HRVATSKI ZAVOD ZA ZAPO©LJAVANJE
PODRU»NA SLUÆBA VIROVITICA
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
( 1971. - 2004. )
ZakljuËno izvjeπÊe
MARTIN LOVRETIΔ, dipl. psiholog
Suradnici: dr.sc. Ivan Koren, dr.sc. Vladimir KolesariÊ i dr.sc. Dragutin Ivanec
Virovitica, 2006.
1
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
Nakladnik:
Hrvatski zavod za zapoπljavanje
PodruËna sluæba Virovitica
Antuna MihanoviÊa 40
Telefon: centrala - 033/721-256; 726-955
Telefaks: 033/721-401
Web stranica - www.hzz.hr
Za nakladnika:
Zrinka BlaæeviÊ
ravnateljica Hrvatskog zavoda za zapoπljavanje
Martin LovretiÊ
v.d. proËelnik PodruËne sluæbe
Ilustracije:
Roko IdæojtiÊ
CIP - Katalogizacija u publikaciji
Nacionalna i sveuËiliπna knjiænica - Zagreb
UDK 159.928(497.5)”1971/2004”
LOVRETIΔ, Martin
longitudinalna studija praÊenja darovitih sooba: (1971.-2004.):
zakljuËno izvjeπÊe / Martin LovretiÊ;
suradnici: Ivan Koren, Vladimir KolesariÊ,
Dragutin Ivanec. - Virovitica: Hrvatski zavod za zapoπljavanje,
PodruËna sluæba Virovitica, 2006
ISBN 953-97786-2-X
I. Nadareni uËenici- identifikacija - Hrvatska - 1971. - 2004.
451215048
Tisak: - Akribija d.o.o. Virovitica
Naklada: - 300 primjeraka
2
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
SADRÆAJ
1. Teorijski pristupi i ciljevi studije
4. str.
2. Metodoloπki postupci
8. str.
2.1. Identifikacija intelektualno natprosjeËnih osoba
2.2. Postupci u prvoj fazi studije praÊenja
2.3. Postupci u drugoj fazi studije praÊenja
2.4. Postupci u treÊoj (zavrπnoj) fazi studije praÊenja
8.
8.
9.
9.
3. Rezultati rasprava
12. str.
3.1 Saæetak nalaza iz podataka o rezultatima I. i II. faze praÊenja
3.2. Rezultati III. faze praÊenja
3.2.1. Distribucije III. faze praÊenja
3.2.2. Profesionalni razvitak praÊenika
3.2.3. Druπtvene aktivnosti praÊenika
3.2.4. Sustav radnih vrijednosti praÊenika
3.2.5. Neke interkorelacije varijabli III. faze praÊenja
3.2.6. Neke interkorelacije izmeu varijabli druge i treÊe faze praÊenja
3.2.7. Intelektualni status kao prediktor profesionalnog razvitka praÊenika
12. str.
4. ZakljuËci i prijedlozi
41. str.
5. Literatura
45. str.
6. Prilozi
46. str.
str.
str.
str.
str.
13. str.
26. str.
31. str.
33. str.
36. str.
38. str.
39. str.
3
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
Longitudinalna studija praÊenja darovitih osoba (1971 - 2004)
(ZakljuËno izvjeπÊe)
1. TEORIJSKI PRISTUP I CILJEVI STUDIJE
Sv a k i o r g a n i z a t o r s u s t a v n e p o t p o r e r a z v o j u n a d a r e n i h ( d a r o v i t i h ) p o j e d i n a c a
p o l a z i o d n e ke o p e r a t i v n e d e f i n i c i j e f e n o m e n a n a d a r e n o s t i i n e ko g o d r e  e n o g m o d e l a
p r i r o d e i d e t e r m i n a n t i ( m a n i f e s t i r a n i h ) o b l i ka t e p o j a v e . U n a π o j p r a k t i Ë n o j a k t i v n o s t i i d e n t i f i ka c i j e i p r o f e s i o n a l n e o r i j e n t a c i j e n a d a r e n i h u Ë e n i ka i p r o v o  e n j a o v e
studije dugogodiπnjeg praÊenja njihovog razvoja poπli smo od odreenja da je
“ n a d a r e n o s t s v o j e v r s t a n s k l o p o s o b i n a ko j e o m o g u Ê a v a j u p o j e d i n c u d a n a p r o d u k t i v a n
ili reproduktivan naËin postiæe dosljedno natprosjeËan uradak u jednoj ili viπe oblasti
l j u d s k i h d j e l a t n o s t i , a u v j e t o v a n a j e v i s o k i m s t u p n j e m r a z v i t ka p o j e d i n i h s p o s o b n o s t i o d n o s n o n j i h o v i h ko m p o z i c i j a i p o v o l j n o m u n u t a r n j o m i v a n j s ko m s t i m u l a c i j o m ”
( K o r e n , 1 9 7 1 , s t r. 1 0 ) .
O v o o d r e  e n j e p r i p a d a ka t e g o r i j i d e f i n i c i j a i t e o r i j a n a d a r e n o s t i u s m j e r e n i h n a
p o s t i g n u Ê a ( r a z l i ko v a n j e p o t e n c i j a l a i r e a l i z a c i j e t i h p o t e n c i j a l a ) , n o M o n k s
i M a s o n ( p r e m a V l a h o v i Ê - © t e t i Ê , 2 0 0 2 ) , n a v o d e d a u z o v u p o s t o j e , t a ko  e r, d e f i n i c i j e
i teorije usmjerene na osobine nadarenih, zatim definicije i teorije usmjerene na
ko g n i t i v n e m o d e l e n a d a r e n o s t i t e p s i h o s o c i j a l n o u s m j e r e n e d e f i n i c i j e i t e o r i j e .
U ka z i v a n j e n a r a z l i ke i z m e  u p o t e n c i j a l a i p o s t i g n u Ê a o t v a r a m o g u Ê n o s t i n t e r v e n c i je, πto je onda zadatak razliËitih druπtvenih sustava, od odgojno-obrazovnog do sustava profesionalne orijentacije u smislu pruæanja potpore potencijalno nadarenim
pojedincima pri ostvarivanju njihovih potencijala.
Nadarenost je razvojni fenomen. Na temelju prouËavanja procesa tog razvoja
p o s t a v l j e n o j e n e ko l i ko r a z l i Ë i t i h m o d e l a , a l i u s v i m a n j i m a m o g u Ê e j e u o Ë i t i n e ko l i ko i s t i h k l j u Ë n i h ko m p o n e n t i ko j e s e n a l a z e u r a z n o v r s n i m i n t e r a k t i v n i m o d n o s i m a .
To s u n a t p r o s j e Ë n e s p o s o b n o s t i ( z a ko j e s m a t r a d a s u p r e t e æ n o g e n e t s k i u v j e t o v a n e ) ,
o s o b i n e l i Ë n o s t i ( p r e t e æ n o r e z u l t a t o d g o j n i h u t j e c a j a ) , t e o ko l n i s t i m u l a t i v n i f a k t o r i .
P o s e b n i s l u Ë a j u t i m m o d e l i m a j e t r e t i r a n j e s t v a r a l a Ë k i h s p o s o b n o s t i ko j e s e u n e k i m
m o d e l i m a p e r c i p i r a j u ka o o b v e z n i s a s t a v n i d i o s v a ke n a d a r e n o s t i ( Wa g n e r o v ko m p o n e n t n i m o d e l p r e m a R e n z u l l i j e v o j s h e m i o d t r i p r e p o k r i v a j u Ê a p r s t e n a ko j i o z n a Ë a v a ju natprosjeËne sposobnosti, kreativnost i usmjerenu motivaciju) i u drugom sluËaju
ka d j e k r e a t i v n o s t p o s e b n a d o m e n a n a d a r e n o s t i ( G a g n ( o v d i f e r e n c i j a l n i m o d e l
n a d a r e n o s t i p r e m a ko m s e p o j e d i n e d o m e n e s p o s o b n o s t i - i n t e l e k t u a l n e , k r e a t i v n e ,
e m o c i o n a l n e , s e n z o m o t o r n e - p r e ko o s o b i n a l i Ë n o s t i i o ko l i n e ( s v o j e v r s n i h ka t a l i z a tora) pretvaraju u specifiËna podruËja talenata (Koren, 2002).
4
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
S obzirom na karakteristike naπe studije praÊenja darovitih osoba (praÊenje njihovog
profesionalnog razvoja) kao najprikladniju teorijsku shemu za objaπnjenje tog razvojnog
procesa mogli bismo koristiti Model razvoja ekspertnosti koji je razvio psiholog Sternberg
(2001) u svom radu “Nadarenost kao razvojna ekspertnost: teorija suËeljavanja visokih
sposobnosti i postignute izvrsnosti”. U taj razvojni model ukljuËeno je πest elemenata:
vjeπtine metakognicije, vjeπtine uËenja, misaone vjeπtine, znanje , motivacija i faktori okoline (kontekst). Sam proces razvoja odvija se u povratnim spregama: motivacija pokreÊe
metakognitivne vjeπtine, koje povratno aktiviraju vjeπtine uËenja i miπljenja koje onda osiguravaju povratnu vezu s metakognitivnim vjeπtinama, a πto omoguÊuje porast stupnja
ekspertnosti. Na ovaj kruæni proces utjeËe okolina, kao πto i sam proces ima utjecaja na
okolinu. U tom modelu intelekt se smatra sklopom analitiËkih, kreativnih i praktiËnih
sposobnosti od kojih se svaka razvija prema specifiËnim utjecajima konteksta (odreene kulture i subkulture).
U tom smislu nadarenost je kvantitativno i kvalitativno visok stupanj ekspertnosti, a
nadareni pojedinci razvijaju svoju ekspertnost kroz mnogo razliËitih domena pri Ëemu u produktivnoj nadarenosti, pored genetskih faktora, veliku ulogu igra okolina (Stenberg, 2001).
Ako konkretiziramo ovaj hipotetiËki model, moæemo reÊi da je, primjerice, tek
diplomirani poËetnik joπ daleko od vrhunskog struËnjaka. On Êe mnogo puta kruæiti slijedom
tog procesa do vrhunske osposobljenosti, praktiËki cijeli svoj radni vijek. Meutim, ako on
posjeduje natprosjeËne prirodne (naslijeene ili steËene) kapacitete, tada moæe osobito
uspjeπno kombinirati navedene elemente, te bræe i kvalitetnije unaprijediti svoje vjeπtine i
postati vrhunski struËnjak u odreenom djelokrugu aktivnosti. On tada obiËno dobiva vanjske
atribute darovitosti ili talentiranosti. Ali, kako vidimo i ta njegova vrhunska struËnost
(ekspertnost, izvrsnost) rezultat je postupnog razvoja. Da bi se utvrdile zakonitosti i specifiËnosti takvog razvoja (pa time pronalazili i djelotvorni naËini potpore pojedincu da razvije svoje potencijale) organiziraju se ciljana istraæivanja pomoÊu razliËitih metoda i postupaka. Kao najefikasnije metode meu njima pokazale su se longitudinalne studije praÊenja
(praÊenje razvoja istih potencijalno nadarenih pojedinaca kroz duæi vremenski period).
U povijesti istraæivanja nadarenosti izdvojilo se nekoliko takvih studija koje sluæe kao
organizacijski obrasci s posebnim karakteristikama. Po svojoj dugotrajnosti poznata je
Termanova studija u SAD, zapoËeta 1921. godine s predvienim zavrπetkom 2010. godine,
do smrti i posljednjeg Ëlana od 1528 nadarene kalifornijske djece, s kvocijentom inteligencije veÊim od 140 (Terman i Oden, 1967). Takoer u SAD, po veliËini poËetnog uzorka istiËe
se “Project Talent” u kojem je u dvadeset godina praÊeno 440.000 uËenika iz 1353 srednje
πkole s cijelog podruËja Amerike i u kom je prikupljeno 2000 informativnih jedinica za
svakog uËenika i 1000 informativnih jedinica za svaku πkolu (Flanagan, et al, 1973). Po
opseænosti istodobno obuhvaÊenih podruËja nadarenosti (intelektualne, kreativne, socijalne,
psihomotorne i glazbene sposobnosti i kompetencije) poznata je M(nchenska longitudinalna
studija o nadarenosti provedena na poËetnom uzorku od 26.000 njemaËkih uËenika
(Heller,1996). U novije vrijeme izvjeπtava se o sve veÊem broju kraÊih ili duæih takvih studija, ne samo U SAD-u, veÊ i u mnogim europskim, pa i u azijskim zemljama. Tom porastu broja
“follow- up” studija pridonijelo je i formiranje brojnih nacionalnih i meunarodnih druπtava
i udruæenja za pomoÊ razvoju nadarenih pojedinaca.
5
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
U n a π o j z e m l j i , i a ko p o s t o j i n e ko l i ko m o d e l a i d e n t i f i ka c i j e n a d a r e n i h ( s i s a Ë k i
model, istarski model, zagrebaËki model, i drugi), pravih longitudinalnih studija
p r a Ê e n j a r a z v o j a n a d a r e n i h , u z j e d a n i l i d v a i z u z e t ka , n i j e b i l o . Z a t o i m a v i π e r a z l o g a , o d o n i h m e t o d i Ë k i h ko j i s u p r i s u t n i ko d s v i h t a k v i h s t u d i j a ( o s i p a n j e u z o r ka z b o g
n e m o g u Ê n o s t i d u g o t r a j n o g z a d r æ a v a n j a m o t i v a c i j e p r a Ê e n i ka ) d o o n i h s p e c i f i Ë n o
“domaÊih” (nepovoljna druπtvena klima za istraæivaËki rad opÊenito, nedovoljno
m a t e r i j a l n i h i z v o r a , p o m a n j ka n j e ka d r o v a z a t u v r s t u a k t i v n o s t i , i s l . ) . I p a k , n a o s n o v a m a p r a k t i Ë n e d j e l a t n o s t i St r u Ë n e s l u æ b e z a p r o f e s i o n a l n u o r i j e n t a c i j u Z a v o d a z a
z a p o π l j a v a n j e Vi r o v i t i c a n a i d e n t i f i ka c i j i i p r o f e s i o n a l n o m s a v j e t o v a n j u n a d a r e n i h
u Ë e n i ka s a s v r h o m “ r a c i o n a l n o g ko r i π t e n j a ka d r o v s k i h r e s u r s a n a o v o m p o d r u Ë j u ”
( K o l e s a r i Ê i L o v r e t i Ê , 1 9 8 6 ) , o r g a n i z i r a n o j e s i s t e m a t s ko p r a Ê e n j e Ë e t i r i g o d i π t a i d e n t i f i c i r a n i h u Ë e n i ka u p r o j e k t u “ L o n g i t u d i n a l n a s t u d i j a p r a Ê e n j a d a r o v i t i h o s o b a :
1971 - 2004”.
T e m e l j n i c i l j e v i s t u d i j e . P r a Ê e n j e i s t i h i s p i t a n i ka k r o z d u æ e v r e m e n s ko r a z d o b l j e
m o æ e d a t i n i z r e l e v a n t n i h p o d a t a ka o n j i h o v o m r a z v o j u ko j i s e d r u g i m m e t o d a m a n e
m o g u i l i s e t e π ko m o g u d o b i t i . J a s n o j e d a j e p r e t p o s t a v ka r e l e v a n t n o s t i p o d a t a ka ,
p o r e d k v a l i t e t e n j i h o v o g p r i k u p l j a n j a , i b r o j i s p i t a n i ka u u z o r k u n a k r a j u p r a Ê e n j a
ka ko b i d o n e s e n i z a k l j u Ë c i b i l i d o v o l j n o p o u z d a n i . O v a j e s t u d i j a t o j p r e t p o s t a v c i
udovoljila. Postavljeni ciljevi na poËetku studije bili su slijedeÊi: 1. utvrditi
d j e l o t v o r n o s t p r e d s e l e k c i j e n a d a r e n i h u Ë e n i ka ko j u s u o b a v i l i n j i h o v i u Ë i t e l j i ; 2 .
u t v r d i t i r e a l n u v r i j e d n o s t p o j e d i n i h p r e d i k t o r a ( t e s t o v a ) z a u s p j e π n o s t i s p i t a n i ka u
njihovom obrazovnom i profesionalnom razvitku; 3. utvrditi povezanost intelektua l n o g s t a t u s a i s p i t a n i ka s n j i h o v i m æ i v o t n i m p o s t i g n u Ê i m a ( o b i t e l j , z d r a v s t v e n o
s t a n j e i n a v i ke , o b r a z o v n i s t a t u s , p r o f e s i o n a l n a ka r i j e r a , d r u π t v e n e a k t i v n o s t i ) ; 4 .
u t v r d i t i o s o b n o z a d o v o l j s t v o s u d i o n i ka s n j i h o v i m o b r a z o v n i m i p r o f e s i o n a l n i m r a z v o j e m ; 5 . u t v r d i t i r a d n e v r i j e d n o s n e o r i j e n t a c i j e s u d i o n i ka , i 6 . u t v r d i t i u s p j e π n o s t
p s i h o l o π ko g s a v j e t o v a n j a u s l u æ b i p r o f e s i o n a l n e o r i j e n t a c i j e .
Neki od ovih ciljeva ostvareni su u cjelini, neki samo parcijalno, a neki iz
o b j e k t i v n i h r a z l o g a ( n p r. z n a t n o o s i p a n j e u z o r ka z b o g r a t n i h p r i l i ka ) n i s u m o g l i b i t i
realizirani. O tome u daljnjem tekstu ovog izvjeπÊa.
6
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
7
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
2.
M E T O D O L O © K I
P O S T U P C I
St u d i j a “ P r a Ê e n j e d a r o v i t i h o s o b a ” o b u h v a t i l a j e Ë e t i r i v r e m e n s ke e t a p e : i d e n t i f i ka c i j s k i p o s t u p a k , t e t r i p o s e b n e f a z e p r a Ê e n j a r a z v o j a i s p i t a n i ka . P o s t u p c i i d e n t i f i ka c i j e i p r v e d v i j e f a z e p r a Ê e n j a d e t a l j n o s u o p i s a n i u e d i c i j i : M . L o v r e t i Ê ,
“Rezultati praÊenja darovitih osoba” (Hrvatski zavod za zapoπljavanje - PodruËna
s l u æ b a Vi r o v i t i c a , 2 0 0 1 ) , p a Ê e s e o v d j e t a j d i o s t u d i j e s a m o u k r a t ko n a z n a Ë i t i , a
opπirnije opisati treÊa faza praÊenja.
2.1. Identifikacija intelektualno natprosjeËnih osoba
U sklopu svog programa profesionalne orijentacije Zavod za zapoπljavanje u
Vi r o v i t i c i o r g a n i z i r a o j e u r a z d o b l j u o d 1 9 7 1 . d o 1 9 7 5 . g o d i n e i d e n t i f i ka c i j u
n a d a r e n i h u Ë e n i ka o s m i h r a z r e d a o s n o v n i h π ko l a . I d e n t i f i ka c i j a j e p r o v e d e n a u d v a
ko r a ka : u p r v o m s u u Ë i t e l j i n a t e m e l j u s t a n d a r d i z i r a n i h u p u t a p r e d l o æ i l i 9 4 2 u Ë e n i ka
( 9 , 1 1 % p o p u l a c i j e ) z a ko j e s u s m a t r a l i d a s u i n t e l e k t u a l n o z n a Ë a j n o n a t p r o s j e Ë n i ; u
d r u g o m ko r a k u , p r e d l o æ e n i u Ë e n i c i s u i s p i t a n i u St r u Ë n o j s l u æ b i z a p r o f e s i o n a l n u o r i jentaciju Zavoda za zapoπljavanje po posebno izraenom programu za tu svrhu.
Program je sadræavao bateriju testova intelektualnih sposobnosti (Ëetiri subtesta Bujasove neverbalne serije, devet subtestova Bujasove verbalne serije, te Ëetiri
s u b t e s t a b a t e r i j e D AT ) , z a t i m Te s t p r o f e s i o n a l n i h i n t e r e s a - T P I i p o l u s t a n d a r d i z i r a n i
i n t e r v j u . N a t e m e l j u a r b i t r a r n o g k r i t e r i j a ( + 1 z - v r i j e d n o s t, i z r a Ë u n a t a ka o p r o s j e k z v r i j e d n o s t i s v a ko g p o j e d i n c a u s v i m t e s t o v i m a ) u ka t e g o r i j u i n t e l e k t u a l n o n a t p r o s j e Ë n i h ( i n t e l e k t u a l n o n a d a r e n i h ) u v r π t e n a s u 3 6 2 ( 3 8 , 4 3 % p r e d l o æ e n i h ) u Ë e n i ka .
Z b o g n e d o v o l j n o p o u z d a n i h p o d a t a ka z a 2 7 u Ë e n i ka u p r o c e s p r a Ê e n j a u k l j u Ë e n o
j e 9 1 5 u Ë e n i ka , d a k l e s v i u Ë e n i c i ko j e s u p r e d l o æ i l i u Ë i t e l j i , b e z o b z i r a n a n j i h o v e
rezultate u testovima.
2.2.
Postupci u prvoj fazi studije praÊenja
Nakon otprilike godinu dana od vremena identifikacije svakom Ëlanu uzorka praÊenja
(N = 915) poπtom je dostavljen “Upitnik za srednju πkolu” s nekoliko pitanja o njihovom
statusu poslije zavrπetka prvog razreda srednje πkole. Pitanja su se odnosila na vrstu
odabrane srednje πkole, na zadovoljstvo s izabranom πkolom i na zadovoljstvo postignutim
uspjehom u πkoli, s tim da su uËenici uz opÊi πkolski uspjeh naveli i ocjene iz pojedinih
nastavnih predmeta, te izdvojili najomiljeniji i najmanje voljeni nastavni predmet. Takoer
su procijenili svoje materijalne prilike (eventualno dobivanje stipendije ili uËeniËkog kredita), a mogli su u jednom pitanju otvorenog tipa dati i neke svoje specifiËne podatke.
Popunjene upitnike vratilo je 429 uËenika (46,88 % poËetnog uzorka), od Ëega 171 iz
kategorije intelektualno natprosjeËnih i 258 iz kategorije ostalih. Premda je, kako je to u
ovakvim poπtanskim anketama uobiËajeno, osipanje uzorka bili znatno, novi uzorak po distribuciji intelektualnog statusa nije se znaËajno razlikovao od poËetnog uzorka, pa je generabilnost obraenih podataka bila osigurana.
8
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
2.3.
Postupci u drugoj fazi studije praÊenja
P o s l i j e o t p r i l i ke Ë e t v r t s t o l j e Ê a o d r e a l i z a c i j e p r v e f a z e , t i j e ko m 1 9 9 7 . i 1 9 9 8 .
g o d i n e o r g a n i z i r a n a j e d r u g a f a z a p r a Ê e n j a . U z o r a k i s p i t a n i ka ( p r a Ê e n i ka ) b i o j e i
opet inicijalni uzorak (svi uËenici predloæeni u predselekciji od strane uËitelja),
dakle, N = 915.
Poπtanski upitnik bio je ovaj put u vidu dopisnice s plaÊenim odgovorom na
ko j o j s u b i l a o t i s n u t a p i t a n j a , n e ka o t v o r e n o g n e ka z a t v o r e n o g t i p a . P i t a n j a s u s e
o d n o s i l a n a o b i t e l j s ke p r i l i ke ( b r a Ë n o s t a n j e , b r o j d j e c e ) , n a z a v r π e n o o b r a z o v a n j e
( n a z i v s r e d n j e π ko l e , v i π e π ko l e , f a k u l t e t a ) , n a p r o f e s i o n a l n i s t a t u s ( z a n i m a n j e ,
v r s t a p o s l a , r a d n i s t a æ ) , n a m a t e r i j a l n e p r i l i ke , n a z a d o v o l j s t v o s i z a b r a n i m z a n i m a n jem i obavljanim poslovima, te na zadovoljstvo s vlastitim mjestom i ulogom u
d r u π t v u . D o p i s n i c e s u b i l e a n o n i m n e , a l i s a π i f r o m ka ko b i s e i s p i t a n i c i u Z a v o d u
mogli identificirati.
U o v o j f a z i p o p u n j e n e u p i t n i ke v r a t i l a s u 2 8 4 p r a Ê e n i ka ( 3 1 , 0 4 % i n i c i j a l n o g
u z o r ka ) , i t o 1 2 6 i z ka t e g o r i j e i n t e l e k t u a l n o n a t p r o s j e Ë n i h i 1 5 8 i z ka t e g o r i j e o s t a l i h . P o d a c i s u o b r a  e n i i ko m e n t i r a n i u s p o m e n u t o j e d i c i j i ( L o v r e t i Ê , 2 0 0 1 ) .
2.4.
Postupci u treÊoj (zavrπnoj) fazi studije praÊenja
I t r e Ê a f a z a p r a Ê e n j a p r o v e d e n a j e p o m o Ê u p o π t a n s ke a n ke t e n a ko n t r i d e s e t l j e Ê a
o d p o Ë e t ka i d e n t i f i ka c i j e o d k r a j a 2 0 0 2 . d o p o Ë e t ka 2 0 0 3 . g o d i n e . U t u s v r h u i z r a  e n
j e U p i t n i k “ P D O / I I I . f a z a ” ( v i d i P r i l o g 1 ) . U p i t n i k s a d r æ i s e d a m p o d r u Ë j a p o d a t a ka :
1. podaci o obitelji; 2. podaci o obrazovnom razvoju; 3. podaci o zdravstvenom stanj u i n a v i ka m a ; 4 . p o d a c i o p r o f e s i o n a l n o m r a z v o j u ; 5 . p o d a c i o d r u π t v e n i m a k t i v n o s tima; 6. podaci o vrijednosnim orijentacijama, i 7. podaci o specifiËnim prijedlozima
i p o r u ka m a p r a Ê e n i ka . U z U p i t n i k p r i l o æ e n o j e i o p π i r n o p i s m o s a s v r h o m m o t i v a c i j e
i s p i t a n i ka n a s u r a d n j u i p r u æ a n j e p o t r e b n i h t e h n i Ë k i h u p u t a ( v i d i P r i l o g 2 ) .
9
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
I s p i t i v a n j e j e p r o v e d e n o t i j e ko m 2 0 0 3 . g o d i n e , a U p i t n i k j e u p u Ê e n o n i m
p r a Ê e n i c i m a ko j i s u u d r u g o j f a z i p r a Ê e n j a v r a t i l i p o p u n j e n e u p i t n i ke i d o s t a v i l i s v o j e
adrese i s tim pristali na daljnju suradnju. Prema tome Upitnik PDO/III: faza upuÊen
j e n a 2 8 4 a d r e s e . U d u æ e m v r e m e n s ko m r a z d o b l j u ( t r e b a l o j e u d o s t a s l u Ë a j e v a s l a t i
p o æ u r n i c e ) u k u p n o s u v r a Ê e n a 1 9 3 p o p u n j e n a u p i t n i ka , π t o i z n o s i 6 8 % o d b r o j a
poslanih.
Podaci su statistiËki obraeni (u obradu u razliËitim odnosima i kriæanjima
u k l j u Ë e n o j e o ko Ë e t r d e s e t a k v a r i j a b l i ) i p r e d m e t s u p r i ka z a i ko m e n t a r a u s l i j e d e Ê e m
poglavlju.
U t a b l i c i 2 . 1 p r i ka z a n j e b r o j s u d i o n i ka ko j i s u b i l i p r a Ê e n i u o v o j s t u d i j i .
Ta b l i c a 2 . 1 . P r e g l e d b r o j a p r a Ê e n i ka u p r o c e s u p r a Ê e n j a
10
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
11
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
3.
R E Z U L T A T I
I
R A S P R A V A
3.1. Saæetak nalaza iz podataka o rezultatima I. i II. faze praÊenja
I n i c i j a l n i u z o r a k o v e s t u d i j e p r a Ê e n j a o b u h v a Ê a o j e 9 1 5 u Ë e n i ka o s m o g r a z r e d a
o s n o v n e π ko l e ko j e s u n j i h o v i u Ë i t e l j i p r e d l o æ i l i ka o n a d a r e n e u i n t e l e k t u a l n i m
s p o s o b n o s t i m a ( 9 , 1 1 % p o p u l a c i j e ) . Ta j j e u z o r a k n a o s n o v i r e z u l t a t a u t e s t o v i m a
( p r o s j e Ë n a z - v r i j e d n o s t s v i h p r i m i j e n j e n i h t e s t o v a ) p o d i j e l j e n u d v a s u b u z o r ka :
“intelektualno natprosjeËni “ (( +1z), N = 362, i “ostali” (( +1z), N = 553.
K a t e g o r i j a “ o s t a l i ” m o g l a j e n a n e k i n a Ë i n s l u æ i t i ka o ko n t r o l n a s k u p i n a u v r e d n o v a n ju intelektualnih varijabli kao prediktora kasnije obrazovne i profesionalne
u s p j e π n o s t i o v i h u Ë e n i ka . M e  u t i m , j a s n o j e d a j e c i j e l i i n i c i j a l n i u z o r a k p o z i t i v n o
s e l e k c i o n i r a n a s k u p i n a , i d a j e t a ko v a r i j a b i l i t e t i n t e l e k t u a l n i h s p o s o b n o s t i z a c i j e l u
s k u p i n u z n a Ë a j n o s m a n j e n ( j e r s u u Ë i t e l j i p r i l i ko m p r e d l a g a n j a u Ë e n i ka i m a l i u v i d u
njihov intelektualni status) o Ëemu je u svim analizama valjalo voditi raËuna.
U svojim prijedlozima uËitelji su davali prednost uËenicama (60,7%) u odnosu
n a u Ë e n i ke ( 3 9 , 3 % ) , a i n a ko n n j i h o v o g r a z v r s t a v a n j a u s u b u z o r ke u Ë e n i c e s u v i π e p a r t i c i p i r a l e u ka t e g o r i j i “ n a t p r o s j e Ë n i h ” ( 6 3 , 3 % ) , π t o z n a Ë i d a s u u Ë i t e l j i n e π t o l a k π e
p r e p o z n a v a l i i n d i ka t o r e n a d a r e n o s t i ko d d j e v o j Ë i c a n e g o ko d d j e Ë a ka , n a r a v n o p o d
p r e t p o s t a v ko m d a u i n t e l e k t u a l n i m s p o s o b n o s t i m a u p o p u l a c i j i n e m a r a z l i ka p o s p o l u .
P r v a f a z a p r a Ê e n j a ( o r g a n i z i r a n a n a ko n z a v r π e t ka p r v o g r a z r e d a s r e d n j e π ko l e )
i m a l a j e s a m o o r i j e n t a c i j s k i ka r a k t e r. U t o j f a z i u t v r  e n j e b r o j u Ë e n i ka ko j i s u v o l j n i
s u d j e l o v a t i u p r o c e s u p r a Ê e n j a , u t v r  e n e s u v r s t e o d a b r a n i h s r e d n j i h π ko l a i n j i h o v
poËetni obrazovni uspjeh. Prema oËekivanju, inicijalni uzorak je znatno smanjen
( p o p u n j e n e u p i t n i ke v r a t i l o j e 4 2 9 , t j . 4 6 , 8 9 % u Ë e n i ka ) , a l i j o π u v i j e k d o v o l j n o z a
potrebne analize i daljnje praÊenje njihovog razvoja. Osim toga, struktura novog
u z o r ka , p o s p o l u i i n t e l e k t u a l n o m s t a t u s u , n i j e s e z n a Ë a j n o r a z l i ko v a l a o d p o Ë e t n o g
u z o r ka .
I z p o d a t a ka p o p u n j e n i h “ U p i t n i ka z a s r e d n j u π ko l u ” u s t a n o v l j e n o j e d a s u u Ë e n i c i v e Ê i n o m u p i s i v a l i s r e d n j e π ko l e s a s l o æ e n i j i m p r o g r a m i m a ( 6 1 % g i m n a z i j e , 3 3 %
s r e d n j e t e h n i Ë ke π ko l e i s v e g a 6 % o b r t n i Ë ke π ko l e ) , s t i m d a s u s t a t i s t i Ë k i z n a Ë a j n o
Ë e π Ê e g i m n a z i j u u p i s i v a l i u Ë e n i c i i z ka t e g o r i j e “ n a t p r o s j e Ë n i ” ( n j i h Ë a k 7 3 % ) .
N a d a l j e , u π ko l s k i m o c j e n a m a ( o p Ê i π ko l s k i u s p j e h i o c j e n e i z v e Ê i n e π ko l s k i h p r e d m e t a ) , t a ko  e r j e u t v r  e n a , n e v e l i ka , a l i s t a t i s t i Ë k i z n a Ë a j n a r a z l i ka u ko r i s t u Ë e n i ka i z ka t e g o r i j e “ n a t p r o s j e Ë n i ” . I n a Ë e , p o π ko l s ko m u s p j e h u u Ë e n i c e s u u o b j e ka t e g o r i j e s t a t i s t i Ë k i z n a Ë a j n o b o l j e o d u Ë e n i ka .
Ve Ê i n a u Ë e n i ka , i u ka t e g o r i j i “ n a t p r o s j e Ë n i ” i u ka t e g o r i j i “ o s t a l i ” v r l o j e
z a d o v o l j n o s i z a b r a n o m v r s t o m s r e d n j e π ko l e ( s t a t i s t i Ë ka z n a Ë a j n o s t t e s t i r a n a p r e m a
n o r m a l n o j d i s t r i b u c i j i o c j e n a z a d o v o l j s t v a ) , a , t a ko  e r, t a ka v j e o d n o s z a b i l j e æ e n i
ko d z a d o v o l j s t v a π ko l s k i m u s p j e h o m . U v a r i j a b l i z a d o v o l j s t v a π ko l o m i π ko l s k i m u s p j e h o m n e m a z n a Ë a j n i h r a z l i ka p o s p o l u u Ë e n i ka .
12
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
Druga faza praÊenja. Uzorak studije praÊenja u ovoj fazi (organiziranoj 1997. i 1998.
godine) obuhvatio je 284 praÊenika 1 (toliko ih je vratilo popunjene upitnike), i to 126 iz kategorije “natprosjeËni” i 158 iz kategorije “ostali”. Neπto ËeπÊe popunjene upitnike vratili su
praÊenici iz kategorije “natprosjeËni” (razlika znaËajna na razini ( 0,05).
BuduÊi da je ova etapa praÊenja slijedila prvu fazu nakon viπe od dva desetljeÊa, to je
paænja usmjerena na podatke o postignutom obrazovnom i profesionalnom statusu praÊenika.
Kvalifikaciju viπe i visoke spreme postiglo je 183 (65,08 %) praÊenika, srednju spremu 83
(29,22%) praÊenika, a VKV i KV svega 17 (5,99%) praÊenika, πto pokazuje izrazit trend njihovih teænji prema viπim stupnjevima obrazovanja. U razini kvalifikacija utvrena je statistiËki znaËajna razlika (P( ,001) u korist praÊenika iz kategorije “natprosjeËni.
Cijeli opseg vrsta razliËitih zanimanja za koje su se obrazovali praÊenici je dosta πirok,
ali postoji i njihova koncentracija u nekoliko dominantnih podruËja (s frekvencijom od 70 do
10 praÊenika). To su: ekonomija i informatika, medicina, pravo i socijalni rad, strojarstvo i
brodogradnja, pedagoπke znanosti, humanistiËke i druπtvene znanosti, elektrotehnika i raËunarstvo, graevinarstvo i prirodoslovno-matematiËke znanosti. U sklopu ovih podruËja zaposlilo
se je 237 (83,45%) praÊenika.
Na rukovodeÊim radnim mjestima bila su angaæirana 64 praÊenika, s proporcionalno
veÊim uËeπÊem muπkaraca. Na dihotomnoj ljestvici s ocjenama: zadovoljan - nezadovoljan, veÊina praÊenika izrazilo je zadovoljstvo s izabranim zanimanjem (80,99%), kao i zadovoljstvo s
poslovima kojima se upravo bave (75,70%). U oba sluËaja nije bilo statistiËki znaËajne razlike,
kako izmeu kategorija “natprosjeËni” i “ostali”, tako ni razlika po spolu.
3.2. Rezultati III. faze studije praÊenja
Podaci iz Upitnika “PDO/III.faza” sreeni su u odgovarajuÊim tablicama u apsolutnim i
relativnim veliËinama ili su kratko opisani i zatim su prema njihovim karakteristikama statistiËki obraeni. U toj obradi koriπteni su hi-kvadrat test, t-test, analiza varijance (jednostavna) i faktorska analiza.
3.2.1. Distribucija podataka III. faze praÊenja
OBITELJSKI STATUS PRAΔENIKA
U tablici 3.1. prikazano je braËno stanje i zadovoljstvo braËnim æivotom praÊenika III. faze
praÊenja.
Tablica 3.1. BraËno stanje i zadovoljstvo braËnim æivotom praÊenika
1 U ovoj i III. fazi praÊenja za Ëlanove uzorka koristit Êe se izraz p raÊenik
13
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
U hrvatskoj populaciji (prema procjeni Dræavnog zavoda za statistiku) muπkaraca i æena u dobi
izmeu 40 i 49 godina, u kojoj dobi je veÊina naπih praÊenika, ima 666.979; oko 80% njih je
oæenjeno odnosno udano, oko 11% neoæenjeno odnosno neudano i oko 6% rastavljeno. U skupini naπih praÊenika ima statistiËki znaËajno viπe oæenjenih odnosno udanih (90,2%), manje
neoæenjenih odnosno neudanih (4,7%) i manje rastavljenih (3,6%).
Kako vidimo u tablici 3.1 distribucija zadovoljstva braËnim æivotom izrazito je asimetriËna, tj.
ima mnogo viπe onih koji su relativno i potpuno zadovoljni, od onih koji su donekle ili potpuno nezadovoljni. Uz (nadamo se opravdanu) pretpostavku da je zadovoljstvo braËnim æivotom u populaciji normalno distribuirano, dobivena distribucija znaËajno se razlikuje od normalne.
Na slici 3.1 prikazano je braËno stanje usporedno za skupinu “intelektualno natprosjeËnih” i “ostalih”. Slika pokazuje kako izmeu te dvije skupine nema bitne razlike.
Slika 3.1. Usporedni prikaz braËnog stanja za skupinu “intelektualno natprosjeËnih” i “ostalih”.
14
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
Na slici 3.2 prikazano je zadovoljstvo brakom skupina “intelektualno natprosjeËnih” i
“ostalih”. Meu natprosjeËnim ima neπto viπe onih koji su “potpuno zadovoljni” brakom, no
razlika nije statistiËki znaËajna.
Slika 3.2. Usporedni prikaz zadovoljstva brakom skupina “intelektualno natprosjeËnih” i “ostalih”.
Broj djece. NajveÊi broj praÊenika, njih 116, ima dvoje djece, 31 praÊenik ima jedno
dijete, 22 praÊenika imaju po troje djece, a po jedan praÊenik ima Ëetvoro odnosno petoro
djece. Dvadeset praÊenika su bez djece, a za dva sluËaja nisu poznati podaci. Prema tome,
podaci za cijeli uzorak pokazuju ukupno 338 djece, odnosno u prosjeku po obitelji praÊenika
1,75 dijete. Prema statistiËkim podacima za VirovitiËko-podravsku æupaniju najveÊi broj
obitelji ima jedno dijete (oko 45%); na drugom mjestu su obitelji s dvoje djece (oko 41%), na
treÊem obitelji s troje djece (oko 10%) itd. U skupini naπih praÊenika na prvom su mjestu,
meutim, oni s dvoje djece - Ëak oko 61%. S jednim djetetom ima ih oko 16%, a s troje djece
oko 12%. “NatprosjeËni” i “ostali” ne razlikuju se po broju djece.
Tablica 3. 2. Materijalne i stambene prilike u obitelji
15
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
N a s l i ka m a 3 . 3 . , 3 . 4 . , 3 . 5 . i 3 . 6 . p r i ka z a n e m a t e r i j a l n e i s t a m b e n e p r i l i ke
u s p o r e d n o z a s k u p i n e “ n a t p r o s j e Ë n i h ” “ o s t a l i h ” . I z s l i ka s e v i d i d a s e “ n a t p r o s j e Ë n i ”
i “ o s t a l i ” i l i n i m a l o i l i s a m o m a l o r a z l i k u j u m a t e r i j a l n i m s s t a m b e n i m p r i l i ka m a .
Slika 3.3. Materijalne prilike - preteæno.
Slika 3.4. Materijalne prilike - aktualno.
16
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
Slika 3.5. Stambene prilike - preteæno.
Slika 3.6. Stambene prilike - aktualno.
17
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
U tablici 3.3. prikazana je zaposlenost i kvalifikacija supruænika naπih praÊenika, a na
slikama 3.4. i 3.5. prikazana je zaposlenost i kvalifikacija supruænika za “natprosjeËne” i
“ostale”. Nezaposlenost supruænika (14,5%) Ëini se velikom, ali vjerojatno je da je ona, kad
se radi, dakle o supruzima (æenskim ili muπkim), u populaciji znatno veÊa. Razlike izmeu
“natprosjeËnih” i “ostalih” nisu ni velike ni statistiËki znaËajne. Nezaposlenost u RH, bez
obzira na status supruænika bila je u 2004. godini 19.1%.
Tablica 3.3. Zaposlenost i kvalifikacija supruænika
Slika 3.4. Stupanj zaposlenosti supruænika naπih praÊenika.
Slika 3.5. Razina obrazovanja odnosno stupanj kvalifikacije za skupine “natprosjeËnih” i “ostalih” supruænika.
18
2 V©S=26; VSS=47; Dr.Mr.=4
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
Z a n i m a n j e b r a Ë n o g d r u g a . S o b z i r o m n a u k u p a n b r o j p r a Ê e n i ka o p s e g p o j a v l j i v a n i h z a n i m a n j a ko d n j i h o v i h b r a Ë n i h d r u g o v a j e d o s t a v e l i k . N a v e d e n o j e o ko 1 3 0
r a z l i Ë i t i h z a n i m a n j a , o d n e k v a l i f i c i r a n i h r a d n i ka d o z a n i m a n j a s a z n a n s t v e n i m t i t u l a m a . N a r a v n o , o v a s e m n o g a z a n i m a n j a m o g u i g r u p i r a t i u o d r e  e n e s t r u ke , n p r. u
t e h n i Ë ko - t e h n o l o π k u s t r u k u ( 1 4 z a n i m a n j a ) , u p r o s v j e t n u s t r u k u ( 1 3 z a n i m a n j a ) , u
trgovaËku struku (9 zanimanja), u medicinsku struku (8 zanimanja), u graevinsku
struku (5 zanimanja), u poljoprivrednu struku (4 zanimanja), itd. Ipak treba istaknut i Ë i n j e n i c u , d a b l i z u 4 0 % b r a Ë n i h d r u g o v a i m a j u z a n i m a n j a z a ko j e j e p o t r e b n o v i π e
i l i v i s o ko o b r a z o v a n j e .
OSVRT NA PODATKE O OBITELJSKIM PRILIKAMA PRAΔENIKA
U vrijeme realizacije III. faze praÊenja, ovi praÊenici imali su u prosjeku 45
godina æivota, pa je bilo za oËekivati da Êe veÊina æivjeti u braËnim zajednicama, a
π t o d o ka z u j u i p o d a c i u Ta b l i c i 3 . 1 . O æ e n j e n i h - u d a t i h b i l o j e 9 4 % ( o d Ë e g a s e d a m
p r a Ê e n i ka j e r a s t a v l j e n o ) , a s v e g a d e v e t p r a Ê e n i ka o s t a l o j e n e o æ e n j e n o - n e u d a t o . S
t o g s t a j a l i π t a m o æ e s e s m a t r a t i d a o v a j u z o r a k p r a Ê e n i ka o d r a æ a v a r e g u l a r n u p o p u laciju.
N a s r e  e n i b r a Ë n i æ i v o t p o ka z u j e i n j i h o v o s u b j e k t i v n o z a d o v o l j s t v o b r a Ë n i m æ i v o t o m . Sv a k i d r u g i p r a Ê e n i k ( o d o n i h ko j i s u b i l i u b r a k u ) o c j e n j u j e g a p o t p u n o z a d o v o l j a v a j u Ê i m , a d a l j n j i h 4 3 % s m a t r a g a r e l a t i v n o z a d o v o l j a v a j u Ê i m . Te k 7 % p r a Ê e n i ka
nije naπlo zadovoljstvo u svojem braku.
I broj djece, i ukupno njih 338, i u prosjeku od 1,75 po praÊeniku, govori da i
ova praÊena grupa osoba odraæava opÊu situaciju nataliteta u naπem druπtvu, jer tek
1 1 % p r a Ê e n i ka i m a p o t r o j e d j e c e , a s a m o d v a p r a Ê e n i ka Ë e t v o r o o d n o s n o p e t o r o . N o ,
i p a k , ka ko s m o v i d j e l i , n a π i p r a Ê e n i c i i m a j u v e Ê i b r o j d v o j e d j e c e u o b i t e l j i n e g o π t o
je to u populaciji.
S u b j e k t i v n e p r o c j e n e m a t e r i j a l n i h i s t a m b e n i h p r i l i ka , p r i ka z a n e u Ta b l i c i 3 . 2 .
i n d i c i r a j u n a r e l a t i v n o d o b r e m a t e r i j a l n e i s t a m b e n e u v j e t e p r a Ê e n i ka , u z n a p o m e n u
d a s u i m s e s t a m b e n e p r i l i ke t i j e ko m v r e m e n a ( o d p r e t e æ n o g d o a k t u a l n o g s t a n j a )
znatno poboljπale. Materijalnom stanju obitelji vjerojatno je pomogla i Ëinjenica da
j e v e l i ka v e Ê i n a s u p r u æ n i ka b i l a s t a l n o z a p o s l e n a , a Ë e m u j e p r i d o n i j e l a n j i h o v a
p o v o l j n a k v a l i f i ka c i j s ka s t r u k t u r a ( Ta b l i c a 3 . 3 . )
19
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
OBRAZOVNI RAZVOJ PRAΔENIKA
Z a v r π e n e π ko l e i f a k u l t e t i . S p e k t a r o b r a z o v n i h i n s t i t u c i j a ko j e s u p o l a z i l i
p r a Ê e n i c i j e π i r o k , o d o n d a π n j i h π ko l a u Ë e n i ka u p r i v r e d i d o v i π i h π ko l a , f a k u l t e t a i
a ka d e m i j a . A l i o Ë i t o d o m i n i r a o b r a z o v a n j e n a v i π e m i v i s o ko m n i v o u . Ta ko j e n p r.
e ko n o m s k i f a k u l t e t z a v r π i l o 2 0 p r a Ê e n i ka , m e d i c i n s k i f a k u l t e t 1 1 , v o j n u a ka d e m i j u 6 ,
prirodoslovno-matematiËki fakultet 5, strojarski, filozofski i farmaceutski fakultet
p o 5 . S m a n j o m f r e k v e n c i j o m o d 5 p r a Ê e n i ka j a v l j a j u s e j o π a g r o n o m s k i , a r h i t e k t o n s ki, elektrotehniËki, geodetski, graevinski, tehnoloπki, poljoprivredni, prehrambeni i
stomatoloπki fakulteti te fakulteti za industrijsku pedagogiju, defektologiju, politologiju, vanjsku trgovinu i za socijalni rad.
O d v i π i h π ko l a n a j v i π e j e z a s t u p l j e n a p e d a g o π ka a ka d e m i j a i v i π e t e h n i Ë ke π ko l e ,
a o d s r e d n j i h π ko l a n a j v e Ê u f r e k v e n c i j u p r a Ê e n i ka i m a j u g i m n a z i j e i s r e d n j e s t r u Ë n e
π ko l e .
K l a s i f i ka c i j a z a n i m a n j a p o s t i g n u t i h o b r a z o v a n j e m u n a v e d e n i m o b r a z o v n i m
u s t a n o v a m a b i t Ê e p r i ka z a n a u p o g l a v l j u “ P r o f e s i o n a l n i r a z v o j p r a Ê e n i ka ” .
Tablica 3.4. Zadovoljstvo praÊenika s postignutim stupnjem kvalifikacije i πkolskim uspjehom
Slika 3.6. Zadovoljstvo postignutom kvalifikacijom.
20
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
Slika 3.7. Zadovoljstvo postignutim πkolskim uspjehom.
Slika 3.8. Postignute kvalifikacije “natprosjeËnih” i “ostalih”.
U z a d o v o l j s t v u p o s t i g n u t o m k v a l i f i ka c i j o m i p o s t i g n u t i m π ko l s k i m u s p j e h o m
n e m a v e l i k i h r a z l i ka i z m e  u s k u p i n e “ n a t p r o s j e Ë n i h ” i “ o s t a l i h ” . R a z l i ka ( s t a t i s t i Ë k i
z n a Ë a j n a : ( 3 ) = 1 3 . 2 3 1 , P < 0 , 0 1 ) p o s t o j i u k v a l i f i ka c i j a m a : m e  u “ n a t p r o s j e Ë n i m a ” i m a
viπe onih s visokim obrazovanjem, a meu “ostalima” ima viπe onih sa srednjom
s t r u Ë n o m s p r e m o m ka o u ka t e g o r i j i K V- V K V.
21
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
D o p u n s ko o b r a z o v a n j e . U k u p n o 7 1 p r a Ê e n i k ( 3 7 % ) b i o j e u k l j u Ë e n u j e d a n i l i
v i π e o b l i ka d o p u n s ko g o b r a z o v a n j a . N a j Ë e π Ê e s u t o b i l i t e Ë a j e v i r a Ë u n a r s t v a ( 2 4
p r a Ê e n i ka ) i t e Ë a j e v i s t r a n i h j e z i ka ( 2 3 p r a Ê e n i ka ) . Tu s u j o π t e Ë a j e v i d a k t i l o g r a f i j e ,
r e v i z o r s k i h p o s l o v a , z a v j e r s ke o d g o j i t e l j e , z a π t i t e n a r a d u , p a t r o n a æ e , p r o f e s i o n a l nih vozaËa i sliËnih specifiËnih dopunskih obrazovnih programa.
P o s t d i p l o m s k i s t u d i j i . J e d a n m a n j i b r o j p r a Ê e n i ka b i o j e u k l j u Ë e n i u p o s t d i p l o m s ke s t u d i j e , n a m a g i s t e r i j i s p e c i j a l i z a c i j u . P o d a c i o n j i h o v o m b r o j u n i s u i d e n t i Ë n i , j e r n a j e d n o m m j e s t u ( k v a l i f i ka c i j e ) e v i d e n t i r a n o j e 1 0 s l u Ë a j e v a , a n a d r u g o m
mjestu (poslijediplomski studij) 13 sluËajeva (5 magisterija i 8 specijalizacija).
Vjerojatno se radi o tri sluËaja joπ nedovrπenih studija. Na oba mjesta evidentiran je
j e d a n s l u Ë a j o b r a n j e n e d o k t o r s ke d i s e r t a c i j e .
Te m e m a g i s t e r s k i h i s p e c i j a l i s t i Ë k i h r a d o v a b i l e s u i z r a z l i Ë i t i h p o d r u Ë j a . E v o
nekih naslova: Automatizacija procesa planiranja; Dugovalno zraËenje atmosfere;
O b j e k t i v n o i s p i t i v a n j e s t a b i l n o s t i ko l j e n a ; Tu b e r k u l o z a u b j e l o v a r s ko - b i l o g o r s ko m
k r a j u ; U l o g a s e g m e n t a c i j e t r æ i π t a ; Vi s i n s k i p r i r a s t h r a s t a l u æ n j a ka ; U p r a v l j a n j e
ka k v o Ê o m z r a ka .
OSVRT NA PODATKE O OBRAZOVNOM RAZVOJU PRAΔENIKA
K r i v u l j a d i s t r i b u c i j e p r a Ê e n i ka p r e m a s l o æ e n o s t i o b r a z o v n o g p r o g r a m a ko j i s u
izabrali je izrazito negativno asimetriËna, jer su Ëak u 65 % sluËajeva zavrπili viπe
π ko l e o d n o s n o f a k u l t e t e . Ta k v a n j i h o v a p a r t i c i p a c i j a u v i π i m s t u p n j e v i m a k v a l i f i ka c i j s ke l j e s t v i c e j e z n a Ë a j n o u Ë e s t a l i j a n e g o π t o s e t o d o g a  a u p o p u l a c i j i , a π t o j e
r a z u m l j i v o j e r j e g r u p a o v i h p r a Ê e n i ka n a g l a π e n o p o z i t i v n o s e l e k c i o n i r a n a s k u p i n a
pojedinaca po intelektualnim sposobnostima. Ove objektivne Ëinjenice su vjerojatno
u z r o k i n j i h o v o g v r l o p o z i t i v n o g s u b j e k t i v n o g z a d o v o l j s t v a , ka ko s p o s t i g n u t i m s t u p n j e m k v a l i f i ka c i j e , t a ko i s v l a s t i t i m π ko l s k i m u s p j e h o m ( Ta b l i c a 3 . 4 . ) . N o , s v a ka ko j e
z a n i m l j i v p o d a t a k d a p o s t o j i s t a t i s t i Ë k i z n a Ë a j n a r a z l i ka u d i s t r i b u c i j i k v a l i f i ka c i j a
i z m e  u “ n a t p r o s j e Ë n i h ” i “ o s t a l i h ” ; ka ko s e i z d o s a d a p r i ka z a n i h p o d a t a ka m o æ e
v i d j e t i “ n a t p r o s j e Ë n i ” i “ o s t a l i ” u g l a v n o m s e m e  u s o b n o n e r a z l i k u j u ka o s k u p i n e .
P o t r e b a z a c j e l o æ i v o t n i m p e r m a n e n t n i m o b r a z o v a n j e m v i d l j i v a j e i ko d o v e
g r u p e p r a Ê e n i ka . D a ka ko , p o r e d i n d i v i d u a l n o g s a m o o b r a z o v a n j a , o n i s u b i l i u k l j u Ë e n i
i u f o r m a l i z i r a n e o b l i ke ( t e Ë a j e v e ) o b r a z o v n o g p r o c e s a . U s k l a d u s a s u v r e m e n i h
p o t r e b a n a j Ë e π Ê e s u t o b i l i t e Ë a j e v i r a Ë u n a r s t v a i t e Ë a j e v i s t r a n i h j e z i ka .
S o b z i r o m n a n j i h o v n a t p r o s j e Ë n i i n t e l e k t u a l n i s t a t u s ( b a r o n i h ko j i s u t a j s t a tus potvrdili na testovima sposobnosti) moæda se moglo oËekivati neπto veÊe njihovo
u Ë e π Ê e n a p o s l i j e d i p l o m s k i m s t u d i j i m a i u s t j e c a n j u a ka d e m s k i h t i t u l a . M e  u t i m ,
t r e b a i m a t i u v i d u u d a l j e n o s t s v e u Ë i l i π n i h c e n t a r a o d n j i h o v o g p o d r u Ë j a , ka o i s l a b e
m a t e r i j a l n e r e s u r s e ko j i m a i o n i o s o b n o , a i p r i v r e d n i i d r u π t v e n i s u b j e k t i t o g k r a j a
r a s p o l a æ u . N e s m i j u s e i z g u b i t i i z v i d a n i r a t n e p r i l i ke u v r i j e m e n j i h o v o g i n t e n zivnog obrazovnog i profesionalnog razvoja.
22
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
ZDRAVSTVENO STANJE I ZDRAVSTVENE NAVIKE PRAΔENIKA
U t a b l i c i 3 . 5 n a l a z i s e d i s t r i b u c i j a v l a s t i t i h o c j e n a p r a Ê e n i ka o t j e l e s n o j ko n d i ciji te o zdravstvenom stanju.
Tablica 3.5. OpÊa ocjena tjelesne kondicije i zdravstvenog stanja
N a s l i ka m a 3 . 9 . i 3 . 1 0 . p r i ka z a n i s u r e l a t i v n i p o d a c i z a t j e l e s n u ko n d i c i j u i
z d r a v s t v e n o s t a n j e “ n a t p r o s j e Ë n i h ” i “ o s t a l i h ” . K a ko s e i z s l i ka m o æ e v i d j e t i r a z l i ke
i z m e  u t i h s k u p i n a n a π i h p r a Ê e n i ka s u m a l e i l i z a n e m a r i v e .
Slika 3.9. Tjelesna kondicija “natprosjeËnih” i “ostalih”.
Slika 3.10. Zdravstveno stanje “natprosjeËnih” i “ostalih”.
23
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
P r e b o l j e n e b o l e s t i i p o v r e d e . O ko 1 3 % p r a Ê e n i ka n a v e l o j e d a j e p r e b o l j e l o n e k u
t e æ u b o l e s t. N a v e l i s u : a n g i n u p e k t o r i s , h e p a t i t i s , d i a b e t e s , r e u m a t s k u g r o z n i c u ,
m i g r e n u , b r o n h i t i s , ka r d i o v a s k u l a r n e s m e t n j e ( v i s o k t l a k ) , P T S P, r e u m a t s ke s m e t n j e ,
p a r a p a r e z u , h e m e r o i d e , u p a l u m o æ d a n e o v o j n i c e , Ë i r n a æ e l u c u , t e o p e r a c i j e j a j n i ka ,
m a t e r n i c e i æ u Ë n i h ka m e n a c a .
N e π t o p r e ko 1 6 % p r a Ê e n i ka i m a l o j e n e z g o d e s o d r e  e n i m p o s l j e d i c a m a . N a j Ë e π Ê i
uzrok bile su prometne nezgode. Posljedice su bile: potres mozga, prijelomi ekstremiteta, povreda kraljeænice. Pored toga, u dva sluËaja bile su povrede u sportskim
a k t i v n o s t i m a ( l i g a m e n t i ) i u d v a s l u Ë a j a r a n j a v a n j e u d o m o v i n s ko m r a t u ( i n v a l i d i t e t ) ,
i jedan sluËaj trovanja.
P o d a c i o Ë e s t i n i u z i m a n j a a l ko h o l a i o n a v i ka m a p u π e n j a n a l a z e s e u t a b l i c i 3 . 6 .
i n a s l i ka m a 3 . 1 1 . i 3 . 1 2 .
Tablica 3.6. Navike uzimanja alkohola i navike puπenja
Slika 3.11. »estina uzimanja alkohola u skupinama “natprosjeËnih” i “ostalih”.
24
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
S l i ka 3 . 1 2 . N a v i ke p u π e n j a ko d “ n a t p r o s j e Ë n i h ” i “ o s t a l i h ” .
R a z l i ke i z m e  u “ n a t p r o s j e Ë n i h ” i “ o s t a l i h ” u Ë e s t i n i ko n z u m i r a n j a a l ko h o l a s t a tistiËki su znaËajne ((2) = 7,304, P < 0,05), tj. viπe “natprosjeËnih umjereno uzima
a l ko h o l , a v i π e “ o s t a l i h ” u o p Ê e n e ko n z u m i r a a l ko h o l . U n a v i ka m a p u π e n j a n e m a s t a t i s t i Ë k i z n a Ë a j n e r a z l i ke i z m e  u o v e d v i j e s k u p i n e .
OSVRT NA PODATKE O ZDRAVSTVENOM STANJU I NAVIKAMA
U p o d a c i m a o z d r a v s t v e n o m s t a n j u i n e k i m z d r a v s t v e n i m n a v i ka m a p r a Ê e n i ka n e
m o g u s e u o Ë i t i n e ke p o s e b n o s t i i z v a n t a k v i h s t a n j a u p o p u l a c i j i . 8 7 % p r a Ê e n i ka
i z j a v l j u j e d a n i j e p r e b o l j e l o n e ke t e æ e b o l e s t i , a o n e p r e b o l j e n e s u i z i n v e n t a r a
s v a ko d n e v n i c e . N e π t o p o v e Ê a n i b r o j t r a u m a u s l i j e d p r o m e t n i h n e s r e Ê a j e t a ko  e r
s u v r e m e n a p o j a v a . P r e ko p o l o v i c e b r o j a p r a Ê e n i ka u o p Ê e n e p i j e a l ko h o l n a p i Ê a , o s t a l i
u m j e r e n o ( d a ka ko , p r e t p o s t a v l j a m o d a s u n a m n a π i p r a Ê e n i c i i s k r e n o o d g o v a r a l i ) , a i
n a v i ke p u π e n j a s u u t o l e r a n t n i m g r a n i c a m a . U k r a t ko , Ë i n i s e d a p r a Ê e n i c i p o
z d r a v s t v e n o m s t a t u s u n i s u n e ka p o s e b n o s e l e k c i o n i r a n a g r u p a i z n j i h o v e p o p u l a c i j e .
25
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
3.2.2. Profesionalni razvitak praÊenika
U t a b l i c i 3 . 7 p r i ka z a n a j e Ë e s t i n a z a n i m a n j a ko j a s u u s v o m p r o f e s i o n a l n o m
razvitku odabrali naπi praÊenici.
Tablica 3.7. Klasifikacija zanimanja za koja su se osposobili praÊenici 3
26
3 Razvrstavljanje obavljeno pribliæno Meunarodnoj standardnoj klasifikaciji zanimanja ISCO -88
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
U t a b l i c i 3 . 8 . p r i ka z a n o j e ka ko s u n a π i p r a Ê e n i c i u s p j e l i o s t v a r i t i s v o j e p r o f e sionalne æelje, a na slici 3.13. nalaze se podaci za svaku od naπih skupina zasebno,
s kupine se meusobno ne razlikuju statistiËki znaËajno.
Tablica 3.8. Ostvarenje profesionalne æelje
Slika 3.14. Radni staæ skupine “natprosjeËnih” i “ostalih”.
U t a b l i c i 3 . 1 0 t e n a s l i ka m a 3 . 1 5 . i 3 . 1 6 . p r i ka z a n o j e z a d o v o l j s t v o r a d n o m
uspjeπnoπÊu i zadovoljstvo materijalnim primanjima. Razlike izmeu skupina
“uspjeπnih” i “ostalih” nisu statistiËki znaËajne.
Tablica 3.10. Zadovoljstvo s radnom uspjeπnoπÊu i materijalnim primanjima (plaÊom) na poslu
27
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
S l i ka 3 . 1 3 . O s t va r a n j e p r o fe s i o n a l n i h æ e l j a u s k u p i n i “ n a t p r o s j e Ë n i h ” i u s k u p i n i “ o s t a l i h ” .
Tablica 3.9. Radni staæ
N a s l i c i 3 . 1 4 p r i ka z a n j e r a d n i s t a æ z a n a π e d v i j e s k u p i n e p r a Ê e n i ka , a l i j e s a æ e t
u s a m o t r i ka t e g o r i j e . K a ko s e i z s l i ke m o æ e v i d j e t i n e m a v e l i k i h r a z l i ka i z m e  u
naπih skupina u duæini radnog staæa.
28
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
Slika 3.15. Zadovoljstvo poslom skupine “natprosjeËnih” i skupine “ostalih”.
Slika 3.16. Zadovoljstvo materijalnim prilikama “natprosjeËnih” i “ostalih”.
29
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
K r e t a n j e u p o s l u . N a j v e Ê i b r o j p r a Ê e n i ka ( 1 8 0 ) z a v r π i l o j e o b r a z o v a n j e z a s a m o
j e d n o z a n i m a n j e . N o v o ( d r u g o p o r e d u ) z a n i m a n j e s t e k l o j e 1 2 p r a Ê e n i ka , a j e d a n
p r a Ê e n i k s e o s p o s o b i o z a t r e Ê e z a n i m a n j e . M e  u t i m , d a l e ko v e Ê a d i n a m i ka z a b i l j e æ e n a j e ko d p r o m j e n a r a d n i h m j e s t a ( v r s t a p o s l o v a ) . Ta ko j e n a d r u g i p o s a o ( n a d r u g o
r a d n o m j e s t o ) p r e π l o Ë a k 1 3 9 p r a Ê e n i ka , n a t r e Ê e r a d n o m j e s t o 8 3 p r a Ê e n i ka , a
t i j e ko m d o s a d a π n j e g r a d n o g v i j e ka 3 2 p r a Ê e n i ka r a d i l o j e n a Ë e t i r i , m a n j e i l i v i π e
r a z l i Ë i t a r a d n a m j e s t a ( 2 6 p r a Ê e n i ka j e i z j a v i l o d a s u v l a s n i c i o d n o s n o s u v l a s n i c i
o b r t a i l i n e ko g p o d u z e Ê a ) .
R e l a t i v n o v e l i k b r o j o v i h p r a Ê e n i ka , n j i h 8 6 ( 4 4 , 5 6 % ) o b a v l j a l o j e n e k u o d
r u ko v o d n i h f u n k c i j a . R a z i n a t i h f u n k c i j a j e r a z l i Ë i t a , o d o n i h m a n j e o d g o v o r n i h
poloæaja do onih najsloæenijih funkcija u privrednim i druπtvenim djelatnostima. Evo
n e ko l i ko p r i m j e r a : p o s l o v o  e p o j e d i n i h r e s o r a , π e f o v i r a z l i Ë i t i h o d j e l a , r a v n a t e l j i
π ko l a , r a v n a t e l j i d o m o v a z d r a v l j a , d i r e k t o r i ( u p r a v i t e l j i ) t v o r n i c a i r u ko v o d i t e l j i r a d n i h j e d i n i c a , z a p o v j e d n i c i u v o j s c i , ka p e t a n i z r a ko p l o v a , n a Ë e l n i c i o p Ê i n a , æ u p a n i ,
direktori (ravnatelji) dræavnih ustanova, doministri itd.
OSVRT NA PODATKE O PROFESIONALNOM RAZVOJU PRAΔENIKA
Afirmaciju svoje liËnosti pojedinac najËeπÊe i najlakπe postiæe u svojoj radnoj
u l o z i . To p o s e b n o v r i j e d i z a p o j e d i n c e s n a t p r o s j e Ë n i m s p o s o b n o s t i m a , p a j e i s v r h a
p r a Ê e n j a o v e g r u p e s t a k v i m ka r a k t e r i s t i ka m a b i l a u p r a v o u u t v r  i v a n j u u s p j e π n o s t i
njihovog profesionalnog razvoja.
Ve Ê j e i z p o d a t a ka o n j i h o v o j k v a l i f i ka c i j s ko j s t r u k t u r i j a s n o v i d l j i v o d a s u o n i
izrazito pozitivno selekcionirana grupa osoba po nivou obrazovanja, a πto potvruje
i a n a l i z a v r s t e i s l o æ e n o s t i z a n i m a n j a z a ko j e s u s e o s p o s o b i l i . Tu d o m i n i r a j u
d i p l o m i r a n i i n æ e n j e r i r a z l i Ë i t i h s t r u ka , z d r a v s t v e n i s t r u Ë n j a c i , p r i r o d o s l o v n i s t r u Ë n jaci, prosvjetni struËnjaci, pravni struËnjaci, druπtveno-humanistiËki struËnjaci, te
b r o j n i s t r u Ë n j a c i v i π e i s r e d n j e s t r u Ë n e s p r e m e . Te k m a l i b r o j p r a Ê e n i ka i z a b r a o j e i
obrazovao se za zanimanja manje sloæenosti. Zato se moæe zakljuËiti da je njihov
p r o f e s i o n a l n i r a z v o j , b a r p o f o r m a l n i m p o ka z a t e l j i m a i z b o r a z a n i m a n j a , b i o u s k l a d u
s n j i h o v i m n a t p r o s j e Ë n i m i n t e l e k t u a l n i m p o t e n c i j a l i m a . O v u ko n s t a t a c i j u p o t v r  u j e i
Ë i n j e n i c a o v e l i ko j p r o p o r c i j i p r a Ê e n i ka ko j i s u u s v o m r a d u o b a v l j a l i n e k u o d
r u ko v o d n i h f u n k c i j a .
I njihovo subjektivno zadovoljstvo s radnom uspjeπnoπÊu je pozitivno orijentiran o , j e r s v e g a o ko 1 3 % j e s t i m u s p j e h o m d o n e k l e i l i p o t p u n o n e z a d o v o l j n o . N o ,
d r u k Ë i j e r a s p o l o æ e n j e o n i p o ka z u j u p r e m a s v o j i m m a t e r i j a l n i m p r i m a n j i m a , g d j e s v a k i
t r e Ê i p r a Ê e n i k i s ka z u j e s v o j e n e z a d o v o l j s t v o , a π t o j e o p e t u s k l a d u s p r i v r e d n i m i
d r u π t v e n i m p r i l i ka m a u ko j i m a s u r a d i l i .
30
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
3.2.3. Druπtvene aktivnosti praÊenika
S p o r t s ke a k t i v n o s t i . S p o r t s k i m a k t i v n o s t i m a b a v i l o s e 5 6 ( 2 9 , 0 % ) p r a Ê e n i ka , o d
Ë e g a 1 4 s d v i j e i l i t r i s p o r t s ke d i s c i p l i n e . N a v o  e n i s u s l i j e d e Ê i s p o r t o v i : n o g o m e t ( s
n a j v e Ê o m f r e k v e n c i j o m ) , g i m n a s t i ka , r u ko m e t, ko π a r ka , t e n i s , s k i j a n j e , s t o l n i t e n i s ,
b o r i l a Ë k i s p o r t o v i , o d b o j ka , p l i v a n j e , p l a n i n a r e n j e , s t r e l j a π t v o , a e r o b i k , t e l o v i
s p o r t s k i r i b o l o v.
A k t i v n o s t i n a k u l t u r n o - u m j e t n i Ë ko m p o d r u Ë j u . U t a k v i m a k t i v n o s t i m a b i l a s u
a n g a æ i r a n a 3 2 ( 1 6 , 6 % ) p r a Ê e n i ka . N a j Ë e π Ê e s p o m i n j a n a p o d r u Ë j a b i l a s u s l i j e d e Ê a : s u d j e l o v a n j e u p j e v a Ë k i m z b o r o v i m a , s v i r a n j e u t a m b u r a π k i m i p u h a Ë k i m o r ke s t r i m a ,
f o l k l o r n e s k u p i n e , g l u m a u d r a m s k i m g r u p a m a , t e s u d j e l o v a n j e u r e c i t a t o r s ko j i r i t m i Ë ko j g r u p i .
St r u Ë n a d r u π t v a i u d r u æ e n j a . U k u p n o 4 4 ( 2 2 , 8 % ) p r a Ê e n i ka b i l o j e u k l j u Ë e n o u
aktivnost jednog ili viπe struËnih asocijacija. Evo nekih njihovih naziva: lijeËniËki
z b o r, Ë a s n i Ë k i z b o r, o d v j e t n i Ë ka ko m o r a , d r u π t v o “ N a π a d j e c a ” , g o s p o d a r s ka ko m o r a ,
n o v i n a r s ko d r u π t v o , e ko l o π ko d r u π t v o , d r u π t v a i l i u d r u æ e n j a p o j e d i n i h z a n i m a n j a
(agronomi, arhitekti, pravnici, farmaceuti, πumari, meteorolozi, informatiËari,
r a Ë u n o v o  e , ke m i Ë a r i , t e h n o l o z i , s o c i j a l n i r a d n i c i , z a v a r i v a Ë i , i s l . ) , t e a k t i v n o s t u
udruzi maslinara i aeroklubu.
H u m a n i t a r n e i z a b a v n e o r g a n i z a c i j e . Sv e g a 1 9 p r a Ê e n i ka i z j a v i l o ( 9 , 8 % )
i z j a v i l o j e d a j e b i l o a k t i v n o u n e ko j t a k v o j o r g a n i z a c i j i . To s u u g l a v n o m b i l e o r g a nizacije Crvenog kriæa, Caritasa , dobrovoljnih davatelja krvi. PojedinaËno su
s p o m e n u t i j o π L i o n s c l u b , U d r u g a “ Æ i v o t - Vi t a ” , t e U d r u æ e n j e æ e n a “ K a t a r i n a Z r i n s ka ” .
Ostala podruËja druπtvenih aktivnosti. U organima vlasti sudjelovalo je 29
( 1 5 , 0 2 % ) p r a Ê e n i ka , o d Ë e g a 1 6 n a l o ka l n o j i 1 3 n a o p Ê i n s ko j i æ u p a n i j s ko j r a z i n i . U
p o l i t i Ë k i m s t r a n ka m a b i l a s u a n g a æ i r a n a 3 2 ( 1 6 , 6 % ) p r a Ê e n i ka , i t o 1 9 ka o Ë l a n o v i
b e z f u n k c i j a , 6 ka o Ë l a n o v i π i r e g i 7 ka o Ë l a n o v i u æ e g p o l i t i Ë ko g t i j e l a . U v j e r s k i m
o r g a n i z a c i j a m a a k t i v n o j e b i l o 1 5 ( 7 , 8 % ) p r a Ê e n i ka , p r e t e æ n o u ka t o l i Ë ko j c r k v i ( 9 ) ,
u zajednici braËnih susreta (2), i ostali u pojedinim vjerskim grupama.
31
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
Tablica 3.11. Koriπteno slobodno vrijeme za druπtvene aktivnosti
Slika 3.17. Prikaz koriπtenja slobodnog vremena u naπe dvije skupine praÊenika.
P o s t o j e n e ke r a z l i ke u ko r i π t e n j u s l o b o d n o g v r e m e n a i z m e  u s k u p i n e “ n a t p r o s jeËnih” i “ostalih”, ali one nisu statistiËki znaËajne.
æ
32
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
3.2.4. Sustav radnih vrijednosti praÊenika
U Upitniku “PDO/ III. faza” (vidi Prilog 1) πesto poglavlje sadræavalo je deset
t v r d n j i ko j e s u s e o d n o s i l e n a v r i j e d n o s n e o r i j e n t a c i j e p r a Ê e n i ka u p o d r u Ë j u n j i h o v e
radne aktivnosti. PraÊenici su procjenjivali vaænost onoga πto tvrdnja izraæava na
s ka l i o d Ë e t i r i o c j e n e , i t o : 1 = u g l a v n o m n e v a æ n o ; 2 = d o n e k l e v a æ n o ; 3 = v a æ n o i
4 = v r l o v a æ n o . E v o o d g o v a r a j u Ê i h p o d a t a ka i z t o g d i j e l a u p i t n i ka :
Tablica 3.12. Distribucija ocjena radnih vrijednosti
L e g e n d a : Z n a Ë e n j e t v r d n j i (detaljni opis vidi u Upitniku “PDO/ III.faza)
1 = Koriπtenje sposobnosti
6 = Altruizam
2 = PostignuÊe i napredovanje
7 = Izlaganje riziku
3 = St v a r a l a π t v o
8 = Socijalni odnosi
4 = E ko n o m s ka s i g u r n o s t
9 = Autoritet i prestiæ
5 = Radni uvjeti
10 = Razvoj liËnosti
33
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
Tablica 3.13. Osnovni statistiËki parametri u sustavu radnih vrijednost
Ta b l i c a 3 . 1 4 . I z v o d i z f a k t o r s ke a n a l i z e - o b j a π n j e n a v a r i j a n c a
* R o t a c i j a o b a v l j e n a p o Va r i m a x m e t o d i u z K a i s e r o v u n o r m a l i z a c i j u .
Tablica 3.15. Faktorska struktura Ëestica (tvrdnji) u varimax poziciji
34
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
OSVRT NA PODATKE O SUSTAVU RADNIH VRIJEDNOSTI PRAΔENIKA
“ O p Ê e n i t i j e i r e l a t i v n o t r a j n e c i l j e v e , ko j e æ e l i m o p o s t i Ê i d a b i s m o z a d o v o l j i l i
s v o j e p o t r e b e , n a z i v a m o v r i j e d n o s t i m a . Vr i j e d n o s t i s u i n t e g r i r a n e u v r i j e d n o s n i s u s t a v p o j e d i n c a - s v o j e v r s n u o r g a n i z a c i j u n j e g o v i h p o t r e b a , æ e l j a i c i l j e v a ko j i m s e
i z m e  u n j i h u s p o s t a v l j a o d r e  e n i o d n o s p r i o r i t e t a i h i j e r a r h i j e v a æ n o s t i . Vr i j e d n o s t i
ko j e p o j e d i n a c æ e l i o s t v a r i t i k r o z s v o j u r a d n u u l o g u n a z i v a m o r a d n i m i l i p r o f e s i o n a l n i m v r i j e d n o s t i m a “ ( © v e r ko , 1 9 8 0 , s t r. 1 3 ) . O r i g i n a l n i u p i t n i k “ P - V 1 ” ko j i j e © v e r ko
primjenjivao u svojim istraæivanjima radnih vrijednosti imao je ukupno 16 takvih vrij e d n o s t i i z ko j e g j e u U p i t n i k “ P D O / I I I . f a z a ” u k l j u Ë e n o d e s e t v r i j e d n o s t i . S a m
s a d r æ a j t v r d n j i j e n e π t o m o d i f i c i r a n , a l i j e c j e l o k u p n a s t r u k t u r a u p i t n i ka v j e r n a o r i g inalu.
D o m i n a n t n o o p r e d j e l j e n j e p r a Ê e n i ka z a v e Ê i n u r a d n i h v r i j e d n o s t i t e n d i r a n a
o c j e n e “ v a æ n o ” i “ v r l o v a æ n o ” ( Ta b l i c a 3 . 1 2 ) , π t o j e i r a z u m l j i v o j e r s u t a k v e
p o t r e b e , æ e l j e i æ i v o t n i c i l j e v i i j e d i n o o s t v a r i v i p r e ko r a d n e a k t i v n o s t i . I z n i m ke i z
ove tendencije jesu dvije vrijednosti, i to obavljanje interesantnih poslova uz izlag a n j e r i z i k u , t e r u ko v o  e n j e d r u g i m a i u t j e c a n j e n a n j i h o v o p o n a π a n j e , g d j e s u
frekvencije odgovora neπto veÊe na ocjenu “uglavnom nevaæno”.
A ko s a d a a n a l i z i r a m o h i j e r a r h i j u v r i j e d n o s t i p o v a æ n o s t i u s u s t a v u r a d n i h v r i j e d n o s t i o v i h p r a Ê e n i ka ( Ta b l i c a 3 . 1 3 ) v i d i m o d a j e n a p r v o m m j e s t u e ko n o m s ka s i g u r n o s t
(stalno i sigurno zaposlenje), a onda slijede afirmacija sposobnosti kroz radnu
a k t i v n o s t, p o t v r d a l i Ë n o s t i , v i s o ka r a d n a u s p j e π n o s t, a l t r u i z a m ( p o m o Ê d r u g i m a ) , t e
stvaralaπtvo (izraæavanje novih ideja i metoda). Neπto manju poziciju na ljestvici
v a æ n o s t i i m a v r i j e d n o s t s o c i j a l n i h o d n o s a ( ko n t a k t i b i l n o s t s d r u g i m a ) , a n a j m a n j u
v a æ n o s t p r a Ê e n i c i p r i d a j u r a d n i m u v j e t i m a , t e p r e s t i æ u ( r u ko v o  e n j e d r u g i m a ) i i z l a g a n j u r i z i k u . O v a ka v n j i h o v r a n g v r i j e d n o s t i p o v a æ n o s t i m o g u Ê e j e o b j a s n i t i o p Ê o m
s i t u a c i j o m u ko j o j s u s e r a z v i j a l i ( j a ke t e æ n j e z a æ i v o t n i m s t a n d a r d o m n a j e d n o j
s t r a n i , a v e l i k p r o b l e m z a p o π l j a v a n j a i z a p o s l e n o s t i n a d r u g o j s t r a n i ) p a j e e ko n o m s ka s i g u r n o s t ko j a j e i z r a z i t a e k s t r i n z i Ë n a v r i j e d n o s t, z a u z e l a p r v o m j e s t o . M e  u t i m ,
ovi praÊenici su i pozitivno selekcionirana skupina po intelektualnim sposobnostima,
pa zato odmah slijede izrazito intrinziËne vrijednosti: afirmacija sposobnosti,
p o t v r  i v a n j e l i Ë n o s t i i r a d n a u s p j e π n o s t.
U s p r ko s o d r e  e n i m m e t o d o l o π k i m o g r a n i Ë e n j i m a ( r e l a t i v n o m a l i b r o j Ë e s t i c a )
o b a v l j e n a j e f a k t o r s ka a n a l i z a r e z u l t a t a n a p r i m i j e n j e n o m m j e r n o m i n s t r u m e n t u r a d n i h v r i j e d n o s t i . K o r i π t e n a j e m e t o d a g l a v n i h ko m p o n e n t i , i p o k r i t e r i j u k r i t i Ë n e
z n a Ë a j n o s t i ( ka r a k t e r i s t i Ë n i ko r i j e n ( 1 ) i z l u Ë e n e s u t r i ko m p o n e n t e ko j e z a j e d n o
o b j a π n j a v a j u 5 8 , 3 7 % t o t a l n e v a r i j a n c e ( Ta b l i c a 3 . 1 4 ) . To j e i n a Ë e o d g o v a r a j u Ê a p r o p o r c i j a z a o v a k v u v r s t u Ë e s t i c a , a l i t r e b a u p o z o r i t i i n a z n a t n u ko l i Ë i n u n e o b j a π n j e n e
v a r i j a n c e π t o p o ka z u j e n a z n a Ë a j a n s p e c i f i c i t e t u p o t r i j e b l j e n o g i n s t r u m e n t a i n a
p o g r e π ke m j e r e n j a .
35
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
D a b i s e u s t a n o v i l a n a j j e d n o s t a v n i j a f a k t o r s ka s t r u k t u r a ko n k r e t n o g s u s t a v a r a d n i h v r i j e d n o s t i i z v r π e n a j e r o t a c i j a p o Va r i m a x a l g o r i t m u i ( u z p e t i t e r a c i j a ) d o b i v e n a j e s o l u c i j a p r i ka z a n a u Ta b l i c i 3 . 1 5 . S a m a s o l u c i j a j e j a s n o i n t e r p r e t a b i l n a , p o s e b n o z a ko m p o n e n t e ( f a k t o r e ) 1 i 3 . P r v i f a k t o r ko j i o b j a π n j a v a o ko 3 2 % z a j e d n i Ë ke
v a r i j a n c e p r e d s t a v l j a s e t i n t r i n z i Ë n i h r a d n i h v r i j e d n o s t i ko j e b i s e m o g l e , u t e r m i n i m a o b u h v a Ê e n i h , t v r d n j i d e f i n i r a t i ka o a f i r m a c i j a s p o s o b n o s t i u p r o f e s i o n a l n o j ka r i j e r i . Tr e Ê i e k s t r a h i r a n i f a k t o r ( o ko 1 4 % o b j a π n j e n e v a r i j a n c e ) j e i z r a z v r i j e d n o s t i
ko j e p r i p a d a j u e k s t r i n z i Ë n o j s f e r i i m o æ e s e i n t e r p r e t i r a t i ka o o p t i m u m z a r a d n u
a n g a æ i r a n o s t. N e π t o s l o æ e n i j e o b r a z l o æ e n j e z a h t i j e v a d r u g i e k s t r a h i r a n i f a k t o r ( o ko
1 4 % o b j a π n j e n e v a r i j a n c e ) , z a ko j i s e m o æ e ka z a t i d a j e u g l a v n o m o r i j e n t i r a n n a
o d n o s e s d r u g i m l j u d i m a , p a b i g a s e m o g l o o d r e d i t i ka o e m p a t i j a u s o c i j a l n o - r a d n i m
o d n o s i m a . D a ka ko , o s t a j e o p Ê i z a k l j u Ë a k d a j e d o m i n a n t n a v r i j e d n o s n a o r i j e n t a c i j a i
v r i j e d n o s n i c i l j o v i h p r a Ê e n i h o s o b a a f i r m a c i j a v l a s t i t e l i Ë n o s t i t i j e ko m p r o f e s i o n a l n e
ka r i j e r e .
3.2.5. Neke interkorelacije varijabli iz III. faze praÊenja
Mnoge varijable iz Upitnika “PDO / III. faza” nisu potpuno nezavisni entiteti, veÊ se
nalaze u manje ili viπe znaËajnim vezama. Dakako, neke od tih interkorelacija su posljedica
uzroËno-posljediËnih odnosa, a neke su posljedica utjecaja odreenih poznatih ili nepoznatih
treÊih Ëimbenika. BuduÊi da su podaci u varijablama uglavnom kvalitativne prirode, kao jedino moguÊi indikator tih veza mogao je posluæiti neki neparametrijski test. U ovom sluËaju
koriπten je koeficinet kontingencije i fi-koeficijent. Evo nekih zanimljivijih znaËajnih veza
unutar treÊe faze praÊenja:
Tablica 3.16. VeliËina povezanosti nekih varijabli u sklopu III. faze praÊenja
36
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
N a t e m e l j u i z r a Ë u n a t i h ko e f i c i j e n a t a ko r e l a c i j e ( ko e f i c i j e n t a ko n t i n g e n c i j e i f i ko e f i c i j e n t a ) m o æ e s e , u k r a t ko , z a k l j u Ë i t i o v o : ( a ) s v i ko e f i c i j e n t i ko r e l a c i j e p o z i t i v n i s u i s t a t i s t i Ë k i z n a Ë a j n i , o s i m o n o g i z m e  u k v a l i f i ka c i j e p r a Ê e n i ka i n j i h o v o g
z a d o v o l j s t v a s p o s l o m ; ( b ) ko e f i c i j e n t i ko r e l a c i j e s u r e l a t i v n o m a l i , t a ko d a s e n e
m o æ e g o v o r i t i o b i t n o j z a j e d n i Ë ko j v a r i j a n c i ; ( c ) o d n o s i z m e  u k v a l i f i ka c i j e p r a Ê e n i ka i n e k i h d r u g i h v a r i j a b l i t a ka v j e d a o n i ko j i i m a j u v e Ê u r a z i n u k v a l i f i ka c i j e z a d o v o l j n i j i s u , a n a r o Ë i t o t o m e p r i d o n o s e o n i s v i s o ko m s p r e m o m , ko j i s u n a j z a d o v o l j n i ji, tj. potpuno zadovoljni.
OSVRT NA PODATKE O NEKIM INTERKORELACIJAMA VARIJABLI TREΔE FAZE PRAΔENJA
Tr e Ê a f a z a p r a Ê e n j a u s m j e r e n a j e p r e t e æ n o n a p r o f e s i o n a l n u ka r i j e r u p r a Ê e n i ka .
Z b o g t o g a s u i n a j z a n i m l j i v i j i o d n o s i i z m e  u p o s t i g n u t o g s t u p n j a k v a l i f i ka c i j e i
z a d o v o l j s t v a p r a Ê e n i ka , ka ko s a s t u p n j e m k v a l i f i ka c i j e t a ko i s n j i h o v i m r a d n i m u s p j e h o m . D i o t i h o d n o s a p r i ka z a n j e u Ta b l i c i 3 . 1 6 .
K a o π t o s e m o g l o i p r e t p o s t a v i t i u s l i j e d i z r a z i t o p o v o l j n j e k v a l i f i ka c i j s ke s t r u k t u r e c i j e l e g r u p e p r a Ê e n i ka , o n i s u i z r a z i t o i z a d o v o l j n i s v o j i m k v a l i f i ka c i j a m a ,
d a ka ko v i π e o n i s v i π o m k v a l i f i ka c i j o m . N e π t o m a n j e , a l i j o π u v i j e k s t a t i s t i Ë k i z n a Ë a j n a v e z a u t v r  e n a j e i z m e  u s t u p n j a k v a l i f i ka c i j e p r a Ê e n i ka i n j i h o v a z a d o v o l j s t v a s
r a d n i m u s p j e h o m . I s t i t r e n d ko r e l a c i j e u t v r  e n j e i z m e  u r a n g a k v a l i f i ka c i j a i o s t v a r e n j a n j i h o v i h p r o f e s i o n a l n i h æ e l j a ko j e s u i m a l i p r i j e i z b o r a z a n i m a n j a . K a ko j e
s t u p a n j k v a l i f i ka c i j e z n a Ë a j n o v e z a n s o b a v l j a n j e m r u ko v o d n i h f u n k c i j a ( o b a v l j a l i s u
i h Ë e π Ê e o n i s v i π i m s t u p n j e m k v a l i f i ka c i j e ) , a t a ko  e r i s m a t e r i j a l n i m p r i l i ka m a
( b o l j e m a t e r i j a l n e p r i l i ke i m a j u p r a Ê e n i c i n a v i π o j r a z i n i k v a l i f i ka c i j s ke l j e s t v i c e ) , t o
s e u k r a t ko m o æ e r e Ê i d a j e k v a l i f i ka c i j s ka s t r u k t u r a p r a Ê e n i ka d o b a r p o ka z a t e l j
m n o g i h ka r a k t e r i s t i ka n j i h o v e p r o f e s i o n a l n e ka r i j e r e .
U z o v o , t r e b a n a g l a s i t i v i s o k u p o v e z a n o s t k v a l i f i ka c i j a p r a Ê e n i ka s k v a l i f i ka c i j a m a n j i h o v i h s u p r u æ n i ka u s m i s l u d a s u s t a t i s t i Ë k i z n a Ë a j n o Ë e π Ê e s k l a p a l i b r a ko v e
s u p r u æ n i c i i s t i h i l i s l i Ë n i h k v a l i f i ka c i j s k i h r a z i n a .
U ko n t e k s t u p r o f e s i o n a l n i h ka r i j e r a , a u p o g l e d u o b a v l j a n j a r u ko v o d n i h f u n k c i j a , u t v r  e n a j e z n a Ë a j n a u l o g a s p o l a p r a Ê e n i ka . Te s u f u n k c i j e z n a Ë a j n o f r e k v e n t n i j e
proporcionalno obavljali muπkarci, a πto je vjerojatno refleksija naπih opÊih
d r u π t v e n i h o d n o s a ka d j e u p i t a n j u s p o l , p a m a ka r s e r a d i l o i o i n t e l e k t u a l n o n a t p r o s j e Ë n i m s u b j e k t i m a æ e n s ko g s p o l a ka o π t o j e t o s l u Ë a j u o v o j g r u p i p r a Ê e n i ka .
37
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
3.2.6. Neke interkorelacije izmeu varijabli druge i treÊe faze praÊenja
U t a b l i c i 3 . 1 7 . n a l a z e s e ko e f i c i j e n t i ko r e l a c i j e ( i n j i h o v a z n a Ë a j n o s t ) i z m e  u
nekih varijabli druge i treÊe faze praÊenja.
Tablica 3.17. VeliËina povezanosti nekih varijabli 2. i 3. faze praÊenja
OSVRT NA PODATKE O VEZAMA NEKIH VARIJABLI DRUGE I TREΔE FAZE PRAΔENJA
I z d r u g e f a z e p r a Ê e n j a i z d v o j e n e s u s a m o d v i j e v a r i j a b l e ko j e i z r a æ a v a j u s t a v
p r a Ê e n i ka , i t o : z a d o v o l j s t v o i z a b r a n i m z a n i m a n j e m i z a d o v o l j s t v o p r e m a d o t a d a
o b a v l j a n o m p o s l u . Te s u v a r i j a b l e u k r π t e n e s n e k i m v a r i j a b l a m a u I I I . f a z i p r a Ê e n j a i
d o b i v e n i o d n o s i p r i ka z a n i u Ta b l i c i 3 . 1 7 . K a ko j e i z m e  u d r u g e i t r e Ê e f a z e p r a Ê e n j a
p r o π l o r e l a t i v n o m a l o v r e m e n a ( o ko p e t g o d i n a ) , t o j e b i l o r a z u m n o o Ë e k i v a t i d a Ê e
v a r i j a b l e i z o b j e f a z e ko j e s u s a d r æ a j n o b l i s ke o s t a t i u p o z i t i v n o j ko r e l a c i j i .
I z v e l i Ë i n e ko e f i c i j e n a t a ko r e l a c i j e ( ko j i , d o d u π e , n i s u v e l i k i , a l i s u s t a t i s t i Ë k i
zna Ëajni) moæe se uoËiti da je zadovoljstvo izabranim zanimanjem, izraæeno u drug o j f a z i p r a Ê e n j a , z n a Ë a j n o p o v e z a n o s a z a d o v o l j s t v o m π ko l s k i m u s p j e h o m , p o s t i g n u t i m k v a l i f i ka c i j a m a , o s t v a r e n j e m p r o f e s i o n a l n e æ e l j e i z a d o v o l j s t v o m s r a d n o m
uspjeπnoπÊu - izraæenim u treÊoj fazi praÊenja. Isti trend veza ima i varijabla zadovoljstva obavljanim poslovima izraæena u drugoj fazi praÊenja.
N a r a v n o , o d n o s e i s t i h o b j e k t i v n i h v a r i j a b l i i z o b j e f a z e p r a Ê e n j a , ka o π t o j e o n a
o p o s t i g n u t i m k v a l i f i ka c i j a m a n e t r e b a p o s e b n o n i i z n o s i t i , j e r s u v e z e l o g i Ë k i z n a Ë a j n o v i s o ke ( C r a m e r o v ko e f i c i j e n t ko r e l a c i j e z a t e v a r i j a b l e i z n o s i 0 , 8 7 ) .
38
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
3.2.7. Intelektualni status kao prediktor profesionalnog razvitka praÊenika
I m a j u Ê i u v i d u Ë i n j e n i c u d a j e c i j e l a g r u p a o v i h p r a Ê e n i ka p o z i t i v n o s e l e k c i o n i rana skupina po svojim intelektualnim sposobnostima (i time joj znatno smanjen vari j a b i l i t e t u t o j v a r i j a b l i ) n i j e s e m o g l o o Ë e k i v a t i d a Ê e s e o n i z n a Ë a j n o r a z l i ko v a t i u
praÊenim varijablama profesionalnog razvoja, tj. da Êe intelektualni status biti jasni
statistiËki prediktor varijacija u tim varijablama.
Ipak, ovu pretpostavku nastojalo se provjeriti hi-kvadrat testom i to na dva
n a Ë i n a : u p r v o m s l u Ë a j u u z e t a j e u o b z i r n j i h o v a p o d j e l a u d v i j e ka t e g o r i j e ( p r e u z e t a i z i d e n t i f i ka c i j s ko g p o s t u p ka - “ n a t p r o s j e Ë n i ” ( N = 7 8 ) i “ o s t a l i ” ( N = 1 1 5 ) , i u
d r u g o m s l u Ë a j u d a j e g r u p a p o d i j e l j e n a u t r i ka t e g o r i j e ( r a n g i r a n j e m p r o s j e Ë n i h z - v r i jednosti) prema normalnoj distribuciji: 25% najslabijih (N = 48), 50% srednjih (N =
97) i 25% najboljih (N = 48).
I ka o π t o s e m o g l o p r e t p o s t a v i t i , i z i d e n t i f i ka c i j o m h o m o g e n i z i r a n e g r u p e p o
i n t e l e k t u a l n i m s p o s o b n o s t i m a n i ka k v o m p o d j e l o m u s u b u z o r ke n i s u s e m o g l e f o r m i r a t i
s k u p i n e ko j e b i s e u t o j v a r i j a b l i d o v o l j n o r a z l i ko v a l e i t a ko “ p r e d s t a v l j a l e ” s i t u a c i j u u p o p u l a c i j i i o n d a ko r e s p o n d i r a l e s n e k i m v a r i j a b l a m a p r o f e s i o n a l n o g r a z v o j a z a
ko j e b i z n a Ë a j n e v e z e s i n t e l e k t u a l n i m s t a t u s o m b i l e l o g i Ë n e . I z a t o u v e Ê i n i s l u Ë a j e va takve znaËajne veze i nisu potvrene.
M e  u t i m , i n t e l e k t u a l n i s t a t u s j e s t a t i s t i Ë k i z n a Ë a j a n p r e d i k t o r k v a l i f i ka c i j s ke
r a z i n e p r a Ê e n i ka ( h i - k v a d r a t = 1 3 , 0 7 , P ( 0 , 0 1 u p o d j e l i p r a Ê e n i ka u d v i j e g r u p e ,
o d n o s n o h i - k v a d r a t = 2 9 , 4 7 , P ( 0 , 0 1 u p o d j e l i p r a Ê e n i ka u t r i g r u p e ) . U z m i m o z a
p r i m j e r p o d j e l u u t r i g r u p e : o d 4 8 p o i n t e l e k t u a l n o m s t a t u s u n a j s l a b i j i h p r a Ê e n i ka
niæu i srednju struËnu spremu ima njih 24 (50,00%) a visoku struËnu spremu samo 15
( 3 1 , 2 5 % ) , d o k o d 4 8 p o i n t e l e k t u a l n o m s t a t u s u n a j b o l j i h p r a Ê e n i ka , n i æ u i s r e d n j u
struËnu spremu imaju samo njih 4 (8,33%), a visoku struËnu spremu njih Ëak 37
(77,08%).
Ta ko  e r j e u t v r  e n o d a p r a Ê e n i c i v i π e g i n t e l e k t u a l n o g s t a t u s a ko r i s t e s t a t i s t i Ë k i
znaËajno viπe raspoloæivog vremena za svoje druπtvene aktivnosti (hi-kvadrat =
1 2 , 0 8 , P ( 0 , 0 1 ) o d o s t a l i h p r a Ê e n i ka . Z a n i m l j i v o j e i t o , d a s u p r a Ê e n i c i v i π e g
i n t e l e k t u a l n o g s t a t u s a n e π t o r j e  e p o t p u n i a p s t i n e n t i u z i m a n j a a l ko h o l n i h p i Ê a ( h i k v a d r a t = 7 , 3 0 4 , P ( 0 , 0 5 ) , n o t o j e d a ka ko m a r g i n a l n i p o d a t a k z a p r e d i k t i v n u v r i jednost intelektualnog statusa.
39
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
40
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
4.
Z A K L J U » C I
I
P R I J E D LO Z I
Longitudinalne studije praÊenja, naroËito one dugotrajnije, relativno su rijetke i u svijetu, a kod nas ih skoro i nema. To je i razumljivo zbog njihovih zahtjevnih karakteristika.
Njihova organizacija je sloæena, i sa stajaliπta onih koji ih provode (Ëesto traju duæe od æivota njihovih organizatora - sluËaj Termana i mnogih drugih) i sa stajaliπta subjekata koje se
prati, jer se na ovaj ili onaj naËin zadire u njihovu privatnost i traæe se od njih napori za koje
oni nisu, ili nisu dovoljno motivirani. Osim toga, takve su studije skupe, a rezultati se mogu
oËekivati tek nakon duæeg vremena πto najËeπÊe obeshrabruje eventualne finacijere.
Meutim, s metodoloπkog glediπta praÊenje razvoja i ponaπanja istih osoba je najdjelotvorniji naËin provjeravanja i validiranja dijagnostiËko-prognostiËkih postupaka koji se
Ëesto provode u odreene (ponekad i selekcijske) svrhe u psiholoπkoj, pedagoπkoj i andragoπkoj
praksi, a najËeπÊe se ti postupci a priori prihvaÊaju kao valjani. Naravno, to je nekad jedino i
moguÊe, ali i podloæno riziku sporadiËnih ili sistematskih pogreπaka. Pored vrednovanja dijagnostiËko-prognostiËkih procedura, studije praÊenja omoguÊuju i utvrivanje odreenih zakonitosti razvoja pojedinih osobina praÊenika, jer se mogu kontrolirati i objektivni uvjeti pod
kojima se te osobine formiraju i razvijaju. Prema tome, metodiËka vrijednost dobro organiziranih studija praÊenja je neprijeporna.
Zato je i konkretna studija praÊenja darovitih osoba, u organizaciji StruËne sluæbe za
profesionalnu orijentaciju Zavoda za zapoπljavanje Virovitica, jedan rijedak i paænje vrijedan
poduhvat u nas, naroËito u pogledu njenog trajanja od viπe od tri desetljeÊa i pored relativno
ograniËenih istraæivaËkih rezultata s obzirom na primijenjenu metodologiju. Naime, jedina
metoda praÊenja bila je poπtanska anketa, pa se i prikupljeni podaci mogu interpretirati na
razini koju takve metode dozvoljavaju. Ali, vrijednost ovog pothvata leæi i u Ëinjenici da je
studija provoena u operativnoj, manje viπe administrativnoj ustanovi, u kojoj su ovakve
istraæivaËke aktivnosti izvan redovitih programa njene djelatnosti, pa je organizacija i
provoenje studije zahtijevalo izvanredne i dugotrajne napore od inicijatora i realizatora
plana i programa same studije.
Dakle, bez obzira na objektivna ograniËenja ove studije praÊenja i metodoloπku jednostavnost u njoj primijenjenih postupaka, iz njezinih rezultata moguÊe je derivirati odreene
relevantne konstatacije i formulirati konkretne zakljuËke.
(1) PoËetni uzorak ispitanika formiran u procesu identifikacije (N = 915) tijekom
praÊenja njihovog razvoja tijekom tri desetljeÊa osipanjem je smanjen na 193 praÊenika u
treÊoj fazi praÊenja (ostalo ih je 21,10%). Meutim, struktura uzorka po intelektualnom statusu (a to je i bio kriterij formiranja inicijalnog uzorka) ostala je praktiËki nepromijenjena.
U poËetnom uzorku u kategoriji “natprosjeËnih” bila su 362 (39,56%) Ëlana i u kategoriji
“ostalih” 553 (60,44%) Ëlana, a u finalnom uzorku (III. faza praÊenja) u kategoriji “natprosjeËni” ostalo je 78 (40,41%) i u kategoriji “ostali” ostalo115 (59,59%) Ëlanova. IdentiËna
struktura zadræana je i u spolu praÊenika. Na poËetku je bilo 360 (39,34%) muπkih Ëlanova, te
555 (60,66%) æenskih Ëlanova, a u treÊoj fazi praÊenja ostalo je 79 (40,93%) muπkih i 114
(59,07%) æenskih Ëlanova. Ova “preslika” uzorka III. faze praÊenja u odnosu na strukturu inicijalnog uzorka daje u odreenim granicama moguÊnost generalizacije podataka prikupljenih
tijekom procesa praÊenja.
41
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
( 2 ) O n e k i m o p Ê i m ka r a k t e r i s t i ka m a o v e s e l e k c i o n i r a n e s k u p i n e p r a Ê e n i h o s o b a ,
naroËito u pogledu njihove socijalne i emocionalne adaptabilnosti, moæe se indirektn o z a k l j u Ë i t i i i z p r i k u p l j e n i h p o d a t a ka o n j i h o v i m o b i t e l j s k i m p r i l i ka m a . Ve l i ka i h
v e Ê i n a ( p r e ko 9 0 % ) æ i v i u s t a l n o j b r a Ë n o j z a j e d n i c i , a r e l a t i v n o m a l i b r o j ( i s p o d 5 % )
n i j e s k l a p a l o b r a k , a i s t o t a ko r e l a t i v n o n e z n a t a n b r o j ( 4 % ) s u r a s t a v l j e n i . St a b i l n o s t
s v o g b r a ka i z r a z i l i s u i v e l i ko m p r o p o r c i j o m i z r a æ e n o g z a d o v o l j s t v a s d o s a d a π n j i m
b r a Ë n i m æ i v o t o m . K a r a k t e r i s t i Ë n a j e i v e l i ka p o d u d a r n o s t k v a l i f i ka c i j s k i h s t r u k t u r a i
n j i h o v i h s u p r u æ n i ka .
» i n i s e , b a r p o i z j a v a m a s a m i h p r a Ê e n i ka , d a s u i m o b i t e l j s ke s t a m b e n e i m a t e r i j a l n e p r i l i ke n a z a d o v o l j a v a j u Ê o j r a z i n i , j e r p r e t e æ u o c j e n e “ r e l a t i v n o p o v o l j n e ” i
“ i z r a z i t o p o v o l j n e ” p r i l i ke , d o k j e z a n e m a r i v o m a l i b r o j o n i h ko j i s u t e p r i l i ke
o z n a Ë i l i ka o “ i z r a z i t o n e p o v o l j n e . ” U p r i l o g o v a k v o m æ i v o t n o m s t a n d a r d u j e i Ë i n j e n i c a o v i s o ko m p o s t o t k u s t a l n o z a p o s l e n i h s u p r u æ n i ka .
( 3 ) N a o b r a z o v n o m p l a n u g l a v n a z n a Ë a j ka c i j e l e g r u p e p r a Ê e n i ka j e v i s o ka r a z i n a z a v r π e n i h π ko l a . P r e ko 5 0 % p r a Ê e n i ka z a v r π i l o j e n e k u o d v i s o k i h o b r a z o v n i h
i n s t i t u c i j a , p a a ko k t o m e d o d a m o i 1 4 % s v i π o m π ko l o m , t a d a m o æ e m o g o v o r i t i o
njihovoj izrazito natprosjeËnoj obrazovnoj strukturi. Ovu povoljnu obrazovnu sliku
d o p u n j u j u i p o d a c i o r a z l i Ë i t i m o b l i c i m a d o p u n s ko g o b r a z o v a n j a ( n a j Ë e π Ê e t e Ë a j e v a
r a Ë u n a r s t v a i s t r a n i h j e z i ka ) u ko j e j e b i l o u k l j u Ë e n o 3 7 % p r a Ê e n i ka , a n j i h 1 1
z a v r π i l o j e p o s t d i p l o m s ke s t u d i j e . N a r a v n o , u v i j e k j e o t v o r e n o p i t a n j e , j e l i i n j i h o v
i z b o r ko n k r e t n i h z a n i m a n j a u n u t a r v i s o k i h k v a l i f i ka c i j s k i h s t u p n j e v a b i o u s k l a d u
r e a l n i h d r u π t v e n i h ka d r o v s k i h p o t r e b a i s t i m u v e z i n j i h o v o g o d g o v a r a j u Ê e g z a p o π l j a vanja.
I n a Ë e , o v a ko p o v o l j n a o b r a z o v n a s t r u k t u r a b i l a j e d o v o l j a n r a z l o g d a v e Ê i n a
p r a Ê e n i ka i z r a z i s v o j e o s o b n o z a d o v o l j s t v o s v l a s t i t i m s t u p n j e m k v a l i f i ka c i j e i π ko l skim uspjehom.
( 4 ) St u d i j a p r a Ê e n j a p o ka z a l a j e n a n e ko l i ko p o s e b n i h z n a Ë a j k i p r o f e s i o n a l n o g
r a z v o j a o v i h p r a Ê e n i ka . I a ko s u p o s t i g l i v i s o ke k v a l i f i ka c i j s ke r a z i n e , t e k j e d n a t r e Ê i n a p r a Ê e n i ka o s p o s o b i l a s e z a z a n i m a n j e * ko j e s u n a j v i π e æ e l j e l i p r i j e i z b o r a , a s v a k i
Ë e t v r t i i z u Ë i o j e z a n i m a n j e ko j e j e d o s t a i l i p o t p u n o r a z l i Ë i t o o d æ e l j e n o g z a n i m a n j a . N a d a l j e , i z a n a l i z e v r s t a z a n i m a n j a v i d l j i v o j e d a ko d n j i h d o m i n i r a j u z a n i m a n j a
d r u π t v e n o - h u m a n i s t i Ë ko g i p o s l o v n o - o r g a n i z a c i j s ko g s m j e r a , a m a n j e o d o Ë e k i v a n o g ( s
o b z i r o m n a i n t e l e k t u a l n e m o g u Ê n o s t i ) z a n i m a n j a t e h n i Ë ko g i t e h n o l o π ko g s m j e r a .
N e z n a t a n b r o j p r a Ê e n i ka p r o m i j e n i o j e z a n i m a n j e , a l i i h j e v e l i k b r o j m i j e n j a o j e d n o
i l i v i π e r a d n i h m j e s t a . M e  u t i m , ka r a k t e r i s t i Ë n o j e r e l a t i v n o v e l i ko n j i h o v o s u d j e l o v a n j e ( o ko 4 5 % ) u o b a v l j a n j u r a z l i Ë i t i h r u ko v o d n i h f u n k c i j a . O s i m t o g a , n e k i o d
p r a Ê e n i ka s u v l a s n i c i o d n o s n o s u v l a s n i c i o b r t a i l i p o d u z e Ê a .
D i s t r i b u c i j a z a d o v o l j s t v a s r a d n o m u s p j e π n o π Ê u p r a Ê e n i ka j e i z r a z i t o n e g a t i v n o
asimetriËna (preteæu povoljne ocjene), dok je zadovoljstvo s materijalnim primanjima (plaÊom) manje izraæeno (svaki treÊi praÊenik je manje ili viπe nezadovoljan s
materijalnom stimulacijom u radnom odnosu).
( 5 ) Ti j e ko m s v o g p r o f e s i o n a l n o g r a z v o j a , u z o s t a l e o s o b i n e , p r a Ê e n i c i s u f o r m i rali i razvijali i sustav radnih vrijednosti. U hijerarhiji vaænosti tih vrijednosti na
prvom mjestu je stalno i sigurno zaposlenje, πto se moæe protumaËiti teænjom za
e ko n o m s ko m s i g u r n o π Ê u u v r i j e m e d o m i n a c i j e f i l o z o f i j e p o t r o π a Ë ko g d r u π t v a i ka s n i j e
t r æ i π n o m u t a k m i c o m , a z a t i m p o r a n g u s l i j e d i n e ko l i ko i z r a z i t o i n t r i n z i Ë n i h v r i j e d n o s t i ( a f i r m a c i j a s p o s o b n o s t i , p o t v r d a l i Ë n o s t i , v i s o ka r a d n a e f i ka s n o s t, a l t r u i z a m i
stvaralaπtvo) πto je opet u skladu s njihovim visokim intelektualnim potencijalima.
42
* Ovdje zvanje (stupanj obrazovanja), profesija
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
U faktorskoj analizi izluËena su tri znaËajna faktora s ukupno 58,37%
o b j a π n j e n e v a r i j a n c e . Ti s e f a k t o r i m o g u i n t e r p r e t i r a t i ka o : “ a f i r m a c i j a o s o b n o s t i u
p r o f e s i o n a l n o j ka r i j e r i ” ( o ko 3 2 % o b j a π n j e n e v a r i j a n c e ) , “ e m p a t i j a u s o c i j a l n o - r a d n i m o d n o s i m a ( o ko 1 4 % o b j a π n j e n e v a r i j a n c e ) , t e “ o p t i m u m z a r a d n u a n g a æ i r a n o s t ”
( o ko 1 3 % o b j a π n j e n e v a r i j a n c e ) . K a o o p Ê i d o j a m m o æ e s e z a k l j u Ë i t i d a j e n j i h o v a d o m i n a n t n a v r i j e d n o s n a o r i j e n t a c i j a t e æ n j a z a p o t v r  i v a n j e m v l a s t i t e l i Ë n o s t i t i j e ko m
p r o f e s i o n a l n e ka r i j e r e .
( 6 ) J e d a n o d m o g u Ê i h p o ka z a t e l j a u k l j u Ë i v a n j a p r a Ê e n i ka u s o c i j a l n e o d n o s e u
vrijeme njihovog obrazovnog i profesionalnog razvoja je i njihova druπtvena angaæir a n o s t u s l o b o d n o v r i j e m e . To s e o d n o s i n a n j i h o v e s p o r t s ke a k t i v n o s t i , a n g a æ i r a n o s t
n a k u l t u r n o - u m j e t n i Ë ko m p o d r u Ë j u , r a d u s t r u Ë n i m d r u π t v i m a i u d r u æ e n j i m a , a k t i v n o s t
u h u m a n i t a r n i m i z a b a v n i m o r g a n i z a c i j a m a , t e s u d j e l o v a n j e u p o l i t i Ë k i m s t r a n ka m a i
o r g a n i m a v l a s t i . P r e m a i z j a v a m a p r a Ê e n i ka m o g l o b i s e ko n s t a t i r a t i d a j e u k u p n a
d r u π t v e n a a k t i v n o s t g r u p e ka o c j e l i n e b i l a u m j e r e n a , i d a s e k r e Ê e o d p o t p u n e
n e g a c i j e u Ë e π Ê a u b i l o ko j o j a k t i v n o s t i i z v a n p o s l a d o i s t o d o b n o g s u d j e l o v a n j a p o j e d i n a c a u v i π e d r u π t v e n i h p o d r u Ë j a . D a ka ko , n a j v i π e p r a Ê e n i ka b a v i l o s e s p o r t s k i m
a k t i v n o s t i m a ( π t o s e o n d a m o æ e p o v e z a t i i s n j i h o v o m d o b r o m t j e l e s n o m ko n d i c i j o m ,
t e u m j e r e n i m n a v i ka m a p u π e n j a i u z i m a n j a a l ko h o l a ) i o n d a r a d o m u r a z l i Ë i t i m
struËnim asocijacijama.
Tu t r e b a s p o m e n u t i d a s e o d r e  e n i b r o j p r a Ê e n i ka a n g a æ i r a o i u n e k i m p o l i t i Ë k i m
s t r a n ka m a , t e u o r g a n i m a v l a s t i , b i l o n a l o ka l n o j i l i o p Ê i n s ko j i æ u p a n i j s ko j r a z i n i .
N o , j a s n o j e v i d l j i v o d a s u p r a Ê e n i c i u z s p o r t s ke a k t i v n o s t i u g l a v n o m p r e f e r i r a l i s u d jelovanje u svojim struËnim organizacijama.
( 7 ) I n a k r a j u , ka o o p Ê i z a k l j u Ë a k ko j i p r o i z l a z i i z c i j e l o g t i j e ka d u g o g o d i π n j e g
praÊenja obrazovnog i profesionalnog razvoja jedne grupe intelektualno natprosjeËnih
o s o b a , m o æ e s e ko n s t a t i r a t i d a s u p r i k u p l j e n i b r o j n i r e l e v a n t n i p o d a c i , a l i ko j i s u u
o v o m i z v j e π Ê u p r i ka z a n i s a m o n a r a z i n i d e s k r i p c i j e i m e  u s o b n o g u s p o r e  i v a n j a v a r i j a b l i u n u t a r p r a Ê e n o g u z o r ka . D a b i t i p o d a c i d o b i l i i i z v j e s n u g e n e r a b i l n o s t i
p o ka z a l i n a e v e n t u a l n u z a ko n o m j e r n o s t p r o m a t r a n i h p o j a v a , b i l o b i ko r i s n o u Ë i n i t i
slijedeÊe:
a ) p r i k u p i t i d o s t u p n e s t a t i s t i Ë ke p o ka z a t e l j e o p o j e d i n i m ka r a k t e r i s t i ka m a p o p u l a c i j e ko j o j p r i p a d a j u Ë l a n o v i p r a Ê e n e g r u p e ka ko b i s e d o b i l i r e f e r e n t n i e l e m e n t i z a
p o t r e b n e ko m p a r a t i v n e a n a l i z e i u n j i m a o d r e d i l i r a z v o j n i d o m e t i i s t v a r n i s t a t u s
p r a Ê e n i ka u o s o b i n a m a ko j e s u b i l e p r e d m e t p r o c e s a p r a Ê e n j a , i
b ) u s p o s t a v i t i o s o b n i ko n t a k t s p r a Ê e n i c i m a ko j i s u i z r a z i l i æ e l j u z a d a l j n j o m
s u r a d n j o m u o v o m p r o j e k t u ( t a ka v p r i s t a n a k o d g o v o r o m u U p i t n i k u “ P D O / I I I . f a z a ”
d a l a s u 6 4 p r a Ê e n i ka ) i “ m e t o d o m s t u d i j e s l u Ë a j a ” p o m o Ê u s e m i s t a n d a r d i z i r a n o g
i n t e r v j u a p r i k u p i t i d o d a t n e s u p t i l n i j e i n f o r m a c i j e o n j i h o v o m r a z v o j u ko j e s e n i s u
m o g l e d o b i t i u p r i m i j e n j e n o j p o π t a n s ko j a n ke t i .
Te k r e a l i z a c i j o m n a v e d e n i h p r i j e d l o g a m o Ê i Ê e s e i p o t p u n i j e o s t v a r i t i c i l j e v i
postavljeni na poËetku ove studije praÊenja.
43
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
44
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
5.
L I T E R A T U R A
F l a n a g a n , J . C . e t a l ( 1 9 7 3 ) . T h e C a r e e r D a t a B o o k : R e s u l t s f r o m P r o j e c t Ta l e n t ’ s F i v e
Ye a r F o l l o w - u p St u d y. P a l o A l t o : A m e r i c a n I n s t i t u t e s f o r R e s e a r c h .
H e l l e r, K . A . ( 1 9 9 6 ) . T h e N a t u r e a n d D e v e l o p m e n t o f G i f t e d - A L o n g i t u d i n a l St u d y.
I n : C r o p l e y, A . J . & D e h n , D . ( E d s ) . F o s t e r i n g t h e G r o w t h o f H i g h A b i l i t y : E u r o p e a n
P e s p e c t i v e s . N o r w o o d , N e w J e r s e y : A b l ex P u b l i s h i n g C o r p o r a t i o n , p p . 4 1 - 5 6 .
K o l e s a r i Ê , V. & L o v r e t i Ê , M . ( 1 9 8 6 ) . P r o f e s i o n a l n a o r i j e n t a c i j a n a d a r e n e o m l a d i n e u
f u n k c i j i r a z v o j a ka d r o v a . U : Vi r o v i t i Ë k i z b o r n i k 1 2 3 4 - 1 9 8 4 . Vi r o v i t i c a , s t r. 4 7 3 - 4 7 5 .
Koren, I. (1971). Eksperimentalni doprinos metodici
omladine. Zagreb:RepubliËki zavod za zapoπljavanje.
identificiranja
nadarene
K o r e n , I . ( 2 0 0 2 ) . P r o æ i m a n j e i d e n t i f i ka c i j s k i h i e d u ka c i j s k i h p o s t u p a ka t i j e ko m
p o t p o r e r a z v o j u n a d a r e n i h u Ë e n i ka . U z b o r n i k u : U n a p r e  i v a n j e r a d a s d a r o v i t i m
u Ë e n i c i m a u s r e d n j o π ko l s ko m o d g o j u i o b r a z o v a n j u . Z a g r e b : M i n i s t a r s t v o p r o s v j e t e i
π p o r t a - Z a v o d z a u n a p r e  i v a n j e π ko l s t v a .
LovretiÊ, M. (2001). Rezultati praÊenja darovitih osoba - Izvjeπtaj o proveden o m i s t r a æ i v a n j u . Vi r o v i t i c a : H r v a t s k i z a v o d z a z a p o π l j a v a n j e - P o d r u Ë n a s l u æ b a
Vi r o v i t i c a .
St e r n b e r g , R . J . ( 2 0 0 1 ) . G i f t e d n e s s a s D e v e l o p i n g E x p e r t i s e : a t h e o r y o f i n t e r f a c e
b e t w e e n h i g h a b i l i t i e s a n d a c h i e v e d exe l e n c e . H i g h A b i l i t y St u d i e s . Vo l . 1 2 , N o 2 , p .
159 - 179.
© v e r ko , B . i s u r a d n i c i ( 1 9 8 0 ) . P s i h o s o c i j a l n i a s p e k t i i z b o r a o b r a z o v a n j a i z a n i manja. Zagreb: Centar druπtvenih djelatnosti SSOH.
Te r m a n , L . M . & O d e n , M . H . ( 1 9 6 7 ) . T h e G i f t e d G r o u p a t M i d - L i f e : T h i r t y - f i v e Ye a r s ’
F o l l o w - u p o f t h e S u p e r i o r C h i l d . St a n f o r d , C a l i f o r n i a : St a n f o r d U n i v e r s i t y P r e s s .
V l a h o v i Ê - © t e t i Ê , V. ( 2 0 0 2 ) . Te o r i j e d a r o v i t o s t i i n j i h o v o z n a Ë e n j e z a π ko l sku praksu. U zborniku:Poticanje darovite djece i uËenika. Zagreb: Hrvatski
p e d a g o π ko - k n j i æ e v n i z b o r.
45
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
6. P R I L O Z I
Prilog 1.
Hrvatski zavod za zapoπljavanje
PodruËna sluæba Virovitica
U P I T N I K “ P D O / III. faza”
Prezime i ime :_______________________________; S p o l : m æ ;
A d r e s a : ________________________________Broj telefona________;
I. PODACI O OBITELJI
(Zaokruæite slovo ispred izabranog odgovora, odnosno upiπite traæene podatke na praznu crtu)
1. BraËno stanje
2. Broj djece
3. Dosadaπnji braËni æivot
a)
b)
c)
d)
a) nemam djece
b) broj muπke djece___
c) broj æenske djece___
d) broj umrle djece ___
a) potpuno nezadovoljavajuÊi
b) donekle nezadovoljavajuÊi
c) relativno zadovoljavajuÊi
d) potpuno zadovoljavajuÊi
neoæenjen - neudata
oæenjen - udata
rastavljen - rastavljena
udovac - udovica
4. Materijalne prilike u obitelji
Momentalno stanje
Preteæno do sada
a) izrazito nepovoljne
b) donekle nepovoljne
c) relativno povoljne
d) izrazito povoljne
a) izrazito nepovoljne
b) donekle nepovoljne
c) relativno povoljne
d) izrazito povoljne
5. Stambene prilike u obitelji
Momentalno stanje
a) izrazito nepovoljne
b) donekle nepoviljne
c) relativno povoljne
d) izrazito povoljne
Preteæno do sada
a) izrazito nepovoljne
b) donekle nepovoljne
c) relativno povoljne
d) izrazito povoljne
6. Ukupan broj Ëlanova domaÊinstva___________
7. Zanimanje supruge (supruga)___________________________
8. Kvalifikacija braËnog druga__________ Stalno zaposlen-a
( NKV, KV, SSS, V©, VSS, Mr,Dr)
46
da
ne
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
II. PODACI O OBRAZOVNOM RAZVOJU
(Zaokruæite slovo ispred izabranog odgovora, odnosno upiπite traæene podatke na praznu crtu)
1. ToËan naziv i mjesto zavrπene πkole
a) Osnovna πkola___________________________Mjesto___________;
b) Srednja πkola___________________________Mjesto___________;
c) Viπa πkola, fakultet, akademija___________________Mjesto___________.
2. Stupanj postignute kvalifikacije
a) K V - V K V
b) S S S
d) V © S
d) V S S
e) Magisterij (Mr)
f) Doktorat (Dr)
3. Kako ste zadovoljni sa stupnjem (kvalifikacijom) πkolskog obrazovanja
a)
b)
c)
d)
potpuno nezadovoljan
donekle nezadovoljan
relativno zadovoljan
potpuno zadovoljan
4. Kako ste zadovoljni sa svojim πkolskim uspjehom
a)
b)
c)
d)
potpuno nezadovoljan
donekle nezadovoljan
relativno zadovoljan
potpuno zadovoljan
5. Da li ste zavrπili neko dopunsko (dodatno) obrazovanje
(npr. teËajevi raËunarstva, menadæerstva, stranih jezika, daktilografije, i sl)
_________________________________________________
_________________________________________________
6. Ukoliko ste eventualno zavrπili postdiplomski studij, navedite
a) Tema magistarske (specijalistiËke) radnje___________________________
b) Tema doktorske disertacije__________________________________
47
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
III. PODACI O ZDRAVSTVENOM STANJU I NAVIKAMA
(Zaokruæite slovo ispred izabranog odgovora, odnosno upiπite traæene podatke na praznu crtu)
1. OpÊa ocjena tjelesne kondicije
2. OpÊa ocjena zdravstvenog stanja
a)
b)
c)
d)
a)
b)
c)
d)
izrazito slaba tjelesna razvijenost
relativno slabija tjelesna razvijenost
dobra tjelesna razvijenost
izrazito natprosjeËna tjelesna razvijenost
Ëesto pobolijevam
povremeno pobolijevam
uglavnom sam zdrav-a
potpuno sam zdrav-a
3. Da li imate eventualne tjelesne ili psihiËke nedostatke (invaliditet) -navedite koje?
_________________________________________________
_________________________________________________
_____________________________________
4. Da li sada bolujete ili ste preboljeli neke teæe bolesti ?
da ne . Ako da, navedite koje?
_________________________________________________
_________________________________________________
_____________________________________
5. Da li ste imali neke povrede zbog nesretnih sluËajeva (u kuÊi, na poslu, u prometu, i sl.) ? da ne .
Ako da, navedite kakve?
_________________________________________________
_________________________________________________
_______________________________________
6. Navike uzimanja alkohola
7. N a v i k e p u π e n j a
a)
b)
c)
d)
a) puπim dosta (viπe od 10 cigareta dnevno)
b) puπim umjereno (do 10 cigareta dnevno)
c) puπio sam, ali sada viπe ne puπim
d) nikada nisam puπio
pijem stalno (dnevno)
pijem umjereno, povremeno
pio sam, ali viπe ne pijem
uopÊe ne pijem alkoholna piÊa
48
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
IV.
PODACI O PROFESIONALNOM RAZVOJU
(Zaokruæite slovo ispred izabranog odgovora, odnosno upiπite traæene podatke na praznu crtu)
1. ToËan naziv vaπeg zanimanja (Ako ih imate viπe, navedite ih redom)
_____________________
_____________________
_____________________
_____________________
2. Ostvarenje profesionalne æelje. Osposobio sam se za zanimanje:
a)
b)
c)
d)
za zanimanje potpuno razliËito od æeljenog zanimanja
za zanimanje dosta razliËito od æeljenog zanimanja
za zanimanje vrlo sliËno æeljenom zanimanju
za upravo ono zanimanje koje sam najviπe æelio prije izbora zanimanja
3. Sadaπnje radno mjesto (radna funkcija)
_________________________________________________
(Ako ste privremeno nezaposleni, navedite razlog privremene nezaposlenosti)
4. Dosadaπnje kretanje u poslu (radna organizacija, funkcija, radno mjesto, vrijeme)
________________________________________God________
_____________________________________God___________
__________________________________God______________
_______________________________God_________________
____________________________God____________________
Ukupan radni staæ
God________
5. Zadovoljstvo s dosadaπnjom
radnom uspjeπnoπÊu
a)
b)
c)
d)
vrlo nezadovoljan
donekle nezadovoljan
relativno zadovoljan
vrlo zadovoljan
6. Zadovoljstvo s materijalnim primanjima
(plaÊom) na poslu
a)
b)
c)
d)
vrlo nezadovoljan
donekle nezadovoljan
relativno zadovoljan
vrlo zadovoljan
7. Navedite vaπe eventualne rukovodne funkcije
_________________________________________________
_________________________________________________
49
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
V. PODACI O DRU©TVENIM AKTIVNOSTIMA
(Zaokruæite slovo ispred izabranog odgovora, odnosno upiπite traæene podatke na praznu crtu)
1. Da li ste se aktivno bavili ili se sada bavite u svoje slobodno vrijeme nekim od
navedenih aktivnosti ? (Navedite vrstu i naziv aktivnosti)
a) sportsko podruËje
_________________________________________________
_____________________________________
b) kulturno-umjetniËko podruËje
_________________________________________________
_____________________________________
c) struËna druπtva i udruæenja
_________________________________________________
_____________________________________
d) humanitarne ili zabavne organizacija
_________________________________________________
_____________________________________
e) ostala podruËja aktivnosti
_________________________________________________
_____________________________________
2. Da li ste aktivno sudjelovali u organima vlasti?
DA
NE
(Ako da, na kojem nivou)
a) lokalna razina ____________________________________
b) opÊinsko -æupanijska razina______________________________
c) dræavna razina____________________________________
3. Da li ste aktivno djelovali u politiËkim strankama?
a)
b)
c)
d)
nisam Ëlan nijedne politiËke stranke
Ëlan sam politiËke stranke_______________________________
Ëlan sam πireg rukovodnog tijela stranke________________________
Ëlan sam uæeg rukovodnog tijela stranke________________________
(Ako ne æelite ne morate navesti naziv stranke)
4. Koliko od raspoloæivog vremena prosjeËno koristite za Vaπe druπtvene aktivnosti?
a)
b)
c)
d)
50
ne koristim skoro niπta
koristim vrlo malo
koristim relativno dosta
koristim vrlo mnogo
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
VI. VRIJEDNOSNE ORIJENTACIJE
Dolje je navedeno deset tvrdnji koje obuhvaÊaju odreene ljudske vrijednosti. Paæljivo
proËitajte svaku tvrdnju i oznaËite (zaokruæivanjem jednog od broja u svakoj tvrdnji) koliko je
osobno Vama vaæno ono πto tvrdnja izraæava. Brojevi imaju slijedeÊe znaËenje:
1 - uglavnom nevaæno
2 - donekle vaæno
3 - vaæno
4 - vrlo vaæno
1. ..... da radim posao u kojem mogu iskoristiti i razvijati svoje sposobnosti,
odnosno gdje moje sposobnosti i sklonosti dolaze do punog izraæaja............... 1 2 3 4
2. .....da u svom poslu postignem visoku razinu efikasnosti, tj. da moji napori
urode vidljivim plodom koji Êe ljudi cijeniti, te da u brzom napredovanju
osjeÊam unutarnje zadovoljstvo ..................................................................... 1 2 3 4
3. .....da u svojim aktivnostima napravim neπto novo, da u njima iskuπam
nove ideje i metode, te da u tome mogi izraziti svoju domiπljatost i
maπtovitost................................................................................................... 1 2 3 4
4. .....da imam stalno i sigurno zaposlenje, dobre prihode za pristojan æivot,
te da na taj naËin imam osjeÊaj ekonomske sigurnosti...................................... 1 2 3 4
5. .....da na poslu imam dobre temperaturne i sanitarno-higijenske uvjete, te
da sam dobro zaπtiÊen od vremenskih i ostalih nepogoda.................................. 1 2 3 4
6. .....da svojim radom i svekolikim ponaπanjem pomaæem drugima, naroËito
onima koji su u nevolji, te da radim na dobrobit svih ljudi kod nas i u
svijetu.......................................................................................................... 1 2 3 4
7. .....da izvrπavam za mene interesantne, makar riziËne zadatke i da se u
æivotu mogu suoËiti s izazovom opasnosti, te da uspjeπno rjeπavam
probleme koji sadræavaju opasne elemente...................................................... 1 2 3 4
8. .....da sam na poslu u stalnom kontaktu s ljudima, posebno s onima koji
mi se sviaju, te da su mi suradnici, a naroËito pretpostavljeni prijateljski
raspoloæeni, odnosno da nailazim na njihovo dobro razmijevanje....................... 1 2 3 4
9. .....da mogu rukovoditi drugima i utjecati na njihovo radno i drugo
ponaπanje, te da postignem uvaæavanje i priznanje za ono πto radim................ 1 2 3 4
10. ...da znam πto æelim postiÊi u svom æivotu, te da obavljam poslove u
kojima se mogu potvrditi kao liËnost i da u tim poslovima naem osobno
zadovoljstvo................................................................................................... 1 2 3 4
51
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
VII. ZAKLJU»NE NAPOMENE
I na kraju, ako æelite dodati neπto πto smatrate vaænim za svoju profesionalnu karijeru i æivotni
razvoj uopÊe, a o Ëemu Vas nismo pitali, napiπite to u ovu rubriku:
U____________________,______2002.
Potpis :___________
_________________________________________________
Nakon πto ste oznaËili mjesto i datum i stavili svoj potpis, molimo Vas da joπ jednom provjerite da
li ste u Upitnik unijeli sve potrebne podatke.
H v a l a !
52
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
Prilog 2.
Hrvatski zavod za zapoπljavanje
PodruËna sluæba V i r o v i t i c a
Virovitica,_____2003.
Gosp. (Ga)___________________
=================
©tovani suradniËe - ©tovana suradnice
Nakon duæeg vremena, ponovno Vam se obraÊamo s molbom za daljnju suradnju na zavrπetku zajedniËkog
projekta “PraÊenje obrazovnog i profesionalnog razvoja darovitih osoba” (“ P D O “ ) ovog podruËja.
Da Vas podsjetimo, na prijedlog Vaπih uËitelja u osmom razredu osnovne πkole bili ste u ovom
Zavodu na testiranju nekih vaπih intelektualnih i drugih osobina. BuduÊi da ste na tom ispitivanju postigli
natprosjeËne (zapaæene ?) rezultate, uvrπteni ste u grupu osoba Ëiji smo obrazovni i profesionalni razvoj
æeljeli pratiti. Jedini cilj i svrha ovog praÊenja je utvrivanje moguÊnosti afirmacije potencijalnih individualnih sposobnosti u naπim druπtvenim uvjetima. Istodobno, na taj smo naËin provjeravali efikasnost primijenjenih dijagnostiËko-prognostiËkih metoda u identifikaciji nadarenih osoba i predvianju njihovog daljnjeg razvoja. Stoga je ovaj projekt doprinos unapreivanju sadaπnjih i buduÊih postupaka u potpori nadarenim pojedincima.
Molimo Vas da savjesno, cjelovito i iskreno odgovorite na sva pitanja u priloæenom Upitniku (PDO III - faza), a prema uputama za svaku vrstu pitanja. Kod toga se u odgovorima ne morate ustruËavati, jer
su dobiveni podaci od vas povjeljivi i nigdje se neÊe individualno prikazivati. Bilo kakve zloporabe su potpuno iskljuËene. Zato se nadamo da Êe te se ovoj naπoj molbi odazvati i pomoÊi nam da zajedniËki
uspjeπno izvrπimo ovaj vaæan druπtveni zadatak.
Uz svaku grupu pitanja u Upitniku navedena je uputa za odgovore, ali ako Vam je ipak neπto nejasno, moæete nas nazvati na broj 033 - 721 256, (Snjeæana PrpiÊ dipl.psiholog), pa Êemo vam dati dodatno
obrazloæenje, jer je vrlo znaËajno da ne preskoËite bilo koje pitanje zbog eventualne dileme u formuliranju odgovora. Isto tako, bilo bi nam jako drago, da nas ako Vam je to moguÊe, posjetite u naπoj
ustanovi.
Napominjemo da nam je za uspjeh ove akcije svaki individualni podatak jednako bitan, pa se ova
molba odnosi na svakog Ëlana praÊene grupe, bez obzira koju je vrstu i stupanj πkole zavrπio, kakvo je
zanimanje izuËio, koju kvalifikaciju ima i kakav je profesionalni i æivotni put do sada imao. U nadi da
neÊete prekinuti naπu dosadaπnju suradnju, da Êete priloæeni upitnik pomno proËitati i odgovoriti na svako
pitanje i da Êete nam ga popunjenog dostaviti, najljepπe Vam se na uloæenom trudu zahvaljujemo. Ujedno
vam æelimo mnogo uspjeha u daljnem æivotu i radu, te Vas srdaËno pozdravljamo.
Voditelj projekta
Martin LovretiÊ, dipl. psiholog
1U ovoj i III. fazi praÊenja za Ëlanove uzorka koristit Êe se izraz praÊenik.
2 V©S = 26; VSS = 47; Dr. Mr. = 4
3 Razvrstavljanje obavljeno pribliæno Meunarodnoj standardnoj klasifikaciji zanimanja ISCO - 88
53
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
54
LONGITUDINALNA STUDIJA PRAΔENJA DAROVITIH OSOBA
55

i kako je uspješno izraditi Studija izvodljivosti/investicijska

prilogu - Visoka škola za informacijske tehnologije

Diplomski jednogodišnji studij

i Vodič za brucoše - Fakultet zdravstvenih studija

UPISI u zimski semestar akademska godina 2013./2014

Kriteriji za dodjelu stipendija redovnim studentima prvog i drugog

Natječaj - Studenti praksa siječanj 2015

mid=pr;Studiranje na II ciklusu - Tehnički fakultet Bihać

Kristina Kegljen: I ne ljuti se, molim te