BURHAN-ı KATI'
la dığı Farsça- Türkçe Lugat Gencine-i
Güttar Ferheng-i Ziya (I-XI. fasikül, istanbul 1944 - ı 95 ll. büyük ölçüde Asım
Efendi'nin bu tercümesine dayanmak-
Ancak
konu adı bulunmadı
ğı için naşir köşeli parantez içinde verdiği başlıktarla bu eksikliği gidermeye
tadır.
çalışmıştır.
Asım
Efendi, Tibyan-ı Nafi' der Terceme-i
Burhan-ı Katı', Bulak 1251; Cemaleddin, Osmanlı Tarih ve Müverrihleri (Ayfne-i Zure{a),
İstanbul 1314, s . 65 -66; Osmanlı Müelli{leri, 1,
375; Orhan Şaik Gökyay. "Burhan-ı Kiih' Çevirisinin Türkçe Açısından Önemi", Ömer
Asım Aksoy Armağanı, Ankara 1978, s. 125
vd. ; M. Fuad Köprülü. "Asım", İA, I, 666-667;
Hidayet Nuhoğlu , "Burhan-ı Kaah"', TDEA, ı .
476-477.
ÜRHAN
BURHAN
ŞAiK GÖKYAY
ŞAH
Ahmednagar ve Devıetilbiid'da
hüküm süren
Nizamşilhiler hanedamndan
(1491- 1633)
iki hükümdarın adı
(bk. NİZAMŞAHILER).
L
1
_j
el -BURHAN fi
ULÜMİ'I-KUR'AN
1
( ..;ıl;JI ~js.. <i ..;ıl.ı._r.ll )
Zerkeşi'nin
L
(ö. 794 / 1392)
·Kur'an ilimlerine dair eseri.
_j
Mukaddimesinde, kendisinden önceki
alimierin hadis metodolojisinde olduğu
gibi Kur'an ilimlerinin bütün konularını
ihtiva edecek tarzda bir eser yazmadık
larından söz ederek bu alandaki ihtiyaca cevap vermek gayesiyle bu kitabı telif ettiğini belirten Zerkeşf, eserini "nev"'
adını verdiği kırk yedi bölüme ayırmış ,
bunlardan her birinin, derinliğine incelenmesi halinde bir örnrün yetmeyeceği
kadar geniş ve önemli olduğunu söylemiştir. Esbabü'n-nüzül, el -vücüh ve'nnezair. fevasılü'l-ayat, müteşabihat, mübhemat, fevatihu's-süver, havatimü's-süver, garfbü'l-Kur'an, ahkamü'l-Kur'an,
mütevatir ve şaz kıraatler, resmü'l-mushaf, adabü tilaveti'l-Kur'an, emsalü'l~
Kur'an, nasih ve mensuh, i'cazü'l-Kur'an
vb. Kur'an ilimlerinin önemli konuları kitapta müstakil birer bölüm halinde iş
lenmiştir. Kur'an'ın üslüp özellikleriyle
Kur'an'daki harf ve edatlara ayrılan bölümler, eserin en geniş bölümlerini meydana getirir.
Genellikle her nev'in giriş kısmında daha önce aynı konuda telif edilmiş önemli
eserler hakkında bilgi verilir. Sık sık "fasıl " , "faide" (veya fevaid), "tenbih ", "me-
434
başlıklara rastlanır.
bunların çoğunda
Konuları işleyişindeki
BİBLİYOGRAFYA :
Iii
sele" gibi ara
nisbf dağınıklık,
ilk eserlerden biri
olmasından kaynaklanmaktadır. Süyütf'nin, hocası Muhammed el-Kafiyeci'den (ö. 879 / 1474 ) naklettiğine göre Kafiyeci et- Teysir adıyla bu ilim dalında ilk
müstakil eseri kendisinin yazdığım söylerken. Katib Çelebi ve Taşköprizade'nin
de belirttiği üzere, Zerkeşi'nin bu eserinden habersiz olduğunu ortaya koymuştur. Süyütf. Kur'an ilimleri sahasın
da el-Burhan if 'ulUmi'l-Kur'an'dan
daha meşhur olan et- İt]f.iin .ii 'ulUmi'l~ur' an adlı eserini telif ederken bu eserden geniş ölçüda faydalanmıştır.
el-Burhan if 'ulUmi'l-~ur' an Muhammed Ebü 'l-Fazl İbrahim ' in tahkikiyle dört cilt halinde neşredilmiştir (Kahire 1376).
bu sahada
yazılmış
BİBLİYOGRAFYA:
Zerkeşi.
el-Burhan, I, 1-9 ; Kiifiyeci. et- Teysir {f l<:ava'idi 'ilmi't-te{sfr (nşr. ve tre. İ smail
Cerra h oğlu ). Ankara 1974, s. 2 ; a.e., naşir ve
mütercimin girişi, s. -9, 46 ; Süyüti, e l·İtkan, l,
4-5; Taşköprizade, Mi{tat:ıu 's-sa'fide, ll, 127;
Keş{ü'z-zunan, I, 240 -241, 520 ; Brockelmann,
GAL Suppl., ll, 108; Ma'a'l ·Mektebe, s. 396 397.
Iii
SUAT YILDIRIM
el-BURHAN fi USÜLİ'I-FIKH
( .wl\J_,...I ı.} ..;ıl.ı._,.:JI )
İmilmü'I-Haremeyn ei-Cüveyni'nin
L
(ö. 478 / 1085)
usUl- i fıkha dair eseri.
_j
Ehl-i sünnet alimleri tarafından ketammetoduyla yazılmış fıkıh usulü kitapları içinde Şafii'nin er-Risale 'sinden
sonra günümüze kadar gelebilen en eski eser olup bir mukaddime ile yedi bölümden (kitab) ibarettir. Mukaddimede
usül-i fıkhın tarifinden sonra hüsün-kubuh, teklif ve ilim konuları ele alınmıştır.
Birinci bölümde önce beyan konusunda
bilgi verilmekte, ardından emir, nehiy,
şer'f hükümler. am, has, nas, zahir, mücmel, mutlak ve mukayyed kavramları ele
alınmaktadır. Yine bu bölümde mütevatir ve vahid haber, cerh ve ta'dfl, mürsel
ve müsned hadis ve hadis rivayeti konularına yer verilmiştir. İkinci bölüm icmaa, üçüncü bölüm kıyasa ayrılmıştır.
Dördüncü bölüm istidlal, beşinci bölüm
tercih hakkındadır. Tercih bölümünde
cıların
birbiriyle çatışır gibi görünen delillerden
hangisinin tercih edileceği meselesi üzerinde durulmaktadır. Ayrıca nesih konusu da bu bölümde ele alınmıştır. Cüveynf başlangıçta el- Burhan 'a ictihad
ve fetva bölümlerini de eklerneyi düşün
düğü halde (el-Burhan, I, 563) sonradan
bu konuları müstakil eserler halinde kaleme almayı tercih etmiştir. Ancak el Burhô.n'ın Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi'ndeki nüshasına (lll Ahmed, nr.
1321) bu iki bölüm sonradan zeyil olarak ilave edilmiştir. Eserin tenkitli neş
rini yapan Abdülazlm ed-Dfb, bu nüshayı esas alarak ictihad ve fetvaya dair kitapları el-Burhô.n'ın zeyli olarak neşret
miştir (II , 1315-1366). Eser zeyille birlikte yedi bölümden oluşmaktadır.
Cüveynf eserinde Ebü Hanffe, Şafif, Davüd ez-Zahiri, Ebü'l-Hasan el-Eş'arf, Sayraft, Bakıllanf, Ebü Bekir ed-Dekkak, İbn
Fürek, Ebü İshak el-İsferayfnl gibi birçok imarnın görüşlerini kaydederek onlardan faydalanır, gerekli yerlerde onlara itiraz eder ve sonunda kendi kanaatini belirtir. Cüveynf amel yönünden Şa
fii. itikad yönünden Eş'arf olmasına rağ
men özellikle el-Burhan'da birçok meselede imamlarına muhalefette bulunmuş , bazı konularda ise hiçbir imama
tabi olmadan kendi ictihadına göre hareket etmiştir. Mesela İslam ' dan önceki
şeriatiara uyma mecburiyetinin bulunmadığı (1, 503-504), namazı terkedenin öldürülmesinin gerekmediği O. 1222). Kur' an ' ın
hadiste neshinin mümkün olduğu (1 , 1307)
gibi görüşleriyle Şafii'ye karşı çıkmıştır.
ilmin hakikati ve tarifi (l, ı ı 5). kudretin
fiile mukareneti (l, 216-277; bk. isTiTAAT)
ve umum ifade eden lafzın hususi bir sigasının bulunup bulunmad ı ğı gibi konuları da O. 320) Eş'arf'nin görüşleriyle karşılaştırarak tartışmış ve ona muhalefet
etmiştir. öte yandan Cüveynl, kelam ve
usul alimi Bakıllanf'ye özel bir değer vermiş olmakla birlikte zaman zaman onun
görüşlerine de karşı çıkmıŞtır. Emir sigası ve bu siganın gerektirdikleri, gaspedilen bir arazide kılınan namaz, müş
terek lafzın ve istisnanın hükümleri, tevatürde muteber olan sayı, mürsel olan
haberle amel etmenin hükmü, icmaın
tahakkuku için muteber olan zaman,
neshin hakikati ve mahiyeti, taklidin hakikati gibi konular bunlardandır.
el-Burhô.n, fıkıh usulü ve İslam düşün
cesinin en önemli bilgi kaynaklarından
dır. Ayrıca eser, kitapları ve dolayısıyla
düşünceleri günümüze kadar ulaşmayan
birçok usulcü ve ilim adamının görüşle-
© Copyright 2024 Paperzz
