TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

KATRÜ'n-NEDA
KATAAN-ı TEBRIZ)
(ı.S)I.~ wl#)
Hakim Şerefüzzaman
Katran Adudl Tebriz!
(ö. 482/1089'dan sonra)
L
İranlı şair.
Tebriz civarındaki Şadlabad köyünde
Katran kelimesinin şairin adı mı
mahlası mı olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Bazı şiirlerinde ailesinin di h kan
(köy ağası) olduğunu söyleyen Katran'ın
eserlerinden iyi bir öğrenim gördüğü anlaşılmaktad ır. Genç yaşta Gence'de Şed
dadller'den Ebü'l-Hasan All-i Leşkerl'nin
hizmetine girdi. Gence'de ayrıca Ebfı
Mansur Vehsfıdan ve Tiflis Hükümdan
Ebü'l-Fazl Ca'fer ile tanıştı. Leşkerl kendisine son derece iltifat ettiği halde onu
bırakıp Tebriz'e geldi. Ancak buradan
kendisine kasideler göndermeyi de ihmal
etmedi. Tebriz'de Vehsfıdan'ın sarayına
intisap etti ve sarayın en sevilen şairlerin
den biri oldu. Bu hükümdarın Irak Türkmenleri'ne karşı elde ettiği zaferleri anlatan kasideler yazdı. Bir manzumesinde
434'te (1 042) Tebriz'de vuku bulan bir
depremi bütün ayrıntıları ile tasvir eder.
438'de ( 1046) Tebriz'de Nasır-ı Hüsrev ile
görüştü . Selçuklular'ın Azerbaycan'ı hakimiyetleri altına aldıkları sırada ( 446/
ı 054) hakkında otuzdan çok kaside yazdığı Ebü'l-Halii Ca'fer adında bir hükümctarın yanında bulunuyordu. 459'dan
(1067) sonra Gence'ye giden Katran burada Fadlfın b . Ebü's-Süvar'ı övmüş ve
büyük miktarda ödül almıştır. Bir kasidesinde. 481 'de (1088) Melikşah tarafından
Esterabact'a götürülen Fadlfın'un Gence'ye döndüğünden bahsettiğine göre o
tarihte Gence'de bulunuyordu. Burada
Selçuklular'dan İmadüddevle Sav Tegin
için iki kaside yazdı. O sırada sekseni aş
kın bir yaşta bulunması gereken Katran
büyük bir ihtimalle 48Z'den (1 089) sonra
vefat etmiştir.
doğdu.
Eserleri. 1. Divan. Horasan bölgesi dı
Azerbaycan'da Farsça şiir yazan ilk
kaside şairi olan Katran şiirlerinde Unsfırl
ve Ferrfıhl'yi örnek almıştır. Horasan şa
irlerinden farklı olarak söz sanatiarına
ağırlık vermekle birlikte birçok şiiri sade
ve kolay anlaşılır niteliktedir. 8000 beyit
ihtiva eden divanı kaside, terkibibend ,
kıta ve ruballerden oluşur. Beş nüshası
bilinen divanın bazı nüshaları İran edebiyatının ilk dönem şairlerinden Rfıdeki'ye
(ö. 329/941) isnat edilmiş ve Divan-ı Rildekiadıyla basılmıştır(Tahran 1263 hş . ) .
şında
Katran'ın divanı
son olarak Muhammed
Nahcuvanl tarafından yayımlanmıştır
(Tahran 1362 hş ./ 1 983) z. Tefasir ii lugati'l-Fürs. Katib Çelebi Katran'ın bu adla
bir sözlükyazdığım kaydetmektedir (Keş
fü'?·?Unün, ı. 426). Katran'ın çağdaşı olan
Esedl-i Tfısl de Luğat-ı Fürs adlı eserinde onun böyle bir eseri olduğuna dair telmihte bulunmaktadır. Ancak eser günümüze kadar gelmemiştir. Bazı kaynaklarda Katran'ın Kavsname adlı bir mesnevisi bulunduğu kaydedilmektedir (mesela bk. Safa. ıı. 422-423) .
BİBLİYOGRAFYA :
Nasır-ı Hüsrev. Sefername(nşr. M. Debir-i Siyaki). Tahran 1369 h ş., s. 9; Avfi, Lübab, ll, 214;
Devletşah, Te?kire, s. 67; Keşfü '?-?Unün, 1, 426;
Hidayet, Mecma'u'l-fuşaf:ıa', Tahran 1270, s.
466-476; Browne, LHP, ll , 271; Rypka, HIL, s.
194; Safa. Edebiyyat, ll, 421-430; Bediüzzaman Fürüzanfer. Sül]an ü Sül]anueran, Tahran
1369 h ş., s. 492-500; Abdülhüseyin Zerrinküb,
BaKaruan-ı fjulle, Tahran 1374 hş., s. 103-115;
M. Rı za Şefii Kedkeni. Suuer-i /jiyal der Şi'r-i
Farsi, Tahran 1336 hş . , s. 540-549; Abidi, "Se
J5aşide -i Naşinal;ı.te ez ~tran-ı '!ebrlzl", Ay ende, VI, Tahran 1359 hş ., s. 507-516; Ahmed
Ateş, "Katran", iA, VI, 447-452; 1. Dehghan .
"~atran", EJ2 (ing.), IV, 773.
jjJ
r
ADNAN
KARAİSMAİLOGLU
KATRÜ'n-NEDA
( ı,S...Wf.,W)
İbn Hişam en-Nahvi'nin
(ö. 761/1360)
L
nahve dair eseri.
_j
Tam adı Katrü'n-neda ve bellü'ş-şa
da olan eser temel gramer kurallarını özlü ifadelerle anlatan bir giriş niteliğinde
dir. Nah iv ağırlıklı olmakla birlikte kısmen
sarf konularını da içeren eserde benzer
konular birleştirilmiş , farklı görüşler ve
hatalı bulunan fikirlerle tercih edilen görüşler kısaca belirtilmiştir. İbn UsfGr el-İş
bill' nin Şer]J.u Cümeli'z-Zeccdci'si, Ebfı
Ali el-Farisl'nin el - lfalebiyyat'ı, Zemahşerl'nin Keşşaf'ı ile el-Enmilzec'i eserin
belli başlı kaynakları arasında sayılabilir.
Müellif yer yer Slbeveyhi. Ahfeş ei-Evsat,
Ferra. Ali b. Hamza el-Kisa!, İbn Serrac,
Müberred. Zeccac ve İbn Harlif'un görüş
lerine de başvurmuştur.
Katrü'n-nedd'nın müstakil olarak ve
daha ziyade müellifin şerhiyle birlikte birçok baskısı yapılmıştır (Bulak ı 253; Kah i re
1274,1278,1280.1963).MuhammedMuhyiddin Abdülhamld eseri Sebilü'l-hüda
bi-ta]J.~il~i Şer]J.i Katri'n-neda adlı ta'likiyle (Kah i re 1386/ 1966). Taha Muhammed ez-Zeynl ile Muhammed Abdül-
mün'im Hafacl de gerekli açıklamalar ve
ilave ettikleri alıştırmalarla birlikte yayımlamışlardır (Kahire 1388/1969).
Yüzyıllarca
okunan eser hakkında şerh,
nazma çekme ve tercüme türü
birçok çalışma yapılmıştır. Katrü'n-neda
üzerine başta müellifi olmak üzere birçok kişi şerh yazmıştır. Ahmed ei-Fakihl
(Mücibü 'n-nida ila Şerf:ıi Katri'n-neda, Bul ak 1264; Kahire 1281; Bombay 1880). Ma'mer İbn Abdülkavl, Abdülmelik ei-Assafi
(Bülügu '1-meram li-Kü teyyibi Katri'n-neda li'bn Hişam). İsmail b. Temlm el-Cevheri. Moulvi lrtiza Alikhan ( Medres 1889) .
ve İbrahim el-Endelüsl'nin şerhleri bunlardan bazılarıdır (Brockelmann, GAL, ll .
28; Suppl. , ll, 17).
haşiye,
Yusuf el-Feyşl, Ahmed ed-Delcemfınl,
Ahmed eş-Şücal (Bulak 1272; Kah i re 1299),
Hasan İbn Abdülkebir (Tunus 1281}, Abdürrahlm es-Süveydl. Mahmud el-Alfısl,
Ebu Bekir eş-Şenevanl ve Muhammed b.
Aşfır et-Tahir (Hediyyetü '1-erib ila aşda
~i'l-f:ıabib, Kah i re 1296) müellifin şerhine
haşiye yazanlar arasında zikredilebilir. Ahmed ei-Fakihl şerhine de haşiyeler yazıl
mıştır. Bunlardan Yasin ei-Uieyml ( Kahire ı 299). Ali en-Nebtltl (İcabetü tullabi'lhüda, Jerusalem 1320) ve Mahmud el-Alfı
sl (Kahire 1320) haşiyeleri basılmıştır.
Katrü'n-neda ve müellif şerhinde örnek (şah id) olarak geçen 150'yi aşkın şiir
de ayrıca şerhedilmiştir. Ebü'l-Kasım b.
Muhammed ei-Bicai. Sadık b. Ali el-Hüseyni. Muhammed eş-Şirblnl. Ahmed b.
Ka sım ei-Ubadi, Cemaleddin ei-Kabbanl,
Muhammed Emin ei-Müderris ve Osman
b. Mekki ez-Zebldl (Me'alimü '1-i~tida şer
f:ıu şevahidi Katri 'n-neda, Kahire 1324)
bu tür şerh yazan müelliflerdendir.
Eser, Abdülazlz el-Fergall (NC2?mü Katri'n-neda, Bulak 1244), Said b. Abdullah
el-Himyeri (NC2?mü '1-Katr). Süleyman Bek
eş-ŞiM (N11?mü '1-Katr). Said ei-Amri(Neş
'etü't-tullab ve behcetü 'l-af:ıbab ) gibi müellifler tarafından nazma çekilmiştir. Kitabın bazı bölümleri ayrıca şerhedilmiş
tir. Sadık b. Ali el-Hüseynl'nin Mul].tarat
min Kitabi'l-Katr, İsmail b. Ganim elCevherl ile Nu'man el-Aıfısl'nin Şer]J.u Dibaceti Katri'n-neda ve Muhammed b.
Ahmed Aliş'in ljatimetü Şer]J.i Katri'nneda adlı eserleri bu tür çalışmalar arasındadır (Katrü 'n-neda üze rine yap ılan
bütün çalışmalar için bk. Al i Fevde Nt!. s.
107-110; Brockelmann, GAL, ll, 28;Suppl. ,
ll, 16-17). A. Goguyer. Şer]J.u Katri'n-neda ' y ı La pluie de rosee et i' etanchement du soif adıyla Fransızca'ya çevirmiştir (Le iden 1887).
59

Download Report