GÜNGÖR, İ. Hulusi – SEVİNÇ, Berna-MİLAS HALI

635
MİLAS HALI DESENLERİNİN
SINIFLANDIRILMASI VE YAYINLANMAMIŞ
MADALYONLU MİLAS HALILARININ TANITILMASI
GÜNGÖR, İ. Hulusi
SEVİNÇ, Berna
TÜRKİYE/ ТУРЦИЯ
ÖZET
Milas sadece ince ve geniş suları (bordürleri) kullanmak suretiyle halı
deseni düzenlemeleri (kompozisyonları) ortaya koyabilmiş nadir halı dokuma bölgelerinden biridir. Bu bakımdan zengin su yanışlarına (motiflerine) sahiptir. Bunun yanı sıra bölgede özgün top (elma), göl (rozet) ve
göbek (madalyon) örneklerine de rastlanır. Son zamanlarda bölge halıları pastel renk değerleriyle (tonlarıyla) üretilmekte ise de eski örneklerde
renkler koyu ve doygundur.
Bu tebliğde eski örnekler de dikkate alınarak Milas halılarının biçim düzenlemeleri dizgesel (sistematik) bir sınıflandırmaya tabi tutulmuş ve her
bir tür için birçok örnek gösterime hazırlanmıştır. Sınıflandırmanın ötesinde pek çoğu hiç yayınlanmamış Milas halılarındaki göbeklerin izleyicilere sunulması ve bunlar üzerinde açıklamalar yapılması amaçlanmıştır. Bu
yapılırken gerek suların gerekse göl ve göbeklerin diğer bölgelerdekilerle
nasıl bir etkileşim içinde bulunduğuna ayrıca değinilecek, XVI. yüzyılda
Resmedilmiş Holbein halılarında rastlanan bazı suların üsluplaştırılarak
(stilize edilerek) Bergama ve halılarında Milas halılarına geçtiği görülmektedir. Bunlar örnekleriyle verilmiştir. Ayrıca Milas halılarının desen
düzenlemeleri için özgün bir sınıflandırma şeması önerilmiştir.
Anahtar Kelime: Milas halı desenleri.
ABSTRACT
The Introduction to the Classification of Milas Carpet Designs and
Previously Unpublished Madallion Winning Milas Carpet
Milas is the one of the rare carpet weaving places which has carpet
designs , compositions by using only wide and narrow borders. It has rich
variety of border motifs (yanış). Besides there are a lot of authentic borders
636
such as ball (elma/apple) lake(rosette)and central part (göbek, medallion)
in the area. Although local carpets have been made in pastel tones old
samples were made in dark tones.
In this paper, shape designs of Milas carpets are categorized systemically
by making use of old samples.
A lot of samples were prepared for the presentation show. It is also
aimed to present and explain central parts(göbek) in Milas carpets Which
have never presented in the show so far. Besides, the interaction between
these borders, lake (rosette) central part (medallion) motifs and the other
motifs in other places will be studied later. It has been observed that some
carpet borders which have been seen in Holbein paintings have got through
Milas carpets from Bergama carpets by being stylized these are shown in
details, morcover, an orginal classification shema is suggested for designs
in Milas carpets.
Key Words: Milas carpet designs.
-----
Milas, sadece ince ve geniş suları (bordürleri) kullanmak suretiyle halı
deseni düzenlemeleri (kompozisyonları) ortaya koyabilmiş nadir halı dokuma bölgelerinden biridir. Bu bakımdan zengin su yanışlarına (motiflerine) sahiptir. Bunun yanı sıra bölgede özgün top (elma), göl (rozet) ve
göbek (madalyon) örneklerine de rastlanır. Son zamanlarda bölge halıları pastel renk değerleriyle (tonlarıyla) üretilmekte ise de eski örneklerde
renkler koyu ve doygundur.
Bu tebliğde eski örnekler de dikkate alınarak Milas halılarının biçim
düzenlemeleri dizgesel (sistematik) bir sınıflandırmaya tabi tutulmuş ve
her bir tür için birer örnek gösterime sunulmuştur. Sınıflandırmanın ötesinde, bildiride, ana amaç olarak pek çoğu hiç yayınlanmamış Milas halılarındaki göbeklerin izleyicilere sunulması ve bunlar üzerinde açıklamalar
yapılması düşünülmüştür. Bu yapılırken gerek suların gerekse göl ve göbeklerin diğer bölgedekilerle nasıl bir etkileşim içinde olduğuna örnek olmak üzere, XVI. Yüzyılda resmedilmiş Holbein halılarında rastlanan bazı
suların üsluplaştırılarak (stilize edilerek) Bergama ve Çanakkale halılarından Milas halılarına nasıl geçtiği aşağıdaki örnekte gösterilmiştir.
1. 1 no’lu resim Holbein’ın Elçiler Tablosunu ve bu tabloda yer alan
Anadolu halısını göstermektedir. 2 no’lu resim ise bu tablodan bir ayrıntıyı
vermektedir (Aslanapa,1987: 86). Bu ayrıntıda görülen geniş su (esas bor-
hallar pastel renk deerleriyle (tonlaryla) üretilmekte ise de eski örneklerde renkler koyu ve
doygundur.
Bu teblide eski örnekler de dikkate alnarak Milas hallarnn biçim düzenlemeleri
dizgesel (sistematik) bir snflandrmaya tabi tutulmu ve her bir tür için birer örnek gösterime
sunulmutur. Snflandrmann ötesinde, bildiride, ana amaç olarak pek çou hiç
yaynlanmam Milas hallarndaki göbeklerin izleyicilere sunulmas ve bunlar üzerinde
açklamalar yaplmas düünülmütür. Bu yaplrken gerek sularn gerekse göl ve göbeklerin
dier bölgedekilerle nasl bir etkileim içinde olduuna örnek olmak üzere, XVI. Yüzylda
resmedilmi Holbein hallarnda rastlanan baz sularn üsluplatrlarak (stilize edilerek)
Bergama ve Çanakkale hallarndan Milas hallarna nasl geçtii aadaki örnekte
gösterilmitir.
1- 1 no’lu resim Holbein’n Elçiler Tablosunu ve bu tabloda yer alan Anadolu halsn
göstermektedir. 2 no’lu resim ise bu tablodan bir ayrnty vermektedir (Aslanapa,1987; 86).
Bu ayrntda görülen geni su (esas bordür), 3 no’lu resimde görülen Çanakkale halsnda
aynen kullanlmtr. Bu su Çanakkale bölgesinde üsluplatrlarak bitkisel yanlardan
geometrik yanlara dönütürülmü ve ortaya çkan yeni suya makas suyu denilmitir.
637
dür), 3 no’lu resimde görülen Çanakkale halısında aynen kullanılmıştır. Bu
su Çanakkale bölgesinde üsluplaştırılarak bitkisel yanışlardan geometrik
yanışlara dönüştürülmüş ve ortaya çıkan yeni suya makas suyu denilmiştir.
Resim 1: III. Holbein Tipi Hal
Elçiler Tablosu,1533
Resim 2: Elçiler Tablosu’ndan ayr nt
Makas suyunun biçimi ile bu suyun yarısını oluşturan yarım makas suyuMakas
suyunun
biçimi ile buresimlerde
suyun yarsn oluturan
yarm makas
suyunun 1984:
çizimleri 38).
nun çizimleri
4 ve
5 numaralı
verilmiştir
(Güngör,
4ve5 numaral resimlerde verilmitir (Güngör, 1984; 38).
2
Makas suyunun biçimi ile bu suyun yarsn oluturan yarm makas suyunun çizimleri
4ve5 numaral resimlerde verilmitir (Güngör, 1984; 38).
Resim 4: Makas suyu
Resim 4: Makas suyu
Resim 3: Oklu Hal
Resim 5: Yar m Makas suyu
Yarm makas suyunun içinde kalan üçgen biçimindeki yan Boumlu Mihrapl
Milas hallarnda boum bölgesinde veya ayak basma bölgesinde “hamayl” adyla
Resim 3: Oklu Hal
Resim 5: Yar m Makas suyu
kullanlmaktadr.
Yarım makas suyunun içinde kalan üçgen biçimindeki yanış Boğumlu
Yarmhalılarında
makas suyunun boğum
içinde kalanbölgesinde
üçgen biçimindeki
yan ayak
Boumlubasma
Mihrapl bölgesinMihraplı Milas
veya
Milas hallarnda boum bölgesinde veya ayak basma bölgesinde “hamayl” adyla
de “hamaylı”
adıyla kullanılmaktadır.
kullanlmaktadr.
Resim 7: Hamayl Yan 
Resim 6: Hamayl Milas Hal s (B.Sevinç arivi)
Resim 7: Hamayl Yan 
2- Çanakkale hallarnda kullanlan ve adna “goldür” denilen su hem tekli hem de
çiftli olarak kullanlmaktadr (Güngör, 1984; 37). Bu yanlar 8 numaral resimde
Resim 6:Goldür
Hamayl
Milas Hal
(B.Sevinç arivi)
görülmektedir.
yannn
Milass hallarnn
geni sularnda kullanldna örnek olmak
üzere resim 9’de bir örnek verilmitir. Bu Yana Milas’ta “karnca” denilmektedir..
2- Çanakkale hallarnda kullanlan ve adna “goldür” denilen su hem tekli hem de
çiftli olarak kullanlmaktadr (Güngör, 1984; 37). Bu yanlar 8 numaral resimde
görülmektedir. Goldür yannn Milas hallarnn geni sularnda kullanldna örnek olmak
üzere resim 9’de bir örnek verilmitir. Bu Yana Milas’ta “karnca” denilmektedir..
2. Çanakkale halılarında kullanılan ve adına “goldür” denilen su hem
tekli hem de çiftli olarak kullanılmaktadır (Güngör, 1984; 37). Bu yanış-
638
Resim 7: Hamayl Yan 
lar 8 numaralı resimde görülmektedir. Goldür yanışının Milas halılarının
2- Çanakkale hallarnda kullanlan ve adna “goldür” denilen su hem tekli hem de
geniş sularında
kullanıldığına örnek olmak üzere resim 9’de bir örnek veçiftli olarak kullanlmaktadr (Güngör, 1984; 37). Bu yanlar 8 numaral resimde
Goldür
yannn Milas
hallarnn geni
sularnda kullanldna örnek olmak
rilmiştir. görülmektedir.
Bu
Yanışa
Milas’ta
“karınca”
denilmektedir..
üzere resim 9’de bir örnek verilmitir. Bu Yana Milas’ta “karnca” denilmektedir..
Resim 6: Hamayl Milas Hal s (B.Sevinç arivi)
Resim 8: Tek ve Çift Goldür suyu
Resim 9: Çift Goldür yan l Milas hals
3
Bergama ve Çanakkale bölgelerinde
kullanılan “Çınar yaprağı” isimli
yanış (Deniz, 1997; 24), Milas halılarında da kullanılmaktadır (Aslanapa,
1987; 189). Resim
10 da çınar yaprağı yanışları ve resim 11’de geniş suBergama ve Çanakkale bölgelerinde kullanlan “Çnar yapra
” isimli yan (Deniz,
1997; yaprağı
24), Milas hallarnda
da kullanlmaktadr
(Aslanapa,
1987; 189).
Resim 10 da çnar
yunda çınar
kullanılan
bir Milas
seccadesi
görülmektedir.
Bu yayapra yanlar ve resim 11’de geni suyunda çnar yapra kullanlan bir Milas seccadesi
nışa Milas’ta
“Meşe
yaprağı”
adıyapra
”
verilmektedir.
görülmektedir.
Bu yana
Milas’ta “Mee
ad verilmektedir.
Resim 10: Ç nar yapra
 yanlar
Resim 11: 19. yy Milas seccadesi
Vakflar hal müzesi
Milas hallarnn snflandrlmas yaplrken; aadaki esaslardan hareket edilmitir.
1- Sularn yan yana ya da iç içe çerçeveler halinde dizilii
Milas halılarının
sınıflandırılması yapılırken; aşağıdaki esaslardan ha2- Oluan zeminin genilii
3- Zemin dolgularnn türü
reket edilmiştir.
4- Mihrap biçimi ve says
1. Suların
yaniçiyana
ya da
5- Mihrap,
dolgularnn
türü iç içe çerçeveler halinde dizilişi
6- Özel düzenlemeler
2. Oluşan
zeminin genişliği
sralamadan harekettürü
edilerek Milas Hallarnn düzenlemeleri konusunda yeni bir
3. ZeminBudolgularının
sistematik snflandrma önerilmitir: Bu snflandrma biçimi birer örnekle açklandktan
4. Mihrap
biçimi
ve sayısı
sonra zemini
ister dikdörtgen
biçiminde olsun, ister mihrapl olsun, bu tür hallardan göbekli
(madalyonlu) olanlar hakknda daha çok örnekler verilecektir.
5. Mihrap,
içi dolgularının türü
ZEMN YALNIZ SU SÜTUNU LE OLUAN HALILAR
6. Özel1-düzenlemeler
1.1. Zemininde sadece birkaç su (bordür) sütunu bulunanlar,
1.2. Zemininde yan yana birden çok sayda su sütunu bulunanlar,
Bu sıralamadan
hareket edilerek Milas Halılarının düzenlemeleri ko1.3. Zemini iç içe geni su çerçeveleri ile oluanlar.
nusunda yeni bir sistematik sınıflandırma önerilmiştir: Bu sınıflandırma
2- DKDÖRTGEN ZEMNL HALILAR
biçimi birer2.1.örnekle
sonra zemini ister dikdörtgen biçiminde
Dar Zeminliaçıklandıktan
Hallar
2.1.1. Zemininde çiçek yan olanlar
olsun, ister mihraplı
olsun,
bu
tür
halılardan
göbekli (madalyonlu) olanlar
2.1.2. Zemininde birden çok göl bulunanlar
2.1.3.
Zemininde
tabaka
dolgusu
olanlar
hakkında daha çok örnekler verilecektir.
2.1.4. Zemininde göl (rozet) bulunanlar
2.2. Geni Zeminli Hallar
2.2.1. Zemininde göl (rozet) bulunanlar
2.2.2. Zemininde göbek (madalyon) bulunanlar
639
1. Zemini Yalnız Su Sütunu İle Oluşan Halılar
1.1. Zemininde sadece birkaç su (bordür) sütunu bulunanlar,
1.2. Zemininde yan yana birden çok sayıda su sütunu bulunanlar,
1.3. Zemini iç içe geniş su çerçeveleri ile oluşanlar.
2. Dikdörtgen Zeminli Halılar
2.1. Dar Zeminli Halılar
2.1.1.Zemininde çiçek yanışı olanlar
2.1.2.Zemininde birden çok göl bulunanlar
2.1.3.Zemininde tabaka dolgusu olanlar
2.1.4.Zemininde göl (rozet) bulunanlar
2.2. Geniş Zeminli Halılar
2.2.1.Zemininde göl (rozet) bulunanlar
2.2.2.Zemininde göbek (madalyon) bulunanlar
3. Mihraplı Halılar
3.1. Tek Mihraplı Halılar
3.1.1.Dar ve boğumlu mihraplı halılar
3.1.1.1.Mihrap üstü dolgulu olanlar
3.1.2.Boğumsuz mihraplı olanlar
3.1.3.Geniş tek mihrabı olanlar
3.2. Çift Mihraplı Halılar
3.2.1.Dar mihraplı olanlar
3.2.1.1.Mihrap içi yanışlı olanlar
3.2.2.Geniş Mihraplı Olanlar
3.2.2.1.Mihrap içi sade olanlar (Transilvanya)
3.2.2.2.Mihrap içi tek göllü (rozetli)
3.2.2.3.Mihrap içi çok göllü olanlar
3.2.2.4.Mihrap içi güğümlü (kartuşlu) olanlar
3.2.2.5.Mihrap içi göbekli (madalyonlu) olanlar
4. Değişik Desenli Halılar
4.1. Dokuz göllü halı modeli
4.2. Şişeli halı modeli
Bu sınıflandırma önerisinden sonra, bildirinin başlığında belirtilmiş
olan göbekli (madalyonlu) Milas halılarından bazı örnekler sunulacaktır.
Bu örnekler içerisinde kişisel arşivlerimizdeki halılar henüz yayınlanmamıştır. Bu halılara ait teknik bilgiler örneklerin yanında verilmiştir.
KAYNAKÇA
Aslanapa, Oktay, (1987), Türk Halı Sanatının Bin Yılı. İstanbul: Eren Yayıncılık
86.
Deniz, Bekir, (1997), “Kozak (Bergama) Yöresi Halıları”, Arış Dergisi, 1(2) 2426.
Güngör, İ. Hulusi, (1984), Türk Halıları. Cilt I, İstanbul: Keskin Color, 37-38.
640
1.1. Zemininde birkaç su (bordür)
sütunu bulunanlar
1.3. Zemini iç içe geni su çerçeveleriyle
oluanlar
1.2. Zemininde yan yana birden çok
sayda su sütunu bulunanlar
2.1.1. Zemininde çiçek yan olanlar
6
641
2.1.2. Zemininde birden çok göl
bulunanlar
2.1.4. Zemininde göl (rozet) bulunanlar
2.1.3. Zemininde tabaka dolgusu olanlar
2.2.1. Zemininde göl (rozet) bulunanlar
7
642
2.2.2. Zemininde göbek (madalyon)
bulunanlar
3.1.2. Boumsuz mihrapl olanlar
3.1.1.1. Mihrap üstü dolgulu olanlar
3.1.3. Geni tek mihrab olanlar
8
643
3.2.1.1. Mihrap içi yanl olanlar
3.2.2.2. Mihrap içi tek göllü (rozetli)
olanlar
3.2.2.1. Mihrap içi sade olanlar
3.2.2.3. Mihrap içi çok göllü olanlar
9
644
3.2.2.4.Mihrap içi güümlü (kartulu)
olanlar
4.1. Dokuz göllü hal modeli
3.2.2.5 Mihrap içi Göbekli (Madalyonlu)
olanlar
4.2. ieli hal modeli
10

Download Report