Uvod
Ova će vas knjig a naučit i podešavanj u jedr a i oprem e na najbolj i moguć i način . Knjig e o jedrenju , u većini slučajeva , "teroriziraju " čitatelj a komplicirani m podacim a i teorijam a aerodinamike . Nemojt e se
obeshrabriti , za postizanj e dobri h rezultat a nije potrebn o detaljn o poznavati ovu materiju .
Nema puno skiper a koji su stvarn i stručnjac i na teško m polj u aerodinamike , ali zato ima veoma mnog o
"stručnjaka " koji pokušavaj u objasnit i funkcioniranj e jedr a i oprem e na temelj u pomodni h teorija . Vrlo
često te su teorij e aproksimativn e i ne ostavljaj u za sobo m traga . Možd a ih se može primijenit i u posebnim slučajevima , ali ne vrijed e kao opć e pravilo . Najčešć e na mor u doslovn a primjen a sofisticira nih znanstvenih teorij a manj e je korisn a od postupak a koji se temelj e na iskustv u i zapažanjima.
U ovoj smo knjizi pokušal i sažeti praktičn a pravil a i teorij e koji su općeprihvaćen i međ u jedriličarima .
Međutim , ta pravil a ne mog u nadomjestit i pažljivo zapažanje i zdrav razum , koji su najbolj i drugov i u plovidbi.
Ono što razlikuj e ovu knjig u od većin e izdanja na tu tem u jest sintetičk i tekst , praće n ilustracijam a kao
objašnjenjem . Mo j je cil j bio da pronađete , shvatit e i zapamtit e tražen e informacije .
Čitatelj u i pomorc u želim doba r vjetar i mirn o more !
Ivar Dedeka m
Sadrža j
II . Jedr a za plovidb u niz vjeta r - Spinake r
I. Upravljanj e genovo m i glavni m jedro m
Vjetar i jedr o
5
Prividni vjetar
7
Smjer jedrenj a
Profil jedr a
8
10
Glavni dijelov i oput e
12
Kroj jedr a i pokazivač i vjetr a
14
Upravljanje genovo m
15
Stabilite t
22
Uravnoteženos t kormil a
23
Podešavanje glavno g jedr a
25
Uzajamno djelovanj e genov e
i genake r
Vrste spinaker a
46
Dijelov i i oput a spinaker a
47
Pripremanj e spinaker a
48
Podizanj e spinaker a
49
Kut t a n g u n a
50
Dubin a spinaker a
51
Položaj t r b u h a
52
Spinake r s vjetro m po krm i
53
Širok o u vjeta r i s b o č n i m
vjetro m
54
Štraorc a i štrapoj a
55
i glavnog jedr a
30
S jaki m vjetro m u k r m u
S vjetro m u bo k i u krm u
32
P r e b a c i v a n j e spinaker a
Oznake olakšavaj u trimanj e
34
Profil jedar a za razne
'45
56
ko d kruženj a
57
Kruženj e p o m o ć u dva t a n g u n a
58
III . Podešavanj e jarbol a
63
Različit i tipov i snast i
64
Pripinjanj e jarbol a p o bok u
64
Pripinjanj e jarbol a p o uzdužnic i
65
Zatezanj e zaputk e
66
N a p e t o s t užadi
67
Zatezanj e gornji h (križnih )
pripon a
68
P r e t h o d n o savijanje jarbol a
69
J a r b o l i s peto m na kobilic i
70
M a k s i m a l n o savijanje jarbol a
71
Dijeljen a snas t
(niže hvatišt e leta )
71
Podešavanj a po d jedrim a
73
B o č n o ravnanj e jarbol a
74
Podešavanj e donji h pripon a
75
Snast s više križeva
76
Podešavanj e jarbola : Podsjetni k
78
uvjete (primjeri )
38
Kruženj e s p r e b a c i v a n j e m
Kraćenj e glavno g jedr a
40
t a n g u n a ispo d let a
Problem i i rješenj a
41
Spuštanj e spinaker a
60
Nekolik o savjet a
79
42
Genake r
61
Jo š o gornji m priponam a
80
Kratak pregle d
59
Vjeta r i j e d r o
Ljudi čest o pitaj u kak o se mož e jedrit i proti v vjetra ? Pa,
izravno proti v vjetr a se ne mož e j e d r i t i , ali mož e već na
30-45 ° s p r a m c e m u vjetar . P r i m a k n i t e t r a k u papir a
(naprimje r r a č u n za struju ) d o n j o j usni , držit e za kraje ve bliže seb i i p u h n i t e p r e k o njen e p o v r š i n e . Razlika u
brzini zraka na d v j e m a s t r a n a m a t r a k e proizvod i "isisa vanje" koj e je podiž e (slik a 1).
Isto se d o g a đ a kad a zrak struj i p r e k o j e d r a (ili a v i o n skog krila) . Z b o g oblik a j e d r a zrak koj i struj i sa zavjetrinsk e stran e m o r a za ist o v r i j e m e p r o ć i dulj i pu t o d
zraka koj i prolaz i s p r i v j e t r i n s k e s t r a n e (slik a 2) . Poslje dica je tog a d a na zavjetrinsko j stran i brzin a zrak a bi va veća, a tla k manj i u o d n o s u na p r i v j e t r i n s k u s t r a n u .
Prema Bernoullijev u z a k o n u , p o v e ć a n j e brzin e p r o t o k a
dovod i d o pad a t l a k a . U praks i t o znač i d a j e d r i l i c a plo vi zahvaljujuć i razlic i izmeđ u podtlak a koj i se stvar a na
zavjetrinsko j stran i i nešt o v e ć e g tlak a na privjetrinsko j
stran i jedra .
Aerodinamičk a sila koj a p r i t o m djeluj e na j e d r o mož e
se rastavit i u dvij e k o m p o n e n t e : d i n a m i č k i uzgo n i ot por (slik a 3). Uzgon je u o d n o s u na p r a v a c vjetr a o k o mit, a otpo r im a s m j e r vjetra . Oboj e se p o v e ć a v a s br zinom vjetra , ali o t p o r rast e brže . Kaka v ć e bit i o d n o s
uzgona i o t p o r a ovisi o brzin i vjetr a i o k u r s u j e d r i l i c e .
Kod jedrenj a u vjetar težim o n a j v e ć e m m o g u ć e m uzgo nu i najmanje m m o g u ć e m o t p o r u , t o j e s t n a j p o v o l j n i jem odnos u dvij u k o m p o n e n t i . U j e d r e n j u niz vjeta r (s
povoljni m v j e t r o m , o d n o s n o v j e t r o m u pol a k r m e , i s
vjetro m u k r m u ) , o t p o r je najslabiji , št o im a povolja n
učina k na brzin u b r o d a .
Na slic i 4 a e r o d i n a m i č k a sila r a s t a v l j e n a je d r u k č i j e na porivn u k o m p o n e n t u , u s m j e r u kretanj a j e d r i l i c e , i
komponent u z a n o š e n j a , koj a g u r a j e d r i l i c u b o č n o .
Kod jedrenja u vjetar najbolji se rezultati postižu kada
je porivna komponenta najveća,
a komponenta zanošenja najmanja što može biti.
Sposobnos t j e d r i l i c e da plov i u vjeta r uvelik e ovisi o
sposobnost i k o b i l i c e d a drž i kurs . Kobilic a je t a koj a se
suprotstavlj a o t p a d a n j u o d k u r s a , o d n o s n o b o č n o m
zanošenju plovila . Ust o balas t k o b i l i c e daj e o t p o r n a g i njanju.
Kobilic a (i kormilo ) djeluj u u v o d i ka o jedrilj e u zraku .
Voda koj a zbo g o t p a d a n j a brod a t e č e du ž k o b i l i c e po d
određeni m k u t e m , stvar a s v o j e v r s t a n u z g o n , koj i se s u protstavlj a z a n o š e n j u . U plovidb i s p o v o l j n i m v j e t r o m
(vjetro m u pol a k r m e ) i v j e t r o m u k r m u , s m a l o ili be z
ikakva o p a d a n j a , s p o m e n u t i uzgo n k o b i l i c e se s m a n j u je, a može i nestati .
Vjetar b i t r e b a o ulazit i u j e d r o g o t o v o u linij i s r u b o m
ulaza, po d vrl o m a l i m u p a d n i m k u t e m . A ko j e ku t ulaza
prevelik , zrak se odvaj a o d j e d r a i stvar a velik e v r t l o g e ,
a ak o v j e t a r dolaz i isuviše s p r i j e d a , j e d r o u p o t p u n o s t i
g u b i nosivost , prazn i se , a bark a gub i brzinu . Vr t lož en j e
zrak a s m a n j u j e zalet i d o v o d i d o z a n o š e n j a .
Kad a plovil o previš e s t i š ć e u vjeta r (t e se u p a d n i ku t
s m a n j u j e ili č a k p o s t a n e n e g a t i v a n ) , j e d r o tež i p u n j e n j u
sa s u p r o t n e s t r a n e i mož e se p o č e t i t r e s t i blizu p o r u b a .
Tada se kaže d a se j e d r o prazn i (slik a 5).
Da b i se provjeril o kak o je j e d r o z a t e g n u t o , valja g a po pustit i d a se zatrese , a n a k o n t o g a natezat i d o k se ne
p r e s t a n e t r e s t i . Puno j e lakše , n a i m e , p r e p o z n a t i o d n o s
j e d r a i vjetr a kad a se j e d r o t r e s e n e g o l i kad a je prazno .
U o v o m p o s l j e d n j e m s l u č a j u izgle d se j e d r a ne m i j e n j a ,
ali je ku t loš . To je t i p i č n a p o č e t n i č k a p o g r e š k a (vid i sli ku 27) .
Jedra su općenito najdjelotvornija
kojoj bi se počela tresti, kada se
vjetra gotovo približio nuli.
netom prije točke u
pozitivan upadni kut
Slika 6 pokazuj e kak o svaka sila mož e bit i p o d i j e l j e n a u
dvij e k o m p o n e n t e u n u t a r p a r a l e l o g r a m a , o d n o s n o ka ko k o m p o n e n t e d a j u r e z u l t a n t u . Taj p r i n c i p vrijed i i za
brzin u vjetr a (slik a 7).
Silu (ili brzinu ) m o ž e m o r a s p o d i j e l i t i u razn e p r a v c e
d j e l o v a n j a , bitn o je d a se p o š t u j e p r i n c i p p a r a l e l o g r a ma . To mož e bit i v e o m a k o r i s n o d a s h v a t i m o k a k o sile
djeluj u u o d r e đ e n i m p r a v c i m a . N a p r i m j e r , na slic i 4 vidim o p o d j e l u na pori v i z a n o š e n j e .
Ploveć i p o utih i na m o t o r b r z i n o m od 10 č v o r o v a osjećam o
s t r u j a n j e zrak a od 10 č v o r o v a (približn o 5 m/s) .
Taj prividni vjeta r j e d n a k je brzin i plovila , ali im a s u p r o t a n smjer , do k je brzin a " s t v a r n o g v j e t r a " 0 č v o r o v a .
Prividn i vjeta r j e k o m b i n a c i j a (zbro j v e k t o r a ) s t v a r n o g
vjetr a i brzin e plovila . Kolik a je brzin a p r i v i d n o g vjetr a
utvrdi t ć e m o n a s l j e d e ć i n a č i n : n a c r t a t ć e m o v e k t o r e
s t v a r n o g vjetr a i brzin e plovila , p o š t u j u ć i p r a v a c i s n a gu (npr . 1 c m na c r t e ž u p r e d s t a v l j a t ć e 1 m/s) , a zatim
ć e m o p o v u ć i paralel e (slik a 7) . Prividn i v j e t a r bi t ć e ist o v j e t a n dijagonal i p a r a l e l o g r a m a .
U odnosu na stvarni vjetar, prividni vjetar
plovila dolazi više po pramcu.
zbog brzine
Izuzetak je kad a se plov i ravn o proti v s t v a r n o g vjetr a
( m o t o r o m ) ili ravn o niz vjetar . Slika 8 prikazuj e v e l i k u
razlik u u snazi p r i v i d n o g vjetr a i z m e đ u p l o v i d b e u vjeta r i niz vjetar . Zat o ć e m o n e r i j e t k o , d o k m i p l o v i m o niz
vjeta r l a g a n o o d j e v e n i , n a b r o d i c a m a koj e plov e n a m a
ususre t vidjet i t o p l o o d j e v e n e ili p r o m r z l e p o s a d e .
S t v a r n i vjetar , brzin a plovila i prividn i vjeta r u j e d r e n j u
Napomena : Vjetar koj i je posljedic a brzin e plovil a ima smje r s u p r o t a n kretanj u plovila .
Stvarni vjetar (5 m/s)
Prividni vjetar (10
m/s)
Plovilo A plov i na m o t o r ravn o u vjeta r
brzino m od 5 m/s . Brzin a plovil a i stvarn i
vjeta r se zbrajaju , št o daj e prividn i vjeta r
od 10 m/s .
Brzina plovila (5 m/s)
Brzin a plovil a E i stvarn i vjetar , b u d u ć i
d a im je vrijednos t j e d n a k a , a smje r
s u p r o t a n , uzajamn o se p o n i š t a v a j u , p a
je v r i j e d n o s t prividno g vjetr a jednak a
nuli . Ovo se d o g a đ a sam o zakratko ,
naprimje r priliko m klizanja na valu ili u
vožnji m o t o r o m .
Vidimo da su slučajev i H, G i F zrcaln a slik a slučajev a B, C i D. Takođe r vidim o da prividn i vjeta r koj i posad a osjeć a
poprim a vrijednost i od 0 do 10 m/s , ovisn o o smjer u plovidbe , do k je brzin a plovil a u svim slučajevim a ista .
Smje r jedrenj a
Vjetar
S bočnim
vjetrom,
u bok
(mezanave)
0
S bočnim
vjetrom,
u bok
(mezanan
Prividni vjeta r
Stvarn i vjeta r
U vjeta r
20-40 °
35-55 °
S b o č n i m vjetro m
40-135 °
55-150 °
U krm u
135-150 °
150-180 °
Radi održavanj a p o v o l j n o g u p a d n o g kuta , j e d r a valja s t a l no korigirat i kak o j e d r i l i c a mijenj a p r a v a c ili vjeta r mijenj a
smjer . Ako n i s m o s i g u r n i kak o j e d r o hvat a vjetar , m a l o
ćem o popustit i Škot e d a se z a t r e s u i zati m ih p r i t e g n u t i .
Kaže se d a b a r k a o t p a d a (poja ) kad a se p r a m a c udaljav a
o d v j e t r a , a n a s u p r o t t o m e p r i h v a ć a (id e u o r c u ) kad a
s k r e ć e u vjetar . S p o j a n j e m se prelaz i od p l o v i d b e u vjeta r
na s m j e r š i r o k o u vjetar , zati m na j e d r e n j e s v j e t r o m u bok ,
u pol a k r m e i r a v n o u k r m u .
Otpadanje m od položaj a s v j e t r o m u bok , j e d r i l i c a s k r e ć e
u pola krm e i zatim r a v n o u k r m u . Škot e se p o p u š t a j u sve
dok glavno j e d r o ne p o k r i j e flo k ( p r e č k u ) . Tad a se f l o k ili
spušt a ili t a n g u n o m p r e b a c u j e n a d r u g u s t r a n u .
U p l o v i d b i s v j e t r o m r a v n o u k r m u g l a v n o j e d r o je m a k s i m a l n o o t v o r e n o . A k o j e d r i l i c a n a s t a v i kružit i ( p o j l a b a n d a vati) , v j e t a r ć e zahvatit i z a v j e t r i n s k u s t r a n u g l a v n o g j e d r a i
s n a ž n o g a g u r n u t i n a d r u g i bok . Ta m a n o v r a , koj u je t e š k o
n a p r a v i t i p o j a k o m v j e t r u , zahtijev a i s k u s t v o .
9
Profi l jedr a
Teško je opisat i pravila n profi l jedra , ali najvažnije št o
treb a regulirat i je sljedeće :
• Dubina
(popunjenost)
• Položaj
trbuha
• Profil jedra
(pomoću
jedra
vanga i ventama)
Dubin a jedr a ukazuj e na količin u punjenja . Zamislim o
li na presjek u jedr a tetiv u izmeđ u vanjsko g i stražnje g
porub a (ventama) , dubin u (d ) m o ž e m o mjerit i u o d n o su prem a duljin i tetiv e (c) , izraženo u p o s t o c i m a . U
stvarnost i dubin a je t e š k o mjerljiva , procjenjuj e se o d
ok a na temelj u iskustva , p o g l e d o m na šavove.
Položa j trbuh a
Pod položaje m t r b u h a podrazumijev a se udaljenos t (I)
izmeđ u porub a jedr a i t o č k e n a j v e ć e g udubljenj a (sli ka 15). P o m i c a n j e m t r b u h a naprije d smanjuj e se o m jer uzgon a i otpora , manj e se mož e ić i u vjeta r negol i
kad je t r b u h p o m a k n u t n a t r a g , ali lakš e je manevrira t i , je r jedr o " o p r a š t a " , vjeta r im a v e ć i upadn i kut . Trbu h naprije d odgovar a teže m m o r u i kormilarim a koj i
nemaj u dovoljn o iskustv a za fin e poteze .
Trbu h koj i je više otrag a poboljšav a o d n o s uzgon/
otpo r i m o g u ć n o s t o r c e (slik e 14 i 15) , ali j e d r o se lakš e
prazn i ako se njim e ne upravlj a ispravno . P o m i c a n j e m
trbuh a unazad bark a bolj e plov i u d o b r i m uvjetima , sa
srednji m vjetro m i mirni m m o r e m .
• Trbuh naprijed: za teže more
• Trbuh nazad: za srednji vjetar i tiho more
Profi l genov e
Ulazni profi l jedr a mož e bit i k l j u č a n , p o g o t o v o za genov u
(flok) , gdj e ispre d nem a jarbol a d a djeluj e na
proto k vjetra . Zaobljen i ru b slabij e se ponaš a u vjetar ,
ali bolj e podnos i p r o m j e n e smjer a bark e ili vjetr a i
o m o g u ć a v a lakš e vođenje . Zaoštren i je ru b bolj i u vjetar , ali lošij e podnos i p r o m j e n e smjer a vjetr a t e zahti jeva v e ć u preciznos t (slik a 16) .
Na ulazni profi l utječ e i n a p e t o s t let a o d n o s n o zaputk e
( p r a m č a n o g o d n o s n o k r m e n o g štraja ) t e p o d i g a č a
(vidi slik u 17) .
• Zaobljen
ulaz: jedrilicom je
• Oštar ulaz: jedrilicom je
lakše upravljati
teže upravljati
Upadn i kut po visini
Od razin e m o r a n a v i še s n a g a s t v a r n o g vjetr a r a s t e , p a
nam je v j e t a r u g o r n j e m dijel u j e d a r a snažnij i (slik a
17). B u d u ć i d a je brzin a plovil a u o d n o s u na visin u
k o n s t a n t n a , p r i v i d n i ć e v j e t a r ka o r e z u l t a n t a dvij e veličin e s v i s i n o m t a k o đ e r j a č a t i , ali i širit i ku t p r e m a kr mi . Da b i u p a d n i ku t vjetr a bi o j e d n a k p o c i j e l o j visini ,
gornj i di o j e d r a m o r a bit i o t v o r e n i j i . Profi l g l a v n o g j e d r a p o d e š a v a se p o m o ć u v a n g a , Škot e i klizač a Škot e
(slik a 21) . O t v o r e n o s t f l o k a ( g e n o v e ) k o n t r o l i r a se
takođe r p o m i c a n j e m Škot e (slik a 24) ,
a p o n e k a d i promjeno m njezin e z a t e g n u t o s t i .
( N a p o m e n a : o t v o r e n o s t jedr a t r a ž e i n e k e s l o ž e n e
prilik e koj e nis u o b r a đ e n e u ovoj knjizi. )
Vertikaln i profi l jedr a
Da b i bil o št o d j e l o t v o r n i j e , j e d r o b i t r e b a l o imat i v e ć i
t r b u h u g o r n j e m d j e l u . Ovo je t e š k o p o s t i ć i , p r e m d a je
korisno , p o g o t o v o o n i m a koj i id u n a r e g a t e . V e ć i n a
j e d r i l i č a r a i n e p o k u š a v a p o d e š a v a t i v e r t i k a l n i profi l
j e d r a , z a d o v o l j a v a j u ć i s e j e d r o m k a k v o i m a j u . Ko d j a ko g vjetr a g o r n j i b i di o t r e b a l o stanjit i d a se izbjegn e
p r e t j e r a n o z a n o š e n j e , ali u m j e s t o t o g a v e ć i n a j e d r i l i čar a o p r e d j e l j u j e se za o t v a r a n j e j e d r a .
Trbu h i visina jedr a
Ovdje n e ć e m o p o t a n k o r a z m a t r a t i k o n s t r u k c i j u j e d r a ,
već ć e m o se o s v r n u t i s a m o n a obli k i d u b i n u . J e d r a r
p r e d n j e m p o r u b u daj e z a o b l j e n i obli k š i v a n j e m ili li j e p l j e n j e m krojk i z a o b l j e n o g r u b a . Kad a s e j e d r o p o dign e n a j a r b o l , n a n j e m u s e s t v o r i t r b u h koj i m o r a m o
sam i p r a v i l n o p o d e s i t i . S t r a n i c e j e d r a zovu s e p r e d n j i
p o r u b , stražnj i p o r u b ( v e n t a m ) i o s n o v i c a , baza. P o r u b
g e n o v e (floka ) p o v e z a n je s l e t o m ( p r a m č a n i m štrajem) ,
do k p o r u b g l a v n o g j e d r a id e u u t o r j a r b o l a .
Baza glavno g j e d r a o b i č n o j e p o s t a v l j e n a u v o d i l i c u
deblenjak a ( b u m a ) . M o ž e bit i i s l o b o d n a , t o j e s t p o v e z a n a
sam o u z d a m a i o g l a v o m .
Flok
• na
• na
• na
i glavn o jedr o pričvršćen i su na tr i kuta , i to :
gornji rogalj (za podigač)
oglavni odnosno prednji rogalj (za bum odn. palubu)
uzdeni rogalj (za Škote ili nategač po bumu}
Napomena : Nautičk i termin i mog u čest o dovodit i u
zabunu , n e r i j e t k o ih im a dva i više za ist u stvar .
Naprimjer , b o r d i ž a v a t i ili plovit i u vjeta r z n a č i isto ,
letn o jedr o mož e bit i g e n o v a ili f l o k , o v i s n o o d i m e n z i j i ,
f l o k je manj i itd .
Na slic i 2 0 p r i k a z a n i su g l a v n i dijelov i
o p u t e , a na i d u ć o j s t r a n i c i o p i s a n o je
kak o se njim a r u k u j e .
Glavno jedr o
1 . Škot a g l a v n o g j e d r a
2. Klizač Škot e g l a v n o g j e d r a
3 . V a ng (prite g d e b l e n j a k a )
4 . N a t e g a č baze g l a v n o g j e d r a
5. Zaputk a (krmen i štraj , patarac )
6 . Podiga č ( g i n d a c ) g l a v n o g j e d r a
Prečn o jedr o (genova/flok )
7. Podiga č (gindac ) genove/flok a
8 . Š k o t i c a (škotina ) g e n o v e / f l o k a
9. Klizač hvatišt a g e n o v e / f l o k a
10. Leto ( p r a m č a n i štraj )
Škot a g l a v n o g j e d r a (1) z a j e d n o sa s v o j i m k l i z a č e m (2)
kontrolir a položa j b u m a u o d n o s u na u z d u ž n i c u b a r k e , a
takođe r o d r e đ u j e profi l j e d r a . Ko d j e d r e n j a š i r o k o (laško )
u krmu , ulazni ku t j e d r a bolj e se r e g u l i r a p o m o ć u v a n g a
(3) , koji m se b u m podiž e o d n o s n o s p u š t a .
N a t e g a č baz e jedr a (4 ) u p r a v l j a m o d e b l j i n o m g l a v n o g
j e d r a u d o n j e m d i j e l u . Št o je više n a t e g n u t , t o je donj i di o
j e d r a više s p l j o š t e n . Z a p u t k a / p a t a r a c (5, slik a 22) svija jar bo l p r e m a k r m i , d a j u ć i više ili m a n j e t r b u h a s r e d n j e m i
g o r n j e m dijel u j e d r a .
Škotic a i kliza č hvatišt a genove/flok a
Podigač i ( g i n d a c i ) g l a v n o g j e d r a (6) i flok a (7) služe za
podizanje , za d r ž a n j e na položaj u i za s p u š t a n j e j e d r a .
Zatezanje p o d i g a č a o d r e đ u j e i položa j n a j v e ć e d u b i n e
jedr a (slik a 15) . Št o se j e d r o više n a t e g n e , t o se t r b u h
jedr a p o m i č e p r e m a p r a m c u .
Š k o t i c a (škotina ) r e g u l i r a ku t j e d r a u o d n o s u n a uzdužn u
o s plovil a t e z a o b l j e n o s t i profi l j e d r a ( o t v o r e n o s t ) . Položaj
klizač a (9) djeluj e prij e s v e g a na profi l f l o k a . Obli k j e d r a je
i n a č e o d r e đ e n n a p e t o š ć u leta , koj a s e r e g u l i r a p o m o ć u
z a p u t k e (10 i 5 na slic i 22) .
13
Kro j j e d r a
Osnovn i obli k j e d r a o d r e đ u j e j e d r a r . N a c r t p o r u b a i
krojki , ploh a o d koji h j e k r o j e n o j e d r o , p l o d j e s l o ž e n i h
i z r a č u n a . Kad a se p o d i g n e i n a t e g n e , j e d r o se zaobli ,
a obli k i položa j n a j v e ć e g z a o b l j e n j a , t r b u h a , p r i l a g o đ a v a m o s t a n j u vjetr a i m o r a .
Št o na m govor e pokazivač i vjetr a
Pokazivač i vjetr a s u o b o j e n e v r p c e o d l a g a n o g m a t e rijala , a p o s t a v l j e n e n a o d r e đ e n i m m j e s t i m a p o j e d r u
omogućuj u nam d a pratim o proto k vjetra . Dugačk e su
10-2 0 c m ili više, k u p u j u se v eć g o t o v e , n o u m j e s t o
nji h m o g u n a m poslužit i i v u n e n e niti , a d a se ne izv u k u , s obj e s t r a n e platn a svezat ć e m o čvor . Do k je
p r o t o k zrak a n o r m a l a n , p o k a z i v a č i o s t a j u u v o d o r a v n o m p o l o ž a j u , ali kad a p o g r e š n a r e g u l a c i j a j e d r a
o m e t a p r o t o k z r a k a , t a d a t r e p e r e , št o n a m kazuje d a
moram o nešt o poduzeti .
A ko t r e p e r e p r i v j e t r i n s k i p o k a z i v a č i , t o z n a č i d a s e id e
previš e u vjetar . P o t r e b n o je m a l o o t p a s t i ili ć e m o u m j e s t o t o g a , ak o n e želim o m i j e n j a t i k u r s , d o d a t n o n a t e g n u t i Škot u (slik a 27) .
A ko t r e p e r e zavjetrinsk i p o k a z i v a č i , z n a č i d a j e j e d r o
prazn o i d a se na z a v j e t r i n s k o j s t r a n i s t v a r a v r t l o ž e nje . Ž e l i m o li o s t a t i n a k u r s u , m a l o ć e m o p o p u s t i t i Ško t e , ili ć e m o ostavit i škot e i s k r e n u t i u v j e t a r (slik a 27) .
Št o ć e m o u č i n i t i , o d r e đ u j u prilike . U s v a k o m s l u č a j u ,
d a b i m a n o v r e i n a m j e š t a n j e j e d r i l j a bil i d j e l o t v o r n i ,
p o t r e b n o je d a se s k i p e r i p o s a d a r a z u m i j u .
Pokazivač i vjetr a p r i p a d a j u m e đ u n a j p o u z d a n i j e i naj jeftinij e b r o d s k e " i n s t r u m e n t e " . Uz v j e t r o k a z n a v r h u
j a r b o l a lijep o n a m g o v o r e št o m o r a m o činit i s j e d r i m a .
Vrpc e i tamn e kontroln e trak e na jedr u omogućavaj u
jednostavn u kontrol u trbuha . N e m a m o li trake , može m o tražit i o d j e d r a r a d a ih s t a v i , a u m e đ u v r e m e n u ć e m o s e ravnat i p r e m a š a v o v i m a .
»Ako započnu
treperiti zavjetrinski pokazivači
(A),
znači da je jedro
prazno (struja zraka se odvaja i
stvara vrtlog). Tada moramo ili skrenuti više u vjetar
ili lagano popuštati škot u sve dok pokazivači na obje strane ne počnu "teći" vodoravno (B), što
nam kazuje da se zračna struja primakla jedru.
• Kada trepere privjetrinski pokazivači (C), treba
pojati ili malo nategnuti škotu .
N a p o m e n a : Pokazivač i v j e t r a m o g u bit i u s m j e r e n i na više, p o g o t o v o u z jak vjetar , ali t o nij e bitn o ak o n e t r e per e (vid i i slik u 68) .
14
Regulacij a genov e
Kaže se d a je g e n o v a " m o t o r " j e d r i l i c e , p a b i se za
glavn o j e d r o m o g l o r e ć i d a služi d r ž a n j u kurs a i urav noteženj u k o r m i l a . Ovo se , n a r a v n o , n e s m i j e uzet i
doslovno , j e r se u l o g e d v a j u j e d a r a n a d o p u n j a v a j u i
dijelo m p o d u d a r a j u .
Zbo g čeg a je genov a tak o važna ?
Genova i s p r e d s e b e n e m a j a r b o l koj i s t v a r a o t p o r i
vrtloge . Osim t o g a mož e se o t v o r i t i više n e g o št o b i se
očekival o i t o z a h v a l j u j u ć i č i n j e n i c i d a hvat a di o z r a č n e struj e koj u r a z m i č e g l a v n o j e d r o . H v a t a j u ć i vjeta r
po d povoljniji m k u t e m , g e n o v a bolj e n o s i , iak o j e o t v o renij a u o d n o s u na o s b a r k e . Glavno j e d r o d o b i v a ,
može s e r e ć i , " o s t a t k e " g e n o v e , t a k o d a g a t r e b a na tegnut i više n e g o kad a b i se koristil o s a m o za s e b e .
Genova se stog a podešav a t a k o da št o bolj e nosi , a glavno jedr o na nači n da u suradnj i s kormilo m drži kurs .
Ukupn u p o v r š i n u s v a k o g j e d r a , p a i g e n o v e , u a p s o lutno m iznos u i z r a ž a v a mo u č e t v o r n i m m e t r i m a ili č e tvorni m s t o p a m a , št o j e , ak o z a n e m a r i m o z a k r i v l j e n j a ,
jednostavn o izračunati : u nepravokutno m trokut u ge nove t r e b a s a m o o d r e d i t i dva p r a v o k u t n a t r o k u t a t e
zbrojit i njihov e p o v r š i n e .
Nazivi g e n o v a 1, g e n o v a 2 i g e n o v a 3, pr i č e m u je g e nova 3 u s t v a r i o b i č a n flok , o d n o s e se pa k na t a k o z v a n o p r e k l a p a n j e , n a t o kolik i di o p o v r š i n e g e n o v e p r e lazi iza j a r b o l a (slik a 29) . Ili, za kolik o je p o s t o n j e n a
ukupn a p o v r š i n a v e ć a ak o di o p o v r š i n e i s p r e d j a r b o l a
uzmem o ka o 100 p o s t o (slik a 29) .
Genovom 1 n a z i v a mo g e n o v u koj a t r e ć i n o m površin e
prelaz i j a r b o l , dakl e o n u o d 150% , za g e n o v e u r a s p o n u
130-140 % kažem o g e n o v a 2, a g e n o v a 3, koj a se jo š naziva olimpijsk i flok , ostaj e na 100 % (n e prelaz i jarbol) .
Ovdje t r e b a n a p o m e n u t i d a i m a n j e p r e č k e ili f l o k o v i
dolaze d o v r h a j a r b o l a , ali i m a j u usk u ili p o d i g n u t u os novic u (n e o d n o s i s e n a o l u j n u p r e č k u , t j . olujn i flok ,
jer ne dosiž e v i s i n u j a r b o l a ) . Profi l t i h d u g i h i u s k i h j e dar a j e efikasnij i ("hig h a s p e c t r a t i o " ) . Kad v j e t a r p o jača , d a b i se m o g l o u p r a v l j a t i b r o d o m , t r e b a se r i j e š i t i prevelik e sile z a n o š e n j a . To se čin i u p o t r e b o m m a njih flokov a i ak o t r e b a k r a ć e n j e m g l a v n o g j e d r a (vid i
slike 49 i 50) .
U tablic i je p r i k a z a n o koj e su g e n o v e p r i m j e r e n e p o j e dini m s n a g a m a v j e t r a , ali t o su o p ć e n a z n a k e , a za
određen u j e d r i l i c u s t v a r n e o d n o s e t r e b a p r o v j e r i t i s
jedrarom .
15
Oblik genov e
Oblik genove
određuju:
1. punoća jedra
2. položaj
trbuha
3. otvorenost
jedra
Genovu
podešavamo pomoću:
4. škotice
5. klizača
hvatišta
6. leta i
7. podigača
Škotic a je glavn o sredstv o upravljanj a genovom . Njo m e se prij e s v e g a o d r e đ u j e ku t j e d r a u o d n o s u na o s
b r o d a , a djeluj e i na z a o b l j e n o s t t e profi l j e d r a .
N a p o m e n a : Št o su j e d r a n a p e t i j a i bliže o s i , t o plovil o
više id e u o r c u . P o r e d g l a v n e z a d a ć e , s v a k o p o d e š a v a n je djeluj e i n a d r u g e f a k t o r e koj i o d r e đ u j u obli k
jedra .
Natezanjem
škote :
• smanjuje se kut između jedra i osi barke
• u pravilu se smanjuje i
otvorenost
• jedro postaje pliće
Da b i s m o utvrdil i k a d a j e p o t r e b n o n a t e g n u t i š k o t u ,
m o ž e m o ka o p o k a z a t e l j uzet i u d a l j e n o s t o d kraj a križa
d o j e d r a . N e t k o broj i š a k e (slik a 31) , d o k d r u g i ka o ozn a k u lijep e izolir-trak u na križev e (slik a 32) . U s v a k o m
s l u č a j u , valja znat i št o t e u d a l j e n o s t i z n a č e za j e d r i l i c u n a kojo j j e d r i t e , je r je ko d s v a k e d r u k č i j e .
Po s r e d n j e m v j e t r u i m i r n o m m o r u za o š t r u je o r c u na
m n o g i m b a r k a m a p o t r e b n o z a t e g n u t i g e n o v u sve d o k
n e d o d i r n e križ. A k o pa k p o vrl o l a g a n o m v j e t r u u m j e s t o o š t r e o r c e želim o više brzine , š k o t i c u ć e m o po pustit i d a se j e d r o o d m a k n e o d križa . Da b i s m o za razn e s i t u a c i j e našl i p r a v u m j e r u , n e m a n a m d r u g e n e g o
sve t o više put a p o n a v l j a t i i p r o m a t r a t i št o se d o g a đ a .
Gor e n a v e d e n o v r i j e d i za p l o v i d b u u vjetar . Kad a ot p a d a m o ( p o j a m o ) , š k o t i c a s e p o l a k o p o p u š t a d o želje no g kut a izmeđ u j e d r a i os i b a r k e . Do k o t p a d a m o i ok o
položaj a s v j e t r o m u bok , p o k a z i v a č i vjetr a o z n a č a v a ju j e s u li j e d r a u d o b r o m p o l o ž a j u , ali s t v a r se k o m p l i cir a kad a se j e d r i s v j e t r o m p o k r m i ili u č i s t u k r m u , o
č e m u više u n a s t a v k u .
Razmaci između genove i križa za jedrenje u vjetar:
• U pravilu jedna šaka za obično jedrenje u normalnim
uvjetima vjetra i mora.
• Dvije šake za veću brzinu i manje orcanja.
• Dvije-tri šake po jačem vjetru i uzburkanom moru.
*Za oštru orcu
u dobrim
uvjetima genova
dodiruje
križ.
14
16
Kak o odredit i p r a v i l a n profi l j e d r a
Potrebn o j e prij e s v e g a p o s t a v i t i klizač t a k o d a z a m i š ljena crt a p o p r a v c u š k o t i c e podijel i p r e d n j i p o r u b g e nove n a dva p o d j e d n a k a dijel a (slik a 33) . N a k o n t o g a
u z p o m o ć p o k a z i v a č a vjetr a t r e b a o t k r i t i najbolj i p o l o žaj klizača .
Jedr u t r e b a m i j e n j a t i profi l kak o b i pratil o razlik e u
smjer u p r i v i d n o g v j e t r a p o visini . A k o j e profi l d o b a r ,
genov a ć e pr i b l a g o m s k r e t a n j u u o r c u p o d r h t a v a t i istodobn o o d dn a d o v r h a . P o k u š a j t e p o s t i ć i d a svi p r i vjetrinsk i p o k a z i v a č i vjetr a i s t o d o b n o t r e p e r e .
Profil genove je dobar:
• ako se jedro pri laganom okretanju u vjetar
u isto vrijeme od vrha do dna i
• ako svi pokazivači trepere istodobno.
puni
Ako se j e d r o pun i n a j p r i j e pr i v r h u , g e n o v a je p r e v i š e
otvorena . T a d a prv i z a t r e p e r i najviši p r i v j e t r i n s k i po kazivač. Da b i se j e d r o z a t e g l o i t a k o s m a n j i l a o t v o r e nos t u g o r n j e m d i j e l u , p o t r e b n o je p o m a k n u t i klizač
prem a p r a m c u (slik a 34) . N a t a j se n a č i n n a p i n j e
stražnj i p o r u b i p o b o l j š a v a profi l j e d r a . I s t o d o b n o ,
škotic a m a n j e zateže j e d r o p o h o r i z o n t a l i , p a m u se
dubin a u d o n j e m dijel u p o v e ć a v a .
Genova je previše otvorena:
• ako drhti pri vrhu i
• ako prvo zatreperi najviši privjetrinski pokazivač
vjetra.
Kada g e n o v a p o č n e d r h t a t i n a j p r i j e u d o n j e m d i j e l u ,
znači d a nij e d o v o l j n o o t v o r e n a . Pri s k r e t a n j u u o r c u
prvo ć e z a t r e p e r i t i najniži p r i v j e t r i n s k i p o k a z i v a č vjetra . U t o m s l u č a j u valja p o m a k n u t i klizač p r e m a k r m i .
Time se s m a n j u j u zatezn e sil e š k o t i c e p o v e r t i k a l i (sli ka 35) , rogal j š k o t i c e se diže i g o r n j i di o g e n o v e se ot vara. I s t o v r e m e n o , z a h v a l j u j u ć i v e ć o j n a t e g n u t o s t i
škotic e p o v e r t i k a l i , s m a n j u j e se d e b l j i n a u d o n j e m d i jelu jedra .
Otvorenost genove je
nedovoljna:
• ako drhti najprije u donjem dijelu i
• kad prvo zatreperi najniži privjetrinski pokazivač
vjetra.
• Pomicanjem klizača prema pramcu smanjuje
se otvorenost jedra i povećava se trbuh u
donjem dijelu.
• Pomicanjem klizača prema krmi povećava se otvorenost jedra, a donji se dio izravnava.
Napomena : Uvijek j e bolj e imat i m a l o o t v o r e n i j a , n e gol i premal o o t v o r e n a j e d r a . O t v o r e n i j a j e d r a o m o g u ćavaju lakš e v o đ e n j e plovil a ( u p a d n i ku t je širi) .
17
Regulacij a Škot e
J e d n o m kad a p o s t i g n e m o d o b a r p r o f i l j e d r a , p o t r e b n o
je Škoto m p o d e s i t i ku t j e d r a ( o d m a k u o d n o s u na
u z d u ž n i c u berke) . U o v o m s l u č a j u p o k a z i v a č i v j e t r a su
j o š korisniji . Ko d p l o v i d b e o š t r o u v j e t a r v r i j e d e ova
pravila :
• Trepere
• Trepere
li privjetrinski pokazivači - pojati.
li zavjetrinski pokazivači
- orcati.
A ko se ne plov i o š t r o u vjetar , n a j b o l j e je držat i r a v a n
kur s p o d e š a v a j u ć i j e d r a . U o v o m s l u č a j u m o ž e m o bi rati :
• Trepere
li privjetrinski pokazivači
- pojati ili zategnuti jedra (slika 36).
• Trepere li zavjetrinski pokazivači - orcati ili popustiti jedra (slika 37).
N a p r i m j e r , u plovidb i s b o č n i m v j e t r o m od t o č k e A d o
t o č k e B, uz uvjet d a je vjeta r stabila n (tj . d a ne mijenj a
snag u i smjer) , m o ž e m o držat i kur s p o d e š a v a j u ć i j e d r a .
N a p o m e n a : Pod u d a r i m a v j e t r a , ak o ovaj n e mijenj a
smjer , prividn i vjeta r se uvije k p o m i č e p r e m a k r m i
(stvarn i vjeta r j a č a , ali j e d r i l i c a n e ubrzava) . Takvo sta nje traj e sve do k j e d r i l i c a ne uhvat i brzin u i prividn i vjet a r se ne usklad i s novi m uvjetima . Pod r e f u l o m valja
popustit i škot u i z a t e g n u t i kad refu l p r o đ e . A ko se pa k
želi ić i št o više u vjetar , p o t r e b n o je o r c a t i po d r e f u l o m
i pojat i kad a p o p u s t i .
Treb a znati d a ć e po d u d a r o m vjetr a ak o stvarn i vjeta r
o k r e ć e u prov u t o ist o učinit i i prividn i vjetar . To je tzv.
vjeta r u nos . U t o m s l u č a j u t r e b a pojat i ili lagan o zate gnut i j e d r o . J e d r i l i č a r i n a r e g a t a m a , kad a im se d o g o d i
vjeta r u no s po d o r c o m , p o k u š a v a j u uvije k ić i u manovr u
(letanje) . A ko vjeta r t i j e k o m reful a o k r e ć e p r e m a kr mi , diže nas p r e m a bov i (cilju) .
Pod r e f u l o m , o k r e t a n j e s t v a r n o g vjetr a p r e m a krm i
s k r e ć e prividn i vjeta r ka krm i više neg o u reful u be z
promjen e smjera .
U regat i t r e b a p o d e š a v a t i g e n o v u i pr i n a j m a n j o j p r o mjen i prividno g vjetra . S o b z i r o m na t o d a svaka p r o mjen a p r a v c a zahtijev a s t a n o v i t o v r i j e m e (inač e b i nagl o o k r e t a n j e kormil a djeloval o ka o k o č n i c a ) , p o t r e b n o
j e hitr o regulirat i š k o t i c u priliko m svake p r o m j e n e uvjet a i staln o namještat i j e d r o u s k l a d u s potezim a k o r m i lara .
18
Naravno , tijeko m krstarenj a jedr a se ne podešavaj u
nako n svako g refula , već se ka d naiđ e refu l s k r e ć e u
vjetar , a nako n t o g a o t p a d a . Prito m se mal o gub i na br zini, ali manj e je zanošenj a i n a g i n j a n j a , a i posla , lak o
u krstarenj u ne m o r a m o n a p e t o pratit i p r o m j e n e uvjet a
kao na regati , korisn o je znat i kak o se j e d r a p o d e š a v a ju i na koj i nači n njiho v obli k djeluj e na p o n a š a n j e bar ke. Dobr o p o d e š e n o j e d r o mož e uštedjet i m n o g e milj e i
sat e ili, ako h o ć e t e , m i n u t e p l o v i d b e . T a m a n onolik o
kolik o je p o n e k a d p o t r e b n o d a se izbjegn u n e v r i j e m e ili
drug e p o t e š k o ć e koj e nas m o g u s n a ć i u plovidbi .
Regulacij a trbuh a jedr a
Napetos t let a o d r e đ u j e k a k a v je t r b u h s r e d n j e g i višeg
dijel a g e n o v e . Pritisa k v j e t r a svija let o p r e m a k r m i i na
stran u niz vjetar . To se naziva o t k l o n leta . P o p u š t e n o
leto p o v e ć a v a o t k l o n i t r b u h j e d r a . P r i t o m se t r b u h p o većava p o g o t o v o u g o r n j e m d i j e l u , g d j e je o t k l o n u o d nosu n a duljin u užet a v e ć i . D o d a t n i m p o v e ć a n j e m ot klon a zaobljuj e se ulazni ru b j e d r a , u p a d n i ku t se šir i i
omogućav a s t a n o v i t a o d s t u p a n j a o d p r a v c a be z p o treb e za p o d e š a v a n j e m j e d r a , ali n e ć e m o m o ć i u v j etar onolik o ka o s o š t r i j i m u p a d n i m k u t e m .
•Zategnut o leto : manj i trbu h jedr a i ošta r ulazn i rub .
• Popušten o leto : već i trbu h jedr a i zaoblje n ulazn i
rub.
Kada nem a v a l o v a, let o t r e b a bit i n a t e g n u t o , o s i m k o d
lagano g v j e t r a , k a d a j e d r o m o r a bit i t r b u š a s t i j e . U t o m
slučaj u let o se n a t e g n e najviš e za neki h 2 5 p o s t o .
Po valovim a isplativij e je p o p u s t i t i let o d a b i se zaobli o
ulazni ru b j e d r a . T a ko j e lakš e plovit i m e d u v a l o v i m a ,
jer s e j e d r o n e " p r a z n i " k o d s v a k e p r o m j e n e p r a v c a .
Ako se p o p u s t i leto , d a b i se izbjegl o p r e t j e r a n o n a d i manj e t r b u h a p o t r e b n o je p o p u s t i t i i p o d i g a č g e n o v e .
Kako o d r e d i t i m a k s i m a l n u n a t e g n u t o s t leta ?
Jedn a o d m e t o d a je t a d a se p r o m a t r a o t k l o n let a u
plovidb i u v j e t a r g e n o v o m 1 pr i brzin i p r i v i d n o g vjetr a
o d 20 č v o r o v a (10 m/s) . Z a p o č i n j e se s p o p u š t e n i m letom .
Treb a g a p r o m a t r a t i , d o k g a n e t k o iz p o s a d e p o s tepen o zateže. Let o ć e bit i m a k s i m a l n o n a t e g n u t o ka d a se otklo n u n a t o č zatezanj u više ne s m a n j u j e .
Kod hvatišt a let a na v r h u , a u n e k i m s l u č a j e v i m a i ispo d vrha (7/8) , let o se zateže p o m o ć u z a p u t k e
(krmeno g štraja ; slik a 41) . P o t r e b n o je o z n a č i t i t o č k u zate zanja na vitl u ili na h i d r a u l i č n o m s i s t e m u . A k o je t e š k o regulirat i z a p u t k u t i j e k o m p l o v i d b e , t r e b a z a t e g n u ti let o do 2/ 3 m a k s i m u m a (vid i str . 35 i 66) . Ko d plovil a
gdj e j e hvatišt e let a i s p o d v r h a j a r b o l a , z a t e g n u t o s t
leta dobiv a se z a t e z a n j e m z a p u t k e ili križni h p r i p o n a
(vidi str . 71-72) .
Napomena : Nikad a ne mijenjajt e duljinu leta , je r mo žet e izgubit i praviln u zategnutos t jarbol a po uzdužnic i
(vidi str. 65) .
Nategnuto leto (manji trbuh) ima prednost
• po mirnom moru,
uz srednji i jači vjetar,
• ako je brzina manje
važna od kuta plovidbe u orcu.
Popuštenije leto (veći trbuh) ima prednost
• po uzburkanom moru,
• uz lagan vjetar,
• kada je brzina važnija od kuta plovidbe u orcu.
M i j e n j a n j e položaj a trbuh a pomoć u
podigač a
Ko d g e n o v e položa j t r b u h a ovisi prij e s v e g a o zategnutost i
p o d i g a č a (št o s e m a n j e - v i š e p o d u d a r a s a zategnutošć u
prednje g poruba) . Zatezanje m podigač a trbu h se pomič e
prem a p r a m c u , a popuštanje m podi gač a prem a krm i
(slik a 42) .
• Zategnuti podigač:
• Popušteni podigač:
trbuh
trbuh
prema
prema
pramcu.
krmi.
Z a t e g n u t o s t p o d i g a č a , št o v r i j e d i i za leto , o d r e đ u j e
ulazni ku t g e n o v e . Z a t e g n u t i p o d i g a č zaobljuj e ulazni
ru b v j e t r a . B a r k a m a n j e o r c a , ali s e n j o m e lakš e
upravlja .
Sa z a o b l j e n i m ulazni m r u b o m g e n o v a p o s t a j e m a n j e
osjetljiv a na p r o m j e n e k u r s a . To je k o r i s n o s v j e t r o m
p r o m j e n l j i v a s m j e r a i p o u z b u r k a n o m m o r u t e ak o kor mila r nij e ba š i s k u s a n .
P o p u š t a n j e m p o d i g a č a izoštrav a se ulazni r u b . To je
n a r o č i t o k o r i s n o ak o u i d e a l n i m u v j e t i m a , p o m i r n o m
m o r u i v j e t r u s r e d n j e j a č i n e , želim o j e d r i t i št o više u
vjetar .
N a p o m e n a : M y l a r i k e v l a r m a n j e su e l a s t i č n i o d dacrona ,
p a se položa j t r b u h a o d r e đ u j e p r v e n s t v e n o ot k l o n o m leta .
Zategnuti podigač
(prednji porub):
»Zaobljen ulazni rub genove.
• Slabija orca, lakše
kormilarenje.
Popušteni podigač
• Oštriji ulazni rub
• Bolji kut u orcu,
(prednji porub)
genove.
teže kormilarenje.
P o v e z a n o s t z a t e g n u t o s t i let a i p o d i g a č a nij e lak o
shvatiti . D o v o l j n o j e u p a m t i t i d a z a t e g n u t o s t let a o d r e đuj e t r b u h i ulazni ru b j e d r a , d o k p o d i g a č p o m i č e
m j e s t o t r b u h a . Slijed i p r i m j e r u z a j a m n o g u t j e c a j a :
20
Razn i s a v j e t i
•Ka d se t e š k o k o r m i l a r i , a p r i v j e t r i n s k i i z a v j e t r i n s k i
pokazivač i n a i z m j e n c e t r e p e r e , t o z n a č i d a j e ulazni
rub g e n o v e p r e v i š e oštar . Let o t r e b a m a l o p o p u s t i t i
d a b i se zaobli o ulazni ru b ili z a t e g n u t i p o d i g a č d a b i
se trbu h pomaknu o prem a p r a m c u .
•Križev i nis u uvije k u p o t r e b l j i v i za o d r e đ i v a n j e o t v o renost i g e n o v e (vid i slik u 31) . P o n e k a d se služim o
drugi m d i j e l o v i m a s n a s t i .
• Podiga č t r e b a z a t e g n u t i o n o l i k o kolik o je d o v o l j n o d a
nestan u v o d o r a v n i n a b o r i (slik e 79 i 80) . P o d s j e ć a m o
d a b i se myla r m o g a o r a z v u ć i ak o se p o d i g a č p r e v i še n a t e g n e .
•Izbjegavajm o zatezanj e p o d i g a č a ak o j e j e d r o
prenategnuto . P o p u s t i m o m a l o š k o t i c u i s a č e k a j m o d a
se jedr o r a s t e r e t i (npr . k o d o k r e t a ) . Sa s n a ž n i m v j etrom , na plovilim a s nižim p o l o ž a j e m l e t n o g p o d i g a č a i be z p o m i č n e z a p u t k e (štraja) , k o n t r o l a o t k l o n a
p r a m č a n o g let a je tež a (vid i str . 72) ; z a p u t k u nij e m o guć e koristit i za n a t e z a n j e let a a d a se ne savije jar bol . Kod p o v r a t a vjetr a d o b r o z a t e g n u t o g l a v n o j e d r o pomaž e o d r ž a v a n j u z a t e g n u t o s t i leta . Pod u d a r o m
vjetr a p o p u s t i t i klizač Škot e g l a v n o g j e d r a u m j e s t o
Škote .
•Ak o g e n o v a im a p r a v i l a n p r o f i l , p o d o r c o m ć e isto v r e m e n o d r h t a t i cijel i p o r u b , a m o r a j u t r e p e r i t i i svi
privjetrinsk i p o k a z i v a č i (vid i str . 17) . K a t k a d j e d r i l i c a
ubrzav a ak o najviši p o k a z i v a č v j e t r a p o č i n j e t r e p e r i t i prvi , št o z n a č i d a j e o t v o r e n o s t j e d r a p r e t j e r a n a .
• Kut š k o t i c e je ku t i z m e đ u os i b a r k e i c r t e koj a p o v e zuje p r e d n j i i stražnj i r o g a l j . T r e b a l o b i g a p o v e ć a t i
kad a b a r k a poj a ili kad a se prividn i v j e t a r o k r e ć e
prem a k r m i (vid i str . 9) .
Kut š k o t i c e u v j e t u j e o r c u . Uski ku t zahtijev a d o b r o zategnut o let o i z a t e g n u t o g l a v n o j e d r o u s r e d i n i . M a l i
kut daj e v e ć e m o g u ć n o s t i u vjetar . M i n i m a l n i ku t š k o tic e varir a o d 7 ° ( r e g a t n a o p r e m a ) d o 20° ( n a u t i č k a
oprema) . P r i p o n e (sartije ) znaju o g r a n i č a v a t i m o g u ć nos t sužavanja k u t a . M i n i m a l n i ku t je u izravno j vezi s
aerodinamični m otporo m opreme . Veći otpo r zahtije va v e ć u n a p e t o s t , d a k l e šir e k u t o v e .
Što je uži ku t š k o t i c e t o se mož e više u vjetar , ali t o v r i jed i za uvjet e m i r n o g m o r a i u m j e r e n o g v j e t r a . Po uzburkano m m o r u i j a č e m v j e t r u bolj i je šir i kut , koj i d a je manj u o r c u , ali više p o r i v a .
M i n i m a l n i ku t š k o t i c e mož e s e r e g u l i r a t i t i j e k o m p l o vidb e ako u o p r e m i p o s t o j i b a r b e r - h a u l e r š k o t i c a (sli k a 69) ili d r u g i klizač p o p r e č n e Škote , koj i č e š ć e nala zimo na r e g a t n i m j e d r i l i c a m a .
umu
Imajte na
Navedeni
načini
podešavanja
vrijedi u svim prilikama.
kršiti.
Jedrenje je
varijacija.
Nije
složena
nog"
profila
Podešavati
poput
opremu
s puno
neproveć nave-
povećati uslijed
znači tražiti kompromis
i jedra
koje su
ovih
daje
"pogreš-
istraživati
druge
u kojem
djeluju u
harmoniji.
različite rezultate
veoma slične
treba
te prema
Is-
čak i na
tome savje-
prilagoditi jedrilici.
Najbolje je poći od osnovnih
no
kao što smo
može se i
ti način podešavanja
te
umjetnosti,
na nekoliko
pre-
genove.
razni elementi opreme
barkama
nešto što
ga
Na primjer,
brzina jedrilice
nisu
forma
moguće svesti
mjenljivih pravila.
li,
jedrilja
Ponekad ih je čak bolje i
načine
pristupiti sustavno,
a mnogo
vi druga jedrilica
s
pravila,
a
onda
postup-
podešavanja.
Tome
je lakše ako
uz vas plo-
kojom se možete
treba
uspoređivati.
Stabilitet
Nakon prethodnih objašnjenja, vrijeme je da se posvetimo stabilitetu, uravnoteženosti i "osjećaju na kormilu". Sve te stvari ovise o izboru i podešavanju jedra.
Sjetimo se: genova daje poriv, a glavno jedro
zajedno s kormilom drži smjer.
To je naročito važno kod jedrilica gdje oba jedra dosižu do vrha jarbola, pa je genova veća od glavnog jedra, ali vrijedi i za jedrilice s nižim hvatištem leta, gdje
glavno jedro koristi struju vjetra koju mu skreće prednje jedro (vidi str. 30).
Težište jedrilja
Zamislimo sile vjetra koje djeluju na pojedinim jedrima
kao jedan jedini veliki pritisak usmjeren na jednu točku. Tu točku nazivamo težištem jedrilja (S).
Težište lateralnog plana
Sile koje se u vodi opiru zanošenju sabiru se u težištu
lateralnog plana (L). Ono se nalazi otprilike u geometrijskom središtu uronjenog dijela barke (trupa,
kobilic e i kormila) kada se gleda sa strane .
Težište istisnine
Analogno tome, uronjeni dio barke u poprečnom presjeku ima težište istisnine (F), ustvari težište
hidrodinamičkog otpora (slike 49 i 50).
Lateralna stabilnos t (slika 47)
Ukupna snaga vjetra djeluje na točku u kojoj se sabiru sile vjetra (S) . Jedna je njihova komponenta
zanošenje (Z), a druga poriv (P) (si. 46).
Zanošenju se u vo di suprotstavlja jednaka sila protivnog
smjera koju nazivamo otpor zanošenju (Rz).
Riječ je o sili kojom se trup, kobilica i kormilo odupiru
skretanju u zavjetrinu.
Taj otpor omogućava barki da plovi u vjetar.
"Par" sila koje djeluju na točkama S i L odlučuje i o
momentu naginjanja (Mn). Težina jedrilice i hidrostatski
uzgon (Uhs) tome se suprotstavljaju momen tom
stabilnosti (Mst). Dok su spomenuti momenti u
ravnoteži, jedrilica stabilno plovi držeći jednak nagib 2 2
Uravnoteženj e kormilo m
Ovdje nas z a n i m a j u prij e s v e g a l a t e r a l n e k o m p o n e n t e
sila koj e d j e l u j u iznad i i s p o d v o d e . Sila vjetr a koj a se
prenos i n a sve d i j e l o v e b r o d a iznad v o d n e c r t e s a b i r e
se u t o č k i S, a sile koj e d j e l u j u na u r o n j e n i di o b r o d a u
točk i L. Odno s t i h težišt a b i t n o u t j e č e na p l o v i d b u .
Zamislim o d a plovil o rotir a ok o os i koj a prolaz i kro z
točk u L. A ko p o d i g n e m o s a m o flok , b a r k a ć e o t p a d a t i ,
jer ć e je sila v j e t r a r o t i r a t i ok o os i koj a prolaz i t o č k o m
L. P o d i g n e m o li s a m o g l a v n o j e d r o , b a r k a ć e p r i h v a ćati . Da b i se z a d r ž a o p r a v a c , p o t r e b n o je d j e l o v a t i
kormilom . D a k l e , p o s t o j e t r i m o g u ć e s i t u a c i j e :
A - bark a otpada : ak o se S nalazi i s p r e d L, j e d r i l i c a će
odmicat i p r a m a c o d v j e t r a , t a k o d a ć e k o r m i l a r m o r a t i skretat i p r e m a v j e t r u d a b i zadrža o p r a v a c .
B - uravnotežen a barka : s u s t a v je u r a v n o t e ž i kad a se
S i L nalaze u isto j liniji . B a r k a ć e držat i p r a v a c ,
zahtijevajuć i s a m o m i n i m a l n e k o r e k c i j e k o r m i l o m .
C - bark a prihvaća : ak o se pa k S nalazi iza L, j e d r i l c a
ć e skretat i u vjetar , t a k o d a ć e k o r m i l a r m o r a t i pojat i
ako želi zadržat i p r a v a c .
Općenit o g o v o r e ć i , poželjn a j e zadnj a v a r i j a n t a , ali
ako j e d r i l i c a s k r e ć e p r e v i š e u vjetar , t a d a ć e na s ispravljanj e kurs a k o r m i l o m j a k o u s p o r a v a t i .
Lagano s k r e t a n j e b a r k e u v j e t a r o m o g u ć a v a n a m d a
"osjećamo " kormil o i olakšav a nam o r c u . Time se do biva i na s i g u r n o s t i : ak o k o r m i l a r iz bil o k o j e g razlog a
prestan e i s p r a v l j a t i k u r s ( n a p r i m j e r , d a m u pozli) ,
bark a ć e s k r e t a t i u v j e t a r d o k s a s v im n e s t a n e , št o ć e svi
na brod u p r i m i j e t i t i , a i m a t ć e v r e m e n a d a n e š t o p o duzmu .
U pravilu,
najbolji je kut kormila između 3 i 5 stupnjeva.
N a p o m e n a : Kad a plovil o s t o j i , t o č k a S je o b i č n o na 5
d o 15 % i s p r e d t o č k e L. Kad a b a r k a u b r z a v a , n a g i n j e
se i s k r e ć e u v j e t a r t e traž i položa j k o r m i l a za privjetrinu ,
kao št o p r i k a z u j u slik e 49 i 50.
Naginjanj e vuče u vjeta r
Do k j e j a r b o l u s p r a v a n , pla n u r o n j e n o g dijel a t r u p a j e
s i m e t r i č a n i j e d r i l i c a drž i p r a v a c , ali ka d se j e d r i po d
n a g i b o m , pla n u r o n j e n o g dijel a p o s t a j e a s i m e t r i č a n
(slik a 49) , a bark a tež i s k r e t a n j u . Otpo r v o d e je na j e d no j stran i p r a m c a po d n a g i b o m v e ć i , a ust o se g r a d i i
val koj i j e d r i l i c u d o d a t n o o d b a c u j e n a s u p r o t n u s t r a n u . I s p r o b a j t e t o n a d i n g h y j u , j e d r i l i c i s p o m i č n o m kobilicom .
Naginjanje okreće jedrilicu u vjetar
Porivn a k o m p o n e n t a sile v j e t r a (P ) j e d r i l i c u p o k r e ć e
n a p r i j e d . A ko j e brzin a s t a l n a , bi t ć e j e d n a k a protiv n o m jo j l o n g i t u d i n a l n o m o t p o r u (Rp) . L o n g i t u d i n a l n i
o t p o r koj i pružaj u val i t r e n j e j e d n a je o d komponenat a
h i d r o d i n a m i č k o g o t p o r a i o s j e ć a se na težišt u istisnin e (F) .
Kad a se bark a n a g i n j e , težišt e j e d r i l j a (S ) p o m i č e se
niz vjetar . To ist o d o g a đ a se i s t e ž i š t e m istisnin e (F) ,
ali u m a n j o j m j e r i . Sad a dva težišt a nis u više u isto j
r a v n i n i , a ka o p o s l j e d i c a t o g a , p o r i v (P ) i o t p o r p o r i v u
(Rp ) t v o r e pa r sila koj e tež e s k r e t a n j u j e d r i l i c e u vjetar .
Z a k l j u č a k : Kad a plov i p o d n a g i b o m , j e d r i l i c a z b o g a s i m e t r i č n o s t i u r o n j e n o g dijel a i p o m i c a n j a težišt a sile
vjetr a ka k r m i tež i s k r e t a n j u u vjetar .
Da bi se umanjil o skretanj e jedrilic e u vjeta r potrebn o je :
1 . ili pomaknut i težišt e sile vjetr a (S ) prem a p r a m c u
• pomicanje m jarbol a prem a pramcu ,
• s m a n j i v a n j e m n a k o š e n o s t i j a r b o l a (vid i str . 65) ,
• kraćenje m glavno g jedra ;
2 . ili pomaknut i težišt e lateralno g plan a (L) prem a krm i
• povećanje m površin e genove , *
• p o m i c a n j e m težin e ka k r m i ,
• pomicanje m kobilic e ka krm i (djelomični m podiza njem) ;
( * P o v e ć a n j e p o v r š i n e g e n o v e č e s t o p o v e ć a v a na ginjanj e i t a k o p r i d o n o s i o k r e t a n j u u vjetar . )
3 . ili smanjit i naginjanj e
• pomicanje m težin e na privjetrinsk u stranu ,
• izravnanjem i popuštanje m glavno g jedra ,
• otvaranje m stražnje g porub a glavno g jedr a (šireć i
otvor) .
Da b i plovil o više s k r e t a l o u vjetar , p o t r e b n o je činit i
o b r a t n o o d o n o g a št o je g o r e o p i s a n o . U n o r m a l n i m
prilikam a bark a im a t e n d e n c i j u o k r e t a n j a u vjetar , po gotov o p o j a k o m v j e t r u .
24
Podešavanj e glavno g jedr a
Glavno j e d r o korist i se g o t o v o u svim u v j e t i m a vjetr a i
mor a t e se o b i č n o n e m i j e n j a , o s i m p o vrl o s n a ž n o m
vjetru , kad a g a z a m j e n j u j e olujn o g l a v n o j e d r o .
Glavno j e d r o se s m a n j u j e p o m o ć u krat a ( t e r c a r o l a ) i
regulir a se o v i s n o o u v j e t i m a m o r a i v j e t r a . M n o g i
misle d a je lakš e r e g u l i r a t i g l a v n o j e d r o n e g o l i genovu .
No , t u nij e u p i t a n j u s a m o k o r e k t n o z a t e z a n j e Ško te . To je z a h t j e v a n p o s a o , iz koje g proizlaz i niz s r o d n i h
djelovanja . Da b i n a m j e š t a n j e bil o u s p j e š n o , p o t r e b n o
je mnog o pažnje . V e ć i n a k o r m i l a r a nij e t o l i k o s a v j e s na. Iznimk u č i n e s u d i o n i c i r e g a t a , j e r se na njim a traž i
brzina .
Podešavanj e glavno g jedr a obuhvać a u osnovi četir i
radnje , i to :
1. podešavanj e otvorenost i jedr a pomoć u Škot e i vanga ,
2 . podešavanj e trbuh a svijanje m jarbol a i n a t e g a č e m
donje g porub a (osnovice) ,
3 . podešavanj e položaj a trbuh a podigačem ,
4 . podešavanj e uravnoteženost i kormil a klizačem .
Glavno j e d r o o d l u č n o djeluj e n a r a v n o t e ž u plovila , d a kle p o t r e b n o g a je cijel o v r i j e m e u s k l a đ i v a t i s r a d o m
kormila , p a z e ć i n a r o č i t o n a n a p e t o s t s t r a ž n j e g p o r u b a
(ventama) .
Zatezanje s t r a ž n j e g p o r u b a o m o g u ć a v a v j e t r u d a
snažnijim d j e l o v a n j e m n a k r m e n i di o g l a v n o g j e d r a j a č e naginj e j e d r i l i c u , koj a s t o g a tež i o k r e t a n j u u vjetar .
Popuštanje m n a p e t o s t i s t r a ž n j e g p o r u b a p o s t i ž e m o
suprota n u č i n a k , a u r a v n o t e ž e n o k o r m i l o pruža t ć e
manj i otpo r p l o v i d b i . Kolik o j e stražnj i p o r u b z a t e g n u t
možem o p r o v j e r i t i ak o s t o j e ć i i s p o d s t r a ž n j e g roglj a
pogledam o du ž r u b a j e d r a .
•Ak o je stražnj i poru b zatvoren , jedrilic a zanos i u vjetar .
•Ak o je stražnj i porub otvoren , zanošenj e u vjeta r je ma nje.
Kada je stražnj i otvo r p r e v i š e p o p u š t e n , s n a g a glav nog jedr a se s m a n j u j e , a i o r c a je slabija . Uzmit e u o b zir d a položa j klizač a u t j e č e kak o na z a t e g n u t o s t
stražnje g p o r u b a t a k o i na profi l g l a v n o g j e d r a .
Oblik g l a v n o g j e d r a djeluj e i na u r a v n o t e ž e n o s t j e d r i lic e i na m o g u ć n o s t s k r e t a n j a u vjetar . Z a t e g n u t o s t
Škote izravno u t j e č e na profi l j e d r a ( z a t e g n u t i j a Škot a
zatvara o t v o r ) , a je li o n p r a v i l a n , p o k a z a t ć e n a m p o kazivači vjetr a na p r e d n j e m i s t r a ž n j e m p o r u b u .
25
1 . Podešavanj e profil a jedr a Škoto m i v a n g o m
Kad a s e p o m o ć u Škot e d o b i j e p r a v i l a n p r o f i l , p o t r e b n o j e p o m a k n u t i klizač rad i postizanj a i s p r a v n o g kut a
u o d n o s u na u z d u ž n i c u b a r k e , osi m ko d p l o v i d b e u kr m u . (Ko d p l o v i d b e u k r m u , za d o b i v a n j e i s p r a v n o g k u t a služi n a m v a n g ; vid i str . 29. )
Stražnj i p o r u b n a j b o l j e p o k a z u j e k a k a v j e profi l j e d r a .
Ovdje je k o r i s n o p o s l u š a t i s a v j et d a se j e d r o zateže
sve do k se g o r n j a l e t v i c a (šteka ) n e p o r a v n a s deblenjakom .
(Ko d d u g a č k i h l e t v i c a p r o m a t r a j t e stražnji h 50-6 0 c m . )
Št o se više Škot a p o p u š t a , t o g o r n j i di o j e d r a sve više
o k r e ć e u z a v j e t r i n u (slik a 52) . Z a t e z a n j e m Škot e profi l
j e d r a s e p o s t e p e n o s m a n j u j e sve d o k s e stražnj i p o ru b ne zatvor i i g o r n j a l e t v i c a ne u s m j e r i u vjetar . Tad a ć e se g o r n j i di o j e d r a izravnati . Pokazivač vjetr a n a
g o r n j o j letvic i ć e s a d a t r e p e r i t i i zavijati ok o s t r a ž n j e g
p o r u b a u z a v j e t r i n u (slik a 55) . P o p u š t a n j e m Škot e
stražnj i se p o r u b o t v a r a , a p o k a z i v a č v j e t r a o p e t let i
ka k r m i (slik a 56) .
Profil jedra je dobar kada:
• gornja letvica postane paralelna s deblenjakom i
• najviši pokazivač vjetra u više od 50% vremena struji
ka krmi.
Iznimke :
S m i r n i m m o r e m i s r e d n j i m v j e t r o m Škot a se mož e zat e g n u t i sve do k se g o r n j a l e t v i c a n e o k r e n e m a l o u
vjetar . T a ko se m o ž e o š t r i j e u v j e t a r n e g u b e ć i brzinu .
Ovo se o d n o s i na j e d r i l i c e s g e n o v o m / f l o k o m d o v r h a
j a r b o l a . N a t a j n a č i n d o p u š t a m o p r o t o k u zrak a d a p r a t i z a o b l j e n j e z a v j e t r i n s k e s t r a n e g o r n j e g dijel a glav no g j e d r a i t a k o j e d r o n e g u b i s n a g u .
S l a g a n i m v j e t r o m i p o u z b u r k a n o m m o r u d o b r o je p o pustit i Škot u sve d o k se g o r n j a l e t v i c a n e o k r e n e niz
vjetar . Stražnj i se p o r u b o t v a r a n a v r h u ( p o v e ć a v a se
profil ) i izbjegav a se g u b l j e n j e n a p e t o s t i j e d r a .
Gornja letvica se može lagano okrenuti u privjetrinsku
stranu:
• po srednjem vjetru i mirnom moru (samo jedrilje jednake visine).
Gornja letvica se može lagano
okrenuti u zavjetrinsku
stranu:
• po laganom vjetrovu (2-6 čvorova = 1-3 m/s),
• uzburkanom
moru,
• odmah nakon okreta.
Da d o b i j e m o d o b a r profi l g l a v n o g j e d r a p o t r e b n o j e
namjestit i ku t p r e m a u z d u ž n i c i b a r k e (vid i str . 29) . Uvije k imajt e n a u m u d a n a profi l g l a v n o g j e d r a u t j e č e
o d n o s izmeđ u n a p e t o s t i Škot e i položaj a k l i z a č a . To ne
vrijed i za p l o v i d b u u k r m u , k a d a se profi l r e g u l i r a v a n go m (pritego m deblenjaka) .
2. Podešavanj e trbuh a jedr a
Savijanjem j a r b o l a s r e d n j i i viši di o j e d r a p o s t a j u ravniji .
Ovo je v e o m a k o r i s n o ak o se želi o r c a t i p o j a č e m
vjetru , ali m i r n o m e m o r u , kad a n a m nij e p o t r e b n a v eć a snag a d a s v l a d a v a m o v a l o v e , n a p r i m j e r u z a š t i ć e nim u v a l a m a .
Nači n s a v i j a n j a j a r b o l a ovisi o s n a s t i . Pun o je lakš e
saviti j a r b o l kad a je let o niže o d v r h a j a r b o l a . Ko d d r u gih j e d r i l i c a s a v i j a n j e j a r b o l a p o m o ć u z a p u t k e , p a m a kar te k i za n e k o l i k o s t u p n j e v a , v e o m a je t e š k o . A ko
postoj i b a b y - s t a y , mož e se u p o t r i j e b i t i za d o d a t n o svijanje j a r b o l a . Kad a j e d r i l i c a im a d v o s t r u k e u n u t a r n j e
pripon e (sartije ) p o t r e b n o je prij e svijanj a p o p u s t i t i kr menu , a n a k o n t o g a z a t e g n u t i p r a m č a n u (t o je k o m p l i cira n p o s t u p a k i rijetk o k a d a se p r i m j e n j u j e ) .
Svijanjem j a r b o l a prednj i i stražnj i p o r u b se r a z m i č u ,
platn o se zateže i j e d r o postaj e pliće , d o k se t r b u h po mič e p r e m a k r m i (slik a 57) . Da b i se z a o b l j e n o s t vratila ,
valja zategnut i p o d i g a č ili c u n n i n g h a m (slik a 62) . Kad a
se jedr o z a t e g n e i t r b u h p o m a k n e unazad na o d g o v a r a juć i položaj , stražnj i p o r u b se o t v a r a . Da b i se zadržao
doba r profi l j e d r a , p o t r e b n o je z a t e g n u t i Škotu .
Trbuh srednje g i gornje g dijel a glavno g jedr a smanju je se:
• po jako m vjetr u i relativn o mirno m moru ,
•ak o je umjest o v e ć e g pogon a na jedr u važnij e ići u
orcu ,
• ako previš e s k r e ć e m o u vjetar , a ne možem o ili ne
želim o kratit i jedra .
Natega č donje g porub a
Pomoć u n a t e g a č a d o n j e g p o r u b a p o d e š a v a s e d u b i na na nižem d i j e l u j e d r a . Št o je n a t e g a č z a t e g n u t i j i , t o
donj i di o g l a v n o g j e d r a im a m a n j i t r b u h . To je k o r i s n o
učinit i ko d j a k o g v j e t r a i r e l a t i v n o m i r n o g m o r a , je r se
tak o otvar a stražnj i p o r u b , p a se s m a n j u j e s k r e t a n j e
jedrilic e u vjetar .
Po u z b u r k a n o m m o r u , zato d a se p o v e ć a sila na j e d r u ,
potrebn o je l a g a n o p o p u s t i t i n a t e g a č kak o b i donj i di o
jedr a posta o d e b l j i .
• Lagan vjetar: popustiti nategač
baze jedra.
• Srednji vjetar: zategnuti nategač.
• Jak vjetar: maksimalno zategnuti
nategač.
• Jači vjetar od mora: zategnuti nategač.
•Jače more od vjetra: lagano popustiti
nategač.
Napomena : Po v e o m a l a g a n o m v j e t r u j e d r o n e b i t r e balo imat i velik t r b u h , i n a č e s t r u j a zrak a s a zavjetrinsk e
stran e n e ć e lijep o klizit i p r e k o j e d r a . To se , d o d u še, ne poklap a s o n i m št o je r e č e n o na s t r a n i c i 38 (sli ka 90) , ali t a m o g o v o r i m o o t e ž o j j e d r i l i c i , k o d koj e
snaga suviše s t a n j e n o g j e d r a ne b i bil a d o v o l j n a d a je
pokreće .
27
U prošlost i je za i z r a v n a v a n je d o n j e g dijel a g l a v n o g
j e d r a služila i z r a v n a v a j u ć a k r a t i c a koj a je prolazil a
kro z m e t a l n u o č i c u n a s t r a ž n j e m p o r u b u 25-3 0 c m izn a d o s n o v i c e i k o l o t u r n i k na o b u j m i c i d e b l e n j a k a , a u
današnj e vrijem e zahvaljujuć i moderni m krojevim a
j e d a r a t o m e služi n a t e g a č s a s u s t a v o m s m j e š t e n i m
veći m dijelo m u samom e deblenjaku .
3 . Podešavanj e položaj a trbuh a podigače m i
cunninghamo m
Kad a o d r e d i m o z a o b l j e n o s t g l a v n o g j e d r a , valja n a m
ispravit i položa j t r b u h a . Št o se t i č e stanj a m o r a i v j et r a , t r b u h se u v e ć i n i s l u č a j e v a p o s t a v l j a n a 45-50 %
o d p r e d n j e g p o r u b a , a t o se postiž e z a t e z a n j e m i ot puštanje m podigača .
Št o se više zatežu p o d i g a č ili c u n n i n g h a m , t o se t r b u h
p o m i č e više p r e m a p r a m c u . N a r a b l j e n i m j e d r i m a tr bu h se nalazi više u n a z a d , p a j e p o t r e b n o z a t e g n u t i
nešt o više.
Po l a g a n o m v j e t r u p o d i g a č se mož e p o p u s t i t i i t r b u h
p o m a k n u t i d o 55-65% . U t a k v i m s i t u a c i j a m a mal i nabor i
p o r e d p r e d n j e g p o r u b a m o g u s e z a n e m a r i t i , po g o t o v o kad a se j e d r i u k r m u ili r a v n o niz vjetar . B u d u ć i d a se s j a č a n j e m v j e t r a t r b u h p o m i č e u n a z a d , m o r a m o g a p o d i g a č e m v r a t i t i u prav i položaj .
• U normalni m prilikam a trbu h bi t r e b a o bit i na 45 50% .
• Po lagano m vjetr u trbu h treb a pomaknut i unaza d do
5 5 - 6 5 % , osobit o ak o jedrim o u krm u ili sasvim u krmu .
C u n n i n g h a m j e k o n o p koj i prolaz i kro z m e t a l n u o č i c u
n a p r e d n j e m p o r u b u iznad p r e d n j e g roglj a j e d r a (slik a
62) , z a t e ž u ć i p r e d n j i p o r u b j e d r a n a d o l j e . Efikasnij i j e
o d p o d i g a č a , koj i zateže s a m r o g a l j . P o r e d t o g a , kad a
s e zateže p o d i g a č , g o r n j i di o s t r a ž n j e g p o r u b a tež i
zatvaranju .
Z a t e z a n j e m c u n n i n g h a m a g o r n j i di o s t r a ž n j e g p o r u b a
se otvar a (št o j e k o r i s n o kad a v j e t a r p o j a č a v a ) . N a posljetku , dajuć i jednak i poma k trbuha , cunningha m
iziskuj e m a n j i n a p o r . N e k i n a b o r p o r e d p r s t e n a ili
" d ž e p " p o r e d d e b l e n j a k a c i j e n a s u koj u v r i j e d i platit i
za bolj u i s k o r i š t e n o s t j e d r a .
• Cunningham efikasnije pomiče trbuh.
»Zatezanjem
cunninghama
stražnji porub
više negoli zatezanjem
podigača.
28
se
otvara
4 . Uravnoteženj e kormil a klizače m Škot e
Kut glavno g j e d r a u o d n o s u na uzdužn u os plovil a i u
odnos u na v j e t a r o d r e đ u j e o s i m s a m e Škot e i položa j
klizača Škote . 0 n j e m u u z n a t n o j m j e r i ovisi h o ć e li
bark a bit i u r a v n o t e ž e n a , h o ć e li s k r e t a t i u v j e t a r ili ć e
pojati . Odno s položaj a klizač a i z a t e g n u t o s t i Škot e u
namještanj u j e d r a p r i l i č n o j e složen a stvar . P o k u š a j mo to razjasniti .
Zamislit e di o k r u ž n i c e o p i s a n e n a p a l u b i sa s r e d i š t e m
na mjest u j a r b o l a . N a j p r i j e z a t e z a n j e m Škot e o b l i k u j t e
profi l j e d r a , a n a k o n t o g a p o m i č i t e klizač o n o l i k o k o l i ko se mož e d a ne p r o m i j e n i t e profi l j e d r a (slik a 64) .
Naravno , p u t klizač a u t o m ć e s l u č a j u bit i j a k o kratak .
( U neki m s l u č a j e v i m a klizač a u o p ć e n e m a : Škot a j e d nostavn o prolaz i kro z k o l o t u r n i k p r i č v r š ć e n n a p a l u bi). Vidimo , d a k l e , d a se j e d r o n a m j e š t a n e s a m o zate zanjem i o t p u š t a n j e m Škot e n e g o i p o l o ž a j e m k l i z a č a ,
a u j e d r e n j u s v j e t r o m po k r m i i r a v n o u k r m u j o š i uz
pomo ć v a n g a ( p r i t e g a ) .
Preporučljivo je:
'najprije
podesiti
otvorenost glavnog jedra
putem
Škote, držeći klizač u sredini, 'jedreći u vjetar i oštro
u vjetar, klizačem
namjestiti kut glavnog jedra,
• a jedreći u krmu i niz vjetar namjestiti vang u odgovarajući položaj prije nego se
popusti Škota; klizač bi
sada trebalo pomaknuti sasvim do kraja na zavjetrinsku strani.
Općenito , kad a v j e t a r p o j a č a v a , t r e b a p o m a k n u t i kli zač iz s r e d i n e na z a v j e t r i n s k u s t r a n u d o t o č k e u kojo j
dio g l a v n o g j e d r a d o j a r b o l a p o č i n j e m a l o d r h t a t i . Po
lagano m v j e t r u h v a t i š t e Škot e t r e b a p o m a k n u t i u vjetar , ali n e t o l i k o d a d a b l e n j a k p r o đ e s r e d i n u ( u o v o m e
ima iznimaka , p o g o t o v o na r e g a t a m a ) . Pazite na p o k a zivače vjetr a n a s t r a ž n j e m p o r u b u , o s o b i t o n a najviši .
Trebal i b i letjet i v o d o r a v n o ka k r m i , a ne zavijati ok o
poruba ; t o b i z n a č i l o d a je j e d r o prazno .
• Po lagano m vjetr u kliza č t r e b a bit i na privjetrinsko j
strani .
• Po j a č e m vjetr u t r e b a ga pomaknut i u zavjetrinu , ali
na nači n da se glavn o jedr o ne puni previše .
Težnja plovil a k a p r i h v a ć a n j u s m a n j u j e se p o m i c a njem klizač a niz vjetar . T a ko se k u r s ne m o r a j a k o ispravljat i k o r m i l o m i j e d r i l i c a ć e bit i brža . T r e b a znat i
d a kormil o po d k u t e m v e ć i m o d 5 ° d j e l u j e ka o d a p l o vimo s " p o d i g n u t o m r u č n o m k o č n i c o m " . Z a t o j e p o trebn o držat i klizač št o je više m o g u ć e niz vjetar , n o
pazeć i d a g l a v n o j e d r o n e t r e s e p r e v i š e . A ko se nala zimo po d p r i t i s k o m , a n i s m o u s t a n j u k r a t i t i , rad i odr žavanja k o n t r o l e na d j e d r i m a m o ž e m o pustit i g l a v n o m
jedr u nešt o vjetr a "iz a l e d a " , ali s a m o z a k r a t k o , j e r ć e
g a lepetanj e i n a č e o š t e t i t i .
29
Uzajaamn o djelovanj e genov e i glavno g j e d r a
Na stranic i 15 (slik a 28) vidjel i sm o kak o p r e d n j e j e d r o
utječ e na proto k vjetr a ka glavno m j e d r u .
Glavno jedro i genova mogu se smatrati dijelovima
jednog krila; stražnji
porub glavnog jedra služi kao
krilce za podešavanje.
Područj e izmeđ u glavno g jedr a i g e n o v e u k o j e m se
jedr a preklapaj u bitn o je za d o b r o i s k o r i š t a v a n j e vjetra . Širin a protok a u t o m p r o s t o r u ovisi o n a č i n u k a k o
su jedr a postavljena .
Po lagano m i s r e d n j e m vjetr u p o t r e b n o je p o d e s i t i
glavn o jedr o tak o d a se pr i s k r e t a n j u više u v j e t a r t r e se jednolik o du ž cijelo g s t r a ž n j e g p o r u b a i s t o v r e m e n o
s genovo m (svi privjetrinsk i p o k a z i v a č i p o č i n j u isto dobn o treperiti) .
Po j a č e m vjetr u m o ž e m o g l a v n o m j e d r u sa zavjetrinsk e
stran e pustit i m a l o vjetr a d a b i j e d r i l i c a zadržal a
ravnotežu . A ko v i d i m o d a z a v j e t r i n s k i v j e t a r p r i t i š ć e
glavn o j e d r o n a v e ć e m dijel u p o v r š i n e , z n a č i d a j e
razma k m e đ u j e d r i m a p r e u z a k . Da se n e b i m o r a l o
kratiti , mož e se:
• popustiti malo škoticu genove,
• povećati profil jedra (klizač u vjetar i popuštena Škota),
• poravnati glavno jedro.
N a p o m e n a : A ko se u g l a v n o m j e d r u sa z a v j e t r i n s k e
s t r a n e stvar a u d u b i n a , t o mož e bit i zbo g p o v r a t n e
s t r u j e vjetr a u p r o t o k u koj u p r o i z v o d i p r e v i š e z a t v o r e n
stražnj i p o r u b g e n o v e . Taj s e p r o b l e m ispravlj a p o m i canje m trbuh a genov e prem a p r a m c u (zatezanje m
p o d i g a č a ) i/il i z a t e z a n j e m š k o t i c e g e n o v e .
Kad a s u j e d r a s u v i š e r a z m a k n u t a , g l a v n o j e d r o g u b i
d o d a t n u s n a g u koj u m u i n a č e daj e d o b r o p r e k l a p a n j e
j e d a r a . U t o m se s l u č a j u m o ž e :
• popustiti Škota glavnog jedra (veća snaga i
• zategnuti škotica genove (oštrije u
vjetar),
• dati glavnom jedru veći trbuh (veća snaga i
brzina),
brzina).
N a p o m e n a : Sva ova p r a v i l a t r e b a u s p o r e d i t i s o n i m
št o s m o prij e navel i za g e n o v u i za g l a v n o j e d r o . M o ž e
s e d o i m a t i z a m r š e n o , ali o p ć e n i t o s e mož e r e ć i ovo :
• Jedro je najdjelotvornije blizu
točke kolapsa.
• Jedro je to djelotvornije
što ga
više možemo otvoriti.
Pravilan r a z m a k m e đ u j e d r i m a u p u n o j m j e r i p o k a z u j e
svoj u v r i j e d n o s t kad a s t r u j a zrak a s a z a v j e t r i n s k e
s t r a n e g e n o v e d o b i v a " p o m o ć " s t r u j e zrak a s a zavjet r i n s k e s t r a n e g l a v n o g j e d r a . N a i m e , z r a č n a struj a s a
z a v j e t r i n s k e s t r a n e g e n o v e g u b i brzin u ka d se primakn e
s t r a ž n j e m p o r u b u i s t o g a j e j a k o važno d a p r i k u p i
n o v u s n a g u i d o b i j e u b r z a n j e o d brž e z r a č n e s t r u j e ko j a prolaz i o k o t r b u h a g l a v n o g j e d r a .
Širin a p r o t o k a j e o p t i m a l n a kad a s e n a g l a v n o m j e d r u
pokaž u prv i z n a k o v i z r a č n e s t r u j e koj a m u n a zavjetrinsko j
s t r a n i klizi p r e k o t r b u h a .
Kad a s e t r e s e s t r a ž n j i p o r u b
Pokatka d stražnj i p o r u b p o d r h t a v a na v j e t r u ( i p r i t o m
neugodni m z v u k o m pil i živce) . Da t o p r e s t a n e p o t r e b no je zategnut i n a t e g a č s t r a ž n j e g p o r u b a ( m a j o l u ) ,
ako postoji . Tada s e , m e đ u t i m , č e s t o d o g a đ a d a straž nji dio jedr a du ž p o r u b a z a v r ne u vjetar , št o se uglav nom ne d a s p r i j e č i t i , ali b a r e m ne u t j e č e na u č i n k o v i tos t jedra . Valja s v a k a k o v o d i t i r a č u n a o t o m e d a j a k o
lepetanj e kvar i j e d r o .
I mnog e g e n o v e i m a j u pr i o s n o v i c i n a t e g a č d o n j e g
poruba .
Oblik jedr a d a j e j e d r i l i c i različit e brzin e i u t o m s m i s l u
možem o g a s h v a t i t i ka o m j e n j a č a u t o m o b i l a .
"Prva brzina " d a j e s n a g u za u b r z a v a n j e ili za p l o v i d b u
p o valovima . A k o n a m je s n a g a bitnij a o d kut a u vjetar, p o t r e b a n n a m je p u n t r b u h i d o b a r p r o f i l j e d r a . U
prvu " u b a c u j e m o " p o s l a b i j e m v j e t r u d a d o b i j e m o br zinu (naprimjer , na r e g a t a m a n a k o n o k r e t a ) , p o uzbur kanom m o r u ili p o n e s t a b i l n o m v j e t r u .
U "prvoj brzini":
'imamo jedra punog trbuha,
ljenim upadnim kutem,
'široki protok; dobivamo na
vjetar.
dobrog profila,
snazi,
sa zaob-
ali gubimo
kut u
"Drug a brzina " korist i se k a d a v j e t a r p o j a č a v a , a j o š
se nisu podigl i velik i v a l o v i. A ko želim o bit i d o v o l j n o
brzi i jedrit i u v j e t a r , z a t e g n u t ć e m o Škot e i izravnat i
jedra , ali z a d r ž a v a m o z a o b l j e n o s t k o d p r e d n j e g p o r u b a kak o b i u p a d n i ku t o s t a o širok .
U "drugoj brzini":
* imamo zategnutija jedra (manji trbuh), ali sa zaobljenim upadnim kutem,
' dobivamo srednju snagu jedra te lijepu sposobnost
jedrenja u vjetar.
"Treć a brzina " je za j e d r e n j e u i d e a l n i m u v j e t i m a , p o
srednje m v j e t r u i m i r n o m m o r u . O m o g u ć a v a n a m d a
idem o o š t r o u v j e t a r be z g u b i t k a brzine . Za t o t r e b a
smanjit i t r b u h i z a t e g n u t i j e d r a . U p a d n i ku t g e n o v e
mor a bit i o š t a r ( d o b r o z a t e g n u t i leto) , a t r b u h g e n o v e
i glavno g j e d r a p o m i č e m o u n a z a d .
U "trećoj brzini":
'imamo dobro zategnuta jedra, oštar upadni kut i trbuh pomaknut unazad,
'možemo oštro u vjetar, ali je snaga jedara manja.
Tako jedr a n a m j e š t a m o i k a d a je v j e t a r v e o m a jak , a
ne želim o k r a t i t i . Da o s l a b i m o p r i t i s a k v j e t r a , Škot e ć e m o mal o p o p u s t i t i i o t v o r i t i p r o f i l .
S vjetro m u bok i u krm u
Doba r di o o n o g a št o s m o d o s a d a navel i mož e se p r i mijenit i i u j e d r e n j u s p r i v i d n i m v j e t r o m dalj e od 35° po
p r a m c u p a skro z d o u k r m u . B i t n o je d a v j e t a r uvije k
hvat a št o v e ć u p o v r š i n u j e d a r a , ali p o s t o j e o d r e đ e n a
o g r a n i č e n j a koj a t r e b a uzet i u obzir .
1 . Genov a
Kad a prividn i v j e t a r s k r e n e dalj e o d 35° p o p r o v i , ula zi se u p o d r u č j e gdj e je t e š k o držat i g e n o v u p u n o m .
Idealn o b i bil o d a se klizač s a d a nalazi izvan b r o d a
(slik a 69) .
U t r e n u t k u ka d p o p u s t i m o š k o t i c u d a g e n o v u p r i l a g o d i m o n o v o m s m j e r u v j e t r a , on a ć e s e p r e v i š e zaobliti .
Nažalost , ak o klizač u želji d a se z a o b l j e n o s t s m a n j i
p o m a k n e m o n a p r i j e d , t o ć e izazvati s a m o v e ć u d u b i n u u d o n j e m d i j e l u . Istina , p o m o ć u b a r b e r - h a u l e r a
m o g l i b i s m o hvatišt e š k o t i c e p o m a k n u t i p r e m a pramc u
i razmi , ali b a r b e r e ć e m o rijetk o n a ć i n a k r s t a š i m a .
Bez b a r b e r a n e m o g u ć e j e p o s t i ć i d a i s t o v r e m e n o t r e per e svi p o k a z i v a č i v j e t r a . U t o m s l u č a j u t r e b a p o k u šat i d o b r o z a t e g n u t i donj i di o j e d r a , z a n e m a r u j u ć i
pretjeran u zaobljenos t u gornje m dijelu , pa ćem o u
s r e d n j e m dijel u dobit i o d g o v a r a j u ć u d u b i n u i t i m e o d
j e d r a izvući poriv a kolik o je m o g u ć e , a p o k a z i v a č i vjet r a u s r e d n j e m dijel u j e d r a p o m o ć i ć e n a m d a t o na p r a v i m o št o bolj e (slik a 70) .
Kak o vjeta r o k r e ć e dalj e u k r m u , d o l a z i m o d o t o č k e u
kojo j s e g e n o v a više n e p u n i , je r j e p o k r i v a g l a v n o j e d ro . U t o m s l u č a j u m o ž e m o je p o m a k n u t i u v j e t a r p o m o ć u t a n g u n a (vid i slik e 12 i 13) .
N a p o m e n a : Kad a p r i v i d n i vjeta r dolaz i p o k r m i , m o g u
se p o d i ć i p o s e b n a j e d r a , ka o g e n a k e r ili s p i n a k e r , o
kojim a se g o v o r i u n a s t a v k u .
Kada vjetar skreće prema krmi:
»pomičemo klizač što više prema pramcu i
škoticu
što više prema razmi,
»u nedostatku barbera smanjujemo dubinu
jedra
u
donjem dijelu, puštajući da u gornjem dijelu bude zaobljeno.
S vjetrom u krmu:
»okrećemo genovu ako
treba pomoću tanguna na
drugu stranu kako bi dobila vjetar i ako je potrebno
otpadamo,
» a ako ih imamo,
možemo podići spinaker ili genaker.
32
2 . Glavno jedr o
Kada s e o t p a d a p r e m a b o č n o m v j e t r u , t r e b a m o t r i t i
gornj e p o k a z i v a č e vjetr a na g l a v n o m j e d r u t e nastojat i
d a on i ( a i d r u g i ) " t e k u " št o v o d o r a v n i j e .
Škota
S vjetro m u bo k i u k r m u profi l g l a v n o g jedr a više ne
možem o n a m j e š t a t i Škotom . Kak o se j e d r o o t v a r a , t a k o
se vertikaln a n a t e g n u t o s t s m a n j u j e , a Škot a služi s a m o
za podešavanj e kut a jedr a p r e m a uzdužnic i barke .
Treba p o p u s t i t i Škot u d o k se di o j e d r a du ž p r e d n j e g
porub a n e p o č n e t r e s t i , a n a k o n t o g a ć e m o je l a g a n o
zategnuti . M n o g i p o s t a v l j a j u d o d a t n e p o k a z i v a č e vjetr a u s r e d i n i j e d r a na 60 d o 90 c m o d j a r b o l a . Kad a t i
pokazivač i p o č n u t r e p e r i t i n a z a v j e t r i n s k o j s t r a n i , znač i d a je j e d r o p r a z n o . T a d a m o r a m o p o p u š t a t i Škot u
dok se ne v r a t e u v o d o r a v a n položaj .
Kada n a m prividn i v j e t a r o k r e n e više u k r m u , t i ć e p o kazivači s t a l n o t r e p e r i t i . Glavno j e d r o j e m a k s i m a l n o
otvoren o i o b i č n o je n a j v e ć i di o v r e m e n a prazno .
Vang
Profi l j e d r a s v j e t r o m u k r m u n a m j e š t a se p o m o ć u
vanga. Prije n e g o št o o t v o r i m o j e d r o , m o r a m o p r i t e gnut i v a n g . P o k a z i v a č i ( p o g o t o v o g o r n j i ) t r e b a l i b i " t e ći " v o d o r a v n o n a j v e ć i di o v r e m e n a . U s u p r o t n o m , p o trebn o j e p r i t e g n u t i j e d r o p a p o m o ć u v a n g a p o n o v o
podesit i profi l i o n d a j e d r o m o ž e m o o p e t o t v o r i t i .
(Nek e j e d r i l i c e i m a j u d o v o l j n o jak v a n g d a j e d r o nij e
potrebn o p r e t h o d n o p r i t e z a t i . )
Po l a g a n o m v j e t r u t r e b a i z b j e g a v a t i p r e j a k o p r i t e z a n j e
vanga. Čest o je težin a d e b l e n j a k a i više n e g o d o v o l j na d a s m a n j i z a o b l j e n o s t . Kad v j e t a r p o j a č a v a , valja
nategnut i v a n g sve d o k se g o r n j a l e t v i c a ne p o r a v n a s
deblenjako m (slik a 54) . Na t a j n a č i n ( b a r e m u t e o r i j i )
svi pokazivač i v j e t r a drž e u g l a v n o m v o d o r a v n i p o l o žaj.
Trbuh jedr a
S vjetro m u b o k i u k r m u j e d r o s v a k a k o t r e b a imat i već u dubin u n e g o ka d j e d r i m o u vjetar . Kak o b i s m o d o bili v e ć u d u b i n u u d o n j e m dijel u j e d r a , m o r a m o p o pustit i n a t e g a č baze j e d r a , a rad i i s p r a v l j a n j a g o r n j e g
dijel a j a r b o l a i d o d a v a n j a d u b i n e g o r n j e m dijel u j e d r a
potrebn o je pa k p o p u s t i t i z a p u t k u . N a k r a j u , d a b i se
trbu h p o m a k n u o p r e m a k r m i , p o p u š t a m o p o d i g a č ili
cunningham .
• Podesiti profil jedra putem
vanga.
• Pokazivač vjetra na gornjoj
letvici morao bi biti vodoravan više od 50% vremena.
• Dodati jedru trbuh popuštanjem nategača baze i
poravnavanjem
jarbola.
33
Oznak e olakšavaj u trimanj e
Korisn a j e n a v a d a o z n a č i t i d o b r a p o d e š a v a n j a d a i h
lakš e p r i m i j e n i m o kad a n a m z a t r e b a . N a k r s t a š i m a
s k i p e r i o b i č n o n e o z n a č a v a j u ništ a ili m a l o t o g a ,
pouzdavajuć i se u p a m ć e n j e i i s k u s t v o p o d e š a v a n j a j e d r a
u razni m u v j e t i m a . Ipak , o z n a k e d o n o s e n e o s p o r n e
prednosti .
1 . Označavanj e kormil a (slik a 73 )
Uravnotežen a bark a najbolj e nam pokazuj e d a sm o
p r a v i l n o p o d e s i l i j e d r a , ali č a k n i " n e u t r a l n o " k o r m i l o
nij e s t o p o s t o t n o j a m s t v o d a su n a m j e š t e n a ba š kak o
treba .
Ako je radi održavanja kursa kormilo
potrebno držati
to znači da se jedra
pod kutem većim od 8 stupnjeva,
(ili cijela snast) mogu bolje podesiti.
Dakle , bitn o j e t o č n o znat i s t u p a n j u r a v n o t e ž e n o s t i
kormila . Kad a b a r k a im a r u d o , ku t je lak o vidljiv. Bez
obzir a n a t o , isplat i se o z n a č i t i s t u p n j e v e kut a (slik a
73) . Stvar i p o s t a j u k o m p l i c i r a n i j e kad a k o r m i l o im a ko lo . Tu su p o t r e b n e oznak e koj e o d r a ž a v a j u ku t k o r m i l a .
Slika 7 3 p o k a z u j e kak o ć e m o n a kol u o z n a č i t i položa j
lista . Prito m b i rad i p r e c i z n o s t i bil o bolj e d a je b a r k a
na suhom .
N e k a v a m n e t k o p o m i č e list n a z a d a n e kuteve , a vi ih o n d a
n a kol u o z n a č i t e . A k o znat e koj i je n a j v e ć i o t k l o n lista ,
t a d a k u t e v e o t k l o n a m o ž e t e ozna čit i i do k je b a r k a
u v o d i . N a k o n t o g a lak o je o č i t a v a t i kolik o j e k o r m i l o
z a k r e n u t o . Ž b i c e kol a m o g u poslužit i kao o r i j e n t i r i .
N a p o m e n a : Da b i o z n a k e bil e p r e c i z n i j e , p o t r e b n o je
na minimu m smanjit i mrtv i ho d kormila .
2 . Označavanj e podigač a (slik a 74 )
Označit e li p o d i g a č e na izlazu u d o n j e m dijel u j a r b o l a ,
lakš e ć e t e o d r e đ i v a t i s t u p a n j zatezanja . Oznaka n a
t o č k i u kojo j j e d r o d o s e g n e p u n u v i s i n u i s t o v j e t n a j e
n a j v e ć o j z a t e g n u t o s t i p o r u b a ( p o d p r e t p o s t a v k o m da ,
u slučaj u glavno g jedra , ne koristit e cunningham) .
N a p o m e n a : N a p o d i g a č u g l a v n o g j e d r a isplat i s e ozn a č i t i i visin e s v a k o g krat a d a b i se brz o p r o n a š l a isp r a v n a dužin a g l a v n o g j e d r a .
Skalu s b r o j e v i m a , koj u v i d i m o n a s l i c i , n a ć i ć e m o
u g l a v n o m na r e g a t n i m j e d r i l i c a m a , a na k r s t a š i m a su
uobičajen e običn e oznake .
3 . Označavanj e klizač a genov e (slik a 74 )
Položaji klizač a g e n o v e m o g u bit i o z n a č e n i ka o n a sli ci . D o v o l j n o je obilježit i t o č k e 1, 2 i 3 za razn e p o l o ž a j e j e d r a . Obilježen a t r a č n i c a o m o g u ć a v a p r e c i z n i j a
podešavanja .
34
4 . Označavanj e Škot a (slik a 75 )
Označavanje š k o t i c e ( g e n o v e ) m a l o j e k o m p l i c i r a n i j e ,
jer kad a se mijenj a j e d r o r a d e se nov i č v o r o v i . To je
jednostavnij e sa Škoto m ( g l a v n o g j e d r a ) , ali v e ć i n a
skiper a s m a t r a sav t a j p o s a o n e p o t r e b n i m . T r a d i c i o nalan n a č i n m j e r e n j a z a t e g n u t o s t i Škot e b r o j a n j e m
šaka o d j e d r a d o kraj a križa v r i j e d i s a m o k a d a g e n o v a
preklap a g l a v n o j e d r o . Kao o r i j e n t i r m o g u poslužit i i
pripone . Da b i se v i d j e l o kolik o je g e n o v a z a t e g n u t a ,
na križevim a se , b o j o m ili i z o l i r - t r a k o m , m o g u p o s t a v i t i orijentir i na razdaljin i od 5 c m
5 . Označavanj e n a t e g a č a baz e (slik a 75 )
Natega č baze g l a v n o g j e d r a mož e bit i o z n a č e n ka o n a
slici . Skiper i o b i č n o o z n a č a v a j u s a m o m a k s i m a l n u zategnutost , ali k o r i s n o je imat i p r e c i z n i j e o r i j e n t i r e .
6 . Označavanj e zaputk e (slik a 76 )
Ovo je v e o m a b i t n o o z n a č a v a n j e . Ko d j e d r i l i c a gdj e su
glavno j e d r o i g e n o v a s p o j e n i n a v r h u j a r b o l a , zputk a
kontrolir a z a t e g n u t o s t leta . P o d e š a v a n j e ko d t a k v i h
jedrilic a o p i s a n o je na s t r a n i c a m a 19 i 66.
Napomena : N a j e d r i l i c a m a ko d koji h let o n e id e d o vrha jarbol a o z n a č a v a n j e je m a l o k o m p l i c i r a n i j e i ovisi o
konfiguraciji . M n o g i krstaš i i m a j u t a k v u snast , s križe vima o k r e n u t i m u n a z ad i be z p o m i č n i h z a p u t k i , a let o
natežu s a r t i j e , ne z a p u t k a , koj a u t o m s l u č a j u služi pr venstven o za s a v i j a n j e j a r b o l a i i z r a v n a v a n je g l a v n o g
jedra . (Za p o j e d i n o s t i o n a č i n u zatezanj a let a vid i str .
71 i 72. )
Za o z n a č a v a n j e z a t e g n u t o s t i z a p u t k e d o v o l j n a je
izolir-trak a n a vijk u s t e z a l i c e ili n a s a m o j z a p u t k i (slik a
76). Postoj e t a k o đ e r m j e r a č i n a p e t o s t i koj i se m o g u
postavit i izravno n a z a p u t k u .
7 . Označavanj e jedar a
Označavanje v eć iskušani h p o d e š a v a n j a n a plovil u po jednostavi t ć e v am rad . N a ta j n a č i n možet e brz o p o n o viti sve on o št o se d o b r o pokazal o u s l i č n i m uvjetim a
plovidb e i ostaj u v am možd a s a m o fin e p r i l a g o d b e .
To je doist a d r a g o c j e n o , p o g o t o v o u p l o v i d b i n o ć u , u
teški m u v j e t i m a ili n a k o n p r o m j e n a u p o s a d i . Važno je
takođe r o z n a č i t i j e d r a . V o d o o t p o r n i m f l o m a s t e r i m a
možem o na j e d r u ispisat i o kojo j je vrst i j e d r a r i j e č , a
da b i se u k r i t i č n i m s i t u a c i j a m a izbjegl i n e s p o r a z u m i ,
dobr o je o z n a č i t i koj i je koj i r o g a l j , p a i krat .
35
N a j č e š ć a t k a n i n a za j e d r a je t e r y l e n e ( d a c r o n ) , ali i f i l m o v i
ka o myla r i nit i p o p u t k e v l a r a sve č e š ć e se k o r i s t e , do k se
p o n e k o j o š služi s t a r i m p l a t n e n i m j e d r i m a . Uzmit e u obzi r
d a se različit e t k a n i n e različit o r a s t e ž u u o d n o s u na s m j e r
natezanja . T r a d i c i o n a l n e t k a n i n e d e f o r m i r a j u s e najviš e
kad a se istež u d i j a g o n a l n o .
Da b i m o g l a p o d n i j e t i velik a o p t e r e ć e n j a , j e d r a s u , narav
no , s a s t a v l j e n a od više s l o j e v a . Kad a se t k a n i n a istež e po :
d i j a g o n a l i , o n d a ć e se stezat i o k o m i t o u o d n o s u na silu . To
se d o g a đ a npr . du ž p r e d n j e g p o r u b a k a d a se zateže podigač .
T k a n i n a , a o n d a i t r b u h , p o m i č e se p r e m a pramc u
M o d e r n a j e d r a bolj e z a d r ž a v a ju oblik .
Zatezanj e p o d i g a č a g e n o v e g u r a t r b u h n a p r i j e d . U p a d n i
ku t se zaobljuje , a u p r a v l j a n j e p o s t a j e j e d n o s t a v n i j e , iak o
se gub i p o n e k i s t u p a n j o r c e (str . 44-46) . Kad a se p o d i g a č
previš e z a t e g n e , s t v a r a j u s e n a b o r i du ž p o r u b a .
N a p o m e n a : Pripazit e ka d n a m o d e r n i m j e d r i m a zatežet e
p o d i g a č ; slijedit e u p u t e j e d r a r a !
P o p u š t a n j e m p o d i g a č a g e n o v e t r b u h s e p o m i č e unazad
u p a d n i ku t p o s t a j e oštrij i i o m o g u ć a v a o š t r i j u o r c u , al
u p r a v l j a n j e je t e ž e . Kad a se p r e v i š e p o p u s t i p o d i g a č ,
s t varaj u se n a b o r i o k o m i t o n a p o r u b .
To se j o š smij e p o lagano m v j e t r u i u z b u r k a n o m m o r u ,
ali i n a č e ne .
36
Zatezanje podigača glavnog jedra (ili pak
cunninghama) služi nam da pomaknemo trbuh
prema pramcu i spljoštimo stražnji rub jedra.
To je korisno po jakom vjetru da barka manje
zanosi i da se ne mora previše ispravljati
kormilom. Kada se prezategne podigač
glavnog jedra (ili cunningham)
a i glavno jedr o spo jeni n a v r h u j a r b o l a , t o j e v e o m a t e š k o . Kad a se j a r b o l p r e više savije, p o j a v l j u j u se d u g a č k i z r a k a s t i n a b o r i o d kraj a
deblenjak a p r e m a p r e d n j e m p o r u b u . Š t o v i š e , ak o j e j a r b o l
previš e n a t e g n u t , j e d r o b i se č a k m o g l o i o k r e n u t i !
Po srednje jakom i slabom vjetru glavno jedro
bi trebalo zate­gnuti sve dok pored prednjeg
poruba ne postane glatko, bez nabora. Po veoma
laganom vjetru treba popustiti podigač (ili
cunningham) dok se duž prednjeg poruba ne
pojave mali vo­doravni nabori. Trbuh će se
pomaknuti unazad. Ako previše popustimo podigač,
vodoravni nabori će postati veći.
Z a t e z a n j e m n a t e g a č a o s n o v i c e izravnava s e donj i di o
g l a v n o g j e d r a . To je k o r i s n o kad a v j e t a r p o j a č a v a d a b i se
s m a n j i l i n a g i n j a n j e i poriv . Z a t e g n u t i n a t e g a č stvar a o č i t e
n a b o r e du ž d e b l e n j a k a . To je n o r m a l n o i n e s m e t a efikas nost i j e d r a .
37
Jedr a za orc u ( u vjetar )
Napomena: Navedene vrijednosti služe samo kao
primjeri da bi
se lakše shvatilo kako
u raznim situacijama
treba podesiti jedra.
Naravno, postotke dubine i
položaja trbuha nije
potrebno znati
napamet
S lagani m vjetro m potrebn a je sva m o g u ć a snag a d a b i bark a do bila brzin u te da bi se tak o p o v e ć a o i prividn i vjetar . U takvo j situa cij i neć e na m bit i glavn o d a idem o oštr o u o r c u . Dakle , jedr a mo raj u bit i puna , sa zaobljeni m u p a d n i m kute m i puno g profila , d a ne
b i gubil a snag u na v r h u . Treb a ić i manj e oštr o u vjeta r neg o obič no . Popustit i genov u do k se j e d r o ne o d m a k n e o d križa (bare m dvi je šake) . Popustit i zaputk u i eventualn e p o m i č n e zaputk e d a b i se
smanjil a napetos t leta , poveća o t r b u h genov e i zaobli o upadn i kut .
Podiga č genov e zategnut i kolik o je p o t r e b n o d a b i se t r b u h pomak nu o na ok o 40 %.
Ispravit i jarbo l i popustit i natega č baze d a se dobij e t r b u h na glavno m j e d r u . Pomaknut i klizač u privjetrin u sve do k deblenja k ne
dođ e na sredinu . Pomaknut i težin u (posadu ) u zavjetrin u d a b i se
bark a nagnula . J e d r a b i sad a trebal a zahvaljujuć i vlastito j težin i
dobit i o d g o v a r a j u ć i oblik . H i d r o d i n a m i č k i otpo r bi t ć e manj i kad
dobijem o lagan o nagnut u barku , s jedrim a za blažu o r c u .
Dajt e dovoljno vremen a jedrilic i da dobij e ubrzanje . Bilo koja ne potrebn a promjen a povećav a mogućnos t da prestanem o hvatat i
vjetar . Nek a jedr a budu zaobljen a i puna , da "dišu" .
Leto
Zategnuto
Leto
Zategnuto
Podigač
Popušten, ali ne previše, da bi trbuh bio na oko 45%.
oko
Podigač
Zategnut,
da trbuh
Škotica
Zategnuta
Škotica
Relativno
popuštena
na
40-50%
s prilično punom
način da jedro
dotiče
križ.
genovom oštra ruba.
oko 30-40%,
radi veće
bude na
dubine i
40%,
(jedna šaka između
zaobljenog
ruba
a rub zaobljen.
križa
i jedra).
Za orc u po jako m vjetr u i jak o valovito m mor u
Ja k vjeta r
Više od 10 m/ s
Jako
valovito
more
Po vjetr u jače m od 20 čvorov a (10 m/s ) mor e je uvijek valovito. To je go tovo 6 bofor a i bit će čest o problem a s težnjo m bark e da skreć e u vjetar . Potrebn o je, dakle , izravnati jedr a i držat i klizač dalek o na zavjetrin skoj strani . Ako to ne pomaže , da bism o vratil i ravnotež u potrebn o je
skinut i genov u i podić i manj e prednj e jedr o ili kratit i glavno jedro . Kada ni to nije dovoljn o ili iz bilo koje g razlog a nije moguć e smanjit i povr šinu jedrilja , poduze t ćem o sljedeće :
Vodeć i račun a o naginjanju , najprij e se ćem o okrenut i u vjetar više
negol i bi bilo "normalno" . Bark a će se manj e naginjati , privjetrinsk i
poka zivači na genov i će treperiti , a možd a će se lagan o trest i i samo
jedro , ali to nije bitno , jer u takvim uvjetim a imam o ionak o odviše
poriva . Kada se čin i da se bark a previš e uspravil a i da gub i brzinu ,
treb a pojat i sve do k ne počn e ponov o ubrzavati , a nako n tog a
ope t orcat i da se smanj i naginjanje .
Potrebn o je vježbati da bi se naučil o vodit i jedrilic u
tak o da nagi b iznosi poželjni h 20-25°. Ova se tehnik a čest o primjenjuj e
tijeko m regata , kada se ne želi ili se ne može kratiti .
Kao alternativa , kraćenj e se može izbjeć i pomicanje m klizača glavno g
jedr a u vjetar i popuštanje m škote . Vrh glavno g jedr a dodatn o se otvara, smanjujuć i snag u i naginjanje .
To isto se može napravit i i s genovom . Pomicanje m klizača prem a krmi prek o "normale " povećav a se otvaranj e jedra .
Napomena : Ako smatrat e da vjeta r neć e brzo popustiti , bolje je što prije
smanjit i površinu jedrilja . Imajt e na umu da ćet e s manjim jedrim a u tak vim uvjetima biti jednak o brzi kao s jedrim a u normalno j postav i po ideal nim vremenski m uvjetima , a s velikim jedrim a na kraju puno sporiji!
39
Kraćenj e glavno g jedr a
Ako unatoč svim podešavanjima naginjanje
kormila je veći od 8°,
tada moramo kratiti
prelazi 25", a
glavno jedro.
odmak
Kod kraćenj a m o r a m o prij e sveg a mislit i na uravnoteženos t
barke . Običn o prij e kraćenj a glavno g jedr a s k i d a m o velik u i
podižem o manj u g e n o v u , ali ko d jedrilic a na kojim a ob a jedr a
sežu d o vrh a jarbol a isplativij e je posegnut i za k r a ć e n j e m pri je promjen e g e n o v e , jer se tak o zadržava pori v p o t r e b a n za
svladavanj e valova.
Ovdje opisa n nači n kraćenj a je i n a j č e š ć i . Na neki m j e d r i l i c a m a glavn o se jedr o krat i t a k o št o se omot a ok o deblenjaka , ali
na ta j nači n se priličn o brz o razvuče . Kod modernij e snast i j e d r o se skuplj a unuta r jarbol a ili unuta r deblenjaka , zadržavajuć i
doba r oblik .
Popustit i vang (A) i Škot u (B) , nako n tog a zategnut i (C) d e b l e n j a č u (gondolijeru ) d a deblenja k stoj i mirno .
Popustit i podiga č (Dl d a se prste n krat a (E) mož e zakvačit i za kuk u (F) pore d jarbola .
Ponovo zategnut i podigač . Podiga č mor a bit i dobr o zategnut , jer je vjeta r u o v o m t r e n u t k u priličn o jak.
Zategnut i kratn i prite g (G) d a se stražnj i prste n krat a privuč e bliže d e b l e n j a k u . Provjerit i ujedn o mož e li se deblenja k
slobodn o dizati , a d a prito m ne poder e stražnj i poru b (dobr o popustit i Škot u i vang) .
Popustit i d e b l e n j a č u (ak o ostan e zategnuta , jedr o se previš e otvara) .
Zategnut i vang i Škotu . Od ovo g t r e n u t k a plovidb a se nastavlj a sa s k r a ć e n i m j e d r o m .
Vezati za deblenja k višak platn a koristeć i kratic e (H).
40
Krata k pregle d
1 . Kak o počet i podešavanj e jedr a
N a j j e d n o s t a v n i j e j e z a p o č e t i t a k o d a Škoto m n a m j e š t a m o g l a v n o j e d r o s o b z i r o m na s m j e r o d a k l e se čin i d a
dolaz i prividn i vjetar . (Kad a se id e u v j e t a r g l a v n o j e d r o
se više pritež e uzdužnic i b a r k e n e g o s b o č n i m v j e t r o m i
v j e t r o m po krm i ili u krmu. )
N a k o n t o g a se ist o t o rad i s g e n o v o m . Prvo t r e b a provje rit i i namjestit i o d g o v a r a j u ć i profi l g e n o v e (položa j klizača ) i ku t škote , p r o m a t r a j u ć i p o k a z i v a č e vjetr a (str . 17-18) .
Zati m t r e b a podesit i d u b i n u i položa j t r b u h a (str . 19-20) .
Poto m s e v r a ć a m o g l a v n o m j e d r u d a št o p r e c i z n i j e p o d e s i m o kut , d u b i n u , položa j t r b u h a i profi l (str . 26-28) .
Provjerit e je li j e d r i l i c a u r a v n o t e ž e n a . Čest o se d o g a đ a
d a v u č e previš e u vjetar . Da se kur s ne b i m o r a o p r e v i š e ispravljat i k o r m i l o m , p o k u š a j t e u r a v n o t e ž i t i b a r k u p o d e š a v a n j e m j e d a r a (str . 23 i 29) . Posvetit e n a r o č i t u pažnju s t r a ž n j e m p o r u b u g l a v n o g j e d r a , a ak o b a r k a i dalj e
zanos i u vjetar , t r e b a p r o m i j e n i t i g e n o v u i stavit i m a n j u
ili kratiti .
Sad a se t r e b a vratit i g e n o v i i k r e n u t i i s p o č e t k a . P o s t u pa k ć e m o p o n a v l j a t i do k n e d o b i j e m o d o b r o p o d e š e n a
jedra .
Na krstarenju se
obično zadovoljavamo i s jedrima koja
mogu proći kao manje-više uredno podešena, ali korisno je znati kako od jedara dobiti što više.
Čest a je m a n a d a se j e d r i s j e d r i l j e m p o s t a v l j e n i m t a k o
d a previš e nos i u o r c u , št o z n a č i ne s a m o plovit i po d
" z a t e g n u t o m r u č n o m k o č n i c o m " , v eć j e tež e i vodit i j e d r i l i c u , p o g o t o v o kad a v j e t a r p o j a č a v a . B l a g o z a n o š e n j e
u o r c u je poželjno , a i d e a l n o je ka d se kur s ispravlj a kor m i l o m s 3° o t k l o n a u z a v j e t r i n u .
Svrha podešavanja je da se
poveća poriv, smanji nagidjeluju na oprenjanje i da se uravnoteže sve sile koje
mu i na trup (pogotovo na uronjeni dio barke).
Genovu t r e b a p o d e s i t i t a k o d a nos i št o mož e bolje . N a ko n t o g a g l a v n o j e d r o t r e b a p o d e s i t i i p r i l a g o d i t i g e n o v i
n a n a č i n d a j e d r a št o više p o m a ž u j e d n o d r u g o m e . Genova i glavn o j e d r o m o g u se p r o m a t r a t i ka o j e d n o velik o
kril o koj e s e p r o s t i r e o d p r e d n j e g p o r u b a g e n o v e d o
stražnje g p o r u b a g l a v n o g j e d r a .
Sasvim p o j e d n o s t a v l j e n o m o g l o b i se r e ć i d a se sve svo di na podešavanj e ulazno g profil a genov e i stražnjeg a
porub a glavno g jedra .
2 . Podešavanj e genov e
Posvetit e se najprij e o b l i k u j e d r a du ž p r e d n j e g p o r u b a .
Pokazivač i vjetr a ć e v am r e ć i :
• je li škotica ispravno zategnuta,
• je li ispravan položaj klizača i
• je li ispravan profil jedra
Dubin a j e d r a i položa j t r b u h a n a m j e š t a j u se p r v e n s t v e no p o d i g a č e m i d j e l o m i č n o Š k o t o m .
42
3 . Podešavanj e glavno g jedr a
• Popustiti Škotu dok jedro ne osjeti vjetar u zavjetrini
• Primaknuti jedro uz jarbol dok ne počne puniti
pore
jarbola. Tada će protok u prostoru među jedrima bi
optimalan.
• Podesiti profil jedra pomoću škot e i klizača škote sve
dok gornja letvica ne bude
paralelna s deblenjakom
i nagiba jarbola.
• Podesiti dubinu jedra pomoću nategača
• Podesiti položaj trbuha
hama.
pomoću podigača
ili cunning,
N a k o n t o g a t r e b a s e p o s v e t i t i s t r a ž n j e m p o r u b u . (Sjetit
se , ko d g e n o v e j e važniji p r e d n j i porub. )
Sa zatvorenim (zategnutim) stražnjim porubom
• veće
naginjanje,
• veće nošenje u orcu i
• bolji kut prema vjetru, ali brzina je manja.
S otvorenim (popuštenim) stražnjim porubom
• manje
naginjanje,
• manje skretanje u orcu i
• veća brzina, ali manji je kut prema vjetru.
imamo:
dobivaju
Ravnoteža na k o r m i l u pokazuj e n a m je li stražnj i poru b
o t v o r e n ili z a t v o r e n . Kad a bark a p r e v i š e zanos i u vjetar
t r e b a ili s m a n j i t i d u b i n u j e d r a i p o m a k n u t i t r b u h prem a
p r a m c u ili o t v o r i t i p r o f i l .
T r e b a p o s t i ć i d a p o k a z i v a č i vjetr a n a s t r a ž n j e m p o r u b u
" t e k u " v o d o r a v n o k a krm i viši o d 5 0 % v r e m e n a .
A k o n a s t r a ž n j e m p o r u b u n e m a pokazivač a v j e t r a ,
m o r a m o g l e d a t i d a g o r n j a l e t v i c a b u d e paraleln a
s d e b l e n j a k o m , št o j e p o k a z a t e l j i s p r a v n e otvorenost i
p r o f i l a . Poželjn o j e , ka o št o j e r e č e n o , d a barak a
l a g a n o nos i u vjetar .
Napomena : č e s t o je bolj e da je profi l previš e negol i da je
p r e m a l o o t v o r e n . Klizač stog a p o s r e d n j e m i l a g a n o m
vjetr u g o t o v o uvijek t r e b a bit i na privjetrinsko j s t r a n i ,
premd a g a m n o g i na krstarenj u drž e u g l a v n o m p o s r e d i n i .
Kak o v j e t a r p o j a č a v a , t a k o klizač t r e b a m i c a t i u zavjetrinu ,
o s i m u s l u č a j u kad a se n a đ e m o p o d v r l o j a k i m vjetrom ,
a ne m o ž e m o ili ne želim o kratit i j e d r o . T a d a je bolj e
p o m a k n u t i klizač u v j e t a r i p o p u s t i t i škot u kak o b i
g l a v n o j e d r o dobil o o t v o r e n i j i profil , št o ć e s m a n j i t i n a g i n j a n j e .
Upoznal i st e p o d o s t a " t a j n i z a n a t a " št o se t i č e podešavanj a
j e d a r a , ali n a p o n a š a n j e j e d a r a i j e d r i l i c e utječ e
isuviše m n o g o č i m b e n i k a kojim a se u p r a k s i moram o
prilagođavati .
Vlastit o iskustv o ( i i s k u s t v o d r u g i h n a j e d n a k o m t i p u barke )
p o k a z a t ć e v am koj i su p o s t u p c i n a j d j e l o t v o r n i j i . Dobr o je
s t o g a bilježit i kak o s m o p o s t u p a l i i št o s m o dobivali .
T a ko je lakš e u o č i t i št o v a š o j j e d r i l i c i t r e b a d a plovi
u r a v n o t e ž e n o i j e d r i brže .
II. Jedr a za plovidbu niz vjeta r
Spinake r i genake r
Kada prividni vjetar dobivamo po boku ili po krmi, tada genovu
pokriva glavno jedro i zato se ne može puniti ako je tangunom
ne prebacimo
na privjetrinsku stranu.
U takvim su prilikama, pogotovo po laganom
djelotvorniji spinaker i genaker, posebna jedra
vjetrom u krmu.
vjetru, puno
za plovidbu s
Spinaker je takvo jedro za koje je teško dati
na primjerima koji pokazuju što se radi u
općenite upute kako se
određenoj situaciji.
podešava,
pa je
to bolje objasniti
Vrs t e s pi na ker a
Cro ss-cu t je bio p rv i mo del m odernog s im et ri č no g
sp ina kera. No , k od n je ga s e plat no jak o na p r ež e bu d uć i d a
vjetar iza z iv a s na ž n o dijagonalno opt ereć e nj e
pri vrhu je dr a. Zb og t oga s e po jak om v jetru jed r o d eformira. Ta v r s ta je dr a p o godna je z a plov idbu s v j e trom ravno u k r mu , a li ne i z a plov idbu s v jetrom po k r m i više isko s a .
Radi ja ln i s pi na ker i ̀ u g ornjem dijelu im a j u o k om it o p ol o ž e n e
krojke, što u n e k olik o o nem oguć uje def orm i r a nj e pl at na
po jakom v je t ru . Ta j tip s pinak era preds tav l ja o j e z n at a n
pom ak u o d nos u n a c r os s -c ut v erz iju, ali
ni on n ije u pot p uno s t i od gov arao plov idbi s v j et r om
iskosa po k rm i.
T ro radi jaln i s pi na ker i im aju k rojk e polož ene t a k o da
se su protst a v ljaju t rim a g lav nim linijam a najv e ć ih o pterećenja. O blik je d ra je s t abilniji i odgov ara z a ht j e v im a p lovidb e g oto v o na s v im jedrilic am a.
Danas, zah v a ljujuć i p os eb nim rač unalnim progr a mi m a, je drari s u u s ta n ju p ro iz v es ti s pinak ere č ij i o bl i k ,
kroj i m ater ijal m og u od g ov orit i s v im z aht jev im a.
M ater ij al i
Sp ina ker i i ge n ak er i n a prav ljeni s u od la gan o g ny l ona ,
koji se p un i i p o s as v im s labom v jetru. N y l on i m a
veom a viso k om jer o t por a i t ež ine t e v eom a do br o
amo rtizira s ilu k oju pr oiz v ode udari v jetra. G la v no j e dro i g en ova s u n apr av lje n i od m at erijala k oji s u ma n je
elastični, d a s e n e b i def o rm irali pod refulim a.
P od utjeca jem ultr alju b ič as tih z rak a, ny lon s v r e me nom
gubi osobin e. Zb og t oga je s pinak er i genak er k ad a
se n e korist e po t re bno s pr em it i u v reć u. J edra s e,
dakako, spr em aju k ada s e o s uš e, a da bi im s e pr o dužio vijek, tr eba ih d o br o o prat i s latk om v odo m b arem jed nom g o diš nje .
46
Dijelov i i oput a spinaker a
Škotica i brac spinakera
Spinaker se kontrolira pomoću dviju škota. Ona koja
prolazi kroz vrh tanguna i zakvačena je za privjetrinski
rogalj je brac spinakera (u jedriličarskom žargonu,
gornja škotina ili gornja braca). Druga, zakvačena za
zavjetrinski rogalj, je škotica spinakera (donja škotina
ili donja braca). Kod kruženja "donja škotina" postaje
"gornja" i obratno.
Tangun je povezan za spinaker bracem, a vodoravno
ga drže podigač tanguna (klobučnica, gindac tanguna) i priteg tanguna (karikabaso), koji ga poteže dolje.
Napomena: S obzirom na golemu silu vjetra, priteg je
podvrgnut puno većem naporu nego podigač. Prije
nego što dođu do vinča, brac i škotica prolaze kroz
koloturnike na krmi i na sredini barke. Njihovi vinčevi
obično su manji od onih za genovu.
Kod jedrilica većih dimenzija koristi se i izbacivač,
koji poboljšava upadni kut braca i izmješta
ga podalje od pripona.
Poseban sigurnosni zadržač onemogućava nekontrolirano odvajanje deblenjaka (buma), što je možda najopasniji incident koji se može dogoditi na jedrilici.
Obično je zadržač pričvršćen za deblenjak manje-više
na istom mjestu gdje i Škota. Da bi se postigao koristan upadni kut tanguna u odnosu na deblenjak, zadržač ide prema pramcu, odakle se putem koloturnika
vraća na kokpit, gdje je učvršćen.
Napomena: Zadržač mora imati uređaj za brzo i jednostavno otkvačivanje. Zadržač se koristi kada se
plovi s vjetrom oštro u krmu ili sasvim u krmu, s genovom
kao pramčanim jedrom. Kao alternativa, umjesto
zadržača može se upotrijebiti škota glavnog jedra tako da se koloturnikom pričvrsti za razmu (slika
4) . U
svakom slučaju, bolje je imati zaseban zadržač, čak i
ako se ne pruža do pramca i nazad, no uvijek treba
osigurati da se može brzo otpustiti iz kokpita.
Barber je konop s koloturnikom kroz koji prolaze
škotica ili brac, a preko koloturnika na razmi ide na krmu
iza pripona (vidi str. 32, sliku 69). Barber premješta
škoticu naprijed i prema vani. Ako još jedan koloturnik
(s otvorenom stranicom) pričvrstimo na razmu ili
palubu dobit ćemo dodatno hvatište škote glavnog
jedra prema pramcu.
Zavjetrinskom stranom smatramo uvijek onu stranu
na koju je okrenut deblenjak (osim kod kruženja, kada
se deblenjak pomoću zadržača zadržava da ne preleti).
Nekontrolirano naglo skretanje u vjetar ili niz vjetar
(štraorca i štrapoja) znači da su djelovanje kormila
nadvladale sile vjetra, između ostaloga i zbog velikog
naginjanja.
Priprem a spinaker a
• Pričvrstiti
ne (1).
vreću
za
ogradu
na pramčanoj
palubi
sa
• Provući škoticu spinakera (2) ispod ograde
s vanjske
koloturnik na krmenoj palubi i na
kraju na vinč.
zavjetrinske
strane,
< Povući škoticu na pramac,
ali s vanjske strane pripona (3)
genove, te nakon toga
zakvačiti je za škotni rogalj spinakera
• Postaviti brac na isti
način, s time da
ispred leta, na privjetrinski rogalj (6).
prođe
'Zakvačiti podigač spinakera za
vrh spinakera
podigač slobodno kreće ispred leta, tj. da
Zavjetrinska
strana
48
kroz zatvarač
stra-
pa na
i škotice
(4).
tanguna
(5)
(7).
Pripaziti da se
ne prolazi ispod njega!
Privjetrinska
strana
Podizanj e spinaker a
1. Podizanj e spinaker a s vjetro m ravn o u krm u
Sigurnije je podizati i spuštati spinaker genovi sa
zavjetrinske strane. U protivnom je prije podizanja
spinakera potrebno privjetrinski rogalj spinakera
(A) primaknuti vrhu tanguna.
•Postaviti tangun na pravilnu visinu i nakon toga
zategnuti priteg tanguna.
• Brzo podići spinaker i pričvrstiti podigač.
'Zategnuti brac da tangun dođe u ispravan položaj,
tako da privjetrinski rogalj bude blizu vrha tanguna.
•Zategnuti škoticu sve dok se spinaker ne napuni.
•Spustiti genovu. Napomena: Često, s vjetrom u krmu, spinaker se ne puni sve dok se ne spusti genova.
2 . Podizanj e spinaker a s vjetro m više p o stran i
• Tangun namjestiti pod kutem od 15° u odnosu na
uzdužnicu barke i nešto niže nego za vjetar
ravno u krmu.
•Zategnuti priteg i nastaviti kako je opisano gore.
3. Općenit o o rukovanj u spinakero m
• Veoma pažljivo spremajte spinaker. Držeći vrh jedra,
savijte porube (obično je jedan crveni, a drugi zeleni) do rogljeva. Stavite spinaker u vreću držeći vrh i
rogljeve. (To je posao koji je bolje da obavljaju dvije
osobe.) Na velikim jedrilicama spinakeri se spremaju
na poseban način.
• Vodite računa da vreća spinakera bude čvrsto zakvačena za ogradu.
•Provjerite uvijek jesu li škotica i brac ispravno postavljeni.
•Neka tangun uvijek bude na ispravnoj visini i pod ispravnim kutem prema uzdužnici barke.
•Zategnite brac tako da rogalj bude blizu tanguna.
(Ova radnja nije nužna ako se spinaker podiže u zavjetrini od genove.)
•Priteg tanguna mora biti zategnut, inače će tangun
kada se jedro napuni "odletjeti" prema gore.
•Zbog sigurnosti brac, škoticu i podigač uvijek treba
jedanput provući oko vinča. Tako ga je, ako se naglo
napuni, moguće kontrolirati.
•Po vjetru ravno u krmu, osim ako je veoma lagan ili
pak jak, bolje je lagano popustiti podigač da se spinaker odmakne od glavnog jedra.
Pri
Tangun je
50
prenizak.
Tangun na
ispravnoj visini.
Tangun je
previsok.
i
Dubina spinakera
1. Dubina u gornjem dijelu jedra Dubinu spinakera
određuje prije svega kroj. No, na dubinu gornjeg
dijela utječe i visina rogljeva.
Ako se ovi podignu, privjetrinski i zavjetrinski porub
se otvaraju, a gornji dio se širi, što će, nasuprot
rasprostranjenom vjerovanju, smanjiti trbuh u
gornjem dijelu jedra.
Spuštanjem rogljeva, porubi se primiču jedan drugome,
omogućujući veću dubinu. Prema tome:
• Tangun više: gornji dio spinakera ima manju dubinu.
• Tangun niže: donji dio spinakera dobiva veći trbuh.2.
Dubina u donjem dijelu spinakera Dubina u donjem
dijelu spinakera ovisi prije svega o položaju škotice,
vrlo slično kao kod genove.
Obično je hvatište škotice na koloturniku pričvršćenom
na palubi prilično otraga, ali ako je montiran barber
odmah iza pripona, škotica spinakera može se
potegnuti naprijed. Kada je izlaz škotice bliži krmi,
spinaker ima manji trbuh i više se otvara zavjetrinski
porub.
Naginjanje će tako biti manje, jer će zrak lakše napuštati
trbuh spinakera.
Pored toga spinaker se udaljava od glavnog jedra,
pa oba jedra dobivaju više vjetra. Nasuprot tome,
pomicanjem izlaza škotice prema pramcu spinaker
dobiva veći trbuh, a zavjetrinski porub se zatvara,
zato što škotica na taj način vuče jedro naniže.
Prema tome:
• Izlaz škotice više ka krmi: manji trbuh u donjem
dijelu spinakera -> otvoreniji zavjetrinski porub.
• Izlaz škotice više ka pramcu: veći trbuh u donjem
dijelu -> zatvoreniji zavjetrinski porub.
Pol oža j trb u h a
Položaj trbuha o v is i o v is in i rogljev a. P rav ilo da t r e ba
držati oba rogl ja n a is to j v is ini ne v rijedi uv ijek . S v j et rom više u bok , s pu š t anje m t anguna t rbuh s e pom ič e
naprijed, a pod iz a njem ta n gun a pom ič e s e prem a k r m i.
Na krstarenju r o gljev i s p inak e ra t rebali bi biti na is t o j
visi ni ili bi privjet rin s k i ro galj t rebao biti neš t o niž i od
škotnog roglja. P o got o v o je po jak om boč nom v jetr u
važno spu stit i t an g un d a s e tr buh pom ak ne naprije d i
ti me izbjegne š tr aor c a.
(Kada postoji o pas n o s t o d na g log s k retanja u orc u ,
treba popustiti š k o t u g la v nog jedra i v ang da s e s m anji sila na vrhu je d ra .)
Vi sina baz e
• B olje je p odiz a ti (i sp ušt at i) spinaker u z avj et ri n i g eno ve (slike 6 i 27 ).
• S p rividn im v j et rom i z me đu 120 i 180° (mez ana ve/ kr m a) ,
tangu n se po s ta v lja ok omi to na vjetar (sli ka 9).
• S pr ivid nim v jet r om p od k utem manji m od 120° p o t r e bn o
je dr žati tan gun o t vor en ij i m (sl i ka 18).
• Ta ngu n m o r a uvi j ek s ta jal i okomi to u odnosu n a j ar bol (slika 8).
• Sp us titi tangun, ak o vje ta r slabi (sli ka 10).
• P o jakom vje tr u u kr mu i z l az Š kote tr ebal o bi p o m o ću barb er a poma knut i k a pr amcu (sli ka 16).
• S vjetro m u kr mu roglj e vi bi tr ebal i bi ti na i sto j v is in i
izn ad p alu be ( sli k a 1 0 ).
N ap om en a : Ov a o pć a p ra v ila n e v rijede uv ijek . P o j akom vje tru kad a p o s toji o pas n os t od bac anja u v je ta r
il i niz vjet ar po t re bno je p rije s v ega s t abiliz irati s pi naker (i cijel u ba rk u ), a n a k o n t oga s e podeš av aju j ed r a
za brzinu .
Podiza nje m tan gu n a s ma njuje s e dubina u gornje m
dijelu spinakera , š tu je p o jak o m e v jetru pož eljno .
Rad i v eć e djelo t vor nost i s pi naker a, škoti cu tr eb a p o p uštati sv e dok se pr i vje tr i nski por ub ne počne u v rt a t i ,
a nako n tog a t r e ba je z at egnuti tol i ko da uvr tanj e
nestane . T ako ćemo b it i s igur ni da nam spinaker n i j e
p retjer an o zate gnut i z bog t oga manje dj elotvora n .
Napo me na : Na k r s tar en ju s pin ak er s e got ov o nik a da
ne podešava ta k o p om n o, v e ć je š k otic a m alo jač e
nategnuta kako b i plo v id ba b ila m irnija.
52
Spinake r s vjetro m po krm i
• Tangun na 90" prema prividnom vjetru; spuštati ga
kako vjetar slabi. Roglji moraju biti jednako visoko
nad palubom.
• Izlaz škotice na krmi.
Po lagano m vjetr u i uzburkano m mor u mož e se ić i na
p o p u š t a n j e t a n g u n a ( b r a c a ) , št o z n a č i d a m u j e ku t
prem a p r i v i d n o m v j e t r u v e ć i o d 90°. N a k o n t o g a t r e b a
d o d a t n o p o p u s t i t i š k o t i c u d a s e s p i n a k e r udalj i o d
pramca . Na ta j nači n se povećav a t r b u h u donje m di jelu s p i n a k e r a , o l a k š a v a j u ć i p l o v i d b u kro z v a l o v e .
(Ako s e izlaz š k o t i c e p o m a k n e b a r b e r o m p r e m a p r a m c u , s p i n a k e r ć e bit i stabilnij i n a u z b u r k a n o m m o r u . )
Po jako m vjetr u u k r m u u p r a v l j a n j e b a r k o m p o s t a j e
otežano . N a j v a ž n i je j e s p r i j e č i t i v a l j a n j e d a se izbjeg ne š t r a o r c a , n e k o n t r o l i r a n o u p a d a n j e u v j e t a r .
S vjetro m po krm i
»Zategnuti tangun (brac) više
nego što je normalno i
spustiti ga da se
stabilizira porub spinakera.
• Pomaknuti izlaz škotice barberom prema pramcu i
zategnuti je nešto više od normalnog. Na taj način
spinaker će biti otvoreniji, neće ići s jedne na drugu
stranu i ljuljati barku, što bi po velikim valovima bilo
nepodnošljivo.
S vjetro m ravn o u krm u ( i z b j e g a v a t i ! )
• Kao gore, ali lagano popustiti brac (tangun) da spinaker ne vuče previše u vjetar.
(Barka bi se tada
nagnula u vjetar
i zaljuljala.)
Stabilite t s vjetro m u krm u
Da b i se izbjegl o ljuljanj e k a d a v j e t a r p o j a č a , bitn o je
s p i n a k e r pustit i št o više n a p r i j e d . K a m o j e z a p r a v o us m j e r e n vid i se p o p o d i g a č u n a v r h u j a r b o l a (slik a 17) .
A ko nos i p r e v i š e u s t r a n u o d u z d u ž n i c e b a r k e , nij e d o br o p o d e š e n . B u d u ć i d a nij e ba š j e d n o s t a v n o pazit i n a
p o d i g a č v i s o k o gore.. .
• kada se barka počne ljuljati
u vjetar, zatežemo malo
škoticu,
• kada se barka
počne ljuljati
niz vjetar, popuštamo
malo škoticu.
K o r m i l a r m o r a o s j e ć a t i p o k r e t e b a r k e i m a l o o r c a t i ka d a se b a r k a n a g i n j e u v j e t a r , o d n o s n o pojat i k a d a se
naginj e niz vjetar .
• Pratiti jarbol kormilom ! (str . 56)
Važno je d a j e d r i l i c a plov i št o r a v n i j e . Da se i z b j e g n e
u r a n j a n j e p r a m c a i d a k o r m i l o b u d e št o d j e l o t v o r n i j e ,
p o s a d a b i se t r e b a l a nalazit i n a k r m i .
53
Širok o u vjeta r i
s
bočni m vjetro m
(laška
orc a
i mezanave )
• Jače zategnuti tangun,
• Pomaknuti izlaz škotice
održavati pun
prema krmi.
spinaker.
N a p o m e n a : Št o vrijed i za bočn i vjetar , vrijed i i za sve
smjerov e vjetr a izmeđ u 5 0 i 120° .
Kad a je ku t p r i v i d n o g vjetr a m a n j i o d 120°, mož e se
j a č e z a t e g n u t i t a n g u n sve d o k s e s p i n a k e r pun i zato
d a se o t v o r i zavjetrinsk i p o r u b i t a k o s p i n a k e r p o m a k n e o d g l a v n o g j e d r a . To ć e t a k o đ e r p o v e ć a t i s n a g u
spinaker a prem a pramc u i smanjit i naginjanje .
N a p o m e n a : T a n g u n se n i k a d a n e s m i j e n a s l a n j a t i n a
leto .
Koliko visoko možem o spinakero m u vjetar ? To ovisi
prij e s v e g a o g r a đ i s p i n a k e r a , ali o p ć e n i t o se mož e r e ć i ovo :
Ako kut spinakera prelazi 45° (slika 17), bolje je podići genovu. Prije toga pokušajte ipak
malo popustiti
škoticu i zategnuti brac da vidite koliko će se stvar popraviti.
S p i n a k e r i n a j e d r i l i c a m a o p r e m l j e n i m za k r s t a r e n j e
o b i č n o nis u d o v o l j n o d o b r i za p l o v i d b u s v j e t r o m bok ,
jo š m a n j e za l a g a n u o r c u . U t a k v i m je s l u č a j e v i m a b o lje s p u s t i t i s p i n a k e r i p o d i ć i g e n o v u .
S jaki m vjetro m po bok u
• S jakim bočnim vjetrom potrebno je podesiti tangun
kako je gore opisano, ali držeći ga malo niže da se
stabilizira privjetrinski porub spinakera.
Na taj način
trbuh se proteže
naprijed, što pomaže da izbjegnemo nekontrolirano skretanje
u vjetar.
• Izlaz škotice treba pomaknuti ka krmi da se otvori
zavjetrinski porub i smanji naginjanje.
*Ako se barka naginje ili
je otežano upravljanje, treba
otpasti ili spustiti spinaker!
Usklađivanj e glavno g jedr a sa spinakero m
S p i n a k e r s k r e ć e p r o t o k zrak a u v e ć o j m j e r i n e g o g e nova . Z b o g t o g a j e p o t r e b n o d o d a t n o z a t e g n u t i g l a v n o
jedro .
Što se o s t a l o g t i č e , g l a v n o j e d r o se p o d e š a v a ka o i
o b i č n o . Da d o b i j e d u b i n u , p o p u š t a m o n a t e g a č baze i
ravnam o jarbol , a takođe r popuštam o podigač .
S vjetro m uz bok g l a v n o j e d r o m o ž d a t r e b a bit i p l i ć e
kak o b i se s m a n j i l o n a g i n j a n j e .
Po jako m vjetr u u krmu , d a b i se s m a n j i l a težnj a ka
valjaju d o b r o j e s m a n j i t i profi l g l a v n o g j e d r a . Gornj i
di o j e d r a mož e zanosit i j e d r i l i c u u vjetar , p a je p o t r e b n o p r i t e g n u t i v a n g , ali i s t o v r e m e n o i m a t i m o g u ć n o s t
brzo g o t p u š t a n j a i v a n g a i z a d r ž a č a d e b e l n j a k a .
P o lagano m vjetru , n a p r o t i v , m o ž d a ć e m o m o r a t i p o m o ć u d e b l e n j a č e ( g o n d o l i j e r e ) ili v a n g a m a l o p o d i ć i
d e b l e n j a k d a b i se j e d r o o t v o r i l o .
54
Štraorc a i štrapoj a
Ako se u n a t o č j a k o m v j e t r u j e d r i l i c a n e n a g i n j e , z n a č i
d a su p r o t i v n e sile , z a h v a l j u j u ć i d o b r o p o d e š e n o m
spinaker u i g l a v n o m j e d r u , u r a v n o t e ž i . Da b i se odr žao kur s d o v o l j n a su m a l a brz a i s p r a v l j a n j a k o r m i l o m .
Nagl o b a c a n j e jedrilic e u orcu , štraorca , ipa k nije d a leko . D o v o l j a n je refu l ili val d a se p o r e m e t i s t a b i l n o s t .
Odjedno m sile s p i n a k e r a i g l a v n o g j e d r a d j e l u j u na isto j stran i i p o k u š a v a j u s k r e n u t i j e d r i l i c u u o r c u . A k o se
kormil o n e u z m o g n e t o m e s u p r o t s t a v i t i , k o r m i l a r g u b i
k o n t r o l u . N a g i n j a n j e se p o j a č a v a , ka o i s k r e t a n j e u or c u , koj e p o s t a j e n e k o n t r o l i r a n o . Sile koj e d j e l u j u n a
razne d i j e l o v e j e d r i l i c e d o d a t n o j e n a g i n j u , slijed i divlja o r c a , d e b l e n j a k z a v r š a va u v o d i i j e d r i l i c a mož e le ći na more . Ukratko , štraorcal i smo !
M o g u ć e je i nagl o okretanj e niz vjetar , štrapoja . Ono
nam prijet i kad a se k o r i s t i z a d r ž a č d e b l e n j a k a ili ak o
n j e g o v u u l o g u im a škot a g l a v n o g j e d r a p r i č v r š ć e n a za
razmu . T a d a s e d e b l e n j a k podiž e g o r e , g l a v n o j e d r o
dobij e v j e t a r s a s u p r o t n e s t r a n e , j e d r i l i c a s e o p a s n o
n a g n e i o d j e d n o m , ak o su p a l u b n i o t v o r i o t v o r e n i ,
hvatam o hektolitr e vode .
Kak o izbjeć i nekontroliran a skretanja ?
Izbjegavat i bil o k a k v o v a l j a n j e o n e m o g u ć a v a j u ć i nji hanj e s p i n a k e r a (str . 53) i p o d r e f u l o m m a l o o t p a d a t i .
Okrenut i b a r k u više niz vjetar , ali i z b j e g a v a t i v j e t a r u
čist u k r m u , p o g o t o v o ak o j e s n a ž a n .
Što učinit i kad a počn e štraorca :
• Popustiti glavno jedro (ovo ne pomaže puno s vjetrom po krmi).
• Popustiti vang da se smanji sila na glavnom jedru.
• Popustiti škoticu spinakera ako je potrebno.
Š t o u čini t i kad a počn e š tr a poj a :
Vi knuti: DOLJ E G LA VU ! Ud aljiti pos adu od Š k ote
glavno g jedra i p ut a nje d eble n jak a (bum a).
Ako nem a zadrž ač a ili ak o mu s e s lom i k olot urnik ,
debl en jak na glo p re lijeć e na s uprotnu s t ranu
i "m et e sve pred s ob o m" .
• P opu stiti ili o dr ez a ti z adr ž ač tako da bum slob o d n o
pr ođ e n a n ovu z a v jet r in sk u str anu.
• P opu stiti van g da se gl avn o j edr o i spr az ni .
•A ko je p otreb no p opust it i br ac
(koji je sad a na z a vje tr i ns koj str ani !).
Napo m en a : Ako s e tije k o m š tr apoje brz o os lobodi
priteg ta ng un a ( k a rik a bas o ), moguć e je iz bjeć i da s p in a ker i tangun zav r š e u mo ru .
S jaki m vjetro m u krm u
Sa j a k i m v j e t r o m u k r m u v a l j a n j e s t v a r a ozbiljn e p r o b lem e t e g a t r e b a izbjeći . K o r i s n o j e " s m i r i t i " s p i n a k e r
b a r b e r o m te podesit i škotic u i bra c kao št o je
prikazan o na s t r a n i c i 53.
Bilo kakv o valjanj e zaustavit i pravilni m upravljanjem :
»Ako nas počne valjati u zavjetrinu,
potrebno je
lagano pojati.
»Ako se počene valjati u privjetrinu, potrebno je
lagano orcati.
Treb a k o r m i l o m pratit i j a r b o l ! N a g o n na s č e s t o t j e r a
n a s u p r o t a n potez , št o s a m o p o g o r š a v a p r o b l e m .
N a r a v n o , n e smij e s e o t p a d a t i ak o prijet i k r u ž e n j e
( p o j l a b a n d a ) . Bolj e je m a l o o r c a t i i izbjeć i p l o v i d b u s
v j e t r o m u č i s t u k r m u . N a t a j n a č i n , ak o j e p o t r e b n o ,
mož e se m a l o o t p a s t i be z rizik a o d k r u ž e n j a .
S d o b r i m z a d r ž a č e m ova se t e h n i k a mož e p r i m i j e n i t i
p r i l i č n o s i g u r n o . Tada ka d p r i m i j e t i t e d a v j e t a r dolaz i
na glavn o jedr o sa suprotn e strane , možet e ispravljat i
kurs , a zadrža č ć e s p r i j e č i t i d e b l e n j a k d a p r e l e t i na
drug u stranu .
Potrebno je uvijek preduhitriti pokrete barke.
brža reakcija, to ćete imati bolju kontrolu.
Što je
Napomena : Štraorc a je manj e neugodn a o d štrapoje .
Osim velik e konfuzije , š t r a p o j a j e u z r o č n i k kruženj a
( p o j l a b a n d e ) , a uz vrl o v j e r o j a t n u š t e t u na o p r e m i
mož e bit i i p o život o p a s n a .
K ru žen j e sp i na ker o m
P ost oje t ri način a ok r et a nja n iz v jetar pod s pinake rom. Ve like jaht e i r eg a tne jedr ilic e obič no k oris te do datn i b rac i ško t ic u ( " du p le b ra c e" ; nis u prik az ane n a
sli ci). Najčešće s e p o s tup a na s ljedeć i nač in:
• Otp ada s e do vje tr a r av no u kr mu.
• Sp ina ke r se s ta bi liz i r a .
• Tan gun se p r e ba cuje na z av j etr insku str anu i z a k ra j
mu se pr ikva č i š k oti c a. (D r uga mogućnost Tang un
se odv aj a od jar bol a i hv at a na z avj etr insku š ko t i c u. )
• Glavn o jed r o s e pr eb ac uj e, okr eće se u vjetar
i spi naker se podeš a va z a novi kur s.
Na reg at am a v je š ta p os ad a ob ič no ok reć e s pinak e r i
glavno jedro is to v re m en o . P o s ade na k rs t arenju o bi č no okreću prije glav n o jed ro . N o k ad god s e s pina k er
i glavno jedro n a đu n a is t o j s tr ani,
javlja ju se t urb u lenc ije k oje m og u x g i " z aples ti"
spinaker (to se u ž ar gon u na z iv a k aram elom ).
Na t ežim i stabiln im je d rilic a ma m ož em o s i doz v olit i
da gl avn o jed ro z at e gne m o n a s redinu dok ne preb ac i mo
spinake r. Kru že nj e o d kr aj a d o kr aj a
(na barkam a m anjim o d 30 s top a) najjednos t av nij i
je način okretan ja i t ra ž i na jm an je oprem e.
Okretanje m ože b it i ot e ž ano po jak om v jetru
i uzburkanom m o ru , p o got o v o n a bark am a v eć im
od 30 stopa, jer je tijek o m m an ov re t angun u pot pu no s t i
otpušten od jar bo la .
• Otpasti d o čis te kr me i z ad r ž ati kur s.
• Po pu stiti ško t icu i z at egnut i br ac da tangun d o đ e
pod k ut od 90 " pr ema ba rci s puni m spinaker om .
• Po pu stiti ma lo p r it eg t an guna dok ga j edan član p o sad e otp ušta s j ar bola i n a nj stavlj a škoti cu. ( U t o m
tr enutku mo že se pr e ba cit i gl avno j edr o, ali j e b o l j e
pr ije os ig u ra ti ta ngun. )
• Skin uti star i br a c s ta nguna , pr i čvr stiti tangun n a
jarb ol i po n ov o z at egnut i p r it eg.
• Pr ebaciti gl a vno j e dr o, okr e nuti u vjetar i pod es i t i
sp inaker p rema novo m k ur s u.
S taviti ško ticu na tan g un m ož e biti jednos t av nije s a
zategnutim b ar ber om . Ne k i k or milari hv at aju š k otic u i
pokušavaju je p ov uć i p re ma pa lubi. V až nije je, m eđu tim , kontrolirati k o rm ilo d a s e iz bjegnu k aot ič ne s it u acije i nekontrol ira no p re bac iv a n je glav nog jedra.
Ako je u posadi p re ma lo lju d i ili je pak v jetar jak , u mj esto da prebacuje mo s pin a k er , m ož em o ga s pus t it i, p a
prebaciti gla vno je dr o t e ta d a p onov o podić i s pinak er
na drug oj strani.
57
O k r e t a n j e p o m o ć u dva tangun a
Kad a j e d r i l i c a im a dva t a n g u n a , ali s a m o j e d a n pa r
š k o t i c a (tj . b r a c i š k o t i c u ) , o k r e t a n j e se mož e p r o v e s t i
na sljedeć i način :
• Pojati do kursa u čistu krmu i namjestiti tangun na
45°. *
• Pričvrstiti drugi tangun
za jarbol, zakopčati ga za
podigač (klobučnicu, gindac) i zakopčati škoticu za
vrh. **
»Zakvačiti drugi priteg (karikabaso)
te podesiti visinu
tanguna pomoću i
podigača
i pritega.
Ponovno
postaviti tangun pod kutem od 45".
» Prebaciti glavno jedro i skinuti prvi tangun.
»Postepeno orcati i podesiti
spinaker prema
novom
kursu.
• u odnosu na uzdužnicu barke.
** Ovisno o dimenzijama
jedrilice,
može biti
teško
zakopčati slobodni vrh tanguna na
škoticu ako je tangun pričvršćen za jarbol.
Ponekad je potrebno prije
zakopčati škoticu, a nakon toga
pričvrstiti tangun za
jarbol.
Bark a s dvostruki m škotam a spinaker a
Kad a postoj e dvij e š k o t i c e i dva b r a c a , d r u g i se t a n g u n mož e z a k o p č a t i n a s l o b o d n u š k o t i c u i ond a je
koristit i ka o nov i b r a c . Prije kruženj a p r o v j e r i t i d a li
p o d i g a č i prite g t a n g u n a e f i k a s n o d j e l u j u n a d r u g i
t a n g u n . N a k o n t o g a mož e s e p r e b a c i t i g l a v n o j e d r o .
Nako n prebacivanj a glavno g jedr a treb a podesit i
nov u š k o t i c u (bivš i s l o b o d n i b r a c ) i p o p u s t i t i bra c
kak o b i p o s a d a p o m o ć u p r i t e g a približil a t a n g u n i
o s l o b o d i l a star i b r a c . Na kraj u se id e l a g a n o u v j e t a r i
spinake r se podešav a prem a novo m kursu .
Kr užen j e s pr eb ac i van je m t angun a ispo d let a i je dn i m
p ar o m š ko tic a z a htije v a m a lo v iš e paž nje, a prije v al ja
ukloniti bilo ka k v a un u tar nja leta (baby š t rajev e).
• Pojati do vje tr a u k r mu i s ta bi l i z i r ati spinaker.
Izb jeći va lj anj e .
• Po pus titi ma lo p odig ač ta nguna i otkvači ti br ac .
• Po pu stiti p ri te g ta nguna i pr ovući tangun i spo d l et a
(po d ig n uti g a po j a rbolu , a ko j e potr ebno),
nakon tog a z akv a čit i ta ngun z a škoti cu.
• Z ategn u ti podig ač ta nguna i pr i teg.
»Pr eb aciti gl a vno j e dr o. Lag ano or cati dok se sp in aker p o dešav a pr e ma n ovo m kur su.
Glavno je dro t r eba lo bi p re bac i ti u t renutk u k ada s e
prebacuje tan gun niz v je t ar , a li ak o je u pos adi p r em al o ljudi ili ne m aju is k us tv a , s igurnije je k ruž iti k ak o
je opisano.
Kr uženj e s pr eb ac i van je m tangun a i spo d l et a
i dva pa r a š kot ic a (dupl i m br aci ma ) pos t upa k
je koji traži do b ro uig ra n u p o s adu:
• P ojati d o vje tr a u č i st u kr mu i stabi l i z i r ati sp in ak e r.
Izb je ći valja nj e.
» Pod ići jar boln i k raj ta nguna da vr h mož e pr i j e ći i spo d leta na dr ugu s tr a nu.
• P opu stiti p odig ač ta nguna i otkvači ti br ac tan gu na .
» Spu stiti vrh i spod i pr e ko l eta, nakon toga st avi t i sl o bo d nu škoti c u (nov i b r ac ) na vr h tanguna.
»Isto vre men o s e mož e pr e ba citi gl avno j edr o.
»Vr atiti jar boln i k raj ta nguna na mj esto i z ateg n u t i
po d ig ač tanguna, kao i nov i br ac.
»Laga no o rc at i i pode sit i s pi naker pr ema novom k ur su.
Jedan od čla no v a p o s ade mo ž e s jedit i na pram c u ok renut ka krm i. K a da t ang u n p ro laz i is pod leta m or a od m ah za kvačit i n o v i br ac z a v r h t anguna.
Važno je d a korm ilar k o n tr olir a j edrilic u t ak o da s p in a ker drži stabiln im i p unim .
Kada se tan gun otk v ači s b r ac a, spinaker kontro li r aj u
samo d vi je "š k oti c e" . K or mil ar mor a odr ž avati sp in aker p u nim s ve dok se ta ngun ne z akopča na no vi b r ac
i glavn o jed ro n e pr e let i.
Napo m en a : A k o s e glav n o jed ro pritegne na s red i n u,
spinake r se m ož e odr ž at i pun im t ijek om k ruž enja, p a
čak i kada, po pr eb a c iv anju i pr ič v rš ć enju t anguna n a
novi brac, prvo pr eb a c ite g lav no jedro.
Spuštanj e spinaker a
Opć e je uvjerenj e da je spuštanj e spinaker a tešk a
r a d n j a , ali ak o g a s p u š t a m o u zavjetrin i o d g e n o v e , uz
p r i m j e n u niže o p i s a n e m e t o d e n e b i s m j e l o bit i p r o b lema :
• Treba podići genovu niz vjetar
i pojati do vjetra u
čistu krmu.
• Popustiti brac da tangun dođe do
leta.
•Pritegnuti
škoticu.
Provjeriti je li priteg
tanguna
zategnut
• Otpustiti spinaker s braca. Spustiti tangun ako treba
da dohvatimo vrh.
(A)
• Povući brzo škoticu u
trenutku kada je spinaker slobodan i trese niz vjetar kao velika zastava.
•Popustiti
podigač,
brzo,
ali pažljivo.
Istodobno
pokupiti spinaker ispod deblenjaka
u potpalublje.
Složiti spinaker za sljedeću upotrebu.
N a p o m e n a : H v a t a t i š k o t i c u š t o j e m o g u ć e bliž e
spinaker u i vuć i je široki m pokretim a prateć i porub .
Kad a s e d o đ e d o v r h a j e d r a , m o ž e s e h v a t a t i p l a t n o
bliže s r e d i n i s p i n a k e r a .
Podigač se ne popušta prije negoli
se spinaker ne
otkvači od braca, a netko spremno čeka da ga dohvati.
Postoj e i d r u g i n a č i n i s p u š t a n j a s p i n a k e r a , ali ovaj je
n a j s i g u r n i j i , a mož e se p r i m i j e n i t i i p o v j e t r u s b o k a .
N a p o m e n a : Kad je s p i n a k e r u t r e n u t k u d o k se b r a c
o s l o b a đ a j o š p u n , t a n g u n b i m o g a o ak o g a b r a c
p o v u č e poletjet i u n a z a d . Kevlar u m a n j u j e t a j u č i n a k .
Kad a se o s l o b a đ a bra c s p i n a k e r a , uvije k b u d i t e n a
z a v j e t r i n s k o j s t r a n i ili i s p o d t a n g u n a !
A ko s p u š t a n j e ne uspij e i s p i n a k e r završi u m o r u ,
p o t r e b n o j e o s l o b o d i t i p o d i g a č . Prerežit e s i g u r n o s n i
č v o r i pustit e p o d i g a č n e k a se izvuč e s j a r b o l a i sleti .
S p i n a k e r ć e se t a d a , v e z an za š k o t u , v u ć i p o k r m i .
P o d i g n u t e sve n a p a l u b u . V j e r o j a t n o ć e t e m o r a t i
usporit i b a r k u o k r e t a n j e m u vjetar .
60
Gen ake r
Genaker (ili asim et rič n i s pina k er) prak t ič na je alt e r nat i v a
spin ake ru. P ost a v lja s e na k ljun, baš t un pram c a
il i na kosn ik. Ka d a s e plov i b oč no, a v jetar je na
pram cu, po deša v a s e k a o g e nov a. S v jetrom u k rm u
može se koristit i k ao s pina k e r, s t angunom , brac em i
škot icom td. M ož e s e t a k ođe r pom oć u t anguna pos t a viti u vje ta r kao g eno v a .
Genake r je veći o d ge n ov e, ali m anji od s pinak era. T o
je jed ro s visokim ro gljem , p ogo dno z a plov idbu laš k o
u orcu i s bočnim v je t ro m od o rc e do u k rm u, s v e do k
na zatreba tang un.
Napo me na : Kada s e p lo v i laš k o u orc u, k oris teć i g enaker kao sp ina k e r, na jb olji s e rez ult ati pos t iž u
posta vljan jem ta ngu n a i š k o tic e.
Po dizanj e gen ak e r a
• V eza ti vre ću na pr ama c .
• V eza ti r ogalj na kl j un, baš tu n i l i kosni k konopo m o d
50 cm.
• P odi ći j ed ro š to j e br ž e moguće,
s po p ušten om š k oti c om.
• Z ategn u ti škot icu d ok s e g enaker ne napuni.
Kru ženj e gen ak e rom
• P ojati d o ravno u kr mu.
• P opu stiti ško ti c u dok se genaker ne i spr az ni .
• P ro vu ći škoti c u ok o let a na dr ugu str anu do
krm en o g ko lotu r ni ka i vi nč a.
• Z ategn u ti škot icu d ok s e j edr o ne napuni.
Sp ustit i ge nake r ( be z t an guna )
• Oslo bod iti p r e dnj i r oga lj.
• B rzo p ri vu ći šk oti c u.
• P ojati d o sas v im u k r mu. Lagano z ategnuti gl a vn o
jedr o.
• P opu stiti p odig ač br z o, al i paž l j i vo.
• I sto vr em en o sku pit i ge na ker pod deblenjak i u p o t p alu blje. P r ip r emi ti ga z a s ljedeću upotr ebu.
Napo m en a : Kao i k od s pina k e ra, t reba dohv at it i š k ot u
što bliže je dru i b rz o v uć i š iro k im pok retim a, prat eć i
porub. K ad a se d ođe do v rh a jedra, m ož e s e uhv ati t i
za platno na sre dini.
P o b o čn i m smj e rovi m a v jet r a rogalj genak era t r e ba
držati d ost a bliz u p alub i.
S vjetro m u kr m u gen a k er tr eb a podes it i k ao bloop er
il i big-boy (drugi s p inak e r) , t o jes t lagano popus t it i
uzde i podigač da ga š t o m an je pok riv a glav no jedro.
61
III. Podešavanje jarbola
63
I
Različit i ti pov i snas t i
Snast b ermu ds k og tipa je n ajras pros t ranjeniji t i p
snast i. P osto je dv ij e v rs t e, a raz lik uju s e po t o me j e l i
gornje h vatiš t e let a ( pr am č anog š t raja) na v rhu j ar b o la ili n iže od v r ha ja rb ola.
Hvatišt e n a vr h u j a rbol a
• Stab il no jed r il j e, r e lat iv no l ako se podešav a.
• Manj e moguć nos ti podeš avanja.
• Sn as t mo ž e ima ti viš e pr ečki (pr ednji h j ed ar a ) , m o g u
b iti ve će, a gl avn o j e dr o je r az mjer no malo.
Hvatišt e ni ž e o d vr h a j a rbol a
• Ve će m o gućn ost i pode šavanj a.
• Nos i ve će gla v no jed r o, a pr ednja j edr a su m a nj e i
m an je ih j e.
• T eže za pode šav a nj e i odr ž avanje u pol ož a ju .
T r i vr st e podeš a van j a
• Tr im anj e jar bol a p o b oku .
• Tr im anj e jar bol a p o u z duž nici.
»Zavr šn o p ode šav a nj e p od j edr ima.
Tr ima nj e j a rbol a p o bok u
Jarbol se u o s nov n i polo ž a j nam ješ ta k ad v jetra n em a
il i je veo ma s lab. Da bi je dr ilic a bila us prav na, mo r a ju
se ukloniti s v a b o č na o pte re ć enja. P otom s e lag a no
ruko m pritegn u pr ipo n e ( s ar tije) t e z aputk a i let o
(pa ta rac i š tr aj) .
Nap ome na : Ak o s e jar bo l os lanja na k obilic u, t r eb a
pre th od no po s t av iti k lin ov e (s lik e 10-12).
Ako je de bl e nja k (b um ) p rič v rš ć en, nas lonit ć em o g a
na palubu s p o puš t e nom d e blenjač om (gondolije r o m) .
Za sa da d on je p rip o ne i unu t arnje, donje leto (ba b y s t ay )
m oraju b iti po p uš te n i.Po m oć u s lobodnog podiga č a
treba n a razm i p ro n ać i
točan po loža j s im e tr ič nih h v atiš t a pripona.
Nisu li lije va i d es na s tr ana rav nom jerne, ujednač i t ć e mo
ih stezalicama . N a k ra ju jar bo l ne bi s m io im at i ni k ak av
lateralni ot klo n. M no g i lat e ra lni polož aj jarbola
provje ravaju od o k a. To m ož e proć i ak o je bark a s a v r š eno
ravna , ali je p uno
bolja kontrola po m oć u pod ig ač a, uz uv jet da je b ar k a
sim etrična.
Na kraju zatež e m o k riž n e pr ipone jednak im brojem
okret aja na s tez a lic i i s v e s k upa ponov o prov jera v a m o podigače m .
Trimanj e jarbol a po uzdužnic i
Jedrilic a u p r a v i l u bolj e id e u o r c u s j a r b o l o m n a g n u tim 1 do 3 s t u p n j a p r e m a k r m i :
• Barka mora biti
savršeno ravna.
• Izmjeriti razmak od jarbola do viska (b), kako pokazuje slika 3.
• Podesiti nagib
zatežući leto
i zaputku.
Napomena : Na j e d r i l i c a m a s h v a t i š t e m let a niže o d
vrha j a r b o l a bolj e j e u p o t r i j e b i t i p o m i č n e z a p u t k e
umjest o z a p u t k e .
Tipsk a podešavanj a
• S letom do vrha
0,5-1°
»S nižim letom
2-3°
b = 0,9-1,75 cm/m
b = 3,5 - 5,25 cm/m
Primjer : Visina j a r b o l a d o d e b l e n j a k a iznos i 12 m ,
i m a m o d i j e l j e n u s n a s t (niže leto ) i u z i m a m o k o e f i c i jen t 5,25 . P r e m a t o m e j e : b = 1 2 x 5,2 5 = 6 3 cm . Tolik i
b i u visin i d e b l e n j a k a t r e b a o bit i o t k l o n visk a u h v a ć e no g n a v r h u j a r b o l a . Taj p o d a t a k m o ž e t e n a ć i u dija gramu .
Udaljenost b u funkciji P za razne nagibe.
N a p o m e n a : N a g i b j a r b o l a o d r e đ e n j e d u l j i n o m leta .
Na jedrilicam a s hvatište m na vrhu jarbol a zaputk a
o d r e đ u j e n a p e t o s t let a i t i m e u t j e č e n a n a g i b j a r b o l a .
Ko d j e d r i l i c a s nižim h v a t i š t e m let a t u z a d a ć u i m a j u
p o m i č n e z a p u t k e ( p a t a r a c i ) , a ak o ih n e m a o n d a pripone .
Što je veći nagib jarbola, to barka više okreće u vjetar!
Zatezanj e zap ut k e
Kol ik a s mij e bi t i n aj v eć a z at eg nutos t z aputk e
(kr men o g š tr aj a) ?
Prema onome š to k až u p ro iz v ođač i, z aputk u s m ije mo
nategnuti n ajv iš e n a 3 0 do 40% , rač unajući 1 00 % ka o m o me nt k id anja (lom a), i t o bi t r e bal a
biti dovo ljna s ig ur nos n a gr an ic a z a nagla opt ereć e nj a .
Nakon što sm o o dr edili n agib jarbola, m oram o ručn o
zategnuti zap utk u , a p oto m je pos t upk om opis anim n a
sl jedećoj stran ic i z ate ž e mo na 30% m om enta k ida n ja
(što odgovara r as te z a nju f = 6 mm ).
To neka bude ma k s ima lna z a teg nut os t, a oz nač av a mo
je na stezalici z a p utk e .
P ot om ćem o p opu š t ati z a teg n uto s t s v e do f = 4 mm ,
da bude 2/3 m ak s im um a.
Provjeravam o nag ib jar bo la i p odeš av am o s t ez ali c e
leta i za pu tke s v e do k jar bol n e pos t igne ž eljeni na g ib ,
uz zat eg nu to s t z a p utk e na 2 /3 od m ak s im um a.
Na jedrilicam a s niž im h v a tiš te m leta,
da se dobije p o ž eljan nag ib jar bola z atež u s e pom ič n e
zaputke (patara c i) u mje s to z a put k e (k rm enog š t raj a) ,
a maksim aln o z at e z anje je o dr eđeno m oguć noš ć u
naginj an ja jarb ola , k oja pak o v is i
o obliku glavnog jedr a (v id i s tr . 7 3).
Ako zaputka n e ma po d es iv p rih v at na palubu ili je n e
želite p od eša v at i tije k o m plov id be, z ategnite je na 2/ 3
maksi mum a, a n ak on š to s t e f in o podeš av anje jarb o la već ranije o b av ili. Na k o n t o ga z aputk a i leto m o gu
ostati stalno n ape t i.
Dok j e ba rka n a v e z u bo lje je p opus tit i z ategnut ost
opute, iako trup o v i do b re k on s t ruk c ije m ogu dos t a du g o
podnositi taka v nap o r.
Kada stezalic e popuš ta ju i mor amo i h stal no pr i t e z at i ,
razlo g mo že b i ti u d ef or mac i ji tr upa z bog pr eve li k ih
o pterećenj a. U t om s l uč aju t r eba sve popustiti
i ob ratiti se st r učn ja k u.
Maksi malnu za te gnu t os t z a put k e m ož em o otk rit i i p lo v e ć i
u vjetar s podign u tom n a jv eć om genov om i t o po
vjetru koji nagi nje b ar k u z a 20- 25 ° .
Treba stati na pr am ac , ok r enu t i s e k a k rm i i prom a t r at i
leto. Dok netko p o puš t a z ap u tk u, v i prom at rate otk l o n
leta. N ako n to ga tr eb a z at e z ati z aputk u
sve do trenutka u k ojem s e leto pres t ane z atez at i.
To je točka m ak s im aln e z at e gnu t os ti z aputk e.
Taj je način ma nje pr ec iz a n od pret hodnog,
ali je pu no je dno s t av niji.
6
Napetos t užad i (sajli , tondina )
Da b i se i s p r a v n o p o d e š a v a l a snast , p o t r e b n o je znat i
kolik a je n a p e t o s t užad i (sajli , t o n d i n a ) . U t o m e n a m
mog u p o m o ć i n e k e p r i r u č n e m e t o d e ili j o š bolj e niže
o p i s a n t e h n i č k i p o s t u p a k . Riječ j e o m j e r e n j u
rastezanj a užad i u p o s t o t k u d o m o m e n t a k i d a n j a . Radi
lakše g s n a l a ž e n j a , p o g l e d a j m o t o n a p r i m j e r u .
M o ž e m o m j e r i t i r a s t e z a n j e c i j e l o g užet a ili j e d n o g a
dijela , d u g a č k o g npr . 2 m . Št o je v e ć i di o koj i se m j e r i ,
t o ć e m j e r e n j e bit i p r e c i z n i j e . P o č i n j e m o s m i n i m a l n i m
z a t e z a n j e m užeta , n a p r i m j e r križn e p r i p o n e .
• O z n a č i m o na p r i p o n i j e d a n di o d u g a č a k 2 m , uzima j u ć i j e d a n kra j ka o polazn u t o č k u .
• Z a k r e ć e m o p o l a k o s t e z a l i c e na j e d n o j i na d r u g o j
s t r a n i , m j e r e ć i r a s t e z a n j e o z n a č e n o g dijela . S t a n e m o
kad a d o đ e m o do f = 3 mm (4 mm u s l u č a j u s n a s t i s
nižim l e t o m ) .
N a p o m e n a : Za v i š e s t r u k u užad ( p l e t e n e s a j l e , k a b e le) , be z obzir a na p r o m j e r , r a s t e z a n j e f = 1 mm na 2 m
duljin e p r e d s t a v l j a 5 % o d m o m e n t a k i d a n j a . Za j e d n o s t r u k u užad ( t o n d i n e ) r a s t e z a n j e f = 1 mm na 2 m
duljin e p r e d s t a v l j a 7,5 % o d m o m e n t a k i d a n j a .
N a ist i n a č i n mož e se mjerit i r a s t e z a n j e z a p u t k e . Pod
isti m n a p o n o m u z o r c i različit e duljin e i m a j u različit o
rastezanje .
Kad a j e p r o m j e r isti , t o n d i n j e j a č i o d sajl e za ok o 2 0 % .
Sajla, m e đ u t i m , prij e lomljenj a daj e z n a k o v e n e s t a b i l n o s t i ( p o č i n j u s e lomit i niti) . T o n d i n p u c a be z n a j a v e ,
a n j e g o v lo m mož e bit i t r e n u t a n i k a t a s t r o f a l a n .
• Uzorak tondina od 1 m
1,0 mm rastezanja = 7,5%
2,0 mm rastezanja =
15%
momenta kidanja.
momenta kidanja.
M j e r i t i r a s t e z a n j e n a n a č i n d a se uže z a t e g n e r u č n o
( m i n i m a l n o zatezanje) .
Zateza nj e kr i ž ni h pr i pon a
Nakon što sm o p odig n uli ja rb o l i podes ili nagib,
možemo se po s v e titi k riž n im ( go rnjim ) priponam a
(sarti jam a). Tr eba ih z a t egn u ti n a ok o 15% od m ome n ta
kidanj a, o dn os n o n a r as te z a nje (f ) od 3 m m na dul j i ni
od 200 cm, ka o š to je o b jaš nje n o na pret hodnoj s t r an i c i .
Kod jed rilica s n iž im h v a tiš te m le t a s k riž ev im a
okrenutim m alo k a k rm i g o rn je p ripone t reba
zategnu ti na 20 % m o me nta k idan ja,
što je rastezanje f = 4 mm .
S takvom sna sti , d a bi s e m o glo z ategnut i leto,
potrebno je dob ro z ate g nut i pr ipone. To je v až no i da
bi se i zbje ga o pre t jer an o tk lon leta u orc i. A k o z ate gnutost p ripona n a 20 % mo me nta k idanja nije dov olj na
da se otklo n let a z adr ž i u odg o v arajuć im granic am a ,
m ogu se zat eg nut i do 2 5%, a li ne v iš e od t oga.
Nezategn u ta ja r bol na oput a p odvr gnuta j e već em
str esu , a ve ći j e i r i z ik gubl jen ja j ar bola i dr uge št e t e .
Napo m en a : Ne m a op a s nos t i da ć em o ruč nim alat om
dulj ine 40 -50 cm p re v iš e z at e gnu t i už ad (s lik a 8), no t o
ne vri jed i za m a nje je dr ilic e, s k ojim a t reba biti opr ez n i j i !
Za sada srednje i d o nje p rip one moraju os tati
popušt en e. A ko s e g o lim ok om v id i da je jarbol
previše sa vijen , p ok uš a jt e g a is pr av it i ruč nim z ateza n je m.
M nogi jedriličar i s am o o v laš p o deš av aju jarbolnu o put u,
da bi kasnije na mo ru pr is tu p ili de t aljnijem
podešavanju. Taj n ač in m ož e dat i prihv atljiv e rez ul t a te ,
do nekog kritičn o g t re n utk a . O pis a ne m et ode
zahtij evaju više v re m en a ,
ali zauzvrat jam č e v e ć u p re c iz n os t i pouz danos t.
Nap omen a: U ve z i s ov o m t e mo m obratit e paž nju n a
str. 80.
Prilagođavanje jarbola prije jedrenja
U plovidbi se glavno jedro može prilagoditi pravcu i snazi
vjetra promjenom uzdužnog nagiba jarbola. Prethodno
možemo već prije (tvornički) određenu savijenost jarbola
promijeniti u skladu sa svojim potrebama. Kao što smo
već rekli, savijanje jabola omogućava izravnavanje
gornjeg dijela glavnog jedra, a u svakom slučaju jarbol
treba biti ugođen prema obliku jedra. Jarboli s letom do
vrha Jarbole koji se oslanjaju na kobilicu moguće je
nagnuti pomicanjem pete jarbola, obično pomoću klinova
(si. 10-12). To se mora učiniti prije pričvršćenja malog
leta (baby stava) ili donjih pramčanih pripona. Jarbol
ćemo učvrstiti kada se nagne za 15-20 mm. Upotrijebite
za provjeru podigač glavnog jedra.
Napomena: Ako su predviđene donje pramčane pripone,
provjerite da se jarbol nije slučajno pomaknuo lijevo ili
desno; do tada spomenute pripone moraju biti
popuštene.
Jarboli s kraćim letom Postoje dvije verzije takvih
jarbola: jedno su jarboli s krajevima križa previjenima
pod 30° u krmu (delta križevima) i ti nemaju pomične
zaputke (patarace), a drugo su jarboli s križem ravnih
krajeva, koji moraju imati pomične zaputke da bi mogli
stajati. (Takva snast s kraćim letom naziva se i
dijeljenom snasti, engl. fractional rig,prema omjerima
visine podigača prečke i glavnog jedra, te imamo 3/4ske, 7/8-ske ili 9/10-ske jarbole. Ur.)
JJarb ol i s k rać i m let o m i k os i m kr i ž e m be z
p omi čn i h za putk i
Kada su gornje p rip one z ate g nut e do 20% m om enta k i d anj a
(vidi str. 72), jar bol ć e bit i z aob ljen prem a pram c u
u visini križa, a z a tim s e p o deš a v aju donje pripone do k
se ne postigne ž eljen o s av ija n je. Jar bol i s kr aći m le t om ,
ravni m kri že m s p omič ni m z a putkam a
Dubi na savijanja pod e š av a s e k ao k od jarbola s letom
do vrha. P om ičn e z a p utk e (p ata ra c i) s e ruč no z atež u
dok se podešava s av ijan je jar bo la.
Teško je pon u di ti pr ec i z ne vr i jed nosti savij anja j a rb ol a,
jer o vise u po tpu nos ti o o bli k u gl avnog j edr a, a na ro či t o
o zao bljen ost! pr ed nje g por uba . D akle, te vr ij edno st i su
p ribl ižn e. Kon zu lt ir a jt e j e dr a ra i li gr aditelj a bar ke .
U čv ršćivanj e j a rbol a os lonjeno g n a kobil i c u
Dok jarbo l ra v nam o o k om it o u odnos u na popreč n i
presje k b arke i o dr eđu je mo k olik o ć e biti nagnut po
uzdužnici, u ot v o ru u p alub i (u š k ac i) i u lež iš tu u d nu
barke ne smije bit i nik ak v ih k linov a. Nak on t oga s a v ij am o
l agano ja rbol pom ic an je m pet e prem a k rm i ili
postavljajući u otv o r n a p a lubi s k rm ene s t rane d ebl ji
klin . Po p ot re b i pr im je njuje m o k om binac iju oba
načina .
Kl ino vi on em og u ć av aju pom ic anje jarbola u otv oru
palub e (škaci) . A k o je jar bol drv en, upotrijebit ć e mo
drvene klin ov e da ne b i do š lo do oš teć enja,
a a ko je od a lum in ija, g um e ne k linov e.
Prvo se uvij ek p o s tav lja k rm eni k lin. Zatim priv ez uj em o
uže oko jarbo la n a 5 0 -6 0 c m iz nad palube i pomo ć u
škot no g vinča ( s lik a 1 0 ) pr itež em o jarbol prem a
postavljenom k linu da o lak š am o pos t av ljanje drug og,
pramčanog. U p otr eb a ne k o g p odm az iv ač a (npr. d et er d ž e nt a
za p osu đe ) ola k š at ć e ov u ra dnju.
Jarbol t reba po s ta v it i ta k o da is pod palube bude n agn u t
prema p ramcu k ak o bi s e dob ila rav nom jerna k riv ul ja p o
cijel oj visini. Ku t o d 1 s t upn ja je dov oljan.
Peta jarbola mor a s e na la z iti v iš e prem a k rm i u od no s u n a
lini ju koja , s ma k s ima lno z a teg nut om z aputk om , pr o l az i
od vrha jarbola pr ek o s re d ine otv ora u palubi do r a v ni n e
pete (slika 12 ). U dalje n os t (a ) m ora biti duga ok o 1 5 m m
za svaki meta r v is ine ja rb ola iz m eđu donjeg lež aj a i
otvora u palu bi ( h) . L inija m ak s im alnog s av ijanja o d v r ha
do dna (b) ne s m ije pr ijeć i d uljinu H ili I z a v iš e od 2 % .
Dnevni k p o deš av a nj a
Veo ma je kor is no oz na čit i i z abi l j ež iti obavl j ena
po d eš av an ja. Na t aj na čin i ma manje pogr ešaka , a
d ogo d in e ćem o potr oš it i ma nj e vr emena. P or ed t o g a
mo že se eksper i ment ir at i i dolaz iti do spoz naj a k ako
o dr eđ ena p o de šav a nj a u t ječ u na bar ku, a nećemo
izg ubi ti do b re r e z ul ta te .
70
Maks im aln o sa v ija nj e jar bol a
Jar bo l s le to m d o v rh a
•M ak si malno z a te gnuti z aputku. S avi j anje j ar bo la
m ože dos tići 50 % pr omj er a j ar bola po uz duž ni ci
ba rke, a li nik a d ne smi j e p r ij eći 2% od H
(uku pna visina i z na d pa lube).
Na pom ena : O b ič no s e jar bo l na jedrilic am a z a
krstarenje drž i š t o r av nije , al i uv ijek s e is plat i da b ude
malo savijen.
Jarb o l s k rać i m l e to m i k os i m kr iž em , be z pomi č ni h
zapu tk i
• Z ategn u ti zap utk u i s a vit i j ar bol do 1,5 x D te
ozn ačiti o vu to čk u na st ez a l ici kao maksimum.
Napo m en a : Sa v ijanje ne b i nik ada s m jelo prelaz iti I z a
više od 2% (uda ljeno s t od palu be do hv at iš t a leta).
Jarb o l s kr aći m le to m , r av ni m kr iž e m i pomični m
zapu tkam a
• Z ate gnu ti po mi č nu z aput ku d o maksimuma.
Savijanje od 1,5 xD je u red u, a li ne smij e ni kada
pr ijeći 2% od i.
Naravn o , v rijednos t i koj e sm o ponudil i s u opć e ni t e
i mo žd a n e od g ova r a j u va š o j jedr il i ci !
Teško je davati pr ec iz ne v rije dno s t i s av ijanja jarbola ,
budući d a je to uv je t ov an o ob lik om glav nog jedra i o s ta le
opreme . Bo lje je k on z u ltir ati p rojek t ant a bark e, jedrar a i l i
nekog d rugog stru č n jak a.
Ponekad i udruge v la s n ik a t e k las e ras polaž u
informacijama . Tip ič n a s na s t jedr i l i c a s kr aći m le t o m
Ti pična sna st jed r ilic a s k ra ć im l et om i rav nim k riž em
podrazumije va ko r iš ten je po m ič nih z aputk i radi uč v ršć e n ja .
Donj e pomičn e za pu t k e, k o je s e upotrebljav aju najv iš e
na regat nim jedrilic a ma , s lu ž e z a s av ijanje
jarbol a u nje go vo m s re dnje m i d onjem dijelu.
Pom ične za pu tke im aju is tu u logu k ao obič na z aputk a
kod j ed rilica s leto m d o v r ha ja rbola.
Zatezanjem po mič nih z a put k i s manjuje s e otk lon leta i
savijanjem jarbola p ljo š ti s e glav no jedro.
Obi čna zaputka na ba rk a m a s niž im letom
im a prije svega si gur no s n u u lo gu u s luč aju oš teć enja
snasti tije kom kru ž enja (p ojlab a nde).
Ova vrst a s n a s t i je v e o m a j e d n o s t a v n a i r a s p r o s t r a njena . P o m i č n e z a p u t k e s u n e p o t r e b n e z b o g križ a
n a g n u t o g k a k r m i . Kad a s u g o r n j e p r i p o n e z a t e g n u t e ,
p r e k o križa g u r a j u j a r b o l p r e m a p r a m c u i savijaju g a
uzdužno . Donj e p r i p o n e k o n t r o l i r a j u s a v i j a n j e u donje m
dijel u j a r b o l a i služe ka o b o č n i o s l o n a c j a r b o l a .
Št o ih se više zateže, t o se j a r b o l više r a v n a . Da b i se
z a t e g n u l o leto , zatežu s e g o r n j e p r i p o n e .
Z a t e z a n j e m g o r n j i h p r i p o n a h v a t i š t e let a s e udaljav a
o d g l a v n o g j e d r a i p o v e ć a v a se z a t e g n u t o s t s a m o g leta . Rezultat t o g a j e s u s t a v p r e t h o d n o g zatezanj a gor nji h i donji h p r i p o n a t e leta . Iz t o g razlog a p o m i č n e su
zaputk e n e p o t r e b n e , a u o b i č a j e n a k r m e n a z a p u t k a ,
ak o p o s t o j i , služi s a v i j a n j u j a r b o l a u cjelin i t e ka o os lona c ko d j e d r e n j a s v j e t r o m p o k r m i i r a v n o u k r m u .
S takvo m snasti , međutim , tešk o je kontrolirat i nape t o s t let a p o v j e t r u p r o m j e n l j i v e s n a g e . Kad a v j e t a r p o 72
j a č a v a , let o p o p u š t a i savija se , p o g o r š a v a j u ć i plovidb u u o r c u .
Da b i se t o k o m p e n z i r a l o , p o t r e b n o je gornj e p r i p o n e z a t e g n u t i
jač e u odnos u na drug e vrst e snasti . Početn a zategnutos t
t r e b a i m bit i n a 2 0 % o d m o m e n t a k i d a n j a .
(Vidi str . 21 s n a p o m e n a m a o jedrenj u u o r c u . )
Iz gore navedenih razloga, fino podešavanje
ove vrste snasti teže je nego u drugim slučajevima.
To je jednostavna i rasprostranjena oprema, idealna za male
jedrilice, ali manje primjerena za plovila
duža od
stopa.
35
P od eša va nj a po d j e dr i m a
Pr ipr em a
Jarbol mora bit i bo č n o c e n tr ira n, im at i prav ilan na g ib
i savi janje, s p r av ilno z ate g nut im gornjim priponam a .
• U p očetku, do nje pr i pone se z atež u r učno.
Nap ome na: U slu ča j u da ima mo dvostr uke
do nje p ri pone, r a z lik a u nj ihovoj z ategnutos t i
izaziva savi jan je jar bol a: pr amca ne pr i pone
mo raju b iti z at egnut ije u odnosu na kr mene,
koje je b o lj e d r ž at i popuš te ne, a tek
po tom ih po de šav a ti , t ij e kom pl ovidbe.
• Z ategn u ti r uč no sr ed nje pr i pone, ako postoj e,
na na či n d a budu v i še z a te gnute u odnosu na
do n je pr ip one i man je u odnosu na gor nj e.
•Z ate gnu ti z ap ut ku d o 2 / 3 m aksi malne z ategn u t o s t i.
• P rije p ode šav a nj a u p lo vi dbi bl okir ati pr i vr e m en o
stezal ic e i z ol ir - tr a kom.
Sl jed eća p ode š a v anja ra dim o po v jetru k oji nagi nj e
barku izm eđ u 2 0 -2 5°, ali p rije nego š t o s e
more uzbu rk a !
• P ro vj er iti z at eg nut os t gor nj i h pr i pona pr omat r an j e m
on e na s tr ani z a vje tr i ne . T r eba j e z atez ati r učn o;
n e smi je bi ti popuš te na ( vidi si. 16).
• N ak on tog a z at egnut i d onje pr i pone, na nači n d a s e
jar bo l n ig d je ne s avi j a b očn o.
• Ako ba rka i ma d vo st r uke donj e pr i pone, potr eb no
ih je po d es it i t ak o da se već odr eđena savinu t o s t
jar bol a ne mi jen ja , uz i s tovr emeno odr ž avan je
o kom ito g boč nog pol ož a ja. P r amčane donj e
p ripo n e pov eća v aju s a vij anje i mor ale bi b i t i
za teg nuti j e u odnos u na kr mene.
V ažn a ulo ga k rmen ih d onji h pr i pona j e
da o gr anič a vaj u pr e tj er ano savij anje j ar b ol a p o d
jakim v jet r om i s toga bi tr ebal e bi ti l aba v e ka d a
je b rod v e z an.
• Sred nje p ri pone , a k o ih i ma, tr eba podesi ti n a ko n
d on jih.
Pr ovjer a zat eg nut os t i gor nj i h pr i pon a P retpo s t a v lj a
se da su g orn je pr ipo n e je d nak o m jerno z ategnut e na
obje strane. Pr ov jer iti z a teg n utos t one na z av jet r i ns k o j
stran i. Sada b i je t re b alo ru č n o z ategnut i da s e ne n ji š e.
A ko je previše pop u š ten a , z a t egnut i s t ez alic e z a na j v i š e
1-2 okreta. Na k on t oga ok r enu t i i z ategnut i s t ez a l i c u na
drugo j st rani br oda (o k re nut o j s ada u z av jet rinu)
u jed na koj mje r i. P o nav lja t i po s t upak s v e dok nist e
zadovoljni.
Gor nj a pr ip on a n a z a vje tr i ns ko j str an i n e smi j e b i t i
po tpu n o pop u š te na , ve ć z a te gnut a tak o d a s e vi še n e
savij a n i z vj eta r .
Napo m en a : Sa da k a da s u go rn je pripone podeš en e ,
post avit i rasc jep k e i o m ot a ti ih iz olir-trak om .
Bočno ravnanje jarbola Stanite pod jedro na privjetrinskoj
strani i pogledajte duž utora (grativa) prednjega poruba.
Promatrajući dio između deblenjaka i vrha jarbola provjerite
da ne ma bočnog savijanja. Ako ima, potrebno je podesiti
donje i možda srednje pripone kako je objašnjeno na
sljedećim stranicama
74
. Daljnja podešavanja Ako barka nakon izvršenih podešavanja
previše zanosi u orcu, savijanje jarbola može se smanjiti
zatezanjem leta. Na jedrilicama s letom do vrha jarbola
potrebno je prema procjeni popustiti zaputku, čime će se
pomaknuti i točka maksimalnog zatezanja krmenog štraja.
Potrebno je provjeravati snast svako toliko, jer s vremenom
popušta. Potpuno novu snast treba provjeriti nakon nekoliko
sati plovidbe zbog općenito jačeg istezanja materijala u
početku korištenja. S podešavanjem jarbola i jarbolne opute
može se u bilo koje doba početi od nule, odnosno od
podešavanja koja se rade na vezu. Tada treba popustiti sva
leta, zaputke i pripone, izvući klinove i ponoviti cijeli postupak
opisan od slike 2 nadalje.
Napomena: Uvijek podešavati pripone u zavjetrini, dok nisu opterećene. Kada se želi podesiti privjetrinska pripona,
potrebno je napraviti manovru i nekoliko puta okrenuti stezalicu. Nakon toga slijedi ponovo okret u vjetar da bi se
provjerio rezultat.
Podešavanje donjih pripona Prije nego što krenemo podešavati
donje pripone, potrebno ih je znatno popustiti. U plovidbi
privjetrinska će pripona uvijek biti opterećena. Popuštanjem
privjetrinske pripone srednji se dio jarbola savija u zavjetrinu.
Ako je zategnemo, srednji dio jarbola vraća se u privjetrinu.
Moramo tako namjestiti oputu da jarbol može držati lateralnu
stabilnost i uz naginjanje od 20-25°.
Na vezu, ispravno podešene donje pripone trebale bi biti puno
popuštenije od gornjih. Dvostruke donje pripone Kada snast
ima dvostruke donje pripone, one trebaju biti međusobno
podešene na način da se savijenost jarbola ne mijenja, kao što
je objašnjeno na str. 73. Postupak je jednak onome s
jednostrukim priponama, jedino je prije okretanja i provjere
jarbola potrebno zategnuti obje zavjetrinske donje pripone.
Pramčane donje pripone moraju biti zategnutije od krmenih.
Zategnuti za jedan okret stezalicu zavjetrinske donje pripone i zatim kružiti radi provjere je li jarbol ravan. Ponavljati postupak
sve dok jarbol ne postavimo u okomicu po laterali.
75
Snast s više križeva Neki stručnjaci tvrde da se nakon podešavanja gornjihpripona nastavlja s donjima, a zatim se prelazi na
srednje, drugi pak da je bolje krenuti odozgo i ići redom dolje, a najčešće se s podešavanjem ide od donjih prema gornjima.
U svakom slučaju pametno razmišljanje olakšava ispravno podešavanje jarbola. Kod jedrilice na lijevoj strani slike vidljivo je
da je privjetrinska donja pripona previše popuštena i da je treba zategnuti. Kod jedrilice desno, privjetrinska donja pripona je
previše zategnuta; da se jarbol izravna, treba je popustiti. Kao što smo već naveli, potrebno je podešavati uvijek zavjetrinske
pripone i svaki put najviše za okret ili dva. Nakon toga se ide u kruženje da bi se provjerilo što se postiglo. Nemojte nikada
podešavati stezalicu u privjetrini, jer bi se vrlo lako mogao oštetiti navoj.
Kojim god da se redom pripone podešavaju, odozgo do•lje ili obratno, jednom kad to učinimo ne treba više dirati gornje
pripone, inače moramo ponoviti cijeli proces po•dešavanja snasti. Ovo vrijedi bez obzira na broj križeva.
76
Na ovim slikama je očito da je gornji dio jarbola savijen, dok je donji dio ravan. Da bi se jarbol izravnao, potrebno je
podesiti
srednje pripone (intermedije). Kod jedrilice na lijevoj strani slike gornji se dio jarbola savija u zavjetrinu.
Privjetrinska srednja pripona je previše popuštena. Treba je postepeno zategnuti da se jarbol izravna. Kod jedrilice desno,
privjetrinska srednja pripona je previše zategnuta i povlači gornji dio jarbola u vjetar. Takvo stanje može nas zavesti na
pomisao da se gornji dio jarbola savija u zavjetrinu zbog toga što su, tobože, gornje pripone popuštene.
Budući da su gornje pripone već podešene i provjerene, očito je da je problem negdje drugdje. Dakle, potrebno je
popuštati
srednju priponu na privjetrinskoj strani dok se jarbol ne izravna.
Za neke srednje pripone mjesto podešavanja nalazi se na palubi; to su takozvane kontinuirane pripone (V1 i V2). Postoji i
vrsta
koja se zateže po dijagonali od kraja donjeg do sredine gornjeg križa (D1 i D2). Nazivaju se diskontinuiranima, a točka
podešavanja im je na donjem križu (A).
77
Kak o natrimat i jarbo l
Jedrilic e s leto m do vrha jarbol a
1 . Ručn o zatezanj e g o r n j i h p r i p o n a rad i
ravnanj a j a r b o l a
(64 )
2. P o d e š a v a n j e n a g i b a j a r b o l a l e t o m i z a p u t k o m
(65 )
3 . Zatezanj e g o r n j i h p r i p o n a d o 15 % o d m o m e n t a
kidanj a
(68 )
4. Podešavanj e savijenost i jarbol a
(69 )
5 . P o d e š a v a n j e g r a n i c e savijanj a j a r b o l a
(71 )
6. P r o v j e r a / p o d e š a v a n j e g o r n j i h p r i p o n a u p l o v i d b i (73 )
7. B o č n o r a v n a n j e j a r b o l a u p l o v i d b i
(74-77 )
Napomena : Takva s n a s t im a d o n j e p r i p o n e p r e m a
p r a m c u ili m a l o let o ( b a b y - s t a y ) .
Jedrilic e s kraći m leto m I ( s pomični m z a p u t k a m a )
1 . Okomit o r a v n a n j e j a r b o l a r u č n i m z a t e z a n j e m
gornji h pripon a
(64 )
2. Podešavanj e nagib a jarbol a leto m i pomični m
zaputkam a
(65 )
3 . Zatezanj e g o r n j i h p r i p o n a d o 15 % o d m o m e n t a
kidanj a
(68 )
4. P o d e š a v a n j e savijanj a j a r b o l a
(69 )
5. Podešavanj e granic a savijanja jarbol a
(71 )
6. P r o v j e r a / p o d e š a v a n j e g o r n j i h p r i p o n a u p l o v i d b i (73 )
7. B o č n o r a v n a n j e j a r b o l a u p l o v i d b i
(74-77 )
Jedrilic e s kraći m leto m II ( s delt a križem , be z pomični h
zaputki )
1 . Okomit o r a v n a n j e j a r b o l a r u č n i m z a t e z a n j e m
gornji h pripon a
(64 )
2. P o d e š a v a n j e n a g i b a j a r b o l a s l e t o m i z a p u t k o m
(65 )
3 . Zatezanj e g o r n j i h p r i p o n a d o 15 % o d m o m e n t a
kidanj a
(68 )
4 . P o d e š a v a n j e savijanj a j a r b o l a
(69 )
5 . P o d e š a v a n j e g r a n i c e savijanj a j a r b o l a
(71 )
6. P r o v j e r a / p o d e š a v a n j e g o r n j i h p r i p o n a u p l o v i d b i (73 )
7. B o č n o r a v n a n j e j a r b o l a u p l o v i d b i
(74-77 )
Brojev i n a i l u s t r a c i j i o z n a č a v a j u p o j e d i n e r a d n j e koj e
t r e b a obavit i i njiho v r e d o s l i j e d , a brojev i u z a g r a d a m a s
d e s n e s t r a n e t e k s t a u p u ć u j u na s t r a n i c e u knjizi.
78
Nešt o o stez ali c am a
Uvijek je dobro pos t a v iti s t e z alic e s des nim nav oje m
niže. Zn at ćete u k oje m p ra v c u ih t reb a ok ret ati da b i
ste za te gn ul i ili p o pus t ili z apu t k e i pripone č im s e s j et i t e
najo bičn ije ma tic e k o ju t re b a s t is nut i na palubi.
Klinove (pe rane ) t re b a m on t irati i os igurat i os igu r ač i ma
(slika 2 3). Rasc j epk e s e ta kođe r k oris te z a blok i r a nj e
stezalica n ako n k o n ač no g po deš av anja. P otom
ih treba om ota ti iz o lir-t ra k o m ili nek im pok riv ač em . N a
taj način se one m og u ć av a z a plitanje glav nog jedra i
gen ove u klino v e i o s ig ur ač e.
Postoje i druga jed n os ta v n a s reds t v a z a blok iranje
koja se mo gu k o ris t iti u m jes t o k linov a i k ojim a je
jedno sta vnije o s lob o diti/ b lok irat i s t ez alic e
kod podešavan ja .
Obl ikovno su p r ilago đ eni s t ez alic i i onem oguć av aj u
zaplita nje jedra , u ž adi i odje ć e.
Bočno učvršćenje jarbola Po jakom vjetru na jedrilicama
s letom do vrha jarbo•la jarbol se savija niz vjetar i
smanjuje se kut između jarbola i gornje pripone, čime se
povećava njezina za•tegnutost. Nakon stanovite granice
pripona može is•kočiti iz hvatišta ili razbiti križ, a onda
slijedi lomljenje jarbola. To je glavni razlog zbog kojeg je
potrebno is•pravno zategnuti gornje pripone. Kao što
smo već naveli, kada se vrh jarbola savija niz vjetar,
zategnutost leta se smanjuje, a s pojačava•njem vjetra
zatezanje zaputke dodatno savija vrh jar•bola, što znači
da se otklon leta i trbuh genove pove•ćavaju baš u
trenutku kada je treba prazniti. Međutim, kod dijeljene
snasti, kada se glava jarbola savije u zavjetrinu, kut
između gornjih pripona i jarbo•la mijenjat će se malo.
Naprotiv, pod udarom vjetra vrh jarbola djeluje kao neka
vrsta amortizera. Kad se savije u zavjetrinu, gurne
srednji dio jarbola u privje•trinu, izravnavajući glavno
jedro i otvarajući stražnji porub.
Slika prikazuje na pojednostavljen način međusobno djelovanje gornjih pripona i vrha jarbola. U ovom slučaju gornje
pripone
su prethodno zategnute na 150 kg. Vjetar djeluje bočno na jedrima silom od 200 kg.
Bez prethodnog zatezanja privjeatrinska bi pripona dobila cijelo opterećenje, dok bi zavjetrinska bila potpuno bez
opterećenja.
No, kada se vrh jarbola bočno savija, a pripona u zavjetrini je prethodno zategnuta na silu od 150 kg, ta se pripona skraćuje
u istoj mjeri u kojoj se privjetrinska proteže. Zategnutost pripone u privjetrini će se povećavati u jednakoj mjeri u kojoj se
rasterećuje ona niz vjetar, odnos no 100 kg. Zahvaljujući prethodnom zatezanju, kretanje vrha jarbola se smanjuje za
polovicu.
Zategnutost pripone u vjetar jednaka je prethodnom zatezanju plus pola snage vjetra, dakle 150 kg + 100 kg = 250 kg.
Zategnutost zavjetrinske pripone jednaka je prethodnom zatezanju minus pola snage vjetra, dakle 150 kg -100 kg = 50 kg.
Ako snaga vjetra naraste do 300 kg (3), zategnutost pripone niz vjetar se spušta na 0 kg.
Kompletna snaga prethodnog zatezanja je iskorištena, ali vrh jarbola se pomaknuo niz vjetar za polovicu u odnosu na isti
sustav,
ali bez prethodnog zatezanja. Kada snaga vjetra dodatno naraste, npr. na 350 kg (4) pripona u privjetrini podnosi dodatno
opterećenje od 50 kg i njena zategnutost raste sa 300 na 350 kg, dok istovremeno pripona u zavjetrini ostaje prazna.
Takva situacija uzrokuje dvostruko pomicanje vrha jarbola niz vjetar u odnosu na jednak sistem prethodnog zatezanja
od barem 175 kg. Slijedom toga 175 - 350/2 = 0. Iz tih razloga veoma je važno da prethodna zategnutost gornjih pripona
bude
takva da se zategnutost pripone u zavjetrini spusti na nulu samo tada kada je snaga vjetra ekstremna.
Prethodna zategnutost djeluje kao amortizer kod vjetra promjenljive snage i povećeva nadzor nad oscilacijama vrha jarbola.
80
lndeks
Letvlca na jedru
Aerodinamika
5
Metaln1 prsten za kracenJe
40
32, 47,53
Nategac osnov1ce gl. Jedra
12, 13, 35, 37
Barber
Bermudska snast
64
Brae
47, 48, 57-60
Brzina plovila
6, 7
Cunntngham
28
19, 35 . 64, 71 -72
OIJeljena snast (frakCIJSka snast)
23-24
DrianJe kursa korm1lom
Oubtna Jedra
10, 13, 16, 19, 27, 33, 38-39, 51
11, 17-20, 32
Flok, man1e prednJe 1edro
44-62
Genaker
11, 17-20, 32
Genova
9, 12, 13, 22-41, 54
Glavno jedro
Gorn1e pnpone (knzne
pnpone/sartiJe)
64, 67-68, 72-80
11
GornJI rogaiJ
6. 14, 26, 33
Gubljenje snage u Jedru
70
Gumen1 prsten (za Jarbol)
H1drodmam1ck1 otpor
22. 24
H1drodinam1cki uzgon
5
47. 60
Hvataljka (zadrzac) na tangunu
Nenam]erno kruienJe
55
OdbiJBnJe VJetra od gl. )edra u genovu
15
Osnov1ca. baza Jedra
Khzac skote
13, 17-18, 29, 32, 34
Klobucnica, podigac/gmdac tanguna
Kolo kormlla
47, 54
34
5, 6, 22 24
Komponenta zanosen]a
28
Kormllom ISpraviJall kurs
56
KracenJe Jedra
40
65, 78
Kruz1t1
9, 47, 57-59
Kut u VJetar
6-9
Lateralni otpor, otpor zanosenJu
Leto
13, 20. 36
13, 28. 37
Pod1gac gl Jedra
48-49, 53, 60
23, 41
PolozaJ korm1la za otpadanJe
PoloiaJ kormlla za pnhvacan1e
1takvo korm1laren]e
PolozaJ trbuha (na )edru)
23-24. 41
10, 16, 20, 27, 28, 52
19, 71
Pomicne zaputke (patarac1)
5, 22. 24
Ponv
6, 30
Povratn1 VJetar
Prav1 VJetar
69
11 , 17-20, 32
11, 14, 20
11
Predn11 porub glavnog Jedra
11 , 61
PrednJi rogal1 1edra
Preklapan1e genove 1gl. Jedra,
ukanal" medu njlma
15, 16,35
Prethodno saVIJanJe Jarbola
Pnpona (sartiJB)
69
64, 67-68. 72- 80
Pnteg tanguna
47, 49, 57
Priv1dn1 V)etar
6·9
Pnvjetnnskl rogaiJ
Konop za natezanJe osnov1ce gl 1edra na
strainJem porubu
KnviJenJe ]arbola
13, 20, 28, 36-37
Podigac sptnakera
Precka, predn1e 1edro
8, 9, 32-33, 41, 53, 56
70
Pod1gac genove
PrednJI porub
Jedren1e u krmu/s VJetrom
po krm1
9
Peta Jarbola
Pod1gac (gtndac)
47
36. 46
8, 9, 11
Otpadatl, pojati
lzbac1vac (diO tanguna)
Jedrenina
11, 37
Ostro u VJetar, astra orca. pnhvacat1
22
16, 35, 69, 72, 79
47,55, 56
Nenam]erno otpadanJe/poJanJe
lst1snma
Jarbolni kriz
26
22 24
12, 19, 65-66, 71 , 72, 78
Profil 1edra
47
10, 11 17, 26, 29, 33
Protok stru1e zraka 12m. genove ' gl. Jedra
RasC)epka
30
73, 79
Ravno u krmu
9, 53, 56
RazdvaJanJe struJe zraka pnje
dolaska na jedro
6. 18, 26
Razmak. opustenost leta
Rogal!
19, 66, 68, 71, 72
11, 47
83
34
Rudo kormila
Savl]enost jarbola
27, 37, 69-72, 78
Sigurnosni prsten
73, 79
Sk1dan1e jedra
60,61
8-9
Smjerov1 Jedrenja
63-81
Snast
19, 35, 64-80
Snast s letom do vrha Jarbola
45-62
Spinaker
Stab1htet u ]edren]u ravno n1z vjetar
53
Stabilnost
22
Strain11 porub (ventam)
11, 17, 25, 26, 30-31, 33
Skota
12-13, 18, 29, 35,48-51
Skota gl. jedra
12-13,29
Skot1ca (skotma) genove
13, 18,35
Skot1ca spmakera
Tangun
9, 47-62
Teiiste jedriiJa
22-24
Trbuh na Jedru
10, 16, 20, 27, 28, 52
Ucvrscivan]e jarbola
70
Upadni kut v]etra
10
Valjanje plovila
Vang (pnteg deblenjaka/buma)
55, 56
12, 13, 25, 33
Vmc, motovllo
12, 48
Vodilica skate
13, 17-18,32,34, 47
Vrh Jedra
Za driac deblenjaka
Zaputka (krmeni straj)
Zateg strain]eg poruba (ma]ola)
Zavjetnna
84
47-55, 57-60
11
47, 55
12, 13, 19, 35, 41 , 66
31
5, 22, 47

bossin-upustvo za montazu jarbola

UDARNIKE STRIJELJAJU – IZABRANE PJESME

Dva putopisa u Republici 1/2012

klimatologija

Cvatnja, Skučenost, Tmine

Razgovor s publicistom Ivicom Košakom o AMAC

N edjeljniliturgijskili sti ć ŽUPA SVETOG ROKA

Preuzmi (pdf - 1.75MB )

Knjiga u cijelosti

Oktiski Glas Br1 - Juli 2009