
1984
1985
693
3749
1368
339
1964
676
2400
6257
KAYNAK: ISO (1986)
T A B L O 24
5 0 0 B ü y ü k F i r m a V a r l ı k v e F i n a n s a l Y a p ı l a r ı (%)
1983
1984
1985
62.1
8.4
29.5
57.9
12.7
29.4
49.2
7.4
43.4
100.0
100.0
100.0
Borç
Öz Sermaye
B i l a n ç o Kârı
•68.6
25.3
6.1
56.0
35.3
8.7
57.3
33.2
9.5
TOPLAM
100.0
100.0
100.0
Varlıklar
D ö n e r Varlıklar
B a ğ l ı Varlıklar
N e t S a b i t Varlıklar
TOPLAM
Finansman
T A B L O 25
D e v i r Hızları ( S a t ı ş / A k t i f , S a t ı ş / Ö z S e r m a y e )
Katma
Değer/
Satış
Hasılatı
İmalat S a n a y i
(İSO'ya Bağlı Kuruluşlar)
1982
1983
1985*
500 Büyük Firma
1982
1983
1984
1985
(*) Tahmin ettiğimiz değerler.
(O/o)
Aktif
Öz Sermaye
1.20
1.10
1.14
4.59
4.03
3.15
19.3
1.06
1.08
1.29
1.12
4.23
4.27
3.66
3.34
26.7
19.2
19.2
19.3
—
A
=
1.14
A = 0.877 S
Aktif
^^^'^
Oz Sermaye
=3.15
K
-X.^
S
Katma Değer
Satışlar
^
^^^3
K = 0.317 S
s = 5.18Y
1 9 8 5 yılı s a n a y i k a t m a d e ğ e r i 8 7 5 3 . 3 Milyar T L .
S=
K=
A=
45342
14373
39765
T A B L O 26
S a n a y i K u r u l u ş l a r ı İçin B i l a n ç o T a h m i n i (1985) (Milyar TL.)
Yüzde
D ö n e r Varlıklar
Bağlı Varlıklar
S a b i t Varlıklar (Net)
T o p l a m Aktifler
21115
1789
16861
39765
53.1
4.5
42.4
100.0
21075
14236
4454
39765
53.0
35.8
11.2
100.0
Pasifler
Borç
Öz Sermaye
B i l a n ç o Kârı
T o p l a m Pasifler
a) M a l i k e s i m
b) H a n e h a l k ı (tarım ve tarımdışı)
c) K a m u idareleri
d) Ö z e l t e ş e b b ü s (tarım dışı)
e) M a l i o l m a y a n a n o n i m şirketler
f) T a r ı m
T ü r k i y e için mali k e s i m b i l a n ç o s u M e r k e z B a n k a s ı B ü l t e n l e r i n d e v e r i l m e k t e d i r (Bi­
z i m T a b l o 18)
S a n a y i k e s i m i için t e m e l o l a r a k A k g ü ç (1986) v e İ s t a n b u l S a n a y i O d a s ı t a r a f ı n d a n
y a p ı l a n 5 0 0 b ü y ü k f i r m a a n k e t s o n u ç l a r ı alınmıştır. T a b l o 2 2 , 1 0 0 0 ' i n ü z e r i n d e ISO
üyesi f i r m a l a r a ait k o n s o l i d e b i l a n ç o y u v e r m e k t e d i r . B u b i l a n ç o l a r en son 1 9 8 3 yılı
için m e v c u t t u r . 5 0 0 b ü y ü k f i r m a s o n u ç l a r ı 1985 yılına k a d a r g e l m e k t e d i r ( T a b l o 2 3 ,
24). T a b l o 2 5 satış/aktif, k a t m a d e ğ e i / s a t ı ş oranlarını v e r m e k t e d i r . K a t m a d e ğ e r / s a ­
tış o r a n l a r ı 5 0 0 b ü y ü k f i r m a d a y ü z d e 19 o l m u ş t u r . S a t ı ş / A k t i f o r a n ı n d a 5 0 0 b ü y ü k
f i r m a d a k i g i b i a r t m a s ı varsayılırsa imalat s a n a y i için satış/aktif oranı t a h m i n i yapıla­
bilir. B u o r a n d a kullanılarak s a n a y i için aktifler h e s a p l a n ı r . D a h a s o n r a T a b l o 2 4 ' d e
v e r i l e n aktif ve pasif i ç i n d e k i payların 1 9 8 3 ' d e n 1 9 8 5 ' e d e ğ i ş m e s i d i k k a t e alınarak
1985 s a n a y i için bu paylar h e s a p l a n ı r . B u paylar t o p l a m aktif ile ç a r p ı l a r a k b i l a n ç o
k a l e m l e r i e l d e edilir (Tablo 26).
T A B L O 27
Hanehalkı Aktif ve Pasifleri, 1985 (Milyar TL.)
Aktifler
Para
Mevduat
Altın
Arazi
Bina
D a y a n ı k l ı T ü k e t i m Malı
D a y a n ı k l ı Ü r e t i m Malı v e Taşıtlar
1010
5170
10000
50000
38000
3500
22500
T O P L A M AKTİF
130180
Pasifler
Borç
Özsermaye
6000
124180
TOPLAM
130180
PASİF
T A B L O 28
Milli Bilanço, 1985 (Milyar TL.)
Hanehalkı
Özel v e
Kamu
Girişimler
Mali
Kesim
Kamu
İdareleri
Toplam
42180
88000
49248
36252
12233
9509
2500
15500
106161
149261
130180
85500
21742
18000
255422
Borç
Öz Sermaye
6000
124180
45315
40185
20411
1331
11000
7000
82726
172696
T O P L A M PASİF
130180
85500
21742
18000
255422
Aktifler
Döner Varlıklar
Sabit Varlıklar
TOPLAM AKTİF
Pasifler
S a d e c e s a n a y i k e s i m i için y a p ı l m ı ş olan bu h e s a p d i ğ e r k e s i m l e r i d e k a p s a y a c a k
b i ç i m d e g e n i ş l e t i l e b i l i r . T i c a r e t , u l a ş t ı r m a , s e r b e s t m e s l e k l e r d e d a h i l edilirse, T a b -
l o d a k i r a k a m l a r ı n 2.15 ile ç a r p ı l m a s ı g e r e k i r . T o p l a m aktifler 8 5 5 0 0 olacaktır.
H a n e h a l k ı aktif v e pasifleri d e h e s a p l a n m a l ı d ı r . Biz y i n e k a b a bir t a h m i n v e r e c e ­
ğiz. Hanehalkı elinde olan para, mevduat ve borç Merkez Bankası bültenlerinden
t e m i n edilebilir. B i n a v e arazi DİE o r t a l a m a m^ m a l i y e t r a k a m l a r ı y a r d ı m ı ile y a p ı l a b i ­
lir. D a y a n ı k l ı t ü k e t i m ve ü r e t i m m a l l a r ı d a y a k l a ş ı k o l a r a k d e ğ e r l e n d i r i l e b i l i r (Tablo
2 7 , 28).
8. BÖLGESEL HESAPLAR
S o s y a l p l a n l a m a için g a y r i safi milli hasılanın b ö l g e l e r e g ö r e dağılımı d a b i l i n m e l i ­
dir. B u n e d e n l e D İ E (1973a) d a belirtilen y ö n t e m i n il b a z ı n d a u y g u l a n m a s ı v e illere
g ö r e t a h m i n g e r e k i r . Ö z m u c u r ( 1 9 7 5 , 1976), İ s t a n b u l ilinin 1 9 5 0 - 1 9 7 4 d ö n e m i geliri­
ni h e s a p l a m ı ş t ı r . Ö z ö t ü n (1980a) ise, 1 9 7 4 - 1 9 7 7 d ö n e m i n i kapsamıştır. O r t a k yıl olan
1 9 7 4 r a k a m l a r ı o l d u k ç a yakındırlar ( T a b l o 29). Ö z ö t ü n (1980b) 6 7 il için t a h m i n l e r
y a p m ı ş t ı r . B ö l g e l e r e g ö r e o l a n d e ğ e r l e r T a b l o 3 0 ' d a verilmiştir.
9. GELİR DAĞILIMI
Milli h e s a p l a r ı n gelir dağılımını d a k a p s a m a s ı g e r e k i r . H e s a p l a n m ı ş o l a n gelir kişi­
lere v e y a h a n e h a l k ı n a nasıl d a ğ ı l m a k t a d ı r ? Ü l k e m i z d e gelir dağılımı ç a l ı ş m a l a n 1963,
1 9 6 8 v e 1.973 yıllarında yapılmıştır. D İ E 1 9 7 8 / 7 9 k e n t s e l b ö l g e l e r t ü k e t i c i h a r c a m a ­
ları a n k e t s o n u ç l a r ı n d a d a gelir r a k a m l a r ı m e v c u t t u r . T a b l o 3 1 , gelir dağılımını ver­
mektedir.
T A B L O 29
İ s t a n b u l İli G e l i r T a h m i n l e r i , 1 9 5 0 - 1 9 7 8 ( M i l y o n T L . )
Kişi B a ş ı n a İ s t a n b u l /
1950
1955
1960
1965
1970
1971
1972
1973
1974
1974
1975
1976
1977
1978
1293.5
3227.8
8494.5
15028.3
32322.1
40976.9
51017.0
61144.6
81936.8
84438.6
107752.6
134492.0
174900.1
270517.4
2.39
2.63
2.66
2.69
2.63
2.29
2.17
2.16
2.07
2.01
2.06
ötün'ün 1970, Özmucur'un henüz yayınlanmamış olması nadeniyie 1963 sanayi sayımı sonuç­
larını kullanmasıdır.
KAYNAK: Özmucur (1975, 1976, ss.63-64), Özötün (1980a, 1980b).
T A B L O 30
Bölgesel Gelirler, 1978 (Milyar TL.)
İç A n a d o l u
Karadeniz
Ege ve
Marmara
Akdeniz
D o ğ u ve G ü n e y d o ğ u
Anadolu
Türkiye
Kişi B a ş ı n a
Gayri Safi
Hasıla
G a y r i Safi
Hasıla
Türkiye
İçindeki
P a y (%)
250.1
155.9
19.63
12.24
24949
23590
84.76
80.15
565.5
179.9
44.38
14.12
44383
26526
150.79
90.12
122.7
1274.1
9.63
100.0
16483
29434
56.00
100
Gelir
Endeksi
KAYNAK: Ozötün (1980b, ss.117. 118).
T A B L O 31
G e l i r Dağılımı
1963
1968
1973
1973/74
(Kırsal)
En d ü ş ü k % 2 0
2'nci % 20
3'üncü % 20
4'üncü % 20
En y ü k s e k % 2 0
4.5
8.5
11.5
18.5
57.0
3.0
7.0
10.0
20.0
60.0
3.5
8.0
12.5
19.5
56.5
3.54
11.12
14.39
18.71
52.24
G i n i Katsayısı
0.55
0.56
0.51
.47
G e l i r Grupları
1978/79
(Kentsel)
1986
6.3
12.0
13.0
21.7
47.0
3.9
8.4
12.6
19.2
55.9
.40
.50
KAYNAKLAR
Akgüç, Ö. (1986), Sanayide Fon Akımı ve Finans Yollarındaki Değişmeler, ISO, İstanbul
Buiutay, T., Y.Tezei, N.Yıldırım (1974), Türkiye Milli Geliri (1923-1948), SBF Yayını.
DİE (1973a), Türkiye Milli Geliri Kaynak ve Yöntemler, Yayın No. 6 8 1 .
DİE (1973b), Türkiye Milli Geliri ve Harcamaları 1948-1972. Yayın No. 680.
DİE (1981), Türkiye İstatistik Yıllığı, 1 9 8 1 , Yayın No. 960.
DİE (1985), Türkiye İstatistik Yıllığı, 1985, Yayın No. 1150, Ankara.
DİE (1986), Türkiye'de Milli Gelir Hesapları, Kaynaklar, Yöntemler, Karşılaşılan Darboğazlar ve Çö­
züm İçin A l t e r n a t i f l e r , Ankara (çoğaltma).
DİE (1984), IV. Yüksek İstatistik Şurası, 22-26 Kasım 1982, Yayın No. 1060.
Devlet Planlama Teşkilatı (1985), V. Beş Yıllık Plan Destek Çalışmaları: 1, Yayın No. 1975, Ankara.
İstanbul Sanayi Odası (1986), Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu, ISO Dergisi.
Özötün, E. (1980a), İstanbul İli Gayri Safi Yurtiçi Hasılası. Ankara, DİE.
Özötün, E. (1980b), Türkiye Gayri Safi Yurtiçi Hasılası (İller İtibariyle) DİE Yayın No. 907, Ankara.
Özmucur, S. (1975), İstanbul İli Gayri Safi Hasılası, 1950-1974, Büyük İstanbul Nazım Plan Bürosu,
Teknik Muhtıra (teksir).
Özmucur, S. (1976), "İstanbul İli Geliri, 1950-1974", Boğaziçi Üniversitesi E k o n o m i Dergisi.
Özmucur, S. (1986), "Consumption and Saving in Developing Economies: The Case of T u r k e y " Boğa­
ziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (yayınlanacak.).
Pyatt, G.- A.R.Roe (1977), Social A c c o u n t i n g f o r Development Planning, Cambridge University Press.
T.C. Merkez Bankası (1985), Üç Aylık Bülten (1985 IV), Ankara.
TCMB (1985a), Yıllık Rapor 1985.
TCMB (1986), İstatistik ve Değerlendirme Bülteni (aylık).
Ünal, A.N. (1984), "Türkiye'de Gayri Safi Milli Hasıla Hesaplama Yöntemleri ve Bazı Sorunları" IV. Yük­
sek İstatistik Şurası, DİE Yayını No. 1060, Ankara.
GAYRİ SAFİ MİLLİ HASILANIN GELİR YOLU İLE TAHMİNLERİ
VE GELİRİN DAĞILIMI, 1963-1986
Milli gelir ü r e t i m , h a r c a m a l a r y e gelir y o l u o l m a k üzere üç y o l d a n h e s a p l a n m a k t a ­
dır. Devlet İstatistik E n s t i t ü s ü (DİE) y a k ı n z a m a n a kadar milli gelirin v e g a y r i s a f i milli
h a s ı l a n ı n ü r e t i m v e h a r c a m a l a r y o l u ile y a p ı l a n t a h m i n l e r i v e r m e k t e i d i . A n c a k s o n
y ı l l a r d a h a r c a m a l a r y o l u ile milli gelir r a k a m l a r ı DİE t a r a f ı n d a n h e s a p l a n m a m a k t a ,
p r o r a m l a r için g e r e k l i o l a n b u bilgiler ise, D e v l e t P l a n l a m a T e ş k i l a t ı (DPT) t a r a f ı n ­
d a n y a y ı n l a n m a k t a d ı r . Gelir y o l u ile y a p ı l a n t a h m i n l e r kişisel g a y r e t l e r l e o r t a y a çıktı­
ğ ı n d a n bir süreklilik a r z e t m e m e k t e d i r l e r .
Milli g e l i r i n t a r ı m , t a r ı m dışı m a a ş v e ücretler ve d i ğ e r gelirler o l a r a k a y r ı l m a s ı üze­
r i n e B u l u t a y - E r s e l (1969), B u l u t a y - E r s e l - T i m u r (1971), E c e v i t - Ö z ö t ü n (1979), K o r u m
(1969), Bulutay (1965), Ö z m u c u r ( 1 9 7 6 , 1 9 8 0 ) , Devlet P l a n l a m a Teşkilatı ( 1 9 7 6 , 1 9 8 0 ) ,
D e v l e t İstatistik E n s t i t ü s ü ( 1 9 7 9 , 1982), B o r a t a v (1969) ve B e y a r s l a n (1982) t a h m i n ­
ler v e r m e k t e d i r l e r . A n c a k adı g e ç e n ç a l ı ş m a l a r ı n bazıları a n k e t s o n u ç l a r ı n a d a y a n ­
d ı ğ ı n d a n s a d e c e bir yıla ait r a k a m l a r ı , bazıları ise 1 9 5 0 - 1 9 6 5 gibi o l d u k ç a e s k i d ö n e ­
m e ait bilgileri d e ğ e r l e n d i r m e k t e d i r l e r . 1980 sonrası ö n e m l i g e l i ş m e l e r i i n c e l e y e n bir
ç a l ı ş m a n ı n y o k l u ğ u b u b ö l ü m ü g e r e k l i kılmaktadır.
B u b ö l ü m d e ö n c e t o p l a m f a k t ö r g e l i r l e r i n i n h e s a p l a n m a s ı , d a h a s o n r a ise tarım
dışı m a a ş v e ücretleri ve d i ğ e r g e l i r l e r i n (kâr, faiz, kira t e m e t t ü , m ü t e ş e b b i s geliri)
t a h m i n i yapılacaktır.
1- FAKTÖR GELİRLERİNİN
HESAPLANMASI
T o p l a m faktör geliri ü c r e t i c i fiyatlarıyla g a y r i s a f i yurtiçi h a s ı l a d a n net dolaylı v e r g i ­
lerin (dolaylı v e r g i l e r - s u b v a n s i y o n l a r ) v e a m o r t i s m a n ı n (sabit s e r m a y e t ü k e t i m i ) d ü ­
ş ü l m e s i ile elde edilir.
Ft = Yt FYVA-
Vt - At
t o p l a m faktör geliri
g a y r i s a f i yurtiçi hasıla
net dolaylı v e r g i l e r
aşınma (amortisman)
A n c a k f a k t ö r gelirleri e k o n o m i n i n t a m a m ı v e tarım s e k t ö r ü için ayrı ayrı h e s a p l a n ­
maktadır.
G a y r i s a f i yurtiçi hasıla v e net dolayıl v e r g i l e r DİE ( 1 9 7 7 , 1983, 1 9 8 5 ) ' d e n alınmış­
tır. D İ E ( 1 9 8 3 , 1985) 1 9 7 5 - 1 9 8 4 d ö n e m i için sabit s e r m a y e t ü k e t i m i r a k a m l a r ı n ı ver­
m e k t e d i r . 1 9 8 4 yılındaki a ş ı n m a / g s y i h oranı kullanılarak 1985 v e 1 9 8 5 s a b i t s e r m a ­
y e t ü k e t i m i elde edilmiştir. 1968-1974 a ş ı n m a değerleri Ö z ö t ü n (1979)'da verilen 1968,
1 9 6 9 v e 1 9 7 0 a ş ı n m a o r a n l a r ı n ı n o r t a l a m a s ı o l a n 0.0555 k u l l a n ı l a r a k h e s a p l a n m ı ş ­
tır.
T a n m f a k t ö r gelirlerini h e s a p l a m a k İçin g e r e k l i olan tarım k a t m a d e ğ e r i (üretici fi­
yatlarıyla) DİE ( 1 9 7 7 , 1 9 8 3 , 1985) v e ISO ( 1 9 8 6 ) d a n alınmıştır. N e t d o l a y l ı v e r g i l e r i
h e s a p l a m a k için üretici fiyatları ile t a r ı m k a t m a d e ğ e r i n d e n faktör fiyatlarıyla tarım
k a t m a d e ğ e r i d ü ş ü l m ü ş t ü r . 1 9 8 2 s o n r a s ı faktör fiyatlarıyla tarım k a t m a d e ğ e r i T O M B
( 1 9 8 4 ) d e v e r i l m i ş t i r . 1 9 6 3 - 1 9 6 7 a ş ı n m a r a k a m l a r ı için Ö z ö t ü n (1979), 1 9 6 8 - 1 9 7 0 or­
t a l a m a s ı , 1 9 7 7 - 1 9 8 4 a ş ı n m a r a k a m l a r ı için Ö z ö t ü n (1979) 1 9 7 3 - 1 9 7 6 o r t a l a m a s ı kul­
lanılmıştır. 1 9 6 8 - 1 9 7 6 t a r ı m s e k t ö r ü n d e k i a ş ı n m a Ö z ö t ü n ( 1 9 7 9 ) ' d e n alınmıştır.
T a r ı m v e t o p l a m İçin h e s a p l a n m ı ş o l a n y u r t i ç i faktör gelirleri T a b l o 1'de v e r i l m i ş ­
tir.
2 — T A R I M DIŞI Ü C R E T V E M A A Ş T A H M İ N İ
Tarım-dışı m a a ş v e ü c r e t l e r i n t a h m i n i n d e 1973 girdi/çıktı t a b l o s u n d a n , S o s y a l Si­
g o r t a l a r K u r u m u ü c r e t i s t a t i s t i k l e r i n d e n g a y r i safi milli hasıla r a k a m l a r ı a r a s ı n d a v e ­
rilen d e v l e t h i z m e t l e r i s e k t ö r ü v e r i l e r i n d e n v e i m a l a t s a n a y i s a y ı m ve a n k e t s o n u ç l a ­
rından yararlanılmıştır.
1 9 7 3 girdi/çıktı t a b l o s u n a g ö r e m a a ş ve ücretler t o p l a m ı 8 2 8 8 6 m i l y o n T ü r k Lirası'dır. B u n u n 4 5 4 6 m i l y o n u tarım s e k t ö r ü n d e k i m a a ş ve ü c r e t l e r i , 3 1 1 6 4 m i l y o n u ise,
devlet h i z m e t üreticilerin m a a ş ve ücretleridir. Dolayısı ile 4 7 1 7 6 ( 8 2 8 8 6 - 3 1 1 6 4 - 4 5 4 6 )
tarım v e d e v l e t h i z m e t l e r i d ı ş ı n d a k a l a n m a a ş ve ücretleri v e r m e k t e d i r .
1 9 6 3 - 1 9 8 4 d ö n e m i m a a ş v e ü c r e t l e r i n t a h m i n i için iki y o l kullanılmıştır.
i) B ü y ü k i m a l a t s a n a y i i n d e k i ü c r e t l e r d e k i b ü y ü m e hızları v e 1 9 7 3 yılı için m e v c u t
o l a n 4 7 1 7 6 m i l y o n T L . k u l l a n ı l a r a k d i ğ e r yıllara ait d e v l e t h i z m e t l e r i v e t a r ı m dışında­
ki m a a ş ve ü c r e t l e r h e s a p l a n m ı ş t ı r .
Mt = 4 7 1 7 6
(1 + gt ), v e y a Mt = 4 7 1 7 6 7T (1 -^gt)-ı
t = 1974-1982
t =
1963—1973
Mt - t yılındaki m a a ş v e ücretler (devlet h i z m e t l e r i d ı ş ı n d a kalan)
gt - t b ü y ü k i m a l a t s a n a y i i n d e ü c r e t l e r b ü y ü m e o r a n ı .
TABLO 1
Yurtiçi Faktör G e l i r i n i n Hesaplanması, 1963-1986
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Gayri Safi
Yurtiçi Hasıla
(Üretici
Fiyatı)
(Milyon TL.)
Net
Dolaylı
Vergiler
(Milyon)
24248.2
66910.3
24223.9
71476.6
23836.7
76440.1
28853.8
90775.5
30269.9
101185.4
31699.8
112190.1
34113.3
124470.8
39369.2
145490.8
50851.5
187133.3
60654.5
146.6
5957.8
174.3
6628.6
205.8
7521.6
271.7
8519.0
327.4
10673.6
408.8
11288.0
478.3
12757.6
499.2
14372.2
625.9
19167.4
730.5
Yurtiçi
Sabit
Faktör
Sermaye
Geliri
Tüketimi
(Milyon) (Milyon TL.)
572.3
3829.8
571.7
4137.9
562.5
4527.5
680.9
5162.8
714.3
5876.0
728.7
6689.7
826.7
7812.5
934.6
9065.5
1097.7
11031.9
1431.6
23529.3
57122.7
23477.9
60710.1
23068.4
64391.0
27901.2
77093.7
29228.2
84635.8
30562.3
94212.4
32808.7
103900.7
37935.2
122053.1
49132.9
156934.0
58492.4
- 65 TABLO
Gayri Safi
Y u r t i ç i Hasıla
(Üretici
Fiyatı)
(Milyon TL.)
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
Tarım
Toplam
232114.8
74798.0
295501.0
107888.7
409746.2
139127.3
519173.3
181200.6
663936.9
223792.4
862967.8
306462.8
1274780.7
473327.3
2155893.9
940309.6
4327963.7
1350770.9
6413610.4
1709725.0
8620393.4
21 Öl 7 7 6 . 8
115Jİ764.2
3441742.3
18214777.4
4853882.0
27509109.1
6636565.9
39682668.5
1 (Devtsm)
Net
Dolaylı
Vergiler
(Miiyon)
255.95.2
67'8.0
29840.0
968.9
39973.8
1168.7
50790.9
1435.3
64298.4
971.1
66844.4
1192.1
84707.5
1746.6
140588.7
3118.6
247473.0
5350.7
353384.0
5964.4
513159.6
10953.7
660098.0
12108.3
813190.0
17075.0
1228131.0
23347.2
1771614.0
NOT: Yuvarlamalardan dolayı toplamlar tam tutmayabilir.
Sabit
Yurtiçi
Sermaye
Faktör
Tüketimi
Geliri
(Milyon) (Milyon TL.)
13614.1
1795.0
17400.0
2510.4
23955.9
3133.3
>
30020.5
3925.1
37533.7
5035.3
4b'83.5
68.5.4
7086C 7
10650.0
120533.7
21157.0
242159.4
30392.0
357841.7
38468.8
476933.9
48640.0
629428.3
77439.0
998266.9
109212.0
1.507646.0
149322.0
2174822.0
192905.5
72325.0
248261.0
104409.4
345726.5
134825.3
438361.9
175840.2
562104.8
217786.0
747939.9
298375.3
1119212.5
460930.7
1894771.5
916034.0
3838331.3
1315028.9
5702384.7
1665291.8
7630299.9
2102182.3
10242238.0
3352195.0
16403320.5
4727595.0
24773332.1
6463896.9
35736232.5
B u r a d a z ı m n e n y a p ı l m ı ş v a r s a y ı m d i ğ e r k e s i m l e r d e k i b ü y ü m e hızının d a b ü y ü k İma­
lat s a n a y i i n d e k i l e r l e a y n ı o l d u ğ u d u r . H e m e n b e l i r t m e k g e r e k i r k i , ücret h a d d i d e ğ i l ,
ücretler t o p l a m ı n d a k i b ü y ü m e o r a n l a r ı alınmıştır. B u n u n n e d e n i g e n e l e k o n o m i k d u ­
rumdaki d e ğ i ş m e y e bağlı olarak m e y d a n a gelen değişmeleri de dikkate alabilmek­
tedir. E k o n o m i g e l i ş i r k e n organize) v e m a r j i n a l k e s i m l e r d e k i i ş g ü c ü t a l e b i artacaktır.
O r g a n i z e k e s i m d e k i ü c r e t h a d d i n i n a r t m a s ı b e k l e n d i ğ i h a l d e , m a r j i n a l k e s i m d e k i or­
t a l a m a ü c r e t t e f a z l a bir d e ğ i ş m e o l m a y a c a k t ı r . B u n a b a ğ l ı o l a r a k e k o n o m i n i n t o p l a ­
mı için v e r i l e n ü c r e t h a d d i f a z l a a r t m a m a k l a b e r a b e r , t o p l a m ü c r e t t e ö n e m l i bir artış
g ö r e b i l m e k m ü m k ü n o l a b i l m e k t e d i r . E k o n o m i d u r g u n l u ğ a g i r e r k e n iki k e s i m d e d e
i ş g ü c ü t a l e b i n d e a z a l m a olacaktır. Ü c r e t h a d d i m a r ji nal k e s i m d e o l d u ğ u g i b i o r g a n i ­
z e k e s i m d e d e a y n ı k a l m a s ı b e k l e n i r . E k o n o m i n i n t o p l a m ı n a b a k ı n c a t o p l a m ücret­
lerin d ü ş t ü ğ ü , o r t a l a m a ücret h a d d i n i n a y n ı kaldığı v e y a o o r a n d a d ü ş m e d i ğ i g ö z l e ­
nebilir. B u iki d u r u m d i k k a t e a l ı n d ı ğ ı n d a t o p l a m ü c r e t i n , ü c r e t h a d d i n d e n d a h a ger­
ç e k ç i s o n u ç l a r v e r e c e ğ i ra^ atlıkla g ö r ü l e b i l i r .
ii) S o s y a l S i g o r t a l a r Kur^ m u t o p l a m ü c r e t l e r d e k i b ü y ü m e hızları v e 1 9 7 3 yılı için
m e v c u t o l a n 4 7 1 7 6 m i l y o n T L . k u l l a n ı l a r a k d i ğ e r yıllara ait t a r ı m dışı v e d e v l e t hiz­
metleri dışında kalan m^ aş ve ücretler hesaplanmıştır. Yapılan varsayım S S K ' n a bağlı
işçiler ile d i ğ e r işçiler ı t o p l a m ü c r e t l e r i n d e k i artışların aynı o l d u ğ u d u r .
1986
St = 4 7 1 7 6
^
t=
(1-fht)
1974
veya
1963
St = 4 7 1 7 6
TT
(l4-ht)-i
t = 1973
St - 1 yılındaki m a a ş v e ücretler
ht - S S K ü c r e t l e r i b ü y ü m e oranı
B u iki yolla h e s a p l a n m ı ş olan m a a ş v e ücretlerin basit ortalaması tarım dışı v e devlet
h i z m e t l e r i dışı m a a ş v e ücretler s e r i s i n i v e r m e k t e d i r . DİE ( 1 9 6 3 , 1 9 8 3 , 1 9 8 5 ) , S S K
( 1 9 6 3 , 1 9 6 8 , 1 9 7 6 , 1 9 8 2 , 1 9 8 3 , 1984) d e n alınan b u r a k a m l a r a DİE ( 1 9 7 7 , 1 9 8 3 , 1 9 8 5 )
v e İ S O (1986) d a n a l m a n d e v l e t h i z m e t l e r i s e k t ö r ü r a k a m l a r ı i l a v e e d i l e r e k t o p l a m
m a a ş v e ücretler r a k a m l a n n a ulaşılmıştır. Devlet h i z m e t l e r i 1 9 6 8 - 1 9 7 6 r a k a m l a r ı Ö z ö ­
t ü n (1979) d a n a l ı n m ı ş , adı g e ç e n y a y ı n d a b u s e k t ö r için v e r i l m i ş o l a n a ş ı n m a o r a n lannın o r t a l a m a s ı 1 9 6 3 - 1 9 6 7 ve 1977-1986 d ö n e m i verilerine u y g u l a n a r a k T a b l o 2 ' d e
v e r i l e n r a k a m l a r e l d e edilmiştir.
TABLO 2
T a r ı m Dışı M a a ş v e Ü c r e t l e r T a h m i n i , 1 9 6 3 - 1 9 8 6
Büyük
İmalat
Sanayi
Verilerine
Dayanarak
(Milyor TL.)
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
Sosyal
Sigortalar
Kurumu
TopJam
Verilerine
Devlet
Maaş
Dayanarak
Ortalama
Hizmetleri
v e Ücretler
(Milyon TL.) (Milyon TL.) (Milyon TL.) (Milyon TL.)
6617.2
8136.3
9651.8
11484.6
13791.9
15880.0
19708.7
23561.7
30585.5
36275.2
47176.0
64596.2
89788.7
113708.5
175702.3
286166.3
438290.4
796285.9
1195774.6
1551278.4
.
7337.8
8620.4
11912.5
14966.9
17441.0
19961.2
24668.0
25232.9
30037.3
36218.3
47176.0
67272.5
88705.5
125595.5
178597.3
243943.2
349196.9
519919.3
675999.0
877919.9
6977.5
8378.35
10782.15
13225.75
15616.45
17920.6
22188.4
24397.3
30311.4
36246.8
47176.0
65934.4
89247.1
119652.0
177149.8
265054.75
393743.65
658102.5
935886.8
1214599.2
1705734.5
2474099.7
3272739.1
4320015.6
5304.5
6024.8
6606.9
7691.00
8516.1
9690.6
10411.1
13622.8
18848.9
24658.7
31164.0
36934.0
48878.8
64304.5
98160.9
128748.9
227540.3
365283.0
465419.7
664153.8
832790.8
1064306.7
1393895.1
2005815.2
jMjııııt*ıııııaıııi9iıı.
ı ^UC
12282.0
14403.15
17389.05
20916.75
24132.55
27611.2
32599.5
38020.1
49160.3
60905.5
78340.0
102918.4
138125.9
183956.5
275310.7
393803.65
621283.95
1023385.5
1401306.5
1878753.0
2538525.3
3538406.4
4666634.1
6325830.8
y III U U y UA. H I l ö l c l l
ÖCHIdyi
Ücretleri tarafımızdan tahmin edilmiştir. Önce 1969 yılı büyük imalat sanayi katma değeri tahmin
edilmiştir. 1968 katma değeri 20472, 1970 katma değeri ise, 28542 olup iki yıldaki büüme yüzde
39.42'dir. Milli gelir rakamlarına göre imalat sanayiinde katma değer 1968 yılında 21359.8,1969'da
24558.7 ve 1970 yılında 27211.0'dır. Büyüme oranlan 1969 için 14.976, 1970 için 10.80, 1968'den
1970'e olan büyüme yüzde 27.39'dur. Oranlama yolu ile büyük imalat sanayi katma değer büyü­
me oranlarının 1969 yılı içinde yüzde 20.28, 1970 yılı için yüzde 15.91 olduğu bulunur. Buna göre
1969 büyük imalat sanayi katma değeri olarak 24623.7 bulunur. 1968 ücretler/katma değer oranı
0.2432, 1970 için 0.2589'dur. İki yılın basit ortalaması alınarak 1969 yılı için ücret/katma değer
oranı olarak 0.2510 elde edilir. Bu oran hesaplanmış olan katma değer rakamı ile çarpılarak 1969
yılı toplam ücretleri hesaplanır.
Tt
T
K
M
= Kt +
- toplam
- devlet
- büyük
(1/2) (Mt + St )
m a a ş v e ücretler
hizmetleri maaş ve ücretler
imalat sanayi verilerine dayanarak yapılan tarım ve devlet hizmetleri
dışı m a a ş v e ü c r e t l e r
S- S S K v e r i l e r i n e d a y a n a r a k y a p ı l a n t a r ı m v e d e v l e t h i z m e t l e r i dışı m a a ş v e ücret­
ler
T a b l o 2 ' d e v e r i l e n r a k a m l a r ile Ö z ö t ü n (1979) t a h m i n l e r i a r a s ı n d a bir y a k ı n l ı k var­
dır. 1 9 7 3 yılı d ı ş ı n d a k a l a n 8 y ı l d a k i o r t a l a m a f a r k y ü z d e 2 . 4 o l u p , e n b ü y ü k f a r k y ü z ­
d e 3 . 8 3 , e n k ü ç ü k f a r k i s e , y ü z d e 1.03'tür. E ğ e r S S K v e b ü y ü k i m a l a t s a n a y i i verile­
rine d a y a n a r a k y a p ı l a n t a h m i n l e r i n o r t a l a m a s ı a l ı n m a y ı p , t o p l a m m a a ş v e ücretler
h e s a p l a n s a idi, Ö z ö t ü n (1979) ile o l a n o r t a l a m a m u t l a k y ü z d e f a r k l a r 4 . 0 5 v e 4 . 4 8
o l a c a k t ı . İki s e r i n i n o r t a l a m a s ı a l ı n a r a k h e r h a n g i bir y ı l d a k i aşırı b ü y ü m e n i n etkileri
d e n g e l e n m i ş o l m a k t a d ı r . T a b l o 3 Ö z ö t ü n (1979) ile k a r ş ı l a ş t ı r m a l a r ı v e r m e k t e d i r .
T a b l o 3 d a h a ö n c e y a p ı l m ı ş o l u p , 1 9 6 3 - 1 9 8 4 d ö n e m i n e ait s ü r e k l i serileri k a p s a ­
y a n ç a l ı ş m a l a r ı n s o n u ç l a r ı n ı ö z e t l e m e k t e d i r . G ö r ü l d ü ğ ü g i b i Ö z ö t ü n (1979) ile b i z i m
tahminler o l d u k ç a yakındır. Fark yüzdesi en d ü ş ü k 0.58, en y ü k s e k 3.89'dur. Orta­
l a m a m u t l a k y ü z d e f a r k İse, 2.21 ( 1 9 7 3 yılı a n a l i z d ı ş ı n d a t u t u l u r s a y ü z d e 2 . 4 1 ' d i r ) :
n
O M Y F = (1/n)
J2
({Bt - Dt ) / D t ) 100
.
t= 1
B - bizim tahmin
D - diğer tahmin
n- m u k a y e s e y a p ı l a n yıl sayısı
K o r u m (1969) ile 3 o r t a k yıl v a r d ı r v e O M Y F 5 . 3 9 ' d u r . A n c a k milli gelir r a k a m l a r ı a r a ­
s ı n d a k i f a r k t a n d o l a y ı b u k a r ş ı l a ş t ı r m a yanıltıcı olabilir. K o r u m ( 1 9 6 9 , s.208) d a n e l ­
d e e d i l e n o r a n l a r v e b i z i m T a b l o 1 ' d e v e r i l e n y u r t i ç i f a k t ö r geliri k u l l a n ı l a r a k d ü z e l t i l ­
m i ş t a r ı m dışı m a a ş v e ücret r a k a m l a r ı e l d e edilir. 1 9 6 3 - 1 9 6 5 d ö n e m i için b u r a k a m ­
lar 1 2 8 5 6 , 9 , 1 4 2 8 7 . 4 v e 1 5 8 2 1 . 7 ' d i r . Yapılan karşılaştırmada O M Y F y ü z d e 5.0 o l a ­
rak h e s a p l a n ı r . D P T (1980) b i z i m v e Ö z ö t ü n (1979) t a h m i n l e r i ile ö n e m l i f a r k l a r g ö s ­
termektedir. O M Y F 8.005'dir. D a h a ö n e m l i s i farklarda belli bir e ğ i l i m vardır. 1968-1976
d ö n e m i n d e b i z i m r a k a m l a r D P T (1980) t a h m i n l e r i n i n a l t ı n d a , 1 9 7 7 - 1 9 7 9 d ö n e m i n d e
ise, ü s t ü n d e k a l m a k t a d ı r . Y a n i b i z i m t a h m i n l e r i n e ğ i m i d a h a y ü k s e k t i r . B i z i m t a h ­
minlere g ö r e , tarım dışı m a a ş v e ücretlerin 1968-1979 d ö n e m i n d e artış hızı D P T (1980)
de belirtilenden d a h a yüksektir. 1978-1979 yıllanndaki farklar D P T ' n i n geçici rakam­
larla k u l l a n m a s ı n d a n olabilir. A y r ı c a t a n ı m farkı d a m e v c u t t u r . 1 9 7 7 - 1 9 7 9 d ö n e m i n ­
d e D P T (1980) d e t a r ı m ı n payı 2 8 . 7 , 2 4 . 3 v e 2 0 . 7 o l a r a k v e r i l m e k t e d i r v e b u n l a r o l ­
d u k l a r ı n d a n ç o k d ü ş ü k t ü r l e r . B i z e g ö r e p a y l a r 2 9 . 1 , 2 6 . 7 v e 2 4 . 3 ' t ü r . D P T (1980)
d e a ş ı n m a r a k a m l a n d i k k a t e alınmamıştır. E k o n o m i n i n t a m a m ı için a ş ı n m a oranı y ü z ­
d e 5.55, t a r ı m için y ü z d e 2 . 2 5 , d e v l e t h i z m e t l e r i için 3.28 o l d u ğ u d i k k a t e alınırsa D P T
(1980) n i n s o n y ı l l a r d a k i ( 1 9 7 8 - 1 9 7 9 ) d ü ş ü k ü c r e t payları anlaşılabilir. T a r ı m dışı m a ­
aş v e ücret payları 1 9 7 7 yılından beri d ü ş m e k t e d i r , a n c a k b u d ü ş ü ş 1980 yılında (1978
değil) ç o k ö n e m l i b o y u t l a r a u l a ş m a k t a d ı r . T a b l o 4 b u n u g ö s t e r m e k t e d i r .
TABLO 3
M a a ş v e Ü c r e t R a k a m l a r ı n ı n D i ğ e r Ç a l ı ş m a l a r İle K a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı
Yıl
Bizim
Tahminler
Korum
(1969)
1963
1964
1965
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
12282.0
14403.15
17389.05
27611.2
32599.5
38020.1
49160.3
60905.5
78340.0
102918.4
138125.9
183956.5
275310.7
393803.65
621283.95
13412(-8.43)
15032(-4.18)
16792(3.56)
Ortalama Mutlak
Y ü z d e Fark
(OMYF)
Özötün
(1979)
28206.7(-2.11)
32134.9(1.45)
39557.7(-3.89)
50701.4(-3.04)
62668.8(-2.81)
78797.0(-0.58)
101866.8(1.03)
134594.7(2.62)
179715.0(2.36)
5.39
2.21
(2.41)
DPT
(1980)
30270.6(-8.79)
34519.4(-5.56)
42351.3(-10.23)
54253.0(-9.39)
67118.9(-9.26)
84480.3(-7.27)
109082.9(-5.65)
143793.4(-3.94)
193083.6(-4.73)
270682.0(1.71)
343931.2(14.50)
540101.8(15.03)
8.005
NOTLAR:
a) Parantez içindeki rakamlar bizim tahminlerin yüzde olarak diğer tahminden farkını vermektedir. ((BD)/D)) 100. Burada, B- bizim, D- diğer tahmini simgelemektedir.
B) O M Y F , yüzde farkların mutlak değerlerinin ortalamasıdır.
c) Özötün (1979) da verilen toplam maaş ve ücret rakamlarından, tarım sektöründeki maaş ve ücretler
düşülerek tarım-dışı maaş ve ücret rakamlan elde edilmiştir. Bizim tabloda verilen bu rakamlardır.
d) DPT (1980) verilen tarım dışı ücret ve mernur maaş yüzdelerinin toplamı ile gayri safi yurtiçi hasıla
(faktör fiyatlarıyla) çarpılarak tablomuzda verilen rakamlar elde edilmiştir. Aşınma rakamlarının dikka­
te alınmadığı karşılaştırma yaparken akıldan çıkartmamak gerekir.
e) Özötün (1979), O M Y F rakamları arasında parantez içinde verilen O M Y F değeri 1973 yılı dışındaki yıl­
ları kapsar.
TABLO 4
Faktör Gelirleri Paylar
YIL
Bizim Tahminlerimiz
D
T
TD
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
32.44
31.58
31.08
31.31
30.32
29.13
30.20
30.76
31.28
29.12
26.66
24.32
23.87
23.17
21.79
29.31
31.38
31.15
31.33
31.57
31.56
29.77
31.51
32.73
36.81
35.19
32.79
26.66
24.68
24.56
38.25
37.05
37.77
37.37
38.11
39.31
40.03
37.73
35.99
34.07
38.15
42.88
49.47
52.15
53.65
Ö z ö t ü n (19 7 9 )
TD
D
T
32.44
31.58
31.08
31.31
30.32
29.13
30.20
30.76
31.36
29.94
30.93
32.41
32.31
32.49
31.74
29.46
30.70
32.25
37.62
37.49
36.51
36.07
37.19
39.13
40.34
38.54
36.39
DPT (1980)
TD
T
32.4
31.6
31.1
31.3
30.3
29.1
30.2
30.8
31.4
28.9
24.3
20.7
30.0
30.9
32.4
32.3
32.5
31.8
29.5
30.7
32.2
34.0
28.9
26.8
D
37.6
37.5
36.5
36.4
37.2
39.1
40.3
38.5
36.4
37.1
46.8
52.5
NOT: T- tarımın yurtiçi faktör gelirleri içincjeki payı,
TD- tarım ö\ş\ maaş ve ücretlerin payı,
D- diğer faktör gelirlerinin payı.
Özötün (1979) da verilen toplam maaş ve ücret rakamlarından, tarım sektöründeki maaş ve ücret­
ler düşülerek elde edilen oranlar kullanılmıştır.
1 9 7 6 - 1 9 7 9 d ö n e m i n d e tarım s e k t ö r ü k a t m a d e ğ e r i n i n t o p l a m y u r t i ç i hasıla i ç i n d e ­
ki payları 2 9 . 9 8 , 2 7 . 9 9 , 2 5 . 6 5 v e 2 3 . 4 0 ' d ı r ( D İ E , 1 9 8 3 , s.432). T a r ı m d a k i a ş ı n m a p a ­
y ı , e k o n o m i n i n d i ğ e r k e s i m l e r i n d e n d a h a d ü ş ü k o l d u ğ u d i k k a t e alınırsa D P T (1980)
d e v e r i l e n t a r ı m payı r a k a m l a n n ı k a b u l l e n m e k g ü ç l e ş m e k t e d i r . Y i n e g a y r i safi milli
hasıla r a k a m l a r ı i ç i n d e v e r i l e n d e v l e t h i z m e t l e r i n i n ( m a a ş v e ü c r e t l e r i ) payları aynı
y ı l l a r d a 1 1 . 0 9 , 1 2 . 7 5 , 1 1 . 1 8 v e 1 1 . 6 7 . Y a n i b e l i r g i n bir d ü ş m e s ö z k o n u s u d e ğ i l d i r .
1 9 8 0 yılında b u o r a n 9.25 o l m a k t a d ı r . 1981 yılında 7 . 9 7 ' y e d ü ş m e k t e , 1 9 8 2 ' d e ise,
8 . 4 5 ' e ç ı k m a k t a d ı r . 1 9 7 3 girdi/çıktı t a b l o s u n a g ö r e d e v l e t h i z m e t l e r i m a a ş v e ücret­
leri 3 1 1 6 4 , t a n m - d ı ş ı m a a ş v e ü c r e t l e r ise, 7 8 3 4 0 ( 8 2 8 8 6 - 4 5 4 6 ) dır. D e v l e t h i z m e t l e ­
rinin t a r ı m dışı m a a ş v e ücretler i ç i n d e k i payı 3 9 . 7 8 . Y a k l a ş ı k y ü z d e 4 0 ' ı o l u ş t u r a n
bir b i l e ş k e n d e y ü z d e 1.57 (12.75-11.18) d ü ş m e v a r k e n , t o p l a m m a a ş v e ü c r e t p a yındaki y ü z d e 5.1 'lik (34.0-28.9) d ü ş m e y i a ç ı k l a m a k zordur. B u d i ğ e r ü c r e t l e r d e gayri
safi y u r t i ç i hasılanın y ü z d e 7.45 k a d a r bîr d ü ş m e g e r e k t i r m e k t e d i r . Payı g s y i h ' n ı n
2 1 . 2 5 ' i (34.0-12.75) o l a n bir b i l e ş k e n i n g s y i h ' n ı n 7.45 k a d a r d ü ş m e s i için y ü z d e 3 5
(7.45/21.25) azalması gerekir ki, bu en azından zordur. 1973 yılında imalat sanayi­
i n d e k i m a a ş v e ü c r e t l e r 2 0 3 1 1 (payı y ü z d e 2 5 . 9 3 ) . B u n u n 1 4 7 9 4 . 5 1 b ü y ü k i m a l a t
s a n a y i i n e ait ( D İ E , 1983). B ü y ü k i m a l a t s a n a y i ü c r e t l e r i n d e k i 1 9 7 8 yılındaki b ü y ü m e
hızı 6 2 . 8 7 ' d i r . S S K ü c r e t l e r i t o p l a m ı b ü y ü m e hızı a y n ı y ı l d a 3 6 . 5 1 . A y n ı yılda g a y r i
safi y u r t için hasıla (faktör fiyatlarıyla) y ü z d e 4 9 . 4 8 , t a r ı m dışı g a y r i safi hasıla ise,
y ü z d e 5 3 . 4 4 a r t m a k t a d ı r . D e v l e t h i z m e t l e r i 3 1 . 1 6 a r t m a k l a d ı r . B u bilgiler ışığı a l t ı n ­
d a m a a ş v e ü c r e t payının 1 9 7 8 yılında y ü z d e 3 4 . 0 ' d e n 2 8 . 9 ' a d ü ş t ü ğ ü n ü k a b u l l e n ­
m e k z o r d u r . B u n u a ş a ğ ı d a k i f o r m ü l y a r d ı m ı ile d e g ö r e b i l i r i z .
Tt
TM
(1+at)
Y,
Y,.ı
(1+bt)
T- t o p l a m m a a ş v e ü c r e t l e r
Y- t o p l a m gelir
a- m a a ş ve ü c r e t l e r d e k i b ü y ü m e o r a n ı
b- t o p l a m g e l i r d e k i b ü y ü m e o r a n ı
E l i m i z d e k i bilgileri k u l l a n a r a k :
28.9 = 34.0
(1+at)
(1 + 0.4948)
Eşitliğin s a ğ l a n m a s ı için a ( ü c r e t l e r d e k i b ü y ü m e oranı) nın y ü z d e 2 7 . 0 6 o l m a s ı g e ­
reklidir. S i g o r t a s ı z işçiler d ı ş ı n d a k i b ü t ü n b l l e ş k e n l e r i n ü c r e t artış hızı b u n d a n y ü k ­
s e k t i r ve s i g o r t a s ı z k e s i m i n a r a d a k i açığı k a p a t m a s ı d ü ş ü n ü l e m e z . T . C . B a ş b a k a n ­
lık Y ü k s e k D e n e t l e m e K u r u m u r a p o r l a r ı n a g ö r e 1977 yılında ç a l ı ş a n sayısı 5 5 7 5 b i n ,
1 9 7 8 yılında ise, 5 7 1 2 b i n , sigortalı sayıları ise, 3 4 2 8 b i n v e 3 4 7 4 bindir. B u n l a r a
g ö r e sigortasız o l a r a k ç a l ı ş a n l a r 2 1 4 7 0 0 0 ve 2 2 3 8 0 0 0 o l a r a k h e s a p l a n a b l l m e k t e d i r .
, 1 9 7 7 yılından 1 9 7 8 yılında s i g o r t a s ı z ç a l ı ş a n sayısı 9 1 0 0 0 ( y ü z d e 4.24) a r t m a k t a d ı r .
B u k e s i m d e k i ü c r e t h a d d i aynı k a l s a bile t o p l a m ücretler a r t a c a k t ı r .
1 9 7 9 ' d a q 1 9 8 0 ' n e g e ç i ş t e g ö z l e n e n l e r şunlardır. G a y r i safî yurt içi hasıla ( f a k t ö r
fiyatlarıyla) y ü z d e 1 0 2 . 4 8 , d e v l e t h i z m e t l e r i y ü z d e 6 0 . 5 3 , S S K ü c r e t l e r i y ü z d 4 8 . 8 9 ,
b ü y ü k i m a l a t s a n a y i ü c r e t l e r i y ü z d e 8 1 . 6 8 artmıştır. S i g o r t a s ı z işçi sayısı İse,
2 2 6 4 0 0 0 0 ' d e n 2 1 7 8 0 0 0 ' e düşmüştür. Yukarıda verilen f o r m ü l e göre, 1979'da 3 2 . 7 9
o l a n payın 1980 yılında y ü z d e 2 6 . 6 6 o l m a s ı için m a a ş ve ü c r e t l e r i n y ü z d e 64 a r t m a ­
sı g e r e k i r k i , r a k a m l a r b u n u d o ğ r u l a m a k t a d ı r .
Ü c r e t l e r i n t o p l a m i ç i n d e k i payı 1977 yılında d ü ş m e y e b a ş l a m ı ş ve 1 9 8 0 yılında ç o k
ö n e m l i bir b o y u t a ulaşmıştır. D P T (1980) T a b l o 4 ' t e n d e rahatlıkla g ö r ü l e c e ğ i g i b i
Ö z ö t ü n (1979) ile 1 9 6 8 - 1 9 7 6 d ö n e m i n d e aynı r a k a m l a r ı v e r m e k t e v e ü c r e t p a y ı n d a ki ö n e m l i d ü ş m e n i n 1 9 7 8 y ı l ı n d a o l d u ğ u n u ileri s ü r m e k t e d i r k i , b u n u k a b u l e d e b i l ­
m e k o l d u k ç a z o r d u r . Asıl p r o b l e m t a n ı m farkı ve y a n l ı ş l ı ğ ı n d a n k a y n a k l a n m a k t a d ı r .
D P T ( 1 9 8 0 , s. 30-31) v e g a y r i safi y u r t içi hasıla (faktör fiyatlarıyla) o l a r a k v e r i l e n r a ­
k a m l a r aslında Ö z ö t ü n (1979, s.68-85) d e verilen yurt için faktör gelirleridir. 1968-1976
d ö n e m i için iki y a y ı n d a a y n ı r a k a m l a r g ö r ü l m e k t e d i r . 1 9 7 7 - 1 9 7 9 d ö n e m i için D P T
( 1 9 8 0 , s.30-31) v e r i l e n r a k a m l a r ile D İ E ( 1 9 8 3 , s . 4 3 2 ; 1 9 8 1 , s.401) t u t m a m a k t a d ı r .
D P T r a k a m l a r ı 7 4 2 . 7 milyar, 1214.0 v e 2 0 4 1 . 7 , DİE r a k a m l a r ı ise, 7 9 6 . 1 2 3 , 1 1 9 0 . 0 7 3
v e 2 0 1 5 . 3 0 5 ' d i r . 1 9 6 8 - 1 9 7 6 r a k a m l a r ı yurtiçi faktör gelirleri r a k a m l a r ı o l u p , a ş ı n m a
d i k k a t e alınmıştır. 1 9 7 7 - 1 9 7 9 r a k a m l a r ı ise, g a y r i safi y u r t İçi hasıla (faktör fiyatlarıy­
la) o l u p , a ş ı n m a (amortismanı) içermezler. Dolayısı ile D P T ' d e verilen r a k a m l a n n D İ E ' ­
d e v e r i l e n d e n k ü ç ü k o l m a s ı g e r e k i r k i , t a m tersi g ö z l e n m e k t e d i r . D P T (1980) s e r i s i
t a n ı m farkı i ç e r d i ğ i n d e n , k e n d i i ç i n d e d a h i tutarsızdır. S o n üç yıla ( 1 9 7 7 - 1 9 7 9 ) ait
r a k a m l a r ise yanlıştır, n e r e d e n g e l d i k l e r i p e k belli o l m a d ı k l a r ı için d e yanlışın n e r e ­
d e n k a y n a k l a n d ı ğ ı n ı k e s t i r m e k z o r d u r . S e r i i ç i n d e aynı t a n ı m k u l l a n ı l ı r s a b i z i m T a b ­
lo 1'de v e r i l e n d e ğ e r l e r e l d e edilir. Y a n i 1979 yılı r a k a m ı 2 0 4 1 . 7 d e ğ i l , 1 8 9 4 . 7 , 1 9 7 8
yılı r a k a m ı i s e , 1 2 1 4 . 0 d e ğ i l , 1 1 1 9 . 2 olmalıdır. 1 9 7 9 yılında y ü z d e 7.76'lık bir fazlalık
vardır. T a n m d a ise, f a k t ö r gelirinin y ü z d e 4 ' ü k a d a r bir azlık vardır. Dolayısı ile t a r ı m ­
dışı gelir p a y ı n d a y ü z d e 1 2 ' y e v a r a n fazlalık m e v c u t t u r . 1 9 7 8 y ı l ı n d a b u fazlalık y ü z ­
d e 8.5, t a r ı m d a ise, y ü z d e 2 , dolayısı ile t a r ı m dışı g e l i r d e y ü z d e 1 0 . 5 o l m a k t a d ı r .
D P T ( 1 9 8 0 , s . 3 0 - 3 1 ) ' d e v e r i l e n 1 9 7 7 - 1 9 7 9 d ö n e m i verileri yanlıştır v e h a t a y ü z d e s i
z a m a n i ç i n d e a r t m a k t a d ı r . B u n u n s o n u c u ileri s ü r ü l e n s a v l a r d a y a n l ı ş o l m a k t a d ı r .
D P T ücretler v e G e l i r l e r Dairesi B a ş k a n ı A . E r d o ğ a n (1986) ç a l ı ş m a s ı n d a S S K üc­
ret s e r i s i n i n p r i m e d a y a l ı o l m a s ı n e d e n i y l e e k o n o m i k v e s o s y a l a r a ş t ı r m a l a r d a kulla­
n ı l m a m a s ı g e r e k t i ğ i n i v e D İ E imalat s a n a y i a n k e t l e r i n d e n v e Y ü k s e k D e n e t l e m e K u ­
rulu raporlarından elde edilen verilerin d a h a gerçekçi p l d u ğ u n u belirtmektedir. Bu
iki seri y a n ı n d a " k a m u k e s i m i n d e t e s a d ü f i bir işçinin ü c r e t i " d e v e r i l m i ş t i r . .
E r d o ğ a n ( 1 9 8 6 , s.20) " b ü y ü k bir k a m u k u r u l u ş u n d a 1 9 6 3 ' t e n b u t a r a f a ç a l ı ş a n
bir işçinin ö z l ü k d o s y a s ı n d a n e s a s ü c r e t , p r i m , t a z m i n a t v e s o s y a l y a r d ı m h a k l a n
yıl ^ n u itibariyle, t e s p i t e d i l m i ş ve o y ı l l a r d a g e ç e r l i t a h a k k u k m e v z u a t ı n a g ö r e net
ele g e ç e n ü c r e t l e r yıl yıl h e s a p l a n m ı ş t ı r " . T e s a d ü f i o l a r a k s e ç i l e n bir işçi m i l y o n l a r ­
c a işçiyi nasıl t e m s i l e d e r ? B e n z e t m e y a p m a k g e r e k i r s e , 1 m i l y a r i s a b e t e d e n milli
p i y a n g o biletine b a k a r a k her bilete aynı i k r a m i y e n i n çıkacağını s ö y l e m e k gibi bir şeydir
b u y a p ı l a n . T e s a d ü f i s e ç i l e n bir ö r n e ğ i n s e ç i l m e şansı d i ğ e r l e r i ile aynıdır. " K a m u
k e s i m i n d e g e n e l işçi ücret eğilimini kuvvetle t e m s i l e d e n t e s a d ü f i bir i ş ç i n i n . . . " (s.28);
b u nasıl o l m a k t a d ı r ?
E r d o ğ a n ( 1 9 8 6 , s.24) g ü n l ü k e s a s ü c r e t o l a r a k 1 6 9 7 , 2 7 , b o r d r o m a l i y e t i t o p l a m ı
o l a r a k 2 9 6 7 , 9 5 v e r m e k t e d i r . A y n ı t a b l o n u n a l t ı n d a % 9 9 g ü v e n aralığı v e r i l m e k t e d i r .
B u aralıklar esas ücret için 1743,25-1747,03; b o r d r o maliyeti için 3 0 2 0 , 5 8 - 3 0 2 7 , 8 4 ' d ü r .
N o k t a t a h m i n nasıl o l u p d a aralık t a h m i n l e r d ı ş ı n d a k a l m a k t a d ı r ?
(s.26) " 1 9 6 3 - 1 9 8 3 a r a s ı d ö n e m d e c a r i fiyatlı C S Y İ H ile ü c r e t m a l i y e t i v e n e t e l e
g e ç e n t ü m ücret ö d e m e l e r i a r a s ı n d a e k o n o m e t r i k ilişki a r a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a , d e t e r m i n a s ­
y o n katsayısı % 9 9 g i b i ç o k y ü k s e k a ç ı k l a y ı c ı l ı k l a . . . " . B u n a d a ş a ş m a k g e r e k i r . İki
d e ğ i ş k e n d e z a m a n i ç i n d e a r t m a k t a d ı r . B a ş k a h e r h a n g i bir d e ğ i ş k e n ile G S Y İ H ara­
s ı n d a aynı sıkı ilişki b u l u n a b i l i r .
(s.26) " 1 9 6 3 1 e ü c r e t ö d e m e l e r i t o p l a m ı 2 0 , 3 m i l y a r T L . ' d e n 1 9 8 3 ' d e 4 4 7 2 . 8 m i l ­
yar T L ' y e (4.5 t r i l y o n T L ' y e ) y ü k s e l i r k e n ü c r e t ö d e m e l e r i 2 0 y ı l d a 2 2 0 , 3 misli yılda
% 31 artış g ö s t e r m i ş t i r . B u s e b e p l e 1 9 8 3 yılında ücret ö d e m e l e r i s a b i t f i y a t l a 2 1 2 , 5
m i l y a r T L o l a n G S M H ' y e g ö r e 21 misli f a z l a b ü y ü m ü ş t ü r . B u n u n açık a n l a m ı , ücret­
ler milli ü r e t i m i 21 d e f a s a t ı n a l a c a k ş e k i l d e arttırılmış o l m a k t a d ı r " . B u nasıl o l m a k ­
tadır? G S M H ' n m p a r ç a s ı o l a n ücretler nasıl b ü t ü n ü n ü 21 d e f a a l a b i l m e k t e d i r ? B ü t ü ­
n ü n bir p a r ç a s ı n ı o l u ş t u r a n h e r h a n g i bir ş e y b ü t ü n ü nasıl a l a b i l i r ? B u n u h a n g i m a n ­
tık k a b u l e d e b i l i r ? Asıl m e t i n d e altı çizili o l a r a k v e r i l e n b u c ü m l e l e r d e k i m a n t ı k h a t a ­
sı c a r i ( n o m i n a l ) ü c r e t l e r ile s a b i t (reel) G S M H k a r ş ı l a ş t ı r m a s ı n d a n k a y n a k l a n m a k t a ­
dır. E ğ e r ü c r e t l e r İ s t a n b u l g e ç i n m e e n d e k s i ile d e f l a t e e d i l i r s e , 9 3 . 9 8
( 4 4 7 2 . 7 8 / ( 6 5 4 8 . 7 / 1 3 7 . 6 ) ) e l d e edilir. 1968 fiyatları ile ifade e d i l m e k t e o l a n ü c r e t l e r v e
G S M H karşılaştırılırsa 9 3 . 9 8 ' i n 2 1 2 . 5 ' i a l a m ı y a c a ğ ı g ö r ü l ü r .
G e r ç e k t e ü c r e t l e r ile G S M H karşılaştırması y a p ı l m a s ı d a s a k ı n c a l ı d ı r . A d ı ü z e r i n ­
d e g a y r i safi milli hasıla a ş ı n m a y ı d a k a p s a m a k t a d ı r . A ş ı n m a d ü ş ü l e r e k net milli ha­
sıla e l d e e d i l m e l i d i r . A y r ı c a b u n d a n net d o l a y l ı v e r g i l e r d e (dolaylı v e r g i l e r -
sübvansiyonlar) d ü ş ü l m e l i v e faktör gelirleri hesaplanmalıdır. Ücretler v e t o p l a m faktör
gelirleri k a r ş ı l a ş t ı r m a s ı y a p m a k a n l a m l ı o l m a k t a d ı r .
(s.27, T a b l o 8) ü c r e t l e r i n g a y r i safi yurtiçi hasıla i ç i n d e k i p a y l a n n ı v e r m e k t e d i r . Üc­
retlerin nasıl h e s a p l a n d ı ğ ı m e t i n d e v e r i l m e m i ş o l m a k l a b e r a b e r yaptığımız h e s a p gökt e r m e k t e d i r k i , I k t i s a d e n faal n ü f u s i ç i n d e k i ü c r e t l i l e r (12 + y a ş ) sayısı ile yıllık o r t a l a ­
m a ü c r e t çarpılmıştır ( 4 8 6 3 5 3 6 ) ( 1 8 3 6 . 3 2 ) (360). 1 9 7 3 yılı için k u l l a n ı l a n 3 6 0 g ü n l ü k
çalışılan g ü n sayısı yıllara g ö r e d e ğ i ş e b i l m e k t e a n c a k b u d ü z e y l e r d e k a l m a k t a d ı r .
Bu y ö n t e m d e birden fazla sorun mevcuttur:
1 - Ü c r e t l i sayısı o l a r a k i k t i s a d e n f a a l n ü f u s kullanılmıştır. Ü c r e t istatistikleri k u l l a ­
nılan B a ş b a k a n l ı k Y ü k s e k D e n e t l e m e K u r u l u ş u n u n yayınladığı ç a l ı ş a n sayılarına ne­
d e n itibar e d i l m e m i ş t i r ? T C B Y D K ( 1 9 8 3 , s.35) 1 9 8 0 y ı l ı n d a ç a l ı ş a n sayısı 5 7 1 1 b i n ­
dir, 6 1 0 9 b i n d e ğ i l .
2- T C B Y D K ( 1 9 8 2 , s.35) 5 7 1 1 b i n ç a l ı ş a n d a n 4 6 3 3 b i n i sigortalıdır. 1 0 7 8 b i n kişi
sigortasız çalışmaktadır.
3- Y ü k s e k D e n e t l e m e K u r u l u k a p s a m ı n d a k i işçilerin ü c r e t l e r i g e n e l o r t a l a m a n ı n
ü s t ü n d e d i r . D İ E imalat s a n a y i anketleri de 1 0 ' d a n f a z l a ( 1 9 8 3 yılından itibaren 2 5 ' d e n
fazla) işçi ç a l ı ş t ı r a n y e r l e r i k a p s a m a k t a d ı r . B u i ş y e r l e r i n d e o r t a l a m a ü c r e t l e r k ü ç ü k
i ş y e r l e r i n d e k i n d e n y ü k s e k t i r . S a n a y i k e s i m i dışıda k a l a n ücretler d e n i s b e t e n d ü ş ü k ­
tür. Dolayısı ile k u l l a n ı l a n o r t a l a m a ücret r a k a m ı g e r ç e k t e o l a n d a n ç o k y ü k s e k t i r .
KİT'lerde 584 bin, KİT'ler dışındaki sanayi, ulaştırma v e haberleşme kesimlerinde
1 7 5 8 b i n kişi ç a l ı ş m a k t a d ı r . 2 3 4 2 b i n b u s e k t ö r l e r d ı ş ı n d a k a l m a k t a d ı r (tarım h a r i ç ) .
Ö z e l b ü y ü k i m a l a t s a n a y i i n d e ç a l ı ş a n sayısı 5 0 0 b i n k a d a r d ı r . B u n l a r ı n d ı ş ı n d a k a ­
lanların ü c r e t l e r i ç o k d a h a d ü ş ü k t ü r .
4 - Ü c r e t l e r i n p a y ı n ı n o l d u ğ u n d a n ç o k y ü k s e k o l d u ğ u D İ E ' n i n 1 9 7 3 girdi/çıktı t a b ­
l o s u ile k a r ş ı l a ş t ı r m a y a p ı l d ı ğ ı n d a r a h a t l ı k l a g ö r ü l e b i l i r . G i r d i / ç ı k t ı t a b l o s u n d a k i üc­
ret r a k a m ı 8 2 m i l y a r d ı r v e 1 2 3 . 6 m i l y a n n o l d u k ç a a l t ı n d a d ı r . Ü c r e t l e r i n payı 1 9 7 3 yı­
lında y ü z d e 4 7 d e ğ i l , 3 3 ' d ü r . D İ E ' n ü n h e s a p l a d ı ğ ı g a y r i s a f i milli h a s ı l a k u l l a n ı l m a k ­
ta, ancak ücretleri neden dikkate alınmamaktadır?
5- (s.27) d e v e r i l e n t a b l o d a ü c r e t l e r i n p a y ı 1 9 7 8 yılında 0 . 6 1 ' d i r . B u o r a n 1 9 7 9 ' d a
0 . 5 6 , 1 9 8 0 ' d e 0 . 4 7 , 1 9 8 1 ' d e 0 . 4 5 , 1 9 8 2 ' d e 0 . 4 5 , 1 9 8 3 ' d e 0 . 4 1 ' d i r . 1 9 8 4 v e 1 9 8 5 yıl­
larına ait ü c r e t r a k a m l a r ı m e v c u t o l m a k l a b i r l i k t e b u yıllar için t o p l a m ü c r e t l e r n e d e n
h e s a p l a n m a m ı ş t ı r ? (s. 18) d e v e r i l e n o r t a l a m a ü c r e t l e r 1 9 8 4 yılında 2 4 7 2 . 2 9 , 1 9 8 5
y ı l ı n d a 2 8 7 3 . 0 7 ' d i r . B u r a k a m l a r ü c r e t l i sayısı v e 3 6 5 ile ç a r p ı l ı r s a (en y ü k s e k d e ğ e ­
re u l a ş m a k için) 6 0 9 6 . 7 v e 7 2 6 5 . 7 r a k a m l a r ı e l d e edilir. Y a n i ü c r e t l e r i n payı 1 9 8 4 ' d e
0 . 3 5 , 1 9 8 5 ' d e 0 . 2 8 o l m a k t a d ı r . G ö r ü l d ü ğ ü g i b i b u ü c r e t serileri d e ü c r e t l e r i n p a y ı n daki önemli düşmeleri gözler önüne serebilmektedir. Rakamlar olduklanndan çok
y ü k s e k t i r l e r , f a k a t e ğ i l i m i g ö s t e r m e k t e d i r l e r . B u bilgiler ışığında (s.29) " 1 9 8 0 ' d e n b u
t a r a f a v e 1985 yılı s o n u itibariyle m e m u r ve işçi ü c r e t l e r i n d e reel g e r i l e m e söz k o n u s u
d e ğ i l d i r " i d d i a s ı n ı s ü r d ü r e b i l m e k z o r d u r . K ü ç ü k bir g r u p için g e ç e r l i o l a b i l e c e k b u
i d d i a g e n e l l e ş t i r i l i r s e y a n l ı ş olur. E ğ e r reel ü c r e t l e r v e İşçi sayısı d a a r t m a c a ise,
ü c r e t l e r i n p a y ı 0 . 4 7 ' d e n 0 . 2 8 ' e nasıl d ü ş m ü ş t ü r ?
6- B u n l a r ı n y a n ı n d a (s. 19) " G S M H fiyat D e f l a t ö r ü E n d e k s i " t a b i r i g i b i (s.27) 1 9 8 0
yılı G S Y İ H d e ğ e r i 4 0 5 0 . 4 d e ğ i l , 4 0 8 0 . 4 , 1 9 8 3 yılı r a k a m ı 1 0 7 8 4 . 3 d e ğ i l , 1 0 8 7 1 . 6 g i b i
( D İ E , 1 9 8 5 , SS.436) h a t a l a r a r a s t l a n m a k t a d ı r .
7- N ü f u s s a y ı m l a n n d a i k t i s a d e n f a a l n ü f u s 1 9 7 0 ö n c e s i n d e 15 + , 1 9 7 0 v e s o n r a ­
s ı n d a 1 2 + n ü f u s u k a p s a m a k t a . B u n e d e n l e 1 9 6 3 - 1 9 7 0 d ö n e m i artışı o l d u ğ u n d a n
fazla görünmektedir.
B i z i m r a k a m l a r ı m ı z d a t a h m i n l e r e d a y a n m a k t a v e e l b e t t e ki h a t a ihtiva e t m e k t e -
dirler. A n c a k bazı k e s i m l e r e ait r a k a m l a r d a h a t a payı y o k d e n e c e k k a d a r azdır. T a ­
rım geliri ( t o p l a m i ç i n d e k i payı 1 9 7 3 yılında 2 9 . 1 ) , d e v l e t l e r h i z m e t l e r i payı (12.5),
i m a l a t s a n a y i i n d e ü c r e t l e r payı (8.2), k o n u t v e izafi b a n k a h i z m e t l e r i payı (5.3) he­
m e n h e m e n t a m t a h m i n e d i l e b i l m e k t e d i r l e r . B u s e k t ö r l e r i n t o p l a m g a y r i s a f i yurt içi
hasıla i ç i n d e k i p a y l a r ı n ı n t o p l a m ı y ü z d e 5 5 k a d a r d ı r . G e r i k a l a n y ü z d e 4 5 t a h m i n l e ­
re d a y a n m a k t a d ı r . A n c a k s o n y ı l l a r d a tarımın p a y ı n ı n d ü ş m ü ş o l m a s ı t a h m i n e d a y a ­
n a n kısmın p a y ı n ı n , dolayısı ile h a t a y a p m a i h t i m a l i n i n a r t m a s ı s o n u c u n u d o ğ u r a b i l i r .
1 9 6 8 - 1 9 7 6 d ö n e m i n d e b i z i m t a h m i n l e r ile E c e v i t - Ö z ö t ü n (1975) v e Ö z ö t ü n (1979)
t a h m i n l e r a r a s ı n d a k i o r t a l a m a farkın y ü z d e 2.21 g i b i k ü ç ü k ç ı k m a s ı t a h m i n l e r i m i z i n
g ü v e n i l i r l i ğ i n i d e s t e k l e r niteliktedir. A n c a k 1 9 6 8 - 1 9 7 6 d ö n e m i n d e n u z a k l a ş t ı k ç a ha­
taların artma ihtimalinin yükselebileceğini u n u t m a m a k gerekir. A n c a k kendi içinde
tutarlı u z u n bir s e r i n i n g e r e k l l i ğ i n e o l a n i n a n c ı m ı z hataları g ö z e a l m a m ı z a n e d e n o l ­
d u v e e n az h a t a ile t a h m i n l e r y a p m a y a çalıştık. Dolaylı t a h m i n y a p m a m ı z ı n a l t e r n a ­
tif t a h m i n l e r d e n d a h a a z h a t a i ç e r e c e ğ i n d e n d ü ş ü n m e m i z i n n e d e n l e r i a ş a ğ ı d a veril­
miştir.
a) Ç a l ı ş a n Sayısı İle İlgili S o r u n l a r
T o p l a m m a a ş v e ü c r e t l e r i n h e s a p l a n m a s ı için sigortalı v e sigortasız ç a l ı ş a n sayı­
ları, b u g r u p t a k i l e r i n o r t a l a m a ü c r e t l e r i v e yılda o r t a l a m a çalışılan g ü n sayılarının b i ­
linmesi gerekmektedir.
Ç a l ı ş a n sayısı ile ilgili o l a r a k iki k a y n a k m e v c u t t u r : D e v l e t P l a n l a m a T e ş k i l a t ı t a r a ­
f ı n d a n h a z ı r l a n m ı ş o l a n b e ş yıllık p l a n v e yıllık p r o g r a m l a r ile D e v l e t İstatistik E n s t i ­
t ü s ü t a r a f ı n d a n y a y ı n l a n m a k t a o l a n n ü f u s sayımı s o n u ç l a n . N ü f u s s a y ı m l a r ı n d a iktis a d e n faal nüfus işteki dağılımı (ücretli, işveren, k e n d i hesabına) verilmektedir. Ö z ö t ü n
(1979) ikinci k a y n a ğ ı k u l l a n m ı ş v e i k t i s a d e n f a a l n ü f u s u ü c r e t l i v e d i ğ e r l e r i o l a r a k
ayırmıştır. M a a ş v e ü c r e t geliri e l d e e d e n l e r i n t o p l a m ı b u l u n d u k t a n s o n r a S o s y a l S i ­
g o r t a l a r K u r u m u ' n a b a ğ l ı işçiler sayısı b u t o p l a m d a n d ü ş ü l e r e k s i g o r t a s ı z işçi sayısı
d a h e s a p l a n m ı ş t ı r . T o p l a m ü c r e t l e r i n s a y ı m yıllan dışındaki sayılannın l o g a r i t m i k e n t e r p o l a s y o n ile t a h m i n i n g e t i r e c e ğ i n i n y a n ı n d a b a ş k a s o r u n l a r d a m e v c u t t u r .
E l e k t r i k , g a z v e s u s e k t ö r ü n d e k i sigortalı sayısı b u s e k t ö r d e k i t o p l a m ü c r e t l i s a y ı ­
s ı n d a n f a z l a g ö r ü n m e k t e d i r . D İ E ( 1 9 8 3 , s.210) e g ö r e sigortalı sayısı 1 9 7 5 yılında
7 5 8 2 5 , 1 9 8 0 yılında 9 0 7 0 0 . S a y ı m s o n u ç l a n n a g ö r e ( D İ E , 1 9 8 3 , s . 5 4 v e D İ E , 1 9 8 4 c ,
8 . 1 1 6 ) 1 9 7 5 yılındaki ü c r e t l i sayısı 2 0 1 0 7 , 1 9 8 0 y ı lı ndak i ise 3 3 1 0 5 . S i g o r t a l ı sayısın­
d a s a d e c e e l e k t r i k , h a v a g a z ı v e b u h a r l a ısıtma k u l l a n ı l ı r s a (su v e sıhhi t e s i s l e r h a r i ç
t u t u l u r s a ) r a k a m l a r 3 5 0 6 7 v e 4 3 4 4 2 olacaktır. B u d u r u m d a bile s a y ı m s o n u ç l a n n d a n d a h a b ü y ü k r a k a m l a r ç ı k m a k t a d ı r . Ö z ö t ü n ( 1 9 7 9 , s.86) b u fazlalığı i m a l a t s a n a ­
yiinin 'bilinmeyenler' kategorisinden transferle kapatmıştır.
T o p l a m çalışan (ücretli) n ü f u s s a y ı m l a r ı n a g ö r e 1 9 7 5 yılında 5 3 8 6 5 2 7 , 1 9 8 0 ' d e ise
6 1 6 2 0 0 2 ' d i r ( D İ E , 1 9 8 4 c , s. 1 2 4 ; D İ E , 1 9 8 3 , s . 5 4 ) D e v l e t P l a n l a m a T e ş k i l a t ı ' n a g ö r e
5 4 7 9 0 0 0 v e 5 7 1 1 0 0 0 ' d i r ( T C B Y D K , 1 9 8 2 , s . 2 0 ; 1 9 7 7 , s.22). 1 9 8 0 yılında y ü z d e y e d i
k a d a r bir f a r k vardır. K u l l a n ı l a c a k r a k a m a g ö r e s o n u ç d e ğ i ş e c e k t i r . D P T r a k a m l a r ı
sigortalı, sigortasız ayrımını yapmaktadır. SSK, Emekli Sandığı, Bağ-Kur v e diğerle­
ri k a p s a m ı n a g i r e n s i g o r t a l ı r a k a m l a r ı v e b u n l a r d ı ş ı n d a k a l a n s i g o r t a s ı z sayıları v e ­
r i l m e k t e d i r . B u r a d a çift s a y m a s o r u n u m e v c u t t u r . S S K k a p s a m ı n d a o l u p d a d e v l e t
h i z m e t l e r i n d e ç a l ı ş a n l a r vardır. D e v l e t h i z m e t l e r i geliri milli gelir r a k a m l a r ı n d a n e l d e
e t m e k t e y i z . A n c a k b u n u n d ı ş ı n d a k a l a n m a a ş v e ü c r e t l e r i n tesbiti için d e v l e t h i z m e t ­
l e r i n d e o l m a y a n ü c r e t l i l e r i n s a y ı s ı n a g e r e k vardır. B u r a k a m ayrı o l a r a k h e s a p l a n ı r -
s a y u k a r ı d a belirtildiği gibi çift s a y m a i h t i m a l i vardır, b u n u n b o y u t u n u k e s t i r m e k zor­
dur.
b) O r t a l a m a Ü c r e t H a d d i İle İlgili S o r u n l a r
Ç a l ı ş a n s a y ı l a n n m t a m t e s b i t e d i l d i ğ i v a r s a y ı l s a bile t o p l a m ü c r e t l e r i n b e l i r l e n m e ­
si için sigortalı v e s i g o r t a s ı z k e s i m için o r t a l a m a ücret h a d d i n i n b i l i n m e s i g e r e k i r .
S i g o r t a l ı l a n n o r t a l a m a ü c r e t l e r i için belli başlı üç k a y n a k vardır. S o s y a l S i g o r t a l a r
K u r u m u o r t a l a m a ü c r e t l e r i ilk a k l a g e l e n d i r . A n c a k S S K i s t a t i s t i k l e r i n d e v e r i l e n l e r
o r t a l a m a çıplak ü c r e t l e r d i r , y a n i i k r a m i y e , p r i m ve t a z m i n a t g i b i y a n ö d e m e l e r k a p s a n m a m a k t a d ı r . B ü y ü k i m a l a t s a n a y i i için m a a ş v e ü c r e t i n t o p l a m ö d e m e l e r i ç i n d e ­
ki payını s o n yıllar için ve s a y ı m yılları ( 1 9 6 3 , 1 9 7 0 , 1980) için b u l m a k m ü m k ü n ola­
bilir. Ö r n e ğ i n 1982 yılı için m a a ş / t o p l a m ö d e m e oranı y ü z d e 5 8 . 8 ' d i r (DİE, 1 9 8 4 , s.30).
D İ E , " Ü c r e t İstatistikleri A n k e t i Aralık S o n u ç l a n 1 9 7 9 - 1 9 8 0 " y a y ı n ı n a g ö r e ( D İ E , 1982,
s.60) A r a l ı k 1 9 8 0 ' d e ü c r e t / t o p l a m ö d e m e oranı d e v l e t s e k t ö r ü n d e 4 8 . 5 , ö z e l s e k t ö r ­
de 49.7 olarak hesaplanabilir. Elbette bu yayınlarda büyük kuruluşlar kapsanmıştır
v e y a n ö d e m e o r a n l a n o l d u k ç a y ü k s e k t i r l e r . T ü r k i y e İşveren S e n d i k a l a r ı ( T İ S K ) " İ ş ­
g ü c ü M a l i y e t i v e Ç a l ı ş m a İ s t a t i s t i k l e r i " n e g ö r e t o p l a m ö d e m e l e r i ç i n d e s o s y a l yar­
d ı m payı 1 9 8 0 yılında y ü z d e 3 3 . 8 , 1983 yılında y ü z d e 2 7 . 5 ' d u r (Törüner, 1 9 8 5 , s.203).
A n c a k b u o r a n l a n e k o n o m i n i n t a m a m ı için k u l l a n m a k sakıncalıdır. Ç ü n k ü i n ş a a t , t i ­
c a r e t , h i z m e t l e r g i b i s e k t ö r l e r iyi o r g a n i z e o l m a d ı k l a n n d a n b u t i p ö d e m e l e r k e n d i l e ­
rine y a p ı l m a m a k t a d ı r . D i ğ e r bir f a k t ö r S S K istatistiklerine d i ğ e r y ö n d e bir h a t a kat­
m a k t a d ı r l a r . S i g o r t a p r i m l e r i n i n o l d u k ç a y ü k s e k o l m a s ı inşaat, t i c a r e t g i b i s e k t ö r l e r ­
d e v e k ü ç ü k i ş l e t m e l e r d e a s g a r i ü c r e t t e n kontrat y a p ı l m a s ı n a , p r i m i n b u n a g ö r e ö d e n ­
m e s i n e v e a r a d a k i farkın a ç ı k t a n v e r i l m e s i e ğ i l i m i n i d o ğ u r m a k t a d ı r . B u S S K o r t a l a ­
m a ücretlerinin bazı sektörlerde olduğundan düşük görünmesine neden olmaktadır.
Ü c r e t l e r i n o l d u k ç a d ü z e n l i b i ç i m d e e l d e e d i l e b i l e c e ğ i d i ğ e r bir k a y n a k s a n a y i s a ­
y ı m y e a n k e t l e r i d i r . A n k e t l e r 10 i ş ç i d e n f a z l a işçi çalıştıran i ş y e r l e r i n i k a p s a m a k t a ­
dır. Ü c r e t r a k a m l a n b ü t ü n y a n ö d e m e l e r i d e k a p s a d ı ğ ı n d a n d a h a y a r a r l ı olabilirler.
A n c a k b u r a d a b a ş k a bir s o r u n m e v c u t t u r v e DİE d ı ş ı n d a k i m s e n i n y a p a b i l e c e ğ i bir
ş e y y o k t u r . DİE s a y ı m v e a n k e t s o n u ç l a r ı n ı (geçici) y a y ı n l a d ı k t a n s o n r a o n l a r ü z e r i n ­
de önemli boyutlara ulaşabilecek düzeltmeler yapmaktadır. Düzeltmenin boyutlannı
g ö r e b i l m e k için 1 9 7 0 s o n u ç l a n n a b a k m a k yeterlidir. Devlet, ö z e l v e t o p l a m b ü y ü k
imalat sanayi k a t m a değerleri 15490 milyon, 13052 milyon, 2 8 5 4 2 milyondur. (DİE,
1 9 7 6 , SS.44, 4 7 , 59). K ü ç ü k i m a l a t s a n a y i n i k a p s a y a n t o p l a m k a t m a d e ğ e r ise, 3 2 3 1 9
m i l y o n d u r ( D İ E , 1 9 7 6 , s.1). Y a n i k ü ç ü k i m a y a t s a n a y i k a t m a d e ğ e r i 3 7 7 7 m i l y o n d u r .
Ö z ö t ü n ( 1 9 7 9 , s.24) D İ E ' d e n e l d e ettiği d ü z e l t i l m i ş v e r i l e r i n e g ö r e d e v l e t , ö z e l b ü ­
yük, özel küçük, köy ve toplam imalat sanayi katma değerleri 9935, 11955, 5 0 8 1 ,
2 3 9 v e 2 7 2 1 1 m i l y o n d u r . A r a d a k i f a r k l a r d e v l e t s e k t ö r ü için y ü z d e 5 5 . 9 , ö z e l b ü y ü k
i m a l a t s a n a y i İçin y ü z d e 9 . 1 7 , ö z e l k ü ç ü k s a n a y i için y ü z d e 2 5 . 6 6 , i m a l a t s a n a y i t o p ­
l a m k a t m a d e ğ e r i için y ü z d e 1 8 . 7 7 ' d i r . B u n l a r ç o k ö n e m l i farklardır. Ö z e l l i k l e k a m u
s e k t ö r ü n d e y ü z d e 5 0 ' y e v a r a n f a r k l a r m e v c u t t u r . D i ğ e r yıllar i ç i n y a p ı l a n karşılaştır­
m a l a r d a d a b e n z e r d u r u m l a r vardır. B u hataları y a p m a m a k için k e s i n s o n u ç l a r ı bek­
l e m e k g e r e k i r . O n l a r d a d a ç o k ö n e m l i g e c i k m e l e r vardır. 1 9 7 4 k e s i n s o n u ç l a r ı y e n i
y a y ı n l a n m ı ş t ı r . 10 yıl g e c i k m e g ü n l ü k s o r u n l a r a c e v a p v e r m e k i s t e y e n a r a ş t ı r m a c ı ­
lar i ç i n ç o k u z u n bir z a m a n d ı r . Ü c r e t r a k a m l a r ı e l i m i z d e o l a n g e ç i c i s o n u ç l a r y a y ı n l a n n d a v a r d ı r . A n c a k o n l a n n k u l l a n ı l m a s ı d a ç o k hatalı s o n u ç l a r y a r a t a b i l i r . Ö r n e ğ i n
1 9 7 0 y ı l ı n d a k a m u s e k t ö r ü n d e k i ö d e n e n ü c r e t l e r 3 1 6 1 m i l y o n d u r ( D İ E , 1 9 7 6 , s.44).
A y n ı y a y ı n d a k i k a t m a d e ğ e r r a k a m ı o l a n 1 5 4 9 0 kullanılırsa, ü c r e t / k a t m a d e ğ e r oranı
2 0 . 4 1 , Ö z ö t ü n ( 1 9 7 9 , s.24) d e v e r i l e n k a t m a d e ğ e r r a k a m ı kullanılırsa ü c r e t / k a t m a
d e ğ e r o r a n ı 3 1 . 8 2 olacaktır. Ü c r e t r a k a m l a n n ı n k a t m a d e ğ e r r a k a m l a r ı ile a y n ı o r a n ­
d a d ü z e l t i l i p d ü z e l t i l m e m e s i farklı s o n u ç l a r v e r e c e k t i r . N e ş e k i l d e d ü z e l t m e yapıl­
masını yine DİE bilebilmektedir. S o n u ç olarak elimizde düzeltilmiş anket sonuçları
o l m a d a n y a p a c a ğ ı m ı z t a h m i n l e r ç o k hatalı s o n u ç l a r a l m a m ı z a n e d e n olabilirler. B u
n e d e n l e b u a n k e t l e r d e n e l d e e d i l e n ücret r a k a m l a r ı n d a k i d e ğ i ş m e l e r i n v e y a b ü y ü ­
me oranlarının mutlak değerlere nazaran d a h a güvenilir biçimde kullanılabileceğini
d ü ş ü n m e k t e y i z . İmalat s a n a y i i t o p l a m ı için ücretler 7 9 8 9 m i l y o n , k a t m a d e ğ e r oranı
2 4 . 7 9 ' d u r . Ö z ö t ü n ( 1 9 7 9 , s . 2 4 , 79) ü c r e t l e r 1 0 6 2 9 t o p l a m k a t m a d e ğ e r 2 7 2 1 1 v e üc­
ret/katma değer oranı 39.06 olarak hesaplanabilir.
Ü ç ü n c ü k a y n a k D İ E , ü c r e t a n k e t l e r i d i r . DİE ( 1 9 8 2 , s.v.) d e belirtildiği gibi b u a n ­
k e t l e r d e " d e v l e t s e k t ö r ü n d e 2 0 v e d a h a f a z l a , özel s e k t ö r d e i s e , 100 v e d a h a f a z l a
p e r s o n e l çalıştıran y a k l a ş ı k 1 6 0 0 i ş y e r i " k a p s a n m a k t a d ı r . K a p s a m ı d a r o l m a s ı kul­
lanılmasını d a sınırlı k ı l m a k t a d ı r . Biz m u k a y e s e a m a c ı ile k u l l a n d ı k .
S i g o r t a l ı işçiler için o r t a l a m a ü c r e t i n b e l i r l e n d i ğ i v a r s a y ı l s a bile s i g o r t a s ı z işçiler
için d e b u tesbitin yapılması gereklidir. Ö z ö t ü n (1979, s.65) balıkçılık, inşaat, hizmetler
v e u l a ş t ı r m a , d e p o l a m a , h a b e r l e ş m e s e k t ö r ü n ü n ö z e l k e s i m i için o r t a k bir v a r s a y ı m
y a p m ı ş t ı r . 1 9 7 0 s a n a y i s a y ı m ı n d a k i özel s e k t ö r d e bir v e y a iki işçi çalıştıran ticaret
v e i m a l a t i ş y e r l e r i n d e k i o r t a l a m a ü c r e t i n iki İşçiden f a z l a işçi çalıştıran k u r u l u ş l a r d a ­
ki o r t a l a m a ü c r e t e o r a n ı o l a n 0 . 6 3 ' ü sigortasız işçi ü c r e t i n i n s i g o r t a l ı işçi ü c r e t i n e
o l a n o r a n o l a r a k k a b u l e t m i ş t i r . 1 9 8 0 yılı için b e n z e r o r a n ı h e s a p l a m a k için i m a l a t
s a n a y i a n k e t s o n u ç l a n n d a n i s t i f a d e edilebilir. Bir v e iki işçi çalıştıran i m l a t s a n a y i
i ş y e r l e r i n d e o r t a l a m a ü c r e t 6 3 6 2 3 ( D İ E , 1 9 8 4 a , s.8), i k i d e n f a z l a işçi çalıştıran özel
s e k t ö r k u r u l u ş l a n n d a o r t a l a m a ü c r e t 2 1 3 8 1 8 ( D İ E , 1 9 8 4 , s . 2 , 3; D İ E , 1 9 8 4 a , s.8).
Y a n i s i g o r t a s ı z / s i g o r t a l ı ü c r e t o r a n ı y ü z d e 3 0 o l a r a k g ö r ü n m e k t e d i r . E ğ e r ticaret v e
özel i m a l a t sanayii birlikte d e ğ e r l e n d i r i l i r s e b u o r a n y ü z d e 2 8 o l m a k t a d ı r ( D İ E , 1 9 8 4 b ,
S.3). 1 9 7 0 s a y ı m ı n d a k i 0 . 6 3 ile 1 9 8 0 s a y ı m ı n d a k i 0.28 a r a s ı n d a k i t e r c i h nasıl yapıla­
c a k t ı r ? E ğ i l i m d i k k a t e a l ı n a r a k a r a yıllar için 0 . 6 3 ' d e n 0 . 2 8 ' e i n e n r a k a m l a r m ı kulla­
nılacaktır?
S i g o r t a s ı z / s i g o r t a l ı işçi ü c r e t o r a n ı 1 9 7 3 girdi/çıktı t a b l o s u y a r d ı m ı ile d e b u l u n a b i ­
lir. 1 9 7 3 yılında t a n m - d ı ş ı v e d e v l e t h i z m e t l e r i dışı ü c r e t l e r t o p l a m ı 4 7 1 7 6 m i l y o n d u r .
S S K ' n a kayıtlı 1 6 4 9 0 7 9 işçi t o p l a m 2 8 8 1 7 m i l y o n ü c r e t a l m a k t a d ı r l a r . D P T ' n a g ö r e
t o p l a m ç a l ı ş a n 4 9 2 0 0 0 0 , s i g o r t a l ı o l a n 2 5 3 9 0 0 0 v e s i g o r t a s ı z o l a n 2 3 8 1 0 0 0 . Sigor­
talılar için yıllık o r t a l a m a ü c r e t 1 7 4 7 5 . 4 , sigortasızlar için 7 7 1 0 . 6 (47176-28817)/2381).
Sigortasız/sigortalı ücret oranı y ü z d e 44 olmaktadır. Bu oranın bu yolla hesaplan­
ması u y g u n görünmektedir. Z ı m n e n yapılmış olan varsayım sigortalı ve sigortasızların çalıştıkları g ü n v e s a a t l e r i n a y n ı o l d u ğ u d u r . T o p l a m için y a p ı l a n b u h e s a p her
s e k t ö r i ç i n ayrı ayrı y a p ı l d ı ğ ı n d a i n ş a a t için 5 7 . 1 8 , u l a ş t ı r m a , h a b e r l e ş m e için i s e ,
y ü z d e 1 3 6 . 8 6 olmaktadır. Y a n i sigortasızların o r t a l a m a ücreti s i g o r t a l ı l a n n k i n d e n y ü k ­
s e k ç ı k m a k t a d ı r . B ö y l e bir t u t a r s ı z l ı ğ ı n ç a l ı ş m a s a a t l e r i n d e k i f a r k t a n k a y n a k l a n a b i ­
l e c e ğ i d ü ş ü n ü l e b i l i r . Dolayısı ile h e r s e k t ö r için s i g o r t a l ı , s i g o r t a s ı z işçi sayıları d e ğ i l ,
b u i ş ç i l e r i n n e k a d a r g ü n v e y a s a a t çalıştıklannın d a b i l i n m e s i g e r e k m e k t e d i r . G ö ­
r ü l d ü ğ ü g i b i y a p ı l a n bir v a r s a y ı m ilave v a r s a y ı m l a r a y o l a ç m a k t a d ı r .
c) Çalışılan G ü n Sayısı İle İlgili S o r u n l a r
S i g o r t a l ı işçiler v e b ü y ü k i m a l a t s a n a y i işçileri için y ı l d a çalışılan g ü n sayısını b u l -
m a o l a n a ğ ı vardır. Bu k o n u d a imalat s a n a y i s a y ı m v e üç aylık a n k e t s o n u ç l a r ı n d a n ,
ücret istatistikleri a n k e t l e r i n d e ve S S K y a y ı n l a r ı n d a n yararlanılabilir.
1 9 7 0 s a n a y i s a y ı m ı n a g ö r e ( D İ E , 1976, s . 6 4 , 74) b ü y ü k imalat s a n a y i i n d e , g ü n d e
s e k i z s a a t h e s a b ı ile, k a m u s e k t ö r ü n d e çalışılan g ü n sayısı 2 3 6 , ö z e l s e k t ö r d e k i
2 4 6 ' d ı r . S S K ( 1 9 8 0 , s.39) E y l ü l 1980 p r i m ö d e n e n g ü n sayıları k a m u için 2 9 . 4 6 , özel
s e k t ö r için 2 7 . 3 6 ve t o p l a m için 2 8 . 1 2 ' d i r . Diğer a y l a r d a d a aynı d u r u m o l d u ğ u var­
s a y ı m ı a l t ı n d a yılda o r t a l a m a çalışılan g ü n sayıları h e s a p l a n a b i l i r . B u n l a r k a m u için
3 5 3 , ö z e l s e k t ö r için 3 2 8 ' d i r . S S K ' n ı n b ü t ü n s e k t ö r l e r i k a p s a d ı ğ ı n ı u n u t m a m a k g e r e ­
kir. Ü c r e t a n k e t l e r i s o n u c u n a g ö r e Aralık 1 9 8 0 ' d e çalışılan g ü n sayıları k a m u için
2 6 . 3 7 , özel için 2 8 . 0 6 , t o p l a m için 2 7 . 2 8 o l a r a k h e s a p l a n a b i l i r (DİE, 1 9 8 2 , s.53). Yıl­
d a çalışılan g ü n l e r 3 1 6 , 3 3 7 v e 3 2 7 o l a r a k g ö r ü l e b i l i r . İstifade e d i l e b i l e c e k bir d i ğ e r
k a y n a k ' D ö n e m l e r İtibariyle İmalat S a n a y i ' başlıklı yayınlardır. DİE ( 1 9 8 2 a , s. 19) 1980
yılı d ö r d ü n c ü üç aylık d ö n e m i n d e ( E k i m , K a s ı m , Aralık) o r t a l a m a çalışılan g ü n k a m u
için 7 6 . 6 1 , ö z e l için 77.31 v e t o p l a m için 7 7 . 0 3 o l u p , yılda çalışılan g ü n sayıları 3 0 6 ,
3 0 9 v e 3 0 8 o l a r a k h e s a p l a n a b i l i r . G ö r ü l d ü ğ ü gibi y a y ı n l a n a n çalışılan g ü n sayıları
a r a s ı n d a f a r k l a r m e v c u t t u r . Ücret a n k e t l e r i v e ' D ö n e m l e r itibariyle...' y e n i sayılırlar.
1 9 6 3 yılına k a d a r geri g i d e n sürekli seri S S K p r i m ö d e n e n g ü n sayılarıdır. Prim ö d e ­
n e n g ü n ü n çalışılan g ü n e e ş i t o l d u ğ u varsayımı ile yılda çalışılan g ü n serisi e l d e e d e ­
bilmek mümkündür.
S i g o r t a s ı z işçiler için çalışılan g ü n ü n sigortalı i ş ç i l e r i n k i n e eşit o l d u ğ u v a r s a y ı m ı
yapılabilir. A n c a k o z a m a n ücret h a d l e r i ile ilgili bir v a r s a y ı m g e r e k l i d i r . Ç ü n k ü e l d e
t e m e l a l ı n a b i l e c e k 1973 girdi/çıktı t a b l o s u n d a k i t o p l a m ü c r e t l e r r a k a m ı vardır. T o p ­
l a m ü c r e t l e r i sigortalı v e s i g o r t a s ı z ayrımı y a p a r a k h e s a p l a m a k İ s t e d i ğ i m i z d e :
Tt = Ts + Tu = WsOsLs + W u g u L y
T- t o p l a m ücretler
g- yılda çalışılan g ü n
s- sigortalılar için
t- t o p l a m için
w- o r t a l a m a ücret h a d d i
L- ç a l ı ş a n sayısı
u- s i g o r t a s ı z l a r için
Ü c r e t h a d l e r i v e çalışılan g ü n l e r ile ilgili o l a r a k b e l i r l e n e c e k katsayılar:
Wu
=
a Ws
Ou = b gs
a v e b ' n i n b i r d e n k ü ç ü k o l m a s ı b e k l e n i r . T o p l a m ü c r e t l e r a ş a ğ ı d a k i g i b i yazılabilir:
Tt = ws gs Ls + a b ws gs
S i g o r t a s ı z ç a l ı ş a n sayısı t o p l a m ç a l ı ş a n d a n sigortalı sayısı d ü ş ü l e r e k e l d e e d i l d i ğ i n e
göre:
Tt = Ws Qs Ls + ab Ws g s
-Ls )
= Ws g s Ls (1-ab) + ab Ws g s U
G ö r ü l d ü ğ ü gibi t e k d e n k l e m ve iki b i l i n m e y e n (a ve b) vardır, ilave v a r s a y ı m o l m a ­
d a n bu k a t s a y ı l a r b e l i r l e n e m e z . Y u k a r ı d a k i d e n k l e m a v e b c i n s i n d e n yazılırsa:
ab=
TfWsgsLs
Ws
9s (Lt -Ls)
Ü c r e t l e r i n b e l i r l e n m e s i n d e o l d u ğ u g i b i . 1 9 7 3 girdi/çıktı t a b l o s u , D P T sigortsız işçi
sayıları d a kullanılarak:
( 4 7 1 7 6 - 2 8 8 1 7 ) (10QQQ0Q)
^ Q ..^^
(54.41) (321) (2381000)
Çalışılan g ü n ü n iki k e s i m için aynı o l d u ğ u varsayıiırsa (b = 1 ) ücret o r a n ı n ı 0 . 4 4 1 5
o l d u ğ u g ö r ü l e b i l i r . Ücret oranlarının 0.63 o l d u ğ u varsayıiırsa (a = 0.63), b = 0.70 ola­
rak h e s a p l a n a b i l i r . Y a n i sigortasızlar için yılda çalışılan g ü n 2 2 5 ' d i r .
H e m e n b e l i r t m e k g e r e k i r ki, S S K verileri b ü t ü n s e k t ö r l e r i k a p s a m a k t a d ı r . S S K ' n ı n
v e r d i ğ i s i g o r t a l ı sayısı 1649 b i n , D P T ' n i n belirttiği 2 5 3 9 bindir. S S K verileri i ç i n d e
t a r ı m ve d e v l e t h i z m e t l e r i d e vardır. 1 9 7 3 girdi/çıktı t a b l o s u İçin v e r d i ğ i m i z r a k a m
b u iki k e s i m dışındakileri k a p s a r . Dolayısı ile çift s a y m a s o r u n u m e v c u t t u r . A n c a k
buradaki amaç,yapılacak varsayımların getirecekleri sorunları incelemek olduğun­
d a n b u s o r u n u n ü z e r i n e g i d i l m e m i ş t i r . A y n ı y a k l a ş ı m bir ö n c e k i b ö l ü m d e ücret h a d ­
lerinin t e s b i t i n d e d e g ö z l e n m e k t e d i r .
3- D İ Ğ E R F A K T Ö R G E L İ R L E R İ N İ N T A H M İ N İ
T a r ı m v e t a n m - d ı ş ı m a a ş ve ü c r e t l e r dışında k a l a n gelirler (kâr, faiz, t e m e t t ü , m e t ü ş e b b i s geliri) kalıntı o l a r a k h e s a p l a n m a k t a d ı r .
Pt = F, -Gt -Tt
P- d i ğ e r f a k t ö r gelirleri (tarım dışı m a a ş v e ücret dışı)
F- t o p l a m f a k t ö r gelirleri
G- t a r ı m geliri
T- t a n m - d ı ş ı m a a ş ve ücretler
O l d u k ç a g e n i ş bir g r u p o l a n d i ğ e r f a k t ö r g e l i r l e r i n i n d e alt g r u p l a r ı için ayrıntılı ç a ­
l ı ş m a l a r a g e r e k vardır. Ö z e l l i k l e 1 9 8 0 s o n r a s ı n d a faiz g e l i r l e r i n i n hızla a r t m ı ş o l m a s ı
k o n u n u n ö n e m i n i bir kat d a h a a r t t ı r m a k t a d ı r .
4- G E L İ R D A Ğ I L I M I
Milli g e l i r i n gelir y o l u ile yapılan t a h m i n l e r i n e d a y a n a r a k 1 9 6 3 - 1 9 8 6 d ö n e m i n d e k i
g e l i ş m e l e r i n c e l e n d i ğ i n d e varılan s o n u ç l a r ( T a b l o 5):
a) T a r ı m gelirinin p a y ı n d a ö n e m l i d ü ş m e l e r g ö r ü l m e k t e d i r . 1963 yılında payı 4 1 . 1 9
o l a n t a r ı m ı n 1 9 8 6 yılındaki payı 1 8 . 0 9 ' d u r . Ç o k iyi v e ç o k kötü t a r ı m s a l ü r ü n yıllan
d ı ş ı n d a 1 9 6 3 - 1 9 7 6 d ö n e m i n d e , t a r ı m g e l i r i n d e y a v a ş bir d ü ş m e o l m a k t a d ı r . B u d ü ­
şüş 1977'den sonra hızlanmaktadır. Gelişme sürecinde tarımın toplam içinde payı­
nın d ü ş m e s i e l b e t t e b e k l e n e n bir s o n u ç t u r .
T-
(M
CO N . N - L O CO
CO CO CO ''J- L O
O
0)
=
o
'St CM eg C O l O CvJ
CO O) ^ ^ (O
T-' K
K
=
CO
CD
û
E
OOCDh«.lOC3î^h-CM
C O ' ^ t C D ^ C O " ^ ' ^ OOCDC3Î
CD L O l O
^2
5 ö
cocO'^'^^'^t^^^'çj-^'çt'^'^Lo^^cococococgcvicM
1-
ir-
CO N
CO f - CO
K
s 5i Si
CM K
00 CO CO 1- O)
oO'i-'^coLor^c6cdodcx)öci)CX)c6öcÖLOcDcdct)cî)CS)CD-r-'
CO
" t O J C O ' ^ h ' - C O - ' ^ C O
l O C O C D C O C D C O C D C O C D C O K C D C O C D N N K K r ^ r - - K r ^
î£^Il22S!^Sf^^l2^'^'^C)ooc>j'^c^'^ıoco^cy>h-cg
K^'^cocgcOLqcDq-r-c7)qcoc»coococgıocooo)T-co
N-"^ C D O î I ^ K L O C D C D h ^ o d Ö C D C O C D O ' ^ ' ^ C O ~
" ' "
c
E
m
0)
m
=
û o
CO
^ CO CM O) CM CO "«t
C\İ
CO CO CO
- - ^ ^ l O l O L O L O C O C O
"0)cö
m =
mc
<
E
h- CD K
cq
.2
LO
ın K
C b h > - h > ^ C ) 0 ) T - - ! — T- 5-— f—
CMCMCMCMCMCMCOCOCOOOCO
=5
E
C3>
CvJ
T- CO
LO
T-
00
evi cd
K
CX) C3> C O
K
T-
m
CO
Tl O CM C O
C O C O CO CO C O CM
cy>r^coo)co^coooT^c\icoocococM
t - C D C Ö - > - L O " ^ L O O C O C O i - C M K C M t - . . ^ ^ . , ^ ^ . ^ „ ^ ^
E 5^ =
^
5 :0 i
1
ö £ ^
ö
-^CMCDlOCOT-çgCÎÎ
CO cJ CM CM ' '
C35 CO CM O)
LO CM CO
CO K -r- C3>
CO CO ^ ^
T- CD T- CO CO C3) CM
>^ LO
CM
'Çj-LOLOlOLOOîlOCDOOCOCD
T-05COLOLOCOCDCJ)^0'^
COCMCOKKO"^OCOlO
3-CDCJ)CMCMCOaDCO<DC0
C M C M C O C O t - C O C O ' ^ L O K
CM CM CM CO
ö
5
T-
CO
CD
CD
CO
CM
£S
s s -
WW
? s s
5 2 s s
§
Î8
a ^ i
§
^ s ş
U> ^ ^ N CM C3)
CO s LO CM 1- CD
<M CM X^ 00 T-
u5 o> !;2
CMlOlOLOLOCMlO-r-COin
I
TO^ONlO^^QQ.^
i r i
.fc
S
İSO
E- i
f
SI
5 s
>H
a>
CO
12 CD CO ^
oi ^ -s
(D
CO (D
CO
^ CO 05 T- K
xj- K
o ^ CM
CO C
^ J) '«t
T- C
CM
M CM
CM CO
K
CD -r^ CO O J
K o? o CM CO
^ o CJ) CM lO
CO CÖ CO h~ O) o
CM CM CM CM CM CO
^
V- oo ClOO
o CM O) o
s ^ o CM
LO
CO
-
^CDIOÇOOCOCOODOK^^
<^T-cMH?-^ooococofeO>-^^C0CO04C0y-^
c m c d ç o l o c o t - c m o Î y ;
O
C000N0)CMO^2
• r - T - T - C M C O C D ' r - T - ' ^
g g 5 s s s $
"
CM
•
lO -i- lO O) CD O) CM
CM
j„
1-
CM C O ^
CD
S S
5^
CO
CO
xt O
CM ^
CO
CO
hN
CM
CD
CO
N
? 2 Si S
CD O) o • « - CM
1 CO N CO O) o •!CD CD CD K h> K '
O) O) O) 0 ) 0 ) 0 ) 0 ) 0 ) C 3 ) 0 ) 0 ) 0 ) 0 ) 0 ) 0 )
G) CO CO 0> <D
CON-COCMCMOJCMCOCO'
T-
OJ
<Ö
I lO OD O
"cMCMCMCOCO-tCD
^
f>.
C\J
LO
~
K
OT
ca
O)
cvj
O
-rcö
OD
O)
1-
O
CO
T~
,
CO
£ S S
O
CVJ CM CO
O
O) - r - CO <o O
•r- T CVJ
O T - ( D ^ r - L O O T O T
( o c o c o c o ^ ^ ç o p
^'^COOTCÎîOCMhCMCMCMOJCMCOCOCO
ı/D CO to f - .
^.
CM w lO ^ 1^
~
OT K
o CO
CO OD
CO CO O) -r- çg ı n
- 1- T - OT 0> lO
ço
o
2 s
.p_ o
o f_ C M i n
•!--!-T-
T - K K h- K
l o T - CM
a>
CM 0> Cî) 0>
o L O T - T - ı CMCMC0^<O
İN. 'Çj- o CD CD lO CM
CM OT CO •»CM 0> CO CO h- CM O)
s s g ş s
o i o d ^ ^ ^ ^ ( o < D ı r ) ^ " T m < ^ j ı N • . - o a t o t ı n < D r ^ o o o > o o ^
m
:3
Z
O
CM lO
CO a> O
cj)OTOooın5roojg>cM
ş S ^ § ^ S S
o>KiocM3ö>^g><o^
CM
O
h.
O
OTh-LO^NOCMT-'«th.
0 0 0 0 0 > O î O T K C O l O
OT CO
OT
lO
LO OT OT <û O
lO CO ^ Cî> K
CM
CO K C^
Sil ^
CM
<D
•rCO
S ^ ^ ^
C^ CO C» CO
K OT OT lO
CM LO LO ^
J
TO
O
CO
CO
CD
K
O
^
S § S S
o
<£> CO
T- r-
^
••-
S f. S
!e
CO o>
„ 0) O) CD T - OT CM lO LO CO h~ O) 1^
_
_
OT C3) O T CM OT ^ !P <p
0)C»CX>C3)CJ>G5CJ>050>0>C3)WCr>0)
o
o
O
CM
O
lO
<D
lO
CJ)
OT
C3)
N.
CD
CD
"t
CM
O
CM
CD
OT
S
s
Oî LO
vT - CO
C3) T ^
O CM
<û
co
0>
CO
Ö
o
O)
o
05 00
CO CO
Ö CD
<o
<X) i n
00
CO CO
Ö CJ
K
lO
CD CO ' ' t CO
^ LO Cî>
O î O t ^ C O - T - ' ^ K C O T - ^ Ö
TTCD
Cî)
CO h K 00
lO
CO 00
5- s
g 15
O
CO
' ^ S S r î 5 * ^ * ^ C > ^ < ^ C ? ) t - ı - ( 3 ) ' ^ O C D O C D C O O h - C O N . C J )
• r ^ c o c \ j ^ c \ i q o o q c o T - ^ ı n c û c o » o S o © S N i o o q ^ o î ^
3 ^ S 2 b S < ^ ? ' ^ ^ < ^ < ^ < 0 ' ^ ® t o K K c D c o o j © c M a 3 K r ^ ı o
^ ^ ^ ^ ı o c o c D K o o o c o c D - ^ c \ j c o r ^ r < K S c o S u : > ı o u 5
E
m
>
K C 3 ) L O C O O O ' » t K h - O C \ I C D C \ J C D C O c O - ı - h > .
(M ^
a>
^ (£>
c o ^ c n c D ^ o o o o o c j J C v j c o c o c o - r ^ c D O î T İ S S ^ ^ N ^ r o
° ^ 5 ' ; 2 ^ 1 £ î ^ P < ^ < ^ C D O İ c D C D ı - ^ ^ ı r J c b o î
CDcvi-î-^T^-r^cgcd
• ^ C \ J C 0 C M C g C \ J C \ | ^ - ^ O O C X ) O O T - o C 3 )
C O N K K C O I O ' ^
0)
Q
Ill
O
m
<
Im
E
^
E
:
ss
O C O C \ I C J O ' < t C \ J C 7 ) C O K l O - » CO CSJ
K
C 3 ) C O C 3 ) C ^ ( O h - ; L O C O " ^ C D O O CO T C3> CD c d l O CD ^ '
h-ır)c\ic»c3Jcno6c
^
^
^
^
^
^
" ^ ' « t ' ^ C O C O C O C O C
CVj
CD CO
CD CO
C\J
h~
oh«O C O
8 8 § 8 8 S § S § 8 § 8 8 S 8 8 8 8 8 8 8 8 S 8
S P z ~ £ ^ £ ^ ^ ! P P ' ^ « > < ^ o - i - c M
c D h - r ^ h ~ N P ^ f ^ h « - h > - h ^ h ^ o o o o c o
b) Tarım-dışı m a a ş v e ü c r e t l e r t o p l a m i ç i n d e k i payı 1 9 6 3 - 1 9 6 9 d ö n e m i n d e y ü z d e
2 1 ' d e n y ü z d e 3 1 ' e y ü k s e l m i ş t i r . 1 9 7 0 - 1 9 7 6 yıllarında ü c r e t l e r i n p a y ı n d a ö n e m l i bir
d e ğ i ş m e o l m a m ı ş v e 1 9 7 7 yılında p a y ı e n y ü k s e k o l a n y ü z d e 3 6 . 8 ' e ulaşmıştır. B u
t a r i h t e n v e ö z e l l i k l e 1 9 8 0 ' d e n s o n r a hızlı bir d ü ş m e g ö s t e r e n m a a ş - ü c r e t payı 1 9 8 6
yılında 17.70 o l m u ş t u r . O E C D ü l k e l e r i n d e b u o r a n y ü z d e 7 0 ' e v a r a b i l m e k t e d i r (Tab­
lo 5a).
c) B u g e l i ş m e l e r e bağlı o l a r a k y ü z d e 3 7 . 3 o l a n d i ğ e r gelir p a y ı 1 9 8 6 yılında y ü z d e
6 4 . 2 o l m u ş t u r . T a r ı m dışı g e l i r l e r e b a k ı l ı n c a d i ğ e r g e l i r l e r i n p a y ı n ı n 1 9 8 6 yılında y ü z - :
d e 8 1 . 9 o l d u ğ u g ö r ü l ü r . B u o r a n 1 9 7 9 yılında y ü z d e 5 6 . 6 6 , 1 9 7 7 yılında ise, y ü z d e
4 8 . 0 6 idi.
G e l i r dağılımın ö l ç m e k için K u z n e t s ö l ç ü s ü n e b e n z e r bir ö l ç ü kullanılabilir:
n
GD
100
=
(Xi-
2(n-1)
i= 1
Xj - i g r u b u n u n t o p l a m gelir i ç i n d e k i payı ( y ü z d e olarak)
n - g r u p sayısı
G D - gelir dağılımı (O ile 100 a r a s ı n d a d e ğ e r l e r alır). T a m e ş i t l i k d u r u m u n d a 0. T a m
eşitsizlik d u r u m u n d a ise, 100 olur. Eğer p a y y ü z d e o l a r a k v e r i l m e z s e O ile
1 a r a s ı n d a d e ğ e r alır.
B i z i m a n a l i z d e k u l l a n a c a ğ ı m ı z üç g r u p vardır. Dolayısı ile g e l i ş t i r d i ğ i m i z gelir dağılı­
mı ö l ç ü s ü a ş a ğ ı d a k i gibi yazılabilir:
GD =
3(100)
G_
F
F- t o p l a m f a k t ö r gelirleri
G- t a r ı m geliri
T- tarım-dışı m a a ş v e ücretler
P- d i ğ e r f a k t ö r gelirleri
3
T A B L O 5a
O E C D Ülkelerinde Maaş v e Ücretlerin T o p l a m Faktör G e l i r l e r i İçindeki
Payları (1968)
Kanada
A.B.D.
Japonya
Avustralya
Yeni Zelanda
Avusturya
Belçika
Danimarka
Findandiya
Fransa
Batı A l m a n y a
Yunanistan
71.0
73.9
52.9
63.8
60.4
66.2
61.9
66.9
63.3
62.6
64.4
39.5
İtalya
Lüksekburg
Hollanda
Norveç
Portekiz
İsveç
İsviçre
Birleşik Krallık
İrlanda
Türkiye
57.1
69.4
67.4
71.3
46.0
76.2
65.7
75.7
63.4
32.2
KAYNAK: OECD (1976)
E ğ e r üç g r u b u n payı eşit (1/3) o l s a idi G D sıfır o l a c a k t ı . E ğ e r b ü t ü n gelir bir g r u p
t a r a f ı n d a n alınıyor, d i ğ e r l e r i n i n payı sıfır i s e , G D 1 0 0 o l a c a k t ı r . İ n c e l e n e n 1 9 6 3 - 1 9 8 6
d ö n e m i n d e G D e n d ü ş ü k d e ğ e r i 1 9 7 6 yılında, e n y ü k s e k d e ğ e r i 1 9 8 6 y ı l ı n d a a l m a k ­
tadır. B u d e ğ e r l e r 3 . 9 8 v e 4 6 . 3 2 ' d i r . Dikkat edilecek nokta, K u z n e t s ö l ç ü s ü n d e n farklı
o l a r a k çeşitli g r u p l a n n n ü f u s p a y l a n n ı n b u f o r m ü l d e yer a l m a y ı ş ı d ı r . T a r ı m ı n payının
s ü r e k l i d ü ş ü ş g ö s t e r d i ğ i d i k k a t e alınarak b e n z e r ö l ç ü tarım dışı gelir için h e s a p l a n a ­
bilir. S a d e c e iki g r u p k u l l a n ı l ı r s a e n d ü ş ü k d e ğ e r 1 9 7 7 , e n y ü k s e k d e ğ e r 1 9 8 6 yılın­
da gerçekleşmektedir. Bu değerler 3.86 ve 56.7'dir. t a b l o 5 ' d e n de rahatlıkla görü­
l e c e ğ i g i b i 1 9 7 6 y ı l ı n d a n i t i b a r e n gelir d a ğ ı l ı m ı n d a ç o k ö n e m l i b o y u t l a r a u l a ş a n bir
eşitsizlik o l u ş m u ş t u r . B u o l u ş u m ö z e l l i k l e 1 9 8 0 yılında hız k a z a n m ı ş t ı r . T a r ı m dışı
m a a ş v e ü c r e t l e r i n 1 9 7 7 y ı lı n d ak i p a y a s a h i p o l a b i l m e l e r i için 1 9 8 4 yılındaki m a a ş
ve ücretlerin y ü z d e 71.31 d a h a fazla olmaları gerekiyordu.
T a r ı m k a t m a d e ğ e r i 1 9 6 3 - 1 9 8 4 d ö n e m i n d e o r t a l a m a o l a r a k y ü z d e 3 (reel) ün üze­
r i n d e b ü y ü m e k t e d i r . A r f c a k t a r ı m s e k t ö r ü d e f l a t ö r ü , d e s t e k l e m e fiyat e n d e k s i artış
h ı z l a n g e n e l f i y a t l a r d ü z e y i n d e k i artışın a l t ı n d a k a l m a k t a v e iç t i c a r e t h a d l e r i ta rım
a l e y h i n e g e l i ş m e l e r g ö s t e r m e k t e d i r ( D İ E , 1 9 8 3 a , s.25). B i z i m h a z ı r l a d ı ğ ı m ı z destek­
l e m e fiyat e n d e k s i d e a y n ı e ğ i l i m i g ö s t e r m e k t e d i r . H a z ı r l a d ı ğ ı m ı z d e s t e k l e m e fiyat
e n d e k s i n d e ü r e t i m d e ğ i l , d e s t e k l e m e a l ı m l a n n ı ağırlık o l a r a k k u l l a n d ı k . T o p l a m için­
d e k i payı y ü z d e 8 5 ' e v a r a n altı ü r ü n e n d e k s e dahil e d i l m i ş t i r . D P T ( 1 9 8 3 , s. 149) d e
s u n u l a n 1 9 7 5 , 1 9 7 6 v e 1 9 7 7 d e s t e k l e m e alım d e ğ e r l e r i k u l l a n ı l a r a k ağırlıklar tesbit
e d i l m i ş , d a h a s o n r a b u ağırlıkların o r t a l a m a s ı alınmış v e e n d e k s t e k u l l a n ı l a c a k ağır­
lıklar t e s b i t e d i l m i ş t i r . B u ağırlıklar b u ğ d a y 0 . 24 , p a m u k 0 . 1 7 , t ü t ü n 0 . 2 1 , ç a y 0 . 1 2 ,
ş e k e r p a n c a n 0 . 1 6 , fındık 0 . 1 0 . M a l i y e B a k a n l ı ğ ı ( 1 9 7 0 . 1 9 7 3 , 1 9 7 8 , 1982) v e T C M B
( 1 9 8 3 , 1984) k u l l a n ı l a r a k b a z yılı 1 9 6 8 o l a n d e s t e k l e m e fiyat e n d e k s i h e s a p l a n m ı ş ­
tır.
Y u k a r ı d a g e l i ş t i r d i ğ i m i z gelir d a ğ ı l ı m ı ö l ç ü t ü n ü f u s payları k u l l a n ı l a r a k çalışan n ü ­
f u s b a ş ı n a d ü ş e n gelir o r a n l a n d a hesaplanabilir. İktisaden f a a l n ü f u s r a k a m l a r ı Ö z ö ­
t ü n ( 1 9 7 9 , S.49), D İ E ( 1 9 8 1 , s . 5 6 ; 1 9 8 3 , s . 5 9 , DİE 1984c, s. 1 2 4 , 125) d e n alınmıştır.
Tarım-dışı i ş v e r e n , k e n d i h e s a b ı n a ç a l ı ş a n , ü c r e t s i z aile işçisi v e b i l i n m e y e n l e r bi­
z i m ' d i ğ e r g e l i r l e r i ' e l d e e d e n g r u b u o l u ş t u r m a k t a d ı r . T a b l o 5 1 9 6 3 - 1 9 8 0 d ö n e m i için
çeşitli k e s i m l e r i n i k t i s a d e n faal n ü f u s i ç i n d e k i payları v e r m e k t e d i r . T a b l o 5 ' d e veri­
l e n gelir i ç i n d e k i p a y l a r d a b u t a b l o d a y e r a l m a k t a d ı r . İ k t i s a d e n f a a l n ü f u s i ç i n d e t a ­
rım s e k t ö r ü n ü n payı a z a l m a k t a , m a a ş v e ü c r e t l i k e s i m i n payı ise a r t m a k t a d ı r . D i ğ e r
g r u b u n p a y ı n d a o y n a m a l a r o l m a k t a d ı r . T a r ı m ı n gelir İ ç i n d e k i payı d a s ü r e k l i o l a r a k
a z a l m a k t a d ı r ^ Ü c r e t l e r i n p a y ı n d a 1 9 7 5 yılına k a d a r o l a n artış 1 9 8 0 y ı l ı n d a g ö r ü n m e ­
m e k t e d i r . D i ğ e r k e s i m i n payı ise, 1 9 8 0 y ı l ı n d a ö n e m l i bir artış k a y d e t m e k t e d i r .
G e l i r i ç i n d e k i payın i k t i s a d e n f a a l n ü f u s i ç i n d e k i p a y a o r a n ı o k e s i m için o r t a l a m a
g e l i r i n nisbi ö n e m i n i v e r m e k t e d i r . Ö r n e ğ i n 1 9 8 0 yılında b a h s e d i l e n o r a n l a r t a r ı m için
0 . 3 9 8 , ü c r e t l e r için 0.801 v e d i ğ e r g e l i r l e r için 7.297'dir. B u r a k a m a l a r g ö r e t a n m
k e s i m i n d e k i ç a l ı ş a n b a ş ı n a gelir T ü r k i y e g e n e l i n d e çalışan b a ş ı n a g e l i r i n y ü z d e kırkı
k a d a r d ı r (0.398). O r t a l a m a ücret i s e , o r t a l a m a y u r t içi gelirin y ü z d e s e k s e n i kadardır
(0.801). D i ğ e r gelirler (kâr, faiz, t e m e t t ü , m ü t e ş e b b i s geliri) ise o r t a l a m a yurt içi geli­
rin 7 m i s l i n d e n fazladır.
K u z n e t s ' i n g e n e l l i k l e kişisel gelir dağıılım ç a l ı ş m a l a r ı için k u l l a n ı l a n istatistiği yar­
dımı ile gelir dağılımının b o z u l d u ğ u g ö r ü l e b i l i r ,
n
K=
Z
| x i - g i | /
(2(100-nn))
i= 1
Xj - i g r u b u n u n n ü f u s i ç i n d e k i payı
gj - i g r u b u n u n gelir i ç i n d e k i p a y ı
E ğ e r n ü f u s payları gelir p a y l a r ı n a eşit i s e , K sıfır olacaktır (tam eşitlik d u r u m u ) .
E n y ü k s e k gelir g r u b u g e l i r i n t a m a m ı n a s a h i p ise, K bire eşit olacaktır. K u z n e t s ö l ­
ç ü s ü n e g ö r e gelir dağılımı 1 9 6 3 ' d e n 1 9 8 6 ' y a ö n e m l i ö l ç ü d e b o z u l m u ş t u r . 1 9 8 6 yılın­
d a K 0.5953 olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde bu oranın 0.25-0.30 civarında bulundu­
ğ u n u belirtmek gerekir (Tablo 5b).
5- B Ü Y Ü K İ M A L A T S A N A Y İ İ N D E M A A Ş V E Ü C R E T L E R İ N
PAYI
Gelirin m a a ş - ü c r e t v e gayri safi kâr a r a s ı n d a k i d a ğ ı l ı m ı i m a l a t s a n a y i verilerine d a ­
y a n a r a k a ç ı k l a m a y a çalışılacaktır. Ü r e t i m d e ğ e r i (çıktı), girdi v e k a t m a d e ğ e r d e n , kat­
m a d e ğ e r i s e , ücretler v e g a y r i safi k â r d a n o l u ş m a k t a d ı r ( K a l e c k i , 1954).
Y=
R-fZ
Y- ü r e t i m
R- g i r d i
Z- k a t m a d e ğ e r
Z = T+P
T- ü c r e t l e r
P- g a y r i safi kâr
l
T A B L O 5b
Çeşitli Ülkelerde K u z n e t s Gelir Dağılımı Ölçütü (1953-1971)
Arjantin
Avustralya
Bahamas
Bengaldeş
Barbados
Botswana
Brezilya
Bulgaristan
Birmanya
Kanada
Çad
Şili
Kolombiya
Kosta Rika
Çekoslovakya
Danimarka
Mısır
Finlandiya
Fransa
Federal Almanya
Yunanistan
Macaristan
Hindistan
Endonezya
İran
Irak
İsrail
Yeni Zelanda
Uruguay
Venezüella
Yugoslavya
Zambia
Ekvator
El S a l v a d o r
Fiji
Panama
.3958
.2358
.3558
.2600
.2716
.4453
.4758
.1568
.3011
.2505
.2747
.3842
.4232
.3389
.1463
.2768
.3316
.3558
.3926
.2989
.2863
.1558
.3674
.3368
.3726
.5021
.2358
.2358
.3242
.4295
.2621
.4063
.4095
.4337
.3242
.2653
Japonya
Kenya
Kore
Libya
Malezya
Meksika
Hollanda
Norveç
Pakistan
Peru
Filipinler
Polonya
Porto Riko
Rodezya
Senegal
Güney Afrika
İspanya
Sri L a n k a
Sudan
İsveç
Tanzanya
Tayland
Tunus
Türkiye
Uganda
Birleşik Krallık
A m e r i k a B i r l e ş i k D.
Gabon
Doğu Almanya
Guatemala
Guyana
Honduras
Hong Kong
Jameyka
Fildişi Sahili
.2126
.3758
.2011
.2032
.3537
.4579
.3358
.2663
.2505
.5884
.3789
.2011
.3442
.5179
.4526
.4695
.2979
.2789
.3442
.2965
.4663
.4011
.3968
.4368
.3032
.2579
.3158
.5000
.1516
.2253
.3137
.4884
.3232
.4495
.4200
NOT: Anketler farklı yıllarda yapılmıştır. Bazılarında ülkenin tamamı, bazılannda sadece kentsel veya
kırsal kesim kapsanmıştır. Birim olarak 'hanehalkı', 'nüfus', 'iktisaden faal nüfus' veya 'gelir getiren'
kullanılmıştır. Bu nedenle tam bir mukayese olanağı yoktur.
KAYNAK: Jain (1875).
veya
Y=
R + T-fP
Fiyat m a l i y e t o r a n ı t o p l a m ü r e t i m d e ğ e r i n i n t o p l a m m a l i y e t e (girdi v e ücretler) o r a ­
nıdır.
k=
- —
k > 1
dolayısı ile Y = k (R + T)
K a t m a d e ğ e r a ş a ğ ı d a k i gibi yazılabilir:
Z=
=
Y-R
k ( R + T)-R
= k T + (k-1) R
K a t m a değer içinde ücretlerin payı:
e =
kT +
(k-1)R
1
k + (k-1) (R/T)
^
k + (k-1) m
m=
R/T
Ü c r e t l e r i n k a t m a d e ğ e r i ç i n d e k i payı iki o r a n t a r a f ı n d a n b e l i r l e n m e k t e d i r . F i y a t / m a l i ­
y e t v e g i r d i / ü c r e t o r a n ı . B u o r a n l a r ı n a r t m a s ı ü c r e t l e r i n k a t m a d e ğ e r i ç i n d e k i payının
azalması sonucunu doğurur.
D İ E ( 1 9 7 3 , 1 9 8 1 , 1983) v e r i l e r i n e d a y a n a r a k 1 9 5 0 - 1 9 8 2 d ö n e m i için b u o r a n l a r
ö z e l v e k a m u s e k t ö r ü için h e s a p l a n m ı ş v e T a b l o 6 ' d a verilmiştir. Ü c r e t l e r i n payı özel
s e k t ö r d e 1 9 5 0 - 1 9 6 8 d ö n e m i n d e y ü z d e 2 9 . 2 5 ile 3 5 . 6 3 a r a s ı n d a y e r a l m a k t a d ı r . Fi­
y a t m a l i y e t o r a n ı 1.24 ile 1.3075 a r a s ı n d a o y n a m a k t a d ı r . G i r d i / ü c r e t o r a n ı ise, 5.93
ile 8 . 2 2 8 a r a s ı n d a b u l u n m a k t a r d ı r . A y n ı d ö n e m d e k a m u s e k t ö r ü n d e b u o r a n l a r d a ­
h a f a z l a d e ğ i ş i m g ö s t e r m e k t e d i r l e r . Ü c r e t l e r i n payı y ü z d e 1 8 . 7 7 ile y ü z d e 3 4 . 4 8 , f i ­
y a t m a l i y e t o r a n ı 1.38 ile 1.90, g i r d i / ü c r e t o r a n ı 3 . 2 7 ile 4 . 8 0 a r a s ı n d a y e r a l m a k t a ­
dır. 1 9 7 5 yılında ö z e l s e k t ö r d e ü c r e t / k a t m a d e ğ e r o r a n ı e n y ü k s e k d e ğ e r i n e ( y ü z d e
36) ulaşmıştır. A y n ı y ı l d a fiyat maliyet o r a n ı n d a e n d ü ş ü k d e ğ e r (1.22) e l d e e d i l m i ş ­
tir. B u yıldan s o n r a ücretlerin payında a z a l m a , fiyat maliyet o r a n ı n d a ise, a r t m a g ö r ü l ­
m ü ş t ü r . A n c a k 1 9 8 0 ' d e n s o n r a fiyat m a l i y e t o r a n ı a z a l m a e ğ i l i m i g ö s t e r m e k t e , b u ­
n u n y a n ı n d a g i r d i / ü c r e t o r a n ı n d a ö n e m l i artışlar g ö z l e n m e k t e d i r . S o n u ç o l a r a k üc­
retlerin k a t m a d e ğ e r içindeki payı azalmıştır. K a m u s e k t ö r ü n d e ise, fiyat maliyet oranı
1 9 7 0 ' l e r d e d ü ş m e g ö s t e r m i ş t i r . Ü c r e t l e r i n payı a r t m ı ş ve e n y ü k s e k d e ğ e r i n e 1 9 7 9
y ı l ı n d a u l a ş m ı ş ( y ü z d e 4 8 . 2 1 ) , d a h a s o n r a d ü ş m ü ş v e s o n yıl o l a n 1 9 8 4 ' d e y ü z d e
23.72 olmuştur.
- 87 -
TABLO 6
İmalat S a n a y i i n d e O r a n l a r ve Ücretlerin Payı
Yıl
e
Ö z e l
k
m
e
K a m u
k
m
1.3052
1.2722
1.2448
1.2636
1.2743
1.240
1.243
1.2958
1.3022
1.2593
1.2607
8.025
8.228
7.08
6.6984
6.8174
7.2953
7.1144
6.8674
5.9322
6.3110
6.3796
6.4443
6.2772
7.7113
7.1809
6.8059
6.868
6.8717
6.7621
.3271
.3158
.2639
.2900
.3181
.3052
.3448
.3290
.3108
.2507
.2377
.2694
.2799
.3031
.3007
.2310
.2530
.1877
.1896
1.4485
1.4506
1.6213
1.5725
1.4802
1.4660
1.3854
1.4292
1.4160
1.5661
1.6234
1.5938
1.5542
1.3910
1.4222
1.6028
1.5085
1.8394
1.9001
3.5857
3.8086
3.4889
3.2760
3.4650
3.8846
3.9318
3.7523
4.3314
4.2799
4.1453
3.5671
3.6427
4.8802
4.5264
4.5226
4.8053
4.1551
3.7490
1.3138
1.2978
1.3159
1.2847
1.2608
1.2259
1.2718
1.2978
1.3444
1.3410
1.3528
1.3220
1.3194
1.3232
1.3197
5.6504
5.5407
6.4686
6.6561
6.7971
6.8755
5.9064
5.3446
4.8635
5.2936
6.1075
6.8773
6.9531
7.6627
9.0091
.2041
.1882
.1881
.2233
.2140
.2787
.2754
.4045
.4634
.4821
.4691
.4116
.2962
.2457
.2372
1.8428
1.8794
1.8047
1.6169
1.5710
1.4707
1.4839
1.2912
1.2828
1.2587
1.2047
1.2253
1.3099
1.3650
1.3004
3.6276
3.9058
4.3624
4.6366
5.4340
4.4974
4.4367
4.0553
3.0972'
3.1534
4.5205
5.3458
6.6653
7.4108
9.7039
1950
1951
1952
1953
1954
1955
1956
1957
.3131
.3229
.3326
.3129
.3079
.3018
.2965
.2925
1.243
1.2271
1.2476
1.2859
1.2875
1.2788
1.2924
1.3075
1958
1959
1960
1961
1962
1963
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
.1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
.3061
.3344
.3563
.3375
.3385
.3234
.3334
.3022
.2960
.3288
.3307
.3239
.3392
.2977
.3145
.3296
.3599
.3476
.3461
.3312
.3179
.2851
.2828
.2824
.2632
.2381
HOT: et- ücret/katma değer oranı, m- girdi/ücret, k- fiyat/maliyet oranı. 1983 ve 1984 yıllarında özel ke­
simde 2 5 ' d e n , önceki yıllarda 10'dan fazla işçi çalıştıran firmalar kapsanmıştır. DİE nadir düzenli
serilerden birisini de bu şekilde bozmuş oldu. Uluslararası ve daha önce ülkemizdeki uygulama­
larda firma büyüklükleri 10-19, 20-49 gibi (Bakınız Tablo 6a) ayrılmaktadır. 1983 yılındaki uygula­
mada neden 25-!- kullanılmıştır? 20-s- olsa 1980 sayım sonuçları kullanılarak seri yaklaşık olarak
devam ettirilebilirdi.
T A B L O 6a
Ö z e l K e s i m d e İşyeri B ü y ü k l ü ğ ü , Ü c r e t / K a t m a D e ğ e r , F i y a t / M a l i y e t ,
Girdi/Ücret Oranları, V e r i m l i l i k v e O r t a l a m a Ücretler, 1980
İşyeri
Büyüklüğü
(kişi)
e
k
3-4
5-9
10-19
20-49
50-99
100-199
200-499
500-999
1000 +
.1573
.1669
.2217
.2267
.2492
.2466
.2892
.2922
.3377
1.3112
1.2990
1.2498
1.2759
1.3023
1.4197
1.4094
1.4041
1.3798
m
16.7753
15.4030
14.0729
11.3658
8.9658
6.2774
5.3753
4.9951
4.0517
w
62.5
71.8
111.3
149.7
223.4
271.8
335.6
385.8
341.3
V
174.7
296.5
479.8
636.3
888.6
1099.7
1201.8
1320.5
1010.6
g
.7197
.7237
.7470
.7204
.6908
.6076
.6001
.5934
.5777
NOT: e- ücret/katma değer,
k- fiyat/maliyet oranı,
m- girdi/ücret oranı,
g- girdi/çıktı oranı,
w- ortalama ücret (ücret/ücretle çalışanlar) (Bin TL.)
V - verimlilik (katma değer/toplam çalışan sayısı) (Bin TL.)
O r a n l a r ı n ü c r e t / k a t m a d e ğ e r o r a n ı n a etkileri t ü r e v l e r a l ı n a r a k belirlenebilir.
de
ak
-(1+m)
( k + (k-1)
m)2
de
dm
( k + k-1)
de
-(k-1) ( 1 / T )
a R
de _
-(k-1)
( k + (k-1)
m)2
m)2
(k-1) R/(T2)
( k + k-1)
m)2
<o
<o
<o
>o
1 9 7 8 - 1 9 8 2 d ö n e m i n d e k v e m o r a n l a n n ı n ü c r e t / k a t m a d e ğ e r o r a n ı n a etkileri yıl­
d a n yıla d e ğ i ş m e l e r y a r d ı m ı ite T a b l o 7 ' d e görülebilir. T a b l o 7 fiyat/birim m a l i y e t o r a ­
nının v e g i r d i / ü c r e t o r a n ı n ı n 1 9 7 8 yılı d ü z e y i n d e kaldığı v a r s a y ı m ı a l t ı n d a ü c r e t l e r i n
k a t m a d e ğ e r i ç i n d e k i payını v e r m e k t e d i r . T a b l o 8 ise, T a b l o 6 v e T a b l o 7 ' d e v e r i l e n
r a k a m l a r ı n bir karşılaştırmasını y a p m a k t a d ı r . İ n c e l e n e n d ö n e m d e fiyat maliyet o r a ­
n ı n d a d ü ş m e g ö r ü l d ü ğ ü n d e n e t k i s i n i n ücret payını artırdığı g ö r ü l e b i l i r . G i r d i / ü c r e t
o r a n ı a r t t ı ğ ı n d a n , etkisi ü c r e t payını d ü ş ü r ü c ü y ö n d e ö n e m l i b o y u t l a r a u l a ş m a k t a d ı r .
İ n c e l e n e n d ö n e m d e g i r d i / ü c r e t o r a n ı n ı n d a h a ö n e m l i o l m a s ı o k o n u d a d a h a ayrıntılı
bir i n c e l e m e g e r e k t i r m e k t e d i r .
T a b l o 9 girdi ve ü c r e t l e r d e k i z i n c i r l e m e e n d e k s l e r i v e r m e k t e d i r . G ö r ü l d ü ğ ü gibi
g i r d i l e r d e k i artışlar 1980 yılında y ü z d e y ü z ü n ü z e r i n d e o l m u ş t u r ( z i n c i r l e m e e n d e k s
2 ' n i n ü z e r i n d e ) . K a m u ve ö z e l s e k t ö r ü n s o r u n a y a k l a ş ı m l a r ı farklı o l m u ş t u r . Özel ke­
s i m d e ç a l ı ş a n sayısında a r t m a d e v a m e t m i ş , a n c a k o r t a l a m a ücret h a d d i n d e k i artış
hızı y a v a ş l a m ı ş t ı r . 1980 y ı l ı n d a ücret h a d d i artış hızı 7 0 . 7 7 , 1 9 8 1 yılında 4 4 . 5 8 , 1 9 8 2
y ı l ı n d a 3 2 . 8 5 o l m u ş t u r . Ç a l ı ş a n sayıları ise, aynı y ı l l a r d a y ü z d e 2.55, 6.29 ve 4 . 8 4
artmıştır. K a m u s e k t ö r ü n d e ise çalışan sayıları azalmıştır. Z i n c i r l e m e e n d e k s l e r .9858,
. 9 6 0 5 v e 0 . 9 6 2 1 o l m u ş t u r . Ü c r e t h a d d i artış hızları 1 9 8 0 ' d e y ü z d e 9 3 . 0 5 , 1981 yılın­
d a y ü z d e 5 1 . 9 4 , 1 9 8 2 ' d e 2 2 . 2 4 olarak belirmiştir. Dolayısı ile iki k e s i m d e d e girdi/ücret
o r a n l a r ı n d a artışlar g ö r ü l m ü ş t ü r .
TABLO 7
1 9 7 8 S a b i t F i y a t / M a l i y e t Oranı v e Girdi/Ücret Oranı Varsayımı Altında
Ücret/Katma Değer Oranı
I
Yıl
1978
1979
1980
1981
1982
a m y
k sabit
m sabit
k sabit
m sabit
.3312
.3157
.2900
.2693
.2674
.3312
.3334
.3258
.3462
.3481
.4634
.4600
.3902
.3580
.3158
.4634
.4855
.5438
.5200
.4006
NOT: k- fiyat/maliyet oranı, m- girdi/ücret oranı
F i y a t / B i r i m Maliyet v e Girdi/Ücret
Etkileri (Marjinal
U c r e t / K a t m a Değer Oranına
ve Esneklikler)
K a m u
Yıl
1979
1980
1981
1982
m
0.0022(-2.72)
—0.0049(-2.77)
0.0135(-2.82)
0.0150(-2.80)
-0.0155(-0.60)
-0.0407(-0.70)
-0.0634(-0.77)
-0.0657(-0.77)
0 . 0 2 2 1 (-2.39)
0.0789(-2.60)
0.0536(-2.78)
-0.0196(-3.20)
-0.0034(-0.39)
-0.0747(-0.51)
-0.1084(-0.63)
-0.1444(-0.91)
NOT: Esneklikler parantez İçinde verilmiştir. Marjinal değerler Tablo 6'da verilen ücret/katma değer oran­
larının Tablo 7'de verilenden farkıdır. Esneklik bu farkın Tablo 6'da verilen ücret/katma değer pa­
yına olan oranın k ve m değerlerindeki yüzde değişmeye oranıdır. Örneğin 1979 yıllık değeri için
y ü z d e d e ğ i ş m e - 0 . 2 5 3 5 {(1.341-1.344)/1 3 4 1 ) . ücret p a y ı n d a y ü z d e d e ğ i ş m e 0.692
((0.3179-0.3157)/0.3179) ve ikincinin birinciye oranı -2.729 olmaktadır. (Burada belirttiğimiz yüzde
hesaplarda 100 ile çarpıldığı halde gösterilmiştir).
TABLO 9
G i r d i , Ücret H a d d i v e Çalışan Sayısı Z i n c i r l e m e Oranları
K a m u
Ö z e l
Yıl
1979
1980
1981
1982
Girdi
Ücret
Haddi
Çalışan
Sayısı
1.6542
2.0205
1.7303
1.4082
1.5612
1.7077
1.4458
1.3285
0.9735
1.0255
1.0629
1.0484
Girdi
Ücret
Haddi
Çalışan
Sayısı
1.5755
2.7328
1.7229
1.4663
1.5233
1.9305
1.5194
1.2224
1.0158
0.9858
0.9605
0.9621
G i r d i artışlarının t e s b i t i için 1 9 7 3 girdi/çıktı t a b l o s u n d a n yararlanılmıştır. T a b l o 10,
o n b i r s e k t ö r e i n d i r m i ş o l d u ğ u m u z 1 9 7 3 girdi/çıktı t a b l o s u n u v e r m e k t e d i r . B u t a b l o ­
y a ilave o l a r a k Ö z ö t ü n - U y a r ( 1 9 7 9 , s.5) d a n a l ı n a n ithalat (dış alım) r a k a m l a r ı n ı d a
v e r d i k . Ö z ö t ü n - U y a r ( 1 9 7 9 , e k T a b l o 3) d a v e r i l e n ithalat a k ı m t a b l o s u y a r d ı m ı ile
i m a l a t s a n a y i i n d e girdi paylarını e l d e ettik. G i r d i p a y l a r ı ; T a r ı m 0 . 2 6 0 3 , m a d e n c i l i k
0.0342, imalat 0.3587, elektrik, gaz, su 0 . 0 2 0 1 , ticaret 0.0954, ulaştırma, d e p o l a m a
v e h a b e r l e ş m e 0 . 0 5 2 4 , b a n k a c ı l ı k 0 . 0 3 3 7 , ş a h s i h i z m e t l e r 0 . 0 1 3 0 v e ithalat 0 . 1 3 2 2 .
G ö r ü l d ü ğ ü g i b i ithalat t e k k a l e m o l a r a k alınmış, s e k t ö r e l a y r ı m d i k k a t e a l ı n m a m ı ş ­
tır. İ m a l a t s a n a y i i n d e ithal girdi p a y l a r ı t a r ı m için 0 . 0 0 4 0 , m a d e n c i l i k için 0 . 0 2 7 9 v e
i m a l a t s a n a y i için 0 . 1 0 0 3 ' d ü r ( t o p l a m ı 0 . 1 3 2 2 ) . B u b a s i t l e ş t i r m e n i n s o n u c u p e k faz­
la e t k i l e y e c e ğ i n i s a n m ı y o r u z . Y u k a r ı d a belirtilen ağırlıklar v e 8 s e k t ö r için d e f l a t ö r l e r
v e ithal f i y a t e n d e k s i k u l l a n ı l a r a k h e s a p l a n a n i m a l a t s a n a y i girdi fiyat e n d e k s i i m a l a t
s a n a y i d e f l a t ö r ü ile birlikte T a b l o 11 ' d e v e r i l m e k t e d i r . B u d ö n e m d e ithal f i y a t l a r ı n d a ­
ki artışlar g i r d i f i y a t l a n n ı d a ö n e m l i ö l ç ü d e e t k i l e m i ş v e 1 9 8 0 s o n r a s ı n d a g i r d i fiyat
artışlarının i m a l a t s a n a y i k a t m a d e ğ e r d e f l a t ö r ü n d e k i a r t ı ş l a r d a n d a h a f a z l a o l m a s ı
s o n u c u n u n oluşmasında katkıda bulunmuştur.
R e g r e s y o n analizi y a r d ı m ı ile çeşitli f a k t ö r l e r i n ü c r e t / k a t m a d e ğ e r o r a n ı n a o l a n et­
kileri i n c e l e n e b i l i r . B u n e d e n l e i m a l a t s a n a y i t o p l a m ı y a n ı n d a k a t m a d e ğ e r i ç i n d e
payları y ü k s e k o l a n y e d i s e k t ö r ü k a p s a y a n ç a l ı ş m a l a r yapılmıştır. R e g r e s y o n l a r d a
D İ E ( 1 9 8 1 , 1983) d e n a l ı n a n v e r i l e r ile t a r a f ı m ı z d a n y a z ı l m ı ş o l a n G E P ( G e n e l E k o n o m e t r i k P a k e t ) başlıklı b i l g i s a y a r p r o g r a m ı kullanılmıştır.
Tablo 12 fiyat/birim maliyet oranı olarak tanımladığımız k oranının 1971-1982 dö­
n e m i n d e k i ortalama değerlerini vermektedir, k oranının tesbiti aşağıdaki regresyon
y a r d ı m ı ile o l m u ş t u r :
Y=
a - f - k (R + T)
Y - ü r e t i m d e ğ e r i (çıktı)
R- g i r d i
T- ü c r e t l e r
D e n k l e m i n iki tarafı ü r e t i m m i k t a n n a b ö l ü n ü r s e , fiyatın b i r i m m a l i y e t (girdi v e üc­
retlerin ü r e t i m m i k t a r ı n a oranı) t a r a f ı n d a n b e l i r l e n d i ğ i b i ç i m i e l d e edilir. T a b l o d a k i
b ü t ü n k a t s a y ı l a r istatistiki b a k ı m d a n sıfırdan farklıdırlar ( y ü z d e 9 5 g ü v e n ile.) O r t a l a ­
m a f i y a t / b i r i m m a l i y e t o r a n ı ö z e l s e k t ö r İçin 1.3244, k a m u s e k t ö r ü için 1.2696'dır.
Ö z e l s e k t ö r d e k i e n d ü ş ü k o r a n 1.19 (gıda) v e e n y ü k s e k o r a n ı e l e k t r i k m a k i n a l a n
(1.37). K a m u s e k t ö r ü n d e e n d ü ş ü k o r a n d e m i r , ç e l i k (1.07), e n y ü k s e k d e ğ e r elek­
trik m a k i n e l e r i (1.56) s e k t ö r l e r i n d e g ö r ü l m e k t e d i r . T e k e l i - İ l k i n - A k s o y - K e p e n e k ( 1 9 8 2 ,
s . 4 3 - 4 6 , 7 7 , 78) y o ğ u n l a ş m a ç a l ı ş m a s ı n a g ö r e e l e k t r i k m a k i n a l a n alt s e k t ö r l e r i n d e n
C\J
0
00
0
(D
CD
o
cu
C\J
o
CO
CO
S
O) o
m
CO
CO
LO
CO
00 00
:=
o
C\J
T - CO
CD
T-
0
0 O)
CD
lO
O
o
o
LO
CO
o
^
il
0
0 -M
T" C
CJ)
C
M
o o <
OJ) C
M
C
O CM CM
T - 00
CO
CM
O)
OJ
O o O o O o O o
(O ^ (O
Oî. O)
JÖ CM
o o o
js:
CO CO
O
) CD
OsJ CD
CD CJ)
OO 00
CO
o
O CO 0T0-
m
^ o CO
G
) CD
o CO eg
T-
h-.
m CO
o
lO
o o ^
o
o
T-
CD
CD
h-
Ol
o o
CD
cg
CMo o
T - O)
CD CJ)
CD
CM C
D TCM
- o lO
CM
LO CM
CO <X) CM t -
OCMO O
O
O) CMO
C
DC
D)
l
O
M
^
CM O CM O
CO 00 lO ^
u n
,n
s s ^ «
CD CO COO
00 COo o ^
N O)
CD O)
CO LO
CM
ın
T~
O)
O O
CO CD
CM
CJ)
o
o o
^
0
0
CJ)
CD
CO ti "O
P
^
H o^ -ç>
cd ^ N
C
c
u)O^ CO
.o
S S ^ «
C
O CO
7 - CJ)
G) K
C
M laO
O
CO CM
O
_ cO
s5
C3)
CO
ö • £-
-
^ ®
(D
(D ^ S S ın^
CM
CO ^ CJ)
T - K cö ^
L
O
CM cgCOCO OD
T-
1- C
J) (D
LO CMo o ^ O
CM T - O
CJ)
CO T ^ CM CM ^
D ın ö)
LO O LO in K o o CC
CM o
D
L
O
O^CM CM CD CO CO
CD
o
LO
CD
^ I.
- LO
? s s 2
o ir>
lO
o
o o CC
J)
CM
M CD CJ)
CM
o
«o
q s
j m
00)
O
00
^OCOOJCO ın o T C
^
CD
c
o
5i
CJ
CD
o
"
UJ ® LL
N o
f
3
O) 0)
•— CÛ Ü
CO
o ü
J) 1C
-o o CM o CD ^ m
O
o C
OM
D TCM
CDCM C
CM
M
CD
K
00
LO ^ o 2
if)
$2 s §
f: ^ g
T-
CO C/>.
CM
CMCO'^LOCDf^OOO)OT-CMCO^LOCO
® ^ ^- •
Ic^^?
- CO 03 CO
0)
® ._. ^ û ^
ü
(D
E ^
^ ^ t o E
^ E^
5
CO
2 c^«r.«-^cöcQco
o o ^ 5 î 5 > 5
(5 haneli) 9 t a n e s i n d e k i y o ğ u n l a ş m a oranı (en b ü y ü k sekiz f a b r i k a n ı n payı) y ü z d e
9 0 ' d a n b ü y ü k , 3 t a n e s i n d e y ü z d e 81 ile 90 arası ve 1 ' i n d e y ü z d e 71 ile 8 0 arasıdır.
Yani y o ğ u n l a ş m a oranı oldukça yüksektir. 1976 verilerine dayanan y o ğ u n l a ş m a ça­
l ı ş m a s ı n a v e b i z i m T a b l o 1 2 ' d e v e r i l e n s o n u ç l a r a d a y a n a r a k y o ğ u n l a ş m a ile fiyat
m a l i y e t o r a n ı a r a s ı n d a aynı y ö n d e ilişkiden s ö z edilebilir. Y o ğ u n l a ş m a o r a n ı a r t t ı k ç a
fiyat m a l i y e t o r a n ı n ı n a r t m a s ı ve ü c r e t l e r i n k a t m a d e ğ e r i ç i n d e k i paylarının a z a l m a s ı
beklenebilir.
T A B L O 11
Tarımsal Ürün D e s t e k l e m e Fiyat E n d e k s i , İmalat S a n a y i i G i r d i v e
K a t m a Değer Defiatörieri ( 1 9 6 8 = 100)
Yıl
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985*
Destekleme
Fiyat
Endeksi
İmalat S a n a y i
Girdi Fiyat
Endeksi
784.78
1652.61
2320.92
2908.09
3670.64
5418.31
7044.70
635.1
1094.1
2589.3
3764.3
4969.8
6284.3
9294.7
13221.0
İmalat Sanayi
K a t m a Değer
Deflatörü
572.53
1086.05
2333.19
3314.63
4290.34
5589.1
8156.6
11558.5
* Geçici.
T A B L O 12
O r t a l a m a Fiyat/Maliyet Oranlarının B e l i r l e n m e s i , 1971-1982
Sektör
İmalat S a n a y i (3)
Gıda ( 3 1 1 , 312)
D o k u m a (321)
A n a K i m y a S a n a y i (351)
D e m i r , Ç e l i k (371)
M a k i n a S a n a y i (382)
Elektrik M a k i n a l a r ı (383)
Taşıt A r a ç l a r ı (384)
Özel
Kamu
1.3244
(0.0046)
1.995
(0.0032)
1.3581
(0.0100)
1.2819
(0.0306)
1.2406
(0.0080)
1.3185
(0.0095)
1.3762
(0.0091)
1.3325
(0.0080)
1.2696
(0.0182)
1.2316
(0.0217)
1.1516
(0.0171)
1.2558
(0.0450)
1.0759
(0.0378)
1.1710
(0.0253)
1.5633
(0.0658)
1.2587
(0.0617)
NOT: Standard hatalar regresyon katsayıları altında parantez içinde verilmişlerdir.
Regresyon katsayıları Y = a + k(R + T) denklemindeki k değerleridir. Y-toplam üretim (çıktı), T-toplam ücretler, R- girdi.
Bütün katsayılar yüzde 95 güven ile sıfırdan farklıdırlar.
T A B L O 13
Fiyat/Maliyet Oranlarında Eğilimler, 1971-1982
Selttör
i m a l a t (3)
G ı d a ( 3 1 1 , 312)
D o k u m a (321)
A n a K i m y a S a n a y i (351)
D e m i r , Ç e l i k (371)
M a k i n a S a n a y i (382)
E l e k t r i k M a k i n a l a r ı (383)
Taşıt A r a ç l a r ı (384)
Özel
Kamu
0.0053
(0.0028)
0.0067*
(0.0017)
0.0092
(0.0050)
-0.0004
(0.0214)
0.0011
(0.0028)
0.0033
(0.0049)
0.0092*
(0.0030)
-0.0008
(0.0032)
-0.0600*
(0.0077)
-0.0197*
(0.0079)
-0.0106
(0.0060)
-0.0380*
(0.0129)
-0.0595*
(0.0218)
-0.0327
(0.0153)
-0.0007
(0.0199)
0.0215
(0.0101)
NOT: Standard hatalar regresyon katsayıları altında parantez içinde verilmişlerdir. Regresyon katsayıla­
rı k = a + bt, denklemindeki b değerleridir. Burada k- fiyat/birim maliyet oranı, t- yıl.
(*) Yüzde 95 güven ile sıfırdan farklı olan katsayılar.
F i y a t / b i r i m maliyet o r a n l a r ı n d a k i eğilim T a b l o 1 3 ' d e verilmiştir. E ğ i l i m i n tesbiti için
d o ğ r u s a l t r e n d a n a l i z i n d e n yararlanılmıştır.
k = a + bt
k- f i y a t / b i r i m m a l i y e t o r a n ı
t- z a m a n (yıl)
1971-1982 d ö n e m i n d e fiyat/maliyet oranı özel s e k t ö r d e yılda 0.0053 a r t m a k t a , k a m u
s e k t ö r ü n d e ise, y ı l d a 0 . 0 6 0 0 d ü ş m e k t e d i r . A n c a k ö z e l s e k t ö r r a k a m ı y ü z d e 9 5 g ü ­
v e n ile sıfırdan farklı d e ğ i l d i r . Y a n i b u k e s i m d e k i f i y a t / b i r i m maliyet o r a n ı n d a istatistiki b a k ı m d a n ö n e m l i bir d e ğ i ş m e olmamıştır. B u n u n n e d e n i T a b l o 6 y a r d ı m ı ile ra­
hatlıkla g ö r ü l e b i l i r . 1 9 7 1 - 1 9 8 2 d ö n e m i n d e k o r a n ı ö n c e d ü ş m ü ş , 1 9 7 6 yılından s o n ­
r a i s e , bir artış g ö s t e r m i ş t i r . Dolayısı ile d o ğ r u s a l t r e n d a n a l i z i n d e istatistiki b a k ı m ­
d a n ö n e m l i bir artış g ö r ü l m e m e k t e d i r . K a m u s e k t ö r ü n d e k i azalış ise, istatistiki ba­
kımdan anlamlıdır. Özel kesimde sadece gıda v e elektrik makinalan sektörlerindeki
f i y a t / m a l i y e t o r a n l a r ı n d a k i artışlar istatistiki b a k ı m d a n anlamlıdırlar. E n ö n e m l i artış
e l e k t r i k m a k i n a l a r ı s e k t ö r ü n d e g ö r ü l m e k t e d i r . B u s e k t ö r d e yıllık artış 0 . 0 0 9 2 ' d i r . Ka­
m u k e s i m i n d e k i üç s e k t ö r d e k i d ü ş ü ş ö n e m l i d i r . B u s e k t ö r l e r d o k u m a , a n a k i m y a ve
d e m i r çelik sanayiidir. A n a l i z dışında t u t u l a n 21 s e k t ö r (3 haneli) lerde farklılıklar ola­
bilir. T a m a m ı n ı n a n a l i z e k a t ı l m a s ı n d a b ü y ü k y a r a r l a r vardır. A n c a k g e r e k l i veri bilgi­
s a y a r z a m a n ı v e s o n u ç l a r ı n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i n d e k i g e r e k l i z a m a n d a o ö l ç ü d e arta­
caktır. 1 9 8 2 yılında y e d i s e k t ö r e ait k a t m a d e ğ e r l e r i n t o p l a m b ü y ü k i m a l a t s a n a y i
k a t m a d e ğ e r i ç i n d e k i p a y l a r ı özel k e s i m için y ü z d e 6 0 . 6 , k a m u k e s i m i için y ü z d e
3 6 . 2 ' d i r ( D İ E , 1 9 8 4 , s.15-22).
Ü c r e t l e r i n k a t m a d e ğ e r i ç i n d e k i payının f i y a t / b i r i m m a l i y e t v e g i r d i / ü c r e t o r a n l a n
ile izah e d i l e b i l e c e ğ i g ö s t e r i l m i ş t i :
1
e =
k+
(k-1) m
e- ü c r e t / k a t m a d e ğ e r o r a n ı
m- g i r d i / ü c r e t o r a n ı
k- f i y a t / b i r i m m a l i y e t o r a n ı
İki f a k t ö r ü n etkileri r e g r e s y o n analizi y a r d ı m ı ile g ö r ü l e b i l i r . O r a n o l a r a k v e r i l e n
İlişkideki katsayıların d o ğ r u s a l o l m a y a n t a h m i n y ö n t e m l e r i İle h e s a p l a n m a s ı g e r e ­
kir. A n c a k bir b a s i t l e ş t i r m e s o n u c u ç i f t - l o g a r i t m i k b i ç i m v e y a sabit e s n e k l i k l i m o d e l
kullanılabilir. B u n e d e n l e a ş a ğ ı d a k i ilişki t a h m i n e d i l m i ş t i r :
Ln (e 100) = a + b Ln m c Ln k
T a b l o 14 r e g r e s y o n s o n u ç l a n n ı v e r m e k t e d i r . B ü t ü n k a t s a y ı l a r y ü z d e 9 5 g ü v e n ile
sıfırdan farklıdırlar. İ n c e l e n e n 1 9 7 1 - 1 9 8 2 d ö n e m i n d e f i y a t / b i r i m maliyet o r a n l a r ı n d a ­
ki artışın e t k i s i d a h a f a z l a o l m u ş t u r . A n c a k b u n u n r a h a t l ı k l a g ö r ü l e b i l m e s i için r e g ­
r e s y o n katsayıları yeterli değildir. B e t a v e y a s t a n d a r d katsayılar d a aynı s o n u c u ver­
mektedirler. R e g r e s y o n katsayıları, logaritmik b i ç i m kullanıldığından, esneklikleri ver­
mektedir. Bu katsayılara göre özel kesim toplam imalat sanayiinde fiyat/birim mali­
yet o r a n ı n d a k i y ü z d e birlik artış, ü c r e t / k a t m a d e ğ e r o r a n ı n d a y ü z d e 3 . 0 4 ' l ü k a z a l ­
m a y a , g i r d i / ü c r e t o r a n ı n d a y ü z d e birlik artış ü c r e t / k a t m a d e ğ e r o r a n ı n d a y ü z d e
0 . 5 8 9 7 ' l i k bir d ü ş m e y e n e d e n o l m a k t a d ı r . K a m u s e k t ö r ü n d e b u e s n e k l i k l e r y ü z d e
2.22 ve 0.52'dirler.
İ m a l a t s a n a y i i n d e ücret artışları v e r i m l i l i k artışına p a r a l e l o l a r a k a r t m ı ş mıdır? B u
s o r u y u c e v a p l a y a b i l m e k için o r t a l a m a ücretler h e s a p l a n m ı ş v e b u r a k a m l a r İ s t a n b u l
T i c a r e t O d a s ı ücretliler g e ç i n m e e n d e k s i ile d e f l a t e e d i l m i ş t i r . İmalat s a n a y i k a t m a
d e ğ e r / ç a l ı ş a n r a k a m l a r ı Ö z ö t ü n (1979) v e D İ E , ' y e n i t o p t a n e ş y a fiyat e n d e k s l e r i '
başlıklı r a p o r l a r ı n d a n e l d e e d i l e n i m a l a t s a n a y i alt g r u p l a r ı d e f l a t ö r l e r i ile d e l a t e e d i l ­
m i ş l e r d i r . B ü t ü n r a k a m l a r 1 9 6 8 fiyatlarıyla izah e d i l d i k t e n s o n r a a ş a ğ ı d a k i r e g r e s ­
y o n ilişkisi h e s a p l a n m ı ş t ı r :
Ln w = a + b Ln V
w- reel ü c r e t h a d d i
V- v e r i m l i l i k
T a b l o 15 b d e ğ e r l e r i n i v e r m e k t e d i r . E ğ e r b d e ğ e r i 1 i s e , ü c r e t l e r d e k i artışın v e r i m ­
lilik ile a y n ı o l d u ğ u s o n u c u çıkar, b d e ğ e r i 1'den k ü ç ü k ise, ü c r e t l e r d e k i y ü z d e artı­
şın v e r i m l i l i k t e k i y ü z d e artışın altında k a l d ı ğ ı , dolayısı ile ü c r e t l e r i n k a t m a d e ğ e r için­
d e k i payın a z a l a c a ğ ı g ö r ü l e b i l i r . T a b l o 1 5 ' d e n g ö r ü l e c e ğ i gibi 1 9 7 1 - 1 9 8 2 d ö n e m i n ­
d e ü c r e t artışları v e r i m l i l i k a r t ı ş l a n n m a l t ı n d a kalmıştır. K a m u k e s i m i b a z ı s e k t ö r l e ­
r i n d e v e r i m l i l i k artışı k a r ş ı s ı n d a ü c r e t l e r d e a z a l m a d a h i g e r ç e k l e ş m i ş t i r . A n c a k ö z e l
k e s i m d e d o k u m a v e m a k i n a s a n a y i ile k a m u k e s i m i n d e g ı d a v e e l e k t r i k m a k i n a l a n
sektörlerinin katsayıları y ü z d e 95 g ü v e n ile sıfırdan farklı değildirler. Verimlilikte y ü z d e
1 0 ' l u k bir artış ü c r e t l e r d e ö z e l k e s i m d e y ü z d e 7 . 4 2 7 ' l i k bir artış, k a m u k e s i m i n d e
ise y ü z d e 4 . 2 0 2 ' l i k bir d ü ş ü ş m e y d a n a g e t i r m e k t e d i r . İ n c e l e n e n d ö n e m d e k a m u k e ­
s i m i ç a l ı ş a n s a y ı s ı n d a bir a z a l t m a y a g i d i l m i ş o l m a s ı b u s o n u c u d o ğ u r a b i l i r . H e m e n
b e l i r t m e k g e r e k i r k i , y ü z d e 9 5 g ü v e n ile ö z e l k e s i m d e k i ü c r e t l e r i n v e r i m l i l i k e s n e k l i ­
ğ i bire eşittir ( ( 0 . 7 4 2 7 - 1 ) 7 0 . 1 2 5 4 = -2.05 kritik t d e ğ e r i n d e n d ü ş ü k t ü r . )
T A B L O 14
Ücret/Katma Değer Oranlarının Belirlenmesi,
1971-1972
Öz el
Sektör
İmalat S a n a y i (3)
G ı d a ( 3 1 1 , 312)
D o k u m a (321)
A n a K i m y a (351)
D e m i r , Ç e l i k (371)
M a k i n a S a n a y i (382)
"
Elektrik M a k i n a l a r ı (383)
Taşıt A r a ç l a r ı (384)
K a m u
m
k
m
k
-0.5897
(0.0131)
-0.6238
(0.0212)
-0.5512
(0.0350)
-0.6575
(0.0197)
-0.6624
(0.0099)
-0.5116
(0.0168)
-0.5110
(0.0030)
-0.5975
(0.0130)
-3.0497
(0.0570)
-4.9487
(0.1735)
-2.7627
(0.1063)
-2.5334
(0.0980)
-4.0437
(0.0666)
-2.7076
(0.0594)
-2.5519
(0.0105)
-3.0508
(0.0806)
-0.5271
(0.0517)
-0.4536
(0.0354)
-0.3232
(0.0104)
-0.5223
(0.0350)
-0.4920
(0.0449)
-0.3400
(0.0545)
-0.2010
(0.0381)
-0.1110
(0.0277)
-2.2284
(0.0712)
-3.1273
(0.0891)
-2.3796
(0.0331)
-2.3107
(0.0981)
-2.0340
(0.0828)
—2.1285
(0.1436)
-2.1964
(0.1161)
-1.7399
(0.0853)
NOT: Standard hatalar parantez içinde verilmişlerdir.
Regresyon katsayıları Ln(e 100) = a + b Ln m + c İn k, denklemindeki b ve c değerleridir. Burada
e- ücret/katma değer oranı, m- girdi/ücret oranı, k- fiyat/maliyet oranı.
Yüzde 95 güven ile bütün katsayılar sıfırdan farklıdırlar.
Sektör
T A B L O 15
O r t a l a m a Reel Ücret v e Verimlilik, 1971-1982
Ö z e l
i m a l a t S a n a y i (3)
G ı d a ( 3 1 1 , 312)
D o k u m a (321)
A n a K i m y a (351)
D e m i r , Ç e l i k (371)
M a k i n a S a n a y i (382)
E l e k t r i k M a k i n a l a n (383)
Taşıt A r a ç l a r ı (384)
0.7424*
(0.1254)
0.5832*
(0.0612)
0.0702
(0.1252)
0.6459*
(0.1531)
0.6222*
(0.0809)
0.288
(0.1455)
0.3388*
(0.1052)
0.7207*
(0.0881)
K a m u
-0.4202*
(0.1211)
-0.0647
(0.1859)
-0.6728*
(0.1829)
0.5280*
(0.0579)
-0.3544*
(0.1359)
0.5505*
(0.0706)
0.1881
(0.1197)
0.4302
(0.0831)
NOT: standart hataları parantez içinde verilmiştir.
Regresyon katsayıları Ln w = a + b Ln v denklemindeki b değerleridir. Burada w- ortalama reel üc­
ret, V - verimlilik (reel katma değer/çalışan sayısı)
(*) Yüzde 95 güven ile sıfırdan farklı olan katsayılar.
KAYNAKLAR
Adelman, l-S. Robinson, I n c o m e D i s t r i b u t i o n Policy in D e v e l o p i n g C o u n t r i e s , A Case Study of Korea.
Oxford University Press, 1978.
Aksoy, A. (1980), "Wages, Relative Shares and Unionization in Turkish Manufacturing", Özbudun-Ulusan
(1980) içinde.
Atkinson, A.B. (1975), T h e E c o n o m i c s of I n e q u a l i t y . Oxford University Press.
Beyarslan, A. (1982), Türkiye'de Gelir Dağılımı v e Ücretlerin Seyri. Türk-İş Yayınları, No. 152.
Boratav, K. (1969), "1950-1965 Döneminde Tarım Dışındaki Emekçi Gruplar Açısından Gelir Dağılımın­
daki Değişiklikler" Siyasal Bilgiler Dergisi. Ayrıca Boratav (1983) içinde yer almaktadır.
Boratav, K. (1969a), 100 S o r u d a Gelir Dağılımı, Gerçek Yayınevi.
Boratav, K. (1983), İktisat Politikaları v e Bölüşüm Sorunları, Belge Yayınları, No. 22
Bronfenbrenner, M. (1971), I n c o m e D i s t r i b u t i o n T h e o r y . Aidine Publishing.
Bulutay, T. (1967), E k o n o m e t r i k Bir D e n e m e . Ankara Üniversitesi Basımevi.
Bulutay, T.-H.Ersel (1967), " T h e Distribution of Income in Certain Cities", Milletlerarası Münasebetler
Türk Yıllığı.
Bulutay, T.-H.Ersel (1969), "Türkiye Milli Gelirinin İller, İmalat Sanayi Gelirinin Ücretler ve Kâr Arasında
Bölünüşü Üzerine Bir D e n e m e " , Siyasal Bilgiler Dergisi, Aralık.
Bulutay, T., S-Timur, H.Ersel (1971), Türkiye'de Gelir Dağılımı, 1968. Sevinç Matbaası, Ankara.
Chenery H., M.S. Ahluwalia, C.L.Bell, J.H.Duloy, R.Jolly (1974). R e d i s t r i b u t i o n W i t h G r o w t h . Oxford
University Press.
Çavuşoğlu, T.-Y.Hamurdan, Gelir Dağılımı Araştırması, 1963: Devlet Planlama Teşkilatı, 1966.
Davidson, P. (1959) T h e o r i e s of A g g r e g a t e I n c o m e D i s t r i b u t i o n . Rutgers University Press. New Jet
Sey.
Devlet İstatistik Enstitüsü (1973), Türkiye'de T o p l u m s a l v e E k o n o m i k Gelişmenin 50 Yılı. Yayın No.
683.
DİE (1976), Sanayi v e İşyerleri Sayımı İmalat Sanayii 1970 I.Büyük İmalat S a n a y i i . Yayın No. 782.
DİE (1979), Kırsal K e s i m Gelir Dağılımı v e Tüketim Harcamaları 1973-1974, Yayın No. 8 8 1 .
DİE (1981), Türkiye İstatistik Yıllığı, 1 9 8 1 . Yayın No. 960.
DİE (1977), Türkiye Milli Geliri, 1962-1977. Ankara 1978, Ocak.
DİE (1985), Türkiye İstatistik Yıllığı, 1985. Yayın No: 1150.
DİE (1985b), Ücret İstatistikleri A n k e t i Aralık Sonuçları, 1979-1980. Yayın No. 1014.
DİE (1982a), Dönemler İtibariyle İmalat Sanayii 1980 (IV)- 1981 (IV). Yayın No. 993.
DİE (1982b), K e n t s e l Yerler Hanehalkı Gelir v e Tüketim Harcamaları A n k e t Sonuçları, 1978-1979,
Yayın No: 999.
DİE (1983), Türkiye İstatistik Yıllığı, 1983, Yayın No: 1040.
DİE (1983a), Türkiye E k o n o m i s i n d e İç T i c a r e t Hadleri, 1973-1982. Yayın No: 1035.
DİE (1984), Yıllık İmalat Sanayi İstatistikleri (Geçici Sonuçları), 1982. Yayın No: 1068.
DİE (1984a), 1980 Genel Sanayi v e İşyerleri Sayımı İkinci Aşama Sonuçları II. Küçük İmalat Sanayi.
Yayın No: 1081.
DİE (1984b), 1980 Genel Sanayi v e İşyerleri Sayımı İkinci A ş a m a S o n u ç l a r ı l î l . Ticaret. Yayın No:
1097.
DİE (1984c), Genel N ü f y s Sayımı 12.10.1980. S o s y a l ¥e E k o n o m i k NiteiiWer. Yayın No: 1072.
DİE (1985a), 1980 Genel Saoayi v e İşyerleri Sayımı İ k i n c i A ş a m a S o n u ç l a r ı i„ B ü y ü k İmalat Sanayii,
Yayın No. 1146.
Devlet Planlama Teşkilatı (1976), Gelir Dağılımı 1973. Yayın No: 1495.
DPT (1975), 1975 Yılı Programı.
DPT (1980), 1980 Yılı Programı.
DPT (1983) 1983 Yılı Programı.
Erdoğan, A. (1986), Ücretler ve Gelirler Politikasının E k o n o m i k İlkelerle ve Tedbirlerle Bütünleştiril­
mesi v e Ücretlerde Gelişmeler, DPT Yayını.
Ecevit, l.-E.Özötün (1975), Türkiye'de Gelir v e İstihdam Dağılımındaki Yapısal Değişim v e Kuznets
H i p o t e z i . Yayın No: 735.
Frank, C.R.-R.C. Webb (ed.), I n c o m e Distribution a n d G r o w t h in t h e Less-Developed C o u n t r i e s . Bro­
okings Institution, 1977.
ISO (1986), Aylık E k o n o m i k Göstergeler, Eylül.
Jain, S. (1975), Size D i s t r i b u t i o n o f I n c o m e . The World Bank. Washington.
Kalecki, M. (1954), T h e o r y of E c o n o m i c D y n a m i c s . Unwin University Books.
Korum, U. (1969), E k o n o m e t r i k Modeller v e Türk E k o n o m i s i İçin Bir D e n e m e . Sevinç Matbaası.
Krzyzaniak, M.-S.Özmucur (1973), " T h e Distribution of Income and the Short-Run Burden of Taxes in
Turkey, 1968" F i n a n z a r c h i v Bank 32. Heft 1. (Çevirisi İstatistik, Eylül-Aralık 1974).
Krzyzaniak, M.-S.Özmucur (1976), " T h e Short-Run Burden of Taxes on the Turkish Agriculture in the
Sixties", Public Finance (Çevirisi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları. 2 8 . Seri).
Maliye Bakanlığı (1970), Yıllık E k o n o m i k Rapor, 1970.
Maliye Bakanlığı (1973), Yıllık E k o n o m i k Rapor, 1 9 7 3 .
Maliye Bakanlığı (1978), Yıllık E k o n o m i k Rapor, 1978.
Maliye Bakanlığı (1982), Yıllık E k o n o m i k Rapor, 1 9 8 2 .
. OECD (1976), National A c c o u n t s o f OECD C o u n t r i e s , Paris.
Orhon, A.Y. (1973), "Türkiye'de Bölgesel Farklılıklar ve Bazı Hipotezler", Boğaziçi Üniversitesi Dergi­
si Sosyal Bilimler, Cilt 1 .
^ b u d u n , E.-A.Ulusan (ed.), The Political E c o n o m y o f I n c o m e D i s t r i b u t i o n in T u r k e y . Holmes and
Meier Publishers.
Özmucur, S. (1976), Türkiye E k o n o m i s i İçin Bir M a k r o M o d e l , 1950-1974. Yayınlanmamış Doktora
Tezi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi.
Özmucur, S. (1980), Türkiye'nin E k o n o m e t r i k M o d e l i , 1950-1974. Boğaziçi Üniversitesi Yayınlan.
Özmucur, S. (1986), "Türkiye'de Gelir Dağılımı, 1963-1985", İktisat Dergisi, Mayıs.
Özmucur, S. (1986a), "Gelirin Fonksiyonel Dağılımı, 1963-1984", İ.Ü. İktisat Fakültesinin 50. Yılına
Armağan içinde yayınlanacak.
Özmucur, S. (1978), "Sektörel İşgücü Tahminleri: Sorunlar ve Öneriler", Boğaziçi Üniversitesi Ekono­
m i Dergisi. Cilt 6.
Özmucur, S. (1979), " R e g i o n a l Distribution of Incomes With Special Reference to Istanbul", Boğaziçi
Üniversitesi E k o n o m i Dergisi, Cilt 7.
Özötün, E.-Ş.Uyar (1979), Türkiye'de Dış Alım Akım T a b l o s u 1973. DİE Matbaası. Yayın No: 884.
Sarç, Ö.C. (1967), D e v l e t Planlama Teşkilatı Gelir Dağılımı Araştırması, İktisadi Araştırmalar Tesisi,
No: 16.
Sarç, Ö.C. (1970), Gelir Dağılımı Dışarda v e Türkiye'de. Ekonomik ve Sosyal Etüdler Konferans Heye­
ti. Çeltüt Matbaacılık.
Sen, A.K. (1973), O n E c o n o m i c I n e q u a l i t y . Clarendon Press.
Sosyal Sigortalar Kurumu (1963), İstatistik Yıllığı, 1963. Yayın No: 89.
SSK (1968), İstatistik Yıllığı, 1968. Yayın No: 164.
SSK (1973), İstatistik Yıllığı, 1973.
SSK (1976), İstatistik Yıllığı, 1976. Yayın No: 283.
SSK (1980), İstatistik Yıllığı, 1980. Yayın No: 3 5 1 .
SSK (1982), İstatistik Yıllığı, 1982. Yayın No: 379.
SSK (1983), İstatistik Yıllığı, 1983. Yayın No: 402.
SSK (1984), İstatistik Yıllığı, 1984. Yayın No: 419.
Tekeli, I., S.llkin, A.Aksoy, Y.Kepenek (1982), Türkiye'de Sanayi K e s i m i n d e Yoğunlaşma. Ekonomist
Yayınevi.
Tekeli, İ., Ç.Keyder, E.Türkcan, G.Yalman, N.Ekzen, O.Türel, K.Boratav (1984), Türkiye'de v e Dünya'd a Yaşanan E k o n o m i k Bunalım, Yurt Yayınları, No.10.
Tinbergen, J . (1975), I n c o m e D i s t r i b u t i o n , North-Holland, Amsterdam.
Törüner, M. (1985), "Ücretler ve Maaşlar, 1980-1984", Kuruç, B. v.d. Bırakınız Yapsınlar Bırakınız Geç­
s i n l e r içinde. Bilgi Yayınevi.
T.C. Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu (1983). K a m u İktisadi Teşebbüsleri 1983 Yılı Genel Ra­
poru.
T C B Y D K (1982), KİT 1982 Yılı Genel R a p o r u .
TCBYDK (1981), KİT 1981 Yılı Genel R a p o r u .
T C B Y D K (1978), KİT 1978 Yılı Genel R a p o r u .
T C B Y D K (1977), KİT 1977 Yılı Genel R a p o r u .
T C B Y D K (1974), KİT 1974 Yılı Genel R a p o r u .
T C B Y D K (1971), KİT 1971 Yılı G e n e l R a p o r u .
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (1983). Yıllık Rapor 1983. Ankara, 1984.
T C M B (1984), Yıllık Rapor 1984. Ankara, 1985.
Varlıer, O., Türkiye'de Kazanç Eşitsizliklerinin N e d e n l e r i , Gazi Üniversitesi Yayın No: 13, TÜBİTAK
Fotoğraf Klişe Laborutuvarı ve Ofset Tesisleri. Ankara: 1982.
IV. ü ç AYLIK DÖNEMLER İTİBARİYLE GAYRİ SAFİ
MİLLİ HASILA TAHMİNLERİ, 1981-1986
Kısa d ö n e m ç a l ı ş m a s ı y a p m a k için aylık v e y a ü ç aylık v e r i l e r e g e r e k vardır. P a r a ,
fiyatlar v e dış t i c a r e t r a k a m l a r ı aylık o l a r a k ayrıntılı b i ç i m d e v e r i l m e k t e d i r .
H a m d e m i r , h a m p e t r o l , ç i m e n t o , ş e k e r , iplik, t ü t ü n v e s i g a r a gibi ü r ü n l e r i n aylık
ü r e t i m m i k t a r l a r ı n ı D İ E ' n i n Aylık İstatistik B ü l t e n l e r i n d e m e v c u t t u r .
D e v l e t İstatistik E n s t i t ü s ü " ü ç aylık d ö n e m l e r itibariyle b a ş l ı c a s a n a y i m a d d e l e r i
ü r e t i m i " başlığı a l t ı n d a ( D İ E , 1 9 7 5 ) 1 7 0 m a d d e y e ait ü r e t i m m i k t a r v e d e ğ e r i n i ü ç
aylık d ö n e m l e r itibariyle y a y ı n l a m a y a b a ş l a m ı ş t ı r . D a h a s o n r a a n k e t l e r i n k a p s a m ı
g e n i ş l e t i l m i ş , m a d d e sayısı 6 0 0 ' e y a k l a ş m ı ş , s e k t ö r e l i s t i h d a m , k a p a s i t e k u l l a n ı m ı
y e b e k l e n t i l e r ü z e r i n e bilgiler y a y ı n l a n ı r d u r u m a g e l m i ş t i r . D a h a s o n r a " D ö n e m l e r
İtibariyle İ m a l a t S a n a y i i " başlığı a l t ı n d a y a y ı n l a n a n b u ü r e t i m r a k a m l a r ı k u l l a n ı l a r a k
b a z yılı 1 9 8 1 o l a n " s a n a y i ü r e t i m e n d e k s i " h e s a p l a n m ı ş t ı r . D İ E s a n a y i ü r e t i m e n ­
d e k s i r a k a m l a r ı 1 9 8 2 s o n r a s ı için üç aylık d ö n e m l e r itibariyle m e v c u t t u r .
D İ E ü ç aylık d ö n e m l e r İtibariyle g a y r i safi milli hasıla r a k a m l a r ı n ı h e s a p l a m a m a k tadır. B u b ü y ü k bir eksikliktir. D İ E 1 9 7 3 ' d e b e l i r t i l e n y ö n t e m l e r i n v e bilgilerin yıllık
d e ğ i l , d a h a sık ( ü ç aylık d ö n e m l e r ile) t o p l a n m a s ı b u e k s i k l i ğ i g i d e r m e k için y e t e r l i
olacaktı ancak bu henüz yepilmamıştır.
Ü ç aylık verilere olan ihtiyacı U l u a t a m (1976) Arjantin için kullanılan m e v s i m l i k ağır­
lıkları k u l l a n a r a k , E r t u ğ r u l (1982) e n t e r p o l a s y o n l a v e T C M B (1986) k ö p r ü d e n k l e m ­
lere y e r v e r e r e k k a p a t m a y a ç a l ı ş m ı ş l a r d ı r
U l u a t a m ( 1 9 7 6 , ss.49)
^ ( v . . , . ^ , v . . v . . „ )
E b
Y2t
=
V3t =
4 Y
1 ( y . , . J ^
4 Y
W V t .
(Y.-Y,,))
^ ( Y . . . - Y 0 )
4 Y
Y4t
=
EbT ( " ' ^ ^ ( ^ - - ^ 0
bi = Y , . ı
=
^
12
( Y , - Y , . ı ) ; i = 1,2; a ı = 7.5
32 = 10.5
(Y, + ı - Y , ) ; i = 3 , 4 ; 83 = 1.5
+ ^
12
Ebi
= Y,.ı +
84 = 4 . 5
7.5
—
+ Y, + ^
10.5
(Yt - Y , . ı ) + Y , . ı +
(Y, + ı - Y , ) + Y , + ^
(Y, - Y,.ı)
(Y, + 1 - Y , )
=Y^^^^
i:bi
^
^^t + y V t . ı
= 0 . 5 ( Y t + ı + Yt.ı ) +
3Yt
B u y ö n t e m k u l l a n ı l a r a k 1 9 8 5 yılı g a y r i safi milli hasılası üç aylık d ö n e m l e r itibariy­
le h e s a p l a n a b i l i r .
Y (1984) = 2 4 5 . 5 M i l y a r T L .
Y (1985) =
258.1
Y (1986) =
278.1
Ebj
= 1036.1, 4'Yt =
1032.4
4 Yt
Ebj
=
0.9964.
Yıt =
252.7
Y2t
=
256.0
Y3t =
259.7
Y4t = 2 6 4 . 6
U l u a t a m (1976) y ö n t e m i Diz (1970) v e D u t t o n (1971) a d a y a n m a k t a d ı r . E r t u ğ r u l
( 1 9 8 2 , S. 125) üç aylık G S M H t a h m i n l e r i F e i b e s - B o a t (1967) d a belirtilen y ö n t e m d i r .
B e n z e r y ö n t e m l e r F r i e d m a n (1962), D e n t o n (1971), G l e j s e r (1966), L i s m a n - S a n d e e
(1964), B o o t et al (1967), K h e t a n - W a g h m a r e (1970) v e Y ü r ü k o ğ l u - Ö z m u c u r (1976)
da verilmektedir.
Basit e n t e r p o l a s y o n a ş a ğ ı d a k i gibi yapılabilir ( H i l d e b r a n d (1956), C o n t e (1964)).
n-t
Xt =
t
t
Xq +
n
X p -In
(Xn - X o )
n
Xt - 1 = 0 , 1 2 , 2 4
d ö n e m l e r i n d e oeğeri b i l i n e n bir s e r i , t = 1,2
11,.... deki de­
ğ e r l e r i y u k a r ı d a f o r m ü l e g ö r e ^ ı v u p i a n a b i l i r . Ö r n e ğ i n n = 12 v e t = 1 ise;
12-1
Xı
=
1
Xo
1 ,
+ - : j ^ X i 2
=
Xo
+
( X i 2 - Xo
)
K ö p r ü D e n k l e m y ö n t e m i n d e ise, ilgili s e r i l e r d e kullanılır.
Y-ıt,
Y2t....
Ykt aylık v e r i l e r i m e v c u t v e Xt ile istatistiki v e iktisadi a ç ı d a n ilgili o l a n
değişkenlerse,
=
v e Vit =
'
Y it
X, v e Y|t g e n e l l i k l e d o ğ r u s a l o l a r a k h e s a p l a n m ı ş (X, = a + bt) t r e n d d e ğ e r l e r i d i r .
A y r ı c a h e s a p l a n m ı ş b u d e ğ i ş k e n l e r i n o r t a l a m a l a r ı sıfır v e sabit v a r y a n s l ı o l d u k l a r ı
v a r s a y ı l ı r s a ( F r i e d m a n 1962)):
E(u,) = O
E(Vi,) = O 2
Var(v, ) = 0-^
i=
1>2,....k
Var(Vi,)=<7 2
i=
1,2....k
VI
i= 1
kr
ût =
•
Vt
'
1 + (k-l) r
r: Ö r n e k t e n e l d e e d i l e n k o r e l a s y o n katsayısı
Yıllık v e r i l e r k u l l a n ı l a r a k h e s a p l a n ût y a r d ı m ı ile aylık t a h m i n l e r türetilebilir:
Xt =
(1-ût)Xt
E ğ e r r = 0 i s e , ût = O, Xt = Xt m a t e m a t i k s e l e n t e r p o l a s y o n ile e l d e e d i l e n s o n u ç ­
tur.
E ğ e r bir t e k ilgili s e r i v a r s a ,
ût = r Vt = r V ı
=
bVjt
^v1
b Ut ile v ı t i l i ş k i s i n d e n e l d e e d i l e n r e g r e s y o n katsayısı (ût = bVjt )
E ğ e r bir t e k ilgili s e r i v a r s a v e Ut ile V-|t a r a s ı n d a k i ilişki ç o k y a k ı n s a (r =
1 ve
= ^ v i ):
ût
=
Vt = V ı - ^ =
Vı
^v1
H a n g i y ö n t e m i n s e ç i l e c e ğ i k o r e l a s y o n katsayısı y a r d ı m ı ile b e l i r l e n e b i l i r .
R 2
=
1 -
W'
E
(Xt -
Z
(Xt-X)2
G a y r i safi milli hasılanın t a h m i n i n d e d e m i r ç e l i k ü r e t i m i , ç i m e n t o ü r e t i m i , e l e k t r i k
t ü k e t i m i g i b i ö n e m l i d e ğ i ş k e n l e r ile gayri safi milli hasıla a r a s ı n d a k i ilişkileri yıllık
v e r i l e r k u l l a n ı l a r a k b u l u n u r . D a h a s o n r a aylık verileri m e v c u t o l a n s e r i l e r kullanıla-
rak aylık g a y r i safi milli hasıla t a h m i n l e r i yapılabilir. T C M B (1986) d a y a p ı l a n b u d u r .
B i z i m y ö n t e m i m i z her s e k t ö r d e k i k a t m a d e ğ e r i ve b u n l a r ı n t o p l a m ı o l a n gayri safi
milli hasılayı ü ç e r aylık d ö n e m l e r itibariyle t a h m i n e t m e y e d a y a n m a k t a d ı r . Her sek­
tör için kullanılan ilgili d e ğ i ş k e n farklı o l m a k t a d ı r . E k o n o m i i ç i n d e ö n e m l i bir yeri olan
t a r ı m s e k t ö r ü ise, ç o k ayrıntılı bir ç a l ı ş m a y ı g e r e k t i r m e k t e d i r .
1- T A R I M
T a r ı m s a l ü r e t i m m i k t a r l a r ı D İ E ' n ü n ' T a r ı m s a l Y a p ı ve Ü r e t i m " v e Z i r a a t B a n k a s ı ' nın ' T a r ı m s a l Ü r e t i m D e ğ e r i " başlıklı y a y ı n l a r d a ilçe b a z ı n d a v e r i l m i ş t i r . D İ E ayrıca
" Ç i f t ç i n i n Eline G e ç e n F i y a t l a r " başlıklı y a y ı n l a r d a fiyatları d a v e r m e k t e d i r . Ziraat
B a n k a s ı ' n ı n " T a r ı m s a l Ü r e t i m D e ğ e r i " y a y ı n l a r ı n d a fiyat, m i k t a r ve ü r e t i m d e ğ e r i d e
y e r a l m a k t a d ı r . İki k u r u l u ş u n fiyat r a k a m l a r ı a r a s ı n d a az d a o l s a f a r k l a r m e v c u t t u r .
Ziraat Bankası yayınlarında üretim d e ğ e r i d e verildiğinden tercih edilmiştir. Elliye yakın
bitkiscrl v e h a y v a n c ı l ı k ü r ü n ü n ü n t o p l a m d e ğ e r i g a y r i safi milli hasıla ç a l ı ş m a l a r ı n d a ­
ki ü r e t i m d e ğ e r i n d e n y ü k s e k o l a b i l m e k t e d i r . B u iki k u r u l u ş u n farklı fiyatlar k u l l a n ­
m a s ı n d a n k a y n a k l a n ı y o r olabilir. B i t k i s e l ve hayvancılık ü r e t i m d e ğ e r i 1 9 8 4 yılında
T C Z B ( 1 9 8 6 , s.6) g ö r e 4 9 7 6 . 9 m i l y a r , D İ E ( 1 9 8 5 a , s.1) g ö r e 4 5 6 3 . 1 milyardır.
T a b l o 1 , 1 9 8 1 - 1 9 8 4 d ö n e m i ü r e t i m d e ğ e r l e r i n i v e t o p l a m d e ğ e r i ç i n d e k i paylarını
v e r m e k t e d i r . E n s o n 1 9 8 4 yılına ait v e r i l e r m e v c u t o l d u ğ u n d a n 1 9 8 5 v e 1 9 8 6 yılı t a h ­
m i n l e r i n d e 1 9 8 1 - 1 9 8 4 d ö n e m i o r t a l a m a s ı kullanılmıştır. T C Z B ( 1 9 8 3 , 1 9 8 4 , 1 9 8 5 ,
1986) a l ı n a n b u r a k a m l a r ı n y a n ı n d a T o p r a k - S u y a y ı n l a r ı n d a n ( T C K K B ( 1 9 7 5 , 1 9 7 8 ,
1 9 8 3 A , 1 9 8 3 B , 1984), T C T O K B ( 1 9 8 4 , 1969) yararlanılmıştır. (*)
Ü ç aylık t a r ı m s e k t ö r ü k a t m a d e ğ e r t a h m i n i n d e ş u a ş a m a l a r d a n g e ç i l m i ş t i r .
i) H e r ü r ü n ü n hasat z a m a n ı d i k k a t e a l a r a k üç aylık d ö n e m l e r itibariyle t a r ı m s a l
ü r e t i m e n d e k s i o l u ş t u r m a k . H a s a t z a m a n l a n T C K K B (1983), T C T B ( 1 9 6 9 ) , Ç u k u r ­
o v a Ü n i v e r s i t e s i Ziraat F a k ü l t e s i Zirai E k o n o m i B ö l ü m ü h e s a p l a r ı n d a n v e g ö r ü ş m e
yapılan ziraat m ü h e n d i s l e r i n d e n alınmıştır. B u n l a r d a n örnekler T a b l o 2 a - 2 e verilmiştir.
G e n e l d e ü r ü n l e r i n h a s a t z a m a n ı a y n ı o l m a k l a birlikte farklılıklar m e v c u t t u r . Ö r n e ğ i n
b u ğ d a y , a r p a gibi tahıllar O r t a A n a d o l u ' d a T e m m u z a y ı n d a h a s a t e d i l m e k t e d i r . Ç u ­
k u r o v a ' d a ise b u n d a n 15-20 g ü n ö n c e , 1 9 8 6 yılında o l d u ğ u gibi H a z i r a n ayı b a ş ı n d a
d a h i h a s a t g e r ç e k l e ş m e k t e d i r . B u n e d e n l e ü r e t i m i n b u b ö l g e l e r d e k i k ı s m ı II. ü ç ay­
lık, O r t a A n a d o l u ' d a k i kısmı ise, III. üç aylık d ö n e m e dağıtılmışlardır. B ö l g e s e l ü r e ­
t i m payları T C Z B ( 1 9 8 1 , 1 9 8 2 , 1 9 8 3 , 1984) d e n e l d e e d i l m i ş t i r . Bazı ü r ü n l e r i n ü r e t i ­
m i iki d ö n e m e d a ğ ı l m ı ş olabilir. Ö r n e ğ i n m a n d a l i n a hasat z a m a n ı K a s ı m - Ş u b a t a r a ­
sındadır. B u n e d e n l e ü r e t i m yarı y a r ı y a I ve IV. üç aylık d ö n e m l e r e dağıtılmıştır. T a b ­
lo 3, b u ağırlıkları v e r m e k t e d i r .
i i) K a t m a d e ğ e r i n yıl i ç i n d e k i dağılımının h e s a p l a n m a s ı . D İ E (1973) t a r ı m k a t m a
d e ğ e r i n i ü r e t i m y o l u ile h e s a p l a m a k t a d ı r . Yıllık veriler için en u y g u n o l a n b u y a k l a ­
ş ı m ü ç aylık t a h m i n l e r d e bazı s o r u n l a r d o ğ u r m a k t a d ı r . Ç ü n k ü ü r ü n e l d e e d i l e n e kâfd a r ( g e n e l l i k l e bir yıl) m a s r a f l a r y a p ı l m a k t a a n c a k ü r e t i m o l m a d ı ğ ı n d a n 4<atma d e ğ e r
d ö n e m b o y u n c a e k s i o l m a k t a d ı r . B u s o r u n u ö n l e m e k içi^n gelir y o l u ile t a h m i n l e r y a ­
pılmıştır. B u n e d e n l e t a r l a kirası, g ü b r e l e m e , e k i m , s u l a m a v e b i ç m e s ı r a s ı n d a k i iş­
çilik v e ü r ü n e l d e e d i l d i ğ i n d e k i rant m a l i y e t h e s a p l a n y a r d ı m ı y l a her g r u p t a bir ü r ü n
için hesaplanmıştır. H u b u b a t l a r için b u ğ d a y , sınai ürünler için p a m u k seçilmiştir. Hay­
v a n c ı l ı k ü r ü n l e r i n i n dağılımı için T C Z B ( 1 9 8 6 , s.48) d e v e r i l e n ağırlıklar kullanılmış-
(*) Bu bölümün Kaynaklar kısmında değişik yıllara ait raporlar "çeşitli sayılar" olarak verilmiştir.
İİSsEݧ?i§g|Şs5S§ig§igSİS|?sssİİİsSİİݧiiigSPHݧsİ^
iisi§İİS§SS?Sfei§İİsis = §liffiSfeŞ5ݧBS|s°iss§g?§§HIHİ?l
bpHi=p?İİPİPİİIİİIİIİ?!?if|İHH?İİMİp
P
5sSs25t;»H8E»SiSSSIMS£iS2ISI!!SIIHiH»3âiSSi8IİBSBiii
•^wı^'uidoı-^ddc6dddd^dd<ridcvİT^d<*dcgıo-r^co
dc2<rJddı-ddcviddddT-^ddc\iddT-:drij^coıridddddwdıricj
«o
ricDTfddı-^ddc\iddddT^odcJdc\İT^dcöıoc\i(ricocviddd-r^h^
i
cow'!tdddd<Nc\idddddoT£ddc\İ7-:ddm^c\idcodT-^d-.-duiw
T-h-
5
o)0)co
CD <0'«î-o)(OT-'*«ONT-ıo-ı-o)cooor^cvjcocr)t^
looo-th-cgiooo
T-j^ c j g
•5j-co->-ın<o-^cnr^'*c\i'<tcoo)0)CDiD
cn co
CDCOCDC\JO>OoSoçy<Oo,COr^COOOO>'t<D(»T-0)lOh.Tİ--r-COO»T-(0'*0)ı-'*l^
I
il|ilfl|l|il|
^
I
„
Sİ
İ e
İli
ı;°J
Iılilıiilîi&ilı|iılllıisi||ıllillii3illı
tır. S ü t ü r e t i m i dağılımı d a et h a y v a n l a r ı dağılımı ile aynı o l d u ğ u v a r s a y ı l m ı ş . K a t m a
d e ğ e r ağırlıkları T a b l o 4 ' d e verilmiştir.
Matematiksel olarak:
Ytij = ay Yt.j
,
t=
1981 ... 1 9 8 6
i=
1,2,3,4
j=
1,2...46
T A B L O 2a
A d a n a İli B u ğ d a y M a l i y e t H e s a b ı
Toplam
Y a p ı l a n İşler
1983-1984
T a r l a Kirası
Gübre Bedeli
T o h u m l u k Bedeli
Zirai M ü c . İlaç B e d e l i
İlk S ü r m e ( N a d a s )
İkileme
Diskaro, Sürgü
Taban Sürgü
G ü b r e l e m e İşçiliği
Ekim
Tohum Kapatma
Zirai M ü c a d e l e İşçiliği
Hasat Biçer-Döver
Ürünün Ambara Taşınması
Ürünün Pazara Taşınması
TOPLAM
Y a p ı l a r ı M a s . N o r m a l Faiz Karşılğıı ( % 1 4 ' d e n )
G e n e l İdare G i d e r l e r i ( T o p l a m M a s r a f ı n % 3 ' ü )
2715
2325
1096
14
179
117
84
67
85
102
28
6
584
15
118
7540
1056
226
Masraflar Genel Toplamı
8822
^.
^
Bir K g . D a n e n ı n =
Maliyeti
Masraflar Genel
T o p l a m ı - Tali G e l i r
—
——
Alınan Urun Miktarı
8882
=
299
on
= 30
TABLO 2b
1 9 8 4 Yılı A d a n a İli P a m u k M a l i y e t i
Dekara Yapılan Masraflar
T a r l a Kirası
Gübre Bedeli
T o h u m Bedeli
Su BEdeli
Zirai M ü c a d e l e İlaç B e d e l i
Pamuk Çubuğu Biçme ve Y a k m a
Sonbahar Sürmesi
Kış S ü r m e s i
Çepel Toplama
İlkbahar Sürmesi
Tırmık
Taban Sürgü
G ü b r e l e m e İşçiliği
Ekim (mibzerle)
Seyreltme ve Ç a p a
Ank Açma
S u l a m a İşçilik Ücreti
Zirai M ü c a d e l e İşçiliği
Çapalama
P a m u k T o p l a m a (Hasat)
Ç u v a l l a m a v e İp M a s r a f ı
Ürünün Ambara Taşınması
Ürünün Pazara Taşınması
Bekçi K o r u m a Ücreti
İşçi N a k l i y e s i
TOPLAM DEKARA MASRAF
1 kg kutlunun m a l i y e t i : 134 TL/Kg
Ortalama verim
: 2 8 0 Kg/Da
(TL/Da)
8.569
2.117
502
1.743
8.621
254
496
417
450
425
158
444
445
224
1.710
86
1.131
573
757
4.554
812
57
286
14
285
35.330
T A B L O 2c
1 9 6 9 Yılı K o n y a İli B u ğ d a y M a l i y e t i
Kuruda
Suluda
25.00
13.87
60.00
37.07
10.00
4.25
15.68
4.25
—
—
1.50
4.50
7.90
10.00
8.00
4.25
15.68
4.25
16.00
5.00
1.50
5.75
16.75
86.95
184.25
D e k a r d a n alınan t a n e K g .
Dekardan Alınan Sap Kg.
Bir D e k a r a G a y r i Safi G e l i r
1.50
2.25
Kuruda
3.75
5.00
Suluda
K g r . 7 8 k u r u ş t a n (tane)
Kgr. 5 k u r u ş t a n (Sap)
117.00
11.25
292.50
25.00
1- T a r l a Kirası
2- G ü b r e l e m e ( S u l u d a 3 7 . 5 K g . S ü p e r . F o s .
40 Kg. A m o n . Sülfat,
Kuruda 37.5 Kg.Süp.Fos.)
3- Derin S ü r ü m
4- G o b l i d i x l e A k t a r m a
5- D i s k a r r o w Ç e k m e k
6- T o h u m l u k (Ve İ l a ç l a m a )
7- E k i m ( M i b z e r l e )
8- S u l a m a İki D e f a ( V e Ş e d d e Y a p m a k )
9- Su Parası
10- M ü c a d e l e
1 1 - Hasat (Biçer-Döverle) ve Nakliye
12- M ü t e f e r r i k M a s r a f l a r (% 10)
Gider Yekünü
—
317.50
D E K A R A G a y r i Safi Gelir
128.25
50.46
42.46
1 k g . Maliyeti (Krş.)
BUĞDAY ZİRAATI
(Triticom Durum-Tr. Vulgare)
T O P R A Ğ I : Z i r a a t e elverişli her t o p r a k t a olur. D e r i n , G e ç i r g e n , Ü m ü s c e b o l y e r l e r d e
m a h s u l m i k t a r ı artar.
İ K L İ M İ : D o ğ u K a r a d e n i z B ö l g e s i h a r i ç T ü r k i y e ' n i n her t a r a f ı n d a yetişir.
Kışları ılık g e ç e n y e r l e r d e S o n b a h a r d a , sert g e ç e n y e r l e r d e İ l k b a h a r d a e k i m yapılır.
E K İ M Z A M A N I : Kışlık o l a r a k E k i m a y ı n d a n Aralık a y ı n a kadar.
A R A L I K V E M E S A F E : 18-20 c m a r a ile.
E K İ M D E R İ N L İ Ğ İ : Ağır t o p r a k t a 3-4, Hafif t o p r a k l a r d a 4-6 c m . d e r i n l i ğ e .
T O H U M İ H T İ Y A C I : M i b z e r l e 16-18, Elle 18-20 K g .
G Ü B R E İHTİYACI: Suluda Dekara 37,5 Kg. Süp.Fosfat ve 20 kg. A m o n y u m sülfat.
K u r u d a d e k a r a 3 7 . 5 k g . S ü p e r f o s f a t ve 2 0 k g . A m o n y u m Nitrat atılır.
S U İHTİYACI: Sulu şartlarda: S a k a kalkma ve Başa çıkarmada (Nisan-Mayıs ayla­
rında) 125 m m . d e n 2 d e f a 2 5 0 m m su v e r i l m e l i d i r .
HASAT Z A M A N I : T e m m u z Sonları.
D E K A R A V E R İ M : Sulanır şartlarda ortalama 350-600 Kuru şartlarda 60-200 k g .
H A S T A L I K L A R I : P a s , Rastık, Kör.
Z A R A R L I L A R I : Kımıl, S ü n e , B a m b u l , Z a b r u s .
Ç U M R A BÖLGESİ ŞARTLARINDA TAVSİYE EDİLEN ÇEŞİT:
Suluda: 093/44-406
K u r u d a : 1593 S ü r e k - 4 - 1 1
KAYNAK: TCTB (1969, ss.2)
S 8 8 , 8 8 8 8
8 8 8 8 8 8
İli
8
İ l i iiit
i l g i l i
b
i
8
8
gsasss
8 8
§ i I
S
8
8
8
8 8
§ §
S 8
İŞ
ı s
88
8 8 8 8 8 8
3»
cdcvicşio,»»
li
î i
8
#
Ii
III
nuu
:1
I I
I t
I i
Iî
İlli
1 'i-
m ^1
>
I i
i
îi
ili
J.
II
I p J
Iıilîl i
i
rtl s İli
I I
i I l l î f L
o E-
^1
-I
im
ssgs
ggs-
İH
t:
o
g §s
ti
i
§ İİ
§ g^
e
^ ^ 5^
gj 2i
is
S^S
ili
ES
(D
li
Jİ
i
il
|| J
1 « t<,
l.l
İX H I < > H
11^
'"İli I t
î
li
I I I
til
s
i ?
1^
^1
»S3*
9i SİS
Sa'
5 §
âl?
I
i
lis
İS
(0
S
İl
i l l i
0)
«
1
illi!
I
3
.§
2
£
I '
i l l i n i
mil
i ?
İt
(O
E
.
İ p i
(O
t
o
?S Si
S!
"«5
S
^11
i
lilili
(D
0)
Û
İS
I
I
§1
^1
-
i|
î î E s â
İ İ İ İ J 5
îıl
iÜI
>
-
rooooocviT^CTCJO
OOOOOOOOCTOOOOOCT.gC0OOOO}n<^.OOOOOOOCg|^OOC>^OOOOOOO^^}q^g^OOOmWW|Ç
S g -
E
<o^
*°
o
dd
dS
s
*°§^
^ - § ^ "
-i
^
^
-
CM
T-
|cOg
1^^°^-"^^
5^1
m
5
•
«
i
" E
0 |
-
o o o o o o o o ^ o o o o o ^ j o u ^ o o o o i o g o o o o o o o g w o o t o o o o o o o o i g u j g g s j o o o o ^ m g
<
CM
CM
CM
m
E
I
DOjOOOOOgOOOOOgWOOOOOW^.OOOOOOO^C^OOtgOOOOOOOWUJh^jjIOllOOOmtDgN
I I I I 15-51 I I I I
I I i|i
ıSdl'ddd'
"°d^ı ıg" I i d | i | | d d d d | | i
"'
12 2 2 2 " ı s ı ^ ı ^ ^ d ^ i 2 ^ 2 ^ f ^ a ı - 2 2 ! ^ ' " 2 5 2 i ^ ^ ı ı - - | ! 2 ^ i s ' S 5 2 2 2 2 5 | i
'1
I d d d d i i 5 i ı - ı i 2 | i | > d i | | i
5 i ı ı ı ı ı ı ı - 2 " i | i d d S 5 5 ^ d | i ı ı
I I I I I I I I I I I I I I a I M I M s I I I I I I I I5 I I I2 I I I I I "' d^ I
ö
d
.
t
:m<o>-2oûmmcDZu.,
. . J
' II
0 0 0 0
^
.
i
i
j
-
. S i l
a l
2
0 0
l i f
s l l l
i l | İ İ | | p i : | | | i 4 ^ | | | | | t | - S | , | | | 4 | x | | | i i , | i l i
Yt j - 1 yılındaki j ü r ü n ü n ü n ü r e t i m d e ğ e r i
ay - i üç aylık d ö n e m i n d e k i
j ü r ü n ü n ü n ü r e t i m ağırlığı
Ytjj - t yılında i üç aylık d ö n e m i n d e k i j ü r ü n ü n ü n ü r e t i m d e ğ e r i
D ö n e m l e r e g ö r e ü r e t i m d e ğ e r l e r i h e s a p l a n d ı k t a n s o n r a h u b u b a t , bakliyat gibi a n a
g r u p l a r itibariyle ü r e t i m d e ğ e r l e r i e l d e e d i l m i ş t i r :
7
Vti. =
E
Yty
j= 1
Yti. - 1 yılı i d ö n e m i n d e k i h u b u b a t ü r e t i m d e ğ e r i n i v e r m e k t e d i r ( h u b u b a t g r u b u n d a
7 ürün mevcuttur.)
G r u p üretim değeri hesaplandıktan sonra k a t m a değerlerin hesaplanması aşağı­
d a k i f o r m ü l e g ö r e yapılmıştır. H u b u b a t ö r n e ğ i verilirse k a t m a d e ğ e r ağırlıkları 0 . 3 0 ,
0.15, 0.15 ve 0 . 4 0 " d i r . Y a n i k a t m a d e ğ e r i n 0.40'ı ü r ü n ü n elde edildiği d ö n e m d e 0.15'i
bir ö n c e k i d ö n e m d e , 0 . 1 5 ' i ise, iki d ö n e m ö n c e yaratıldığı v a r s a y ı l m a k t a d ı r (0.30 ise
üç d ö n e m ö n c e ) .
3
Zti. =
E
b,k Y t ,
k= 0
K a t m a d e ğ e r i n dağılımı k u l l a n ı l a r a k her yıl için t a r ı m s a l k a t m a d e ğ e r m e v s i m l i k e n ­
deksi hesaplanır.
'ti =
-t..
burada
46
Zti. =
12
Ztij
j= 1
4
Zt,. =
Z
z,i.
i= 1
B u e n d e k s v e g a y r i safi milli gelir h e s a p l a r ı n d a k i t a n m s a l k a t m a d e ğ e r ç a r p ı l a r a k
üç aylık d ö n e m l e r itibariyle t a r ı m k a t m a d e ğ e r i h e s a p l a n ı r .
X,i = I t i X , .
i=
1,2,3,4
TABLO 4
T a r ı m K a t m a D e ğ e r Ağırlıkları
il
İli
IV
0.15
0.15
0.4
0.3
0.3
0.4
0.5
0.5
0.25
0.25
0.5
0.3
0.3
0.4
0.1
0.4
0.35
0,.15
0.1
0.4
0.35
0..35
0.05
0.3
0.3
0.1
1
0.3
Hububat:
Bakliyat:
Sebzeler:
Sınai Bitkiler:
Meyveler:
0.,15
Et H a y v a n l a r ı
Diğer
Hayvanlar
Kümes
Hayvanları
Yapağı
0
0.7
0.2
Tiftik
0
0.7
0.2
0.1
0
0.7
0.2
0.1
Süt
0 .15
0.1
0.4
0.35
Diğer
0 .25
0.25
0.25
0.25
K.Kılı
TABLO 5
İktisadi F a a l i y e t Kolları İtibariyle G S M H
pilyar
Tarım:
ÇiftçilikHayvancılık
Ormancılık
Balıkçılık
Sanayi:
Madencilik
İmalat
Elektrik,
Gaz, Su
İnşaat
Ticaret
UlaştırmaHaberleşme
Mali
Müesseseler
Konut
Sahipliği
Serbest
Meslek ve
Eksi İzafi
B a n k a Hizmetleri
Devlet
Hizmetleri
İthalat Vergileri
GSYİH
Dış A l e m
Net Faktör Geliri
GSMH
TL.)
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1350.8
1709.7
2161.8
3441.7
4853.9
6636.6
1307.1
30.0
13.6
1768.9
127.8
1509.8
1655.0
36-8
17.9
2459.1
168.3
2079.7
2080.2
56.3
25.4
3418.5
241.9
2911.3
3291.0
108.7
42.1
5532.8
371.4
4641.8
4641.8
135.3
76.9
8753.3
645.5
6952.6
6173.5
255.1
207.9
13244.4
941.5
10418.4
131.3
293.2
1028.5
211.1
365.7
1402.9
265.4
458.9
1933.2
519.6
706.7
3172.3
1155.2
1045.0
4760.9
1884.5
1538.0
6754.3
640.3
859.3
1154.9
1795.9
2740.3
3807.4
195.5
243.3
320.6
551.5
834.6
1203.1
288.3
380.6
505.8
792.6
1149.9
1661.7
351.2
468.7
628.9
1009.4
1523.2
2198.9
97.5
121.3
159.9
275.1
416.3
600.1
481.1
113.2
686.6
860.9
1100.3
1441.0
2073.6
165.8
248.2
386.7
6413.6
8620.4
11531.8
18214.8
823.3
27509.1
39682.7
140.0
6553.6
114.7
8735.1
17.4
11549.1
102.0
18316.8
206.1
27715.2
-3.7
39678.9
1164.9
CVJ
cd
CD CVJ
o
cvı
CD
00
00
LO
o
CO
CO
S
lO
G)
CD
ın
CVJ
CVJ
CM
CVJ
cö
S
o CO00 o
evi
evi
8
8i
lO
o
CO
ö
cd
LO 00
CsJ
<J>
CO
00
O)
o
00
od
CVJ
CO
LO
CVJ
q
d
00
00
CO
s
g
o
cq
evi
cd
1
O)
CVJ CVJ
iri
0)
CD
c
E
T- CO
•»~
N.
CD
CVJ
CVJ
00
00 CD CO
iri
CJ) cd
T- CD ı n
ın
^ CO CD o
CVJ CVJ
O)
CO
o
LO 'ît
E
CO 00
in
04
? I
(D
Gi
od
CD
o
tCVJ
oı n
d
(D
d
CD
K
^
CO
cvı
CD CVJ TCJ> i r i evi
CO
CO
CVJ Gi
y~
CVJ
G)
od
(D
d
CvJ
-
q
TCO 00
CVJ a>
CVJ
CD
lO
LO
S
CD ı n
ın
O)
ın
cvj
Gi
G)
T-
ıri
CO
G)
O)
ın
CD
o
G)
CVJ
o
CD
Gi
CD
CVJ
ın
G>
o
cd
o o
C3^
O
O
LO cq
lo
lo
C3)
od
00
S;
c\ı
Gİ
CD
CO
ın
CD
CVJ
CO
§
CO
o
C3>
CO
q
CO
CD
od
00
CO
evi
ın
CD
CD
Gİ
CO
Gi
O
y-
CD
ın
CD
CJ)
1od
CJ) i r i
CD ,
CVJ
d
CVJ
Gi
iri
CD
§
ın
LO
2
CVJ
o
o
00
ın
cd
CD od
ın
00
CD CVJ
Gİ d
00 CVJ
CVJ
>»
CVJ lO
1—" CX> (J> lO
O)
Ö
s g] S s
E
c
y-
cd
1-
CO o (D Gi
d
00
8 ^
I
"t
o
1^ d
C3) cvj
^
d
ın
S
CVJ
oVJ
C
§
CVJ
CO
CVJ
CVJ
LO
CD t ^ .
d od:
ın
CO
T-
evi
o
CO
CD
lO
Gi
iri
Gi
CO
CO
CvJ
cd
o
iri
o
od
00
co
g
00
1^
CvJ
00
CO CVJ Tcd CVJ
CD 00
CO
CD
o
lO
o
lO
cg
00
a
CO
od
00
CVJ
CJ>
d
CO
d
lO
CO
ın
CO
LO
CVJ
o o
n: O)
O)
T-
in
CO
iri
15
00
c^
C3)
CVJ
CD
ın
cvı
ın
ın
N
^
m
H
E
0
C CO o i2 CO o
CO
o5
P D s ^
i?
^
"s
•c
X
CO
c
CO
c o c / D ^ m c û û i . - t ;
E .-
•ö) >= <
^ :e
^ ^
o c/D _ w
> CD Q O O
^
LO
CO
CO
lO
CO N
N
C30 00 00
CO CO
cd
CO
CO
O)
o
lO CO
CO
CO
lO
CO
1^
•r^
CO
CO
O)
lO
o
CO
t
T-
q
o
CJ
CO
00
CVJ
o
1^
CM
0>
00
CJ)
CO CO
lO
CO
c\i
LO
cö
o
CO
LO
O)
CO
lO
lO
CO
00
CO
CO
CO
LO
O
1^
CO
CO
CO
cb
CO
c\i
CD
CO
o>
co
LO
LO
C3)
00 O)
evi CM
CM
00
LO
'
a>
5
0)
O)
0>
X
C\J
=
od
o
s
CO
m
LO
2
OÖ
-
i
CO
o>
00
1^
6 od
C3>
CO
00
s ^ s
o
o
K
00
K
00
o
od
CJ
cd
00
^
CD
CM 00
CU
Oi
CM
.s
E
c
I s
o
o
O)
C3)
evi
lO
CJ)
C\J
OJ
s s
"T
9
CD
o
C\J
K
OJ
co
LO
O)
cd
CO
CVJ
00 o
od CM d
G> CJ LO
CD
8
o
d
T-
CD
8
o
cd
o
S
00
O)
2
§
•7—
00
CJ)
G)
LO
CD
CJ
Öİ
o
00
cj
CD
LO
CD
evi
Ö)
00
cö
CJ
'co
lo
LO
co
00
co
O)
00
CVJ
8
CM
CD
y-
CVİ CM
00
o
LO
co
CM
CO
LO
CJ)
00
d
LO
od
§
CM
i
co
CJ
O)
LO
co
co
LO
s
^
CD
CJ)
co
od
00
o
CM
CJ
o
<D
O)
d
o
o
co
CM
1
co
o
co
CM
CJ)
s
LO
'§
s
s g
o
cd
LO
CD
h>:
CM
co
CO LO
cg
K
CO 00
LO
O
lO
O)
T—
CM q
CD CJ)
lO
CJ
T-
g
LO
^
q
CD
CD
LO
CD
00
CJ) ö
CM
CO
o
o
cd
cd
o
CO
CD
i
CNİ
O)
O)
h-
00
od
CM
co
CD
Gi
d
CO
00
co
CO
CO
c
E
x:
LO
co
xr
co
o
a> cd
CM
CJ)
LO
g
LO
CD
O)
1^
00
CJ
1
CJ
T-
LO
®
E
Cö
-
<
N ™ ® c/3
> O Û o
_
o
Xt. - milli gelir h e s a p l a r ı n d a k i t a r ı m k a t m a d e ğ e r i
T C Z B verileri 1 9 8 4 yılına k a d a r g e l d i ğ i n d e n 1 9 8 1 - 1 9 8 4 o r t a l a m a ağırlıklan y a r d ı ­
mı ile 1985 ve 1986 yılı t a h m i n l e r i yapılmıştır ( T a b l o 5,6).
2- S A N A Y İ
S a n a y i k a t m a d e ğ e r i için i m a l a t s a n a y i ü r e t i m e n d e k s i v e i m a l a t s a n a y i fiyat e n d e s i (DİE) kullanılmıştır:
Qti - 1 yılı i d ö n e m i n d e k i s a n a y i ü r e t i m e n d e k s i (1981 = 100)
Pti - 1 yılı i d ö n e m i n d e k i i m a l a t s a n a y i fiyat e n d e k s i (1981 = 1 0 0 )
Vti = Qti * Pti
Ytj = t yılı i d ö n e m i s a n a y i ü r e t i m d e ğ e r e n d e k s i
İti =
-
-
,
i=
1,....4, t =
1982,....,1985
4
E
Yti
1= 1
ve
Xti = İti * Xt.
, i = 1,2,...4
Xt - milli gelir h e s a p l a n n d a k i s a n a y i k a t m a d e ğ e r i
1 9 8 1 v e 1 9 8 6 yıllarına ait veriler m e v c u t o l m a d ı ğ ı n d a n 1 9 8 2 - 1 9 8 4 o r t a l a m a ağır­
lıkları kullanılmıştır.
3- İ N Ş A A T
İ n ş a a t s e k t ö r ü k a t m a d e ğ e r t a h m i n l e r i n d e i n ş a a t ruhsatları d e ğ e r i n i n yıl i ç i n d e k i
d a ğ ı l ı m ı kullanılmıştır.
Yti - i n ş a a t r u h s a t d e ğ e r i
İti =
—
, i=
1,2,....4, t =
1981,....,1985
4
i= 1
Xti = İti * Xt
Xt - milli gelir h e s a p l a r ı n d a k i i n ş a a t k a t m a d e ğ e r i
4- T İ C A R E T
T i c a r e t s e k t ö r ü n ü n ü ç aylık t a h m i n l e r i n d e s a n a y i v e t a r ı m k a t m a d e ğ e r d a ğ ı l ı m l a ­
r ı n d a n yararlanılmıştır. İki s e k t ö r ü n ağırlıklı o r t a l a m a s ı kullanılmıştır.
2
'ti =
atjltij
Z
j=1
,
i = 1,....4, t =
1981,....,1986
ltii - t a r ı m s e k t ö r ü m e v s i m l i k e n d e k s i
Itj2
- sanayi sektörü mevsimlik endeksi
Ytj •
M1 +
Yt2
Y f i - milli gelir h e s a p l a r ı n d a t a r ı m s e k t ö r ü k a t m a d e ğ e r i
Y t 2 - milli gelir h e s a p l a r ı n d a s a n a y i s e k t ö r ü k a t m a d e ğ e r i
Xti = İti * Xt.
,
i = 1,2,....,4
Xt. - milli gelir h e s a p l a n n d a k i t i c a r e t s e k t ö r ü k a t m a d e ğ e r i
Xtj - ü ç aylık d ö n e m l e r i t i b a r i y l e t i c a r e t s e k t ö r ü k a t m a d e ğ e r i
5- U L A Ş T I R M A , H A B E R L E Ş M E V E D E P O L A M A
T i c a r e t s e k t ö r ü ile a y n ı a ğ ı r l ı k l a n d ı r m a u l a ş t ı r m a s e k t ö r ü için d e yapılmıştır.
Xti = İti * Xt.
,
i=
1,....4
Xt - milli gelir h e s a p l a r ı n d a k i u l a ş t ı r m a s e k t ö r ü k a t m a d e ğ e r i
İti - t i c a r e t s e k t ö r ü için e l d e e d i l m i ş o l a n t a r ı m v e s a n a y i s e k t ö r l e r i n i n ağırlıklı m e v ­
simlik endeksi.
6- M A L İ M Ü E S S E S E L E R
M a l i m ü e s s e s e l e r k a t m a d e ğ e r i n i n dağılımı için m e v d u a t b a n k a s ı krediler dağılımı
kullanılmıştır. K r e d i / m e v d u a t o r a n ı n ı n dağılımı d a kullanılabilir.
Xti = İti * X t .
,
i=
1,....4
Xt - milli gelir h e s a p l a r ı n d a k i m a l i m ü e s s e s e l e r k a t m a d e ğ e r i
İti =-4^
,
İ = 1,....4
4
E
Yti
i=1
Yti - 1 yılı i d ö n e m i n d e k i m e v d u a t b a n k a s ı kredileri
7- K O N U T S A H İ P L İ Ğ İ
K o n u t s a h i p l i ğ i k a t m a d e ğ e r i n i n yıl i ç i n d e k i dağılımının eşit o l d u ğ u varsayılmıştır.
B u n u n n e d e n i k i r a k o n t r a t l a r ı n ı n yıl i ç i n d e d e ğ i ş m e d i ğ i v a r s a y ı m ı y a p ı l m ı ş o l m a s ı ­
dır.
8- S E R B E S T M E S L E K V E K İ Ş İ S E L H İ Z M E T L E R
B u s e k t ö r d ı ş ı n d a k i l e r i n m e v s i m l i k e n d e k s l e r i n i n basit a r i t m e t i k o r t a l a m a s ı kulla­
nılarak m e v s i m l i k ağırlıklar b e l i r l e n m i ş t i r .
9- İ Z A F İ B A N K A H İ Z M E T L E R İ
M a l i m ü e s s e s e l e r ile aynı m e v s i m l i k e n d e k s l e r kullanılmıştır.
10- D E V L E T H İ Z M E T L E R İ
İlk iki-üç aylık d ö n e m için 0 . 9 5 , s o n iki-üç aylık d ö n e m için 1.05 ağırlık o l a r a k kul­
lanılmıştır. B u ş e k i l d e T e m m u z d a k i katsayısı artışının etkisi k a p s a n m ı ş o l m a k t a d ı r .
11- İTHALAT VERGİLERİ
T o p l a m ithalatın T ü r k lirası d e ğ e r i m e v s i m l i k d a l g a l a n m a e n d e k s i o l a r a k kullanıl­
mıştır.
12- G S Y İ H
Sektörel katma değerlerinin toplamı olarak hesaplanmıştır.
13- D I Ş A L E M N E T F A K T Ö R G E L İ R İ
İşçi d ö v i z l e r i n i n m e v s i m l i k d a l g a l a n m a e n d e k s l e r i kullanılmıştır.
14-GSMH
G S Y İ H v e d ı ş a l e m net f a k t ö r geliri t o p l a m ı a l ı n a r a k b u l u n m u ş t u r .
15- T O P L A M
KAYNAKLAR
G S M H v e yurtdışı (dış açık) t o p l a m ı o l a r a k e l d e e d i l m i ş t i r ( T a b l o 7,8).
16- Y U R T D I Ş I K A Y N A K L A R
M a k r o - d e n g e r a k a m l a r ı n d a k i dış açık r a k a m l a r ı n üçer aylık d ö n e m l e r e d a ğ ı t ı l m a ­
s ı n d a ithalat r a k a m l a r ı kullanılmıştır. (İthalat-ihracat) d a kullanılabilir.
Xti = İti * tt.
tti - ithalat m e v s i m l i k e n d e k s l e r i
Xt - m a k r o d e n g e d e k i ( k a y n a k l a r v e h a r c a m a l a r ) dış a ç ı k r a k a m ı
-ug­
l y - T O P L A M TÜKETİM
T o p l a m k a y n a k l a r d a n t o p l a m yatırım r a k a m l a r ı d ü ş ü l e r e k h e s a p l a n m ı ş t ı r .
18- T O P L A M Y A T I R I M
M e v s i m l i k ağırlık o l a r a k i n ş a a t ruhsatları v e ithalat e n d e k s l e r i n i n basit o r t a l a m a s ı
alınmıştır.
İti =
1
Ctii +
İtiz)
^ t i = 'ti * ^ t .
Xt - m a k r o - d e n g e r a k a m l a r ı i ç i n d e k i t o p l a m yatırım
Itii - i n ş a a t s e k t ö r ü m e v s i m l i k e n d e k s i
İtiz - i t h a l a t m e v s i m l i k e n d e k s i
19- T O P L A M T A S A R R U F
G S M H ' d a n toplam tüketim düşülerek elde edilmiştir.
TABLO 7
Kaynaklar ve Harcamalar (Milyar TL.)
1981
1982
1983
1984
1985
1986
Kaynaklar
Yurtiçi
Yurtdışı
Tüketim
Kamu
Özel
Yatırım
6765
6554
211
5344
700
4644
1421
8885
8735
150
7093
939
6154
1792
11974
11549
425
9627
1175
8452
2347
19930
18317
513
15189
1622
13567
3641
28147.8
27715.2
432.6
22866.0
2367.4
20498.6
5281.8
40170.5
39678.9
491.6
32459.6
3741.2
28718.5
7710.9
Sabit S e r m a y e
Kamu
Ozel
Stok
Değişimi
Kamu
Özel
Harcanabilir
Gelir
Kamu
Özel
1254
780
474
1664
1023
641
2215
1350
865
3370
2022
1348
5167.6
3098.8
2068.8
7422.8
4380.4
3042.5
167
97
70
128
39
89
132
-43
175
271
1
270
114.1
- 214. 3
328.4
288.0
-87.4
375.4
6554
1265
5289
1210
565
645
8735
1721
7014
1642
782
860
11549
2133
9416
1922
958
964
18317
3048
15269
3128
1426
1702
27715.2
4638.4
23076.8
4849.2
2270.9
2578.2
39678.9
7189.9
32489.0
7219.3
3448.7
3770.6
Tasarruf
Kamu
Özel
TlCÖ
CO
Cû
C\l
CO
00
evi
1^
LO
00
^
6
O)
ıb
cb
00
CD
co
co
LO
o
LO
C\J
CD
CO
CVJ
O
cb
O)
—
O)
K
oö
CM
C3)
— CO
o
g
(D
CD 1 ^ C3>
CM L O CD
O CD CO
O
Gi
00
in
O)
m
O
j
m
<
1^
-tO)
00
CO
00
O)
-î-
o
s 5!
S S ^
m =
CO CD ^
cj> l b CO
1-
c
>.
00
ıb
CO
CM
O)
lo
00
T-
o
ıb
CO
CM
CM
00
od
(O
CM
O
:0
^
^
cj) ı b
00
<
LO
O
CVJ
00
CM
lO
00
cb
00
g
ID
CD
CM
1-
CD
CD
ID
LO
CD
CM
ö
g
CM
lO
S
CM
ID
CD
?5
CVJ
CM
T-
ID
CM
CM
LO
CM
CD
S5
CD
cö
LO
CD
lO
CD
co
CO
co
cb
CM
CVJ
00
IT)
CO
(D
CM CO CD
^ § LSO
CO
CD
cb
g
CM CM
00
lb
CM
LO
oL O
O)
od
G)
ood
co
CM
O)
^ (3
~ ^ E .i E ^
TO
-O CÖ
o. ^
Q. -5
o cö
Q.
>, r r Ho- -o
H H >o co 3 D
i ^
cx cn
o cd
H H
CO
O) CD
CVJ
CO
CM
CO
CD CM
00
ID
T-
^
evi cb
cb
^^ -^T - S.
co
LO
^ ^ >>
CM
od
CM
Lb
00
CO d
00
CM
CD CD
CM
cb
CM
00
q
^
cj
00
1^
Si
00
CD
00
co
O
CM
cvi
CO
O)
CD
LO
od ı b
CO CD
CM
CD
CM
O
CO
od
g
CM
CO
CM
s
CD
CD
CD
CO
C3)
i
CM
Cvi
CM
CD
CO
00
00
E
00
CD
IT)
(O
O
O
ID
CO
CO
Cvj
CD od oö
E
00
CD
ö
CM
CM
CVJ
Cû
CD
(D
(O
1^
CM
h
o
CO
O)
od
Lb
^
9
o
ç#5
®
q
CD
o
^
co
CD
CO
CM
o
CO
CD
ID
cd O
r ^ E .
1 ^ .S> -5 CO
Q.
-c r Q .
o Cd 13 D o
H ^ > > \-
f E E E E
id Q.
"Q. S
Cd
O
Cd
o
> H h\-
20- NET DOLAYLI VERGİLER
G S Y İ H ile aynı d a ğ ı l m a k t a d ı r ( T a b l o 9, 10)
21-AMORTİSMAN
G S Y İ H ile aynı m e v s i m l i k e n d e k s l e r kullanılmıştır.
22- FAKTÖR GELİRLERİ
G S Y İ H ' d a n net dolaylı v e r g i l e r v e a m o r t i s m a n d ü ş ü l e r e k elde e d i l m i ş t i r .
23- T A R I M GELİRİ
T a r ı m s e k t ö r ü k a t m a d e ğ e r i ile aynı ş e k i l d e d a ğ ı l m a k t a d ı r .
24- M A A Ş VE Ü C R E T L E R
M a a ş v e ü c r e t l e r i n d a ğ ı l ı m ı n d a d a iki e n d e k s kullanılmıştır.
'ti =
- Ctiw + •tic )
Xtj = İti * Xt
Xt - h e s a p l a d ı ğ ı m ı z t o p l a m m a a ş v e ü c r e t l e r r a k a m ı
Itiw - S S K g ü n l ü k o r t a l a m a ücretler m e v s i m l i k e n d e k s i
Itic - B ü y ü k i m a l a t s a n a y i i n d e ç a l ı ş a n l a r sayısı m e v s i m l i k e n d e k s i
TABLO 9
Yurtiçi Faktör Gelirleri (Milyar TL.)
GSYİH
Net Dolaylı
Vergiler
Amortisman
Faktör Gelirleri
Tarım
Maaş ve
Ücretler
Diğer
1981
1982
1983
6413.6
8620.4
11531.8
378.4
357.8
5677.4
1315.5
482.3
476.2
7661.9
1666.4
660.1
629.4
10242.3
2069.4
1401.3
2960.6
1878.8
4116.7
2538.5
5634.4
1984
1985
1986
813.2
998.3
1228.1
1507.6
1771.6
2174.8
25- DİĞER GELİRLER
T o p l a m y u r t i ç i faktör g e l i r l e r i n d e n t a r ı m geliri v e tarım dışı m a a ş v e ü c r e t e r i n d ü ­
ş ü l m e s i ile e l d e e d i l m i ş t i r .
26- T A R I M K A T M A D E Ğ E R İ (1968 F İ Y A T L A R I Y L A )
1 9 6 8 fiyatlarıyla t a r ı m k a t m a d e ğ e r i n i n h e s a p l a n m a s ı için her ü r ü n ü n 1968 fiyatı
00 CO
o
o C\J
S
2 §
lO
o>
o
ö
00
CD
(O CO
CO O)
LO
o
CO
od CD
CO ı n
00 CVJ
°
lO
CD
T -
Si
o
CVJ
O)
=
2 g
O)
o
CD
CVJ
CO 00
d
00
CVJ
ı n CO
00
LO •«ö
^
LO
CD
1^
ö
o O)
(O
ın
q
§
CO
CO
1^
00
CO
ın
o
CD CVJ
cg
cg
1-
lO
o
CD
cg
—
cg
lO
od
CO
00
LD
C3)
o
CO
CO
CVJ
ın
cg
CD
o
d
CVJ
in in
CO in
eg in
d
o 00
CD in
eg
CVJ
CD
evi
O) CD
(D d
CD
cvi
eg
cvj
CO
d
CVJ
d
00
LO 00
CO
CO
s g
o
d ın
CVJ ın
o Oi
§ s
CO
O)
CVJ ı n
GO
s
CVJ
-
o
(D
CD
d
'"t ın
00
(D
00
ın
00
cd
O)
lO
'«t
O)
1 - 1 -
00
o
CO
c\i lO
lO
lO
cd
0)
ü
i
CM
GO
00
cz>
^
00 1 ^
'«^
s
O)
O)
^
ün
1^
o
1^
00
CO
00
d
o
evi d
cj> o
CO
cg
CO
O
00
CD
CVJ
CD
in
d
od
CJ ı n
"«t
CO
N
00
00
CO
ın
n:
1^
od
00 CD
CO CO
od
00
c
ın
CD
o
<
GO
O)
S
ın
CD
cvi
CO CO
d
CD
o
o CO
O)
CD
evi evi
CVJ
CVJ
d
in
o
CVJ
C3) CD
od
d
ın
CJ>
CO CD
ın
ın O)
CD
o
=
cö
00
O)
T-
^ 5
O CO
CD od
_
CO CD
cd
Oi
O)
00 00
c
? o
LL
CO Q 0) E
o Z > <
CO CD
cvi
eg
00
in
T—
g
o
T-
1^
00
i ^ ? S,
ö H- s o D
(D
d
o
CD
CO
CO
in
CD
CO
a> CVJ
CÛ
cd
Oi
o
cg 1^
^ cg
g
g
g
d
o
CO
o
•rin
o
CO
eg d
in
in CVJ
CO
o
d
CVJ
cvj
CO CVJ
CO G>
CO
d
CO
> 0
•O
^
CVJ
1 ^ in
dCVJ .4
•I-
o Td Cvi
00
=
G) CO
CO CD
cvi
00
d
in
CD
d d
o
CD
o
d
CD
CVJ
CO
'«t CO
d
d
CO CVJ
00
o
•t—
in in
d
CVJ
eg
in
CO
CD
1-
cg
in
cö
O)
CJ) CVJ
evi
od
00
CO
O
00
d
CO
o
eg
q
00
CVJ
CD
CVJ N00 CO
^
CD
cg
eg
ü
E
evi
C3)
in
in
5
cg
00
00 CD
q
d d
CO
1^
gİ
ın
a> CI>
CO
CO
CD
1^
CM
cg ö
o
CD
O)
CO
.E
CD Tod
00
CO
''t
cg
ın
CD
ın
I
O
CO lO
lO
00
00
00 CM
E
CO
0)
Q E 1o
O Z >
<
LL
0)
O
I- ^ o
Û
ile d e ğ e r l e n d i r i l m e s i v e b a ş t a belirtilen ağırlıklara g ö r e ü ç aylık d ö n e m l e r e dağıtıl­
ması gerekir. Y a n i ,
Xtj. = J2 Xtjj Pi968j
Xtjj - 1 yılı i d ö n e m i n d e j ü r ü n ü n ü n ü r e t i m miktarı
Pi968j - ü r ü n ü n ü n 1 9 6 8 yılı fiyatı
B u y ö n t e m ile h e s a p l a n a n 1968 yılı fiyatları ile t a n m k a t m a d e ğ e r i ile cari fiyatlarla
h e s a p l a n a n k a t m a d e ğ e r r a k a m l a r ı n d a n e l d e e d i l e n d e f l a t o r ile D İ E ' n i n 1 0 0 0 ' d e n
f a z l a m a m u l ü n k a p s a n d ı ğ ı t o p t a n e ş y a fiyat e n d e k s i i ç i n d e k i t a n m ü r ü n l e r i e n d e k s i
a r a s ı n d a tutarsızlıklar o l a c a k t ı .
B u n e d e n l e D İ E e n d e k s i k u l l a n ı l a r a k 1 9 6 8 fiyatları ile t a n m k a t m a d e ğ e r i h e s a p ­
lanmıştır ( T a b l o 11,12).
T A B L O 11
İktisâdi Faaliyet Kolları İtibariyle GSMH (Milyar T L . , 1968 Fiyatlarıyla)
Tarım:
ÇiftçilikHayvancılık
Ormancılık
Balıkçılık
Sanayi:
Madencilik
İmalat
Elektrik,
Gaz, Su
İnşaat
Ticaret
UlaştırmaHaberleşme
Mali
Müesseseler
Konut
Sahipliği
Serbest
Meslek ve Hiz.
E k s i İzafi
B a n k a Hiz.
Devlet
Hizmetleri
İthalat
Vergileri
GSYİH
Dış A l e m N e t
Faktör
GSMH
1981
1982
1983
1984
1985
1986
46.8
49.7
49.7
51.5
52.8
56.6
44.7
1.5
0.7
54.0
4.1
45.5
47.6
1.3
0.7
57.5
4.1
48.5
47.5
1.4
0.8
61.1
4.0
52.1
49.3
1.4
0.9
66.5
4.1
59.9
50.6
1.4
0.8
70.8
4.6
60.2
54.1
4.4
13.2
28.9
4.9
13.3
30.4
5.0
13.4
32.3
5.4
13.5
34.8
6.1
14.0
37.0
6.8
14.8
40.6
19.1
19.5
20.0
21.4
22.5
24.0
7.1
7.2
7.3
7.6
7.8
8.2
11.5
11.9
12.2
12.5
12.9
13.4
10.9
11.4
11.8
12.5
13.1
14.2
3.9
4.0
4.0
4.2
4.3
4.5
21.4
22.5
23.5
24.2
24.9
26.0
3.7
212.8
4.1
223.5
4.6
231.7
4.9
245.1
5.9
257.5
6.5
278.1
1.8
214.7
1.1
224.5
0.1
231.9
0.4
245.5
0.5
258.1
0.0
278.1
1.6
0.9
78.4
5.3
66.3
00
^
O) ın
cd
00
CO
(D
eo
evi
CD
00 00
CD
CM
CD
CD
CM CM
ICM
CD
CD
e»
CO
00
O)
CM
00
C3>
(O
T-
j8
CO CD
CD
O)
CO LO
CM
CD
CM
CM
K
CM
CD
Cvİ lO CM Ö
LO CM lO
00
d
LO 00 CO
T- C
M
00 00 00
LO CM m
€0
CD CD
-r^ K
(J)
CD
T-
cd 00 O)
CM
M
CD T - C
CD
O
d
O
v-^
2
a
00
CD
O) O
CO
CM od cd
LO CM CM
CO
q
r-^
q
CO CJ)
cı> T - "
o
o
"Tcg
ın
CM CD
o
C3^
(O
^
o
O)
CM
CD
" t CD 1 - CM
-r- CM
E
Ö
ÇNJ
0^
CO
I
o
=
^ !
CO
lo
lO
•e:
>.
LO
CD
CO
1-
CM
q
cd
ın
CM
00
CD
o
CO CO
TCM
re
O
m
CM q
2
<
1^
T-^
ın
O)
CO ın
o
CD
CJ)
K
O) T - ^
1^ CM
O)
oj
o
cd
00
K
CM
K
CM
evi
cd
CD
CM CD
00 CM ^ CO
CD
00
CD
CO
CO
S 5
y-
^
CM
CD
^ s 2 g
T-
ın 00 ın Nod
Ş
CM
_0
•>^ "55 X
CO X CD
§
N C
O
CO X CD
X^j =
,
t = 1 9 8 1 . . . . 1 9 8 6 ; i = 1,2,...4
Pti
Yti - 1 yılı i d ö n e m i n d e k i c a r i t a r ı m k a t m a d e ğ e r i
Pti - 1 yılı i d ö n e m i n d e k i t a r ı m s e k t ö r ü t o p t a n e ş y a fiyat e n d e k s i ( D İ E , 1981 = 1 0 0 )
Xti - 1981 yılı fiyatlarıyla t a r ı m k a t m a d e ğ e r i
Zti = Xti /
Dgı - 1981 yılı t a n m d e f l a t ö r ü (1968 = 1)
Zti - 1 9 6 8 yılı fiyatlarıyla t a r ı m k a t m a d e ğ e r i
27- SANAYİ KATMA DEĞERİ (1968 FİYATLARIYLA)
İ m a l a t s a n a y i ü r e t i m e n d e k s i m e v s i m l i k d e ğ e r l e r i k u l l a n ı l a r a k ü ç aylık t a h m i n l e r
yapılmıştır.
Xti = 'ti * Xt
İti - i m a l a t s a n a y i ü r e t i m e n d e k s i m e v s i m l i k d e ğ e r l e r i
Xt - milli gelir h e s a p l a r ı n d a k i s a n a y i k a t m a d e ğ e r i
Xti - ü ç aylık d ö n e m l e r itibariyle s a n a y i k a t m a d e ğ e r t a h m i n i
Vti
İti
4
E
vti
i= 1
Yti - 1 yılı i d ö n e m i i m a l a t s a n a y i ü r e t i m e n d e k s i
28- HİZMETLER (1968 FİYATLARIYLA)
G S M H ' d a n tarım v e s a n a y i k a t m a d e ğ e r l e r i d ü ş ü l e r e k e l d e e d i l m i ş t i r . D i k k a t edi­
l e c e ğ i gibi b u t a n ı m izafi b a n k a h i z m e t l e r i , ithalat v e r g i l e r i v e dış a l e m gelirlerini d e
kapsamaktadır.
29- G S M H (1968 FİYATLARIYLA)
1 9 6 8 fiyatlarıyla t a r ı m k a t m a d e ğ e r i t a h m i n i ile aynı y ö n t e m kullanılmıştır. A n c a k
t a r ı m fiyatı y e r i n e g e n e l e n d e k s kullanılmıştır.
Xti =
P ti
Yti - t yılı i d ö n e m i c a r i G S M H
Pti - t yılı i d ö n e m i t o p t a n e ş y a fiyat e n d e k s i ( D İ E , 1981 = 1.00)
Xti - 1 9 8 1 yılı fiyatlarıyla G S M H
^
Zti =
Xti
Ds
081 - 1981 yılı G S M H deflatörü (1968 = 1 . )
Zti - 1 9 6 8 yılı fiyatlarıyla G S M H
KAYNAKLAR
Açıl, F. (1974), Tarımsal Ürün Maliyet Hesaplanması. A . Ü . Ziraat Fakültesi Yayınları No: 567, Ankara.
Açıl, F. (1977), Tarımsal Ürün Maliyetlerinin Hesaplanması v e M e m l e k e t i m i z Tarımsal Ürün Maliyet­
l e r i n d e k i Gelişmeler. A . Ü . Ziraat Fakültesi Yayınları No: 665, Ankara.
Aksoy, G. (1981), M e n e m e n Yöresi K u r u Koşullarda Tütünün Üretim G i r d i l e r i v e Maliyeti, Menemen
Bölge T O P R A K S U Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Genel Yayın No: 76, Rapor No:
50, M e n e m e n .
Aksöz, i. (1967), Zirai E k o n o m i y e Giriş. Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 50, Ankara.
Boyacıoğlu, R. (1975), T o p r a k ve S u Kaynaklarının Geliştirilmesinde E k o n o m i k Değerleme Esasları.
T O P R A K S U Genel Müdürlüğü Yayını, Tarsus.
Boot, J.C.G., et.al (1967), "Further Methods of Derivation of Quarterly Figures from Annual D a t a " A p p ­
lied S t a t i s t i c s . Cilt 16, No. 1.
Conte, S.D. (1965), E l e m e n t a r y Numerical A n a l y s i s , Mc Graw Hill.
Dernek, Z. (1983). A n k a r a Yöresinde Yetiştirilen Patates v e Pancarın Üretim Girdileri v e Maliyetleri.
Merkez TOPRAKSU Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
Dernek, Z. (1983), A n k a r a Yöresinde K u r u Koşullarda Yetiştirilen A r p a , M e r c i m e k , K a v u n v e Buğ­
dayın Üretim G i r d i l e r i ve Maliyetleri. Merkez TOPRAKSU Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Ya­
yınları, Ankara.
Denton, F. (1971), " A d j u s t m e n t of Monthly or Quarterly Series to Annual Totals. An Approach Based
on Quadratic Minimization" J A S A Cilt 66, No. 333.
DİE (1973), Türkiye Milli Geliri Kaynak v e Yöntemler.
DİE (1975), Üç Aylık Dönemler İtibariyle Başlıca Sanayi Maddeleri Üretimi, Yayın No: 738, Ankara.
DİE (1985), Türkiye İstatistik Yıllığı (çeşitli sayılar).
DİE (1985a) 1985 Yılı Altı Aylık Verilere Dayanılarak Hazırlanan Gayri Safi Milli Hasıla Geçici T a h m i ­
ni
DİE (1985b), Aylık İstatistik Bülteni (çeşitli sayılar).
DİE (1985c), Tarımsal Yapı v e Üretim (çeşitli sayılar).
Diz (1970), " M o n e y and Prices in Argentina"
D. M e i s e l m a n (ed.) V a r i e t i e s of M o n e t a r y E x p e r i e n ­
c e s . University of Chicago Press.
DPT (1986), 1986 Yılı Programı.
Dutton (1971), " A Model of Self-Generating Inflation: The Argentina C a s e " J o u r n a l of M o n e y Credit
and Banking.
Ertuğrul, A. (1982), K a m u Açıklıkları Para S t o k u v e E n f l a s y o n . Yapı Kredi.
Feibes, W.-L.C.G. Boot (1967), " O n Glejer's Derivation of Monthly Figures from Yearly d a t a " Catiiers
Economiques de Brexelles.
Fernandez, R.B. (1981), " A Methodological Note on the Estimation of Time Series" T h e R e v i e w of Eco­
nomics and Statistics.
Friedman, M. (1962), " T h e Interpolation of Time Series By Related S e r i e s " J A S A , Dec..1962.
Güney, D.-O.Öztürk (1980), T o k a t A r t o v a Yöresinde Arpanın Üretim G i r d i l e r i ve M a l i y e t l e r i . Tokat
Bölge T O P R A K S U Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınlan, Genel Yayın No: 35, Rapor No:
26, Tokat.
Hildebrand, F.B. (1956), I n t r o d u c t i o n t o N u m e r i c a l A n a l y s i s . McGraw-Hill.
Lisman, J.H.C.-J.Sandee (1964), "Derivation of Quarterly Figures from Annual D a t a " A p p l i e d Statis­
tics, Cilt 13.
Khetan, C.P.-R.R.Waghmane (1970), " T h e Quarterly National Income of India, 1951-52 to 1966-67: So­
me estimates" T h e Indian E c o n o m i c J o u r n a l .
Öztürk, O.- O.Güney (1979), Şeker Pancarı Üretim M a l i y e t i . Tokat Bölge TOPRAKSU Araştırma Ensti­
tüsü Müdürlüğü Yayınları, Genel Yayın No: 3 1 , Rapor No: 19, Tokat.
Öztürk, O.-O.Güney (1981), T o k a t Yöresi S u l u Koşullarda Buğday, Mısır ve D o m e t e s i n Üretim Girdi­
leri v e Maliyetleri. Tokat Bölge TOPRAKSU Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Genel
Yayın No: 47, Rapor No: 30, Tokat.
Talim, M. (1973), Ege Bölgesi Gediz Havzasında Bazı Önemli Tarımsal Ürünlerde M a l i y e t . E Ü. Zira­
at Fakültesi Yayınları No: 225, Bornova.
TOPRAKSU (1981), T O P R A K S U İstatistik Bülteni 1980. TOPRAKSU Genel Müdürlüğü Yayınları, An­
kara.
TOPRAKSU (1981), Türkiye Tarım A l e t ve Makinaları İşletme Değerleri Rehberi. T O P R A K S U Genel
Müdürlüğü Araştırma Dairesi Başkanlığı Yayınları. Genel Yayın No: 26, Rehber No: 3, Ankara.
TZOB (1980), Zirai v e İktisat D u r u m u R a p o r u . Türkiye Ziraat Odaları Birliği Yayınları, Ankara.
T.C. Köy İşleri ve Kooperatifler Bakanlığı Topraksu Genel Müdürlüğü Araştırma Dairesi Başkanlığı (1983),
Türkiye'de Üretilen Tarım Ürünlerinin Üretim Girdileri ve Maliyetleri R e h b e r i , Yayın No: 40,
Rehber No: 7, Ankara 1983 (Yayın No: 723).
, Tarsus Bölge T O P R A K S U Araştırma Enstitüsü (1975) Müdürlüğü Yayınlan. Çukurova'da Buğ­
d a y Araştırmaları 1973-1976. Yayın No: 67, Tarsus: 1975.
, Samsun Bölge T O P R A K S U Araştırma Enstitüsü, 1982 Yılı Araştırma Raporları, Genel Yayın
No: 26, Samsun: 1983.
Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı A.G.P.K. Kurulu Üretim Planlaması Dairesi Başkanlığı (1984), Yayın
No: 82. Önemli Bazı Tarımsal Girdilerin Fiyatlarındaki Gelişmeler (1970-1982). Ankara: 1984.
Tarım Bakanlığı (1969) Ç u m r a Bölge Sulu Ziraat Deneme İstasyonu Müdürlüğü, K o n y a Ovası Mahsul­
l e r i n i n Yetiştirme Tekniği v e Maliyetleri. Araştırma Serisi: 1, Neşriyat Numarası: 19, Konya,
1969.
T.C. Ziraat Bankası (1986), Türkiye Tarımsal Üretim Değeri (çeşitli sayılar, 1981-1986).
T.C. Merkez Bankası (1985), Yıllık Rapor (çeşitli sayılar)
T.C. Merkez Bankası (1986), İstatistik ve Değerlendirme Bülteni (çeşitli sayılar).
Uluatam, A. (1976), M o n e t a r y M u l t i p l i e r s a n d A Self G e n e r a t i n g Inflation M o d e l t h e T u r k i s h Case.
DPT, Ankara.
Uçar, 1. (1985), K o n y a Yöresinde K u r u ve S u l u Koşullarda Yetiştirilen bazı Ürünlerin Üretim Girdile­
ri v e M a l i y e t i . Konya Bölge TOPRAKSU Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Genel Ya­
yın No: 74, Rapor N o : 60, Konya.
Yalçın, M. (1980), Orta S a k a r y a Havzası Koşullarında Tarımsal Üretim Girdileri ve M a l i y e t l e r i . Eski­
şehir Bölge T O P R A K S U Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Genel Yayın No: 157, Rapor
No: 116, Eskişehir.
Yalçın, M. (1981), Orta S a k a r y a Havzasında Üretilen Bazı Tarım Ürünlerinin Üretim G i r d i l e r i v e Mali­
y e t l e r i . Eskişehir Bölge TOPRAKSU Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Genel Yayın No:
160, Rapor No: 119, Eskişehir.
Yiğitoğlu, M. (1983), T a r s u s Yöresinde Yetiştirilen Çileğin Üretim Girdileri v e M a l i y e t i . Tarsus Bölge
T O P R A K S U Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Tarsus.
Yürükoğlu, K.D.-S.Özmucur (1976), Data Bank f o r t h e T u r k i s h E c o n o m y . Boğaziçi Üniversitesi, Istan­
bul
V. MİLLİ GELİRİN DOLAR İLE İFADE EDİLMESİNDEKİ
SAKINCALAR VE ALİM GÜCÜ PARİTESİ YÖNTEMİ
1- M İ L L İ G E L İ R İ N D O L A R L A İ F A D E E D İ L M E S İ N D E K İ
SAKINCALAR
U l u s l a r a r a s ı k a r ş ı l a ş t ı r m a l a r d a milli gelirin dolar ile ifade e d i l d i ğ i n e v e b u d e ğ e r i n
y ü k s e k olduğu ülkelerin zengin, düşük olduğu ülkelerin fakir olarak tanımlandığına
s ı k ç a r a s t l a n m a k t a d ı r . T e k bir ülke a ç ı s ı n d a n b a k ı l d ı ğ ı n d a ( ö r n e ğ i n T ü r k i y e ) d o l a r
ile ifade e d i l e n kişi b a ş ı n a g a y r i safi milli hasıla d ü ş t ü ğ ü n d e ü l k e n i n fakirleştiği ileri
s ü r ü l m e k t e d i r . B u y a k l a ş ı m ı n sakıncalarını g ö s t e r m e k bu b ö l ü m ü n a n a amacını t e ş ­
kil e t m e k t e d i r .
Kişi b a ş ı n a g a y r i safi milli hasıla r a k a m l a r ı T a b l o 1'de v e r i l m e k t e d i r . Dikkatli bir
o k u y u c u 1 9 4 6 , 1 9 6 0 , 1 9 7 0 , 1 9 8 0 - 1 9 8 4 yıllarındaki d o l a r l a ifade e d i l e n kişi b a ş ı n a
gayri safi milli hasıladaki d ü ş m e l e r i h e m e n farkedecektir. Ö z e l l i k l e 1 9 6 0 yılındaki g e ­
lirin 1959 d a k i n i n üçte b i r i n d e n d ü ş ü k o l m a s ı dikkati ç e k m e k t e d i r . B u d ü ş m e l e r i n ^
nedenleri o d ö n e m l e r d e k i d e v a l ü a s y o n l a r a bağlıdır. Eylül 1 9 4 6 ' d a 1 dolar 1,30 T L ' d e n '
2 , 8 0 T L ' y e , A ğ u s t o s 1 9 6 0 ' d a 9.04 T L ' y e , A ğ u s t o s 1 9 7 0 ' d e 1 5 , 1 5 T L . ' y e y ü k s e l m i ş ­
tir. 1 9 8 0 yılından s o n r a p i y a s a k o ş u l l a r ı n a yakın b i ç i m d e T ü r k Lirası s ü r e k l i d e ğ e r
yitirmiştir. Bir d e v a l ü a s y o n ile ülke a n i d e n ' f a k i r l e ş m e k t e ' , d e v a l ü a s y o n g e c i k t i ğ i n ­
d e ise ' z e n g i n l e ş m e k t e ' d i r . B u n a i n a n m a k z o r d u r .
. Sorunun Nedenleri:
a) K u l l a n ı l a c a k D ö v i z K u r u n u n S e ç i m i
R e s m i kur aşırı d e ğ e r l e n d i r i l m i ş ise d o l a r ile ifade e d i l e n g a y r i safi milli hasıla o l ­
d u ğ u n d a n b ü y ü k g ö r ü n e c e k t i r . 1 9 4 6 , 1 9 6 0 , 1970 ve 1 9 8 0 yılındaki d ü ş m e l e r d ö v i z
k u r u n d a k i a y a r l a m a l a r a bağlıdır. D e v a l ü a s y o n u n g e c i k t i ğ i d u r u m l a r d a (aşırı d e ğ e r ­
l e n d i r i l m i ş kur o l d u ğ u n d a ) e k o n o m i d e i y i l e ş m e o l d u ğ u i z l e n i m i verilebilir.
1979 yılında d o l a r l a ifade e d i l e n gayri safi m i l l i hasıla en y ü k s e k d ü z e y e ulaşmıştır.
A n c a k ' e n i y i ' yıl o l d u ğ u n u k a b u l e t m e k o l d u k ç a z o r d u r .
P i y a s a d a b e l i r l e n e n k u r u n kullanıldığı d u r u m d a ç o k sık o l a r a k y a p ı l a n hata g a y r i
safi milli hasıla d e ğ e r i n i belli bir g ü n d e k i döviz k u r u n a b ö l m e k t i r . G a y r i safi milli h a ­
sıla bir yıl i ç i n d e y a r a t ı l a n k a t m a d e ğ e r i n t o p l a m ı o l d u ğ u için d ö v i z k u r u n u n da o yıl
i ç i n d e k i g ü n l ü k k u r l a r ı n bir o r t a l a m a s ı o l m a s ı u y g u n d u r . Belirli bir g ü n d e k i kuru k u l ­
l a n m a k yanıltıcı o l u r . 1 9 8 5 yılı O c a k k u r u kullanılırsa kişi b a ş ı n a g a y r i safi milli h a ­
sıla 1 2 0 5 d o l a r . A r a l ı k k u r u kullanılırsa 9 5 3 , 2 dolar, aylıkların o r t a l a m a s ı n d a n e l d e
e d i l e n yıllık kur kullanılırsa 1041 dolar o l a r a k hesaplanır.
b) Ü r e t i l e n v e t ü k e t i l e n b i r ç o k m a m u l dışı t i c a r e t e k o n u o l m a m a k t a d ı r .
İthalat v e i h r a c a t ı n g a y r i safi milli hasıla içindeki payları z a m a n i ç i n d e , özellikle
1 9 8 0 y ı l ı n d a n s o n r a , a r t m a k t a v e s o n yılda 2 1 , 7 ve 15,1 o l m a k t a d ı r . A n c a k gayri safi
milli hasılanın y ü z d e 5 3 ' ü n ü o l u ş t u r a n h i z m e t l e r sektörleri ise dış t i c a r e t e tabi o l m a ­
yan kesimlerdir.
c) D a r b o ğ a z l a r yıllara g ö r e d e ğ i ş m e k t e d i r . Bu n e d e n l e p i y a s a d a o l u ş a n nisbi f i ­
yatlar aynı o l m a m a k t a d ı r . B u d u r u m d a alım g ü c ü n ü n g ö s t e r g e s i o l a r a k d o l a r l a i f a d e
e d i l e n milli gelir hatalı olacaktır. Ü l k e k a r ş ı l a ş t ı r m a l a r ı n d a d a ö n e m l i o l a n ulusal p a ­
ra b i r i m i ile ifade e d i l e n gelirdir. Ç ü n k ü alımlar ulusal p a r a ile y a p ı l m a k t a d ı r , d o l a r
ile d e ğ i l .
d) Dış t i c a r e t e k o n u o l a n m a m u l l e r e u y g u l a n a n g ü m r ü k l e r v e d i ğ e r sınırlandırma­
lar nisbi f i y a t l a r d a d e ğ i ş m e y e n e d e n o l m a k t a d ı r .
e) T ü k e t i c i y e y a n s ı y a n fiyatlar, dolaylı v e r g i o r a n l a r ı n d a k i , ulaşım v e d a ğ ı t ı m mali­
y e t l e r i n d e k i f a r k l ı l a ş m a d a n dolayı d a farklı olacaktır. Ö n e m l i o l a n t ü k e t i c i n i n ö d e d i ğ i
fiyattır. B u n u n ö l ç ü l m e s i n d e y a b a n c ı p a r a b i r i m i n i n pek a n l a m ı y o k t u r . B ü t ü n m a ­
m u l l e r i n p e r a k e n d e fiyatları d a d o l a r o l a r a k i f a d e e d i l d i ğ i n d e d ü ş m e k t e o l d u k l a r ı gö­
rülür. T a b l o 2 bazı m a m u l l e r i n d o l a r fiyatlarını v e r m e k t e d i r .
B u n e d e n l e r d e n d o l a y ı d o l a r l a i f a d e e d i l e n milli gelir yanıltıcı s o n u ç l a r a v a r ı l m a s ı ­
n a z e m i n hazırlayabilir. T a b l o 1'de v e r i l e n 1 9 6 8 yılı fiyatlarıyla kişi b a ş ı n a g a y r i safi
milli hasıla d a h a g e r ç e k ç i d i r . B u r a k a m l a r a g ö r e 1 9 4 6 , 1960 ve 1 9 7 0 yıllarında artış,
1 9 8 0 yılında ise d ü ş ü ş vardır. 1 9 8 0 s o n r a s ı n d a y i n e bir y ü k s e l m e g ö z l e n m e k t e d i r .
Bu r a k a m l a r a b a k a r a k ' f a k i r l e ş m e ' o l d u ğ u n u s ö y l e m e k g ü ç t ü r .
S i g o r t a l ı İşçilerin o r t a l a m a g ü n l ü k ü c r e t l e r i v e İstanbul T i c a r e t O d a s ı İ s t a n b u l Üc­
retliler G e ç i n m e İ n d e k s i ile deflate e d i l e r e k h e s a p l a n a n reel ücretler ( 1 9 6 8 fiyatlarıy­
la) T a b l o 3 ' d e v e r i l m e k t e d i r . 1968-1984 d ö n e m i n d e reel ücretler y ü z d e 3 6 , 1 9 8 0 - 1 9 8 4
d ö n e m i n d e ise, y ü z d e 1 4 d ü ş m ü ş t ü r . A y n ı d ö n e m l e r d e kişi b a ş ı n a reel g a y r i safi
milli hasıladaki artışlar y ü z d e 4 8 ve y ü z d e 6,7 o l m u ş t u r . Y a n i m a a ş v e ü c r e t elde
e d e n l e r i n ve ailelerin n i s b i g e l i r l e r i n d e ö n e m l i d ü ş m e l e r g e r ç e k l e ş m i ş t i r . B ü y ü k bir
k e s i m i n alım g ü c ü n d e d ü ş m e o l m u ş t u r . F a k i r l e ş m e n i n bu k e s i m için s ö z k o n u s u o l ­
d u ğ u d o ğ r u d u r . A n c a k b u n u n d o l a r l a ifade e d i l e n gayri safi milli hasıla ile bir ilgisi
y o k t u r . T a b l o 1 ' d e n g ö r ü l e c e ğ i gibi 1 9 7 9 yılında d o l a r l a ifade e d i l e n g a y r i safi milli
hasıla artmıştır. A y n ı y ı l d a o r t a l a m a reel ü c r e t l e r d e ö n e m l i d ü ş m e l e r g ö r ü l m ü ş t ü r .
G e r ç e k t e ' f a k i r l e ş m e ' gelirden ç o k servetle ilgili bir kavramdır. A n c a k ülkelerin 'milli
s e r v e t ' , 'milli b i l a n ç o ' h e s a p l a r ı p e k g e l i ş t i r i l m e m i ş o l d u ğ u n d a n 'milli gelir' karşılaştırrnaları y a p ı l m a k t a d ı r .
Ü l k e k a r ş ı l a ş t ı r m a l a r ı n d a 'alım g ü c ü ' k a v r a m ı n a yer v e r e n ç a l ı ş m a l a r 1 9 5 4 yılında
O E C D t a r a f ı n d a n başlatılmıştır. D a h a f a z l a ülkeyi k a p s a y a n ç a l ı ş m a l a r B i r l e ş m i ş Mil­
letler için K r a v i s B a ş k a n l ı ğ ı altındaki e k i p l e r t a r a f ı n d a n g e r ç e k l e ş t i r i l m i ş t i r . 6 0 kadar
ü l k e n i n alım g ü ç l e r i k a r ş ı l a ş m a s ı y a p m a k i m k a n ı vardır. Ö z e l l i k l e g e l i ş m e k t e o l a n
ü l k e l e r d e alım g ü c ü ve r e s m i d ö v i z k u r u ile y a p ı l a n h e s a p l a r a r a s ı n d a ç o k ö n e m l i
f a r k l a r m e v c u t t u r . T a b l o 4 d ö v i z k u r u s a p m a i n d e k s i n i (alım g ü c ü ile y a p ı l a n t a h m i n ­
lerin r e s m i d ö v i z k u r u ile yapılan h e s a p l a r a oranı) v e r m e k t e d i r .
TABLO 1
Kişi B a ş ı n a G a y r i S a f i İVİilli [fasıla
Yıl
1923
1925
1930
1935
1940
1945
1946
1947
1948
1949
1950
1958
1959
1960
1961
1968
1969
1970
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
TL
76
117
109
82
136
293
360
387
477
445
466
1347
1633
1696
1755
3350
3626
4184
16497
20899
30270
50529
99805
143495
185795
239369
369369
541324
0
51.4
65.6
99.3
225.4
198.9
137.7
170.4
158.4
166.4
481.1
583.2
188.4
195.0
368.9
399.3
276.2
1020.2
1152.7
1236.5
1416.6
1327.7
1281.8
1133.4
1039.2
984.7
1041.0
KAYNAK: DİE (1983. 1985), ISO (1986), Bulutay-Tezel, Yıldırım (1974).
T L (1968
Fiyatlarıyla)
912
1135
1452
1524
1917
1246.7
1616.9
1641.1
1862.0
1730.6
1851.0
2534.1
2562.3
2575.7
2561.0
3350
3443.1
3551
4784
4869
4906
4786
4638
4699
4778
4807
4951
'5052
TABLO 2
S e ç i l m i ş M a m u l l e r i n İ s t a n b u l P e r a k e n d e Fiyatları ( T L / k g )
1980
Mamul
Ekmek
Buğday Unu
•Pirinç
Bulgur
Makarna
Patates
Kuru Fasulye
Nohut
Kuru Soğan
Kesme Şeker
Toz Şeker
Tuz
Taze Fasulye
Lahana
Pırasa
Kabak
Domates
Patlıcan
Bamya
Biber
K o y u n Eti
Sığır Eti
Tavuk
Y u m u r t a (adet)
Zeytin
Zeytinyağı
Margarin
Süt
Sadeyağ
K a ş a r Peyniri
E . B e y a z Peynir
Yoğurt
Üzüm
Kavun
Karpuz
Elma
Portakal
L i m o n (adet)
Odun
S ö m i k o k (ton)
Gazyağı
litre)
H a v a g a z ı (m^)
Elektrik
TL
21.97
34.90
79.06
33.33
48.96
29.06
73.86
51.87
45.33
55.71
44.03
37.03
67.82
27.16
34.93
39.96
40.21
46.54
112.97
53.98
309.80
310.40
183.61
6.58
178.04
231.54
90.92
51.58
394.45
306.33
208.31
79.25
60.10
30.95
30.81
39.23
46.57
9.29
6.02
11.11
26.49
3.33
4.18
1984
_ J
0.283
0.45
1.02
0.43
0.63
0.37
0.95
0.67
0.58
0.72
0.57
0.48
0.87
0.35
0.45
0.52
0.519
0.60
1.457
0.696
3.995
4.003
2.368
0.085
2.296
2.986
1.173
0.665
5.087
3.95
2.686
1.022
0.775
0.399
0.397
0.506
0.60
0.12
0.0776
0.143
0.342
0.0429
0.0539
TL
90.01
137.40
311.06
128.46
212.69
115.98
250.24
205.16
120.59
165.00
130.54
89.90
279.76
56.99
80.76
147.94
154.30
202.85
455.25
215.07
1087.43
992.61
609.07
23.97
535.29
558.05
514.10
225.12
1671.20
1269.08
749.01
235.72
279.89
163.99
97.75
164.26
158.80
27.34
14.58
15.82
108.79
29.55
21.11
$_
0.240
0.366
0.829
0.342
0.567
0.309
0.667
0.547
0.321
0.44
0.348
0.24
0.746
0.152
0.215
0.394
0.411
0.54
1.214
0.573
2.899
2.646
1.624
0.064
1.427
1.488
1.37
0.60
4.455
3.383
1.997
0.628
0.746
0.437
0.261
0.438
0.423
o;o73
0.0389
0.0422
0.29
0.0788
0.0563
T A B L O 2 (Devam)
S e ç i l m i ş M a m u l l e r i n İ s t a n b u l P e r a k e n d e Fiyatları
1980
Mamul
Elbise Dikişi
Serj (m)
B a s m a (m)
K a p u t B e z i (m)
P a t i s k a (m)
Pençe
S u B a r d a ğ ı (ad.)
Y e m e k T a b a ğ ı (ad.)
Berber
Hamam
Sabun
Doktor Vizite
Otobüs Ücreti
Ev K i r a s ı *
4 Oda 1 Mutfak
3 Oda 1 Mutfak
2 Oda 1 Mutfak
TL
3482.64
1301.98
40.98
64.97
113.46
817.71
43.52
95.94
115.83
75.00
140.56
433.33
7.50
8089.75
6448.50
4191.50
1
TL
$
44.91
16.79
0.529
0.838
1.46
10.54
0.561
1.237
1.494
0.967
1.812
5.588
0.0967
104.33
83.16
54.06
$
14930.56
3985.70
259.79
172.67
319.61
2163.19
135.94
386.18
464.51
205.00
432.20
39.81
10.63
0.693
0.46
0.852
5.767
0.362
1.03
1.24
0.546
1.152
2500.00
46.25
6.665
0.123
47743.06
39397.11
31423.61
127.28
105.03
83.776
(*) Adana
KAYNAK: DİE (1985)
TABLO 3^
O r t a l a m a G ü n l ü k Ücretler
Yıl
1968
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985*
* Geçici
Günlük Ücret
28.20
85.55
115.30
146.53
207.93
294.31
426.96
543.80
691.00
921.00
1254.00
1621.00
Günlük Ücret
( 1 9 6 8 Fiyatlarıyla)
28.20
33.01
38.15
36.99
31.24
24.96
20.59
19.39
18.29
19.05
18.06
16.29
TABLO 4
Döviz Kuru Sapma İndeksi
Döviz Kuru
Sapma İndeksi
Ülke
Kenya
Malawi
Zambia
Hindistan
İran
Japonya
Kore
Malezya
Pakistan
Filipinler
Sri L a n k a
Suriye
Taylan
Brezilya
Kolombiya
Uruguay
Avusturya
Belçika
Danimarka
Fransa
Federal A l m a n y a
İspanya
Birleşik Krallık
A.B.D.
1.95
2.55
1.49
3.23
1.70
1.10
2.54
1.98
3.12
2.51
3.65
2.50
2.61
1.58
2.83
2.17
1.00
0.88
0.79
0.91
0.88
1.36
1.11
1.00
KAYNAK: Kravis, İ.B., A. Heston, R.Summers, (1982, ss.12)
2- A L I M G Ü C Ü P A R İ T E S İ
A l ı m g ü c ü paritesi ç a l ı ş m a l a r ı G i l b e r t - K r a v i s (1954) ile başlamıştır. 1 9 6 8 yılında
Birleşmiş Milletler Uluslararası karşılaştırmalar projesinin (ICP) o r g a n i z a s y o n u n u ger­
ç e k l e ş t i r m i ş t i r . ICP ç a l ı ş m a l a r ı n d a birinci a ş a m a d a 10, ikinci a ş a m a d a 16, ü ç ü n p ü
a ş a m a d a ise, 3 4 ü l k e k a p s a n m ı ş t ı r . D ö r d ü n c ü a ş a m a d a ise 6 0 k a d a r ü l k e karşılaş­
t ı r m a s ı yapılacaktır (Kravis 1986).
U l u s l a r a r a s ı gelir k a r ş ı l a ş t ı r m a l a r ı n d a fiyatın k u l l a n ı l m a s ı g e t i r i l e n yeniliktir. Fiyat­
ların b u l u n m a s ı n ı n d a h a k o l a y o l m a s ı b ü y ü k bir avantajdır. Ü r e t i m l e r ise, g e n e l l i k l e
m e v c u t d e ğ i l d i r . Bu n e d e n l e t ü k e t i c i h a r c a m a l a r ı n a b a ş v u r u l a b i l i r v e ü r e t i m karşı­
l a ş t ı r m a l a r ı iki o r a n y a r d ı m ı ile b u l u n a b i l i r :
Yh
)/ (
)
X- Ü r e t i m (Miktar)
Y- H a r c a m a l a r
P- Fiyat
a ve b ülkeleri s i m g e l e m e k t e d i r .
P
— —
Pb
alım g ü c ü p a r i t e s i n i g ö s t e r m e k t e d i r .
B u h e s a p l a r ı n y a p ı l a b i l m e s i ise g a y r i safi milli hasıla 150 k a d a r h a r c a m a g r u b u n a
b ö l ü n m ü ş t ü r . D a h a s o n r a b u g r u p l a r d a k i fiyat karşılaştırmaları yapılmıştır. Ü l k e l e r a ­
rası kalite farklarını d a g ö z ö n ü n e a l m a k için m ü h e n d i s , i m a l a t ç ı ve e s n a f l a g ö r ü ş ­
m e k v e y e r i n d e g ö z l e m g e r e k m e k t e d i r . K a r ş ı l a ş t ı r m a l a r d a 6 0 0 kadar fiyat kullanıl­
mıştır. M i k t a r l a r ı n t o p l a n m a s ı n d a ise d e ğ e r l e n d i r m e l e r o r t a l a m a d ü n y a fiyatları ile
yapılmaktadır.
A l ı m g ü c ü paritesi ve d ö v i z k u r u ile y a p ı l a n g a y r i safi h a s ı l a d a ö n e m l i farklar m e v ­
c u t t u r v e bu f a r k l a r d ü ş ü k gelirli ülkeler için d a h a y ü k s e k t i r ( T a b l o 4 v e 5). A r a d a k i
f a r k ı n İki izahı vardır ( K r a v i s , 1986):
i. Z e n g i n ve fakir ülkeler a r a s ı n d a k i v e r i m l i l i k farkı dış t i c a r e t e k o n u o l m a y a n
(özellikle h i z m e t l e r d e ) m a l l a r d a n i s b e t e n d a h a azdır. Dış t i c a r e t e k o n u o l m a ­
y a n m a l l a r fakir ü l k e l e r d e ç o k d a h a u c u z d u r .
ii. D ü ş ü k gelirli ü l k e l e r d e e m e k b o l d u r v e h i z m e t l e r d e e m e k y o ğ u n d u r . Dış tica­
retin ülkeler a r a s ı n d a f i y a t e ş i t l e m e e ğ i l i m i h i z m e t l e r ü z e r i n e f a z l a etkili ola­
m a m a k t a v e dış t i c a r e t e t â b i o l m a y a n m a m u l l e r i n fiyatları n i s b e t e n d ü ş ü k kal­
m a k t a d ı r ( T a b l o 6,7).
T a b l o 6 ülkeler a r a s ı n d a d a y a n ı k l ı ü r e t i m m a m u l l e r i f i y a t l a r ı n d a b e l i r g i n bir f a r k
o l m a d ı ğ ı n ı , a n c a k d i ğ e r k e s i m l e r i n fiyatı gelir d ü z e y i ile ilgili o l a r a k arttığından d a y a ­
nıklı ü r e t i m m a m u l l e r i fiyatlarının d ü ş ü k gelirli ü l k e l e r d e n i s b e t e n d a h a p a h a l ı o l d u ­
ğunu göstermektedir.
T a b l o 7 ise, g e l i ş m e i k t i s a d ı n d a y a y g ı n o l a n ülkeler g e l i ş t i k ç e h i z m e t s e k t ö r l e r i n i n
t o p l a m i ç i n d e k i payının arttığı t e z i n e t e r s d ü ş e n bilgiler v e r m e k t e d i r . E ğ e r d ü n y a f i ­
yatları kullanılırsa y a p ı l a n h i z m e t h a r c a m a l a r ı n ı n payı y ü z d e 30 d o l a y ı n d a k a l m a k t a ­
dır. B u n u n n e d e n i h i z m e t l e r i n g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e d a h a pahalı olmasıdır.
Ç o k aynntılı t ü k e t i c i h a r c a m a l a r ı ve fiyat r a k a m l a r ı n a ihtiyaç d u y u l a n alım g ü c ü
paritesi ç a l ı ş m a l a n n ı y a y g ı n l a ş t ı r m a k için dolaylı y ö n t e m l e r de geliştirilmiştir. Bu y ö n ­
temler:
i. D ü n y a B a n k a s ı t a r a f ı n d a n b e n i m s e n e n ve y e n i veri t o p l a m a k y e r i n e , e l d e k i
v e r i l e r l e h e s a p l a r ı n y a p ı l m a s ı n ı a m a ç l a y a n bu y o l d a alım g ü c ü ç a l ı ş m a s ı y a ­
pılmış o l a n ü l k e l e r d e k i s o n u ç l a r a b e n z e r l i k o l m a s ı n a d i k k a t edilmiştir.
ii. A l ı m g ü c ü ç a l ı ş m a s ı y a p ı l m ı ş o l a n ü l k e l e r d e reel G S Y İ H ile çelik ç i m e n t o et
t ü k e t i m i g i b i bazı fiziki g ö s t e r g e l e r a r a s ı n d a k i ilişkiler b u l u n m a k t a ve b u n l a r
d i ğ e r ü l k e l e r e d e u y g u l a n m a k t a ye diğer ülkeler için d e reel G S Y İ H (alım g ü ­
c ü p a r i t e s i n e dayalı) h e s a p l a n m a k t a d ı r .
ili. A l ı m g ü c ü ç a l ı ş m a s ı y a p ı l m ı ş o l a n ü l k e l e r d e reel ( G S Y İ H alım g ü c ü paritesi­
n e dayalı) ile n o m i n a l G S Y İ H (döviz k u r u n a dayalı) a r a s ı n d a k i ilişki h e s a p l a ­
nır. B u ilişkinin diğer ü l k e l e r için d e g e ç e r l i o l d u ğ u v a r s a y ı l a r a k d i ğ e r ülkeler
için t a h m i n l e r yapılır. B e l i r l e n e n ilişki: (t o r a n l a r ı p a r a n t e z içinde):
Ln R =
1.57 -f 0.89 Ln N - 0 . 0 3 8
(7.0)
(LnN)2
(2.9)
(7.7)
— 0.103 L n D,
=
0.97
(2.1)
R- reel G S Y İ H (alım g ü c ü p a r i t e s i n e dayalı)
N- n o m i n a l G S Y İ H (döviz k u r u n a dayalı)
D- d ı ş a açıklık (İhracat + İ t h a l a t ) / G S Y İ H )
T a b l o 8 D ü n y a B a n k a s ı ve (iii) d e a ç ı k l a n a n ve ' K e s t i r m e Y a k l a ş ı m ı ' o l a r a k d a bili­
n e n y ö n t e m l e r i n bir karşılaştırmasını v e r m e k t e d i r .
TABLO 5
Ülke G r u p l a r m a Göre Döviz K u r u S a p m a E n d e k s i
O r t a l a m a Kişi B a ş ı n a
G a y r i S a f i Y u r t i ç i Hasıla
Gelir G r u b u
(USA = 100)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Alım Gücü
Paritesi
Döviz
Kuru
Döviz K u r u
Sapma Endeksi
4.8
8.7
15.6
26.1
46.5
76.5
93.6
2.3
5.4
9.1
16.2
37.3
86.2
109.1
2.1
2.0
1.8
1.7
1.3
0.9
0.9
7 v e y a d a h a az
7-9.9
10-21.9
22-34.9
35-59.9
60-84.9
85 +
KAYNAK: Kravis (1986, ss.9)
TABLO 6
Ü l k e G r u p l a r ı n a G ö r e D a y a n ı k l ı Ü r e t i m Malları F i y a t v e H a r c a m a l a r ı
Üretim Mallarının
G S Y İ H İçindeki
Payı
Ülke Gelir
Grubu
(USA = 100)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
0-14.9
15-29.9
30-44.9
45-59.9
60-89.9
90-100
Nominal
GSYİH
10.7
11.6
10.5
11.9
8.9
6.9
Reel
GSYİH
5.1
8.8
7.5
10.5
11.2
9.9
Fiyatlar
(USA = 100)
Dayanıklı
Üretim
GSYİH
Malları
130.1
105.6
135.8
116.4
125.8
100.0
NOT: Reel GSYİH alım gücü parltesinme göre hesaplanan GSYİH'dir.
KAYNAK: Kravis (1986, ss.16)
40.7
51.7
64.5
73.6
107.4
100.0
Nisbi
Fiyatlar
3.20
2.04
2.11
1.58
1.17
1.0
- 139 TABLO 7
Ü l k e G r u p l a r ı n a G ö r e H i z m e t l e r i n P a y ı v e Fiyatı
Ülke
Gelir
Grubu
1
2
3
4
5
6
Hizmetlerin GSYİH
İ ç i n d e k i Payı
Dünya
Ülke
Ortalama
F i y a t l a r ı y l a Fiyatlarıyla
22.2
28.4
27.3
25.6
36.8
43.9
33.8
31.7
31.8
30.3
31.2
32.3
Mallar
Fiyat Seviyeleri
Hizmetler
57.2
65.9
83.1
94.0
119.0
100.0
20.7
34.1
41.2
46.3
94.6
100.0
GSYİH
40.6
51.7
64.7
73.5
107.5
100.0
KAYNAK: Kravis (1986, ss.17).
TABLO 8
R e e l G S Y İ H T a h m i n l e r i , 1 9 8 0 M u t l a k Farkı
Alım
Gücü
Paritesi
Ülke
Portekiz
Yunanistan
Finlandiya
Norveç
Kanada
(1)
34.4
43.8
77.9
98.9
102.1
Kestirme
Yaklaşım
(2)
Dünya
Bankası
(3)
38
49
71
90
93
20
36
84
111
88
(2H1)
3.6
5.2
6.9
8.9
9.1
(3)-(1)
14.4
7.8
6.1
12.1
14.1
KAYNAK: Kravis (1986, ss.19).
Ayrıntılı t ü k e t i c i h a r c a m a l a r ı m e v c u t o l m a d ı ğ ı n d a n ü r e t i m y o l u n d a n y a p ı l a n g a y r i
safi milli h a s ı l a r a k a m l a r ı k u l l a n ı l a r a k T ü r k i y e için k a b a bir alım g ü c ü v e reel G S M H
(alım g ü c ü p a r i t e s i n e d a y a n a n ) t a h m i n i yapılabilir. P a i g e v e B o m b a c h (1959) t a r a ­
f ı n d a n g e l i ş t i r i l e n k a t m a d e ğ e r y ö n ü n d e n t a h m i n d e k i s o r u n girdi v e çıktılar için iki
ayrı deflator kullanılması g e r e k t i ğ i n d e n kaynaklanmaktadır. İkinci olarak t a h m i n i m i z d e
1 9 6 8 yılı b a z o l a r a k a l ı n d ı ğ ı n d a n iki ü l k e d e fiyatlar o yıl için 1 o l m a k t a d ı r . Dolayısı
ile s o n u ç l a r m u t l a k o l a r a k d e ğ i l , nisbi olarak d e ğ e r l e n d i r i l m e l i d i r l e r .
Q- sektörel üretim
P- fiyat
u- A B D
t- T ü r k i y e ' y i s i m g e l e m e k t e d i r .
K u l l a n ı l a n y ö n t e m i n bir ü l k e d e ü r e t i m e n d e k s i o l u ş t u r u l m a s ı n d a n f a z l a bir farkı
y o k t u r . Ağırlık o l a r a k d a diğer ülkenin fiyatları d a kullanılır. B u n a göre:
E
5^
I]
X)
Qu Pu - A B D fiyatları ile A B D üretimi
Q u Pt - Türkiye fiyatları ile A B D üretimi
Qt P y - A B D fiyatları ile Türkiye üretimi
Qt Pt • Türkiye fiyatlarıyla Türkiye üretimi
1 9 8 0 yılında Türkiye'deki üretimin (tüketimin) A B D ' d e k i üretime (tüketime) oranı
A
= ^ ^ =
EQuPu
^ ^ =
2577.2
^ Q t Pt
0.1810
4301.1
B=
=
EQu
Pt
0.1685
25520.1
T ü r k i y e v e A B D fiyatları ile ağırlıklandırılmış m i k t a r oranlarının g e o m e t r i k o r t a l a ­
ması ( V ÂB~
) F i s h e r ideal e n d e k s i n i verir.
F= v'AB=
. 1746, m u k a y e s e l e r d e k u l l a n ı l a n b u e n d e k s t i r .
E ğ e r A B D = 100 ise T ü r k i y e = 17.46 olacaktır.
1968 yılında iki ü l k e n i n fiyatları d a b i r e eşit o l d u ğ u n d a n , d e ğ e r aynı olacaktır.
S Q t Pu _
109
=
^Qu
Pu ~
EQtPt
Z Qu Pt
0.1254
868.9
109
=
0.1254
868.9
1 9 6 8 - 1 9 8 0 d ö n e m i n d e T ü r k i y e 1 2 . 5 4 ' d e n 1 7 . 4 6 ' y a y ü k s e l m i ş t i r . N i s b i bir i l e r l e m e
s ö z k o n u s u d u r . B a z yılındaki fiyatlar o l m a d ı ğ ı n d a n a n c a k 1 9 6 8 yılına g ö r e d e ğ i ş m e ­
d e n s ö z edilebilir.
R e e l G S M H (alım g ü c ü p a r i t e s i n e d a y a n a n ) h e s a p l a n d ı k t a n s o n r a alım g ü c ü pari­
tesi h e s a p l a n a b i l i r . İki ü l k e ağırlıkları o l a r a k m i k t a r l a r d ü ş ü n ü l ü r s e :
^
C=
V PtQu
' " =
E PuQu
E P t Qt
D=
25520.1
= 9.90
2577.2
4301.1
±^-^J
E P u Qt
Fisher E n d e k s i
=
9.22
466.44
E=VcD=
9.55
Harcamalar biliniyorsa sadece bir grup için hesap yapmak yeterlidir. Diğer grup
daha sonra türetilebilir.
D =
SQtPt
/ A
Z Q u P„
T a b l o 10 kestirme yaklaşımla yaptığımız t a h m i n l e r i de vermektedir. B u n a göre 1985
yılında T ü r k i y e ' d e kişi b a ş ı n a G S M H 3 9 7 2 dolardır. Bu r a k a m 1968 yılında 1 4 9 1 , 1 9 7 9
yılında 4 9 9 2 , 1980 yılında ise, 4 6 3 3 o l a r a k h e s a p l a n a b i l i r .
TABLO 9
İktisadi F a a l i y e t Kolları İtibariyle G a y r i S a f i M i l l i Hasıla ( 1 9 6 8 Fiyatlarıyla)
A B D ( M i l y a r $)
Defla1968
1980
tör
Tarım
Madencilik
İmalat
İnşaat
Ulaştırma +
Enerji
Ticaret
Bankacılık
Kişisel H i z m e t
+ Konut
Sahipliği
Devlet
Hizmetleri
GSYİH
GSYİH
(Cari)
Türkiye (Milyar TL.)
Defla1968
tör
1980
Qu Pt
Qt Pu
117.0
18.62
79.04
39.6
25.0
15.3
242.8
41.3
31.3
19.2
317.8
39.5
2.5
4.9
1.9
3,0
31.7
1.9
21.4
7.4
46.8
3.8
41.6
13.2
20.1
16.9
23.3
16.5
629.13
324.48
7404.7
651.8
74.0
144.4
123.8
120.8
206.5
200.9
1.9
2.0
2.0
9.9
12.2
3.0
22.6
27.1
7.0
22.4
24.6
17.0
2705.9
5079.9
3415.3
42.94
54.2
14.0
94.2
145.5
2.4
11.5
21.6
20.3
2953.7
51.84
108.1
868.9
128.0
1209.5
2.4
2.1
10.0
109.0
20.5
204.2
18.4
21.1
2355.2
25520.1
49.20
466.4
868.9
2577.2
109
4301.1
T A B L O 10
Kişi B a ş ı n a G S M H K a r ş ı l a ş t ı r m a l a r ı
Âlım
Gücü
D ö v i z K u r u n a G ö r e ($)
Paritesine
Kestirme
Göre
Yalclaşıma
Türkiye
Türkiye
Göre
Kişi Başına
Türkiye
A B D ( A B D = 100) ( A B D = 100) ( A B D = 1 0 0 ) G S M H ($)
1968
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
368.9
1236.5
1416.6
1327.7
1281.8
1133.4
1039.2
984.7
1041.0
4351.6
9857.9
10943.2
11786.4
12872.0
13138
13967
15357
16333
8.48
12.54
12.95
11.26
9.96
8.63
7.44
6.41
6.37
12.54
17.46
34.27
44.08
45.62
39.31
35.24
30.54
27.88
24.46
24.32
1 491
4345
4992
4633
4536
401 2
3894
3756
3972
KAYNAKLAR
Beckerman, Wilfred, I n t e r n a t i o n a l C o m p a r i s o n s of Real Income. OECD, 1966.
Bulutay, T., Y.S.Tezel, N.Yıldırım, Türkiye Milli Geliri 1923-1948, S.B.F. Yayınları, Sevinç Matbaası,
Ankara, 1974.
Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE), Türkiye Milli Geliri ve Harcamaları 1948-1972. Yayın No: 680, Ankara,
1973.
DİE, Türkiye Milli Geliri, 1962-1977. Ankara, Ocak 1978.
DİE, Türkiye İstatistik Yıllığı, 1983. Yayın No: 1040, Ankara, 1983.
DİE, Aylık İstatistik Bülteni, 1985, V.Ankara, Haziran, 1985.
İstanbul Sanayi Odası, 1986 Yılı Başında Türkiye E k o n o m i s i , Araştırma Dairesi Yayın No: 1986/2, İs­
tanbul, 1986.
Gilbert, Milton, Irving B.Kravis, A n International C o m p a r i s o n of National P r o d u c t s a n d t h e Purcha­
s i n g Power C u r r e n c i e s , OEEC. 1954.
Gilbert, M. and Associates, C o m p a r a t i v e National P r o d u c t s a n d Price Levels, Paris, OEEC, 1958.
Kravis, I.B., "Comparative Studies of National Incomes and Prices", J o r u n a l of E c o n o m i c Literature,
March 1984, 1-39.
Kravis, I.B., " T h e Three Faces of the International Comparison Project", T h e W o r l d Bank Research
Observer. Vol.1, N o . 1 , January 1986, 3-26.
Kravis, I.B., A.W.Heston, R.Summers, International C o m p a r i s o n s of R e a l . P r o d u c t a n d P u r c h a s i n g
Power. Johns Hopkins University Press, Baltimore, 1978.
, W o r l d P r o d u c t a n d I n c o m e , Johns Hopkins Uni. Press, Baltimore, 1982.
Kravis, Z.Kenessey, A.W.Heston, R.Summers, A S y s t e m of International C o m p a r i s o n s of Gross Pro­
d u c t a n d P u r c h a s i n g Power, Johns Hopkins University Press, Baltimore, 1975.
Özmucur, Süleyman, " M i l l i Gelirin Dolarla İfade Edilmesindeki Sakıncalar" TÜSİAD E k o n o m i k Araştır­
maları, 1986, ss. 17-25.
Paige, D., G.Bombach, A C o m p a r i s o n of National O u t p u t and P r o d u c t i v i t y in t h e U n i t e d K i n g d o m
and t h e United States, Paris, OEEC, 1959.
Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği (TÜSİAD), 1986 Yılına Girerken Türk E k o n o m i s i . Yayın No: •
TÜSİAD-T/86.1.84. İstanbul
TÜSİAD, The T u r k i s h E c o n o m y , 1982.
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Ocak 1986 İstatistik ve Değerlendirme Bülteni. Ankara: Nisan
1986.
W a r d , Michael, P u r c h a s i n g Power Parities and Real E x p e n d i t u r e s in t h e OECD, Paris, 1985.

8 Haziran 1987

TC esmî Gazete - Resmi Gazete

TT.1:Layout 1 - Kentiçi Toplu Taşıma

Semavi Dinlerin “Kutsal” Bilinen Kitapları

ilköğretim kurumlarının mali yönetimi

Dogurganlik_Orani

IHRACAT STRATEJILERI-izmir-2014