pdf

Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale
Jerolima Mičelovića Michielija
UDK 343.255
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol.
18, broj 1/2011, str. 255-275.
343.1(497.5)(091)
34-05 Mičelović-Michieli, J.
Primljeno 5. srpnja 2011.
Pregledni znanstveni rad
Dr. sc. Željko Radić∗
Ivan Vukušić, dipl. iur.∗∗
SUDSKA TORTURA
U DJELU PRATICA CRIMINALE
JEROLIMA MIČELOVIĆA MICHIELIJA
Autori raščlanjuju pojam sudske torture u djelu Pratica criminale
pei cancelieri hrvatskog pravnika iz XVII. stoljeća Jerolima Mičelovića
Michielija, koji je u tom djelu spojio poznavanje doktrine s bogatim
iskustvom stečenim kao kancelar – pomoćni službenik s važnim zadatcima u kazenopravnoj praksi u mnogim mjestima mletačkog sustava
vladanja. Mičelovićeva impostacija sudske torture na tragu je općih
tendencija u razvoju te ustanove kroz koju se prelamaju sve suprotnosti
inkvizitornog kaznenog postupka Starog režima. Premda je predviđena
samo kao supsidijarna istražna metoda za kojom se poseže samo u nedostatku punog zakonskog dokaza, sudska je tortura u praksi figurirala kao redovita istražna metoda. Srednjovjekovna doktrina, kao glavni
izvor pravnih pravila o sudskoj torturi, uvjetovala je njezinu primjenu
nizom strogih pretpostavki i ograničenja. No, potreba povećane kaznene represije poslije je dovela do nekih odstupanja od tradicionalne
procesne sheme (ordo in procedendi). U tom smislu i tortura je dobila
ponešto izmijenjeno mjesto, premda je u svojim osnovnim aspektima i
dalje ostala na snazi.
1. UVOD
Iako je tortura bila poznata i ranijim epohama pravnog razvitka,1 izvanredan je procvat doživjela u kaznenom postupku kontinentalne Europe od XIII.
do XVIII. stoljeća, postavši zahvaljujući neponovljivom spletu okolnosti bitnim strukturalnim elementom tzv. inkvizitornog kaznenog postupka. Stoga ju
∗
Dr. sc. Željko Radić, izvanredni profesor Pravnog fakulteta Sveučilišta u Splitu
Ivan Vukušić, dipl. iur., znanstveni novak Pravnog fakulteta Sveučilišta u Splitu
1
Podrobnije u klasičnoj i još uvijek nenadmašenoj sintezi: P. Fiorelli, La tortura giudiziaria nel diritto comune, I., Milano, 1953., str. 11. i dalje. Usp. i L. Pansolli, voce Tortura,
Novissimo digesto italiano, vol. XIX., Torino, 1973., str. 424.-425.
∗∗
255
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
je tek počevši od tog vremena smisleno zvati sudskom torturom.2 Razlozi njezina prihvaćanja u kaznenom suđenju višestruki su. Najprije, ona je omogućila
popunjavanje one praznine koju je na prijelomu XII. i XIII. st. prouzročilo odbacivanje dotrajalog arsenala ritualnih i iracionalnih dokaza, karakterističnih
za rano srednjovjekovlje.3 Umjesto očišćujuće prisege (tzv. purgatio canonica), božjih sudova i sudskog dvoboja (tzv. purgationes vulgares), usvojene
su racionalne dokazne metode usmjerene na utvrđivanje činjenica,4 a takva je
unatoč svemu bila i sudska tortura.5 Tom uspjehu torture nedvojbeno je pridonijela i okolnost što je bila zasvjedočena rimskim vrelima (osobito D. XLVIII. 18. i C. IX. 41.), koja u to vrijeme bijahu normom i uzorom pravničkom
mišljenju, premda joj je u rimskom pravu pripadalo posve marginalno mjesto.6
Međutim, afirmacija sudske torture ipak se ne može objasniti samo potrebom
za racionalizacijom dokaznog sustava, odnosno modernizacijom potaknutom
oživljavanjem rimskih pravnih koncepcija.7 Zapravo, zamjena srednjovjekovnog dokaznog formalizma racionalizmom i sama je bila tek jedan aspekt
epohalnih promjena u shvaćanju kriminaliteta i strategija njegova suzbijanja
u XII. i osobito XIII. stoljeću. Zaokret od razumijevanja kaznenog djela kao
povrede privatne sfere oštećenika prema shvaćanju o javnom značaju delikata8 doveo je do progresivne zamjene prethodnog akuzatornog postupka novim
inkvizitornim, u okviru kojega je i sudska tortura dobila istaknuto mjesto.
Unatoč u novije vrijeme nerijetko isticanoj relativnosti opreke između
akuzatorija i inkvizitorija9, postoji posve jasna tipološka razlika među njima.10 Tako su u akuzatornom postupku procesna inicijativa i teret dokazivanja
2
P. Fiorelli, nav. dj., I., str. 4.
F. Cordero, Procedura penale, Milano, 1995., str. 17. i dalje.
4
F. Cordero, Procedura penale, str. 18.
5
“Racionalna misao” – piše već citirani talijanski procesualist F. Cordero – “rugala se tim
dokaznim metodama koje su neka vrsta igrokaza u kojemu nije bitna činjenična podloga slučaja, već samo ono što se događa na pozornici pred očima sudca. Drugim riječima, okrivljeniku
je za ishođenje povoljne presude bilo dovoljno dobro izvjesni zadani performans. (F. Cordero,
nav. djelo, str. 17.-18.).
6
Fiorelli, nav. djelo, I., str. 16.-52.; Pansolli, nav. dj., str. 425.
7
Tako Sbriccoli, Tormentum idest torquere mentem. Processo inqusisitorio e interrogatorio
per tortura nell’Italia ocmunale, u: J. C. Maire Vigueur, A. Paravicini Bagliani (a cura di), La parola all’accusato, Palermo, 1991., str. 20.; P. Marchetti, Testis contra se, Milano, 1994., str. 76.
8
Ideju da kazneno djelo predstavlja povredu javnih interesa prvi je formulirao A. Gandinus: “Omnis deliquens offendit rem pubblicam civitatis.” Nav, prema: A. Padoa-Schioppa, Storia del diritto in Europa, Bologna, 2007., str. 141. Fenomen izrastanja javnog kaznenog prava
sustavno je u više radova obradio i M. Sbriccoli. Usp. npr. Giustizia criminale, u: M. Fioravanti
(a cura di), Lo stato moderno in Europa, Roma-Bari, 2002., str. 164.-182.
9
Najpregnantnije u: M. Damaška, Lica pravosuđa i državna vlast, Zagreb, 2008., str. 3.-6.
10
Za opravdanost dihotomije akuzatorni postupak – inkvizitorni postupak usp. F. Cordero,
“Stilus Curiae” (Analisi della sentenza penale), u: La sentenza in Europa. Metodo, tecnica e
3
256
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
u rukama stranaka, dok je sudac tek nepristrani arbitar super partes. Tome
tipu postupka kongenijalna su i načela neposrednosti, usmenosti i javnosti.11
S druge strane, u inkvizitornom postupku sud obavlja glavne procesne radnje: pokreće postupak na vlastitu inicijativu (ex officio suo) te se brine o pribavljanju dokaza, čime se dokida načelna razlika između tužitelja i sudca.12
Usto, inkvizitornom su postupku svojstvena načela tajnosti i pismenosti.13
Inkvizitorni postupak početno se prakticirao pred crkvenim sudovima u
obliku koji su mu dali kanonisti i papinsko zakonodavstvo.14 Najkasnije do
kraja XIII. stoljeća preuzet je u praksu talijanskih i južnofrancuskih gradskih
komuna, a u sljedećim stoljećima proširio se na znatan dio kontinentalne Europe, potiskujući dotada vladajući akuzatorni postupak, koji doktrina općeg
prava unatoč svemu i dalje smatra glavnim, odnosno redovitim oblikom kaznenog postupka.15 U XVI. st. inkvizitorij se učvrstio kao dominantni procesni
model, dobivši u mnogim europskim zemljama i zakondavnu sankciju,16 dok
je akuzatorij postao tek povijesna reminiscencija.17
Dok je u akuzaturnom postupku naglasak na zaštiti privatnih interesa, koja
u krajnjoj liniji ovisi o dispoziciji stranaka, u inkvizitornom postupku dolazi
do izražaja javni interes u kažnjavanju kaznenih djela. Inkvizitorni postupak
omogućuje represivni automatizam koji ne ovisi o privatnoj inicijativi stranke.
Naime, sudac koji je na bilo koji način došao do spoznaje o nekom kaznenom
djelu ima pravo i dužnost samoinicijativno pokrenuti postupak, prikupiti dokaze o krivnji okrivljenika18 i osuditi ga. Uzimajući u obzir da je ista osoba mogla biti inicijator postupka, odnosno sudac istrage i sudac presude, te
da je teret dokaza prebačen iz ruku privatnih stranaka u ruke javne vlasti, tj.
suda, iznuđeno priznanje okrivljenika najednom se nametnulo kao potencijalno najbrži način utvrđivanja istine, a upravo je utvrđivanje istine (indagatio veritatis) glavna svrha inkvizitornog postupka, njegov etički imperativ i
stile, Padova, 1988., str. 293.; E. Dezza, Accusa e inquisione dal diritto comune ai codici moderni, Introduzione, Milano, 1989., str. III.
11
F. Cordero, Procedura penale, str. 21.
12
Takvu kumulaciju procesnih funkcija istaknuti je talijanski povjesničar kaznenog prava
i postupka M. Sbriccoli označio samo prvim korakom prema konačnom ukidanju pluralizma
procesnih uloga. Naime, postupak prestaje biti actus trium personarum i svodi se na odnos dviju osoba, tj. suda i okrivljenika. M. Sbriccoli, Tormentum idest torquere mentem, str. 23.
13
Dezza, nav. dj., str. 3.-4.
14
G. Alessi, voce Processo penale (diritto intermedio), Novissimo digesto italiano, str.
372.-375.
15
Alessi, nav. dj., str. 375.-377.; ista, Il processo penale. Profilo storico, Roma-Bari, 2009.,
str. 100.-101.
16
Alessi, voce Processo penale (diritto intermedio), Novissimo digesto italiano, 379.
17
Cordero, Procedura penale, str. 18.-24.
18
Etiketa “inkvizitorni postupak” i potječe otuda što sudac sam vodi ispitivanje. Usp. P.
Stein, I fondamenti del diritto europeo, Milano, 1995., str. 46.
257
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
praktični cilj. Stoga se može reći da je tortura, klasično sredstvo za izvlačenje
istine, imanentna logici inkvizitornog postupka. Zato je ona i mogla postati
uobičajena istražna metoda.19
Međutim, tortura ipak nije bila izravno prihvaćena istražna ustanova, nego
tek nusproizvod dokazne koncepcije koja je imanentna inkvizitornom postupku. Ta je koncepcija nazvana teorijom zakonskih dokaza. To je kompleksna tvorevina doktrine općega prava,20 nastala kao protuteža enormnoj koncentraciji ovlasti u rukama inkvizitornog sudca. Da bi se spriječila mogućnost
zloporabe sudačkih ovlasti, prihvaćen je postulat da dokaznu vrijednost svakog
dokaza treba odrediti unaprijed, tako da sudac neće moći suditi na temelju vlastitog uvjerenja, nego na temelju čvrstih kriterija zakonskih (objektivnih) dokaza.21 Strogost te dokazne koncepcije posebno se ogleda u zahtjevu za solarnom jasnoćom dokaza (in criminalibus probatio luce meridiana clarior esse
debet).22 Budući da u inkvizitornom postupku nema rasprave u uobičajenom
smislu riječi,23 prihvatljivi su samo oni dokazi koji su u izravnoj vezi s kaznenim djelom: dokumentarni dokaz, okrivljenikovo priznanje te konsenzualan
iskaz barem dvojice vjerodostojnih svjedoka. Samo su takvi dokazi uživali
punu dokaznu snagu (puni dokazi, probationes plenae), dostatnu za osudu na
propisanu kaznu, dočim su svi drugi dokazi tretirani kao indiciji dostatni za
torturu i bez mogućnosti kumuliranja.
Premda je kontinentalni inkvizitorni postupak s obzirom na način svoga postanka dobio znanstveni naziv rimsko-kanonski postupak,24 taj naziv
nipošto nije bio adekvatan. Rimskom je pravu bila potpuno strana aritmetička
i kvantitativna koncepcija zakonskih dokaza, nedjeljivost indicija i nepotpunih dokaza te nepovjerljivost prema slobodnom sudačkom uvjerenju.25 Stoga
se nameće zaključak da je rimsko-kanonski postupak bio tek okvir u koji su
na artificijelan način integrirani različiti, kadšto i nespojivi elementi koje nije
uvijek bilo lako harmonizirati. Pokazalo se da je to često dovodilo do blokade
i nefunkcionalnosti sustava, pa se nametala potreba za stalnim popravcima i
kompromisnim rješenjima koja su nerijetko imala i paradoksalna učinak.26
19
E. Cortese, Le grandi linee della storia giuridica medievale, Roma, 2008., str. 428., M.
Sbriccoli, Tormentum idest torquere mentem, str. 29.
20
Stoga bi joj možda primjereniji bio naziv objektivna dokazna teorija. Usp. J.-M. Carbasse, Introduction hitorique au droit penal, Paris, 1990., str. 139.
21
Isto, str. 139.-140.
22
Isto, str. 139.; v. Bayer, Kazneno postupovno pravo. Knjiga prva: Poviestni razvoj, Zagreb, 1943., str. 139.
23
P. Stein, nav. dj., str. 46.
24
Alessi, voce Processo penale, str. 375. i dalje.
25
Isto, str. 377.
26
Cijeli je taj kompleks na sustavan način obradila G. Alessi, Prova legale e pena. La crisi
del sistema tra evo medio e moderno, Napoli, 1979.
258
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
S obzirom na izrazitu oskudicu u kaznenim stvarima svih nabrojenih vrsta
punih zakonskih dokaza, kojima su po dokaznoj vrijednosti bili ekvaporirani jednako tako rijetki fenomeni flagrantnosti i notornosti kaznenog djela,27
prijetila je stalna opasnost od pomanjkanja dokaza i posljedično nemogućnosti
sankcinoniranja zločina. U opsesivnom nastojanju da oni ne ostanu nekažnjeni
(ne crimina maneant impunita), izlaz je pronađen u uvrštavanju torture u dokazni sustav.28 Prema tome, opisana ograničenost sustava zakonskih dokaza,
prije negoli naprijed navedeni momenti,29 može se označiti kao glavni razlog
prihvaćanja torture u kazeni postupak. Koegzistencija hipergarantističkog sustava zakonskih dokaza, zamišljenog kao čvrsta brana sudačkoj samovolji, i
torture, tj. ozakonjenog nasilja, samo je jedan od paradoksa koji su obilježili
rimsko-kanonski sustav.30
Tortura je omogućila ne samo saniranje praktičnog defekta dokaznog sustava, tj. insuficijencije dokaza dovoljnih za kaznenu osudu, nego i teoretski
problem nesklada između aktualnog nepovjerenja u indicijarni dokaz i njegova
velikog značenja u rimskom pravu, našavši indicijima novi smisao postojanja.
Naime, tijekom nekoliko sljedećih stoljeća doktrina i praksa promišljale su
indicije gotovo isključivo s motrišta temelja za primjenu torture.31
Inkvizitorni rimsko-kanonski postupak te sustav zakonskih dokaza i tortura kao njegove pertinencije ostat će u primjeni sve do konca Starog režima,
tj. do kraja XVIII. st. uz permanentne zahvate radi njihove funkcionalizacije.
Potreba za tim posebno će se aktualizirati u XVI. stoljeću kada se s jačanjem
moderne države, na jednoj, te porastom kriminaliteta po vrstama i opsegu,
na drugoj strani, javi potreba za mnogo bržom i djelotvornijom kaznenom
represijom.32 Tada će se kao korektivi zakonskim dokazima pojaviti brojne
nove procesne ustanove: tortura s rezervacijom dokaza, posebni privilegirani
dokazi i osobito izvanredne (ektraordinarne) kazne. Sve će se one temeljiti na
djelomičnom oslobađanju sudačke ocjene i slobodnijem arbitriranju indicija.
I premda ima ozbiljnih istraživača koji u tome vide izraz povijesnog prevladavanja torture i zakonskih dokaza kao njezina temelja,33 za većinu te su mjere
tek korekcije koje su samo pomogle njihovu preživljavanju.34
27
Ista, voce Processo penale, str. 375.
Ista, Processo penale. Profilo storico, str. 62.-73.
29
Tj. racionaliziranje dokaznog sustava nadomještanjem iracionalnih dokaza te kongenijalnost torture duhu inkvizitornog postupka.
30
Alessi, voce Processo penale, str. 377.
31
Alessi, Prova legale e pena, str. 63.-64.
32
Ista, voce Processo penale, str. 375. i dalje.
33
Tako osobito J. H. Langbein, Torture and the Law of Proof, Chicago, 1976., str. 104.
34
Allessi, Il processo penale. Profilo storico, str. 104.-108.
28
259
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
Svojevrstan je kuriozitet da je tortura, premda bez sumnje najomraženiji
procesni institut svih vremena, pola tisućljeća bila čimbenik progresivnog
razvoja europskog kaznenog postupka,35 kao i da se čitavo to vrijeme njezina
opstojnost gotovo nije dovodila u pitanje.36 Inzistiralo se na njezinoj pomnoj pravnoj regulaciji, na pretpostavkama, uvjetima i potvrdama, formama i
načinima; kritiziralo se, pa i inkriminiralo prekoračenja granica i zloupotrebe
u njezinoj primjeni, no nitko u klasičnoj kaznenoj doktrini njezinu opstojnost
nije dovodio u pitanje.37
Valja reći da je stoljećima pravno uređenje rimsko-kanonskog postupka
i torture kao njegove emanacije bilo djelo kriminalističke doktrine, čije je
zlatno razdoblje bilo u XVI. st.38 S milanskim senatorom Giulijem Clarom i
rimskim odvjetnikom Prosperom Farinazzijem završava epoha izrazite prevlasti talijanske kriminalistike, nakon čega vodstvo preuzimaju francuski,
nizozemski i njemački kriminalisti.39 Doduše ni u Italiji produkcija tekstova
kriminalističke vrste nije obustavljena, naprotiv po kvantiteti je čak i intenzivirana, premda je bila obilježena pomanjkanjem originalnosti i recikliranjem
dotadašnjih uvida.40 Sve to ne znači da među mnogobrojnim djelima iz toga
vremena, pisanim ne više latinskim, već narodnim, talijanskim idiomom i
podređenim novom praktičnom cilju, instruiranju procesnog personala – što
objašnjava njihov generički naziv pratica criminale – nije bilo vrijednih i
poučnih ostvarenja. Tako je među praktičnim priručnicima venecijanskog
kruga općenito najzapaženija Pratica criminale Lorenza Priorija,41 no pozornost privlači i neobjavljena Pratica criminale pei cancelieri dalmatinskog
pravnika Jerolima Mičelovića Michielija,42 na koju smo u ovom priopćenju i
usredotočili našu pozornost. Prikazat ćemo kako se u njegovu djelu artikulira
fenomen sudske torture.
35
P. Marchetti, nav. dj., str. 225.
P. Martinage, La dottrina penale in Europa nel XVI secolo, u: M. Cavina (a cura di),
Tiberio Deciani 1509-1582. Alle origini del pensiero giuridico moderno, Udine, 2004.
37
Isto, str. 86. Usp. i L. Pansolli, nav. dj., str. 426.
38
R. Martinage, nav. dj., 86.
39
Alessi, Prova legale e pena, str. 120. i dalje.
40
Isto, str. 120.
41
G. Chiodi, C. Povolo (a cura di), L’amministrazione della giustizia penale nella Repubblica di Venezia (secoli XVI-XVIII), I. Lorenzo Priori e la sua Prattica Criminale, Verona,
2004.
42
Usp. A. Cvitanić, Jerolim Mičelović-Michieli, hrvatski pravnik XVII. stoljeća: preporuka
za znanstvenu obradu i vrednovanje njegova djela Pratica criminale pei cancellieri, Hrvatski
ljetopis za kazneno pravo i praksu, Zagreb, vol. 4., broj 2/1997., str. 747.-752.
36
260
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
2. PASIVNI SUBJEKT TORTURE
Pasivni subjekt sudske torture bio je u prvom redu okrivljenik, ali su joj
isto tako mogli biti podvrgnuti i svjedoci, pa i tužitelji.43 Valja odmah naglasiti
da Mičelović u svojoj Pratiki nije obradio pitanje torture tužitelja, dočim o
torturi svjedoka donosi relativno obilne vijesti na koje ćemo se u najvažnijim
crtama osvrnuti prije nego što se usredotočimo na naš glavni predmet, tj. torturu okrivljenika.
Tortura protiv svjedoka u načelu dolazi u obzir u sljedećim slučajevima:
ako je svjedok kolebljiv (quando vacilla), ako bi bio zatečen u laži (quando
si convince di mendacio) te ako bi se se nepozvan od suda sam ponudio za
svjedoka (quando spontaneamente và ad esser esaminato senza esser stato
citato).44 Pozivajući se na autoritet trojice istaknutih kriminalista (P. Farinazzi,
J. Menochio i G. Claro), naš autor navodi i dva slučaja u kojima je stavljanje
svjedoka na muke obvezatno: naime ako poriču da su prisustvovali izvršenju
kaznenog djela, a obavijesti prikupljene u postupku upućuju na suprotno, te
ako priznaju da su prisustvovali izvršenju djela, ali odbiju reći istinu o njemu
ili pokažu nesigurnost u svom iskazu.45
Ako bi se utvrdilo da je svjedok lažno posvjedočio pod prisegom, koja je
nužna potrepština pravovaljanog svjedočanstva,46 ispitivanje takva svjedoka
mora se ponoviti, uz moguću primjenu torture.47 Svjedoka opterećenog sumnjom da skriva istinu (si renderebbe sospetto, che volesse occultar il vero)
treba uhititi i staviti na muke kako bi se iznudila istina (bisognerebbe fermarlo
et anco condurlo alla corda perche confessi la verità).48 Prema svjedocima
uvijek treba primjenjivati blaže oblike torture (à tali testimonij non mai si da
la corda così grave, come à rei),49 a obveza primjene blažeg stupnja torture
(corda leggera) posebno vrijedi za nedorasle svjedoke čiji iskaz nema snagu
punog dokaza, nego vrijedi tek kao indicij (non perche pienamente provi, ma
faccia tal qual inditio).50 Iskaz infamnog svjedoka dobiven bez torture nema
dokaznog učinka (testimonio infame senza tortura non prova).51 Za razliku od
okrivljenika, svjedocima se prije torture ne predočuje procesni spis radi upoz43
Fiorelli, nav. dj., str. 243.-274.; Pansolli, nav. dj. 426.
Mičelović, str. 108. (sva su mjesta iz Mičelovićeva rukopisa citirana prema neobjavljenoj transkripciji prvopotpisanog autora).
45
Mičelović, str. 262.
46
Il più essentiale requisito della sua depositione, è il suo giuramento senza il quale altro
detto di raggione non si presta, ne si deve prestare alcuna fede. (str. 92.).
47
Mičelović, str. 94.
48
Mičelović, str. 94.
49
Mičelović, str. 108.
50
Mičelović, str. 100.
51
Mičelović, str. 108.
44
261
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
navanja s indicijima koji postoje protiv njih.52 No, treba im pružiti mogućnost
prigovora, odnosno iznošenja činjenica koje bi mogle otkloniti potrebu za
njihovim mučenjem.53 Ipak, svjedoka koji prikriva istinu makar je izvjesno da
mu je ona poznata ne treba stavljati na muke ako bi se nakon njegova uhićenja
ishodilo okrivljenikovo priznanje, jer bi u tom slučaju tortura postala bespredmetna.54 Mičelović se osvrće i na slučaj kada svjedok na nagovor neke treće
osobe lažno posvjedoči protiv okrivljenika, bilo prisutnog ili odsutnog, ili pak
i druge svjedoke potakne na lažno svjedočanstvo. Premda naglašava kako na
rješenje tog problema mogu utjecati različite okolnosti, naš pisac načelno pristaje uz mišljenje da takva svjedoka treba privesti i pružiti mu mogućnost
da se opravda. Ako ipak ne bi htio prokazati osobu koja ga je navela na
lažno svjedočanstvo, valja ga podvrgnugti torturi uz uglavak (protesto) da je
isključiva svrha takve torture saznanje poticatelja.55 Toliko o torturi svjedokâ.
Slijedi osvrt na pravne pretpostavke, načine izvršenja i učinke torture okrivljenika, uz napomenu da su se oni mogli podvrgavati torturi ne samo radi
iznuđivanja priznanja vlastite krivnje nego i saznanja mogućih supočinitelja
ili drugih kaznenih djela.
3. PRAVNE PRETPOSTAVKE TORTURE
U uvodu smo naznačili koordinate za određivanje mjesta sudske torture u
kaznenom postupku Starog režima. Premda je ona u teoriji imala tek supsidijarni značaj, u praksi je postala nezaobilaznim elementom kaznene istrage.
Takav ambivalentan stav spram te ustanove izrijekom iskazuje i Mičelović
koji se ne žaca ustvrditi da je “tortura možda najvažnije pomagalo protiv kriminaliteta, barem po mom sudu”,56 no dodaje kako se za njom kao supsidijarnim sredstvom u pravilu poseže tek ako kazneno djelo nije moguće dokazati
drugim putem.57 Iznimno ipak dopušta da se i okrivljenik, kojemu je krivnja
52
Mičelović, str. 108.
Mičelović, str. 109.
54
Mičelović, str. 129.
55
Mičelović, str. 130.
56
(...) una corda, che forse è più importante che habbia instrumento della criminalità,
almeno quanto pare à me (str. 121.); (...) importantissima esser la materia della tortura (str.
304.).
57
(...) deve considerar (...) il giudice, se il delitto possa per altra via provarsi, che per à
tortura, mentra à questa non si viene, se non in sussidio, cioè quando non possono haversi
altre prove (str. 305.). Mà quando si vede, e considera, che il reo nelle cose concernenti il merito del processo potrebbbe forse espurgar gl’inditij contro lui militanti, con mezzo delle sue
diffese, senza esprerimento della corda, o del fuoco, che sono rimedij sussidiarij (podvukli
autori), prima devono intimarsi le medesime (str. 261.).
53
262
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
već dokazana, podvrgne mučenju s ciljem otkrivanja eventualnih supočinitelja
kaznenog djela.58 Istu misao poslije ponavlja u proširenom obliku: “Nema
sumnje da običaj dopušta da se i okrivljenici koji su priznali (zločin) ili im je
krivnja dokazana na drugi način, uključujući i takve kojima je već izrečena
osuda,59 ispituju pa i pod torturom u vezi sa supočitniteljem ili drugim kaznenim djelima”.60
Međutim, odsustvo punog dokaza okrivljenikove odgovornosti, odnosno
nemogućnost utvrđivanja istine na neki drugi zakoniti način, ne podrazumijeva samim time i dopustivost torture. Naš autor piše: “Kad okrivljeniku
kazneno djelo nije u potpunosti dokazano, treba razmotriti postoje li protiv
njega indiciji dostatni za torturu, koje on u svojoj obrani nije otklonio, pa tek
tada donijeti odluku o primjeni toga sredstva. No, prethodno valja ustanoviti je li takva mjera opravdana i zakonita, odnosno je li utvrđeno postojanje
takvog kaznenog djela koje opravdava primjenu torture protiv okrivljenika,
što će reći takvog koje je zaprijećeno kaznom prolijevanja krvi, odnosno tjelesnom kaznom. Ako je djelo zaprijećeno novčanom kaznom ili nekom drugom
sankcijom koja ne izaziva tjelesne patnje, takva se mjera ne smije primijeniti”.61 U ovome su odlomku na lapidaran način naznačene sve bitne pretpostavke za primjenu torture: izvjesnost da je kazneno djelo koje je predmetom istrage zaista i počinjeno, podobnost djela za primjenu torture, vjerojatnost da ga
je počinio upravo taj okrivljenik te okolnost da je on upoznat s indicijima koji
upućuju na njegovu krivnju, odnosno da mu je pružena mogućnost da se od
tih indicija očisti.62 Ukratko ćemo se osvrnuti na svaku od navedenih pretpostavki.
Iako Mičelović iscrpno raščlanjuje modalitete utvrđivanja corporis delicti,
tj. opstojnosti kaznenog djela, koji variraju u skladu s različitim obilježjima
58
(...) provato il delitto per altra via, questa (tj. tortura) si tralassia, eccettuato il caso per
indagar i complici (305.).
59
Za pitanje torture osuđenika usp. Fiorelli, nav. dj., str. 250.; Pansolli, nav. dj., str. 426.
60
Non vi è dubbio, che il costume porta, che il reo, ò sia confesso, ò convinto, ò conndannato, si dimanda, e tormenta sopra i compagni complici, et altri delitti (str. 306.).
61
Quando il delitto non è pienamente provato contro il reo, deve considerarsi, se contro di
lui siano l’inditii sufficienti à tortura, la quale colle diffese sue non fosse stata tuolta, ò divertita, et in quel caso il Giudice delibera di capitar à questo esperimento.
Prima però di passar al medesimo deve avertire, se tal suo passaggio sia giusto, e leggitimo, cioè se consta de delitto, se questo sia tale, che per il medesimo habbi da sottoporsi il reo
alla corda, che vuol dire, che per quello s’ingerisca la pena di sangue, ò corporale, perche dove
non s’ingerisse, se non pena pecuniaria, ò altra non afflitiva di corpo, non si deve essercitar
questa funtione, mà dove viene imposta pena corporale, si procede indistintamente à questo
rimedio... (str. 305.). Slično i Priori, Pratica criminale secondo il rito delle leggi della Serenissima Repubblica di Venezia, Venetia, 1678., str. 100.
62
O važnosti te pretpostavke usp. Filorelli, nav. dj., II., str. 2.
263
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
pojedinih djela,63 ovdje je dovoljno upozoriti na njegovo zapažanje da je
utvrđivanje opstojnosti kaznenog djela glavni postulat i polazna točka kaznenog suđenja, bez čega nije moguća ne samo osuda nego ni primjena torture.64
U promišljanju druge pretpostavke koja se odnosti na podobnost, odnosno
na težinu kaznenog djela,65 kriminalisti su, čini se, bili podijeljeni. Protivno mišljenju da se tortura smije primjenjivati isključivo u postupku povodom težih zločina,66 prevagnuo je stav o opravdanosti njezine primjene i u
istraživanju lakših kaznenih djela, pod uvjetom da su kažnjivi tjelesnim kaznama.67 Načelno ograničavanje sudske torture na kaznena djela za koja se izriču
tjelesne kazne pokazuje nam se kao opravdano rješenje, jer bi se u protivnom
lako moglo dogoditi da pribavljanje dokaza pomoću torture za okrivljenika
bude tegobnije i od same kazne kojom je djelo sankcionirano.68
Treća od navedenih pretpostavki, tj. vjerojatnost da je počinitelj kaznenog
djela baš ona osoba protiv koje je pokrenuta istraga, temelji se na tzv. dovoljnim indicijima (inditij sufficienti) koji su protiv nje eventualno pribavljeni
tijekom istrage. Međutim, za opravdanost torture nisu dovoljni bilo kakvi indiciji, već oni moraju biti legitimni.69 Legitimnost indicija potvrđuje se iskazima svjedoka o broju kojih je vladao prijepor. Zaobilazeći oprečna mišljenja
onih koji za potvrdu bilo kojeg indicija na paušalan način dostatnim smatraju
iskaz jednoga, ali i drugih koji za tu svrhu uvijek traže izjave najmanje dvaju
svjedoka, Mičelović se priklanja stajalištu – naziva ga kanonom sudske prakse
i doktrine (questa distintione si dice canonizata, e nei giudizij, e nella scuola)
– koje distingvira između različitih vrsta indicija odnosno svjedoka. Po tom
je naime shvaćanju dostatan i iskaz jednog svjedoka ako je on očevidac kaznenog djela, a dvojice ako predmetom njihova iskaza nije izravno kazneno
djelo, već neki udaljeni i blagi indicij.70 Pitanje broja svjedoka potrebnih za
63
Od ukupno deset poglavlja (dijaloga), tim su pitanjem zaokupljeni većim svojim dijelom
peti i šesti dijalog Pratike.
64
La principal massima della criminalità è, che in primo luogo, et avanti ogni altra cosa,
debba constar di delitto pienamente, e questo requisito ... è tanto necessario, che senza d’esso,
non solo non si può passar ad alcuna condanna, ma ne anco alla corda (str. 48.).
65
Usp. Pansolli, nav. dj., str. 425.
66
Mičelović, str. 305.
67
Dove viene imposta pena corporale, si procede indistintamente à questo rimedio (...) se
bene alcuni habbian tenuto, non esser luogo al medesimo, se non ne maleficii più gravi, non
dimeno communemente s’osserva, che anco questo uso si pratica ne casi più lievi (str. 305.).
Usp. Priori, nav. dj., str. 100.
68
Taj argument donosi Prirori, nav. dj., str. 100.
69
Non dimeno, ad ogni buon fine replicco, che non basta, che à tortura vi siano alcuni
inditij, mà bisogna , che quei anco siano leggittimamente provati (str. 305.).
70
Alcuni hanno detto, che ogni inditio, massimae se sia remoto dal fatto, benche minimo, e
lieve, mà à proposito deve necessariamente esser provato per due testimonij, à fin che sia posto
in consideratione. Altri hanno detto, che anco un testimonio convince il reo, almeno per mezza
prova, cosi che il detto d’un temstimonio basti à torturar (...) ma io direi, che se un testimonio,
264
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
konvalidaciju svakog pojedinačnog indicija treba razlikovati od broja indicija
dostatnih za primjenu torture. I tu je doktrina bila podijeljena između onih
koji drže da je u svakom slučaju dostatan jedan indicij i onih koji distingviraju
između indicija bliskih kazenom djelu i onih udaljenih od njega, pri čemu bi
samo u prvom slučaju dostajao jedan indicij. Praksa, međutim, pristaje baš
uz to motrište, no bezuvjetno traži da je takav inidicij legitimno potvrđen.
Indiciji uvijek moraju prethoditi torturi, jer bi u protivnom ona bila nezakonita.71 Ta je garancija vrijedila i u postupanju povodom najtežih zločina kao što
je primjerice uvreda veličanstva (crimen laese maiestatis),72 unatoč općenito
prihvaćenom načelnom stavu da se u težim slučajevima postojanje opravdanih
indicija prosuđuje s manje strogosti. Odstupanje od toga postulata dopušteno
je jedino u slučaju okrivljenikove uskrate traženih odgovora, koje je prema
općem uvjerenju kriminalista bio dužan dati.73 No valja istaknuti kako u navedenom slučaju svrha torture nije saznanje istine o relevantim činjenicama,
budući da je za to nužno postojanje adekvatnih indicija, nego prisiljavanje
okrivljenika na davanje odgovora, ma kakvi oni bili.74 Mičelović definira indicij kao “znak, razlog, trag, uvid, otkriće ili obavijest o nekoj stvari, odnosno o tome da je netko počinio kazneno djelo, bilo kao glavni počinitelj, bilo
kao supočinitelj, odnosno sudionik”, a prema stupnju uvjerljivosti sve indicije
dijeli na lagane, jake i vrlo jake.75 Lagani (lievi) indiciji dostatni su tek za
deponendo la verità, dice ha veduto che Piero habbi ferito Paolo, ò sentito che Antonio habbi
bestemiato, all’hora un testimonio facci inditio ad tortura. Mà se il testimonio non depone
de visu sopra il delitto, mà di qualche atto, ò sia remoto, ò prossimo al maleficio, all’hora il
medesimo testimonio non fà inditio à tortura, mà due si ricercano à provarlo (109-110). Isti
zaključak ponavlja i na drugom mjestu: (...) e ben vero che anco un testimonio, che deponga la
verità sopra il delitto, cioè d’haver veduto che Pietro ferì Paolo, e sentì che Antonio bestemiò
basta à far inditio à tortura, mà che però sia maggiore d’ogni eccetione (str. 305.).
71
Mičelović, str. 305.-306.
72
Avanti la tortura bisogna preavertir, che la medesima non s’usi senza inditij, però che
regolarmente da questa, non si comincia, e deve haversi almeno un inditio che mova il giudice
à creder, che il querellato sia di quel tale delitto colpevole (str. 306). Non venirebbe mai à leggitimarsi una tortura illeggitimamamente data, per inditij sucessivamente sopragiunti, anchor
che si tratasse di delitti maggiori atrocissimi, e di lesa maestà, e però avvertir si deve, che
precedano sempre gl’inditij leggitimi alla tortura (str. 305.).
73
O dužnosti okrivljenika da svjedoči, pa i protiv sebe, usp. Cordero, Procedura penale,
str. 21.; Marchetti, nav. djelo, str. 64. i dalje; Sbriccoli, Tormentum idest torquere mentem, str.
18. i dalje.
74
In questo caso il giudice può e deve farlo poner sulla corda e per tal via sforzarlo à fin
che risponda, ò affermando, ò negando, e tal tortura non si da al reo per cavar da lui la verità,
perche à questo fine, sarebbe necessario, che predecessero inditij sufficienti alla tortura, mà
per estorquer la risposta (str. 249.).
75
(...) l’inditio è un segno, un argumento, un vestiggio, scoprimento, appertura, ò lumme
d’alcuna cosa, ò delitto commesso da chi si sia, ò come principale, ò correo, ò complice. Tre
gradi poi di questi inditij si costituiscono, cioè lievi, grave e gravissimi (str. 111.).
265
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
prikupljanje obavijesti o nekome ex officio, kao i zadržavanje osumnjičenika,
premda ne radi njegova saslušanja, već samo radi preveniranja bijega.76 Jaki
(gravi) indiciji dostatni su za pozivanje nedostupnog okrivljenika javnim
izvikivanjem (proclama), kao i za saslušanje dostupnog okrivljenika i za torturu. Upravo takve indicije Mičelović naziva indicijima u pravom smislu riječi,
tj. nečim što je više od obične pretpostavke, ali i manje od nepotpunog dokaza
(poludokaza).77 Konačno,vrlo jaki (gravissimi) indiciji legitiman su temelj i za
osudu, pa se nedvojbeno mogu smatrati gotovo punim dokazima.78 Premda u
duhu koncepcije zakonskih dokaza donosi opsežnu kazuistiku indicija ad torturam za različite vrste kaznenih djela,79 naš autor opetovano zaključuje kako
u toj materiji ipak nema niti može biti čvrstih i pouzdanih pravila. Slijedom
toga konačnu prosudbu podobnosti raspoloživih indicija za primjenu torture u
krajnjoj liniji uvijek treba prepustiti slobodnoj ocjeni (arbitrium) suca.80
Dosadašnja izlaganja upućuju nas na zaključak da je tortura imala točno
određeno mjesto u postupovnom itineraru. S obzirom na to da je žanru
kriminalističkih pratika, pa i ovoj na koju smo ovdje usmjerili našu pozornost, bilo svojstveno sukscesivno prikazivanje pojedinih faza postupka prema redoslijedu njihova odvijanja,81 gornji zaključak nadaje nam se iz sljedeće
Mičelovićeve opaske, izrečene u kontekstu razmatranja mogućnosti primjene
torture na svjedoke: “Vidim da malo-pomalo zalazimo u pitanje torture (tj.
76
Li lievi bastano alla rettentione, ma non già perche subitto il rettento habbi da esser
constituito, mà per assicurarsi così che non scampi (111.).
77
Li gravi bastano à proclamar il reo, ò se sia rettento, à constituirlo sopra il delitto, et
anco à tortura, e questo io stimo, che propriamente in questa materia possa chiamarsi indicio,
cioè, che sia più della semplice presontione, e manco della mezza prova (111.).
78
Li gravissimi poi bastano anco alla condanna e questi senza dubio devono esser, non
solo più, che mezza prova, ma anco quasi una piena prova (112.).
79
Mičelović, str. 307.-316.
80
In questa matteria d’inditij non può darsi certa dottrina, socondo il senso di tutti i dottori, mà il tutto si lassia in arbitrio di giudice, il quale secondo la qualità di persone, del delitto,
e delle dimostrationi, o suspetioni stimerà se inditio sia, o non sia sufficiente (str. 111.). Presuposta perciò sempre la sopracenata conclusione, tenuta da tutti i dottori, che in questa matteria
d’inditij non possa darsi regola certa, mà che l’affare si rimette molto all’arbitrio della giustizia che deve sempre incilinar alla parte più mite (str. 112.). Bisogna però che la prudenza del
giudice consideri, se la sola fama, fuga, nome, minatie e simili remote dal malefitio bastina al
tortura (str. 307.). Che cosa da queste considerationi .... haverebbe inteso la qualità d’inditij,
come debban esser provati, e quali d’essi habbbiano da stimarsi sufficienti alla corda, la qual
cognitione, torno à dire, sempre deve dipender dall’arbitrio, e dalla prudenza d’ottimi giudici,
non se ne potendo haver certa dottrina in altro modo per la varietà de negoti, e dalle persone
(str. 313.)
81
O koncepciji pratika kao literarnog žanra usp. M. Sbriccoli, Lex delictum facit. Tiberio
Deciani e la criminalistica italiana nella fase cinquecentesca del penale egemonico, u: M.
Cavina (a dura di), nav. dj., str. 91. i dalje.
266
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
okrivljenika), za što još uvijek nije pravo vrijeme”.82 Kasnije će precizirati
kako izlaganje rečene materije logično slijedi nakon okrivljenikove obrane.83
U tome su sadržane specifične proceduralne pretpostavke za primjenu torture: naime, da je postupak publiciran, tj. da je okrivljenom predočena kopija
spisa s indicijima koji ga terete,84 te da mu je pružena mogućnost i prikladno
vrijeme da se od tih indicija očisti.85 Mičelović višekratno naglašava važnost
te garancije,86 iako je – pozivajući se na stajalište vodećih kriminalista – u
najtežim kaznenim djelima voljan odstupiti od nje radi sprječavanja bijega
odnosno otkrivanja prikrivene istine.87
4. VRSTE TORTURE I MODALITETI NJEZINA PROVOĐENJA
Sudska praksa, zakonodavstvo i doktrina poznavali su različite vrste sudske torture.88 Razlike u modalitetima sudskog mučenja bile su i regionalno
izražene.89 U talijanskim pravnim sustavima apsolutnu je nadmoć imala tortu-
82
Io vedo che à puoco à puoco introduremo quasi alla materia della tortura, mà questo
non è ancora il suo tempo (str. 109.).
83
(...) sudetta matteria (tj. tortura), la cui consideratione parmi, che propiramente suceda
doppo quella delle difese medesime (str. 304.).
84
O pojmu publikacije postupka usp. Alessi, voce Processo penale, str. 376.
85
Usp. Fiorelli, nav. dj., str. 2.-22.
86
To se načelo može potkrijepiti s više navoda iz Mičelovićeve Pratike: Mà quando si vede,
e considera, che il reo nelle cose concernenti il merito del processo potrebbbe forse espurgar
gl’inditij contro lui militanti, con mezzo delle sue diffese, senza esprerimento della corda, o del
fuoco, che sono rimedij sussidiarij, prima devono intimarsi le medesime, che sono di raggione
naturale, e poi quando non resti sodisfatta la giustitia, come vi ho ancora detto ancora, si
procede ai tormenti, seconda la qualita de casi (str. 261). (...) che debbbano prima intimarsi le
diffese al reo, e poi passar con lui alla corda (str. 261). Praticandosi anco, che quado un reo
fosse aggravato da inditij validi, et vehementi, ma senza prove piene, e che non espurgatosi con
le diffese, si havesse da passar con lui pure alla corda (str. 260).
87
Vi porto pure l’autorità dei principali criminalisti, con distintione, che nei primi casi si
passa alla tortura, per fuggir il pericolo delle fuge in casi gravi, e per ricavar in ordine del
proceder la verità, che fosse ocultata, ne in tali casi s’intimano le diffese, ne si danno le copie
d’inditij, mentre poi ciò si farebbe, occorrendo (str. 261.).
88
Fiorelli, nav. dj., str. 192. i dalje; Pansolli, nav. dj., str. 425; Carbasse, nav. dj., str. 141.142.; M. Ferro, Dizionario del diritto comune e veneto, II, Venezia, 1843., cit. prema el. izdanju
(a cura di S. Gasparini), Padova, s. a., str. 813.
89
Tako su na primjer u Francuskoj najpopularniji oblici torture bili rastezanje pomoću
utega pričvršćenog na noge ispitanika (par extension au moyen poids ou cordes attachés aux
pieds de suspect), stezanje udova pomoću posebnih okova, tzv. “čizama” ili “narukvica” (par
pression exercée par les “brodequins” ou “menottes”) ili pak prinudno gutanje ulja ili vode (par
ingestion forcée d’huille ou d’eau). Usp. J. M. Carbasse, Introduction historique au droit pénal,
Paris, 1990., str. 143.
267
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
ra pomoću užeta (corda).90 Stoga se nazivala i “kraljicom torture”,91 a izvodila
se na sljedeći način. Pacijentu92 bi na leđima ruke vezali užetom povezanim s
koloturom obješenom o strop prostorije. Potom bi ga zatezanjem podigli uvis
i zadržali u visećem položaju određeno vrijeme (u pravilu do jednog sata),
uz eventualno iznenadno i silovito spuštanje na tlo (potez ili trzaj užetom).93
Prevlast toga oblika torture kadšto se ogleda i u poistovjećivanju pojmova
tortura i corda.94 Ta je sinegdoha oprimjerena i u Mičelovićevoj Pratiki, u
kojoj se više puta razglaba o torturi baš pod vidom mučenja pomoću užeta,
a gdjekad se značenje dvaju termina i izrijekom izjednačava (corda sive tortura).95 Uz imenicu tortura, Mičelović se služio i glagolom torturare. Pojam
torture uopće ponekad je iskazan i imenicom tormento (odnosno pluralno tormenti),96 kao i odgovarajućim glagolom tormentar(e).
Uz opisani oblik naša Pratica supsidijarno dopušta još jedino torturu vatrom (fuoco), koja se sastoji u podmetanju otvorenog plamena pod tabane
(piante dei piedi) pacijenta.97 Taj je oblik mučenja bio rezerviran za osobe za
koje bi se procijenilo da zbog svoje tjelesne slabosti ili kakva drugog razloga
(per lor debolezza e per altra causa) ne bi mogle podnijeti uobičajeni način
mučenja.98 Ostale vrste torture, izričit je Mičelović, ne rabe se “u ovoj Prevedroj državi” (ne altra sorte di tormento in questo Serenissimo stato si usa).99
Mičelović kao notornu podvlači okolnost da se svi okrivljenici ne muče
na jednak način odnosno u jednakoj mjeri. Stupanj torture varira prema
obilježjima kaznenog djela i raspoloživih indicija, pri čemu odlučno mjesto
ima slobodna ocjena (arbitrium) sudca.100 Mjera, odnosno stupanj torture ovi90
L. Pansolli, nav. dj., str. 426.; G. Salvioli, Storia della procedura civile e criminale, u:
Storia del diritto italino, pubblicata sotto la direzione di P. Del Giudice, vol. III, 2, Milano,
1927., str. 481.
91
E. Peters, Torture, New York, 1985., p. 36. i dalje; Marchetti, nav. dj., str. 64.
92
Tako se u penalističkoj terminologiji nazivao pasivni subjekt torture. Sličan naziv rabio
se i za izvršenika najteže kazne. Usp. G. P. Massetto, Saggi di storia del diritto penale lombardo, Milano, 1994., str. 353.
93
Pansolli, nav. dj., str. 426.
94
Fiorelli, nav. dj., II., str. 103.; Massetto, nav. dj., str. 352.-353.
95
Npr. str. 304.
96
Npr. str. 184., 317. i dr.
97
Mičelović, str. 317. Tabani su prethodno najčešće premazivani mašću radi jačeg učinka.
Usp. Pansolli, nav. dj., str. 427.
98
U Francuskoj je tortura vatrom (la question par le feu) bila zabranjena. Usp. Carbasse,
nav. dj., str. 143.
99
Mičelović, str. 317. Slično i Priori, nav. dj., 106.; M. A. Tirabosco, Ristretto di pratica
criminale, Piobico, 1794., str. 95, 96.
100
(...) cosa notissima, che non a tutti li rei, si da la corda a um modo medesimo, ma ad
alcun più grave, ad alcuni più lieve, secondo la qualita del delitto, e degl’inditij, che dal processo risultano, e in ciò come molte volte ho detto, deve grandemente versare l’arbitrio del
giudice (str. 315.).
268
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
sit će uvelike i o osobnim svojstvima okrivljenika (npr. časti, procesni status,
razne osobne nesavršenosti i tome slično), pa će neke kategorije osoba imati
pravo na blaži tretman, dok će neke druge uživati i svojevrstan imunitet.101
Tako će se načelno svjedoci izlagati blažem stupnju torture nego okrivljenici,102 dočim će stupanj torture i kod ovih posljednjih ovisiti o tome ispituju li
se s ciljem izvlačenja priznanja vlastite krivnje ili utvrđivanja njihovih sudionika odnosno drugih zločina, pa će u principu biti blaži u dvama posljednjim
slučajevima. S druge strane, od torture su izuzeti minori ispod četrnaest godina života, trudnice, ali i rodilje u razdoblju od 40 dana nakon porođaja.103 Torturi se ne smiju podvrgnuti niti starci, od čega su izuzeti oni snažnije tjelesne
građe. No i oni se mogu podvrgavati torturi samo u najtežim slučajevima, pa
i tada stupanj mučenja treba prilagoditi njihovoj dobi.104 To su razlozi koje
spominje Mičelović, no vladajuća je doktrina poznavala i niz drugih slučajeva
izuzeća od režima torture.105
Međutim, i pored objektivnih zadanosti, Mičelović preporučuje sudcu da
uvijek teži blažem postupanju, budući da je “iskusan, razborit i dobonamjeran pristup ponekad djelotvorniji u ishođenju okrivljnikova priznanja negoli
prijetnje, pa i tortura”.106 To je i inače opće mjesto kriminalističke doktrine,107
čega se praksa nije uvijek pridržavala.108
Tortura je svojevrsna via crucis kojoj je prva postaja bilo zastrašivanje (territio), a zadnja čin potvrde (ratificatio) okrivljenikova priznanja.109 Mičelović
taj put dijeli u pet stupnjeva: prijetnja torturom; dovođenje pacijenta na mjesto
predviđeno za mučenje; razodijevanje i vezivanje pacijenta; njegovo podizanje pomoću užeta u viseći položaj; trzaj užetom.110 Ipak, ističe kako neki
kriminalisti razlikuju svega tri stupnja torture.111 Prvi bi uz samo zastrašivanje
obuhvaćao i dovođenje pacijenta na za to predviđeno mjesto te njegovo razodijevanje i vezivanje. Drugi bi se sastojao u podizanju uvis i ispitivanju okri-
101
Mičelović, str. 313. Podrobnije Fiorelli, nav. dj., str. 277.- 321.
Fiorelli, nav. dj., str. 256. i dalje.
103
Mičelović, str. 313.
104
Mičelović, str. 314.
105
Usp. Fiorelli, nav. dj., str. 277.-321.
106
Anzi la maniera perita, destra e benigna d’alcuni giudici ha havuto maggior forza di
disponer li rei alla confessione, che le minaccie, e la corda stessa (str. 252.).
107
Usp. Sbriccoli, Tormentum idest torquere, str. 2.; L. Garlati Giugni, Inseguendo la verità,
Milano, 1999., str. 174.-175.
108
Usp. Pansolli, nav. dj., str. 425. i dalje.
109
Sbriccoli, Tormentum idest torquere mentem, str. 19.
110
Sapiate che cinque sono li gradi della tortura, cioè: il primo le minacie della medesima, il secondo la condotta al luoco del tormento, il terzo il despoglio e la legatura, il quarto
l’ellevatione in alto all’occuleo, il quinto il squasso, o il tratto, o il crollo (str. 315.).
111
Mičelović, str. 314.
102
269
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
vljenoga u tom položaju, a treći u zadavanju trzaja.112 No, i u pogledu stupnjeva torture ne može biti nikakvog shematizma, jer je i to područje prepušteno
sudačkom arbitriju s obzirom na vrijednost raspoloživih indicija te svojstva
kazenog djela i osoba. U svakom slučaju, punom torturom smatra se samo ono
mučenje koje je dovedeno do zadnjeg stupnja, tj. do trzaja.113 Prema tome, sudac nije morao konzumirati sve stupnjeve torture, a svrha je gradacije upravo
i bila u tome da mu pruži mogućnost ograničavanja na najmanju djelotvornu mjeru nanošenja boli.114 No, i početnom je stupnju torture nužno moralo
prethoditi redigiranje formalnog akta (decreto) s ocjenom suda o neuspjehu
okrivljenika u postupku čišćenja od indicija i nalogom da se pristupi torturi.115
Uz glavne protagoniste, sudca i okrivljenika, u provedbi torture sudjelovale su i druge osobe: kancelar, sekretar ili notar zadužen za sastavljanje zapisnika, materijalni izvršitelji torture te, razumljivo, dežurni liječnik ili kirurg
koji će u slučaju potrebe reanimirati pacijenta, namjestiti mu iščašeni zglob
ili sanirati neku drugu ozljedu.116 U procesnoj praksi na području vladanja
Mletačke Republike među tim dodatnim, no nipošto nevažnim osobama,117
najzapaženiju je ulogu igrao kancelar.118 I sam je Mičelović stekao lijepo iskustvo obavljajući tu funkciju,119 a svoju je pratiku i napisao s motrišta kancelara i
radi edukacije kancelarskog podmlatka (Pratica criminale pei cancelieri).
112
Il primo il spaventar, e questo comprende non solo le minaccie, ma anco la codotta al luogo di tormenti, il dispoglio e la legatura. Il secondo è il poner il reo alla corda, o l’interogarlo
alla corda, e questo è il levarlo e terlo in sospeso per qualche notabil spacio. Il terzo è il torturarlo, et questo è il squassarlo o il dargli un tratto di corda (str. 315.).
113
Deve dunque il giudice essercitar la tortura a misura degl’inditij, e però se questi non
sono perfetti e sufficienta a tortura (...) potrà il giudice proceder a primo, o a secondo grado
della tortura, et anco agli altri susseguenti, non però alla tortura piena, perche a quella non
deve capitarsi, se non preceda almeno un inditio suficiente (...) ma nè in questi gradi si può
dare certa regola, ma il giudice secondo il beneplacito, e coscienza sua, farà di modo, che ben
convenga alla qualità del delitto, delle persone e degl’inditij, e piena tortura chiamano quella
quando al reo si da il squasso (str. 316.).
114
L. Garlati Giugni, nav. dj., str. 170.
115
Mičelović, str. 314.
116
O ulozi medicinskog osoblja usp. A. Pastore, Il medico in tribunale. La perizuia medica
nella procedura penale d’antico regime, Bellinzona, 1988.
117
L. Garlati Gigni, str. 177.
118
O značaju te funkcije usp. S. Marin, L’anima del giudice. Il cancelliere pretorio e
l’amministrazione della giustizia nello Stato di Terraferma (secoli XVI-XVIII), u: Chiodi, Povolo, nav. dj., str. 171.-258.
119
A. Cvitanić, nav. dj., str. 747.-752.
270
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
5. PRAVNE POSLJEDICE TORTURE
Budući da je u teoriji zakonskih dokaza samo slobodno priznanje kaznenog djela uživalo punu dokaznu snagu, priznanje iznuđeno torturom nije još
bilo dovoljno za osuđujuću presudu ako nije naknadno dragovoljno potvrđeno
na sudu (ratificatio).120 Doktrina općeg prava nametnula je stroga pravila s
obzirom na vrijeme i mjesto ratifikacije priznanja dobivenog torturom. Taj se
čin nikada nije obavljao neposredno nakon provođenja torture, jer se u tom
slučaju ne bi moglo izbjeći prigovoru da priznanje nije potvrđeno slobodnom voljom okrivljenika. Stoga se ratifikaciji pristupalo u pravilu sljedećeg
dana.121 Među kriminalistima je vladao prijepor o tome treba li pod danom
podrazumijevati puna 24 sata122 ili je dovoljno sačekati početak sljedećeg
dana.123 Odluku o tome Mičelović prepušta ocjeni mjerodavnog sudca koji
pritom mora uzeti u obzir intenzitet torture i mjeru pretrpljene boli.124 Vrijeme
od svršetka torture do ratifikacije okrivljenik mora provesti u izdvojenoj zatvorskoj prostoriji kako nitko ne bi mogao razgovarati s njim odnosno utjecati
na njegovu volju.125 Ni mjesto ratifikacije nije smjelo podsjećati okrivljenika
na pretrpljene muke. Stoga postoji suglasnost o tome da ono treba biti udaljeno i od zatvora i od mučilišta.126 Mičelović sugerira da toj svrsi može poslužiti
sudska dvorana odnosno neka druga službena odaja, kaznena sudnica, ured
sudskog prisjednika ili kancelara, “odakle nije moguće vidjeti ni prizorište
torture niti sprave za mučenje koje bi kod okrivljenika mogle oživjeti pretrpljeni strah”.127 Kao i sve druge procesne radnje, čin ratifikacije treba biti
120
Pansolli, nav. dj., str. 427.
Mičelović, str. 317.
122
Takav stav zastupaju npr. Priori, nav. dj., str. 115., i A. Bonifazij, Nuova succinta pratica
civile e criminale, Venezia, 1803., str. 226.
123
Mičelović, str. 117.-118.
124
(...) Tali ratifficationi non devono esser fatte immediate, perche elle in tal caso si pressumerebbero fatte durante ancor il timore de tormenti, mà si deve spettar in spatio d’un giorno.
Alcuni hanno inteso questo giorno d’hore 24, altri da un giorno all’altro seguente, benche non
fossero scorse 24 hore, purche vi fosse intermedia la notte almeno. L’arbitrio però del giudice
deve in ciò haver luogo circa questo tempo col riguardo alla qualitàdella tortura, ben potendo
esser, che la medesima sia stata grave, ò leggera, onde il dolor e la paura si fa resprettive, e
maggiore, e minore, così che tale hora il medesimo giorno non sarebbe inconveniente di capitar
à tall’atto, dopo qualche spatio d’hora (str. 194.).
125
(...) fatto ricondur in priggione, con comissione, che sia posto in un priggione separata,
così che che non li venga parlato da alcuno (str. 189.). Usp. i Priori, nav. dj., str. 115.
126
Usp. Priori, nav. dj., str. 115.; Bonifazij, nav. dj., str. 226.
127
(...) in qual luoco sia solito far la ratificatione de rei, così che s’intendano fatte senza
alcuno timore. (...) Si fannno non già mai nelle carceri, mà alla presenza del giudice in palazzo
al tribunale, o in qualche camera del palazzo medesimo, del tutto separata e rimota del luogo
de tormenti, ò in casa de signori giudici del malefittio, ò d’altro assessor, ò canceliere, a segno
121
271
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
zabilježen u pisanom obliku.128 Stoga mu uz mjerodavnog suca treba nazočiti
i javni notar koji će o svemu tome sastaviti pismenu zabilješku, dočim se prisutnost svjedoka nije tražila.129
Iako je odredba po kojoj je valjanost priznanja iznuđenog torturom uvjetovana njegovom naknadnom dragovoljnom potvrdom zamišljena kao dodatno
jamstvo zaštite okrivljenika, njegovo je učinak anuliran mogućnošću ponavljanja mučenja ako okrivljenik odbije potvrditi vlastito priznanje.130 Naime,
opoziv priznanja tretiran je kao legitiman indicij za ponovnu primjenu torture.131 Ipak, takav se postupak nije smio ponavljati beskonačno, pa je okrivljenika koji bi i nakon trećeg kruga mučenja ustrajao u uskrati potvrde prizanja
danog na mukama valjalo osloboditi.132 No, riječ je o oslobađajućoj presudi u
nedostatku dokaza, tj. uz klauzulu stantibus rebus prout stant (kod Mičelovića
u talijanskoj inačici stante le cose come stanno), odnosno do eventualnog pribavljanja novih indicija ili dokaza.133
Međutim, ako okrivljenik ni pod mukama ne bi priznao djelo koje mu se
stavlja na teret, prema klasičnom učenju o zakonskim dokazima smatralo se
da se na taj način uspješno očistio od indicija koji su ga teretili, zbog čega
ga je trebalo definitivno osloboditi odgovornosti.134 Premda je i Mičelović
usvojio takvo gledište, on ipak ovlašćuje sudca i na alternativno rješenje, tj.
mogućnost izricanja neke izvanredne kazne postoje li vrlo jaki (gravissimi)
che il reo non possa veder ne tormenti ne gl’instrumenti d’essi, altrimente s’averebbe dubbio
ch’egli havesse ratificato per paura delle medesime le cose confessate (str. 193.).
128
Bisogna che espressamente la (tj. priznanje, confessione) ratifichi, et che si veda questo
atto in processo (str. 317.).
129
A tal ratifficatione s’usano chiamar forse testimonij? ... Non si pratica questo termine,
bastando, che la rarifficatione sia scritta in processo del nodaro alla presenza del giudice (str.
194.).
130
Mičelović, str. 191.
131
Mà se un reo confesso sulla corda, revocasse poi tal confessione sull’atto di ratificarla
fuori del tormento, ciò farebbe contro di lui inditio di poter di nuovo esser tormentato, et obligato a perseverar nella stessa confessione cioè che possa esser di nuovo torturato, come se alla
giustitia fosse sopravenuto un altro nuovo inditio. Mičelović, str. 311.; usp. Priori, nav. dj., str.
116.; Pansolli, nav. dj., str. 427.
132
Et è da sapersi, che se il reo un altra vuolta posto alla corda confessasse il delitto, e poi
sull’atto della ratificatione di nuovo lo negasse, non doverebbe procedersi in infinito, mà bastarebbe, che il tormento sij repetito sino alla terza tortura inclusive, e se dopo la terza vuolta
condotto alla ratifficatione tuttavia negasse il delitto sempre, bisognarebbe assolverlo, stante
le cose come stanno (str. 311.).
133
L. Priori, nav. djelo, str. 116.
134
Pansolli, nav. dj., str. 427.; Slično i Fiorelli, nav. dj., II., str. 136., koji navodi i kriminaliste koji su i za taj slučaj sugerirali izricanje oslobađajuće presude s klauzulom stantibus
rebus prout stant. Za to se rješenje opredijelio i Lorenzo Priori, koji preporučuje da se takvog
okrivljenika zadrži u istražnom zatvoru još deset dana kako bi se vidjelo hoće li protiv njega
iskrsnuti novi dokazi ili indiciji. Priori, nav. dj., str. 116.
272
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
i urgentni indiciji.135 Štoviše, praksa dopušta da se okrivljenika opterećenog
jakim indicijima, ali bez punih dokaza, izravno osudi na neku izvanrednu
kaznu (primjerice prinudno veslanje na galiji), zaobilazeći pritom torturu za
kojom bi u takvim slučajevima inače trebalo posegnuti.136 Izvanredne kazne,
zaključuje naš autor, zasnivaju se na arbitriranju indicija, a poseže se za njima
kada nedostaju puni dokazi.137 Iz toga vidimo da je ideja sudačkog arbitrija
kao korektiv zakonskim dokazima našla svoje čvrsto mjesto i u Mičelovićevoj
koncepciji, premda on izrijekom ističe da se sudac u donošenju presude ne
smije povoditi za vlastitim uvjerenjem, nego da treba suditi na temelju dokaza
pribavljenih u postupku. On se mora držati načela secundum acta et approbata, naglašava naš autor, pa makar pouzdano znao da se dokazi pribavljeni u
postupku kose s istinom.138
Uz izvanredne kazne u Mičelovićevoj Pratiki zasvjedočeni su i ostali
korektivi zakonskih dokaza što ih je kreirala kriminalistička doktrina koja
odražava zreli stadij inkvizitornog postupka: tortura s rezervacijom dokaza i
tzv. privilegirani dokazi.
Za pojam torture s rezervacijom dokaza relevantna je spomenuta Mičelovićeva tvrdnja kako se u postupovnoj praksi i okrivljenici koji su već priznali krivnju ili im je ona dokazana na drugi način, pa i oni kojima je već izrečena
osuđujuća presuda, podvrgavaju ispitivanju pod mukama radi utvrđivanja
mogućih supočinitelja ili drugih zločina. U takvom slučaju sudac mora izričito
izjaviti (fare protesto) da primjena torture neće dovesti u pitanje pribavljeno
priznanje ili drugi dokaz o krivnji (protesto generico) odnosno već donesenu
135
Esercitata la tortura, e negando il reo il delitto, all’hora si dice haver lui purgato
gl’inditij contro lui eessercitati, stimandosi, che habbi detto la pura verità et il medesimo giudice in questo caso deve far scriver negl’atti del processo tutte le cose operate, come vi hò detto
di sopra, e il reo, o si lasci, stante la sua constanza, o quando il negotio sia gravissimo e molato
urgente si condanna ad una pena estraordinaria. Mičelović, str. 317.
136
Praticandosi anco, che quando un reo fosse agravato da inditij validi et vehementi, ma
senza prove piene, e che non espurgatosi con le diffese, si havesse da passar con lui pure alla
corda, questo tal, col riguardo alla qualità della persona si condanna a pena straordinaria, più
tosto, che dargli la corda, o si manda in galera, quando fosse buono per quella (str. 260.).
137
Si dice anco in fine delle sentenze ex inditijs, quando le prove non sono piene, e quando
perciò si passa a pena straordinaria (str. 272.).
138
Nel far sentenza poi contro il reo, il giudice non deve mai regolarsi la credulità, over
oppinione sua, mà secondo le prove fatte in processo. Perciò il medesimo giudice è tenuto
giudicar secundum acta et approbata, anchorche sappia esser la verità in contrario; onde se
ben il giudice havesse veduto con proprij occhi a commetter il delitto, non potrebbe condannar
il reo, se ciò in altro modo non fosse provato. Così anco se il giudice crede di poter con buona
coscienza condannar il reo con le prove a lui fatte, come a giudice, benche come privato sappia
il reo non esser colpevole, può non dimeno condannarlo senza peccar (str. 319.).
273
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
presudu (protesto specifico).139 Svi se doktori, pojašnjava Mičelović, slažu u
tome da je nepromišljeno podvrgavati koga torturi glede stvari koje su potpuno dokazane, osim uz protest, koji mora biti službeno zabilježen u spisu predmeta, da se za torturom ne poseže s obzirom na ono što je već dokazano.
U protivnome, ustrajavanje okrivljenika na poricanja krivnje nužno će voditi
zaključku da se time uspješno očistio od indicija odnosno dokaza koji su ga
teretili, što će imati kao posljedicu donošenje oslobađajuće presude odnosno
nemogućnost osude na ordinarnu kaznu.140
Glede tzv. privilegiranih dokaza Mičelović iznosi kako se pri istraživanju
nekih težih zlodjela, kao što su umorstvo, krivovjerje i slična, i sami indiciji
određene težine (vrlo jaki i nesumnjivi) kao i zakonske pretpostavke smatraju
punim dokazima dostatnima za osudu. Međutim, i u tom slučaju u prosudbi
podobnosti indicija nezaobilaznu ulogu treba ima sudački arbitrij.141
6. ZAKLJUČAK
Na prethodnim stranicama autori su analizirali pojam sudske torture u djelu Pratica criminale pei cancelieri hrvatskog pravnika iz XVII. stoljeća Jerolima Mičelovića Michielija, koji je u tom djelu spojio poznavanje doktrine
s bogatim iskustvom stečenim kao kancelar – pomoćni službenik s važnim
zadatcima u kazenopravnoj praksi u mnogim mjestima mletačkog sustava vladanja. Mičelovićeva impostacija sudske torture na tragu je općih tendencija
u razvoju te ustanove, kroz koju se prelamaju sve suprotnosti inkvizitornog
kaznenog postupka Starog režima. Premda je predviđena samo kao supsidijarna istražna metoda za kojom se poseže samo u nedostatku punog zakonskog
dokaza, sudska je tortura u praksi figurirala kao redovita istražna metoda.
Srednjovjekovna doktrina, kao glavni izvor pravnih pravila o sudskoj torturi,
uvjetovala je njezinu primjenu nizom strogih pretpostavki i ograničenja. No,
139
Deve il giudice prima farli protesto generico, che tall’esperimento egli usa senza pregiuditio del misfatto confessato, o convinto, o quando fosse da lui seguita la condanna, si fa il
protesto specifico senza pregiuditio della medesima condanna (str. 305.).
140
Tutti i dottori concludono, che ben puoco savio sarebbe colui, che volesse torturar alcuno sopra cose pienamente provate, se però non lo facesse con lo protesto, che non intenda
tormentarlo sulle cose provate, e tale protesto è necessario, che sia scritto nei atti, altrimenti
venendo interogato alcun reo su qualche delitto, che fosse confessato, e convinto, senza simil
protesto, e che su la corda negasse, e persistesse in negativa, si direbbe poi d’haver lui purgato
gl’inditij, e le prove, che contro lui pure fossero, bisognarebbe assolverlo, o almeno condannar,
non si potrebbe a pena ordinaria (str. 305.).
141
(...) che l’arbitrio del giudice deve haver gran parte per conosser la sifficienza d’inditij
a tortura, massimamente ne’casi d’assassinio, heresia e simili, ne queli anco gl’inditij, ma gravissimi, et indubitati, e presontioni poste dalle leggi, bastano a condanna il reo (str. 305.).
274
Ž. Radić, I. Vukušić: Sudska tortura u djelu Practica Criminale Jerolima Mičelovića Michielija
Hrvatski ljetopis za kazneno pravo i praksu (Zagreb), vol. 18, broj 1/2011, str. 255-275.
potreba povećane kaznene represije poslije je dovela do nekih odstupanja od
tradicionalne procesne sheme (ordo in procedendi). U tom smislu i tortura je
dobila ponešto izmijenjeno mjesto, premda je u svojim osnovnim aspektima i
dalje ostala na snazi.
Summary
JUDICIAL TORTURE IN THE WORK PRATICA CRIMINALE OF THE
CROATIAN JURIST JEROLIM MIČELOVIĆ MICHIELI OF THE 17TH CENTURY
The authors examine the concept of judicial torture in the work Pratica criminale pei cancelieri of the Croatian jurist, Jerolim Mičelović Michieli, who synthesised in this work doctrinal
knowledge with extensive experience gained working as chancellor – assistant clerk, indispensable in the criminal proceedings in many cities under Venetian rule. The position of Mičelović
with regard to judicial torture is in line with the general tendencies in the development of that
concept. All the contradictions of the inquisitorial criminal process of the ancien régime are
reflected in the concept of judicial torture. Although it was meant only to be a subsidiary procedural tool which should be utilised only in the absence of full legal evidence, judicial torture in
practice became a common investigative method. The medieval doctrine, which was the main
source of legal rules on torture, determined its use with a number of very stringent assumptions
and limitations. However, the need for increased criminal repression later led to certain departures from the traditional procedural schemes (ordo in procedendi). In this sense, the place of
torture was somewhat revised, although the classical principles that determined the occurrence
of such a process were basically still valid.
275

Download Report