kktc katı atık yönetim planı

K.K.T.C. KATI ATIK YÖNETİM PLANI
1
Giriş
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, katı atık yönetiminde ciddi sorunlar bulunmaktadır. Bu sorunlar,
çevre ve halk sağlığı üzerinde potansiyel olarak önemli bir etki yapmaktadır. Bu nedenle katı atık
yönetim sisteminde acil olarak geniş kapsamlı iyileşme planları ve uygulamaları gerektirmektedir.
Ülkemizde genel olarak çevre bilincine baktığımız zaman, halk ve diğer ilgililer arasında, katı atık
sorunları ve bunların etkisine dair yeterli farkındalık yoktur ve bu anlamda katı atık yönetiminin
önceliğini arttırmak önemlidir.
1.1
Kuzey Kıbrıs’ta katı atık yönetiminin bugünkü durumuna genel bakış
K.K.T.C.’te bugünkü katı atık yönetim sistemi genel anlamı ile aşağıdaki özelliklere sahiptir:
 Kuzey Kıbrıs için atık mevzuatı kapsamlı değildir; bugünkü ve gelecekteki atık yönetim
sistemlerini kapsayan daha ayrıntılı mevzuata ihtiyaç vardır. Ayrıca, gelecekteki AB mevzuatıyla
uyumlu olarak mevzuat geliştirilmesi gerekmektedir.
 İzleme ve yaptırım faaliyetleri iyileştirilmeli ve potansiyel çevre kirlenmesini kontrol etmek için
daha çok kaynak tahsis edilmelidir.
 Katı atık yönetimiyle ilgili görev ve sorumluluklar net değildir. Bu durum bazı verimsizliklere yol
açmaktadır. Örnek olarak, mevcut atık toplama sisteminin bazı olumlu tarafları olsa da, 28
belediyenin çoğu kendi atık toplama işlerini kendisi yapmakta ve toplama amacıyla kullanılan
taşıtlar ve giderme alanlarının ortaklaşa kullanımı sınırlı kalmaktadır. Ölçek ekonomileri nedeniyle
katı atık yönetiminde daha çok işbirliği yapılmasının, ekonomik ve çevresel avantajları olacaktır.
 Toplama hizmeti almayan bazı kırsal bölgeler olmakla birlikte, hizmet edilen nüfus yönünden, atık
toplama hizmetlerinin kapsamı iyi durumdadır.
 Üretilen atık miktarı ve atık yönetiminin başka unsurları hakkında çok az bilgi ve veri mevcuttur.
Eldeki verilerin bir merkezde toplanması ve düzenlenmesi söz konusu değildir. Bu durum, atık
yönetiminin planlamasını zorlaştırmaktadır.
 Çevrenin ve halk sağlığının yeterince korunmamasında en büyük eksiklik, atık bertarafı
konusundadır. Bertaraf alanlarının çoğu, herhangi bir yönetim olmaksızın, vahşi çöplükler
niteliğinde olup, atıklar ve çöpler bu alanlarda etrafa yayılmış haldedir. Bertaraf alanlarının bir
tanesi hariç tümünde sızıntı sularının etkilerini azaltmak için yalıtım mevcut değildir. Ülkemizde
sadece Dikmen çöp alanın bir kısmında düzenli depolama alanı bulunmaktadır. Ancak bu alanda da
özellikle son yıllarda istenilen düzenli depolama işletimi yapılamamaktadır.
 Septik çukurlarndan gelen atık sular genellikle çöp alanlarına dökülmektedir ve bu da halihazırda
ciddi olan çevre, sağlık ve güvenlik riskleri artırmaktadır.
 Geri kazanılabilen malzemeler için piyasa talebi olmadığından günümüzde düzenli geri dönüştürme
faaliyetleri pek yoktur. K.K.T.C.’nin tanınmamış olaması ve izolasyonlar altında olması bu tip
atıkların ihracatını da büyük oranda kısıtlamaktadır.
 Ayrıca, üretilen atıkların büyük bir kısmı biyolojik olarak ayrışabilen atıklardan oluştuğu için,
atıklardan kompost elde etme potansiyeli vardır. Ancak, halen bu yöndeki girişimlerin sayısı da
fazla değildir.
 Katı atık yönetim sisteminin başlıca noktası finansman ve maliyetin geri kazanımıdır. Halen,
belediyelerin çoğu, mevcut atık yönetim maliyetlerinin sadece % 30 kadarını karşılayan tarifeler
üzerinden tahsilat yapmaktadır. Ancak, mevcut atık giderme maliyetleri çok küçüktür. Daha yüksek
atık bertaraf standartları nedeniyle gelecekteki atık yönetim sistemi, bugünkü sisteme göre çok daha
maliyetli olacaktır. Bütün işletme maliyetlerini karşılamak ve ayrıca devam eden yatırımlar için
gelir sağlamak amacıyla finansal yönetim ve maliyet geri kazanım sistemlerinin geliştirilmesi
elzemdir. Sürdürülebilir bir katı atık yönetim sistemi ancak bu iyileştirmelerin yapılmasıyla
mümkün olacaktır.
 Kuzey Kıbrıs’ın siyasi durumu belirsiz olup bu durum, atık ihracatı üzerindeki kısıtlamalar gibi, katı
atık yönetiminin bazı unsurlarını etkilemektedir. Bundan başka, Kuzey Kıbrıs’ı önemli sayıda turist
ziyaret etmekte, bu nedenle bazı bölgelerde yıl boyunca üretilen atık miktarları büyük ölçüde
değişmektedir.
Kuzey Kıbrıs’ta katı atık yönetiminin iyileştirilmesine yönelik bir strateji geliştirmek ve uygulamak
için acil bir ihtiyaç vardır ve bu plan işte böyle bir stratejiyi sunmaktadır.
2
K.K.T.C. Katı Atık Yönetiminin İlkeleri
Katı Atık Yönetim Planının geliştirilmesinde esas alınacak temel ilkeler aşağıda verilmiştir.
2.1
AB politikasıyla ve mevzuatıyla uyumlu olma
Kuzey Kıbrıs’ta katı atık yönetimi planının geliştirilmesinde, gelecekteki atık mevzuatı ve
standartlarının bugünkü ve gelecekteki AB politikası ve mevzuatıyla uyumlu olmasını temin etmek
önemlidir.
2.1.1
Atık hiyerarşisi
Stratejinin teknik çözümleri, geri dönüştürme, kompostlama ve bertarafın yanı sıra, atık depolama,
toplama ve taşıma işlemlerini kapsar. Bu kapsamda, yeni bir düzenli depolama alanı geliştirilmesi,
mevcut bertaraf alanlarının etkili bir şekilde yönetimi, kapatılması ve ıslah edilmesi, yasadışı çöp
alanlarının temizlenmesi vardır. Bu ayrıntılı teknik çözümler aşağıdaki atık hiyerarşisi içinde
planlanmalıdır. Hiyerarşi içinde, en aza indirgeme, yeniden kullanma ve geri dönüştürme/
kompostlaştırma kesinlikle arıtma ve bertarafa tercih edilir.
Atık hiyerarşisi
2.1.2
Ödenebilirlik ve maliyetin geri alınması
Finansal yönetim ve maliyetin geri alınması katı atık yönetim sistemlerinde en önemli konudur.
Gelecekteki katı atık yönetim sisteminin planlanmasında bütün maliyetlerin geri alınmasını temin
etmek elzemdir. Daha yüksek işletim maliyetlerini karşılamak için atık yönetim ücretlerinin artması
gerekecektir. Sistemin finansal yönleri atık yönetim hiyerarşisi ve nihayetinde “kirleten öder” ilkesine
göre planlanmalıdır.
Kuzey Kıbrıs’ta mevcut katı atık yönetim sistemiyle ilgili finansal yönetim ve maliyet geri alım
durumunun zayıf olması dikkate alındığında, yeni altyapı için ayrıntılı planlar geliştirilmesinde
işletimin ödenebilirliğini göz önünde tutmak mutlaka gereklidir. Ödenebilir tarifler belirlenmesi ve
bunların işletim maliyetlerini tamamen karşılaması önemlidir.
2.2
Yerel çözümler
Ödenebilirlik konusuyla bağlantılı olarak, yerel duruma uygun yerel çözümler geliştirilmesi de
elzemdir. Kapasite, farkındalık, bilinç ve kültürel yönler ile ilgili mevcut durumu dikkate alarak, pratik
atık yönetim iyileştirmelerinin gerçekçi süreler dahilinde planlanması gerekmektedir.
2.3
Gelecekteki siyasi durum
Kuzey Kıbrıs’ta gelecekteki katı atık yönetim sistemi planlanırken, ileride Kıbrıs’ın yeniden
birleşebileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bunun gerçekleşmesi halinde, ölçek ekonomileri
nedeniyle, Kuzey ve Güney Kıbrıs’ın atık yönetim altyapılarını ortaklaşa kullanması büyük faydalar
getirecektir.
K.K.T.C. Katı Atık Yönetimi Çerçevesi
3
Kuzey Kıbrıs’ta iyileştirilmiş katı atık yönetimi çerçevesinin ana bileşenleri aşağıda belirtilmiştir.
Planın uygulanması esnasında, birbirleriyle bağlantılı olan bu bileşenlerin hepsinin birlikte ele
alınması şarttır. Her bileşenin önemi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
3.1
Katı Atık Yönetim Çerçevesinin Ana Bileşenleri
1. Mevzuat ve yürütme
2. Kurumsal
güçlendirme ve
kapasite geliştirme
3. Veri yönetimi ve
kullanımı
4. Atık toplama ve
taşıma
5. Yeniden kullanma
ve geri dönüştürme
6. Ayrışabilen biyolojik
atıkların yönetilmesi
7. Atık giderme
8. Finansman ve
9. Bilinçlendirme,
eğitim ve katılım
maliyet geri alımı
Katı atık yönetimi (KAY) çerçevesinin ana bileşenlerinin genel açıklaması
1.
Mevzuat ve
yaptırım
 Kuzey Kıbrıs’ta KAY konusunda, zaman içinde AB politikası ve mevzuatıyla
uyumlulaşma dahil olmak üzere, daha kapsamlı mevzuat geliştirmek şarttır.
 İzleme ve yaptırımın güçlendirilmesi önemlidir.
2.
3.
4.
5.
6.
Kurumsal
güçlendirme ve
kapasite geliştirme
 28 ayrı belediyeden her birinin kendi bölgesi için atık yönetimini kendi başına
Veri yönetimi ve
kullanımı
 KAY planlarının güvenilir veriler temelinde hazırlanabilmesi için, KAY üzerine
Atık toplama ve
taşıma
 Atık toplamayla ilgili verimsizlikler giderilmeli, bu kapsamda belediyeler arasında
Yeniden kullanma
ve geri dönüştürme
 Atık malzemelerin yeniden kullanımı ve geri dönüştürülmesi, örnek olarak düzenli
Biyolojik olarak
ayrışabilen atıkların
yönetilmesi
 Sera gazı çıkışlarını azaltmak için, çözünebilir biyolojik atıkların düzenli
yapmasıyla ilgili büyük verimsizlikler sorumluluk ve rollerdeki iyileşmenin bir
parçası olarak ele alınmalıdır.
 Teklif edilen KAY programının başarılı ve sürdürülebilir olması için, ÇKD ve
belediyeler arasında işbirliği yanı sıra belediyeler arası işbirliği de gereklidir.
bilgi ve verilerin tutarlı biçimde toplanması ve tek merkezden düzenlenmesi
önemlidir.
daha çok işbirliği yapılmalı, daha uyumlu taşıt ve konteynır sistemleri
geliştirilmelidir.
 Rekabetçi çerçevelere ilişkin verimlilikleri sağlamak için özel sektör katılımı teşvik
edilmelidir.
depolamanın ömrünü uzatmak ve doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı azaltmak gibi
çevresel ve finansal yararlar getirir.
 Yeniden dönüşüm piyasasını geliştirmek için politika ve ekonomik araçlar
uygulanması gerekir.
 Cam, metaller, kağıt, karton, plastik, inşaat atıkları gibi maddeler geri dönüşüm
potansiyeline sahiptir.
depolamadan uzak tutulması yönünde güçlü bir uluslararası eğilim vardır.
 Kuzey Kıbrıs’taki atık akımları içinde çözünebilir biyolojik atıkların (örnek olarak
yeşil atıklar, gıda atıkları) oranı yüksektir.
 Bu atıkların işlenmesi için en uygulanabilir seçenek kompostlama olabilir.
7.
Düzenli depolama
 Kuzey Kıbrıs’taki mevcut KAY sisteminde en büyük eksiklik atık bertaraf
konusundadır.
 Çevre koruma ve işletme yönetimi bakımından yüksek standartlara sahip bir sıhhi
düzenli depolama tesisi geliştirmek yönetim planının çok önemli bir parçasıdır.
 Vahşi depolama alanlarının kapatılması ve ıslah edilmesi gerekir.
8.
Finansman ve
maliyet geri alımı
 Sürdürülebilir bir KAY sisteminin geliştirilmesinde atık yönetim planının temel
bileşeni finansman ve maliyet geri alımıdır.
 Başka uygulanabilir finansal araçlar yanı sıra, ödenebilirliği dikkate alarak,
gelecekteki tarife artışlarının planlanması ve uygulanması gerekir.
9.
Bilinçlendirme,
eğitim ve katılım
 Aşağıdakiler dahil, KAY konusunda bilinçlenmeyi yükseltmek şarttır:
 İyileştirilmiş KAY’nin faydalarının gösterilmesi.
 Ücret artışları üzerine beklentilerin ve hizmetlerdeki iyileşmelerin beklenen
sürelerinin yönetilmesi.
 KAY hizmetlerinin iyileştirilmesinde halkın katılımını arttırmak.
10. Özel Atık
Akımlarının
yönetimi
 Özel atık akımlarının ayrı olarak ele alınması ve değerlendirilmesi çok önemlidir.
 Özel atıkların ayrı olarak toplanması, arıtılması ve bertarafı, mümkün olduğunda
geri dönüştürülmesi ve atıklar konusunda eğitim ve bilinçlendirme gereklidir.


Download Report