IT-04-74-T
D2275-1689/78692 TER
UJEDINJENE
NACIJE
Predmet br.
Međunarodni sud za krivično gonjenje osoba
odgovornih za teška kršenja međunarodnog Datum:
humanitarnog prava počinjena na teritoriji
bivše Jugoslavije od 1991.
Original:
IT-04-74-T
29. maj 2013.
FRANCUSKI
PRETRESNO VIJEĆE III
U sastavu:
sudija Jean-Claude Antonetti, predsjedavajući
sudija Árpád Prandler
sudija Stefan Trechsel
sudija Antoine Kesia-Mbe Mindua, rezervni sudija
Sekretar:
g. John Hocking
Presuda objavljena:
29. maja 2013.
TUŽILAC
protiv
Jadranka PRLIĆA
Brune STOJIĆA
Slobodana PRALJKA
Milivoja PETKOVIĆA
Valentina ĆORIĆA
Berislava PUŠIĆA
JAVNO
PRESUDA
tom 2 od 6
Tužilaštvo:
g. Kenneth Scott
g. Douglas Stringer
g. Roeland Bos
g. Pieter Kruger
gđa Kimberly West
Odbrana:
g. Michael Karnavas i gđa Suzana Tomanović za Jadranka Prlića
gđa. Senka Nožica i g. Karim A. A. Khan za Brunu Stojića
gđa. Nika Pinter i gđa Natacha Fauveau-Ivanović za Slobodana Praljka
gđa.Vesna Alaburić i g. Guénaël Mettraux za Milivoja Petkovića
gđa Dijana Tomašegović-Tomić i g. Dražen Plavec za Valentina Ćorića
g. Fahrudin Ibrišimović i g. Roger Sahota za Berislava Pušića
2275/78692 TER
2274/78692 TER
Prijevod
Sadržaj
POGLAVLJE 4: ČINJENIČNI ZAKLJUČCI U VEZI SA ZLOČINIMA POČINJENIM U
OPŠTINAMA I ZATOČENIČKIM CENTRIMA ....................................................................................... 1
DIO 1: OPŠTINA PROZOR .............................................................................................................................................. 1
I. Geografski položaj i struktura stanovništva opštine Prozor ............................................................................................ 3
II. Politička, administrativna i vojna struktura opštine ....................................................................................................... 3
A. Opšti prikaz političkih, administrativnih i vojnih organa Hrvata i Muslimana......................................................... 4
B. Oružane snage HVO-a u opštini Prozor .................................................................................................................... 5
1. OZ Sjeverozapadna Hercegovina i Brigada "Rama" HVO-a ................................................................................ 5
2. "Kinder-vod" ......................................................................................................................................................... 6
3. Vojna policija HVO-a ........................................................................................................................................... 6
4. Civilna zaštita, domobranstvo i MUP ................................................................................................................... 7
5. Prisustvo pripadnika HV-a.................................................................................................................................... 8
III. Događaji koji su prethodili napadu na grad Prozor 23. i 24. oktobra 1992. ................................................................. 8
IV. Tok kriminalnih događaja navedenih u Optužnici........................................................................................................ 9
A. Napad na grad Prozor 23. i 24. oktobra 1992. i njegove posljedice.......................................................................... 9
1. Napad na Prozor.................................................................................................................................................. 10
2. Uspostavljanje kontrole nad Prozorom ............................................................................................................... 11
3. Oštećivanje imovine i kuća, palež i krađa nakon uspostavljanja kontrole nad Prozorom................................... 12
a) Oštećivanje i palež imovine i kuća u vlasništvu Muslimana nakon uspostavljanja kontrole nad Prozorom.. 13
b) Krađa imovine u vlasništvu Muslimana nakon uspostavljanja kontrole nad Prozorom................................. 14
B. Napad na selo Paljike 24. oktobra 1992., oštećivanje imovine i kuća i smrt dva mještana..................................... 16
C. Hapšenje i zatočenje muškaraca Muslimana u Prozoru i Paljikama od 24. oktobra 1992. ..................................... 17
D. Tok pregovora između zaraćenih strana u novembru 1992. i povratak muslimanskog stanovništva u opštinu
Prozor........................................................................................................................................................................... 19
E. Napad na sela Parcani, Lizoperci i Tošćanica 17. - 19. aprila 1993., paljenje kuća i smrt tri stanovnika Tošćanice
..................................................................................................................................................................................... 21
1. Napad na Parcane 17. aprila 1993. i paljenje stambenih objekata ...................................................................... 21
2. Napad na Lizoperce 18. i 19. aprila 1993. i paljenje stambenih objekata ........................................................... 22
3. Napad na Tošćanicu 19. aprila 1993., paljenje stambenih objekata i smrt tri mještana ...................................... 22
F. Napad HVO-a na desetak sela u opštini Prozor od juna do sredine avgusta 1993., oštećivanje imovine i džamija i
smrt šest Muslimana .................................................................................................................................................... 24
1. Napad na sela Skrobućani i Gračanica i oštećivanje imovine i džamije u Skrobućanima .................................. 25
2. Napad na sela Duge i Lug i oštećivanje imovine ................................................................................................ 25
3. Napad na selo Podaniš ili Podonis i oštećivanje imovine ................................................................................... 26
4. Napad na selo Munikoze i oštećivanje imovine .................................................................................................. 26
5. Napad na selo Lizoperci i oštećivanje imovine i džamije ................................................................................... 27
6. Smrt šest Muslimana na području Prajina i Tolovca........................................................................................... 27
7. Napad na selo Parcani i oštećivanje imovine ...................................................................................................... 29
8. Oštećivanje sjedišta Islamske zajednice grada Prozora....................................................................................... 29
G. Ograničenje kretanja za Muslimane u opštini Prozor od ljeta 1993........................................................................ 29
H. Hapšenje, zatočenje i raseljavanje Muslimana, muškaraca, žena, djece i starijih osoba, od proljeća do kraja 1993.
..................................................................................................................................................................................... 30
1. Hapšenje muškaraca Muslimana u opštini Prozor od proljeća 1993. do kraja 1993. .......................................... 32
2. Zatočenje muškaraca Muslimana u više zatočeničkih centara u opštini Prozor od proljeća do decembra 1993. 34
a)
Zatočenje muškaraca Muslimana u Srednjoj školi u Prozoru ................................................................... 35
i. Opis, organizacija i način rada Srednje škole u Prozoru kao mjesta zatočenja....................................... 35
ii. Dolazak, premještanje i puštanje na slobodu zatočenika iz Srednje škole u Prozoru ............................ 37
iii. Postupanje prema zatočenicima u Srednjoj školi u Prozoru ................................................................. 39
iv. Radovi koje su izvodili zatočenici iz Srednje škole u Prozoru ............................................................. 41
v. Slanje pedeset zatočenika iz Srednje škole u Prozoru na liniju fronta na Crnom vrhu 31. jula 1993. ... 44
vi. Izvještavanje o situaciji u kojoj se nalaze zatočenici u Srednjoj školi u Prozoru ................................. 47
b)
Zatočenje mu{karaca Muslimana u Unisovoj zgradi................................................................................ 47
Predmet br.° IT-04-74-T
i
29. maj 2013.
2273/78692 TER
Prijevod
c)
d)
Zatočenje muškaraca Muslimana u Vatrogasnom domu u Prozoru.......................................................... 49
Zatočenje muškaraca Muslimana u objektima MUP-a u Prozoru............................................................. 50
i. Organizacija, način rada i broj zatočenika u objektima MUP-a u Prozoru............................................. 51
ii. Postupanje prema zatočenicima u objektima MUP-a u Prozoru............................................................ 51
e)
Zatočenje muškaraca Muslimana u Srednjoškolskom centru ................................................................... 54
3. Hapšenje, zatočenje i raseljavanje žena, djece i starijih osoba u opštini Prozor u julu i avgustu 1993............... 56
a)
Hapšenje i smještanje žena, djece i staraca u kuće u Podgrađu, Lapsunju i Dugama............................... 57
b)
Postupanje prema ženama, djeci i starijim osobama u Podgrađu, Lapsunju i Dugama ............................ 58
c)
Zatočenje u naselju Podgrađe, postupanje prema Muslimanima, krađa, prisiljavanje na polni odnos i
seksualni nasrtaji ................................................................................................................................................ 60
i. Uslovi zatočenja Muslimana dovedenih u Podgrađe .............................................................................. 60
ii. Postupanje prema Muslimanima dovedenim u Podgrađe, krađa, prisiljavanje na polni odnos i seksualni
nasrtaji ........................................................................................................................................................... 62
d)
Zatočenje u Lapsunju, postupanje prema Muslimanima, krađa, prisiljavanja na polni odnos i seksualni
nasrtaji ................................................................................................................................................................ 63
i. Uslovi zatočenja Muslimana dovedenih u Lapsunj ................................................................................ 63
ii. Postupanje prema Muslimanima dovedenim u Lapsunj, krađa, prisiljavanje na polni odnos i seksualni
nasrtaji ........................................................................................................................................................... 64
e)
Zatočenje u Dugama, postupanje prema Muslimanima, krađa, prisiljavanje na polni odnos i seksualni
nasrtaji ................................................................................................................................................................ 65
i. Uslovi zatočenja Muslimana dovedenih u Duge..................................................................................... 65
ii. Postupanje prema Muslimanima dovedenim u Duge, krađe, prisiljavanje na polni odnos i seksualni
nasrtaji ........................................................................................................................................................... 66
f)
Premještanje žena, djece i starijih osoba zadržanih u Podgrađu, Lapsunju i Dugama u Kučane krajem
avgusta 1993....................................................................................................................................................... 67
4. Postupanje prema posljednjim preostalim Muslimanima u opštini Prozor od kraja avgusta do decembra 1993.68
a)
Postupanje prema Muslimanima u opštini Prozor od kraja avgusta do decembra 1993. .......................... 69
b)
Premještanje Muslimana iz opštine Prozor u zatočeničke centre van opštine i zatim na druge teritorije . 71
DIO 2: OPŠTINA GORNJI VAKUF ............................................................................................................................... 72
I. Geografski položaj i struktura stanovništva opštine Gornji Vakuf................................................................................ 74
II. Politička, administrativna i vojna struktura opštine Gornji Vakuf............................................................................... 74
A. Politička i administrativna struktura ....................................................................................................................... 74
B. Vojna struktura........................................................................................................................................................ 76
1. TO i ABiH........................................................................................................................................................... 76
2. HVO.................................................................................................................................................................... 77
III. Porast napetosti između HVO-a i ABiH u opštini Gornji Vakuf: septembar 1992. – 16. januar 1993....................... 78
A. Uspostavljanje kontrole nad opštinom i sukobi između HVO-a i ABiH tokom druge polovine 1992. .................. 79
B. Ojačavanje položaja HVO-a krajem 1992. - početkom 1993.................................................................................. 80
C. Incident s hrvatskom zastavom 6. januara 1993...................................................................................................... 80
D. Sukobi HVO-a i ABiH oko 11. i 12. januara 1993. ................................................................................................ 81
E. Naređenja za stavljanje oružanih snaga ABiH pod komandu HVO-a od 14. i 16. januara 1992. ........................... 82
IV. Napadi od 18. januara 1993. u opštini Gornji Vakuf.................................................................................................. 83
A. Napad na grad Gornji Vakuf i zločini koji su, prema navodima, posljedica tog napada ........................................ 84
B. Napad na više sela u opštini Gornji Vakuf i zločini koji su, prema navodima, posljedica tog napada ................... 86
1. Napad na selo Duša............................................................................................................................................. 86
2. Napad na selo Hrasnica ....................................................................................................................................... 89
3. Napad na selo Uzričje ......................................................................................................................................... 91
4. Napad na selo Ždrimci ........................................................................................................................................ 92
V. Pokušaji prekida vatre nakon napada u opštini Gornji Vakuf...................................................................................... 94
VI. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada HVO-a i uspostavljanja kontrole nad selima u opštini Gornji
Vakuf ................................................................................................................................................................................ 95
A. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada i uspostavljanja kontrole nad selom Duša ................................ 96
1. Navodi o paljenju kuća i krađi imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Duša ................................................... 96
2. Navodi o raseljavanju žena, djece, starijih i nemoćnih osoba iz sela Duša i njihovom zatočenju ...................... 97
B. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada i uspostavljanja kontrole nad selom Hrasnica........................... 99
Predmet br.° IT-04-74-T
ii
29. maj 2013.
2272/78692 TER
Prijevod
1. Navodi o paljenju kuća i krađi imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Hrasnica ............................................. 99
2. Navodi o raseljavanju žena, djece i starijih osoba iz sela Hrasnica i njihovom zatočenju ................................ 100
3. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada i uspostavljanja kontrole nad selom Uzričje....................... 103
a)
Navodi o paljenju kuća i krađi imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Uzričje ................................... 104
b)
Zatočenje stanovnika sela Uzričje .......................................................................................................... 105
c)
Raseljavanje stanovnika sela Uzričje...................................................................................................... 107
4. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada i uspostavljanja kontrole nad selom Ždrimci...................... 108
a)
Paljenje kuća, krađa imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Ždrimci i paljenje mekteba .................... 108
b)
Navodi o zatočenju i raseljavanju žena i djece iz sela Ždrimci .............................................................. 109
VII. Kriminalni događaji u vezi s fabrikom namještaja u Trnovači ............................................................................... 111
A. Navodi o premještanju muškaraca Muslimana, iz Duše i Hrasnice, u fabriku namještaja u Trnovači ................. 111
B. Organizacija i način rada fabrike namještaja u Trnovači kao mjesta zatočenja .................................................... 112
C. Uslovi zatočenja i postupanje prema muškarcima Muslimanima koje je HVO zatočio u Fabrici namještaja u
Trnovači..................................................................................................................................................................... 112
D. Razmjena muškraca iz Duše i premještanje muškaraca iz Hrasnice u zatočenički centar u Prozoru.................... 115
DIO 3: OPŠTINA JABLANICA (SOVIĆI I DOLJANI) ............................................................................................... 115
I. Geografski položaj i struktura stanovništva opštine.................................................................................................... 117
II. Politička, administrativna i vojna struktura opštine ................................................................................................... 118
A. Politička i administrativna struktura ..................................................................................................................... 118
B. Vojna struktura...................................................................................................................................................... 120
1. TO i ABiH......................................................................................................................................................... 120
2. HVO.................................................................................................................................................................. 122
III. Pretpostavke za napad na sela Sovići i Doljani 17. aprila 1993................................................................................ 124
A. Porast napetosti između Hrvata i Muslimana u opštini Jablanica od proljeća 1992. do sredine aprila 1993. ....... 124
B. Sukobi u opštini Jablanica sredinom aprila 1993. ................................................................................................. 125
C. Zaoštravanje napetosti između Hrvata i Muslimana u Sovićima i Doljanima u danima koji su prethodili napadu od
17. aprila 1993. .......................................................................................................................................................... 126
IV. Napadi HVO-a na sela Sovići i Doljani i hapšenje muškaraca, žena, djece i starijih osoba, od 17. do 23. aprila 1993.
........................................................................................................................................................................................ 128
A. Tok napada na Soviće i Doljane 17. aprila 1993................................................................................................... 128
B. Hapšenje muškaraca, žena, djece i starijih osoba u Sovićima i Doljanima od 17. do 23. aprila 1993. ................. 130
1. Prva hapšenja 17. aprila 1993. .......................................................................................................................... 131
a)
Sovići ...................................................................................................................................................... 131
b)
Doljani .................................................................................................................................................... 132
2. Nastavak hapšenja od 18. do 23. aprila 1993. ................................................................................................... 133
a)
Sovići ...................................................................................................................................................... 133
b)
Doljani .................................................................................................................................................... 133
3. Počinioci napada i hapšenja .............................................................................................................................. 134
V. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada na sela Sovići i Doljani i nakon hap{enja ................................... 135
A. Zatočenje u Školi u Sovićima, smrt zatočenika i radovi koje su izvodili zatočenici............................................. 135
1. Organizacija i način rada Škole u Sovićima kao mjesta zatočenja.................................................................... 137
2. Uslovi zatočenja i postupanje prema zatočenicima u Školi u Sovićima ........................................................... 138
3. Smrt muškaraca Muslimana zatočenih u Školi u Sovićima .............................................................................. 139
4. Radovi koje su izvodili zatočenici .................................................................................................................... 140
5. Zaključci Vijeća u vezi s navodima o kriminalnim događajima u Školi u Sovićima ........................................ 140
B. Postupanje prema muškarcima Muslimanima prilikom premještanja iz Škole u Sovićima u Zatvor u Ljubuškom
18. aprila 1993. .......................................................................................................................................................... 141
C. Zatočenje žena, djece i starijih osoba u kućama u zaseoku Junuzovići................................................................. 143
1. Organizacija kuća u zaseoku Junuzovići kao mjesta zatočenja......................................................................... 144
2. Zatočenje i postupanje prema zatočenicima u zaseoku Junuzovići................................................................... 145
D. Premještanje žena, djece i starijih osoba iz Škole u Sovićima i kuća u zaseoku Junuzovići u pravcu Gornjeg
Vakufa oko 5. maja 1993. .......................................................................................................................................... 146
1. Kontekst premještanja žena, djece i starijih osoba iz Škole u Sovićima i kuća u zaseoku Junuzovići u Gornji
Vakuf .................................................................................................................................................................... 146
Predmet br.° IT-04-74-T
iii
29. maj 2013.
2271/78692 TER
Prijevod
2. Premještanje Muslimana, žena, djece i starijih osoba, iz Škole u Sovićima i kuća u zaseoku Junuzovići 5. maja
1993. ..................................................................................................................................................................... 148
E. Zatočenje muškaraca Muslimana na Ribnjaku kod Doljana i smrt nekih od njih ................................................. 150
1. Organizacija Ribnjaka kao mjesta zatočenja..................................................................................................... 151
2. Postupanje prema zatočenicima na Ribnjaku.................................................................................................... 151
3. Smrt nekih zatočenih Muslimana na Ribnjaku.................................................................................................. 152
F. Blokiranje međunarodnih posmatrača i mirovnih snaga 17. aprila 1993. i narednih dana .................................... 152
G. Rušenje i paljenje kuća i vjerskih objekata u selima Sovići i Doljani................................................................... 155
1. Paljenje i rušenje stambenih objekata Muslimana u Sovićima i Doljanima u periodu od 18. do 24. aprila 1993.
.............................................................................................................................................................................. 155
2. Rušenje dva muslimanska vjerska objekta, uključujući najmanje jednu džamiju, u Sovićima i Doljanima od 18.
do 22. aprila 1993.................................................................................................................................................. 157
H. Krađa imovine Muslimana u Sovićima i Doljanima od 17. aprila do 4. maja 1993. ............................................ 158
DIO 4: OP[TINA MOSTAR .......................................................................................................................................... 158
Odjeljak 1: Geografski položaj i struktura stanovništva opštine .................................................................................... 162
Odjeljak 2: Politička, administrativna i vojna struktura opštine ..................................................................................... 163
I. Politička i administrativna struktura............................................................................................................................ 163
A. Krizni štab............................................................................................................................................................. 164
B. HVO opštine Mostar ............................................................................................................................................. 165
C. Političke strukture Muslimana u Mostaru ............................................................................................................. 168
II. Vojna struktura .......................................................................................................................................................... 169
A. Organizovanje TO-a u Mostaru ............................................................................................................................ 169
B. Oružane snage HVO-a .......................................................................................................................................... 170
C. Snage ABiH .......................................................................................................................................................... 172
Odjeljak 3: Događaji koji su prethodili sukobu Hrvata i Muslimana od 9. maja 1993................................................... 173
I. Borbe srpskih oružanih snaga i združenih hrvatsko-muslimanskih snaga................................................................... 173
II. Uspostavljanje političke kontrole HVO-a nad opštinom i njeno "kroatiziranje" ....................................................... 174
III. Zaoštravanje napetosti između Hrvata i Muslimana................................................................................................. 184
Odjeljak 4: Događaji u opštini Mostar u maju 1993....................................................................................................... 186
I. Vojne operacije od 9. do 12. maja 1993. ..................................................................................................................... 186
A. Napad od 9. maja 1993. ........................................................................................................................................ 188
B. Pad Vranice 10. maja 1993. .................................................................................................................................. 192
C. Linije fronta i vojni položaji nakon 9. maja 1993. ................................................................................................ 194
D. Nastavak borbi i pokušaji prekida vatre................................................................................................................ 194
II. Navodi o zločinima počinjenim tokom maja 1993. godine........................................................................................ 195
A. Rušenje dvije džamije u zapadnom Mostaru oko 9. i 11. maja 1993. godine ....................................................... 196
B. Okupljanje Muslimana u zapadnom Mostaru, njihovo zatočenje na više lokacija i odlazak nekih od njih na
područja pod kontrolom ABiH ili u druge zemlje tokom prve polovine maja 1993.................................................. 197
C. Okupljanje Muslimana u zapadnom Mostaru, njihovo zatočenje na više lokacija i odlazak nekih od njih na
područja pod kontrolom ABiH ili u druge zemlje tokom druge polovine maja 1993................................................ 202
1. Deložacije Muslimana iz zapadnog Mostara, njihovo zatočenje ili premještanje u istočni Mostar tokom druge
polovine maja 1993............................................................................................................................................... 203
2. Premještanje 300 Muslimana u istočni Mostar krajem maja 1993. godine ....................................................... 204
D. Djela nasilja i krađe nad uhapšenim, deložiranim, zatočenim i raseljenim Muslimanima u maju 1993. godine .. 204
III. Navodi o zločinima počinjenim u zatočeničkim centrima HVO-a u Mostaru u maju 1993. godine ........................ 207
A. Duhanski institut ................................................................................................................................................... 208
B. Mašinski fakultet................................................................................................................................................... 209
1. Organizacija Mašinskog fakulteta kao zatočeničkog centra.............................................................................. 210
2. Postupanje prema zatočenicima na Mašinskom fakultetu................................................................................. 211
3. Sudbina dvanaest vojnika ABiH ....................................................................................................................... 211
C. Zgrada MUP-a....................................................................................................................................................... 214
Odjeljak 5: Navodi o zločinima počinjenim tokom juna 1993. ...................................................................................... 216
Predmet br.° IT-04-74-T
iv
29. maj 2013.
2270/78692 TER
Prijevod
Odjeljak 6: Događaji 30. juna 1993. i navodi o zločinima počinjenim u julu i avgustu 1993. godine ........................... 221
I. Napad na kasarnu "Tihomir Mišić" 30. juna 1993. godine ......................................................................................... 221
II. Navodi o zločinima koja je HVO počinio nakon napada od 30. juna 1993. .............................................................. 223
A. Hapšenje i zatočenje muškaraca Muslimana nakon napada od 30. juna 1993. ..................................................... 223
B. Raseljavanje muslimanskih porodica koje su stanovale u zapadnom Mostaru, oko 30. juna 1993....................... 226
C. Navodi o zločinima na Mašinskom fakultetu počinjenim od jula 1993. ............................................................... 227
D. Ostali navodi o zločinima počinjenim u zapadnom Mostaru u julu i avgustu 1993.............................................. 229
1. Deložiranje i raseljavanje Muslimana u istočni Mostar ili u druge zemlje od sredine jula do avgusta 1993. ... 230
2. Puštanje na slobodu Muslimana zatočenih na Heliodromu sredinom jula 1993. pod uslovom da oni i njihove
porodice odu iz BIH.............................................................................................................................................. 232
3. Silovanje, seksualno zlostavljanje, krađa, prijetnje i zastrašivanje Muslimana tokom akcija deložiranja u
zapadnom Mostaru u julu i avgustu 1993. ............................................................................................................ 232
E. Navodi o zločinima počinjenim u Buni oko 14. jula 1993. ................................................................................... 236
F. Napad u okolini Mostara 24. avgusta 1993. i navodi o zločinima počinjenim nakon tog napada ......................... 238
1. Napad na selo Raštani, Hidroelektranu Mostar i kasarnu "Tihomir Mišić" ...................................................... 239
2. Navodi o zločinima počinjenim tokom napada HVO-a na selo Raštani ........................................................... 240
a)
Smrt četiri muškarca Muslimana tokom napada na selo Raštani............................................................ 241
b)
Navodi o krađi imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Raštani ........................................................... 243
c)
Postupanje prema muslimanskim ženama i djeci tokom napada na selo Raštani ................................... 244
d)
Raseljavanje muslimanskih žena i djece tokom napada na selo Raštani ................................................ 245
Odjeljak 7: Navodi o zločinima počinjenim u periodu od septembra 1993. do aprila 1994........................................... 245
Odjeljak 8: Navodi u vezi s opsadom istočnog Mostara i zločinima koji su uslijedili (juni 1993. – april 1994.) .......... 250
I. Granatiranje i artiljerijsko djelovanje po istočnom Mostaru ....................................................................................... 251
II. Snajpersko djelovanje po stanovništvu istočnog Mostara.......................................................................................... 259
A. Definicija snajperiste i metode korištene tokom snajperskih djelovanja u Mostaru ............................................. 260
1. Definicija snajperiste......................................................................................................................................... 260
2. Modus operandi, naoružanje i obuka snajperista HVO-a ................................................................................. 261
B. Dokazi u vezi s položajima snajperista HVO-a u Mostaru.................................................................................... 263
C. Dvanaest snajperskih incidenata opisanih u Povjerljivom prilogu Optužnici ....................................................... 268
1. Snajperski incident br. 1.................................................................................................................................... 268
a) Opis događaja............................................................................................................................................... 268
b) Okolnosti i analiza incidenta........................................................................................................................ 268
c) Činjenični zaključci...................................................................................................................................... 268
2. Snajperski incident br. 2.................................................................................................................................... 269
a) Opis događaja............................................................................................................................................... 269
b) Okolnosti i analiza incidenta........................................................................................................................ 271
c) Činjenični zaključci...................................................................................................................................... 272
3. Snajperski incident br. 3.................................................................................................................................... 273
a) Opis događaja............................................................................................................................................... 273
b) Okolnosti i analiza incidenta........................................................................................................................ 274
c) Činjenični zaključci...................................................................................................................................... 275
4. Snajperski incident br. 4.................................................................................................................................... 277
a)
Opis događaja ......................................................................................................................................... 277
b)
Okolnosti i analiza incidenta................................................................................................................... 277
c)
Činjenični zaključci ................................................................................................................................ 278
5. Snajperski incident br. 6.................................................................................................................................... 279
a)
Opis događaja ......................................................................................................................................... 279
b)
Okolnosti i analiza incidenta................................................................................................................... 280
c)
Činjenični zaključci ................................................................................................................................ 282
6. Snajperski incident br. 7.................................................................................................................................... 283
a)
Opis događaja ......................................................................................................................................... 283
b)
Okolnosti i analiza incidenta................................................................................................................... 284
c)
Činjenični zaključci ................................................................................................................................ 285
7. Snajperski incident br. 8.................................................................................................................................... 286
a)
Opis događaja ......................................................................................................................................... 286
b)
Okolnosti i analiza incidenta................................................................................................................... 287
c)
Činjenični zaključci ................................................................................................................................ 289
8. Snajperski incident br. 9.................................................................................................................................... 289
a)
Opis događaja ......................................................................................................................................... 289
Predmet br.° IT-04-74-T
v
29. maj 2013.
2269/78692 TER
Prijevod
b)
Okolnosti i analiza incidenta................................................................................................................... 291
c)
Činjenični zaključci ................................................................................................................................ 293
9. Snajperski incident br. 10.................................................................................................................................. 294
a)
Opis događaja ......................................................................................................................................... 294
b)
Okolnosti i analiza incidenta................................................................................................................... 295
c)
Činjenični zaključci ................................................................................................................................ 296
10. Snajperski incident br. 11................................................................................................................................ 297
a)
Opis događaja ......................................................................................................................................... 297
b)
Okolnosti i analiza incidenta................................................................................................................... 298
c)
Činjenični zaključci ................................................................................................................................ 300
11. Snajperski incident br. 13................................................................................................................................ 301
a)
Opis događaja ......................................................................................................................................... 301
b)
Okolnosti i analiza incidenta................................................................................................................... 302
c)
Činjenični zaključci ................................................................................................................................ 303
12. Snajperski incident br. 14................................................................................................................................ 305
a)
Opis događaja ......................................................................................................................................... 305
b)
Okolnosti i analiza incidenta................................................................................................................... 306
c)
Činjenični zaključci ................................................................................................................................ 309
13. Opšti zaključci u vezi sa snajperskim incidentima.......................................................................................... 309
D. Kampanja snajperskih djelovanja čiji je cilj bilo cjelokupno stanovništvo istočnog Mostara .............................. 310
1. Žrtve snajperskih djelovanja: poginuli i ranjeni u istočnom Mostaru – primjeri .............................................. 310
a)
Žrtve poginule tokom opsade istočnog Mostara – primjeri .................................................................... 310
b)
Žrtve ranjene tokom opsade istočnog Mostara –primjeri ....................................................................... 312
2. Kampanja snajperskih djelovanja čiji je cilj bilo cjelokupno stanovništvo istočnog Mostara .......................... 313
a) Otvaranje snajperske vatre na žene, djecu i starije osobe............................................................................. 314
b) Otvaranje snajperske vatre na građane dok se bave svakodnevnim aktivnostima ....................................... 315
III. Životni uslovi stanovništva u istočnom Mostaru ...................................................................................................... 317
A. Priliv stanovništva u istočni Mostar ...................................................................................................................... 318
B. Dostupnost hrane................................................................................................................................................... 319
C. Dostupnost vode i električne energije ................................................................................................................... 320
D. Dostupnost medicinske njege................................................................................................................................ 324
E. Blokiranje međunarodnih organizacija i humanitarne pomoći.............................................................................. 325
F. Izolacija stanovništva istočnog Mostara ................................................................................................................ 331
IV. Otvaranje vatre na pripadnike međunarodnih organizacija ...................................................................................... 334
V. Navodi o uništenju Starog Mosta............................................................................................................................... 341
A. Korištenje Starog mosta poslije 9. maja 1993....................................................................................................... 342
1. Korištenje Starog mosta od strane ABiH .......................................................................................................... 343
2. Korištenje Starog mosta od strane stanovnika istočnog Mostara ...................................................................... 344
B. Uništenje Starog mosta ......................................................................................................................................... 345
1. Oštećivanje Starog mosta do 8. novembra 1993. .............................................................................................. 346
2. Ofanzivna dejstva 8. novembra 1993. i granatiranje Starog mosta ................................................................... 347
a) Zapovijed Milivoja Petkovića od 8. novembra 1993. .................................................................................. 347
b) Napad tenka HVO-a na Stari most 8. novembra 1993. ................................................................................ 349
c)
Uništenje Starog mosta do večeri 8. novembra 1993.............................................................................. 352
3. Rušenje Starog mosta 9. novembra 1993. ......................................................................................................... 353
a) Hipoteza 1: rušenje prouzrokovano nastavkom granatiranja od strane HVO-a 9. novembra 1993. ujutro .. 353
b) Hipoteza 2: rušenje prouzrokovano ekplozivom aktiviranim na desnoj obali Neretve ................................ 356
4. Reakcija političkih vlasti i oružanih snaga HVO-a na jednoglasnu osudu međunarodnih aktera ..................... 362
a) Pokušaj vlasti HVO-a da minimaliziraju ili da zataškaju svoju odgovornost za uništenje Starog mosta..... 362
b) Reakcija međunarodnih aktera koji su oružane snage HVO-a proglasili odgovornim za uništenje Starog
mosta ................................................................................................................................................................ 364
c) Posljedice uništenja Starog mosta po vojnike ABiH i stanovništvo muslimanske enklave na desnoj obali
Neretve ............................................................................................................................................................. 365
d)
Postupak koji je HVO pokrenuo protiv posade tenka............................................................................. 366
C. Opšti zaključci Vijeća o uništenju Starog mosta ................................................................................................... 368
VI. Navodi o uništavanju vjerskih objekata u istočnom Mostaru................................................................................... 369
VII. Zaključci Vijeća o postojanju opsade istočnog Mostara ......................................................................................... 372
DIO 5: HELIODROM .................................................................................................................................................... 372
Predmet br.° IT-04-74-T
vi
29. maj 2013.
2268/78692 TER
Prijevod
I. Organizacija Heliodroma kao zatočeničkog centra ..................................................................................................... 374
A. Osnivanje zatočeničkog centra na lokaciji Heliodroma ........................................................................................ 374
B. Objekti zatočeničkog centra Heliodrom................................................................................................................ 376
C. Komandna struktura Heliodroma .......................................................................................................................... 377
1. Upravljanje Heliodromom ................................................................................................................................ 377
2. Organi nadležni za obezbjeđenje Heliodroma................................................................................................... 380
3. Organi nadležni za logistiku.............................................................................................................................. 382
4. Organi nadležni za odobravanje pristupa u zatvor i pristupa zatočenicima ...................................................... 383
a)
Pristup na Heliodrom za pripadnike HVO-a........................................................................................... 384
b)
Pristup na Heliodrom za predstavnike međunarodnih organizacija i novinare....................................... 387
5. Organi odgovorni za puštanje na slobodu, razmjenu i premještanje zatočenika ............................................... 390
a)
Organi odgovorni za puštanje na slobodu zatočenika............................................................................. 391
b)
Organi odgovorni za razmjenu zatočenika.............................................................................................. 394
c)
Organi odgovorni za premještanje zatočenika ........................................................................................ 394
6. Organi odgovorni za njegu i zdravlje zatočenika .............................................................................................. 395
7. Organi odgovorni za korištenje zatočenika s Heliodroma za izvođenje radova i obaviješteni o tome.............. 398
a)
Postupak za dobijanje zatočenika s Heliodroma za izvođenje radova .................................................... 399
b)
Organi koji su odobravali korištenje zatočenika s Heliodroma za izvođenje radova.............................. 400
c)
Organi nadležni za zatočenike za vrijeme izvođenja radova .................................................................. 404
d)
Organi obavještavani o incidentima za vrijeme izvođenja radova.......................................................... 404
e)
Pokušaji da se reguliše korištenje zatočenika s Heliodroma za izvođenje radova .................................. 405
II. Dolazak zatočenika na Heliodrom ............................................................................................................................. 408
A. Dolazak zatočenika nakon talasa hapšenja Muslimana 9. i 10. maja 1993. .......................................................... 408
B. Dolazak zatočenika nakon talasa hapšenja tokom druge polovine maja 1993. ..................................................... 409
C. Dolazak zatočenika nakon talasa hapšenja poslije 30. juna 1993. ........................................................................ 410
D. Dolazak na Heliodrom zatočenika iz drugih zatočeničkih centara ....................................................................... 411
III. Uslovi zatočenja ....................................................................................................................................................... 412
A. Uslovi zatočenja muškaraca.................................................................................................................................. 412
1. Prenapučenost logora ........................................................................................................................................ 413
2. Nedostatak ležajeva i pokrivača........................................................................................................................ 414
3. Dostupnost hrane i vode.................................................................................................................................... 415
4. Loši higijenski uslovi ........................................................................................................................................ 418
5. Dostupnost medicinske njege............................................................................................................................ 419
a)
Sanitetska služba..................................................................................................................................... 420
b)
Medicinska njega zatočenika .................................................................................................................. 421
6. Uslovi zatočenja u samicama ............................................................................................................................ 423
B. Uslovi zatočenja žena i djece od sredine maja do 17. decembra 1993.................................................................. 424
IV. Postupanje prema muškarcima zatočenim na Heliodromu....................................................................................... 426
V. Radovi koje su izvodili zatočenici ............................................................................................................................. 431
A. Korištenje zatočenika s Heliodroma za izvođenje radova..................................................................................... 431
B. Pogibija i ranjavanje zatočenika tokom prisilnog rada.......................................................................................... 434
C. Postupanje prema zatočenicima tokom prisilnog rada .......................................................................................... 436
VI. Korištenje zatočenika za živi štit .............................................................................................................................. 437
A. Korištenje zatočenika s Heliodroma za živi štit .................................................................................................... 438
B. Zatočenici s Heliodroma ranjeni u živom štitu u Mostaru .................................................................................... 439
C. Zatočenici s Heliodroma poginuli u živom štitu ................................................................................................... 442
VII. Ograničavanje posjeta pripadnika međunarodne zajednice zatočenicima na Heliodromu...................................... 443
VIII. Organizovanje odlaska zatočenika s Heliodroma u treće zemlje ili na teritorije pod kontrolom ABiH ................ 445
A. Odlazak zatočenika s Heliodroma u Hrvatsku od približno 17. jula 1993. do novembra 1993. ........................... 445
B. Odlazak ljudi s Heliodroma u treće zemlje ili na teritorije pod kontrolom ABiH od 15. do 17. decembra 1993. 448
IX. Drugi načini puštanja na slobodu ili premještanja u druge zatočeničke centre, do zatvaranja Heliodroma u aprilu
1994. ............................................................................................................................................................................... 449
A. Premještanje zatočenika s Heliodroma u druge zatočeničke centre HVO-a ......................................................... 449
B. Razmjena zatočenika s ABiH i posljednji zatočenici pušteni na slobodu ............................................................. 450
Predmet br.° IT-04-74-T
vii
29. maj 2013.
2267/78692 TER
Prijevod
DIO 6: ZATOČENIČKI CENTAR VOJNO .................................................................................................................. 450
I. Organizacija Zatočeničkog centra Vojno .................................................................................................................... 451
A. Opis Zatočeničkog centra Vojno........................................................................................................................... 452
B. Struktura i način rada Zatočeničkog centra Vojno ................................................................................................ 452
1. Vlasti odgovorne za rad Zatočeničkog centra Vojno ........................................................................................ 453
2. Organi i ličnosti obaviješteni o postojanju Zatočeničkog centra Vojno i o događajima u njemu ..................... 455
II. Kategorije zatočenika u Zatočeničkom centru Vojno ................................................................................................ 456
III. Uslovi zatočenja u Zatočeničkom centru Vojno ....................................................................................................... 457
IV. Postupanje prema zatočenicima u Zatočeničkom centru Vojno i smrt nekih od njih ............................................... 459
A. Postupanje prema zatočenicima za vrijeme zatočeništva u Zatočeničkom centru Vojno ..................................... 460
B. Smrt zatočenika za vrijeme zatočenja u Zatočeničkom centru Vojno................................................................... 461
V. Radovi koje su zatočenici s Heliodroma i iz Vojnog izvodili u zoni Vojno-Bijelo Polje i postupanje prema njima za
vrijeme radova ................................................................................................................................................................ 463
A. Zatočenici s Heliodroma upućeni na radove u zonu Vojno-Bijelo Polje .............................................................. 464
B. Vrste i mjesta radova u zoni Vojno-Bijelo Polje................................................................................................... 466
C. Postupanje prema zatočenicima s Heliodroma na radovima u zoni Vojno-Bijelo Polje ....................................... 467
D. Smrt i ranjavanje zatočenika s Heliodroma i iz Zatočeničkog centra Vojno za vrijeme radova ........................... 470
1. Zatočenici s Heliodroma i iz Zatočeničkog centra Vojno koji su ranjeni za vrijeme radova ............................ 471
2. Zatočenici s Heliodroma i iz Zatočeničkog centra Vojno koji su izgubili život za vrijeme radova.................. 472
DIO 7: OPŠTINA LJUBUŠKI I ZATOČENIČKI CENTRI U LJUBUŠKOM ............................................................. 474
I. Politička, administrativna i vojna struktura opštine .................................................................................................... 476
A. HVO opštine Ljubuški kao opštinska civilna vlast ............................................................................................... 477
B. Vojna struktura opštine Ljubuški .......................................................................................................................... 478
II. Događaji u vezi s navodima o progonu stanovnika opštine Ljubuški ........................................................................ 479
A. Razoružavanje, popisivanje i ograničenje sloboda Muslimana u opštini Ljubuški............................................... 480
B. Hapšenje Muslimana u opštini Ljubuški u avgustu 1993...................................................................................... 481
C. Raspolaganje praznim stanovima Muslimana u opštini u oktobru 1993. .............................................................. 482
III. Zatvor u Ljubuškom ................................................................................................................................................. 483
A. Organizacija Zatvora u Ljubuškom....................................................................................................................... 483
1. Opis Zatvora u Ljubuškom................................................................................................................................ 483
2. Komandna struktura u Zatvoru u Ljubuškom ................................................................................................... 484
B. Dolazak i premještanje zatočenika iz Zatvora u Ljubuškom................................................................................. 486
C. Uslovi zatočenja u Zatvoru u Ljubuškom ............................................................................................................. 491
1. Prihvatni kapacitet Zatvora u Ljubuškom i stanje ćelija ................................................................................... 492
2. Ishrana zatočenika u Zatvoru u Ljubuškom ...................................................................................................... 494
3. Loši uslovi u Zatvoru u Ljubuškom - smještaj i higijena .................................................................................. 494
4. Dostupnost medicinske njege zatočenicima Zatvora u Ljubuškom .................................................................. 495
5. Uslovi zatočenja žena zatočenih u Zatvoru u Ljubuškom................................................................................. 496
6. Posjete međunarodnih organizacija i mješovitih komisija Zatvoru u Ljubuškom............................................. 496
D. Radovi koje su izvodili zatočenici iz Zatvora u Ljubuškom ................................................................................. 497
E. Postupanje prema zatočenicima u Zatvoru u Ljubuškom ...................................................................................... 499
IV. Logor Vitina-Otok.................................................................................................................................................... 501
A. Organizacija Logora Vitina-Otok ......................................................................................................................... 501
B. Dolazak zatočenika u Logor Vitina-Otok i njihovo premještanje ......................................................................... 503
C. Uslovi zatočenja u Logoru Vitina-Otok ................................................................................................................ 503
D. Radovi koje su izvodili zatočenici iz Logora Vitina-Otok.................................................................................... 504
E. Postupanje prema zatočenicima u Logoru Vitina-Otok......................................................................................... 505
V. Organizovanje odlaska Muslimana iz opštine Ljubuški ............................................................................................ 505
VI. Činjenični zaključci Vijeća u vezi s opštinom Ljubuški i zatočeničkim centrima u Ljubuškom ............................. 507
Predmet br.° IT-04-74-T
viii
29. maj 2013.
2266/78692 TER
Prijevod
DIO 8: OPŠTINA STOLAC........................................................................................................................................... 509
I. Struktura stanovništva opštine Stolac.......................................................................................................................... 510
II. Politička, administrativna i vojna struktura opštine Stolac ........................................................................................ 511
A. Politička i administrativna struktura opštine Stolac .............................................................................................. 511
B. Vojna struktura opštine Stolac .............................................................................................................................. 512
1. ABiH ................................................................................................................................................................. 512
2. Oružane snage HVO-a ...................................................................................................................................... 512
III. Tok kriminalnih događaja......................................................................................................................................... 514
A. Hapšenje uglednih Muslimana u opštini Stolac oko 20. aprila 1993. ................................................................... 516
B. Hapšenje i zatvaranje vojno sposobnih muškaraca Muslimana u opštini Stolac u julu 1993................................ 517
C. Hapšenje žena, djece i starijih osoba, raseljavanje stanovništva, krađa imovine i oštećivanje imovine u opštini
Stolac u julu i avgustu 1993....................................................................................................................................... 518
1. Događaji u selu Prenj 6. jula 1993.: raseljavanje stanovništva i krađa imovine................................................ 519
2. Događaji u Aladinićima, Pješivac Gredi, Rotmilju i Stocu od 12. do 15. jula 1993. ........................................ 519
a) Raseljavanje stanovništva, krađa imovine i oštećivanje stambenih objekata i džamije u Aladinićima........ 519
b. Raseljavanje stanovništva, smrt jedne žene i krađa imovine u Pješivac Gredi............................................. 520
i. Raseljavanje muslimanskog stanovništva i smrt jedne mlade žene u Pješivac Gredi............................... 520
ii. Krađa imovine u vlasništvu Muslimana u Pješivac Gredi....................................................................... 522
c. Raseljavanje stanovništva, krađa imovine i oštećivanje stambenih objekata, imovine i džamije u Rotimlji 523
d. Raseljavanje stanovništva, oštećivanje džamije i krađa imovine u Stocu .................................................... 523
3. Raseljavanje stanovništva, krađa imovine i oštećivanje stambenih objekata i imovine krajem jula 1993. u
Borojevićima......................................................................................................................................................... 524
4. Događaji u Stocu i Prenju u avgustu 1993. ....................................................................................................... 525
a) Raseljavanje stanovništva, oštećivanje kulturnih dobara, džamija i stambenih objekata u Stocu................ 525
i. Raseljavanje stanovništva Stoca............................................................................................................... 526
ii. Oštećivanje kulturnih dobara i džamija u Stocu ...................................................................................... 526
iii. Oštećivanje stambenih objekata u Stocu ................................................................................................ 528
b) Oštećivanje stambenih objekata, imovine i džamije u Prenju ...................................................................... 528
D. Zatočenje žena, djece i starijih osoba u opštini Stolac .......................................................................................... 528
1. Zatočenje u Školi u Aladinićima/Crnićima ....................................................................................................... 529
a) Identifikacija Škole u Aladinićima/Crnićima ............................................................................................... 529
b) Zatočenje u Školi u Aladinićima/Crnićima u julu 1993............................................................................... 529
c) Zatočenje u Školi u Aladinićima/Crnićima od 4. avgusta 1993. .................................................................. 530
d) Vlasti odgovorne za zatočenički centar HVO-a u Školi u Aladinićima/Crnićima ....................................... 531
2. Zatočenje u privatnim kućama u Pješivac Gredi............................................................................................... 531
3. Zatočenje u fabrici TGA ................................................................................................................................... 532
4. Zatvaranje u Vaspitno-popravnom domu.......................................................................................................... 533
5. Zatočenje na drugim lokacijama koje nisu navedene u Optužnici .................................................................... 534
E. Talasi raseljavanja uhapšenih i/ili zatvorenih žena, djece i starijih osoba na teritorije pod kontrolom ABiH ...... 534
F. Zatočenje muškaraca Muslimana, u Koštanoj bolnici tokom ljeta i jeseni 1993. .................................................. 535
1. Prenamjena Koštane bolnice u bazu Vojne policije i premještanje bolesnika u kasarnu u Grabovini .............. 536
2. Raseljavanje bolesnika iz Koštane bolnice na teritorije pod kontrolom ABiH ................................................. 537
3. Zatvaranje muškaraca Muslimana u Koštanoj bolnici i njihov odlazak u druge zatočeničke centre HVO-a.... 537
4. Premlaćivanja i smrt zatočenika u Koštanoj bolnici ......................................................................................... 538
a) Smrt zatočenika u Koštanoj bolnici.............................................................................................................. 538
b) Premlaćivanja u Koštanoj bolnici ................................................................................................................ 540
G. "U Stocu nema nijednog Muslimana", septembar 1993........................................................................................ 543
DIO 9: OPŠTINA ČAPLJINA ....................................................................................................................................... 544
I. Struktura stanovništva opštine..................................................................................................................................... 545
II. Politička, administrativna i vojna struktura opštine ................................................................................................... 546
A. Politička i administrativna struktura opštine ......................................................................................................... 546
B. Formiranje snaga ABiH i HVO-a iz snaga TO ..................................................................................................... 547
C. Struktura oružanih snaga HVO-a .......................................................................................................................... 547
1. 1.brigada "Knez Domagoj" ............................................................................................................................... 548
2. 3. satnija 3. bojne Vojne policije....................................................................................................................... 548
III. Tok kriminalnih događaja......................................................................................................................................... 550
Predmet br.° IT-04-74-T
ix
29. maj 2013.
2265/78692 TER
Prijevod
A. Djela progona počinjena nad muslimanskim stanovništvom opštine Čapljina od 1992. ...................................... 550
B. Hapšenje i zatvaranje muškaraca Muslimana, uključujući ugledne članove zajednice, u opštini Čapljina 20. aprila
1993. .......................................................................................................................................................................... 551
C. Hapšenje i zatvaranje muškaraca, Muslimana, u opštini Čapljina u julu 1993. .................................................... 552
D. Nestanak 12 muškaraca Muslimana iz sela Bivolje Brdo 16. jula 1993. .............................................................. 553
E. Deložiranje žena, djece i starijih osoba, njihovo raseljavanje i navodi o zločinima počinjenim u opštini Čapljina
od jula do septembra 1993. ........................................................................................................................................ 555
1. Događaji u selu Domanovići i okolini oko 13. jula 1993.................................................................................. 557
a) Deložiranje i raseljavanje žena, djece i starijih osoba iz Domanovića......................................................... 557
b) Smrt dvije mlade žene u Domanovićima ..................................................................................................... 558
c) Krađa imovine u vlasništvu Muslimana iz Domanovića.............................................................................. 558
2. Događaji u selu Bivolje Brdo i okolini oko 13. jula 1993................................................................................. 559
a) Deložiranje i raseljavanje žena, djece i starijih osoba iz Bivoljeg Brda....................................................... 559
b) Smrt jedne osobe stare 83 godine u Bivoljem Brdu..................................................................................... 560
c) Rušenje stambenih objekata Muslimana u Bivoljem Brdu .......................................................................... 561
d) Krađa imovine u vlasništvu Muslimana iz Bivoljeg Brda i okoline ............................................................ 561
3. Događaji u Počitelju i okolini oko 13. jula 1993. i od 27. jula do 5. avgusta 1993........................................... 562
a) Deložiranje i raseljavanje žena, djece i starijih osoba iz Počitelja ............................................................... 562
b) Krađa imovine u vlasništvu Muslimana iz Počitelja .................................................................................... 563
4. Događaji u selu Opličići i okolini oko 13. aprila 1993. i od 27. jula do 7. avgusta 1993.................................. 563
5. Događaji u selu Lokve i okolini od 13. do 16. jula 1993. ................................................................................. 563
a) Deložiranje i raseljavanje žena, djece i starijih osoba iz Lokava ................................................................. 564
b) Rušenje džamije u Lokvama 14. jula 1993. i kuća Muslimana, stanovnika Lokava, 16. jula 1993. ............ 564
i. Rušenje džamije u Lokvama 14. jula 1993............................................................................................... 564
ii. Rušenje kuća u vlasništvu Muslimana 16. jula 1993............................................................................... 565
c) Krađa imovine u vlasništvu Muslimana iz Lokava ...................................................................................... 566
6. Događaji u Višićima i okolini oko 14. jula 1993. i 11. avgusta 1993. .............................................................. 566
a) Rušenje džamije u Višićima 14. jula 1993. ili približno tog datuma............................................................ 566
b) Deložiranje i raseljavanje žena, djece i starijih osoba iz Višića 11. avgusta 1993....................................... 567
c) Krađa imovine u vlasništvu Muslimana iz Višića ........................................................................................ 568
7. Događaji u Čapljini u avgustu i septembru 1993. ............................................................................................. 568
F. Zatvaranje Muslimana i njihovo raseljavanje na teritorije pod kontrolom ABiH ili u treće zemlje od jula do
oktobra 1993. ............................................................................................................................................................. 570
1. Zatvaranje Muslimana u opštini Čapljina ......................................................................................................... 570
a) Zatvaranje Muslimana u Silosu.................................................................................................................... 570
i. Organizacija silosa u Čapljini kao zatočeničkog centra, broj i identitet zatočenika i stražara.................. 570
ii. Uslovi zatočenja u Silosu ........................................................................................................................ 572
iii. Navodi o krađi imovine u vlasništvu Muslimana zatvorenih u Silosu ................................................... 573
b) Zatvaranje žena, djece i starijih osoba u više kuća i škola u opštini Čapljina.............................................. 574
2. Raseljavanje žena, djece i starijih osoba na teritorije pod kontrolom ABiH ili u treće zemlje ......................... 575
Predmet br.° IT-04-74-T
x
29. maj 2013.
2264/78692 TER
Prijevod
POGLAVLJE 4: ČINJENIČNI ZAKLJUČCI U VEZI SA ZLOČINIMA POČINJENIM U
OPŠTINAMA I ZATOČENIČKIM CENTRIMA
Dio 1: Opština Prozor
1.
Ovaj dio presude uglavnom se odnosi na zločine počinjene od oktobra 1992. u gradu
Prozoru i u više okolnih sela. Tako se u paragrafima 45 do 50 Optužnice navodi da su se od avgusta
do oktobra 1992. povećale napetosti između HVO-a i ABiH; da su 23. oktobra 1992. snage HercegBosne/HVO-a napale Muslimane u gradu Prozoru, te da su opljačkale, spalile i uništile domove i
drugu imovinu Muslimana; da su 24. oktobra 1992., pokrenule val hapšenja muškaraca Muslimana i
zatočile ih u osnovnoj školi u Ripcima gdje su neke od njih pretukle; da su oko 24. oktobra 1992.
napale selo Paljike, uništile kuće i imovinu u vlasništvu Muslimana, zatvorile Muslimane u jednu
kuću, a potom otvorile vatru i bacile ručne bombe u tu kuću, ubivši dvoje od tih civila, te da su u
novembru 1992. snage Herceg-Bosne/HVO-a nastavile maltretirati i proganjati stanovnike,
bosanske Muslimane opštine Prozor. U paragrafima 51 do 53, tužilaštvo tvrdi da su približno od 17.
do 19. aprila 1993. snage Herceg-Bosne/HVO-a napale nekoliko sela u opštini Prijedor i da su u
Tošćanici ubijale civile Muslimane; da su, počev od ljeta 1993. godine, organi vlasti HercegBosne/HVO-a dopuštali Muslimanima da ulaze u opštinu Prozor, izlaze iz nje ili se kreću unutar
opštine samo uz dozvolu organa vlasti Herceg-Bosne/HVO-a; da su od juna do sredine avgusta
1993., snage Herceg-Bosne/HVO-a napadale civile Muslimane, i uništavale i pljačkale njihovu
imovinu u više drugih sela u opštini, da su ubile šestoro civila Muslimana koji su se skrivali na
području Prajina i Tolovca, da su spalile ili teško oštetile džamije u Skrobućanima i Lizopercima,
kao i zgradu Islamske zajednice u gradu Prozoru. Tužilaštvo takođe navodi u paragrafima 54 do 59
Optužnice da su od proljeća 1993. pa do kraja te godine, snage Herceg-Bosne/HVO-a hapsile
muškarce Muslimane, i odvodile ih u razne zatočeničke centre u opštini Prozor, te da su fizički
zlostavljale zatočenike, od kojih su neki odvedeni i niko ih više nikad nije vidio; da su počev od
jula 1993., neki zatočenici premješteni u druge zatočeničke centre u Ljubuškom, na Heliodromu, u
Dretelju i Gabeli; da su zatočenike primoravale na prisilni rad te da su neki zatočenici poginuli ili
su bili povrijeđeni dok su bili na prisilnom radu; da su zatočenici često premlaćivani, ponižavani, a
u nekoliko navrata prisiljavani na seksualni čin; da su 31. jula 1993., ili oko tog datuma, snage
Herceg-Bosne/HVO-a odvele oko pedeset zatočenika na liniju sukoba na Crnom vrhu, na planini
Makljen, te da su snage Herceg-Bosne/HVO-a, nakon što su zavezale zatočenike jednog za drugog
telefonskim kabelom, otvorile vatru na njih i ubile najmanje dvadeset zatočenika i ranile više njih;
da su tokom jula i avgusta 1993. prikupile nekoliko hiljada žena, djece i staraca, bosanskih
Muslimana, i zatočile ih u kuće po selima u opštini, u kojima su uslovi za život bili bijedni, te da su
Predmet br.° IT-04-74-T
1
29. maj 2013.
2263/78692 TER
Prijevod
ih pljačkale, maltretirale i ponižavale, a žene često silovale; da su te ljude krajem avgusta 1993.
snage Herceg-Bosne/HVO-a odvezle kamionima, natjerale ih da pješače prema teritoriji koju je
držala ABiH i na njih otvorile vatru, ranivši neke od njih; da su krajem avgusta 1993. i u periodu
nakon toga snage Herceg-Bosne/HVO-a nastavile da zlostavljaju i progone muslimanske civile koji
su ostali u opštini Prozor, i konačno, da je krajem decembra 1993. većina od 500 do 600 Muslimana
koji su još bili u opštini Prozor, bila zatočena u zatvorima ili upućena na teritoriju pod kontrolom
ABiH ili pak deportovana u druge zemlje.
2.
Tužilaštvo na osnovu ovih navoda optužene tereti za progone (tačka 1), ubistvo (tačka 2),
hotimično lišavanje života (tačka 3), silovanje (tačka 4), nečovječno postupanje (seksualno
zlostavljanje) (tačka 5), deportaciju (tačka 6), protivpravnu deportaciju civila (tačka 7), nehumana
djela (prisilno premještanje) (tačka 8), protivpravno premještanje civila (tačka 9), zatvaranje
(tačka 10), protivpravno zatočenje civila (tačka 11), nehumana djela (uslovi zatočenja) (tačka 12),
nečovječno postupanje (uslovi zatočenja) (tačka 13), okrutno postupanje (uslovi zatočenja)
(tačka 14), nehumana djela (tačka 15), nečovječno postupanje (tačka 16), okrutno postupanje
(tačka 17), protivpravni fizički rad (tačka 18), uništavanje imovine širokih razmjera koje nije
opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno (tačka 19), bezobzirno
razaranje gradova i naselja, ili pustošenje koje nije opravdano vojnom nuždom (tačka 20),
uništavanje ili hotimično nanošenje štete ustanovama namijenjenim religiji ili obrazovanju
(tačka 21), oduzimanje imovine koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i
bezobzirno (tačka 22) i pljačkanje javne i privatne imovine (tačka 23).
3.
Kako bi donijelo odluku o činjenicama koje se navode u Optužnici, Vijeće je analiziralo
sveukupne dokaze te je, između ostalog, proučilo viva voce iskaze svjedoka Fahrudina Agića,
Zdenka Andabaka, Ivana Bandića, Petera Hauensteina, Omera Hujdura, Safeta Idrizovića, Nijaza
Islamovića, Alije Lizde, Ragiba Mulahusića, Herberta Okuna, Zvonimira Skendera, Edwarda
Vulliamyja, Philipa Watkinsa, svjedoka BK, BL, BP1, BR2, BS, E, kao i svjedočenja optuženih
Milivoja Petkovića i Slobodana Praljka. Vijeće je takođe razmotrilo pismene izjave svjedoka
Rudyja Gerritsena, Safeta Idrizovića, te svjedoka BM, BN3, BO4, BQ, BT, BU, i CC, koje su
prihvaćene na osnovu pravila 92ter Pravilnika i nadopunjene njihovim iskazima tokom pretresa.
Vijeće je nadalje uzelo u obzir pismene izjave svjedoka Dževada Bečirovića, Nedžada Čauševića,
1
Žrtva - primjer za paragrafe 57 i 59 Optužnice.
Žrtva - primjer za paragraf 46 Optužnice.
3
Žrtva - primjer za paragrafe 57 i 59 Optužnice.
4
Žrtva - primjer za paragrafe. 57 i 59 Optužnice par. 57 i 59.
2
Predmet br.° IT-04-74-T
2
29. maj 2013.
2262/78692 TER
Prijevod
Šemse Germića, Amira Hadžibegović, Kajdafa Husića, Osmina Osmića5, Ibre Pilava, Behaima
Šabića, Ibre Selimovića, Hasiba Zečića i Svjedoka DR kao i transkripte iskaza Svjedoka AP i
Alistaira Rulea, prihvaćene na osnovu člana 92bis Pravilnika. Konačno, Vijeće je ispitalo velik broj
dokaznih predmeta uvrštenih u spis posredstvom tih svjedoka ili putem pismene procedure.6
4.
Vijeće će prvo analizirati geografski položaj i strukturu stanovništva opštine (I), zatim njenu
političku, administrativnu i vojnu strukturu kako bi upozorilo na kontekst u kojem su se dogodili
kriminalni događaji za koje se tereti u Optužnici (II). Potom će se baviti događajima koji su
prethodili napadu na grad Prozor 23. i 24. oktobra 1992. (III) i, konačno, dokazima koji se odnose
na odvijanje kriminalnih događaja u opštini Prozor koji se navode u Optužnici (IV).
I. Geografski položaj i struktura stanovništva opštine Prozor
5.
Prozor − ₣u bosanskom jeziku ime mjesta i opšta imenicağ − poznat i kao "Rama",7 nalazi
se na prijelazu iz Hercegovine prema Srednjoj Bosni.8 U vrijeme događaja koji se navode u
Optužnici, u opštini Prozor bilo je dvadeset pet sela.9 Godine 1991., u opštini je živjelo skoro
19.500 stanovnika, od kojih su njih 63% bili Hrvati, 36% Muslimani te 1% Srbi i ostali.10 U gradu
Prozoru živjelo je oko 3.565 stanovnika, od kojih su dvije trećine bili Muslimani i jedna trećina
Hrvati, Srbi i ostali.11
6.
Dana 15. septembra 1993., u opštini je živjelo 19.750 stanovnika, od kojih je njih 3.911 bilo
hrvatskog porijekla, pristiglih iz drugih krajeva HR HB.12 Dana 10. novembra 1993., u opštini
Prozor bilo je 600 Muslimana, od kojih je njih više od pola bilo zatočeno.13
II. Politička, administrativna i vojna struktura opštine
7.
Vijeće će prvo prikazati hrvatske i muslimanske političke, administrativne i vojne organe
vlasti u opštini Prozor (A), a potom će detaljnije analizirati oružane snage HVO-a u opštini Prozor
tokom perioda u kojemu su se dogodili zločini za koje se tereti. (B)
5
Žrtva - primjer za paragraf 48 Optužnice.
Vijeće napominje da, iako je ispitalo sve te dokaze (svjedočenja, izjave i dokazne predmete), oni nisu svi pomenuti u
analizi toka kriminalnih događaja. To se posebno odnosi na svjedoke koji su vrlo neodređeno svjedočili o nekom
aspektu kriminalnog događaja ili čije svjedočenje izlazi iz vremenskog i činjeničnog okvira Optužnice.
7
“Rama” znači "okvir".
8
Edward Vulliamy, T(f), str. 1536.
9
P 09207, str. 15.
10
3D 01024, str. 16; Svjedok BD, T(f), str. 20944, zatvorena sjednica; P 09702, pod pečatom, str. 2; Svjedok BM, T(f),
str. 7102; Svjedok Omer Hujdur, T(e), str. 3475 i 3476; P 09731, pod pečatom, str. 3.
11
Svjedok Omer Hujdur, T(e), str. 3476.
12
3D 02057, str. 2; P 03944, pod pečatom, str. 1.
13
P 06569, str. 1.
6
Predmet br.° IT-04-74-T
3
29. maj 2013.
2261/78692 TER
Prijevod
A. Opšti prikaz političkih, administrativnih i vojnih organa Hrvata i Muslimana
8.
Nakon višestranačkih izbora 1990. godine na kojima je pobijedio HDZ,14 Hrvati iz BiH
zauzeli su skoro sve važne funkcije u upravnim organima opštine Prozor, odnosno u vladi i
skupštini opštine.15 Mijo Jozić postao je predsjednik opštine Prozor.16
9.
U aprilu 1992., nakon što je Predsjedništvo RBiH17 proglasilo neposrednu ratnu opasnost,
raspuštena je Skupština opštine Prozor i umjesto nje je uspostavljeno Ratno predsjedništvo koje je
brojalo jedanaest članova: sedam iz redova HDZ-BiH i četiri iz redova SDA.18
10.
Isto tako u aprilu 1992., formiran je TO Prozor.19 U njemu su bili samo Muslimani.20
Krajem juna 1992., TO je preimenovan u ABiH.21
11.
Takođe u aprilu 1992., nakon osnivanja HVO-a HZ HB,22 u opštini Prozor23 formiran je
HVO koji se sastojao se od civilno-političke i od vojne strukture.24
12.
Opštinski HVO Prozora službeno je formiran tek 12. avgusta 1992. odlukom koju je
potpisao Dario Kordić, a koja je donesena u ime Mate Bobana.25 Za predsjednika je imenovan Mijo
Jozić.26 Stipo Ćurić imenovan je za predstojnika Ureda za obranu HVO-a,27 a Ilija Franjić za
zapovjednika općinskog stožera HVO-a.28
14
P 09702, pod pečatom, str. 2; Svjedok BM, T(f), str. 7101 i 7002; 1D 00920, str. 15.
P 09702, pod pečatom, str. 2.
16
P 09731, pod pečatom, str. 2.
17
Omer Hujdur, T(f), str. 3485; 1D 01218; Svjedok 1D-AA, T(f), str. 28943, zatvorena sjednica; P 10484, str. 3 i 4;
Svjedok 1D-AA, T(f), str. 29155, zatvorena sjednica; P 00150, str. 4; Svjedok 1D-AA, T(f), str. 29160, zatvorena
sjednica.
18
Svjedok Omer Hujdur, T(f), str. 3485 i 3486.
19
Svjedok BM, T(f), str. 7026-7027; P 09702, pod pečatom, str. 6; Svjedok Omer Hujdur, T(f), str. 3487, 3488 i 3585;
2D 00055, str. 1.
20
Svjedok BM, T(f), str. 7024 i 7025; P 09702, pod pečatom, str. 6; P 01656, str. 4; Svjedok BM, T(f), str. 7029;
Svjedok Omer Hujdur, T(f), str. 3489-3492.
21
P 09702, pod pečatom, str. 8. Vijeće primjećuje da, iako je TO preimenovana u ABiH počev od juna 1992., neki
svjedoci koji su svjedočili pred Vijećem i dalje koriste izraz "TO". Dakle, Vijeće će koristiti oba naziva, TO i ABiH.
22
P 00152/P 00151 (identični dokumenti); Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 64
(Prvostepena presuda u predmetu Kordić, par. 483 d)); Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno 65
(Prvostepena presuda u predmetu Aleksovski, par. 22); P 09545, str. 14; Milivoj Gagro, T(f), str. 2702; 3D 03526, str. 2;
3D 01113, str. 1 i 3; Amor Ma{ovi}, T(f), str. 25187-25189; 3D 03720, str. 78; P 09536, str. 42.
23
Svjedok BM, T(f), str. 7024, 7025 i 7029; P 09702, pod pečatom, str. 5; P 01656, str. 4.
24
P 09702, pod pečatom, str. 5.
25
Nijaz Islamović, T(f), str. 6920 i 6922; P 00382; Omer Hujdur, T(f), str. 3584-3585. Međutim, izraz “HVO” korišćen
je od aprila 1992.
26
Nijaz Islamović, T(f), str. 6939 i 6940; P 00382. Vijeće takođe primjećuje da je Mijo Jozić barem u junu i avgustu
1992. takođe bio član Predsjedništva skupštine opštine Prozor, v. npr. 1D 02991.
27
Nijaz Islamović, T(f), str. 6940 i 6941; P 00382.
28
Nijaz Islamović, T(f), str. 6941; P 09204, pod pečatom, str. 4; P 00382.
15
Predmet br.° IT-04-74-T
4
29. maj 2013.
2260/78692 TER
Prijevod
B. Oružane snage HVO-a u opštini Prozor
1. OZ Sjeverozapadna Hercegovina i Brigada "Rama" HVO-a
13.
Od oktobra 1992. do 20. decembra 1993., Željko Šiljeg bio je zapovjednik OZ
Sjeverozapadna Hercegovina,29 a stožer mu je bio u fabrici "Unis" u Prozoru.30 Na tom se mjestu
takođe nalazio stožer lokalnog HVO-a.31
14.
Rudy Gerritsen, pripadnik PMEZ-a, izjavio je da je u više navrata susreo Željka Šiljega u
periodu od sredina jula do sredine septembra 1993., te da je on uvijek bio dobro informisan o tome
što se dešava u njegovoj zoni odgovornosti.32 Barem u jednoj situaciji, odnosno 31. jula 1993.,
Slobodan Praljak se u Prozoru dužnosnicima PMEZ-a predstavio kao nadređeni Željku Šiljegu.33
15.
Od oktobra 1992. do 7. decembra 1992., Ilija Franić bio je zapovjednik Brigade "Rama"
HVO-a, čija je baza bila u fabrici "Unis" u Prozoru.34 Zamijenio ga je prvo Marinko Beljo, bivši
zapovjednik u HOS-u,35 početkom 1993., a potom Marinko Zelenika u julu i avgustu 1993.,36 te
Ante Pavlović 10. avgusta 1993.37
16.
Vijeće takođe napominje da se ime Šimuna Žuntića pojavljuje u dva dokumenta koji su
uvršteni u spis kao dokazi te konstatuje de je on, prema tim dokumentima, krajem januara 1993.
obnašao, de facto, funkciju zapovjednika Brigade “Rama”.38
17.
Počev od oktobra 1992., Petar Kolakušić zvani Pero bio je dozapovjednik Brigade
“Rama”,39 te načelnik za operativne poslove brigade.40
18.
Godine 1993., Luka Markešić bio je načelnik SIS-a u Brigadi "Rama."41 Dana 14. novembra
1993., zamijenio ga je Pero Kovačević.42
29
P 10030, str. 3; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19188 19190; P 00661; P 00734; Zvonimir Skender, T(f), str. 45190 i
45302.
30
P 10030, str. 3.
31
P 09204, pod pečatom, str. 23.
32
P 10030, str. 3.
33
P 09731, pod pečatom, str. 3; P 10030, str. 7; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19193 i 19195; P 09638; Peter Hauenstein,
T(f), str. 7644, 7646 i 7647; P 04256, pod pečatom, str. 1.
34
P 09731, pod pečatom, str. 3; P 00662; P 00878; P 10030, str. 3.
35
P 09204, pod pečatom, str. 8; 5D 00538, str. 2.
36
Svjedok CC, T(f), str. 10483, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 3; P 04234.
37
Svjedok CC, T(f), str. 10483, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 3; P 04550; 2D 00268; P 04177, str. 5;
Nijaz Islamović, T(f), str. 6909 i 6911; P 04193; P 05621.
38
P 01327, str. 1; P 01362.
39
5D 00538, str. 2.
40
P 09731, pod pečatom, str. 3; P 00628; 5D 00538, str. 2; 3D 00131.
41
Svjedok CC, T(f), str. 10358 i 10435, zatvorena sjednica.
Predmet br.° IT-04-74-T
5
29. maj 2013.
2259/78692 TER
Prijevod
19.
Vijeće napominje da su počev od 24. oktobra 1992., u slučaju borbenih aktivnosti, sve
oružane snage Prozora bile potčinjene brigadi HVO-a "Rama", za koju je bio odgovoran Željko
Šiljeg.43
2. "Kinder-vod"
20.
Vod vojnika koji se zvao "Kinder-vod"44 sastojao se od mladih lokalnih Hrvata,45 koji su
bili naoružani i u uniformama HVO-a, a ponekad su bili u civilnoj odjeći.46 Zapovjednik voda bio je
Ante Beljo.47 Nikola Marić, zvani Niđo ili Kobra,48 bio je pripadnik “Kinder-voda”. Svjedok BS
izjavio je da je on nosio crnu uniformu i kaubojski šešir.49 Među pripadnicima “Kinder-voda” bili
su takođe Željko Jukić, Tomislav Beljo, Mato Jelić, brat Nikole Marića Vlado Marić zvani Cela ,50
Goran Papković,51 Pavo Pločkinić52 i Zoran Papak.53
21.
Na osnovu dokaza, Vijeće konstatuje da se taj vod vojnika "borio za HVO"54 i da je bio
potčinjen Brigadi “Rama”, kao uostalom i sve druge vojne jedinice HVO-a koje su bile u zoni
odgovornosti Brigade “Rama”.55
3. Vojna policija HVO-a
22.
Barem od 1.. septembra 1992., 4.. satnija 2. bojne Vojne policije HVO-a, koja je brojala 120
vojnih policajaca raspoređenih u 3 voda, dejstvovala je u sklopu Brigade “Rama”; satnija je imala
vlastito zapovjedništvo koje se nalazilo u vatrogasnom domu u Prozoru.56
23.
Barem od 1. septembra 1992., zapovjednik 4. bojne Vojne policije bio je Marinko Beljo, a
pomagao mu je dozapovjednik Ante Pavlović57 dok on nije postao zapovjednik Brigade “Rama” 10.
42
P 06662; P 06658.
Peter Hauenstein, T(e), str. 7576; P 00645; Milivoj Piković, T(f), str. 50259 i 50260; 5D 02001, par. 1; P 00970, str.
14.
44
P 09204, pod pečatom, str. 33; P 09925, str. 2 i 3; P 09989, str. 4; P 09926, str. 4.
45
P 09204, pod pečatom, str. 33; P 09926, str. 4.
46
Nijaz Islamović, T(f), str. 6927, 6936-6938.
47
P 09989, str. 4; P 09925, str. 2 i 3; P 09926, str. 4.
48
P 09714, pod pečatom, str. 3; Svjedok BT, T(f), str. 8298-8300, zatvorena sjednica; Svjedok BS, T(f), str. 8197 i
8250, zatvorena sjednica; P 09922, str. 1 i 2.
49
Svjedok BS, T(f), str. 8250, zatvorena sjednica.
50
P 09193, str. 23; P 09922, str. 2; P 09925, str. 2 i 3.
51
Nijaz Islamović, T(f), str. 6928.
52
P 09925, str. 2 i 3.
53
Nijaz Islamović, T(f), str. 6928.
54
Zvonimir Skender, T(f), str. 45299 i 45300.
55
Zvonimir Skender, T(f), str. 45299 i 45300; P 09989, str. 4; P 00645; Milivoj Piković, T(f), str. 50259 i 50260; P
09925, str. 2 i 3; 4D 01456, str. 3.
56
P 00970, str. 14; Svjedok CC, T(f), str. 10379, zatvorena sjednica; P 10030, str. 3; P 09193, str. 22 i 23; P 09922, str.
3; Svjedok BL, T(f), str. 5854.
57
P 00970, str. 14.
43
Predmet br.° IT-04-74-T
6
29. maj 2013.
2258/78692 TER
Prijevod
avgusta 1993.58 Od 10. februara 1993. do 21. septembra 1993., Ilija Franjić bio je zapovjednik 4.
satnije 6. bojne (prethodno 2. bojna) Vojne policije.59 Ilija Fofić zamijenio ga je na tom položaju.60
24.
Vijeće napominje da je krajem oktobra 1992., u opštini Prozor, na Makljenu, bilo
stacionirano 100 vojnika 1.. i 2. satnije 2. bojne Vojne policije.61
25.
Vijeće osim toga konstatuje da je vod Vojne policije kojim je zapovijedao Perica Turajlija,
pripojen 3. satniji 1. djelatne bojne policije,62 dejstvovao u opštini Prozor barem 19. aprila 1993.63
Vijeće takođe napominje da je 1. jula 1993. Valentin Ćorić zapovjedio da se taj isti vod64 potčini
zapovjedniku Željku Šiljegu, u svrhu izvršenja borbenih aktivnosti na liniji fronta.65 Dana 31. jula
1993., taj vod je bio pod direktnim zapovjedništvom Slobodana Praljka.66
26.
Dokazi potvrđuju da je 4. satnija 6. bojne Vojne policije (prethodno 2. bojna), stacionirana u
Prozoru, bila potčinjena komandi Brigade “Rama”.67
4. Civilna zaštita, domobranstvo i MUP
27.
Dana 6. juna 1993., Ivan Babić je bio zapovjednik Civilne zaštite.68 Dana 7. jula 1993.,
Marinko Zelenika69 zapovjednik Brigade “Rama”,70 imenovao je Nikolu Budimira za zapovjednika
domobranske jedinice stacionirane u Prozoru. Nikola Budimir je u julu i u avgustu 1993. primao
Zelenikine zapovijedi da domobrane razmjesti u zatočeničke centre u gradu Prozoru.71
28.
MUP Prozor imao je svoju zgradu u gradu.72 Marinko Zelenika, zapovjednik Brigade
“Rama”, u julu 1993. razmjestio je civilne policajce u Srednju školu u Prozoru, koja se tada
koristila kao zatočenički centar.73 Osim toga, 28. jula 1993. Slobodan Praljak je zapovjedio da se
58
Svjedok CC, T(f), str. 10483, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 3; P 04550; P 04177, str. 5; Nijaz
Islamović, T(f), str. 6909 i 6911.
59
Zdenko Andabak, T(f), str. 50954 i 50955; P 09922, str. 3; P 09731, pod pečatom, str. 3; P 01917; 5D 02049.
60
P 09731, pod pečatom, str. 3; P 09737.
61
P 00536.
62
Zdenko Andabak, T(e), str. 50996.
63
Zdenko Andabak, T(f), str. 50995 i 50996; P 01966, str. 1.
64
Zdenko Andabak, T(e), str. 50996.
65
P 03068; P 00970, str. 14.
66
5D 04394.
67
Milivoj Petković, T(f), str. 50259 i 50260; Zdenko Andabak, T(f), str. 50954 i 50955; P 00970, str. 14.; Svjedok CC,
T(f), str. 10458 i 10459.
68
P 02649.
69
Svjedok CC, T(f), str. 10494, zatvorena sjednica; P 03270; P 09731, pod pečatom, str. 7; Svjedok CC, T(f), str.
10501, zatvorena sjednica.
70
P 03270; Svjedok CC, T(f), str. 10458 i 10495, zatvorena sjednica.
71
Svjedok CC, T(f), str. 10458, zatvorena sjednica; P 03270; P 03477; P 09731, pod pečatom, str. 7; P 03954.
72
Nijaz Islamović, T(f), str. 6907.
73
P 03270; P 03477.
Predmet br.° IT-04-74-T
7
29. maj 2013.
2257/78692 TER
Prijevod
jedinice MUP-a Prozor pripoje oružanim snagama Herceg Bosne/HVO-a.74 Dana 14. avgusta 1993.,
MUP Prozor bio je mobilizovan za akcije na terenu pod zapovjedništvom Slobodana Praljka.75
5. Prisustvo pripadnika HV-a
29.
Vijeće napominje da brojni dokazi potvrđuju prisustvo snaga HV-a, koje su posjedovale
tenkove,76 na području Prozora od oktobra 1992. do januara 1994.77
III. Događaji koji su prethodili napadu na grad Prozor 23. i 24. oktobra 1992.
30.
Tužilaštvo navodi da je od avgusta do oktobra 1992. rasla napetost između HVO-a i ABiH u
Prozoru.78 Stojićeva odbrana tvrdi da je u oktobru 1992. HVO pokušao smiriti tenzije s ABiH.79
Praljkova odbrana pak tvrdi da je situacija u Prozoru bila napeta i da se svakog trenutka očekivalo
da će izbiti sukob.80
31.
Početkom maja 1992., HVO je postavio kontrolne punktove na putu koji vodi iz Prozora
prema Hercegovini i Hrvatskoj.81 Krajem ljeta 1992., napetost je porasla82, a nasilje83 između
Hrvata i Muslimana u Prozoru, koje je tada započelo, neprestano se pojačavalo do oktobra 1992.84
Od 19. i 20. oktobra 1992., prisustvo snaga HVO-a i HV-a, među kojima je bio jedan oklopni
transporter, oklopna vozila i tenkovi HV-a,85 u velikoj mjeri se pojačalo na području Prozora.86
HVO je formirao dodatne kontrolne punktove na izlazima i ulazima u grad Prozor.87
32.
Dana 20. oktobra 1992., SIS HVO-a Prozor je Željku Šiljegu poslao izvještaj u kojem ga
informiše da se zbog toga što je upravo istaknuta hrvatska zastava na policijskoj stanici u gradu
74
Slobodan Praljak, T(f), str. 40985 i 40986; 3D 01527.
P 04177, str. 4. Vijeće, međutim, nema informacije o preduzetim akcijama.
76
Peter Hauenstein, T(f), str. 7573-7575, djelimično zatvorena sjednica, i 7695; Omer Hujdur, T(f), str. 3510-3512; 3D
00909, str. 1 i 2.
77
Omer Hujdur, T(f), str. 3501, 3502 i 3620; Peter Hauenstein, T(f), str. 7572-7576, djelimično zatvorena sjednica;
Peter Hauenstein, T(e), str. 7572, djelimično zatvorena sjednica; Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić & Čerkez,
T(f), str. 5390-5392; P 00917, str. 2; Christopher Beese, T(f), str. 3222; Philip Watkins, T(f), str. 18848-18855; P
03771, pod pečatom, str. 3, par. 4 – f; P 06448, pod pečatom, str. 1; Grant Finlayson, T(f), str. 18090; P 06913, str. 3; P
07625, pod pečatom, str. 4, par. 16; P 07652, pod pečatom, str. 3, par. 11.
78
Optužnica, par. 45 i Završni podnesak tužilaštva, par. 328.
79
Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 42.
80
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 135.
81
P 09204, pod pečatom, str. 28.
82
P 09989, str. 3; P 09926, str. 2; Svjedok BR, T(f), str. 8077; P 00608, pod pečatom; P 09702, pod pečatom, str. 7 i 8;
P 01656, str. 4; Omer Hujdur, T(f), str. 3499 i 3602-3605; 2D 00055; P 00744, str. 2.
83
Omer Hujdur, T(f), str. 3499 i 3602-3605. V. takođe 2D 00055.
84
P 09204, pod pečatom, str. 30 i 31.
85
Omer Hujdur, T(f), str. 3502 i 3620; P 09193, str. 21.
86
Omer Hujdur, T(f), str. 3501, 3502, 3620, 3635-3637; P 09193, str. 21.
87
Omer Hujdur, T(f), str. 3501 i 3502.
75
Predmet br.° IT-04-74-T
8
29. maj 2013.
2256/78692 TER
Prijevod
Prozoru,88 može očekivati porast nasilja.89 Iz tog razloga je 20. oktobra 1992. Željko Šiljeg
zapovjedio Brigadi "Rama" da bude u stanju maksimalne pripravnosti i da politički organi HVO-a
Prozora pokušaju smiriti situaciju s muslimanskim vlastima.90
33.
Dana 20. i 21. oktobra 1992., tenzije između Muslimana i Hrvata dosegle su vrhunac i
muslimanske vlasti u Prozoru očekivale su skori napad HVO-a.91 Dana 21. oktobra 1992., u opštinu
Prozor stiglo je 100 ljudi 1. i 2. satnije 2. bojne Vojne policije.92 Istog dana, 21. oktobra 1992.,
ABiH je konstatovala da je HVO zauzeo brdo Makljen, te je odlučila uputiti pojačanje prema
Prozoru, odnosno, jedan vod vojnika iz Travnika.93 Takođe 21. oktobra 1992., Milivoj Petković je
napisao izvještaj o situaciji u kojem izražava strah da bi tenzije između Hrvata i Muslimana u
Prozoru svakog časa mogle prerasti u otvoreni sukob.94 Izvještaj SIS-a od 22. oktobra 1992. pak
potvrđuje da se HVO u Prozoru plašio da bi napad ABiH mogao započeti u svakom trenutku.95
IV. Tok kriminalnih događaja navedenih u Optužnici
34.
Vijeće će redom ispitati napad na Prozor 23. i 24. oktobra 1992. i njegove posljedice (A);
napad na selo Paljike 24. oktobra 1992. i njegove posljedice, odnosno oštećivanje imovine i
pogibije (B); hapšenje i zatočenje muškaraca Muslimana uhapšenih u Prozoru i u Paljikama, u
osnovnoj školi u Ripcima, počev od 24. oktobra 1992. (C); tok pregovora između zaraćenih strana u
novembru 1992. i povratak muslimanskog stanovništva u opštinu Prozor (D); napad na tri sela u
opštini Prozor između 17. i 19. aprila 1993. i njegove posljedice (E); napadi na desetak sela u
opštini od juna do polovine avgusta 1993. i posljedice tih napada (F); ograničenje kretanja za
Muslimane u opštini počev od ljeta 1993. (G); te, konačno, hapšenje, zatočenje i raseljavanje
muškaraca, žena, djece i starijih osoba od proljeća do kraja 1993. (H).
A. Napad na grad Prozor 23. i 24. oktobra 1992. i njegove posljedice
35.
Tužilaštvo navodi u paragrafu 45 Optužnice da je ujutro 23. oktobra 1992. predsjednik
HVO-a u Prozoru rekao bosanskim Muslimana, pored ostalog, da će se rastuća napetost između
Hrvata i Muslimana smiriti ako Muslimani odmah prihvate da se stave pod političku i vojnu
88
Svjedok BR, T(f), str. 8081, 8140-8142; P 09926, str. 2 i 3; 3D 00287; Omer Hujdur, T(e), str. 3501; P 01656, str. 7;
P 00608, pod pečatom; P 00744, str. 2.
89
P 00608, pod pečatom.
90
P 00612.
91
Safi Idrizović, T(f), str. 9617 i 9618; P 09400, str. 11; 4D 00420, str. 1 i 2; Svjedok CC, T(f), str. 10418, zatvorena
sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 3.
92
P 00536, str. 2; P 09204, pod pečatom, str. 30.
93
2D 00061.
94
4D 00897, str. 1.
95
3D 00048.
Predmet br.° IT-04-74-T
9
29. maj 2013.
2255/78692 TER
Prijevod
kontrolu Herceg Bosne/HVO-a, što Muslimani nisu prihvatili. Po navodima iz paragrafa 46
Optužnice, u popodnevnim satima 23. oktobra 1992. snage Herceg-Bosne/HVO-a napale su
bosanske Muslimane u gradu Prozoru.
36.
Praljkova odbrana tvrdi da je, nakon sastanka 23. oktobra 1992. i nakon što se ni poslije
trosatnih pregovora nisu uspjeli dogovoriti, HVO predložio jedno razumno zajedničko rješenje,96 i
da "ništa ne ukazuje na to da Muslimani nisu prihvatili prijedlog koji je 23. oktobra 1992. iznio u
ime HZ HB/HVO-a Mijo Jozić, predsjednik opštine [Prozor]."97 Praljkova odbrana tvrdi da je
očigledno da je ubistvo jednog pripadnika HVO-a bilo pokretač sukoba u Prozoru,98 i dodaje, kao i
Petkovićeva odbrana,99 da su incidenti koji su se dogodili u Prozoru bili isključivo lokalni događaji,
pojedinačni sukobi, te da u noći 23. oktobra 1992. nije bilo ni jedne civilne žrtve.100 Prema
Petkovićevoj odbrani, u oktobru 1992. u Prozoru nije bilo pravog sukoba između HVO-a i ABiH.101
37.
Nakon što ispita dokaze koji se odnose na napad na Prozor (1), Vijeće će konstatovati da je
nakon tog napada grad Prozor bio pod kontrolom HVO-a (2). Vijeće će potom analizirati navode u
vezi sa oštećivanjem imovine i kuća, paležom i krađama nakon uspostavljanja kontrole nad
Prozorom (3).
1. Napad na Prozor
38.
Dana 23. oktobra 1992., tokom sastanka između Hrvata i Muslimana u Prozoru, Ilija
Petrović, predsjednik HDZ-a Prozor,102 tražio je od muslimanskih vlasti da se stave pod političku i
vojnu vlast HZ HB i HVO-a i izjavio da će se time zaustaviti napetosti i nasilje između Muslimana i
Hrvata.103
39.
Oko 15:00 sati, u pauzi tokom sastanka,104 HVO je, uz pomoć HV-a,105 napao grad Prozor106
tenkovima, artiljerijom, snajperskom vatrom i oklopnim transporterima.107 Na grad je palo više od
96
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 137.
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 177.
98
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 123.
99
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 116-118.
100
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 163 i 176.
101
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 116.
102
P 09702, pod pečatom, str. 22; P 00744, str. 3.
103
P 00628; P 01656, str. 10; P 00744, str. 3; P 00716; Omer Hujdur, T(f), str. 3505 i 3506.
104
P 00628; P 01656, str. 10; P 00744, str. 3; P 00716; Omer Hujdur, T(f), str. 3505 i 3506.
105
P 01542; P 01656, str. 2; Omer Hujdur, T(f), str. 3510-3512; P 09204, pod pečatom, str. 31; P 09989, str. 3, P 09925,
str. 1; P 09926, str. 3.
106
Omer Hujdur, T(f), str. 3510-3512; Svjedok BR, T(f), str. 8083; Alija Lizde, T(f), str. 17884; P 09989, str. 3, P
09925, str. 1; P 09926, str. 3; P 09193, str. 21; P 09990, str. 3; P 09716, pod pečatom, str. 2; P 00629.
107
Omer Hujdur, T(f), str. 3506-3512, 3619 i 3620; P 01542; P 01656, str. 10; P 09702, pod pečatom, str. 9; Svjedok
BR, T(f), str. 8077 i 8083; P 09207 str. 19.
97
Predmet br.° IT-04-74-T
10
29. maj 2013.
2254/78692 TER
Prijevod
1.500 projektila različite jačine.108 Iz dokaza proizlazi da je tokom napada HVO ciljao upravo
dijelove grada većinski nastanjene Muslimanima (Podgrađe i Varoš, četvrti u donjem dijelu grada
Prozora), kao i strateški važne tačke poput komandnih mjesta TO/ABiH,109 Pošte, Vatrogasnog
doma i Doma kulture.110
40.
Neki dokazi pokazuju da je HVO napad na Prozor opravdao ubistvom dvojice pripadnika
HVO-a koje su ubili vojnici ABiH u Dobroši.111 Drugi dokazi, konkretno dva izvještaja SIS-a, od
kojih je jedan upućen na ruke Bruni Stojiću, Milivoju Petkoviću i Janku Bobetku,112 pokazuju da je
napad HVO-a na grad Prozor bio preventivne prirode i da je imao za cilj sprečavanje napada ABiH
koji se očekivao 24. oktobra 1992.113
41.
Iako nije u mogućnosti da na osnovu dokaza utvrdi kakve su tačno bile uloge HVO-a i
ABiH u genezi napada, Vijeće svakako može zaključiti da je HVO bio taj koji je napao grad Prozor
23. oktobra 1992.
2. Uspostavljanje kontrole nad Prozorom
42.
Ujutro 24. oktobra 1992., nakon razmjene vatre između HVO-a i ABiH,114 vojni policajci 1.
i 2. satnije 2. bojne, zajedno s "lokalnim snagama" HVO-a, prodrli su u grad Prozor kako bi
razoružali pripadnike ABiH.115 Borbe su konačno prestale uveče 24. oktobra 1992.116 tako što je
HVO uspostavio kontrolu nad Prozorom.117 Grad Prozor bio je pod kontrolom Vojne policije.118
43.
Dana 24. oktobra 1992., Milivoj Petković je izdao zapovijed kojom je od jedinica HVO-a u
više opština, među kojima su bile i jedinice iz opštine Prozor, zatražio da pregovaraju s ABiH o
bezuslovnom prekidu vatre, da formiraju mješovite patrole koje će pratiti stanje i da ga izvještavaju
o situaciji svaka tri sata, a jedinice koje imaju pristup telefonu, svakih sat vremena.119
44.
Uveče 24. oktobra 1992., Željko Šiljeg primio je izvještaj Brigade “Rama”po kojem HVO
ima kontrolu nad gradom Prozorom i nad područjem Ramskog jezera, i u kojemu stoji da su ta dva
108
P 01656, str. 10; P 00744, str. 3; P 00657, pod pečatom; Svjedok BM, T(f), str. 7006.
Svjedok BM, T(f), str. 7090; Omer Hujdur, T(e), str. 3510-3512; P 01656, str. 10; P 00744, str. 3.
110
Svjedok BM, T(f), str. 7090.
111
Zdenko Andabak, T(f), str. 50965 i P 00712, str. 2 i 3; Alija Lizde, T(f), str. 17884; P 09204, pod pečatom, str. 31; P
00629; 2D 00054; 3D 00126.
112
P 00653.
113
P 00653; P 00687. V. takođe P 00702.
114
P 00712, str. 3; P 09731, pod pečatom, str. 3.
115
P 00536, str. 2.
116
Svjedok BM, T(f), str. 7092; P 09731, pod pečatom, str. 3; 4D 01179.
117
P 00647; P 00716 str. 3.
118
P 00956 str. 12; 3D 00126.
119
P 00644.
109
Predmet br.° IT-04-74-T
11
29. maj 2013.
2253/78692 TER
Prijevod
rejona "etnički čista – muslimansko stanovništvo je pritvoreno ili pobjeglo."120 Slobodan Praljak je
tokom svog svjedočenja potvrdio da je nad Prozorom i nad područjem oko Ramskog jezera
uspostavljena kontrola oko 25. i 26. oktobra 1992.121. Bruno Stojić, predstojnik Odjela obrane HZ
HB, Janko Bobetko, načelnik Glavnog stožera HV-a, i Milivoj Petković, načelnik Glavnog stožera
HVO-a, takođe su primili izvještaj SIS-a 26. oktobra 1992., po kojem je HVO već od 25. oktobra
1992. imao efektivnu kontrolu nad gradom Prozorom i područjem oko Ramskog jezera.122
45.
Vijeće napominje da je počev od 23. oktobra 1992. velik broj Muslimana počeo bježati iz
grada Prozora i da su se sklanjali u Jablanicu, Gornji Vakuf, Konjic i u muslimanska sela u opštini
Prozor.123 Ti su se Muslimani počeli vraćati nekoliko dana ili više sedmica nakon što su završile
borbe.124
3. Oštećivanje imovine i kuća, palež i krađa nakon uspostavljanja kontrole nad Prozorom
46.
U paragrafu 46 Optužnice, tužilaštvo navodi da su snage HZ HB/HVO-a, nakon što su
preuzele kontrolu nad gradom Prozorom, opljačkale, spalile i uništile domove i drugu imovinu
bosanskih Muslimana. Tužilaštvo u svom Završnom podnesku precizira da su te radnje počinile
snage Vojne policije, pod zapovjedništvom Zdenka Andabaka.125 Tužilaštvo nadalje navodi da je
Milivoj Petković zapovjedio da takve radnje treba spriječiti, plašeći se da će u protivnom strani
mediji imati negativan stav prema HVO-u zbog “kriminalnog ponašanja njegovih pripadnika”.126
47.
Praljkova odbrana pak tvrdi da su tokom sukoba kradljivci i drugi kriminalci, koji su
izmakli kontroli organa HVO-a, pljačkali kuće i prodavnice koje su pripadale kako Muslimanima
tako i Hrvatima i da su se krali automobili i druga oprema.127 Praljkova odbrana uz to osporava
pouzdanost dokaza P 00640, P 09376 i P 01564 sa spiskom vozila koja su HVO i HV “otuđili”128 i
muslimanskih stambenih objekata koji su uništeni.129 Praljkova odbrana tvrdi da ti dokazi sadrže
pogreške od kojih su neke izašle na vidjelo tokom iskaza Svjedoka BR.130
120
P 00647; P 00956, str. 12.
P 00653.
122
P 00653.
123
Edward Vulliamy, T(f), str. 1532; P 09989, str. 4.
124
P 09731, pod pečatom, str. 3; P 00653; P 00721.
125
Završni podnesak tužilaštva, par. 613, 882 i 944.
126
Završni podnesak tužilaštva, par. 882 i 944.
127
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 147.
128
P 00640, pod pečatom.
129
P 09376, pod pečatom; P 01564.
130
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 158, 159 i 161.
121
Predmet br.° IT-04-74-T
12
29. maj 2013.
2252/78692 TER
Prijevod
48.
Ćorićeva odbrana tvrdi da je Zdenko Andabak tokom svog svjedočenja Vijeću pokazao da
je Vojna policija oduzimala vozila od kriminalaca koji su ih otuđili i da ih je vraćala vlasnicima.131
49.
Vijeće će, nakon što analizira dokaze u vezi s navodima o oštećenoj i spaljenoj imovini i
uništenim kućama u vlasništvu Muslimana poslije uspostavljanja kontrole nad Prozorom (a), ispitati
dokaze koji se odnose na navode o krađi (b).
a) Oštećivanje i palež imovine i kuća u vlasništvu Muslimana nakon uspostavljanja kontrole
nad Prozorom
50.
Od jutra 24. oktobra 1992. do barem 30. oktobra 1992. vojnici HVO-a i pripadnici Vojne
policije HVO-a prodirali su u grad Prozor,132 gdje su uništili i zapalili oko 75 muslimanskih
stambenih objekata nakon što bi ih polili benzinom.133 Svjedok BR, Musliman, stanovnik grada
Prozora,134 osim toga je objasnio da je, iako je nekoliko muslimanskih stambenih objekata oštećeno
tokom borbi 23. oktobra 1992.,135 većina njih spaljena tek kasnije.136
51.
Vijeće odbacuje navode Praljkove odbrane o nedostatku pouzdanosti dokaznih predmeta
P 01564 i P 09376 koji se odnose na palež muslimanskih stambenih objekata.137
52.
Doista, dokazni predmet P 01564, od 27. februara 1993., popisuje spaljene muslimanske
stambene objekte i tačno navodi vremenski okvir za te događaje koji su se, protivno tvrdnjama
Praljkove odbrane, odvijali nakon 24. oktobra 1992, dakle nakon što je HVO uspostavio kontrolu
nad Prozorom.
53.
Iako dokazni predmet P 09376 sadrži grešku u vezi s jednom kućom koja zapravo nije
spaljena, a koju je pomenula Praljkova odbrana i na koju je ukazao Svjedok BR, činjenica je da je
taj dokazni predmet, kao uostalom i dokazni predmet P 01564, u velikoj mjeri potkrepljen drugim
dokazima.138 Konkretno, Vijeće primjećuje da je Svjedok BR jasno potvrdio da su 24. oktobra
1992. i 30. oktobra 1992., kao i u danima nakon toga vojnici HVO-a palili muslimanske kuće
koristeći pritom kante benzina.139 Vijeće takođe primjećuje da je Milivoj Petković primio izvještaje
131
Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 617.
3D 00126; Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić i Čerkez, T(f), str. 5373 i 5374.
133
Svjedok BR, T(f), str. 8083-8087 i 8091, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok AP, P 10026, pod pečatom,
predmet Naletilić, T(f), str. 2106 i 2107; P 00679; P 09376, pod pečatom; P 01564; P 01656, str. 10; P 00744, str. 3; P
01542, str. 1; P 01188, pod pečatom.
134
Svjedok BR, T(f), str. 8075 do 8077, djelimično zatvorena sjednica.
135
V. takođe: P 09716, pod pečatom, str. 2 i 3.
136
Svjedok BR, T(f), str. 8144, djelimično zatvorena sjednica.
137
P 09376, pod pečatom; P 01564.
138
Omer Hujdur, T(f), str. 3521, 3542-3543, 3546, 3550 i T(e), str. 3520; 3D 00131.
139
Svjedok BR, T(f), str. 8083-8087, 8091 i 8093, djelimično zatvorena sjednica.
132
Predmet br.° IT-04-74-T
13
29. maj 2013.
2251/78692 TER
Prijevod
o paležu muslimanskih kuća.140 On je zbog toga 31. oktobra 1992. izdao naređenje kojim je
zabranio razaranje i palež muslimanskih stambenih objekata, ustvrdivši da takve radnje stvaraju
ozbiljne probleme jer se o njima piše u inostranim medijima. No ipak, prema riječima Svjedoka BR,
čini se da u Prozoru nije preduzeta nijedna konkretna mjera kako bi se spriječilo uništavanje
muslimanskih kuća u periodu oko 31. oktobra 1992.141 Konačno, Vijeće zapaža da nijedna kuća u
vlasništvu Hrvata nije zapaljena ili oštećena.142
54.
Vojnici HVO-a i pripadnici Vojne policije HVO-a su, osim što su uništavali muslimanske
stambene objekte, uništavali i drugu imovinu poput vozila u vlasništvu Muslimana143.
55.
Dakle, Vijeće se na osnovu dokaza uvjerilo da su snage HVO-a ciljano palile imovinu
Muslimana, dok nijedan dokaz ne dopušta zaključak da je bilo paleža hrvatskih kuća ili imovine.144
b) Krađa imovine u vlasništvu Muslimana nakon uspostavljanja kontrole nad Prozorom
56.
Slobodan Praljak je u svom svjedočenju priznao da su u Prozoru počinjene brojne krađe,
međutim naglasio je da su one posljedica radnji pojedinaca i da za njih HVO nije odgovoran jer
nikada nije izdavao takve zapovijedi.145
57.
Dokazi pominju da su "kriminalci i lopovi"146 kao i vojnici HVO-a i vojni policajci147 krali
imovinu po kućama i prodavnicama u vlasništvu Muslimana i Hrvata.148 Tačnije, Vijeće konstatuje
da su konkretno vojni policajci "otimali" i "konfiskovali" oružje i vozila.149
140
P 00679; 3D 00131.
Svjedok BR, T(f), str. 8094, djelimično zatvorena sjednica.
142
Svjedok BR, T(f), str. 8094, djelimično zatvorena sjednica; Edward Vulliamy, T(f), str. 1527.
143
Edward Vulliamy, T(f), str. 1527; T(e), str. 1529; P 01784; Svjedok BR, djelimično zatvorena sjednica T(f), str.
8086-8089, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok BM, T(f), str. 7006 i 7069; P 09716, pod pečatom, str. 2; Omer
Hujdur, T(f), str. 3521, 3542-3543, 3546, 3547-3550, djelimično zatvorena sjednica i T(e), str. 3520; P 01542; P 01564;
P 01656, str. 10; P 09376, pod pečatom; P 00640, pod pečatom, str. 2 u verziji na b/h/s-u; Slobodan Praljak, T(f), str.
43862; P 00744, djelimično zatvorena sjednica, str. 3; P 01188, pod pečatom; P 09376, pod pečatom; 3D 00424;
Herbert Okun, T(f), str. 16681; P 01462, par. 30; P 00657, pod pečatom; P 00712; P 03020; P 04247; P 09400, str. 11;
P 00536; P 00679.
144
Svjedok BR, djelimično zatvorena sjednica, T(f), str. 8094; Edward Vulliamy, T(f), str. 1527 i T(e), str. 1529;
Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić i Čerkez, T(f), str. 5371-5373.
145
Slobodan Praljak, T(f), str. 43907 i 43908.
146
P 00687, str. 4.
147
Edward Vulliamy, T(f), str. 1527; P 00721.
148
P 00648; P 00687 str. 4; P 00721; Edward Vulliamy, T(f), str. 1527; T(e), str. 1529; P 01784; Svjedok BR, T(f), str.
8086-8089, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok BM, T(f), str. 7006 i 7069; P 09716, pod pečatom, str. 2; Omer
Hujdur, T(f), str. 3521, 3542-3543, 3546, 3547-3550 i T(e), str. 3520, djelimično zatvorena sjednica; P 01656, str. 10; P
00640, pod pečatom, str. 2 u verziji na b/h/s-u; Slobodan Praljak, T(f), str. 43862, djelimično zatvorena sjednica; P
00744, str. 3; P 01188, pod pečatom; 3D 00424; Herbert Okun, T(f), str. 16681; P 01462, par. 30; P 00657, pod
pečatom; P 00712; P 03020; P 04247; P 09400, str. 11; P 00536; P 00679.
149
Edward Vulliamy, T (f) 1527; P 00721
141
Predmet br.° IT-04-74-T
14
29. maj 2013.
2250/78692 TER
Prijevod
58.
Vijeće se slaže sa Praljkovom odbranom da je, kao što je izjavio Svjedok BR, jedno vozilo
koje se u spisku u dokaznom predmetu P 00640 pominje kao otuđeno,150 zapravo spaljeno 24.
oktobra 1992.151 Vijeće međutim smatra, za razliku od Praljkove odbrane, da greška u tom
dokumentu ne utiče na njegovu pouzdanost, s obzirom na cjelokupne dokaze koji potvrđuju da je
bilo krađa i konfiskovanja vozila u vlasništvu Muslimana.
59.
Nadalje, Vijeće nije pridalo veliku težinu izjavama svjedoka Zdenka Andabaka koji je
negirao da je na bilo koji način bio umiješan u krađu muslimanske imovine.152 Doista, Vijeće
podsjeća na to da je Zdenko Andabak, prema vlastitim riječima, učestvovao kao pripadnik Vojne
policije u napadu i uspostavljanju kontrole nad Prozorom i da je tek dva ili tri dana kasnije, dakle
oko 25. oktobra 1992., napustio grad sa "svojom postrojbom a [...] ostala [je] samo satnija".153
Međutim, učestvovanje svjedoka Zdenka Andabaka u svojstvu zapovjednika 2. satnije Vojne
policije154 u tim događajima svakako negativno utiče na pouzdanost njegovog svjedočenja s tim u
vezi. Iz istog razloga Vijeće je odlučilo da će pridati malu težinu jednom izvještaju Zdenka
Andabaka, bez datuma, u kojem on opisuje svoje aktivnosti u periodu između 21. i 29. oktobra
1992. i gdje kaže da su pripadnici HOS-a jedini počinioci krađa u Prozoru.155 S tim u vezi Vijeće
podsjeća da je u oktobru 1992. HOS već bio raspušten i da se većina pripadnika HOS-a priključila
HVO-u.156 S druge strane, Vijeće pridaje veću težinu jednom izvještaju Željka Šiljega od 25.
oktobra 1992., upućenom Glavnom stožeru i Upravi Vojne policije, koji potvrđuje da je 25. oktobra
1992. jedan dio jedinice Vojne policije iz Livna i Tomislavgrada, koji je bio u Prozoru pod
zapovjedništvom Zdenka Andabaka, bespravno oduzeo tridesetak vozila i vjerovatno otuđio i drugu
imovinu.157 U tom izvještaju Željko Šiljeg je izričito zatražio od Valentina Ćorića da obavi istragu o
jedinci Vojne policije pod zapovjedništvom Zdenka Andabaka,158 te da preduzme odgovarajuće
mjere protiv počinilaca tih krađa.159 Vijeće konstatuje da su 14. novembra 1992. Slobodan Praljak i
150
Radi se o spisku “otuđenih” vozila u opštini Prozor od 23. oktobra 1992.
Svjedok BR, T(f), str. 8088 i 8089, djelimično zatvorena sjednica; P 00640, pod pečatom, str. 2.
152
Zdenko Andabak, T(f), str. 51068.
153
Zdenko Andabak, T(f), str. 51068.
154
P 00712.
155
P 00536, str. 2 i 3.
156
Vijeće podsjeća da je već primijetilo da su od 23. avgusta 1992. pripadnici HOS-a sklopili sporazum s HVO-om, da
su se tada pripadnici HOS-a priključili HVO-u i da su zajedno izvodili vojne operacije tokom kojih su bivši pripadnici
HOS-a i dalje smjeli nositi crne uniforme sa oznakama HOS-a. V. “Sastav oružanih snaga HVO-a” u zaključcima
Vijeća u vezi s vojnom strukturom HZ(R) HB. Zbog toga Vijeće smatra da su svjedoci, kada su govorili o
“pripadnicima HOS-a”, mislili na bivše pripadnike HOS-a koji su prešli u HVO.
157
P 00648.
158
P 00648; Zdenko Andabak, T(f), str. 50903 i 50904.
159
P 00648; P 00721, str. 1.
151
Predmet br.° IT-04-74-T
15
29. maj 2013.
2249/78692 TER
Prijevod
Valentin Ćorić zapovjedili, konkretno Zdenku Andabaku, da se vlasnicima vrate sva vozila koje je
“oduzela” Vojna policija160 i da su neka "otet₣ağ" ili "oduzeta" vozila doista vraćena vlasnicima.161
60.
Vijeću nije poznato da su preduzete mjere u odnosu na počinioce krađa vozila, koji su bili
pripadnici Vojne policije pod zapovjedništvom Zdenka Andabaka. Vijeće konstatuje da je Zdenko
Andabak četiri mjeseca kasnije, na preporuku Valentina Ćorića, promovisan u načelnika Odjela
opće i prometne Vojne policije.162
B.
61.
Napad na selo Paljike 24. oktobra 1992., oštećivanje imovine i kuća i smrt dva mještana
U paragrafu 48 Optužnice navodi se da su 24. oktobra 1992. ili približno tog datuma,
pripadnici HVO-a napali selo Paljike, smišljeno uništili kuće i imovinu Muslimana i ubili dva
Muslimana, stanovnika Paljika. Praljkova odbrana smatra da su dokazi o događajima u Paljikama, i
konkretno iskazi Osmina Osmića i Svjedoka BQ neprecizni, da nisu dovoljno pouzdani jer se
sastoje od "svjedočenja iz desete ruke i od pretpostavki", i da Vijeće na osnovu njih ne može izvesti
zaključke o zločinima za koje se optuženi terete.163 Praljkova odbrana takođe kaže da je prema
dokazima bilo razmjene vatre u selu Paljike, da su tamo bili prisutni pripadnici TO/ABiH, da su
najmanje dva lica poginula, ali da se ne može sa sigurnošću utvrditi jesu li ta dva lica bili vojnici ili
civili.164
62.
Preliminarno, Vijeće za razliku od Praljkove odbrane smatra da je iskaz Svjedoka BQ,
Muslimana, stanovnika sela Paljike,165 pouzdan i dovoljno precizan i da iskaz Osmina Osmića,
pripadnika TO Paljike,166 koji je prihvaćen na osnovu pravila 92bis Pravilnika, u velikoj mjeri
potkrepljuje iskaz Svjedoka BQ.
63.
Selo Paljike, koje se nalazi 2 km južno od grada Prozora, sastoji se od dvadeset i pet kuća
koje su skoro sve bile u istom zaselku, osim dvije izolovane muslimanske kuće.167
64.
Ujutro 24. oktobra 1992.,168 18 vojnika HVO-a, od kojih su četvorica bila porijeklom iz sela
Paljike,169 krenuli su tražiti muslimanske kuće, pri čemu su kao taoca uzeli Svjedoka BQ i izudarali
160
3D 00424.
Svjedok BM, T(f), str. 7069, zatvorena sjednica.
162
P 01460.
163
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 152.
164
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 152.
165
P 09716, pod pečatom, str. 2.
166
P 09207, pod pečatom, str. 15 i 19.
167
P 09207, pod pečatom, str. 15.
168
P 09716, pod pečatom, str. 2 i 3.
169
P 09716, pod pečatom, str. 3.
161
Predmet br.° IT-04-74-T
16
29. maj 2013.
2248/78692 TER
Prijevod
ga nogama.170 Kada su došli do jedne kuće na osami u kojoj je živjelo dvoje Muslimana − Selmo
Polić, stariji čovjek171 i Ema Hodžić−172 vojnici HVO-a natjerali su Svjedoka BQ da se pridruži tim
dvjema osobama u kući.173 Svjedok BQ je izjavio da je, u trenutku dok je prelazio preko kućnog
praga, a nakon što su vojnici HVO-a razvalili vrata, odjeknulo nekoliko pucnjeva.174 Vojnici HVOa su nakon toga u kuću bacili ručne bombe.175 Nekoliko minuta kasnije vojnici HVO-a su kuću
zapalili.176 Bježeći iz kuće kroz prozor, Svjedok BQ je vidio da su Selmo Polić i Ema Hodžić
(rođena Pračić) mrtvi i da njihova tijela gore.177 Svjedok BQ je bio ranjen.178
65.
Vijeće nadalje napominje da su prema jednom jedinom nepotkrepljenom dokazu iz druge
ruke vojnici HVO-a tokom napada spalili brojne kuće i štale.179 Taj jedini dokaz ne može biti
dovoljan da bi Vijeće konstatovalo da su doista oštećene kuće i druga imovina u vlasništvu
Muslimana, stanovnika Paljika.
66.
Vijeće stoga zaključuje da su vojnici HVO-a zapalili barem jednu muslimansku kuću i ubili
jednog starijeg čovjeka i jednu ženu, stanovnike Paljika.
C. Hapšenje i zatočenje muškaraca Muslimana u Prozoru i Paljikama od 24. oktobra 1992.
67.
U paragrafima 47 i 48 Optužnice navodi se da su 24. oktobra 1992., ili približno tog datuma,
pripadnici HVO-a hapsili muškarce Muslimane iz Prozora i iz sela Paljike i zatočili ih u školu u
Ripcima, neke od njih nekoliko dana, a neke nekoliko sedmica. Tužilaštvo navodi da su tokom
zatočenja Muslimani teško premlaćivani. Odbrane Petkovića180 i Praljka181 tvrde da tužilaštvo nije
dokazalo da su zatočeni muškarci bili civili. Praljkova odbrana takođe tvrdi da je do zatočenja došlo
zbog privremene mjere koja je preduzeta da bi se obavila ispitivanja i sačuvao mir, ili da je
zatočenje bilo opravdano jer se radilo o zakonitom zatočenju pripadnika ABiH.182
170
P 09716, pod pečatom, str. 3.
P 09716, pod pečatom, str. 3; P 09696, pod pečatom, broj 4, str. 2.
172
Selmo Polić i Ema Hodžić (rođena Pračić) su žrtve iz par. 48 Optužnice.
173
P 09716, pod pečatom, str. 3.
174
P 09716, pod pečatom, str. 3; P 09207, str. 16.
175
P 09716, pod pečatom, str. 3; P 09207, str. 16.
176
P 09716, pod pečatom, str. 4; P 09207, str. 16.
177
P 09716, pod pečatom, str. 4; P 09207, str. 19; P 09696, pod pečatom, broj 4, str. 2.
178
P 09716, pod pečatom, str. 4.
179
P 09716, pod pečatom, str. 4 i 5.
180
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 216.
181
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 179.
182
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 171.
171
Predmet br.° IT-04-74-T
17
29. maj 2013.
2247/78692 TER
Prijevod
68.
Vijeće konstatuje da su 24. oktobra 1992., nakon uspostave kontrole nad gradom Prozorom,
vojnici HVO-a uhapsili velik broj Muslimana,183 pripadnika TO/ABiH.184
69.
Oko 24. oktobra 1992., vojnici HVO-a takođe su uhapsili dvadesetak muškaraca Muslimana
iz sela Paljike, među kojima je bilo pripadnika TO/ABiH.185 Vijeće primjećuje da prema izjavi
Osmina Osmića stariji muškarci iz Paljika nisu bili uhapšeni186 i da tužilaštvo nije predočilo nijedan
dokaz koji bi ukazao na suprotno.
70.
Što se tiče mogućeg hapšenja maloljetnika, Vijeće zapaža da je samo Svjedok BQ, koji je na
tu temu dao iskaz iz druge ruke nepotvrđen nekim drugim dokazom, ispričao da je među uhapšenim
Muslimanima bilo maloljetnika u dobi od 13 i 14 godina.187 Vijeće smatra da nije u mogućnosti da
samo na temelju tog dokaza zaključi da je među uhapšenim Muslimanima iz Paljika bilo mlađih
maloljetnika.
71.
Vojnici HVO-a su te muškarce prvo zatočili u podrum jedne kuće u selu Paljike.188
72.
Počev od 24. oktobra 1992., HVO je u osnovnoj školi u Ripcima, dvanaest kilometara
zapadno od grada Prozora, držao u zatočenju Muslimane pripadnike TO/ABiH, uhapšene u
Prozoru, a počev od 25. oktobra 1992., vojno sposobne Muslimane među kojima su bili pripadnici
TO/ABiH uhapšeni u Paljikama.189 Ti ljudi su bili zatočeni od dva dana do jedne sedmice, a nakon
toga su oslobođeni.190
73.
Vijeće konstatuje da samo pismena izjava Osmina Osmića, koja je prihvaćena na osnovu
pravila 92bis Pravilnika, pominje postupanje sa zatočenicima iz Paljika. On u toj izjavi kaže da
zatočenici nisu "[zlostavljani]".191 S obzirom na nedostatak dokaza koji bi ukazivali na suprotno,
Vijeće nije u mogućnosti da zaključi da su zatočenici u školi u Ripcima zlostavljani tokom
zatočenja.
183
Omer Hujdur, T(f), str. 3521 i 3522.
P 00629; Svjedok BR, T(f), str. 8094 à 8096 i T(e), str. 8097, djelimično zatvorena sjednica.
185
Svjedok BR, T(f), str. 8094 à 8096 i T(e), str. 8097, djelimično zatvorena sjednica; P09716, pod pečatom, str. 4-5; P
09207, str. 17; P 00673, pod pečatom.
186
P 09207, str. 19.
187
Stanovnici sela Paljike su tu informaciju saopštili svjedoku BQ nakon događaja, v. P 09716, pod pečatom, str. 4 i 5.
188
P 09207, str. 18 i 19.
189
Omer Hujdur, T(f), str. 3521 i 3522; P 09204, pod pečatom, str. 23; Svjedok BR, T(f), str. 8094-8096 i T(e), str.
8097, djelimično zatvorena sjednica; P 00673, pod pečatom; P 00647; P 09731, pod pečatom, str. 3; P 09207, str. 19; P
09716, pod pečatom, str. 4; P 00662.
190
Svjedok BR, T(f), str. 8094 à 8096 i T(e), str. 8097; P 00673, pod pečatom; P 09716, pod pečatom, str. 5; P 09207,
str. 19; Slobodan Praljak T(f), str. 43876.
191
P 09207, pod pečatom, str. 19.
184
Predmet br.° IT-04-74-T
18
29. maj 2013.
2246/78692 TER
Prijevod
D.
Tok pregovora između zaraćenih strana u novembru 1992. i povratak muslimanskog
stanovništva u opštinu Prozor
74.
U paragrafu 50 Optužnice navodi se da su se u novembru 1992., nakon pregovora između
organa vlasti Herceg-Bosne/HVO-a i organa ABiH, civili bosanski Muslimani vratili u opštinu
Prozor, ali da je HVO "i dalje maltretirao i progonio stanovnike, bosanske Muslimane". Tužilaštvo
u Prilogu Optužnici pominje jednu žrtvu koja je primjer za radnje "maltretiranja" i "progona".
Nadalje, tužilaštvo u paragrafu 50.1 svog Pretpretresnog podneska precizira kako slijedi:
Na primjer, dana 27. januara 1993., zapovjednik Brigade "Rama" HVO-a zapovjedio je sebi
potčinjenoj vojnoj policiji da ne dozvole Muslimanima da prođu kroz kontrolne punktove u opštini
Prozor i da ih prisile da izađu iz autobusa koji prolaze kroz opštinu. Takođe im je zapovjedio da
konfiskuju imovinu i robu Muslimana koji prolaze kroz opštinu.
75.
Vijeće prvo konstatuje da tužilaštvo ni u Optužnici ni u svom Pretpretresnom podnesku, u
dijelovima koji se odnose na kriminalne događaje u opštini Prozor, ne pominje "maltretiranje" i
"progone" muslimanskog stanovništva Prozora prije novembra 1992. Vijeće stoga ne razumije na
što se poziva tužilaštvo kada kaže da je HVO "i dalje" maltretirao i progonio muslimansko
stanovništvo. Osim toga, Vijeće konstatuje da je tužilaštvo, kako bi ilustrovalo "maltretiranje" i
"progone", navelo ime jedne žrtve koja to ilustrira. Vijeće međutim u dokazima koji su uvršteni u
spis nije pronašlo nikakve informacije o toj žrtvi. Uprkos tome, budući da je tužilaštvo u svom
Pretpretresnom podnesku navelo primjer zapovijedi zapovjednika Brigade "Rama" od 27. januara
1993., koji je navodno zapovjedio de se ograniči kretanje Muslimana i da se njihova imovina
konfiskuje, Vijeće će ispitati predočene dokaze vezane za taj događaj od 27. januara 1993. kako bi
potvrdilo ili odbacilo postojanje "maltretiranja" i "progona" muslimanskog stanovništva Prozora, za
koje se terete optuženi.
76.
Prvo, u vezi s pregovorima i postepenim povratkom stanovništva, Vijeće konstatuje da je
nakon napada na Prozor i uspostavljanja kontrole od strane HVO-a, Milivoj Petković, načelnik
Glavnog stožera, 28. oktobra 1992. zapovjedio da se oformi istražna komisija HVO-a u Prozoru.192
Ta komisija, koju je 3. novembra 1992. formirao Željko Šiljeg, trebala je ispitati događaje koji su se
dogodili u Prozoru u oktobru 1992.193 Vijeće ne posjeduje dodatne informacije na osnovu kojih bi
zaključilo da je komisija doista osnovana i da je provela istragu o tim događajima.
192
193
4D 00901.
4D 00901; 4D 00903.
Predmet br.° IT-04-74-T
19
29. maj 2013.
2245/78692 TER
Prijevod
77.
Dana 2. novembra 1992., delegacije HVO-a i ABiH došle su u Prozor kako bi ispitale
situaciju, a prisutan je bio i Slobodan Praljak.194 Svjedok BM je tokom dana saznao da je odlučeno
da se svi stanovnici koji su pobjegli iz opštine Prozor mogu vratiti, da je ponovno uspostavljena
civilna vlast u Prozoru i da će se kasnije u opštinu moći vratiti i pripadnici TO/ABiH.195 Dana
6. novembra 1992., Slobodan Praljak je izdao "svim pripadnicima HVO-a i Armije BiH" zapovijed
s pečatom Odjela obrane HZ HB kao i pečatom "RBiH, Zajedničkog zapovjedništva Armije BiH i
HVO-a"196 u vezi s formiranjem mješovitih patrola i blokadnih punktova na kojima će biti
pripadnici Vojne policije HVO-a i pripadnici Armije BiH.197 Prema riječima Svjedoka BM, jedina
mjera koja je doista provedena bio je povratak Muslimana u opštinu198 nekoliko dana nakon
prestanka borbi i tokom nekoliko narednih sedmica.199
78.
Tužilaštvo navodi da je HVO, unatoč pregovorima i povratku stanovništva, "progonio" i
"maltretirao" muslimansko stanovništvo. S tim u vezi, Vijeće konstatuje da je 27. januara 1993.,
Šimun Žuntić, de facto zapovjednik Brigade "Rama", izdao zapovijed jedinicama Vojne policije
zaduženim za kontrolne punktove u opštini Prozor, po kojoj Muslimanima nije bio dopušten prolaz
kroz opštinu.200 Zapovjedio je da se autobusi kontrolišu, da se iz njih udalje Muslimani te da im se
izuzme roba i teret koje transportuju.201
79.
Vijeće je saslušalo Svjedoka BM koji je izjavio da je od stanovnika Prozora, neko vrijeme
nakon tih događaja, čuo da su u januaru 1993. vojnici HVO-a "maltretirali" Muslimane i
"opljačkali" im imovinu.202 Vijeće je takođe upoznato s izvještajem ABiH u kojem se govori o
napadima,203 koje su navodno izvršili vojnici HVO-a protiv Muslimana iz Prozora u januaru 1993.,
nakon poraza u Gornjem Vakufu.204 Vijeće stoga, na osnovu samo ta dva dokaza, od kojih je jedan
dokaz iz druge ruke, a drugi nije povezan sa zapovijedi od 27. januara 1993. u vezi s ograničenjem
kretanja muslimanskog stanovništva i konfiskacijom imovine i robe u vlasništvu Muslimana, nije u
194
P 09702, pod pečatom, str. 11; P 09204, str. 23; Svjedok AP, P 10026, pod pečatom, predmet Naletilić, T(f), str.
2104.
195
P 09702, pod pečatom, str. 11.
196
P 00708/3D 00419 (identični dokumenti).
197
P 00708/3D 00419 (identični dokumenti); Safet Idrizović, T(f), str. 9872, 9907 i 9908; P 00776; Svjedok BM, T(f),
str. 7067; 3D 00418, str. 2.
198
Svjedok BM, T(f), str. 7067-7068 i 7070; P 09702, pod pečatom, str. 11 i 12; Slobodan Praljak, T(f), str. 43893; P
09731, pod pečatom, str. 3; P 00721.
199
P 09731, pod pečatom, str. 3.
200
P 01327.
201
P 01327.
202
P 09702, pod pečatom, str. 16; P 01425, str. 2.
203
Konkretno, paljenje kuća, jedno ubistvo i protjerivanje Muslimana iz njihovih domova − radnje koje nisu konkretno
navedene ni u Optužnici ni u Pretpretresnom podnesku tužilaštva.
204
P 01425, str. 2.
Predmet br.° IT-04-74-T
20
29. maj 2013.
2244/78692 TER
Prijevod
mogućnosti da zaključi da je zapovijed od 27. januara 1993. doista provođena niti da je krajem
januara 1993. muslimansko stanovništvo Prozora bilo žrtva "maltretiranja" i "progona".
E. Napad na sela Parcani, Lizoperci i Tošćanica 17. - 19. aprila 1993., paljenje kuća i smrt tri
stanovnika Tošćanice
80.
Tužilaštvo u paragrafu 51 Optužnice navodi da su od približno 17. do 19. aprila 1993.,
snage Herceg-Bosne/HVO-a napale nekoliko sela, među kojima su bila sela Parcani, Lizoperci i
Tošćanica. Tužilaštvo tvrdi da su snage Herceg-Bosne/HVO-a ubijale civile, bosanske Muslimane,
u Tošćanici, da su ulazile u sela, palile kuće, uništavale stoku i pljačkale.
81.
Vijeće, na osnovu formulacija u paragrafu 51 Optužnice, kao i na osnovu riječi "među
kojima", primjećuje da broj napadnutih sela nije ograničen. Međutim, budući da nije dobilo nikakve
informacije, konkretno u Pretpretresnom podnesku, o drugim eventualno napadnutim selima, Vijeće
će svoju analizu ograničiti na tri sela koja se konkretno pominju u Optužnici.205
82.
Vijeće osim toga konstatuje da tužilaštvo u paragrafu 229 Optužnice nije u vezi s krivičnim
djelom pljačkanja (tačke 22 i 23) uključilo događaje pomenute u paragrafu 51 Optužnice ("pljačkale
na tom području"). Bez obzira na formulacije u paragrafu 51 Vijeće smatra da ne treba razmatrati te
navode o pljačkanju i stoga odlučuje da se njima neće baviti.
1. Napad na Parcane 17. aprila 1993. i paljenje stambenih objekata
83.
Selo Parcani imalo je oko 26 kuća i u svim su kućama živjeli Muslimani.206 Po jednom
izvještaju Ilije Franjića, zapovjednika 4. satnije 6. bojne Vojne policije (prethodno 2. bojna), 17.
aprila 1993. u selu nije bilo "organiziranih muslimanskih postrojbi".207 Vijeće smatra da se taj
izvještaj odnosi na odsustvo vojnih jedinica ABiH.
84.
Dana 16. aprila 1993., Željko Šiljeg, zapovjednik OZ Sjeverozapadna Hercegovina, izradio
je "plan" za napad na više sela, među kojima i na selo Parcani, te ga je uputio Glavnom stožeru.208
U skladu s tim "planom" za napad, Vojna policija, kojoj su pomagali "ljudi [iz] specijalnih
205
V. takođe Tužilac protiv Prlića i drugih, predmet br. IT-04-74-PT, "Odluka po zahtjevu tužilaštva za uvrštavanje u
spis jedanaest svjedočenja na osnovu pravila 92bis Pravilnika", povjerljivo, 14. februar 2007., par. 49, str. 18, gdje je
Vijeće smatralo da ne treba razmatrati neprecizne navode, te je odbilo uzeti u obzir navodne pljačke u selu Paroš u
opštini Prozor, koje nisu pomenute u Optužnici i u Pretpretresnom podnesku tužilaštva.
206
P 09196, pod pečatom, str. 11.
207
P 01952.
208
P 01936; P 01909; P 01917; P 01952.
Predmet br.° IT-04-74-T
21
29. maj 2013.
2243/78692 TER
Prijevod
postrojbi", u saradnji s Brigadom “Rama”209 obavila je 17. aprila 1993. "racije", između ostalog u
Parcanima, u svrhu vođenja "ofenzivnih dejstava"210 koja su dovela do uspostavljanja kontrole nad
selom.211
85.
Dokazi potvrđuju da su gore opisani pripadnici HVO-a, nakon što su stavili pod kontrolu
Parcane, zapalili devet muslimanskih stambenih objekata zato što stanovništvo koje se krilo po
šumama nije odgovorilo na poziv HVO-a da preda oružje.212 Vijeće zaključuje da su muslimanski
stambeni objekti u selu Parcani doista zapaljeni nakon što je uspostavljena kontrola nad selom.
2. Napad na Lizoperce 18. i 19. aprila 1993. i paljenje stambenih objekata
86.
Selo Lizoperci imalo je oko 50 kuća koje su sve bile u vlasništvu Muslimana, a u njima je
stanovalo oko 300 ljudi.213
87.
Po jednom izvještaju IPD-a, selo Lizoperci palo je u ruke HVO-a 18. ili 19. aprila 1993.,bez
ijednog ispaljenog metka.214 Međutim, izvanredni izvještaj Željka Šiljega od 18. aprila 1993.,
upućen Glavnom stožeru, kaže da je HVO u Lizopercima koristio granate i višecijevne bacače
raketa.215 Šemso Germić čuo je eksplozije.216
88.
Iako na osnovu dokaza može konstatovati da je HVO doista napao selo Lizoperce, Vijeće
nema nijedan dokaz da su kuće u vlasništvu lokalnih Muslimana bile oštećene ili zapaljene 18. ili
19. aprila 1993.
3. Napad na Tošćanicu 19. aprila 1993., paljenje stambenih objekata i smrt tri mještana
89.
Godine 1993. Tošćanica je imala oko 200 stanovnika.217 U selu je bilo oko 35 kuća u
vlasništvu Muslimana, od kojih su neke bile u vlasništvu Muslimana pripadnika HVO-a,218 i pet
kuća u vlasništvu Hrvata.219 Prema jednom izvještaju SIS-a Prozor, dana 10. aprila 1993. u selu
Tošćanica bilo je 30 vojno sposobnih muškaraca naoružanih pješadijskim naoružanjem i
minobacačima.220 Dana 19. aprila 1993. nakon što je dala ultimatum Muslimanima iz Tošćanice da
209
P 01909; P 01917; P 01952; P 01936; P 01938.
P 01909; P 01917; P 01952; P 01936.
211
P 01909; P 01917; P 01952; P 01936; P 01937; P 01938; P 09196, pod pečatom, str. 11.
212
P 09196, str. 12; Safet Idrizović, T(f), str. 9673 i 9674.
213
P 09194, str. 17.
214
P 01977/4D 01156 (identični dokumenti).
215
P 01955, str. 1.
216
P 09194, str. 18.
217
P 09194, str. 17.
218
Svjedok BU, T(f), str. 8355 i 8402; P 09713, pod pečatom, str. 5; P 08615.
219
P 09194, str. 19.
220
P 01839, str. 3.
210
Predmet br.° IT-04-74-T
22
29. maj 2013.
2242/78692 TER
Prijevod
predaju oružje, i nakon što su oni rekli da više nemaju oružja,221 jedinica Vojne policije stacionirana
u Prozoru, “jedinica Vojne policije Rama-Prozor”, u saradnji s vodom Vojne policije HVO-a pod
zapovjedništvom Pere Turajlije, napala je selo Tošćanicu.222 Iako u selu Tošćanica nije bilo jedinica
ABiH, neki su im se naoružani Muslimani suprotstavili.223
90.
Žene, djeca i starije osobe, koji su bježali iz Tošćanice − osim njih dvadesetak od kojih se
neki nisu mogli kretati i koji su ostali u selu − vidjeli su da im selo gori.224 Šemso Germić je rekao
da su mu seljani koji su bježali iz Tošćanice rekli da pripadnici HVO-a pale selo.225 Dana 20. aprila
1993., Svjedok BU došao je u selo i ustanovio da je većina stambenih objekata u vlasništvu
Muslimana spaljena i da su bili pošteđeni samo oni u vlasništvu Muslimana pripadnika HVO-a.226
Takođe je vidio beživotno tijelo Ibre Piralića, Muslimana starog oko četrdeset godina, u civilnoj
odjeći, s pištoljem za pojasom, a tijelo je bilo izrešetano mecima iz automatskog oružja, kao i tijelo
Rame Vile, starca od oko devedeset godina.227 Šemso Germić se sjeća da je naknadno doznao da su
ukupno četiri lica ubijena tokom napada 19. aprila 1993., među kojima su bili Ahmet Husrep, stariji
čovjek od oko 70 godina,228 Ibro Piralić i Ramo Vila.229 Svjedok BU je pak izjavio da je u
septembru 1993. učestvovao u ekshumaciji pet lica ubijenih vatrenim oružjem, među kojima je bilo
tijelo Ahmeta Husrepa.230 Vijeće takođe napominje da se u dokaznom predmetu P 09696, spisku
nestalih i umrlih lica u opštini Prozor koji je 3. juna 1994. sačinilo Ministarstvo unutrašnjih poslova
BiH, pominje da su Ibro Piralić, Ramo Vila i Ahmet Husrep ubijeni u Tošćanici 19. aprila 1993.231.
91.
Na osnovu dokaza Vijeće zaključuje da je HVO 19. aprila 1993. zapalio stambene objekte
Muslimana u selu Tošćanica. Vijeće takođe zaključuje da su pripadnici Vojne policije HVO-a, 19.
aprila 1993., tokom napada na selo Tošćanicu, hicima iz vatrenog oružja ubili Ibru Piralića,
naoružanog čovjeka, starog oko četrdeset godina, odjevenog u civilnu odjeću, te Ramu Vilu i
Ahmeta Husrepa, dvije starije osobe.
221
P 09713, pod pečatom, str. 4.
P 01966, str. 1; P 01976; P 09713, pod pečatom, str. 4; P 09194, str. 19; P 01839.
223
P 09194, str. 19; P 01966, str. 1.
224
P 09713, str. 18.
225
P 09194, str. 4.
226
Svjedok BU, T(f), str. 8355 i 8402; P 09713, pod pečatom, str. 5; P 09194, str. 19; P308615.
227
Svjedok BU, T(f), str. 8353; P 09713, pod pečatom, str. 5; P 08477, pod pečatom; P 08289, pod pečatom; P 09696,
pod pečatom, brojevi 134 i 136, str. 19.
228
Svjedok BU, T(f), str. 8351, djelimično zatvorena sjednica.
229
P 09194, str. 19. Ahmet Husrep, Ibro Piralić i Ramo Vila su žrtve pomenute u Prilogu Optužnici u vezi s paragrafom
51 Optužnice.
230
Svjedok BU, T(f), str. 8350 i 8351; P 09713, pod pečatom, str. 5 i 6.
231
P 09696, pod pečatom, brojevi 134, 136 i 135, str. 19.
222
Predmet br.° IT-04-74-T
23
29. maj 2013.
2241/78692 TER
Prijevod
F. Napad HVO-a na desetak sela u opštini Prozor od juna do sredine avgusta 1993.,
oštećivanje imovine i džamija i smrt šest Muslimana
92.
U paragrafu 53 Optužnice navodi se da su od juna do sredine avgusta 1993., snage Herceg-
Bosne/HVO-a napadale civile, bosanske Muslimane, i uništavale i pljačkale njihovu imovinu u
selima Duge, Lug, Lizoperci, Skrobućani, Parcani, Munikoze, Podonis (ponekad se pominje pod
imenom Podaniš) i Gračanica, te njihovoj okolini. Navodi se da su snage Herceg-Bosne/HVO-a
napale i muslimanske civile koji su se skrivali na području Prajina i Tolovca te usmrtili njih šestoro.
Navodi se da su snage Herceg-Bosne/HVO-a do temelja spalile džamiju u Skrobućanima i zgradu
Islamske zajednice u gradu Prozoru, te teško oštetile džamiju u Lizopercima.
93.
Vijeće primjećuje, imajući u vidu formulacije u paragrafu 53 Optužnice i činjenicu da se
pominje "okolina" popisanih sela, da broj napadnutih sela (u kojima su, prema navodima, napadnuti
muslimanski civili, koji su vidjeli kako uništavaju i pljačkaju njihovu imovinu) nije ograničen na
osam popisanih sela. Međutim, budući da nije dobilo nikakve informacije, konkretno u
Pretpretresnom podnesku, o mogućim drugim napadnutim selima, Vijeće će svoju analizu ograničiti
na osam sela navedenih u Optužnici.
94.
Vijeće osim toga konstatuje da optužbe o pljačkanju imovine iz paragrafa 53 Optužnice nisu
obuhvaćene tačkama 22 i 23 iz paragrafa 229. Vijeće dakle smatra da ne treba razmatrati te navode
i stoga odlučuje da se njima neće baviti.
95.
Vijeće napominje da su između juna i avgusta 1993., te što se tiče sela Skrobućani232
vjerovatno u maju ili junu 1993., pripadnici Vojne policije, kao i pripadnici civilne policije i
Brigade “Rama”233 vršli racije u više muslimanskih sela opštine Prozor.234 Te racije, tokom kojih su
između ostalog spaljene kuće i štale u vlasništvu Muslimana,235 uglavnom su vršene noću.236
Pripadnici HVO-a terorizirali su muslimansko stanovništvo koje je ponekad noću moralo bježati u
šumu.237 Vijeće primjećuje da je Drago Banović, odgovorno lice u SIS-u OZ Sjeverozapadna
Hercegovina, zabilježio te činjenice te o njima informisao upravu SIS-a u Mostaru, u izvještaju od
15. jula 1993.238
232
Svjedok BS, T(f), str. 8189 i 8190, zatvorena sjednica.
P 03458.
234
Svjedok BS, T(f), str. 8189 i 8190, zatvorena sjednica; Svjedok BK, T(f), str. 5466, 5477 i 5514; P 03458; P 03375.
235
Svjedok BS, T(f), str. 8188-8190, 8192, 8239 i 8240, zatvorena sjednica.
236
Svjedok BS, T(f), str. 8190, zatvorena sjednica.
237
P 09193, str. 22.
238
P 03458.
233
Predmet br.° IT-04-74-T
24
29. maj 2013.
2240/78692 TER
Prijevod
1. Napad na sela Skrobućani i Gračanica i oštećivanje imovine i džamije u Skrobućanima
96.
U maju ili junu 1993., vojnici HVO-a, od kojih su neki bili porijeklom iz Skrobućana, napali
su to selo s većinskim muslimanskim stanovništvom.239 Vojnici HVO-a zapalili su stambene
objekte Muslimana,240 štale u vlasništvu Muslimana i džamiju,241 pri čemu je imovina u vlasništvu
Hrvata ostala netaknuta. Muslimani, stanovnici Skrobućana, zbog toga su pobjegli, neki u gornji dio
sela,242 neki u šumu, a neki su krenuli prema selu Lug, na 45 minuta hoda od Skrobućana.243
97.
Vijeće na osnovu iskaza Svjedoka BS zaključuje da su pripadnici HVO-a u maju ili junu
1993. zapalili imovinu Muslimana iz Skrobućana i džamiju u Skrobućanima.
98.
Što se tiče sela Gračanica, u kojemu je živjelo većinsko muslimansko stanovništvo, Vijeće
konstatuje da su vojnici HVO-a u junu 1993. dolazili noću u selo kako bi zastrašivali stanovništvo,
lupali na vrata stambenih objekata i bacali ručne bombe u šumu244 u kojoj se krio jedan dio
muslimanskog stanovništva Gračanice.245
99.
Vijeće napominje da Svjedok BK, koji je izjavio da je pobjegao iz Gračanice i da je na
povratku konstatovao da su stambeni objekti spaljeni i srušeni,246 nije bio u mogućnosti navesti
tačan datum svog povratka u selo, ni datum paljenja stambenih objekata Muslimana, a niti navesti
počinioce tih radnji. Osim toga, Vijeće, osim iskazom Svjedoka BK, ne raspolaže ni jednim
dokazom vezanim za Gračanicu.
100.
Vijeće, iako može zaključiti da su stambeni objekti u selu Gračanica doista spaljeni i
razoreni, nije u mogućnosti odrediti tačan datum tih radnji niti konstatovati da su počinioci bili
vojnici HVO-a.
2. Napad na sela Duge i Lug i oštećivanje imovine
101.
Vijeće prvo konstatuje da u spis nije uvršten nijedan dokaz u vezi s optužbama za štetu
nanesenu imovini u vlasništvu Muslimana, stanovnika sela Duge.
102.
Zatim, Vijeće u vezi sa selom Lug konstatuje da su jedne noći krajem juna 1993. muškarci
koje Svjedok BT nije identifikovao došli u selo i zapalili više kuća u vlasništvu Muslimana, među
239
Svjedok BS, T(f), str. 8188, 8189 i 8190, zatvorena sjednica.
Svjedok BS, T(f), str. 8187-8190, 8192, 8208, 8239 i 8240, zatvorena sjednica.
241
Svjedok BS, T(f), str. 8188-8192, 8209, 8239 i 8240, zatvorena sjednica.
242
Svjedok BS, T(f), str. 8191, zatvorena sjednica.
243
Svjedok BS, T(f), str. 8191 i 8192, zatvorena sjednica.
244
Svjedok BK, T(f), str. 5464, 5466, 5477 i 5514.
245
Svjedok BK, T(f), str. 5467 i 5477.
240
Predmet br.° IT-04-74-T
25
29. maj 2013.
2239/78692 TER
Prijevod
njima i kuću Svjedoka BT.247 Dokazni predmet P 02977, izvještaj SIS-a, pokazuje da su te objekte
spalili vojnici HVO-a i "domaći izgrednici." Na osnovu tog dokaza koji potiče od samog SIS-a, kao
i na osnovu svjedočenja Svjedoka BT, Vijeće može zaključiti da su štetu doista prouzrokovali
vojnici HVO-a.
3. Napad na selo Podaniš ili Podonis i oštećivanje imovine
103.
Dana 5. jula 1993., Vojna policija HVO-a ili jedinica “Kinder-vod” napala je selo Podaniš
ili Podonis te zapalila imovinu u vlasništvu Muslimana,248 među kojom osam štala i devet kuća, i
ubila stoku.249
104.
S obzirom na predočene dokaze, Vijeće je u mogućnosti da zaključi da su imovinu u
vlasništvu Muslimana tog sela doista oštetili pripadnici HVO-a. Međutim, s obzirom na to da
posjeduje dva kontradiktorna dokaza o počiniocima, Vijeće nije u mogućnosti da utvrdi ko je iz
Vojne policije ili iz jedinice “Kinder-vod” bio odgovoran za ta djela.
105.
Vijeće u svakom slučaju podsjeća da su tog datuma i jedinice Vojne policije raspoređene u
opštini Prozor i jedinica “Kinder-vod” bile podređene Brigadi “Rama”.250
4. Napad na selo Munikoze i oštećivanje imovine
106.
Vijeće raspolaže samo svjedočenjem Ibre Selimovića, prihvaćenim na osnovu pravila 92bis
Pravilnika, po kojemu su 19. jula 1993. Nikola Marić zvani Kobra,251 Goran Papković i osoba s
nadimkom Cela,252 pripadnici jedinice “Kinder-vod”,253 zapalili cijelo selo Munikoze kad u selu
više nije bilo nijednog stanovnika.254 Vijeće podsjeća da nije u mogućnosti da izvede zaključke o
krivičnim djelima za koja se tereti i njihovim počiniocima na osnovu samo jednog dokaza
prihvaćenog na osnovu pravila 92bis Pravilnika.255 Vijeće dakle ne može zaključiti da su u periodu
od juna do sredine augusta 1993. selo Munikoze doista napali pripadnici HVO-a i da je nanesena
šteta imovini Muslimana u tom selu.
246
Svjedok BK, T(f), str. 5501.
Svjedok BT, T(f), str. 8284, zatvorena sjednica; P 09714, pod pečatom, str. 2 i 3; P 02977.
248
P 03458; P 09989, str. 4; P 09925, str. 2 i 3.
249
P 03458; P 09989, str. 4; P 09925, str. 3.
250
V. "Kinder-vod" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Prozor.
251
P 09714, pod pečatom, str. 3; Svjedok BT, T(f), str. 8298-8300, zatvorena sjednica.
252
P 09193, str. 22 i 23.
253
P 09193, str. 22 i 23; P 09925, str. 2 i 3.
254
P 09193, str. 23; P 09922, str. 2 i 3.
255
V. "Potkrepa" u razmatranjima Vijeća o pravilima u vezi s ocjenom dokaza.
247
Predmet br.° IT-04-74-T
26
29. maj 2013.
2238/78692 TER
Prijevod
5. Napad na selo Lizoperci i oštećivanje imovine i džamije
107.
Tužilaštvo u paragraphu 53 Optužnice navodi da je uništavanje imovine u vlasništvu
Muslimana i oštećivanje džamije u Lizopercima počinjeno u periodu od juna do sredine avgusta
1993. Međutim, Vijeće je saslušalo Svjedoka BU i prihvatilo pismenu izjavu Šemse Germića, te
konstatuje da su obojica događaje u Lizopercima smjestili u april 1993.256
108.
Stoga Vijeće smatra da u odnosu na optužene ne bi bilo pravično da prihvati te dokaze, koji
se odnose na april 1993., dok se u Optužnici pominje period od juna do avgusta 1993., kako bi
zaključilo da je HVO nanio štetu imovini i džamiji između juna i avgusta 1993. Vijeće podsjeća da
član 21(4)(a) Statuta svakom optuženom obezbjeđuje pravo da bude "detaljno obaviješten o prirodi
i razlozima optužbi protiv njega." Ovo konkretno podrazumijeva da krivično djelo za koje se tereti
mora biti u dovoljnoj mjeri definisano, konkretno, kao u ovom slučaju, u pogledu vremena.257
Vijeće dakle nije u mogućnosti da zaključi da su imovinu ili džamiju u selu Lizoperci oštetili
vojnici HVO-a, kao što je navedeno u paragrafu 53 Optužnice.
6. Smrt šest Muslimana na području Prajina i Tolovca
109.
Ujutro 19. jula 1993., tridesetak vojnika HVO-a258 napalo je malo planinsko selo Prajine u
kojemu je bilo šest kuća.259 Među vojnicima su bili pripadnici “Kinder-voda”,260 a jedan od njih je
bio Nikola Marić, zvani Nidžo, poznat i kao Kobra,261 koji jedini nije nosio uniformu HVO-a nego
crnu uniformu s kaubojskim šeširom.262 Vojnici HVO-a hicima iz vatrenog oružja ubili su jednog
bolesnog starca.263 Dvojicu drugih ljudi,264 od kojih je jedan bio stariji muškarac od oko 80 godina i
nepokretan,265 vojnici HVO-a su premlatili, a nakon toga ih je ubio Nikola Marić.266
256
Svjedok BU, T(f), str. 8361 i 8362, djelimično zatvorena sjednica; P 09194, str. 19 i 20; P 08939, str. 4.
V. u vezi s tim Evropski sud za ljudska prava, Mattoccia v. Italy, presuda od 25. jula 2000., n° 23969/94, par. 71 i
72. Vijeće precizira da će iz istog razloga,koji neće uvijek ponavljati, kasnije eventualno odbaciti i neke druge navode.
258
Svjedok BS, T(f), str. 8193-8196, zatvorena sjednica.
259
P 09193, str. 22; P 09922, str. 1 i 2; Svjedok BS, T(f), str. 8193, 8194 i 8196, zatvorena sjednica.
260
P 09922, str. 1 i 2.
261
Svjedok BS, T(f), str. 8196, 8197 i 8250, zatvorena sjednica; P 09714, pod pečatom, str. 3; Svjedok BT, T(f), str.
8298-8300, zatvorena sjednica; P 09922, str. 1 i 2.
262
Svjedok BS, T(f), str. 8196 i 8250, zatvorena sjednica.
263
Svjedok BS, T(f), str. 8200, 8202 i 8215, zatvorena sjednica; P 08409, pod pečatom; P 08900, pod pečatom. Taj
stariji i bolesni čovjek je žrtva – primjer za paragraf 54 Optužnice – koja se pominje u Prilogu.
264
Ta su dva čovjeka žrtve – primjeri za paragraf 53 Optužnice – koje se pominju u Prilogu.
265
Svjedok BS, T(f), str. 8197, zatvorena sjednica.
266
Svjedok BS, T(f), str. 8194-8197, 8199, 8204-8206, zatvorena sjednica; P 09193, str. 23; P 09922, str. 2; P 09923,
str. 3; P 08405, pod pečatom; P 08901, pod pečatom; P 09193, str. 23; P 09922, str. 2; P 08701, pod pečatom; P 08903,
pod pečatom.
257
Predmet br.° IT-04-74-T
27
29. maj 2013.
2237/78692 TER
Prijevod
110.
Ibro Selimović je izjavio da je, dok je bio zatočen u vatrogasnom domu u Prozoru, čuo
Nikolu Marića kako Iliji Franjiću, zapovjedniku 4. satnije 6. bojne (prethodno 2. bojna) Vojne
policije, govori o ubistvima koja je počinio u Prajinama.267
111.
Isto tako, 19. jula 1993., grupica muškaraca, žena i djece, Muslimana, među kojima Svjedok
BK i jedan invalid, skrivala se u jednoj štali na planini Tolovac.268 Ta osobe su pobjegle iz sela
Gračanica u junu 1993.269 U noći 19. jula 1993., u štalu je došlo petnaest vojnika HVO-a.270 Bili su
to isti oni vojnici HVO-a koji su sijali teror po Gračanici u junu 1993., među kojima su bili Ivica
Topić,271 Ivica Papak i Ivan Miličević, posljednja dvojica porijeklom iz sela Pavići.272 Ušli su u
štalu i naredili svima da izađu napolje, prijeteći im da će ih u protivnom ubiti.273 Odvojili su Bajru
Munikozu od grupe i izudarali ga kundakom puške.274 Svjedok BK je nakon toga čuo pucanj i više
nikada nije vidio Bajru Munikozu.275 Dva vojnika HVO-a su nakon toga odveli Sahu Munikozu i
vratili se bez nje.276 Kasnije je Svjedok BK pronašao, ispruženo na putu, njeno krvavo, beživotno
tijelo.277 Vojnici HVO-a, i to prvenstveno Ivica Papak i Ivan Miličević, ispalili su dva rafala na
Šabana Hodžića, invalida, Muslimana.278 Nakon toga su štalu polili nekom tekućinom i zapalili
je.279
112.
Na osnovu tih dokaza Vijeće konstatuje da su 19. jula 1993. u selu Prajine vojnici HVO-a
prvo pretukli, a zatim ubili trojicu muškaraca Muslimana, od kojih jednog osamdesetogodišnjeg
invalida. Vojnici HVO-a takođe su ubili Bajru Munikozu, Sahu Munikozu280 i Šabana Hodžića 19.
jula 1993. na planini Tolovac.281
267
P 09193, str. 28; P 09922, str. 3.
Svjedok BK, T(f), str. 5467, 5477 i 5480, i str. 5478 i 5479, djelimično zatvorena sjednica.
269
Svjedok BK, T(f), str. 5467, 5477 i 5480, i str. 5478 i 5479, djelimično zatvorena sjednica.
270
Svjedok BK, T(f), str. 5481, 5483, 5493 i 5517.
271
Svjedok BK, T(f), str. 5525, djelimično zatvorena sjednica.
272
Svjedok BK, T(f), str. 5482 i 5505, i str. 5524 i 5525, djelimično zatvorena sjednica.
273
Svjedok BK, T(f), str. 5483.
274
Svjedok BK, T(f), str. 5482-5483 i 5493.
275
Svjedok BK, T(f), str. 5483. Bajro Munikoza je žrtva – primjer za paragraf 53 Optužnice.
276
Svjedok BK, T(f), str. 5483 i 5484.
277
Svjedok BK, T(f), str. 5484. Saha Munikoza je žrtva – primjer za paragraf 53 Optužnice – koja se pominje u Prilogu.
278
Svjedok BK, T(f), str. 5479 i 5480, 5494 i 5495.
279
Svjedok BK, T(f), str. 5494.
280
Svjedok BK, T(f), str. 5509-5511, djelimično zatvorena sjednica; P 08608; P 08715; Svjedok BK, T(f), str. 5541:
prema P 08608 i P 08715, Bajro Munikoza i Saha Munikoza preminuli su 29. jula 1993. Međutim, svjedoku BK je
izjavio da se radi o pogrešci u datumu. Osim toga, mjesto pogibije koje se pominje u ta dva dokumenta je Skrobućani,
dok je svjedok potvrdio da su oni umrli na planini Tolovac i da su tek kasnije prebačeni u Skrobućane, selo koje se
nalazi na 20 minuta hoda od planine Tolovac.
281
P 08436, pod pečatom; P 09696, pod pečatom, str. 8; Svjedok BK, T(f), str. 5506-5507, djelimično zatvorena
sjednica: u P 08436, pod pečatom, i P 09696, pod pečatom, navodi se da je jedan čovjek, Musliman, preminuo 19. juna
1993., dok je svjedok potvrdio da je taj čovjek preminuo 19. jula 1993.
268
Predmet br.° IT-04-74-T
28
29. maj 2013.
2236/78692 TER
Prijevod
7. Napad na selo Parcani i oštećivanje imovine
113.
U julu 1993., seljani su pobjegli iz sela Parcani nakon što su čuli da se vojnici HVO-a
vraćaju u to selo koje je već bilo napadnuto u aprilu 1993.282 Kajdafa Husić283 je negdje u avgustu
1993. čula od seljana koji su se vratili u selo Parcani da je selo potpuno spaljeno.284 Na osnovu tog
jedinog dokaza prihvaćenog putem postupka predviđenog pravilom 92bis Pravilnika, koji je osim
toga dokaz iz druge ruke, Vijeće nije u mogućnosti da utvrdi da su pripadnici HVO-a napali selo
Parcani u julu 1993. i da su nanijeli štetu imovini u vlasništvu Muslimana u tom selu.
8. Oštećivanje sjedišta Islamske zajednice grada Prozora
114.
Kada je riječ o navodu u vezi sa razaranjem "sjedišta Islamske zajednice" Prozora, Vijeće
raspolaže samo izvještajem mostarskog muftija sa spiskom muslimanskih spomenika uništenih u
periodu od 1. januara 1992. do 1. avgusta 1999., gdje piše da su "Hrvati" u više navrata oštetili
džamiju u Prozoru.285 Iako može zaključiti da je džamija u Prozoru, odnosno "sjedište Islamske
zajednice", doista oštećeno u više navrata, Vijeće nije u mogućnosti, zbog nedostatka dodatnih
dokaza, tačno odrediti da se to dogodilo u periodu od juna do sredine avgusta 1993., niti
identifikovati počinioce.
G. Ograničenje kretanja za Muslimane u opštini Prozor od ljeta 1993.
115.
Tužilaštvo u paragrafu 52 Optužnice tvrdi da su počev od ljeta 1993., organi vlasti Herceg-
Bosne/HVO-a dopuštali bosanskim Muslimanima da ulaze u opštinu Prozor, izlaze iz nje ili se
kreću unutar nje samo uz dozvolu organa vlasti Herceg Bosne. Tužilaštvo pominje, u povjerljivom
Prilogu, ime jedne žrtve koja je primjer za navode o ograničavanju kretanja i iseljavanju Muslimana
iz Prozora, no Vijeće među dokazima nije našlo informacije o toj žrtvi.
116.
Vijeće konstatuje da su u julu i augustu 1993.,286 te u decembru 1993.,287 vojnici HVO-a
držali kontrolni punkt na Makljenu, brdu sjeverno od Prozora.288 Taj kontrolni punkt omogućavao
je HVO-u da kontroliše pristup Prozoru iz pravca Gornjeg Vakufa.289 Vijeće nadalje konstatuje da
tokom ljeta 1993., stanovnici opštine Prozor nisu mogli napuštati opštinu bez propusnice koju je
282
P 09196, str. 11 i 12.
Kajdafa Husić je živjela u tom selu. P 09196, str. 11.
284
P 09196, str. 12.
285
P 08939, str. 4.
286
Rudy Gerritsen, T(f), str. 19203 i 19204; P 09657; P 03909, pod pečatom.
287
Peter Hauenstein, T(f), str. 7571, 7572 i 7653.
288
Peter Hauenstein, T(f), str. 7571 i 7572, djelimično zatvorena sjednica, i str. 7653; P 10030, str. 3; Rudy Gerritsen,
T(f), str. 19192 i 19193.
289
P 10030, str. 3; P 09657; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19203 i 19204.
283
Predmet br.° IT-04-74-T
29
29. maj 2013.
2235/78692 TER
Prijevod
izdavao ili “Ured za obranu”, ili zapovjedništvo Brigade “Rama”, ili pak Ilija Franjić, zapovjednik
4. satnije 6. bojne (prethodno 2. bojna) Vojne policije − jedini organi koji su mogli izdavati
propusnice.290 Da bi dobio propusnicu, podnosilac zahtjeva je morao navesti razlog za odlazak i
odredište.291 Vijeće međutim ne raspolaže podacima o tome da je neki zahtjev za izdavanje
propusnice bio odbijen, bilo općenito stanovnicima opštine Prozor, bilo konkretno Muslimanima.
117.
Tokom ljeta 1993., Vojna policija imala je ovlašćenja da svaku osobu spriječi da se kreće
gradom Prozorom, stvarajući tako osjećaj straha među stanovnicima Prozora, i naročito, prema
riječima Petera Hauensteina, među Muslimanima.292 Vijeće takođe primjećuje da se tokom ljeta
1993. i barem do septembra 1993., prozorski imam nalazio u kućnom pritvoru293 i da se trebao tri
puta na dan javljati u stanicu Vojne policije.294 Vijeće isto tako primjećuje da su žene, djeca i starije
osobe bili zadržavani na raznim mjestima u opštini Prozor i da se nisu mogli slobodno kretati.295
118.
S obzirom na cjelokupne dokaze, Vijeće konstatuje da tokom ljeta 1993., cijelo stanovništvo
Prozora, a ne samo muslimansko stanovništvo, nije moglo napuštati opštinu bez propusnice.
Međutim, Vijeće konstatuje da je Vojna policija, iako je kontrolisala kretanje svih stanovnika,
konkretno sprečavala žene, djecu i starije osobe Muslimane, te prozorskog imama, da napuste grad i
opštinu, barem tokom ljeta 1993.
H. Hapšenje, zatočenje i raseljavanje Muslimana, muškaraca, žena, djece i starijih osoba, od
proljeća do kraja 1993.
119.
Tužilaštvo u paragrafu 54 Optužnice navodi da su od proljeća 1993. pa do kraja 1993.,
snage Herceg-Bosne/HVO-a hapsile muškarce bosanske Muslimane, i odvodile ih u razne
zatočeničke centre u opštini Prozor; da su muslimanski zatočenici tamo fizički zlostavljani, da su
neki od njih odvedeni i da ih niko više nikad nije vidio i da je neke zatočenike, počev od jula 1993.,
HVO prebacio u druge zatočeničke centre u Ljubuškom, na Heliodromu, u Dretelju i u Gabeli.296 U
paragrafu 55 Optužnice navodi se da su bosanski Muslimani korišteni za prisilni rad, da su ih, dok
290
Svjedok BR, T(f), str. 8131; P 02999; P 03887.
Svjedok BR, T(f), str. 8108 i 8111, djelimično zatvorena sjednica; P 02999.
292
Peter Hauenstein, T(f), str. 7604 i 7605.
293
P 10030, str. 8; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19221 i 19222; P 09619, str. 2; P 09627.
294
P 10030, str. 8; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19221 i 19222; P 09619, str. 2; P 04083, pod pečatom, par. 4.
295
Svjedok BR, T(f), str. 8103-8105, djelimično zatvorena sjednica, T(e), str. 8106, zatvorena sjednica, i T(f), str. 81138115; P 09704; Svjedok BS, T(f), str. 8215, 8216, 8219 i 8220, zatvorena sjednica; Svjedok BK, T(f), str. 5497, 5500,
5527; P 09700, pod pečatom, str. 2; P 09701, str. 7 i 8; Svjedok BT, T(f), str. 8298, zatvorena sjednica; Svjedok BK,
T(f), str. 5499 i 5500; P 09714, pod pečatom, str. 4; P 09196, str. 13; P 09717, pod pečatom, str. 3; Peter Hauenstein,
T(f), str. 7568-7570, djelimično zatvorena sjednica; P 10030, str. 10; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19229 i 19230; P 04307,
pod pečatom, str. 2; P 04363, pod pečatom, str. 2; P 09619, str. 1; P 09731, pod pečatom, str. 3. V. takođe "Hapšenje,
zatočenje i raseljavanje žena, djece i starijih osoba u opštini Prozor u julu i avgustu 1993." u činjeničnim zaključcima
Vijeća u vezi s opštinom Prozor.
291
Predmet br.° IT-04-74-T
30
29. maj 2013.
2234/78692 TER
Prijevod
su obavljali prisilni rad, tukli, ponižavali i prisiljavali na seksualni čin i da su neki zatočenici
poginuli ili da su ranjeni dok su bili na prisilnom radu. U paragrafu 56 Optužnice, navodi se da su
dana 31. jula 1993. ili približno tog datuma, snage Herceg Bosne/HVO-a odvele pedesetak
zatočenih Muslimana na liniju sukoba i da su vojnici HVO-a otvorili vatru na zatočenike, koje su
natjerali da idu prema položajima ABiH, i ubili najmanje dvadeset zatočenika. U paragrafu 57
Optužnice, pominje se da su u julu i avgustu 1993., žene, djeca i starije osobe okupljeni i zatočeni u
dva sela u opštini Prozor, te u dijelu grada Prozora koji se zove Podgrađe; da su te osobe bile
zatočene u "bijednim" uslovima, da su maltretirane, ponižavane, da je njihova imovina pljačkana i
da su žene često silovane. U paragrafu 58, takođe se navodi da su krajem avgusta 1993. hiljade
zatočenih civila dovezene blizu linije fronta, gdje su natjerani da pješače prema teritoriji koju je
držala ABiH i da su pripadnici HVO-a zatim otvorili vatru na njih, ranivši njih nekoliko. U
paragrafu 59 tužilaštvo navodi da su krajem avgusta 1993. i nakon toga snage Herceg-Bosne/HVOa nastavile da vrše progon i zlostavljanje civila Muslimana koji su ostali u opštini Prozor, i
konačno, da je do kraja decembra 1993., većina od 500 do 600 Muslimana koji su još bili u opštini,
zatočena u zatvore ili upućena na teritoriju pod kontrolom ABiH ili pak deportovana u druge
zemlje.
120.
Stojićeva odbrana tvrdi da je počev od 30. juna 1993. hapšenja i zatočenja Muslimana,
vojnika HVO-a, vršio Željko Šiljeg, zapovjednik OZ Sjeverozapadna Hercegovina.297 Ćorićeva
odbrana pak tvrdi da su vojni zapovjednici HVO-a bili odgovorni za hapšenja i za "zatočenički
centar u gradu Prozoru", a da je svakodnevno upravljanje, osiguranje, puštanje na slobodu i
premještanje zatočenika obezbijeđivala Brigada “Rama”.298 Ćorićeva odbrana takođe tvrdi da
Uprava Vojne policije nije bila dio lanca komandovanja, da nije bila informisana o tim operacijama
i da nije imala nikakvu efektivnu kontrolu nad pripadnicima Vojne policije koji su u njima
učestvovali u skladu s naređenjima zapovjednika brigade.299
121.
Vijeće će, nakon što ispita navode u vezi s hapšenjima muškaraca Muslimana u opštini
Prozor od proljeća 1993. do kraja 1993. (1), ispitati navode u vezi sa zatočenjem muškaraca
Muslimana u svakom od mjesta navedenih u Optužnici (2). Vijeće će zatim ispitati navode u vezi s
hapšenjima, zatočenjem i raseljavanjem žena, djece i starijih osoba u opštini Prozor u julu i avgustu
1993. (3), kao i sa postupanjem prema posljednjim Muslimanima koji su ostali u opštini, od
septembra do decembra 1993. (4).
296
V. takođe paragraf 57 Optužnice koji pominje zatočenje "civila" u zatvorima ili logorima krajem 1993.
Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 502.
298
Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 399-417.
299
Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 391-394.
297
Predmet br.° IT-04-74-T
31
29. maj 2013.
2233/78692 TER
Prijevod
1. Hapšenje muškaraca Muslimana u opštini Prozor od proljeća 1993. do kraja 1993.
122.
Preliminarno, Vijeće primjećuje da ne raspolaže nijednim dokazom o eventualnim
hapšenjima muškaraca Muslimana tokom proljeća 1993. (u aprilu i u maju), u opštini Prozor.
Vijeće primjećuje da se u paragrafu 54 Optužnice pominju hapšenja muškaraca, bosanskih
Muslimana, pri čemu nije precizirano da li su muškarci Muslimani hapšeni u opštini Prozor. Vijeće
će se u ovom dijelu, koji se odnosi na opštinu Prozor, ograničiti na hapšenja koja su se dogodila u
toj opštini.
123.
Jedan izvještaj Ilije Franjića, zapovjednika 4. satnije 6. bojne (prethodno 2. bojna) Vojne
policije, pokazuje da je počev od juna i početka jula 1993., cilj Vojne policije bio da privede
muslimanske vojnike HVO-a koji su napustili borbene položaje, da ih pritvori, ispita, provjeri da li
posjeduju oružje i radio stanice i da otkrije tajne kanale dojave.300
124.
Krajem juna 1993., pripadnici HVO-a¸− o čijem identitetu Vijeće nema konkretne
informacije − došli su da uhapse i razoružaju muškarce Muslimane, pripadnike HVO-a, iz sela
Lug.301 Dana 26. ili 27. juna 1993., pripadnici HVO-a su, takođe, u Lapsunju uhapsili
26 muškaraca, Muslimana iz Lapsunja, pripadnika TO/ABiH, koji su nosili uniforme HVO-a i
potpadali pod komandu HVO-a na liniji fronta prema srpskim snagama,302 te su ih odveli u
Vatrogasni dom u Prozoru.303
125.
"Meta" tih hapšenja, koja su se u početku ograničavala na muslimanske vojnike, pripadnike
HVO-a, ubrzo se proširila. Konkretno, Željko Šiljeg, zapovjednik OZ Sjeverozapadna Hercegovina,
u zapovijedi od 6. jula 1993. naredio je "Vojnoj policiji i SIS-u Brigade Rama" da privedu i pritvore
sve muškarce muslimanske nacionalnosti u dobi od 16 do 60 godina iz opštine Prozor.304
126.
U periodu od 6. do 9. jula 1993., Vojna policija305 je u selima Duge,306 Lug, Kovačevo Polje
i Podaniš/Podonis307 hapsila muškarce Muslimane ne praveći razliku među njima. Vijeće konstatuje
da je jedinica ”Kinder-vod” pod zapovjedništvom Ane Belje takođe, zajedno s Vojnom policijom,
8. jula 1993. uhapsila većinu muškaraca Muslimana u dobi od 16 do 50 godina u selu Kovačevo
300
P 03262.
P 09714, pod pečatom, str. 3.
302
P 09197, str. 11; Svjedok BL, T(f), str. 5852.
303
Svjedok BL, T(f), str. 5852 i 5853; P 09683.
304
P 03234.
305
Vijeće podsjeća da je 4. satnija 2. bojne Vojne policije HVO-a, raspoređena u tri voda, dejstvovala u Prozoru i da je
bila pripojena Brigadi “Rama”.
306
P 09722, str. 2; P 03325.
307
P 09715, pod pečatom, str. 2; Svjedok BT, T(f), str. 8287, 8292, zatvorena sjednica; P 09989, str. 4; P 09925, str. 3;
P 03325; P 03375.
301
Predmet br.° IT-04-74-T
32
29. maj 2013.
2232/78692 TER
Prijevod
Polje.308 Vijeće, međutim, ne zna jesu li muškarci Muslimani uhapšeni između 6. i 9. jula 1993.
pripadali nekim oružanim snagama.
127.
Muškarci Muslimani uhapšeni između 6. i 9. jula 1993. nakon toga su odvedeni u Srednju
školu.309
128.
Dana 10. jula 1993., Hasib Zečić, pripadnik ABiH, porijeklom iz Kovačevog Polja, kao i
sedmorica drugih muškaraca Muslimana − za koje Vijeće ne zna jesu li bili pripadnici TO/ABiH −
koji su se sakrili u šumi blizu Podaniša ili Podonisa kako bi izbjegli hapšenja muškaraca Muslimana
iz Kovačevog Polja, odlučili su se predati pripadnicima Vojne policije stacioniranim u hidrocentrali
"Rama".310 Zbog straha se nisu htjeli predati pripadnicima jedinice “Kinder-vod”.311 Odvedeni su u
Srednju školu.312
129.
Oko 11. jula 1993., Vojna policija je procijenila da je uhapsila 237 Muslimana u opštini
Prozor.
313
Nastavila je akcije, konkretno 15. i 16. jula 1993., uhapsivši u selima Varvara i Lapsunj
70 muškaraca Muslimana, među kojima je bilo pripadnika TO/ABiH, te ih je zatim odvela u
Srednju školu.314 Vijeće napominje da je Vojna policija takođe uhapsila trojicu muškaraca
hrvatskog porijekla koji su odbili da pristupe HVO-u315 i da su oni kasnije zatočeni u atomsko
sklonište Srednje škole.316
130.
Dana 17. ili 18. jula 1993., 35 muškaraca Muslimana starih od 16 do 60 godina, među
kojima je bio jedan muslimanski vojnik, pripadnik HVO-a, uhapšeno je pod prijetnjom smrću,317 u
selu Lug.318 Ta hapšenja izvršena su pod zapovjedništvom Nikole Marića, zvanog Kobra,
pripadnika jedinice “Kinder-vod”319 i Milana Zelenike, koji je takođe bio pripadnik HVO-a.320
131.
Krajem jula 1993., Jozo Papak, vojnik HVO-a i Hrvat, stanovnik Skrobućana,321 obavijestio
je sve stanovnike Skrobućana da ih čeka kamion da ih odvede.322 Tako su svi oni odvezeni u
308
P 09715, pod pečatom, str. 2; P 09989, str. 4.
P 09731, pod pečatom, str. 3; P 09722, str. 2; P 09715, pod pečatom, str. 2; P 09989, str. 4.
310
P 09989, str. 4; P 09925, str. 2 i 3; P 03458.
311
P 09989, str. 4; P 09925, str. 2 i 3; P 03458.
312
P 09989, str. 3.
313
P 03401, str. 1.
314
Svjedok BO, T(f), str. 7787 i 7788, zatvorena sjednica; P 09717, pod pečatom, str. 2; P 09723, str. 4; P 03480; P
03510.
315
P 03480.
316
P 09731, pod pečatom, str. 4.
317
P 09193, str. 4.
318
P 09193, str. 4; Svjedok BT, T(f), str. 8287, 8292, i 8307 zatvorena sjednica; P 09714, pod pečatom, str. 3; P 03531.
319
P 09714, pod pečatom, str. 3; Svjedok BT, T(f), str. 8197, 8250, i 8298-8300, zatvorena sjednica; P 09922, str. 1 i 2.
320
P 09714, pod pečatom, str. 3; Svjedok BT, T(f), str. 8298-8300, zatvorena sjednica.
321
Svjedok BS, T(f), str. 8190, zatvorena sjednica.
322
Svjedok BS, T(f), str. 8216 i 8218, zatvorena sjednica.
309
Predmet br.° IT-04-74-T
33
29. maj 2013.
2231/78692 TER
Prijevod
Varvaru.323 Dvadeset do trideset muškaraca u civilnoj odjeći odvojeno je od žena, djece i starijih
osoba i odvedeno, zajedno s jednim šesnaestogodišnjim maloljetnikom,324 u Unisovu zgradu325.
132.
Izvještaj Luke Markešića, načelnika SIS-a u Brigadi “Rama”, od 5. avgusta 1993., poslat
"Predsjedništvu HVO-a Prozor" i Brigadi “Rama”, potvrđuje da su SIS Brigade “Rama”i Vojna
policija, na temelju “zapovijedi sa višeg nivoa”, priveli Muslimane od 16 do 60 godina, za koje se
smatralo da su “vojni obveznici”, te nekoliko lica mlađih od 16 i starijih od 60 godina, kao i neke
teže bolesne osobe, za koje se smatralo da su “civili”.326
133.
Vijeće takođe napominje da je 4. oktobra 1993., Ante Pavlović, zapovjednik Brigade
“Rama”, izdao zapovijed "temeljem zapovijedi zapovjednika GŠ HVO, a u cilju zaštite
muslimanskog stanovništva", po kojoj “vojno sposobne” muškarce Muslimane treba pritvoriti i
držati pod nadzorom.327 Slobodan Praljak je tokom svog svjedočenja rekao da je doista izdao
zapovijed Anti Pavloviću za preventivno hapšenje vojno sposobnih muškaraca.328
134.
Uprkos toj zapovijedi, Vijeće konstatuje da ne raspolaže dokazima na osnovu kojih bi
moglo utvrditi da je, krajem jula i početkom avgusta 1993., HVO doista ponovo hapsio muškarce
Muslimane u opštini Prozor. U Prozoru je, međutim, bilo zatočenih Muslimana poslije ljeta i sve do
kraja 1993.
135.
Vijeće dakle zaključuje da je, po naređenju Željka Šiljega, Vojna policija, uz pomoć
konkretno vojnika jedinice “Kinder-vod” i SIS-a Brigade "Rama," u junu, julu i avgustu 1993. u
opštini Prozor hapsila muškarce Muslimane, među kojima je bilo maloljetnika, staraca i bolesnih.
Vijeće pak, zbog nedostatka dokaza, ne može zaključiti da je u opštini Prozor bilo hapšenja
muškaraca Muslimana prije kraja juna 1993. i nakon početka avgusta 1993.
2. Zatočenje muškaraca Muslimana u više zatočeničkih centara u opštini Prozor od proljeća do
decembra 1993.
136.
Vijeće primjećuje da, prema paragrafu 54 Optužnice, spisak od četiri zatočenička centra u
opštini Prozor nije konačan.329 Međutim, s obzirom na to da je Vijeće, uz četiri centra navedena u
323
Svjedok BS, T(f), str. 8215, 8216 i 8219, zatvorena sjednica.
Svjedok BS, T(f), str. 8220, zatvorena sjednica.
325
Svjedok BS, T(f), str. 8218 i 8219, zatvorena sjednica.
326
P 03971.
327
P 05621.
328
Slobodan Praljak, T(f), str. 42771 i 42772.
329
U paragrafu 54 Optužnice stoji da su “snage Herceg-Bosne/HVO-a hapsile (...) muškarce, bosanske Muslimane. i
odvodile ih u razne centre za zatočenje u opštini Prozor, uključujući Srednjoškolski centar, zgradu “UNIS-a”, prostorije
Vojne policije koje su se nalazile u vatrogasnoj stanici i zgradu Ministarstva unutrašnjih poslova (MUP)”.
324
Predmet br.° IT-04-74-T
34
29. maj 2013.
2230/78692 TER
Prijevod
paragrafu 54 Optužnice, u Pretpretresnom podnesku dobilo dodatne informacije samo u odnosu na
Srednjoškolski centar, Vijeće će se ograničiti na analizu tih pet zatočeničkih centara, odnosno na
Srednju školu, (a), Unisovu zgradu (b), Vatrogasni dom (c), zgradu MUP-a u Prozoru (d) i
Srednjoškolski centar (e), koji se svi izričito pominju u Optužnici i u Pretpretresnom podnesku
tužilaštva.
a)
137.
Zatočenje muškaraca Muslimana u Srednjoj školi u Prozoru
Vijeće će najprije opisati Srednju školu, njenu organizaciju i način rada (i), nakon toga će se
osvrnuti na zatočenja u julu i avgustu 1993., konkretno na dolazak, premještanje i puštanje na
slobodu zatočenika iz Srednje škole (ii). Vijeće će takođe ispitati postupanje prema zatočenicima u
Srednjoj školi (iii), kao i radove koje su oni obavljali (iv). Vijeće će zatim govoriti o sudbini 50
zatočenika iz Srednje škole koji su 31. jula 1993. poslati na liniju fronta na Crnom Vrhu (v) i,
konačno, o načinu na koji su dostavljane informacije o situaciji zatočenika u Srednjoj školi (vi).
i. Opis, organizacija i način rada Srednje škole u Prozoru kao mjesta zatočenja
138.
Počev od 6. ili 7. jula 1993. i tokom cijelog ljeta 1993., Srednja škola je korištena kao
privremeno mjesto zatočenja za muškarce Muslimane iz opštine.330 Službeni naziv Srednje škole
kao mjesta zatočenja bio je “Vojni pritvor Brigade Rama”.331 Muslimani, zatočenici u Srednjoj
školi bili su smješteni u učione na prvom spratu, u koje je moglo stati ukupno 400 osoba.332
Nekoliko zatočenika, Hrvata, zatočenih zato što su se odbili boriti u HVO-u, držano je odvojeno, u
atomskom skloništu Srednje škole.333
139.
Uspostavljanje zatočeničkog centra u Srednjoj školi započelo je 7. jula 1993., nakon niza
zapovijedi koje je izdao Marinko Zelenika, zapovjednik Brigade “Rama” HVO-a.
140.
Tako je 7. jula 1993. Marinko Zelenika zapovjedio Ivanu Babiću, zapovjedniku civilne
zaštite u Prozoru, da organizuje smještaj "vojno sposobnih pripadnika muslimanske nacionalnosti"
u Srednjoj školi i da organizuje njihovu ishranu.334 Takođe je zapovjedio da sanitet Brigade “Rama”
330
Svjedok CC, T(f), str. 10496-10497, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 4; P 03266; P 03267; IC 00102,
pod pečatom; Svjedok CC, T(f), str. 10429-10431, zatvorena sjednica; P 09685; P08994; Svjedok BQ, T(f), str. 7899 i
7900; P 09716, str. 5.
331
Svjedok CC, T(f), str. 10449, zatvorena sjednica; P 03961, str. 37.
332
P 08994.
333
P 09731, pod pečatom, str. 4.
334
Svjedok CC, T(f), str. 10496-10497, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 4; P 03266; P 03267; IC 00102,
pod pečatom, bilješke Svjedoka CC, T(f), str. 10429-10431, zatvorena sjednica.
Predmet br.° IT-04-74-T
35
29. maj 2013.
2229/78692 TER
Prijevod
organizuje redovne ljekarske obilaske Muslimana zatočenih u Srednjoj školi.335 On je od samog
početka rada centra odredio da će Mato Zadro biti odgovoran za centar, iako je Zadro zvanično
imenovan za direktora tek 26. jula 1993.336 Mati Zadri je direktno nadređen bio Luka Markešić,
načelnik SIS-a u Brigadi "Rama", koji mu je izdavao uputstva i bio neprestano informisan o
situaciji u vezi sa zatočenicima u Srednjoj školi.337
141.
Isto tako 7. jula 1993., Marinko Zelenika je zatražio od MUP-a u Prozoru da imenuje dva
policajaca koji će biti zaduženi za osiguranje zatočeničkog centra.338 Istog dana je uz to satniji
domobrana pod zapovjedništvom Nikole Budimira povjerio zadatak da organizuje osiguranje
zatočenika.339 Dana 15. jula 1993., Marinko Zelenika je izmijenio sastav osoblja zaduženog za
osiguranje u Srednjoj školi, naredivši zapovjednicima MUP-a, vojne policije i domobranske satnije
da odrede u tu svrhu tri civilna policajca, tri vojna policajca i tri domobrana.340 Ulaz u zgradu
kontrolisala su samo dva stražara.341
142.
Vijeće je saslušalo iskaz Svjedoka BQ, koji je bio zatočen u Srednjoj školi342 dva ili tri dana
počev od 6. jula 1993.,343 u kojem je on izjavio da su stražari u Srednjoj školi bili vojnici HVO-a i
da nisu pripadali Vojnoj policiji.344 Po mišljenju Vijeća i s obzirom na više drugih dokaza, iako je
tačno da tokom prvih dana funkcionisanja zatočeničkog centra vojni policajci nisu radili kao
stražari, nema sumnje da je među stražarima bilo civilnih policajaca, domobrana i, počev od 15.
jula 1993., vojnih policajaca, ali ne i vojnika HVO-a.345
143.
Konačno, kako bi se pojačalo osiguranje u Srednjoj školi, Marinko Zelenika je 4. avgusta
1993. zapovjedio da se tamo rasporedi 14 domobrana i stavi pod nadležnost direktora Srednje
škole.346
335
Nijaz Islamović, T(f), str. 6904 i 6905; Svjedok CC, T(f), str. 10497-10498, zatvorena sjednica; P 03286; Ragib
Mulahusić, T(f), str. 6971.
336
Svjedok CC, T(f), str. 10358 i 10477 zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 4; 2D 00899; P 03988, pod
pečatom, str. 2; P 09734, str. 5; P 09701, str. 5.
337
Svjedok CC, T(f), str. 10360, 10362 i 10363, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 4 i 5.
338
Svjedok CC, T(f), str. 10455, 10456, 10493 i 10494, zatvorena sjednica; P 03267; P 09731, pod pečatom, str. 7.
339
Svjedok CC, T(f), str. 10458, zatvorena sjednica; P 03270; P 09731, pod pečatom, str. 7.
340
Svjedok CC, T(f), str. 10409-10412 i 10456-10458, zatvorena sjednica; P 03477; P 09925, str. 5; Ragib Mulahusić,
T(f), str. 6967 i 6982; P 09197, str. 12; P 09723, str. 4.
341
Svjedok CC, T(f), str. 10430 i 10439, zatvorena sjednica.
342
P 09685; P 08994; Svjedok BQ, T(f), str. 7899 i 7900; P 09716, pod pečatom, str. 5.
343
P 09716, pod pečatom, str. 5.
344
P 09716, pod pečatom, str. 5.
345
Svjedok CC, T(f), str. 10409-10412, zatvorena sjednica; P 09925, str. 5; Ragib Mulahusić, T(f), str. 6967 i 6982; P
09197, str. 12; P 09723, str. 4.
346
P 03954.
Predmet br.° IT-04-74-T
36
29. maj 2013.
2228/78692 TER
Prijevod
144.
Dana 13. avgusta 1993., po zapovijedi Ante Pavlovića, novog zapovjednika Brigade
“Rama”,347 Matu Zadru zvanično je zamijenio Petar Baketarić, pripadnik Vojne policije HVO-a.348
Ovaj potonji bio je zadužen za uslove zatočenja i, za razliku od Mate Zadre, da se stara o sigurnosti
zatvorenika.349 Mato Zadro zapravo nije od tog datuma prestao obavljati sva svoja zaduženja budući
da je pomagao Petru Baketariću u sastavljanju izvještaja u vezi sa zatočenjem zatvorenika u
Srednjoj školi, a kasnije i u zgradama MUP-a u Prozoru.350
ii. Dolazak, premještanje i puštanje na slobodu zatočenika iz Srednje škole u Prozoru
145.
Tokom ljeta 1993., između 400 i 500 osoba, porijeklom iz grada Prozora i okolnih sela, 351
bilo je zatočeno u više učiona Srednje škole u Prozoru.352
146.
Većina zatočenika bili su muškarci Muslimani, pripadnici TO/ABiH, stari od 16 do
60 godina.353 Osim toga, bilo je sedam zatočenika mlađih od 16 godina i 40 zatočenika starijih od
60 godina koji nisu pripadali nijedim vojnim snagama.354 Takođe je bilo nekoliko muškaraca
Hrvata, zatočenih zato što su odbili da se bore na strani HVO-a.355
147.
Dana 6. jula 1993., Željko Šiljeg uputio je OZ Sjeverozapadna Hercegovina, SIS-u OZ
Sjeverozapadna Hercegovina i Brigadi "Rama" zapovijed o tome šta treba da se preduzme u vezi s
uhapšenim Muslimanima. Zapovijed je glasila ovako: “1. Odmah preko SIS-a OZ S/Z H i Uprava
SIS-a Odjela obrane HVO Mostar zatražiti odredište za sve v/o muslimanske nacionalnosti lišene
slobode sa prostora Rame, te ih deportirati na određeno odredište. 2. U Rami pod kontrolom
zadržati samo dio v/o određenih specijalnosti koji su neophodni za izvršenje tehničkih ili fizičkih
radova.”356
148.
Vijeće napominje da je do transfera zatočenika iz Srednje škole u Zatvor u Ljubuškom došlo
po zapovijedi Željka Šiljega od 6. jula 1993. i da je u noći s 10. na 11. juli 1993. 237 zatočenika, za
347
P 09731, pod pečatom, str. 4.
P 09701, str. 5; Svjedok CC, T(f), str. 10480, zatvorena sjednica.
349
2D 00268.
350
Svjedok CC, T(f), str. 10486, zatvorena sjednica.
351
P 09197, str. 12.
352
Vijeće primjećuje da su neki svjedoci izjavili da je bilo 400 zatočenika: v. Svjedok CC, P 09731, pod pečatom, str.
4; da su drugi svjedoci izjavili da je bilo između 300 i 500 zatočenika: v. P 09193, str. 23 i P 09701, str. 4; Svjedok BL,
T(f), str. 5860 i 5862.
353
P 09731, pod pečatom, str. 4 i 5; P 09197, str. 11; P 09723, str. 4; P 03266; P 09715, pod pečatom, str. 2; P 09989,
str. 4 i P 09925, str. 3.
354
Svjedok BL, T(f), str. 5856, 5857, 5859 i 5860; P 09685; Ragib Mulahusić, T(f), str. 6966, 6967 i 6984; P 09699, str.
2; P 09722, str. 2; P 09715, pod pečatom, str. 2; P 09989, str. 4 i P 09925, str. 3; P 09723, str. 3 i 4; P 09193, str. 5;
Ragib Mulahusić, T(f), str. 6966, 6967 i 6984; P 09723, str. 4; P 09734, pod pečatom, str. 5.
355
P 09731, pod pečatom, str. 4.
356
P 03227 (francuska verzija).
348
Predmet br.° IT-04-74-T
37
29. maj 2013.
2227/78692 TER
Prijevod
koje se kaže da “nisu ratni zarobljenici nego [da] su [...] iz sigurnosnih razloga pritvoreni”,
prebačeno u Zatvor u Ljubuškom.357 Zbog nedostatka prostora358 brzo nakon toga prebačeni su u
zatvor u Dretelju359.
149.
Vijeće napominje da je uostalom Željko Šiljeg 13. jula 1993. informisao Milivoja Petkovića
i Brunu Stojića da je zatočenike iz Srednje škole premjestio u Zatvor u Ljubuškom.360 Dana 14. jula
1993., Milivoj Petković je odobrio, a posteriori, taj transfer.361
150.
Takođe na osnovu zapovijedi Željka Šiljega od 6. jula 1993., 155 zatočenika koje je izabrao
Luka Markešić, zadužen za SIS u Brigadi “Rama”,362 napustilo je Srednju školu po naređenju
Marinka Zelenike, zapovjednika Brigade “Rama”, da bi 16. jula 1993., u pratnji šest vojnih
policajaca, prešli u Zatvor u Ljubuškom.363
151.
Vijeće konstatuje da je 13. avgusta 1993. Ante Pavlović, zapovjednik Brigade “Rama”,
zapovjedio da treba “sve osobe privremeno smještene” u Srednjoj školi premjestiti atomsko
sklonište u Unisovoj zgradi, a “ratne zarobljenike” u prostorije MUP-a.364 Takođe je dodao da su
mu "₣policija brigadeğ", “načelnik SIS-a” i “zap. Logističke satnije” odgovorni za sprovođenje te
zapovijedi.365
152.
Vijeće takođe konstatuje da su neki zatočenici iz Srednje škole oslobođeni. Dana 5. avgusta
1993., Luka Markešić zatražio je od zapovjedništva Brigade “Rama”i "od civilnih vlasti" Prozora
da donesu odluku u vezi sa zatočenjem osoba mlađih od 16 godina, starijih i teže bolesnih osoba
koje su okarakterizovane kao "civili".366 Tako je 6. avgusta 1993., upravnik zatvora, po odluci
zapovjednika Brigade “Rama”, oslobodio sedmoricu Muslimana mlađih od 16 godina i četrdesetak
Muslimana starijih od 60 godina, zatočenih nekoliko dana prije.367 Vijeće, međutim, ne posjeduje
informacije na osnovu kojih bi moglo zaključiti da su bolesni zatočenici oslobođeni 6. avgusta
1993.
357
Svjedok E, T(f), str. 22075 i 22076, zatvorena sjednica; P 03380; P 09989, str. 5 i P 09925, str. 3; P 03418.
Svjedok E, T(f), str. 22076 i 22077, zatvorena sjednica; P 03401.
359
Svjedok E, T(f), str. 22076 i 22077. zatvorena sjednica; P 03380; P 03401; P 09715, pod pečatom, str. 2; P 09989,
str. 5 i P 09925, str. 3.
360
P 03418, str. 4.
361
P 03455, str. 2.
362
P 03498.
363
P 09731, pod pečatom, str. 15; P 09732; P 04849; P 09309. Svjedok E, T(f), str. 22075–22076 zatvorena sjednica;
Svjedok BR, T(f), str. 8096, 8101 i 8102, djelimično zatvorena sjednica; P 09715, pod pečatom, str. 2.
364
P 04156; Svjedok CC, T(e), str. 10468, zatvorena sjednica; Nijaz Islamović, T(f), str. 6905-6908; P 09686; P09701,
str. 5 i 6 i P 08998.
365
P 04156; Slobodan Praljak, T(f), str. 42767-42769.
366
P 03971, str. 4 i 5.
367
Ragib Mulahusić, T(f), str. 6966, 6967 i 6984; P 09699, str. 2; P 09731, pod pečatom, str. 4 i 5; P 09734, pod
pečatom, str. 5 .
358
Predmet br.° IT-04-74-T
38
29. maj 2013.
2226/78692 TER
Prijevod
153.
Nakon sastanka s "opštinskim HVO-om" Ante Pavlović je 14. avgusta 1993. zapovjedio da
se puste pritvorene osobe mlađe od 15 godina i starije od 60 godina kao i teško bolesne osobe.368
Između 14. i 31. avgusta 1993., bolesni zatočenici, ranjenici, i oni mlađi od 15 godina,369 među
kojima je bio Svjedok BS, koji se stražarima Srednje škole predstavio kao mlađi od 15 godina370 i
koji je bio zatočen četiri sedmice,371 zaista su oslobođeni. 372
154.
Što se konkretno tiče fizički ili duševno bolesnih zatočenika, koji su oslobođeni na osnovu
stručnog mišljenja ljekara HVO-a,373 Vijeće konstatuje da je njih šest koji su oslobođeni 31. avgusta
1993. predano Vojnoj policiji HVO-a, koja ih je trebala trebala odvesti u Konjic.374 Oni su zaista
otišli iz Srednje škole 31. avgusta 1993., međutim od tada ih niko više nije vidio.375
155.
Koncem avgusta 1993., Srednja škola je prestala biti mjesto zatočenja budući da je većina
Muslimana u julu 1993. odvedena u Zatvor u Ljubuškom, a u avgustu 1993. u prostorije MUP-a u
Prozoru.376 Iako je Ante Pavlović 13. avgusta 1993. zapovjedio da se jedan dio zatvorenika iz
Srednje škole prebaci u Unisovu zgradu,377 Vijeće ne posjeduje nijedan dokaz koji bi potvrdio taj
transfer.
156.
Po zapovijedi jednog vojnika HVO-a u Srednjoj školi, nekoliko zatočenika koji su pušteni iz
Srednje škole smjestilo se naselje Podgrađe, u Prozoru. Vojnik im je rekao da će kasnije biti
“prebačeni sa civilima” na teritoriju ABiH.378
iii.
157.
Postupanje prema zatočenicima u Srednjoj školi u Prozoru
Iz dokaza proizlazi da su u julu i avgustu 1993. zatočenici u Srednjoj školi tokom zatočenja
zlostavljani.379 Samo je Svjedok BQ, koji je bio zatočen samo dva ili tri dana, izjavio da zatočenici
nisu bili zlostavljani.380
368
P 09731, pod pečatom, str. 4 i 5; P 04193.
Svjedok BS, T(f), str. 8232 i 8235, zatvorena sjednica.
370
Svjedok BS skrivao je da mu je 16, a ne manje od 15 godina.
371
Svjedok BS, T(f), str. 8232, zatvorena sjednica.
372
Svjedok BS, T(f), str. 8232, zatvorena sjednica.
373
Nijaz Islamović, T(f), str. 6913; P 09701, str. 4 i 10; P 03286; P 04193; P 04693.
374
P 04693.
375
Nijaz Islamović, T(f), str. 6913-6915 i 6917; P 09701, str. 10.
376
Svjedok CC, T(f), str. 10454 i 10455, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 15; P 09732; Svjedok E, T(f),
str. 22075-22076 zatvorena sjednica; P 03380; P 09193, str. 6; P 04156.
377
P 04156.
378
Svjedok BS, T(f), str. 8232-8234, zatvorena sjednica.
379
P 09731, pod pečatom, str. 5; P 09734, pod pečatom, str. 6.
380
P 09716, pod pečatom, str. 6.
369
Predmet br.° IT-04-74-T
39
29. maj 2013.
2225/78692 TER
Prijevod
158.
Zatočenike su fizički zlostavljala lica, pripadnici Vojne policije ili HVO-a, koja su dolazila
izvan Srednje škole, a među njima je bilo i pripadnika “Kinder-voda”.381 U Srednju školu su ulazili
kako su htjeli, ponekad više noći zaredom, tukli su zatočenike, pucali na njih i uzimali im novac.382
Hasib Zečić je objasnio da su ga tokom zatočenja u Srednjoj školi svakodnevno tukli, da je
premlaćivanje počinjalo kasno u noći i da je trajalo do sutradan ujutro.383 Ibro Pilav je pak rekao da
su vojnici HVO-a šamarali zatočenike i tukli ih kundacima.384 Druge zatočenike je odvela Vojna
policija, Vijeće ne zna iz kojeg razloga, i oni se nikada nisu vratili u zatočenički centar.385 Do danas
se vode kao nestala lica.386
159.
Vijeće primjećuje da su konkretno 2. avgusta 1993. Andrija Beljo zvani Kamba, ili Nikola
Marić zvani Kobra,387 pucali na zatočenika Muniba Grcića koji je bio na stepeništu škole i teško ga
ranili.388 Pola sata kasnije, tri vojna policajca, jedan od njih se zvao Zadro Petrović, odvela su ga
napolje, pri čemu Vijeće nema podataka o tome kuda su ga odveli.389 Munib Grcić se nikada nije
vratio u Srednju školu i od onda se vodi kao nestao.390
160.
Vijeće takođe napominje da su tokom večeri 3. avgusta 1993., tri pripadnika oružanih snaga
HVO-a, među kojima su bili Vinko Papak i Željko Jukić, ovaj potonji je bio pripadnik “Kindervoda”, ušla u Srednju školu i sa sobom odveli zatočenike Mirsada Pilava, Ibru Pilava, Vahida
Berića, Šefika Čiču i Edisa Omanovića,391 koje više niko nikada nije vidio.392 Hasib Zečić je
objasnio da je Ibru Pilava, prije nego što su ga odveli iz Srednje škole, Željko Jukić ozlijedio
razbijenim staklom.393 Svjedok BT je čuo da su ti ljudi odvedeni na deponij smeća Duška Kosa,
381
P 09925, str. 4 i 5; P 09926, str. 5; P 09989, str. 5.
P 09731, pod pečatom, str. 5; P 03948, pod pečatom, str. 1; P 09734, pod pečatom, str. 3 i 5; Svjedok BT, T(f), str.
8282, 8283, 8296 i 8298-8300, zatvorena sjednica; P 09989, str. 5; P 09197, str. 12; P 09723, str. 4.
383
P 09989, str. 5.
384
P 09197, str. 12.
385
Nijaz Islamović, T(f), str. 6913-6915 i 6917; P 09701, str. 10; P 09696, brojevi 59, 61 i 62, str. 9-10; Svjedok CC,
T(f), str. 10376, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 5; P 03948, pod pečatom; P 09734, pod pečatom, str. 3 i
6; svjedok BT, T(f), str. 8282-8283, 8296, 8298-8300 zatvorena sjednica; P 09989, str. 5.
386
Nijaz Islamović, T(f), str. 6913-6915 i 6917; P 09701, str. 10; P 09696, brojevi 59, 61 i 62, str. 9-10; Svjedok CC,
T(f), str. 10376, zatvorena sjednica; P 03948, pod pečatom; P 09734, pod pečatom, str. 3.
387
P 09989, str. 5.
388
P 09734, pod pečatom, str. 3; P 09735, str. 2.
389
P 09731, pod pečatom, str. 5; P 03948, pod pečatom, str. 1; P 09734, pod pečatom, str. 3.
390
P 09731, pod pečatom, str. 5; P 03948, pod pečatom, str. 1; P 09734, pod pečatom, str. 3; P 09696, broj 68, str. 10.
391
Svjedok CC, T(f), str. 10376, djelimično zatvorena sjednica, 10463 i 10464, zatvorena sjednica; P 09714, pod
pečatom, str. 1 i 2; P 09734, str. 4; P 03948, pod pečatom; P 03988, pod pečatom, str. 2; P 09731, pod pečatom, str. 5.
392
P 09734, str. 4; P 03948, pod pečatom; P 03988, str. 2; P 03948, pod pečatom; P 08736, pod pečatom; Svjedok CC,
T(f), str. 10376, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom.
393
P 09926, str. 3.
382
Predmet br.° IT-04-74-T
40
29. maj 2013.
2224/78692 TER
Prijevod
gdje su navodno ubijeni hicima iz vatrenog oružja.394 U svakom slučaju, do danas se vode kao
nestali.395
161.
Vijeće takođe konstatuje da su 31. avgusta 1993. šestorica muškaraca Muslimana trebala na
preporuku jednog ljekara HVO-a biti oslobođena iz medicinskih razloga.396 Bili su to Abdula
Alibegović, Ahmet Hodžić, Bajro Pilav, Omer Purgić, Numo Imamović i Haso Hrinić.397 Po toj
ljekarskoj preporuci, Ante Pavlović, zapovjednik Brigade “Rama”, zapovjedio je da ih se pusti i
prebaci opštinu Konjic, što je trebala organizovati Vojna policija HVO-a.398 Nakon tog zahtjeva,
između 1. i 5. septembra 1993. pripadnici HVO-a, među kojima je bio Nikola Marić zvani Kobra,
pripadnik “Kinder-voda”,399 došli su po te zatočenike koje nakon toga niko više nikada nije vidio i
koji se i danas vode kao nestali.400
162.
Vijeće zaključuje da su u julu i avgustu 1993. vojni policajci i vojnici HVO-a, među kojima
su bili pripadnici “Kinder-voda”, zlostavljali Muslimane, zatočenike u Srednjoj školi, te da su neki
od njih odvedeni van centra i da nikada više nisu viđeni.
iv. Radovi koje su izvodili zatočenici iz Srednje škole u Prozoru
163.
Tužilaštvo tvrdi u paragrafu 55 Optužnice da su snage Herceg-Bosne/HVO-a koristile
bosanske Muslimane za prisilni rad, konkretno, za izgradnju vojnih utvrđenja i kopanje rovova.
Neki zatočenici Muslimani su poginuli ili su bili povrijeđeni dok su bili na prisilnom radu. Vojnici
HVO-a su navodno često tukli i ponižavali zatočenike, a u nekoliko navrata su ih prisiljavali na
seksualni čin.
164.
Vijeće konstatuje da su tokom ljeta 1993. zatočenici iz Srednje škole izvodili radove za
HVO.401 Neki su se zatočenici dobrovoljno javljali za radove koji nisu bili opasni jer su u tom
slučaju dobivali topli obrok.402 Zatočenici su morali izvoditi svakakve radove za koje nisu bili
plaćeni:403 čišćenje, popravak puteva, žetvu, različite radove u klaonici, u mesnici,404 na benzinskoj
394
Svjedok BT, T(f), str. 8282-8283, 8296, 8298-8300 zatvorena sjednica; P 08736, pod pečatom; P 03988, pod
pečatom.
395
Svjedok BT, T(f), str. 8282, zatvorena sjednica; P 09696, broj 60, str. 9; P 08736, pod pečatom.
396
Nijaz Islamović, T(f), str. 6913; P 09701, str. 10 i P 04693; P 09731, pod pečatom, str. 5.
397
P 09926, str. 5; P 09696, str. 12.
398
Nijaz Islamović, T(f), str. 6913; P 09701, str. 10; P 04693; P 09696, str. 12.
399
P 09922, str. 1.
400
Nijaz Islamović, T(f), str. 6913-6915 i 6917; P 09701, str. 10; P 09926, str. 5: Numo Imamović, Omer Furgi{, Bajro
Pilav, Ahmi Hod`ić, Hasko Hrinjić i Abdulah Alibegović; P 09926, str. 5; P 09696, str. 12.
401
Svjedok CC, T(f), str. 10408 i 10441, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 6; Ragib Mulahusić, T(f), str.
6971 i 6972; P 09699, str. 2; P 03227.
402
Svjedok CC, T(f), str. 10408 djelimično zatvorena sjednica i 10441, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str.
6.
403
Svjedok CC, T(f), str. 10440, zatvorena sjednica.
Predmet br.° IT-04-74-T
41
29. maj 2013.
2223/78692 TER
Prijevod
pumpi ili u kovačnici.405 U nekim slučajevima zatočenici su dobivali dozvolu da se vrate kući na
spavanje, da obrađuju svoje njive ili da odu ljekaru.406
165.
Zatočenici u Srednjoj školi su radili za HVO tako što su gradili utvrđenja, kopali rovove na
linijama fronta ili ponekad blizu linija.407 Brojni su zatočenici tako poslati u Uzdol, na Crni Vrh, u
Kolakušiće, Gornji Vakuf, na Makljen, u Pidriš, Juriće ili Pisvir, kao i u pravcu Jablanice i
Bugojna.408
166.
Uobičajena procedura za korišćenje zatočenika bila je kako slijedi: vojnik HVO-a, vojni
policajac ili ponekad pripadnik domobrana, uglavnom s dozvolom zapovjednika Brigade “Rama”,
načelnika SIS-a Brigade “Rama” ili zapovjednika Vojne policije,409 došao bi u Srednju školu te bi
od stražara tražio da mu dodijeli određeni broj zatočenika za radove na liniji fronta.410 Osoba koja
bi prihvatila zatočenike potpisala bi se u registar ili na formular i navela kada ih je preuzela u
Srednjoj školi i kada ih vraća.411 Zatočenici su odlazili u grupama od 10 do 20 ljudi, pri čemu su
birali mlađe ljude, u dobi od 20 do 30 godina.412
167.
Vijeće napominje da su 28. jula 1993. vojni policajci iz Srednje škole odveli 16 zatočenika,
koje je Svjedok CC opisao kao “civile”, u Bugojno kako bi tamo radili na utvrđivanju vojnih
položaja.413 Vijeće konstatuje da u dokumentu kojim se za to daje dozvola stoji da oni “nisu ratni
zarobljenici nego su isti u radnoj jedinici pa stoga tražimo da se prema njima tako i odnosi”, te da
svu odgovornost za te ljude snosi osoba koja ih primila i da je ta ista osoba “duž[na] da ih vrati žive
i zdrave.”414
168.
Dokazi pokazuju da su po povratku u Srednju školu, brojni zatočenici koji su bili poslati na
radove, odnosno na kopanje rovova, bili uplašeni i da su imali povrede,415 ponekad čak teške
povrede.416 Vojnici HVO-a su ih redovno tukli.417 Neki zatočenici imali su slomljen nos ili rebra ili
404
Ragib Mulahusić, T(f), str. 6971 i 6972; P 09699, str. 2.
Svjedok CC, T(f), str. 10439, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 6.
406
Svjedok CC, T(f), str. 10438, zatvorena sjednica.
407
Svjedok CC, T(f), str. 10439, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 5 i 6; P 09989, str. 5.
408
Svjedok BL, T(f), str. 5860-5862; Nijaz Islamović, T(f), str. 6903 i 6904; P 09701, str. 4; P 09925, str. 4; P 09922,
str. 3; Svjedok BT, T(f), str. 8285, zatvorena sjednica; P 09733.
409
Svjedok CC, T(f), str. 10403-10404 i 10412, zatvorena sjednica; P 09922, str. 3.
410
P 09731, pod pečatom, str. 6 i 10; P 09733.
411
P 09731, pod pečatom, str. 6.
412
Svjedok BL, T(f), str. 5860-5862.
413
P 09731, pod pečatom, str. 10; P 09733.
414
P 09733.
415
Nijaz Islamović, T(f), str. 6904; P 09701, str. 4.
416
P 09701, str. 4.
417
P 09731, pod pečatom, str. 5; Nijaz Islamović, T(f), str. 6904; P 09701, str. 4 i 5; P 09989, str. 5.
405
Predmet br.° IT-04-74-T
42
29. maj 2013.
2222/78692 TER
Prijevod
su imali modrice po tijelu i licu, naročito oko očiju.418 Drugi, koji su se našli izloženi vatri ABiH,
bili su ranjeni ili ubijeni.419 Neki se nikad nisu vratili s tih radova, na primjer, jedna mala grupa
Muslimana koju je izvjesni Jospi Vidović poslao u Juriće 19. avgusta 1993.420 Bili su to Halid
Čorbadžić, Salko Fejzić, Huso Kovač i Mujo Zečić.421 Edvin Grcić,422 koji je takođe bio u toj grupi,
bio je ranjen, a prema evidenciji koja se vodila u Srednjoj školi, njega su “[pripadnici HVO-a odveli
na liječenje]”.423 Vijeće međutim nema dodatne informacije u vezi s njim.
169.
Takođe u avgustu 1993., 22 zatočenika iz Srednje škole premještena su na period od 25
dana u jednu kuću u Jurićima, gdje su noću spavali, a danju bili na radu, odnosno kopanju
rovova.424 Tri vojnika HVO-a, Goran, Peša i Jozo, bili su na straži u prostoriji u kojoj su bili
zatočeni Ragib Mulahusić i još 21 zatočenik.425 Oni su tokom tih 25 dana, preko dana kopali rovove
na liniji fronta između HVO-a i ABiH.426 Zatočenici su, dok su izvodili te radove, ponekad bili
izloženi vatri ABiH, i jedan zatočenik, Osman Pilav, ranjen je hicem iz vatrenog oružja.427 Vojnici
HVO-a fizički su zlostavljali zatočenike.428 Jedan od njih je, na primjer, bez ikakvog razloga
izvadio zub zatočeniku Sejadu Islamoviću kliještima koja se inače koriste za održavanje konjskih
kopita.429 Goran, Jozo i Peša satima su, tokom pet ili šest noći, zlostavljali zatvorenike tako što su
ih tukli i povremeno im pucali iznad glava kako bi ih preplašili, a njih petoricu su prisili da jedni
nad drugima obavljaju oralni seksualni čin pred drugim zatvorenicima i vojnicima HVO-a koji su ih
vrijeđali.430
170.
S obzirom na gorenavedeno Vijeće zaključuje da iako su se neki zatočenici, radi dodatnog
obroka, dobrovoljno javljali za obavljanje raznih radova, pogotovo u preduzećima u Prozoru, druge
su prisilili na rad, pri čemu zbog toga nisu uživali nikakve prednosti niti su dobivali naknadu.
Vijeće takođe zaključuje da su zatočeni Muslimani bili prisiljavani da za HVO grade vojna
utvrđenja i kopaju rovove na liniji fronta. Neki su poginuli ili su bili ranjeni izvodeći te radove, a
neke su vojnici HVO-a zlostavljali, između ostalog i seksualno.
418
Nijaz Islamović, T(f), str. 6904; P 09701, str. 4.
Svjedok CC, T(f), str. 10460, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 6; P 09735; P 09736, p.1.
420
P 09735, str. 1; P 09736; v. Svjedok BL, T(f), str. 5860-5862 u vezi s činjenicom da su zatočenici obavljali radove u
Jurićima.
421
P 09735.
422
Vijeće napominje da je Elvedin Grcić, a ne Edvin Grcić ime žrtve koja se navodi kao primjer za paragraf 54
Optužnice.
423
P 09735.
424
Ragib Mulahusić, T(f), str. 6972; P 09699, str. 2.
425
Ragib Mulahusić, T(f), str. 6974; P 09699, str. 2 i 3.
426
Ragib Mulahusić, T(f), str. 6972 i 6976; P 09699, str. 2.
427
Ragib Mulahusić, T(f), str. 6972, 6976 i 6977; P 09699, str. 2.
428
Ragib Mulahusić, T(f), str. 6973, 6974, 6980 i 6981; P 09699, str. 2.
429
Ragib Mulahusić, T(f), str. 6977, 6980 i 6981; P 09699, str. 3.
430
Ragib Mulahusić, T(f), str. 6972, 6973-6976; P 09699, str. 2 i 3.
419
Predmet br.° IT-04-74-T
43
29. maj 2013.
2221/78692 TER
Prijevod
v. Slanje pedeset zatočenika iz Srednje škole u Prozoru na liniju fronta na Crnom vrhu 31. jula
1993.
171.
U paragrafu 56 Optužnice navodi se da su 31. jula 1993. ili oko tog datuma, snage Herceg-
Bosne/HVO-a odvele pedesetak zatočenih Muslimana iz Srednje škole u Prozoru na liniju fronta na
Crnom vrhu, na planini Makljen; da su zatočenike vezale jednog za drugog telefonskim kablom oko
vrata i ruku i natjerale ih da idu ispred vojnika HVO-a prema položajima ABiH blizu šume; da su
vojnici HVO-a potom otvorili vatru prema njima i da je ubijeno najmanje dvadeset zatočenika; da
su mrtve zatočenike odvezali i ostavili ih na tom mjestu i da su vojnici HVO-a ostale zatočenike
natjerali da idu prema šumi. Tužilaštvo u Prilogu Optužnici navodi imena dvadeset ljudi koje je
HVO ubio na Crnom vrhu.
172.
Ćorićeva odbrana tvrdi da je Svjedok CC jedini za događaje na Crnom vrhu na Makljenu
optužio Iliju Franića, zapovjednika 4. satnije 6. bojne (prethodno 2. bojna) Vojne policije i da povrh
toga taj svjedok nije imao pouzdane informacije o zločinima počinjenim na Crnom vrhu.431
Ćorićeva odbrana takođe tvrdi da je jedini svjedok očevidac, koji je preživio događaje na Crnom
vrhu na Makljenu, izjavio da vojna policija nije bila prisutna na mjestu događanja i da nije
učestvovala u zločinima za koje se tereti.432
173.
Dokazi pokazuju da su neki od zatočenika odvedenih na prisilni rad na linijama fronta doista
korišteni kao "živi štit" na Crnom vrhu, nedaleko od linije razdvajanja u pravcu Makljena.433
174.
Tako je ujutro 31. jula 1993., ABiH, čiji cilj je bio da zauzme kontrolni punkt na Makljenu
granatirala grad Prozor ispalivši 2 ili 3 granate.434 Istog dana, po dozvoli Petra Kolakušića,
dozapovjednika Brigade “Rama” i “operativnog oficira” Brigade “Rama”,435 jedan vojni policajac
je odabrao 68 zatočenika iz Srednje škole i predao ih Iliji Franiću, zapovjedniku 2. satnije 6. bojne
(prethodno 2. bojna) Vojne policije kako bi ih kamionom odvezli u pravcu Makljena, na mjesto
nedaleko od linije fronta,436 između pozicija HVO-a i snaga ABiH.437 Na Makljenu je samo 50
431
Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 429.
Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 430.
433
P 09193, str. 24; P 09922, str. 3; P 00284, str. 4; P 09734, pod pečatom, str. 1; P 03988, str. 2.
434
P 03909, pod pečatom; Svjedok BL, T(f), str. 5863. Vijeće zapaža da pismeno svjedočenje Ibre Pilava, P 09197,
prepričava događaje na Crnom Vrhu od 27. jula 1993. Međutim, s obzirom na druge dokaze, Vijeće je u mogućnosti
odrediti da su se događaji na Crnom Vrhu zbili 31. jula 1993., a ne 27. jula 1993.
435
Svjedok CC, T(f), str. 10363, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 6; P 03906, pod pečatom; P 09734, pod
pečatom, str. 1-3 i 6.
436
P 09731, pod pečatom, str. 6; P 03906, pod pečatom; P 09925, str. 4; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19204; P 03909, pod
pečatom.
437
Svjedok BT, T(f), str. 8285 i 8290, zatvorena sjednica; Svjedok BL, T(f), str. 5863, 5864 i 5879-5980; P 09731, pod
pečatom, str. 6; P 03906, pod pečatom; P 09925, str. 4; P 09197.
432
Predmet br.° IT-04-74-T
44
29. maj 2013.
2220/78692 TER
Prijevod
zatočenika nastavilo prema Crnom vrhu, dok je ostalih 18 odvedeno u Srednju školu.438 Kada su
stigli na Crni vrh, vojnici HVO-a natjerali su 50 zatočenika da siđu s kamiona, da izuju cipele i da
bosi hodaju u koloni dva po dva, gledajući u zemlju, u pravcu linije fronta,439 nad kojom je ABiH
upravo preuzela kontrolu.440 Blizu linije fronta, vojnici HVO-a izvrijeđali su muslimanske
zatočenike.441 Nakon toga su svakom od njih vezali telefonskim kablom ruke na leđima, a onda su
ih vezali sve zajedno telefonskim kablom oko vrata tako da se, ako bi se bilo koji zatočenik
pomjerio, ostali počeli gušiti.442 Morali su hodati naprijed, u koloni jedan za drugim, rame uz
rame.443 Vojnici HVO-a bili su neposredno iza kolone zatočenika koji su hodali prema ABiH.444
Otvorili su vatru na kolonu zatočenika.445 Pucali su im u leđa i pale su prve su žrtve.446 Ostalim
zatočenicima je telefonski kabel automatski stegnuo vrat budući da se napeo uslijed težine tijela
onih koji su pali te im tako onemogućio da dišu.447 Vojnici HVO-a su zatim odvezali jednog
zatočenika, kako bi on odvezao leševe iz ostatka kolone, a potom su mu naredili da ih stavi na
gomilu.448 Vojnici HVO-a su se udaljili od kolone, a pokraj zatočenika ostavili su samo jednog
vojnika kojeg je razoružao oslobođeni zatočenik.449 Zatočenici su se uspjeli svi odvezati i pobjeći
trčeći.450 Vojnici HVO-a su potom otvorili vatru pucajući u leđa zatočenicima u bijegu.451 Između
23 i 27 zatočenika od njih pedeset koji su bili u koloni uspjelo je pobjeći preko linije fronta i
pridružiti se ABiH.452
175.
Svjedok BL, koji je preživio događaje na Crnom vrhu, potvrdio je da su 23 zatočenika
ubijena hicima iz vatrenog oružja vojnika HVO-a.453 Drugi dokazi pominju najmanje oko dvadeset
ubijenih zatočenika.454 Od oko 23 ubijena zatočenika Vijeće može sa sigurnošću konstatovati samo
smrt 11 osoba koje su identifikovali svjedoci BL, Ibro Pilav i Behaim Šabić, preživjeli sa Crnog
Vrha, dok je jednu osobu identifikovao svjedok C. Identifikovani su Samir Hadžić,455 Bećir
438
Svjedok BL, T(f), str. 5864; P 03909, pod pečatom, str. 2; P 09197, str. 12. Vijeće primjećuje da Ibro Pilav u svom
pismenom svjedočenju prepričava događaje na Crnom Vrhu od 27. jula 1993. Međutim, s obzirom na druge dokaze
Vijeće je u mogućnosti odrediti da su se događaji na C.V. zbili 31. jula 1993., a ne 27. jula 1993.
439
Svjedok BL, T(f), str. 5864 i 5865; P 09197, str. 12; P 09723, str. 5.
440
Svjedok BL, T(f), str. 5869 i 5870; P 09197, str. 12 i 13; P 09723, str. 5.
441
Svjedok BL, T(f), str. 5865-5868.
442
Svjedok BL, T(f), str. 5867; P 09197, str. 12; P 09723, str. 5.
443
Svjedok BL, T(f), str. 5867 i 5883; IC 00033.
444
Svjedok BL, T(f), str. 5870; P 09197, str. 12 i 13; P 09723, str. 5.
445
Svjedok BL, T(f), str. 5871; P 09197, str. 12 i 13.
446
Svjedok BL, T(f), str. 5871-5873; P 09723, str. 5.
447
Svjedok BL, T(f), str. 5872 i 5873.
448
Svjedok BL, T(f), str. 5872 i 5873; P 09197, str. 12; P 09723, str. 6.
449
Svjedok BL, T(f), str. 5872 i 5873; P 09723, str. 6; P 09197, str. 13.
450
Svjedok BL, T(f), str. 5872 i 5873; P 09197, str. 13.
451
Svjedok BL, T(f), str. 5873.
452
P 03909, pod pečatom, str. 2 i P 10030, str. 7; P 04247, str. 4.
453
Svjedok BL, T(f), str. 5873 i 5874.
454
P 09197, str. 12 i 13; P 03909, pod pečatom, str. 2 i P 10030, str. 7.
455
P 09731, str. 6; P 03906, pod pečatom; P 09696, broj 14, str. 3.
Predmet br.° IT-04-74-T
45
29. maj 2013.
2219/78692 TER
Prijevod
Kmetaš,456 Ismet Pilav,457 Huso (Husein) Pilav,458 Hazim Pilav,459 Omer Pilav,460 Ismet Berić,461
Smajo Ruvić,462 Edin Šabić,463 Emir Šabić464 i Zajko Ugarak465. Vijeće dakle zaključuje da je tih 11
osoba ubijeno hicima iz vatrenog oružja vojnika HVO-a na Crnom Vrhu, 31. jula 1993.
176.
Tužilaštvo u dodatku Optužnice navodi imena još deset osoba takođe ubijenih toga dana.
177.
Na osnovu izvještaja Mate Zadre, upravnika Srednje škole, od 2. avgusta 1993., Vijeće je u
mogućnosti da zaključi da je tih 10 drugih osoba doista bilo u koloni od 50 zatočenika na Crnom
vrhu 31. jula 1993., te da se oni nikada nisu vratili u Srednju školu.466 Vijeće takođe konstatuje da
je tih 10 lica preminulo, budući da su njihova tijela ekshumirana i pokopana u Prozoru 1998., iste
godine kada i tijela osoba za koje je Vijeće konstatovalo da su ubijene na Crnom vrhu.467 Riječ je o
Džaferu Agiću,468 Zijadu Grciću,469 Ramizu Letici,470 Rasimu Letici,471 Ibri Munikozi,472 Enveru
Osmiću,473 Muharemu Pračiću,474 Selimu Purgiću,475 Muji Šabiću476 i Abdulahu Trtiću477.
178.
Međutim, s obzirom da posjeduje samo jedan dokaz u vezi s tim zatočenicima, a to je
dokumentarni dokaz u kojem se pominje samo datum ekshumacije, dakle 1998., a ne navodi se
mjesto, način ili tačan datum pogibije tih osoba, Vijeće nije u mogućnosti da zaključi da su sve te
osobe doista preminule 31. jula 1993., na Crnom Vrhu.
456
P 09723, str. 5; P 03906, pod pečatom; P 09696, str. 3.
Svjedok BL, T(f), str. 5876 i 5878 djelimično zatvorena sjednica; P 09197, str. 12 i 13; P 09723, str. 5; P 09734; P
03906, pod pečatom; P 09696, broj18, str. 4.
458
Svjedok BL, T(f), str. 5876 i 5878 djelimično zatvorena sjednica; P 09723, str. 5; P 09696, broj 23, str. 4.
459
Svjedok BL, T(f), str. 5876 i 5878 djelimično zatvorena sjednica; P 09197, str. 12 i 13; P 09723, str. 4 i 5; P 09734;
P 03906, pod pečatom, str. 4.
460
P 09197, str. 12 i 13; P 03906, pod pečatom; P 09696, broj 21, str. 4.
461
Svjedok BL, T(f), str. 5876 i 5878, djelimično zatvorena sjednica; P 09197, str. 12 i 13; P 09734; P 03906, pod
pečatom, 2 avgust 1993; P 09696, broj 12, str. 3.
462
P 09723, str. 5; P 03906, pod pečatom. Vijeće primjećuje da se ime Smaje Ruvića ne nalazi u Prilogu Optužnici,
iako je on bio u koloni zatočenika i ubijen je na Crnom vrhu 31. jula 1993. od strane vojnika HVO-a.
463
P 09197, str. 4 i 5; P 03906, pod pečatom; P 09696, str. 4.
464
Svjedok BL, T(f), str. 5876 i 5878 djelimično zatvorena sjednica; P 09723, str. 5; P 09734; P 03906, pod pečatom; P
09696, bilješka br. 27, str. 5.
465
Svjedok BL, T(f), str. 5876 i 5878 djelimično zatvorena sjednica; P 09734; P 03906, pod pečatom; P 09696, broj 30,
str. 5.
466
P 03906.
467
P 09696, pod pečatom.
468
P 03906; P 09696, pod pečatom, str. 3.
469
P 03906; P 09696, pod pečatom, p.3.
470
P 03906; P09696, pod pečatom, str. 3.
471
P 03906; P09696, pod pečatom, str. 4.
472
P 03906; P09696, pod pečatom, str. 4.
473
P 03906; P09696, pod pečatom, str. 3.
474
P09696, pod pečatom, str. 19.
475
P 03906; P09696, pod pečatom, str. 4.
476
P 03906; P09696, pod pečatom, str. 5.
477
P 03906, str. 5.
457
Predmet br.° IT-04-74-T
46
29. maj 2013.
2218/78692 TER
Prijevod
vi. Izvještavanje o situaciji u kojoj se nalaze zatočenici u Srednjoj školi u Prozoru
179.
Upravnik Srednje škole svakodnevno je izvještavao svog nadređenog, Luku Markešića,
načelnika SIS-a u Brigadi “Rama”, kao i predsjednika opštine Prozor, Miju Jozića, te ih je
upozoravao, čim bi sam o tome bio informisan, o fizičkom nasilju, otvaranju vatre na zatočenike iz
Srednje škole i njihovim nestancima.478 Kao što to potvrđuje više izvještaja iz jula i avgusta 1993.,
prijenos informacija između upravnika zatvora, brigade HVO-a “Rama” i, konkretno, SIS-a, je
funkcionisao.479 Nadalje, Vijeće napominje da je 6. avgusta 1993., Luka Markešić, načelnik SIS-a u
Brigadi “Rama”, upozorio Miju Jozića, predsjednika opštine Prozor, zapovjednika Brigade “Rama”,
zapovjednike Vojne policije i MUP-a u Prozoru, kao i načelnika SIS-a OZ Jugoistočna
Hercegovina, Dragu Banovića, da nije u stanju držati pod kontrolom situaciju u Srednjoj školi.480
On je u svom izvještaju takođe pomenuo da se civilne i vojne vlasti u Prozoru stalno obavještavaju
o situaciji u vezi sa zatočenicima i da bi trebale “da ozbiljno priđu ovom problemu” zatočenika u
Srednjoj školi.481
180.
Prema riječima Svjedoka CC, upravnik Srednje škole, ne mogavši se više nositi sa
“patnjama zatočenika”, tražio je da ga smijene.482 Smijenjen je 13. avgusta 1993.483 Toga dana, po
naređenju Ante Pavlovića, novog zapovjednika Brigade “Rama,484 Matu Zadru zvanično je
zamijenio Petar Baketarić, pripadnik Vojne policije HVO-a, koji je trebao obezbijediti, između
ostalog sigurnost zatočenika.485
b)
181.
Zatočenje mu{karaca Muslimana u Unisovoj zgradi
Godine 1993., zapovjedništvo HVO-a nalazilo se u Unisovoj zgradi.486 U julu 1993., tamo je
bio i jedan zatočenički centar HVO-a,487 a nalazio se u atomskom skloništu u podrumu zgrade.488
Vrata te prostorije bila su stalno zatvorena, a s vanjske strane je stražario vojnik HVO-a.489
182.
Vijeće raspolaže samo svjedočenjem Nijaza Islamovića, ljekara iz opštine Prozor,490 koji
tvrdi da je u aprilu i maju, u Unisovoj zgradi, bio zatočen jedan policajac, Musliman.491 S obzirom
478
Svjedok CC, T(f), str. 10360 i 10362-10363, zatvorena sjednica; P 03988, str. 2.
P 03906; P 03948; P 03988.
480
Svjedok CC, T(f), str. 10498-10499, zatvorena sjednica; P 04001.
481
Svjedok CC, T(f), str. 10498-10499, zatvorena sjednica; P 04001.
482
P 09731, pod pečatom, str. 4.
483
Svjedok CC, T(f), str. 10478-10479, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 4; 2D 00268.
484
P 09731, pod pečatom, str. 4.
485
P 09701, str. 5; Svjedok CC, T(f), str. 10480.
486
P 09701, str. 4; P 09204, pod pečatom, str. 31.
487
Zdenko Andabak, T(f), str. 51066; Svjedok BS, T(f), str. 8220; P 09687; P 09688.
488
Svjedok BS, T(f), str. 8218-21; Nijaz Islamović, T(f), str. 6908 i 6909; P 09701, str. 3 i 4.
489
Svjedok BS, T(f), str. 8223-8225.
479
Predmet br.° IT-04-74-T
47
29. maj 2013.
2217/78692 TER
Prijevod
da je to jedini dokaz, koji, bez mnogo pojedinosti, govori o uslovima zatočenja, Vijeće ne raspolaže
s dovoljno elemenata na osnovu kojih bi moglo utvrditi da je prije jula 1993. u Unisovoj zgradi bilo
zatočenih Muslimana.
183.
Vijeće je isto tako upoznato s pismenom izjavom Kajdafe Husić, prihvaćenoj na osnovu
pravila 92bis Pravilnika, u kojoj svjedokinja izjavljuje da je doznala da je jedan muškarac
Musliman, po prezimenu Husić, porijeklom iz Parcana, navodno bio zatočen u Unisovoj zgradi od
jula do približno novembra 1993.492 Međutim, s obzirom da je to jedini dokaz, prihvaćen na osnovu
pravila 92bis Pravilnika, Vijeće ocjenjuje da ne raspolaže s dovoljno elemenata na osnovu kojih bi
moglo utvrditi da je u Unisovoj zgradi bilo zatočenih Muslimana nakon avgusta 1993.
184.
Među muškarcima Muslimanima zatočenim u julu 1993., bilo je 20 do 30 Muslimana
porijeklom iz Skrobućana, svih dobnih skupina, s jednim maloljetnikom starim 16 godina, u
civilnoj odjeći, a Svjedok BS ih je nazvao “civilima”.493 U julu 1993. je u atomskom skloništu bio
zatvoren i jedan bolestan Musliman.494
185.
Svjedok BS uhapšen je s grupom od 20 do 30 ljudi krajem jula 1993., zatvoreni su u
atomsko sklonište Unisove zgrade, gdje su proveli tri ili četiri dana u mraku nakon čega su
premješteni u Srednju školu.495 Svjedok BS je rekao da su vojnici HVO-a, pri čemu Vijeće nije
dobilo preciznije informacije o jedinici kojoj su pripadali, dolazili po zatočenike da ih ispituju i/ili
da ih tuku i da su zatočenici po povratku plakali i jaukali.496 Svjedok BS je izjavio da je tokom
zatočenja ležao prestravljen u mraku u dnu prostorije, plašeći se da će ga pretući.497
186.
Dana 13. avgusta 1993., Ante Pavlović, zapovjednik Brigade “Rama”, zapovjedio je da “sve
osobe privremeno smještene” u Srednjoj školi u Prozoru treba premjestiti u Unisovu zgradu, a
“ratne zarobljenike” u “prostorije MUP-a”.498 Vijeće, međutim, ne raspolaže dokazima koji
potvrđuju takav transfer u Unisovu zgradu.
187.
S obzirom na gore navedene dokaze, Vijeće zaključuje da je HVO u julu 1993. u Unisovu
zgradu zatočio na mjesec dana jednog bolesnog muškarca Muslimana, a da su muškarci Muslimani,
u civilnoj odjeći, koje je Svjedok BS opisao kao “civile”, među kojima su bili jedan maloljetnik od
490
P 09701, str. 2.
P 09701, str. 4 i 10.
492
P 09196, pod pečatom, str. 14.
493
Svjedok BS, T(f), str. 8218-8221.
494
P 09701, str. 3 i 4.
495
Svjedok BS, T(f), str. 8221, 8222, 8223 i 8224.
496
Svjedok BS, T(e), str. 8222; P 09701, str. 4 i 10.
497
Svjedok BS, T(e), str. 8222; P 09701, str. 4 i 10.
491
Predmet br.° IT-04-74-T
48
29. maj 2013.
2216/78692 TER
Prijevod
16 godina i starije osobe, u Unisovoj zgradi bili zatočeni 3 do 4 dana. Sve njih su držali u mraku, u
atomskom skloništu Unisove zgrade. Neke su od njih su vojnici HVO-a tukli.
188.
Vijeće ne raspolaže dokazima koji potvrđuju da je prije i nakon jula 1993. u Unisovoj zgradi
bilo zatočenika.
c)
189.
Zatočenje muškaraca Muslimana u Vatrogasnom domu u Prozoru
Vatrogasni dom u Prozoru bio je sjedište 4. satnije 2. bojne Vojne policije HVO-a i
zatočenički centar HVO-a.499
190.
Dokazi potvrđuju da je krajem juna i barem do kraja jula 1993. oko trideset muškaraca
Muslimana iz Luga500 i Lapsunja501 bilo zatočeno od jedan502 do nekoliko dana503 u jednoj maloj
prostoriji u podrumu Vatrogasnog doma.504 Bili su to Muslimani vojnici HVO-a, kao i pripadnici
TO/ABiH.505
191.
U Vatrogasnom domu je sa zatočenicima kontaktirala samo Vojna policija.506
192.
Svjedok BL, koji je 26. juna 1993. odveden u Vatrogasni dom gdje je proveo jedan ili dva
dana, a nakon toga je poslat na rad u Uzdol i potom na Crni vrh,507 izjavio je da ga nisu tukli, da mu
nisu prijetili i da ga nisu ispitivali tokom zatočenja i dodao da nije ni vidio ni čuo da je iko
zlostavljan.508 Svjedok Ibro Selimović pak u svojoj pismenoj izjavi koja je prihvaćena na osnovu
pravila 92bis Pravilnika, kaže da su ga 19. jula 1993. odveli u Vatrogasni dom gdje su ga vojni
policajci tukli tokom pet ili šest dana koliko je tamo ostao.509
193.
Vijeće samo na osnovu pismene izjave Ibre Selimovića, prihvaćene na osnovu pravila 92bis
Pravilnika, kao i zbog suprotnog svjedočenja Svjedoka BL, koji je pred Vijećem svjedočio viva
voce (iako se to svjedočenje ne odnosi na isti period zatočenja), nije u mogućnosti da van razumne
konstatuje da su vojni policajci zlostavljali zatočenike u Vatrogasnom domu u Prozoru.
498
P 04156.
P 09922, str. 3; Svjedok BL, T(f), str. 5854; P 09683.
500
P 09193, str. 2.
501
P 09197, str. 11; Svjedok BL, T(f), str. 5847.
502
P 09197, str. 11.
503
P 09193, str. 23; P 09922, str. 3; P 09700, pod pečatom, str. 5.
504
P 09197, str. 11; Svjedok BL, T(f), str. 5853.
505
P 09989, str. 4; P 09925, str. 2 i 3; Svjedok BL, T(f), str. 5848 i 5849; P 09197, str. 11.
506
Svjedok BL, T(f), str. 5854.
507
Svjedok BL, T(f), str. 5854-5857.
508
Svjedok BL, T(f), str. 5910.
509
P 09193, str. 23; P 09922, str. 3.
499
Predmet br.° IT-04-74-T
49
29. maj 2013.
2215/78692 TER
Prijevod
194.
Dan ili dva dana nakon što su došli u Vatrogasni dom, stražari, pripadnici Vojne policije su
grupu muslimanskih zatočenika iz Lapsunja, pripadnika TO/ABiH, uhapšenih oko 26. juna
1993.,510 predali, “₣bez glavnogğ”, vojnicima HVO-a. Vijeće ne zna kojoj su jedinici pripadali
vojnici koji su ih odveli u Uzdol, gdje su zatočenici do oko 9. jula 1993., radili na liniji fronta u
Kominu, blizu Kapele, te u pravcu mjesta Here i Kute.511
195.
Oko 9. jula 1993., vojnici HVO-a vratili su istu grupu u Laspunj.512 Vijeće ne zna kojoj su
jedinci pripadali ti vojnici. Grupa je tokom dana krenula iz Lapsunja prema Crnom vrhu kako bi
tamo, između ostalog, kopala rovove i utvrđivala linije.513 Tokom jula 1993. odvedeni su u Srednju
školu.514
196.
Vijeće konstatuje da je Ibro Pilav u svojoj pismenoj izjavi izjavio da su na Crnom vrhu
vojnici HVO-a “maltretirali” zatočenike dok su izvodili radove, a da pri tom nije precizirao u čemu
se sastojalo "maltretiranje".515 Međutim, Vijeće je saslušalo Svjedoka BL, koji u svom iskazu nije
pominjao "maltretiranje" kojem su oko 9. jula 1993. bili podvrgnuti bilo on, bilo drugi zatočenici na
Crnom Vrhu.
197.
Vijeće zaključuje da je počev od kraja juna i u julu 1993., HVO zatočio Muslimane,
pripadnike HVO-a ili TO/a-ABiH, da su ih najprije pripadnici vojne policije držali zatočene
nekoliko dana u Vatrogasnom domu, a da su ih potom vojnici HVO-a odveli da kopaju rovove na
liniji fronta. Vijeće nije u mogućnosti da zaključi da su vojni policajci zlostavljali zatočenike tokom
njihovog zatočenja u Vatrogasnom domu. Vijeće pak može zaključiti da su zatočenici iz
Vatrogasnog doma izvodili radove na liniji fronta na Crnom vrhu, no ne raspolaže dokazima na
osnovu kojih bi moglo zaključiti da su zatočenici na radu zlostavljani. Vijeće, nadalje, ne raspolaže
dokazima na osnovu kojih bi moglo zaključiti da su Muslimani bili zatočeni u Vatrogasnom domu
prije kraja juna i nakon jula 1993.
d)
198.
Zatočenje muškaraca Muslimana u objektima MUP-a u Prozoru
Vijeće će prvo opisati organizaciju, način rada i broj zatočenika u objektima MUP-a u
Prozoru od jula do novembra 1993. (i), a potom će ispitati postupanje prema zatočenicima. (ii)
510
P 09197, str. 11; Svjedok BL, T(f), str. 5853.
Svjedok BL, T(f), str. 5854-5856; P 09197, str. 11.
512
Svjedok BL, T(f), str. 5856; P 09197, str. 12.
513
Svjedok BL, T(f), str. 5856 i 5857; P 09197, str. 11.
514
Svjedok BL, T(f), str. 5857 i 5859; P 09197, str. 12.
515
P 09197, str. 12.
511
Predmet br.° IT-04-74-T
50
29. maj 2013.
2214/78692 TER
Prijevod
i.
199.
Organizacija, način rada i broj zatočenika u objektima MUP-a u Prozoru
Objekti MUP-a u Prozoru sastojali su se od policijske stanice516 i bivšeg skladišta TO.517 U
julu 1993., bilo je najmanje petnaestak zatočenih Muslimana u jednoj od dvije mračne prostorije
koje su služile kao ćelije u policijskoj stanici.518 Osim te dvije prostorije, u policijskoj stanici
postojala je i samica.519 Pored policijske stanice nalazilo se bivše skladište TO, koji je bilo
osigurano protivprovalnim vratima.520 U toj su zgradi zatočenici boravili najkasnije od 13. avgusta
1993.521 do najranije 19. novembra 1993.522 Zatočenike su nadzirali civilni policajci.523
200.
Vijeće napominje da je 28. oktobra 1993. Željko Šiljeg u dopisu upućenom Sektoru za
zdravstvo Odjela obrane osporio postojanje zatočeničkih centara i centara za izolaciju u svojoj zoni
odgovornosti.524 Međutim, istog tog datuma, u bivšem skladištu TO bilo je 244 zatočenika,
novembra 1993. bilo ih je 250,
ii.
201.
526
a 10. novembra 1993., tamo je bilo zatvoreno 209 ljudi.
525
9.
527
Postupanje prema zatočenicima u objektima MUP-a u Prozoru
U julu 1993., Nijaz Islamović, ljekar iz opštine Prozor,528 kojeg je jedan komšija policajac
pozvao da pruži medicinsku njegu zatočenicima u policijskoj stanici MUP-a u Prozoru,529 izjavio je
da je vidio čovjeka po imenu Ibro Agić, stanovnika opštine Prozor, zatočenog u samici u stanici
policije.530 Uhapsili su ga pripadnici HVO-a u njegovoj kući u julu 1993. zato što je posjedovao
radio stanicu i odveli u policijsku stanicu na ispitivanje.531 Nijaz Islamović vidio je da je lice Ibre
Agića pokriveno modricama, Agić je teško hodao i rekao mu je da je u bolovima. Po riječima
Nijaza Islamovića, bilo je očigledno da je premlaćen.532 Ibro Agić, međutim, nije rekao svjedoku
Nijazu Islamoviću ko ga je i kada tukao i da li je to bilo prilikom hapšenja ili tokom zatočenja u
policijskoj stanici MUP-a u Prozoru.
516
Ismet Islamović, T(f), str. 6907; P 09686.
P 08998; P 09701, str. 3; P 06536, str. 3.
518
Nijaz Islamović, T(f), str. 6905-6908; P 09701, str. 5 i 6; Svjedok BQ, T(f), str. 7898; P 09716, pod pečatom, str. 5.
519
Svjedok BQ, T(f), str. 7933; P 09701, str. 5; P 09716, pod pečatom, str. 5.
520
P 08998; Svjedok CC, T(f), str. 10454, djelimično zatvorena sjednica; P 09701, str. 3; P 06536, str. 3.
521
Svjedok CC, T(f), str. 10485-10487, zatvorena sjednica; P 04156; 2D 00271, pod pečatom.
522
P 06569, p.1; P 09193, str. 24.
523
P 09701, str. 5; Svjedok CC, T(f), str.10468, zatvorena sjednica.
524
P 06203.
525
Svjedok CC, T(f), str. 10485-10487, zatvorena sjednica; 2D 00271, pod pečatom.
526
P 06536, str. 3.
527
P 06569, str. 1. Vijeće s tim u vezi primjećuje da je 10. novembra 1993. načelnik SIS-a u Brigadi “Rama” poslao
izvještaj SIS-u OZ Sjeverozapadna Hercegovina, u kojem ga informiše o tome da je u MUP-u zatočeno 209 lica.
528
P 09701, str. 2.
529
P 09701, str. 5.
530
P 09701, str. 6.
531
P 09701, str. 6.
532
P 09701, str. 6.
517
Predmet br.° IT-04-74-T
51
29. maj 2013.
2213/78692 TER
Prijevod
202.
Vijeće stoga ne može utvrditi da li su Ibru Agića tukli civilni policajci u policijskoj stanici.
Vijeće ipak zaključuje da su civilni policajci stavili u samicu ozlijeđenog čovjeka.
203.
Tokom jula 1993., Nijaz Islamović je pregledao 12 od 15 zatvorenika zatočenih u
policijskoj stanici, u dobi od 17 do 35 godina, koji su bili teško premlaćeni, konkretno od strane
izvjesnog Glasnovića, vojnika HVO-a, dok su radili za vojnike HVO-a na liniji fronta na planini
Bokševica.533 Dvanaestorica zatvorenika koje je ljekar pregledao imala su modrice na leđima i na
trbuhu, slomljena rebra i otečena, krvava lica.534 Među njima je bio Jasmin Pupo koji je imao 17
godina.535 Zatočenici su Nijazu Islamoviću rekli da je njih 15 otišlo na rad na liniju fronta, a da ih
se samo 12 vratilo u policijsku stanicu.536 Među trojicom zatočenika nestalih na liniji fronta bili su
Emin Plecić i čovjek koji se prezivao Selimović.537 Tih dvanaest zatočenika je otprilike jednu
sedmicu kasnije prebačeno u Srednju školu.538
204.
Vijeće konstatuje da je Nijaz Islamović, osim što je kao ljekar vidio ranjena tijela
zatočenika, liječeći zatočenike s njima uspostavio bliski odnos. Ta činjenica daje iskazu svjedoka o
onome što su mu rekli zatočenici visoku dokaznu vrijednost koja je dovoljna da se van razumne
sumnje zaključi da je do zlostavljanja zatočenika iz policijske stanice MUP-a Prozor, koje je
konstatovao Nijaz Islamović, došlo dok su zatočenici bili na prisilnom radu i da su ih zlostavljali
vojnici HVO-a.
205.
Vijeće nadalje napominje da prema riječima Svjedoka CC, u oktobru 1993. nije bilo nijedne
bolesne ili ozlijeđene osobe u bivšem skladištu TO.539 Vijeće međutim u vezi s tim upućuje na
zapovijed Ilije Fofića, zapovjednika 4. satnije 6. bojne (prethodno 2. bojna) Vojne policije u
Prozoru, od 16. oktobra 1993., izdanu "na temelju Zapovijedi iz Uprave Vojne policije od 15. 10.
1993. godine […], gosp. Valentina Ćorića," kojom se nalaže da se teže ozlijeđene osobe odvedu iz
"zatvora u Prozoru" na neko drugo mjesto prije dolaska MKCK-a.540 Svjedok CC potvrdio je da je
"zatvor u Prozoru" pomenut u zapovijedi Ilije Fofića, bio bivše skladište Teritorijalne odbrane.541
Međutim, Vijeće konstatuje da se u pismenoj zapovijedi Valentina Ćorića od 15. oktobra 1993., iz
533
P 09701, str. 5 i 6.
P 09701, str. 5 i 6.
535
P 09701, str. 6.
536
P 09701, str. 5 i 6.
537
P 09701, str. 5; P 09696, pod pečatom, broj 35, str. 6.
538
P 09701, str. 5.
539
Svjedok CC, T(f), str. 10468, zatvorena sjednica.
540
P 09737.
541
Svjedok CC, T(f), str. 10469, zatvorena sjednica.
534
Predmet br.° IT-04-74-T
52
29. maj 2013.
2212/78692 TER
Prijevod
koje slijedi zapovijed Ilije Fofića, govori samo o dozvoli ulaska u zatočenički centar MKCK-u, a da
se nigdje ne kaže da je potrebno premjestiti zatočenike.542
206.
Vijeće primjećuje da je MKCK 17. oktobra 1993. doista posjetio zatočenike u bivšem
skladištu TO i da je tom prilikom registrovao zatočenike.543 Vijeće napominje da se šest zatočenika,
među kojima dvije ozlijeđene osobe, koji su tog dana bili na Makljenu, nije vratilo u objekte MUPa u Prozoru, već da su poslati na područje Gornjeg Vakufa (Vijeće s tim u vezi nema dodatnih
informacija); dakle, njih MKCK nije mogao registrovati.544 Vijeće, međutim, ne može utvrditi,
zbog nedostatka dodatnih dokaza, u kojim su okolnostima ozlijeđena dva zatočenika koji su bili na
Makljenu i koji su prebačeni u Gornji Vakuf na dan posjete MKCK-a. Vijeće, dakle, nije u
mogućnosti da zaključi da je u oktobru 1993. bilo ozlijeđenih zatočenika u bivšem skladištu TO i da
su oni skrivani od MKCK-a.
207.
Vijeće osim toga napominje da su prema dnevnom izvještaju PMEZ-a od 9. novembra 1993.
predstavnici PMEZ-a posjetili jedan zatočenički centar u Prozoru, koji se nalazio “u podrumu
policijske stanice”, gdje je bilo 250 zatvorenika.545 Vijeće smatra, uzimajući u obzir dokaze kojima
raspolaže,546 da je to bilo bivše skladište TO. Prema istom izvještaju, zatočenici su navodno
predstavnicima PMEZ-a rekli da ih hrane isključivo svinjetinom i da neke od njih povremeno
odvode na liniju fronta da tamo kopaju rovove.547 U izvještaju se osim toga pominje da je šest
zatočenika radilo u pekari, a da ih je 20 radilo u “jednoj radionici motora”.548
208.
Vijeće takođe napominje da se prema jednom izvještaju Luke Markešića, načelnika SIS-a
Brigade “Rama”, od 10. novembra 1993. godine, 209 zatočenika iz “Zatvora u MUP-u” koristilo
“po potrebi za radne jedinice”.549
209.
S obzirom na gore navedene dokaze, Vijeće zaključuje da su u julu 1993. vojnici HVO-a
fizički zlostavljali zatočenike iz policijske stanice u MUP-u Prozor dok su kopali rovove na liniji
fronta i da je jedan ozlijeđeni zatočenik zatvoren u samicu policijske stanice.
210.
Vijeće isto tako zaključuje da su u oktobru i novembru 1993. zatočenici iz bivšeg skladišta
TO takođe obavljali radove, odnosno kopali rovove. Međutim, s obzirom na to da se samo u
542
543
Svjedok CC, T(f), str. 10468 i 10479, zatvorena sjednica; P 09737; 5D 02008.
Svjedok CC, T(f), str. 10379 i 10380, djelimično zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 3 i 4; P 05333, str.
58.
544
P 05333, str. 58.
P 06536, str. 3.
546
P 06569, p.1; P 08998.
547
P 06536, str. 3.
548
P 06536, str. 3.
545
Predmet br.° IT-04-74-T
53
29. maj 2013.
2211/78692 TER
Prijevod
pomenutom izvještaju PMEZ-a navodi što su zatočenici rekli, Vijeće ne može pridati dovoljnu
težinu tom dokazu s tim u vezi550 da bi zaključilo da su zatočenike hranili isključivo svinjetinom.
Doista, nijedan drugi dokaz uvršten u spis nije potvrdio taj navod.
211.
Konačno, Vijeće primjećuje da, iako raspolaže dokazima o zatočenju Muslimana u objekte
MUP-a u Prozoru od jula do novembra 1993., Vijeće ne može na osnovu informacija kojima
raspolaže551 zaključiti da je i prije tog perioda u njima bilo zatočenika.
e)
212.
Zatočenje muškaraca Muslimana u Srednjoškolskom centru
Najkasnije od 19. avgusta 1993. i barem do 9. septembra 1993., Srednjoškolski centar, koji
se nalazio na oko 200 metara od glavnog stožera HVO-a,552 služio je kao zatočenički centar za
muškarce Muslimane, koje su u učionama čuvali vojnici HVO-a.553 Osoba odgovorna za
zatočenički centar nosila je uniformu HVO-a.554 Vijeće ne raspolaže dodatnim informacijama o
organizaciji ili o čuvanju tog zatočeničkog centra.
213.
Dana 19. avgusta 1993., dva su posmatrača PMEZ-a, svjedoci Peter Hauenstein i Rudy
Gerritsen, otišla u Srednjoškolski centar, nakon što im je Željko Šiljeg kojeg su sreli toga dana dao
dozvolu za to.555
214.
S obzirom na zapovijed Milivoja Petkovića od 14. avgusta 1993. upućene Željku Šiljegu,
zapovjedniku OZ Sjeverozapadna Hercegovina,556 kojom mu dozvoljava da prihvati zahtjev
“nov[og] šef[a] EZ”, da mu u Prozoru pokaže “[zatočenike] ali [da] ih malo dotjeraj[u]”,557 Vijeće
smatra da je Željko Šiljeg pripadnicima PMEZ-a dozvolio posjet zatočenicima u Srednjoškolskom
centru na osnovu te zapovijedi.
549
P 06569, str. 1.
V. “Dokumenti koje su svjedoci komentarisali i koji su uvedeni posredstvom svjedoka na suđenju i dokumenti
prihvaćeni putem pismenih zahtjeva” u razmatranjima Vijeća o pravilima u vezi s dokazima.
551
Doista, Vijeće primjećuje da za period prije ljeta 1993. posjeduje samo pismenu izjavu Senada Zahirovića,
prihvaćenu na osnovu pravila 92bis Pravilnika (P 10106 i P 10107), gdje on kaže da je bio zatočen s drugim
Muslimanima iz Gornjeg Vakufa u bivšem skladištu TO između februara 1993. i 10. aprila 1993., dakle tokom perioda
koji je uglavnom van perioda na koji se odnosi Optužnica. Vijeće takođe raspolaže pismenom izjavom Dževada
Bećirovića koji, između ostalog, govori o svom hapšenju, o zatočenju muškaraca iz Gorice u zgradi MUP-a u Prozoru
od 19. aprila 1993. do maja 1993. i o zlostavljanju kojem je bio izložen u zgradi MUP-a (v. P 09990, str. 2-4; P 09781,
str. 2.). Međutim, samo ti dokazi, prihvaćeni na osnovu pravila 92bis Pravilnika, koji nisu potvrđeni što se tiče perioda
zatočenja, ne mogu biti dovoljni da bi se utvrdilo da su prije jula 1993. u MUP-u zlostavljani muslimanski zatočenici.
552
P 10030, str. 9; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19205, 19206 i 19231; Peter Hauenstein, T(f), str. 7634; P 04307, pod
pečatom, str. 2.
553
Peter Hauenstein, T(f), str. 7634-7637, djelimično zatvorena sjednica; P 10030, str. 9; Rudy Gerritsen, T(f), str.
19205-19207, 19231; P 04307, pod pečatom, str. 2; Philip Watkins, T(f), str. 19127 i 19128; P 04363, pod pečatom, str.
2.
554
Peter Hauenstein, T(f), str. 7638, djelimično zatvorena sjednica.
555
P 10030, str. 9; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19205 i 19206; P 04307, pod pečatom, str. 2.
550
Predmet br.° IT-04-74-T
54
29. maj 2013.
2210/78692 TER
Prijevod
215.
Prema riječima Rudyja Gerritsena, Željko Šiljeg je 19. avgusta 1993. rekao pripadnicima
PMEZ-a da “ti Muslimani [u Srednjoškolskom centru] nisu ratni zarobljenici, već muškarci između
16 i 60 godina, koje tu drže zbog njihove lične sigurnosti [i da ih tako drže pod kontrolom].”558
216.
Svjedoci Rudy Gerritsen i Peter Hauenstein uspjeli su 19. avgusta 1993., bez prisustva
Željka Šiljega, posjetiti zatočenike u Srednjoškolskom centru.559 Konstatovali su da je 167
Muslimana u dobi od 16 do 60 godina, koje su smatrali “civilima”, zatočeno protiv njihove volje i
da ih “koriste za prisilni rad”.560 Dana 9. septembre 1993., prilikom iduće posjete PMEZ-a, bilo je
zatočeno 228 Muslimana, a svjedok Rudy Gerritsen je i njih opisao kao “civile”.561
217.
Tokom prve posjete, zatočenici su Peteru Hauensteinu i Rudyju Gerritsenu rekli da je u
Srednjoškolskom centru bilo premlaćivanja, ali da su zlostavljanja smanjena dolaskom “novog
zapovjednika” oko 14. avgusta 1993.562 Vijeće međutim ne zna da li se radilo o upravniku
zatočeničkog centra ili o novom zapovjedniku Brigade “Rama”, Anti Pavloviću. Osim toga, Vijeće
napominje da ni iskazi svjedoka, ni u to vrijeme sastavljeni izvještaji PMEZ-a, ne ukazuju na to da
su predstavnici PMEZ-a i sami konstatovali da su zatočenici zlostavljani.
218.
Zatočenici su takođe izjavili, tokom prve posjete PMEZ-a 19. avgusta 1993., da ih
svakodnevno izvode iz centra, pri čemu nisu precizirali ko ih je izvodio, na kopanje rovova uz put
između Gornjeg Vakufa i Prozora ili na liniji fronta blizu Gornjeg Vakufa, na području Trnovače.563
Zatočenici su im i tokom druge posjete 9. septembra 1993. rekli da svakodnevno kopaju rovove na
području Trnovače.564
219.
Peter Hauenstein je rekao da je oko 19. avgusta 1993. vidio kako muškarci koje čuvaju
naoružani vojnici HVO-a rade pored puta koji vodi za Gornji Vakuf i da je bio uvjeren da su to bili
zatočenici iz Srednjoškolskog centra.565
220.
S obzirom na dokaze, Vijeće zaključuje da je HVO u Srednjoškolskom centru, barem od 19.
avgusta do 9. septembra 1993., držao protiv njihove volje zatočene muškarce Muslimane, koje su
556
Peter Hauenstein, T(f), str. 7644 i 7645.
P 04188.
558
P 10030, str. 9; P 04307, pod pečatom, str. 2; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19205 i 19207.
559
P 10030, str. 9; P 04184, str. 19 i 20.
560
Rudy Gerritsen, T(f), str. 19205-19207; P 10030, str. 9; Peter Hauenstein, T(f), str. 7634-7637, djelimično zatvorena
sjednica; Philip Watkins, T(f), str. 19127 i 19128; P 04307, pod pečatom, str. 2; P 04363, pod pečatom, str. 2 .
561
Rudy Gerritsen, T(f), str. 19215; P 09661, str. 1.
562
P 10030, str. 9; P 04307, pod pečatom, str. 2.
563
Peter Hauenstein, T(f), str. 7634 i 7635, 7638, djelimično zatvorena sjednica; P 04363, str. 2.
564
Rudy Gerritsen, T(f), str. 19215; P 09661, str. 1.
565
Peter Hauenstein, T(f), str. 7634 i 7635, 7638, djelimično zatvorena sjednica.
557
Predmet br.° IT-04-74-T
55
29. maj 2013.
2209/78692 TER
Prijevod
Peter Hauenstein i Rudy Gerritsen opisali kao “civile” i da su ih redovno izvodili iz zatočeničkog
centra na rad.
221.
Međutim, Vijeće nije u mogućnosti da zaključi, samo na osnovu dokaza tužilaštva, odnosno,
na osnovu dva svjedočenja službenika PMEZ-a − koji nisu bili direktni svjedoci događaja već su
prenijeli ono što su im zatočenici ispričali, bez mnogo detalja, o zlostavljanju u Srednjoškolskom
centru i o počiniocima tih radnji − da su zatočenici u Srednjoškolskom centru doista tamo bili
zlostavljani.
222.
Vijeće takođe nije u mogućnosti da zaključi da su Muslimani bili zatočeni u
Srednjoškolskom centru prije 19. avgusta 1993. i nakon 9. septembra 1993.
3. Hapšenje, zatočenje i raseljavanje žena, djece i starijih osoba u opštini Prozor u julu i avgustu
1993.
223.
Tužilaštvo u paragrafu 57 Optužnice navodi da su u julu i avgustu 1993. snage Herceg
Bosne/HVO-a prikupile i zatočile (u kućama pod kontrolom HVO-a) nekoliko hiljada žena, djece i
staraca, bosanskih Muslimana, u selima Lapsunj i Duge, ili u njihovoj okolini, i u dijelu grada
Prozora koji se zove Podgrađe. Zatočeni ljudi živjeli su u pretrpanim kućama i uslovi za život u
njima bili su bijedni. Snage Herceg Bosne/HVO-a često su ih pljačkale, maltretirale i ponižavale.
Pripadnici snaga Herceg-Bosne/HVO-a su, prema navodima, često silovali bosanske Muslimanke.
Tužilaštvo takođe navodi, u paragrafu 58 Optužnice, da su krajem avgusta 1993. snage HercegBosne/HVO-a okupile nekoliko hiljada civila bosanskih Muslimana, koji su držani u pomenuta tri
sela, ukrcale ih u kamione i odvezle u selo Kučani blizu linije fronta, gdje su ih natjerale da pješače
prema teritoriji koju je držala ABiH. Dok su muslimanski civili pješačili u tom pravcu, pripadnici
HVO-a su otvorili vatru na njih i ranili više osoba.
224.
Nakon što analizira hapšenje i smještanje žena, djece i staraca u kuće u Podgrađu, Lapsunju
i Dugama (a), Vijeće će ispitati zajedničke elemente u vezi s načinom na koji se s njima postupalo
dok su bili zatočeni na te tri lokacije (b). Vijeće će potom posebno analizirati uslove zatočenja i
postupanje prema Muslimanima, djela krađe, prisiljavanje na polni odnos i seksualne nasrtaje (c) u
selima Lapsunj (d) i Duge (e). Konačno, Vijeće će analizirati način na koji su krajem avgusta 1993.
premješteni žene, djeca i starci zatočeni u Podgrađu, Lapsunju i Dugama (f).
Predmet br.° IT-04-74-T
56
29. maj 2013.
2208/78692 TER
Prijevod
a)
225.
Hapšenje i smještanje žena, djece i staraca u kuće u Podgrađu, Lapsunju i Dugama
Krajem jula i početkom avgusta 1993., nakon što je najprije uhapsio muškarce Muslimane,
HVO je okupio, premjestio i zatočio brojne žene, od kojih su neke bile trudne, te djecu i starce,
Muslimane, u Podgrađe (dio grada koji je u predgrađu Prozora) i u sela Lapsunj i Duge.566
226.
To su bili Muslimani iz Prozora567 i iz sela u okolici Prozora,568 kao što su Parcani, Klek,
Skrobućani, Lapsunj, Varvara, Ruznavić i Kovačevo Polje.569
227.
Oko 16. avgusta 1993., u Podgrađu i u selima Lapsunj i Duge bilo je zatočeno oko 5.000
žena, djece i staraca.570 Mijo Jozić, predsjednik opštine Prozor, rekao je Rudyju Gerritsenu da su
Muslimani premješteni na te tri lokacije zbog njihove vlastite sigurnosti.571 Međutim, Vijeće
konstatuje, s obzirom na izvještaj Luke Markešića, načelnika SIS-a u Brigadi “Rama”, od 14.
avgusta 1993., upućen Odjelu obrane SIS-a u Mostaru, da je raseljavanje muslimanskog
stanovništva na te tri lokacije povezano s dolaskom velikog broja Hrvata iz Konjica, Bugojna i
jednog dijela Gornjeg Vakufa u opštinu Prozor.572 Nadalje, Mijo Jozić je i sam 16. avgusta 1993.
rekao Rudyju Gerritsenu da je najveći problem bio masovni dolazak “Hrvata izbjeglica” i da je
“trebalo napraviti mjesta za njih”.573
228.
Doista, namjera vlasti HVO-a u Prozoru bila je da novopridošle Hrvate smjeste u kuće
Muslimana raseljenih u Podgrađe, Lapsunj i Duge.574
229.
U nekim svjedočenjima se jasno kaže da su “vojnici HVO-a” ili “pripadnici HVO-a” bili ti
koji su hapsili muslimanske žene, djecu i starce.575
566
Svjedok BR, T(f), str. 8103-8105, T(e), str. 8106, djelimično zatvorena sjednica i T(f), str. 8113-8115; P 09704;
Svjedok BS, T(f), str. 8215, 8216, 8219 i 8220, zatvorena sjednica; Svjedok BK, T(f), str. 5497, 5499, 5500 i 5527; P
09700, pod pečatom, str. 2; P 09701, str. 7 i 8; Svjedok BT, T(f), str. 8298, zatvorena sjednica; P 09714, pod pečatom,
str. 4; P 09196, pod pečatom, str. 13; P 09717, pod pečatom, str. 3; Peter Hauenstein, T(f), str. 7568-7570, djelimično
zatvorena sjednica; P 10030, str. 10; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19229 i 19230, 19373; P 04307, pod pečatom, str. 2; P
04363, pod pečatom, str. 2; P 09619, str. 1; P 09731, pod pečatom, str. 3.
567
Svjedok BR, T(f), str. 8101, 8103 i 8105, T(e), str. 8106, djelimično zatvorena sjednica; P 09722, str. 2.; P 09196,
pod pečatom, str. 13.
568
P 09196, pod pečatom, str. 13; P 09731, pod pečatom, str. 3; P 10030, str. 8; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19221-19223 i
19372; P 09619.
569
Svjedok BK, T(f), str. 5497; Svjedok BS, T(f), str. 8220, zatvorena sjednica; P 09196, pod pečatom, str. 13; Svjedok
BR, T(f), str. 8105 i 8106, djelimično zatvorena sjednica; P 09700, pod pečatom, str. 2 i 3; Svjedok BO, T(f), str. 7782,
zatvorena sjednica.
570
P 09701, str. 7 i 8; P 10030, str. 10; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19226 i 19228; P 09627.
571
P 10030, str. 8; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19226 i 19228; P 09627.
572
P 04177, str. 2.
573
Rudy Gerritsen, T(f), str. 19226; P 10030, str. 8; P 09627.
574
P 04177, str. 2; P 09714, pod pečatom, str. 4.
575
Svjedok BR, T(f) str. 8103, djelimično zatvorena sjednica; P 09700, pod pečatom, str. 2; P 09717, pod pečatom, str.
2 i 3; P 09196, str. 13.
Predmet br.° IT-04-74-T
57
29. maj 2013.
2207/78692 TER
Prijevod
230.
Svjedokinja BP izjavila je da su 2. avgusta 1993. Vojna policija i vojnici HVO-a uhapsili i
odveli žene, djecu i starce iz Kovačevog Polja u opštini Prozor u Lapsunj.576
231.
Izvještaj Luke Markešića, načelnika SIS-a Brigade “Rama”, poslat Upravi SIS-a 14. avgusta
1993., navodi da je Vojna policija, pod zapovjedništvom Ilije Franjića iz 4. satnije 6. bojne
(prethodno 2. bojna), okupila cijelo muslimansko stanovništvo opštine Prozor u tri “sabirna centra”
u Podgrađu, Dugama i Lapsunju.577
232.
S obzirom na sveukupne dokaze, Vijeće smatra da su krajem jula i početkom avgusta 1993.
vojnici HVO-a, pri čemu Vijeće ne zna kojoj su jedinici pripadali, zajedno s vojnim policajcima
pod zapovjedništvom Ilije Franjića, hapsili muslimanske žene, djecu i starce iz opštine Prozor i da
su ih zatočili u Podgrađu i u selima Lapsunj i Duge. Vijeću je, osim toga, jasno da je cilj tih
zatočenja bio da se omogući smještaj Hrvata koji su stizali u opštinu.
b)
233.
Postupanje prema ženama, djeci i starijim osobama u Podgrađu, Lapsunju i Dugama
Vijeće konstatuje da su od jula do avgusta 1993. HVO, Brigada “Rama”i vojni policajci
muslimansko stanovništvo smješteno u Podgrađe, Lapsunj i Duge, na tri lokacije u zoni
odgovornosti Brigade “Rama”,578 podvrgavali napadima, pljački, verbalnom i fizičkom nasilju,
konkretno seksualnom nasilju, a da su politički i vojni organi HVO-a u Prozoru i organi SIS-a u
Odjelu obrane bili upoznati s tim.579
234.
Vijeće je saslušalo svjedoka BR580 koji je potvrdio da su u julu i avgustu 1993. vojnici
HVO-a "silovali", ponekad čak u više navrata,581 približno 30 Muslimanki iz više sela u okolini
Prozora (Varvara, Klek, Lapsunj, Duge i Družinovići) i iz grada Prozora, a među njima su bili
konkretno Mario Dolić zvani Dole i Zoran Ćališ zvani Đoka.582 Svjedoci BP583 Rudy Gerritsen,584
te Nijaz Islamović585 takođe su pomenuli Marija Dolića kao jednog od počinilaca tih "silovanja".
576
P 09715, pod pečatom, str. 2.
P 04177, str. 2; P 10030, str. 10; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19229 i 19230, 19373; P 04307, pod pečatom, str. 2.
578
Nijaz Islamović, T(f), str. 6909 i 6911; P 04193.
579
P 04177, str. 2; 3D 00422, str. 1 i 2.
580
Svjedok BR radio je u državnoj komisiji opštine Bugojno zaduženoj za sakupljanje informacija ili činjenica o ratnim
zločinima, Svjedok BR, T(f), str. 8119, djelimično zatvorena sjednica i 8131-8133.
581
Svjedok BR, T(f), str. 8115-8117, djelimično zatvorena sjednica. V. takođe svjedočenje Nijaza Islamovića koji kaže
da zna za najmanje 20 žena koje su bile žrtve silovanja od strane vojnika HVO-a: P 09701, str. 8-10.
582
Svjedok BR, T(f), str. 8119, 8120, djelimično zatvorena sjednica i T(f), str. 8137 i 8138; P 09715, pod pečatom, str.
3; 3D 00422, str. 1.
583
P 09715, pod pečatom, str. 3.
584
P 10030, str. 10.
585
P 09701, str. 9.
577
Predmet br.° IT-04-74-T
58
29. maj 2013.
2206/78692 TER
Prijevod
Mario Dolić je 1993. imao oko 20 godina i nosio je maskirnu uniformu.586 Svjedokinja BP je
Zorana Ćališa, zvanog Đoka takođe identifikovala kao jednog od počinilaca tih "silovanja".587 On je
bio iz sela Ćališ, a 1993. je imao oko 23 godine i nosio je maskirnu uniformu.588 Bio je "bivši
pripadnik brigadne policije."589 Vijeće ne raspolaže dodatnim informacijma o toj “brigadnoj
policiji”.
235.
Vijeće konstatuje da u dva izvještaja HVO-a od 13. i 14. avgusta 1993., od kojih jedan
potiče direktno iz Odjela obrane a drugi iz SIS-a Brigade "Rama," a koje je primila uprava SIS-a u
Mostaru u sklopu Odjela obrane, stoji da “pripadnici VP i brigade Rama [i lokalni vojnici] […]
maltretiraju stanovništvo, uzimaju materijalna dobra […], odvode djevojke te ih siluju i prisiljavaju
na prostituciju”590 u Podgrađu, Lapsunju i Dugama dok su ta sela bila pod odgovornošću Brigade
“Rama”.591 Luka Markešić, načelnik SIS-a u Brigadi “Rama”, u svom izvještaju od 14. avgusta
1993. ovako je opisao zlostavljanja muslimanskih žena i djevojaka iz Podgrađa, Lapsunja i Duga:
Iz sabirnih centara Podgrađe, Lapsunja i Duga koji nisu osigurani svakodnevno se odvode
djevojke, žene u kuće gdje se vrši silovanje i maltretiranje, ponižavanje istih kao npr. gole žene ih
moraju posluživati dok ne pristanu da vode ljubav, premlaćuju se, neke šišaju na ćelavo.
Dolazi se takođe u muslimanske kuće gdje se vrši skidanje kćerki pred ocem ili obratno.
Sve ovo se dešava već duže vrijeme i sistematski iako smo sa istim upoznali pismenim
putem predsjednika HVO-a Iliju Jozića i zap. brigade te zap. vojne i civilne policije.
[…] Ovakve stvari uglavnom rade domaći vojnici i jedan dio vojne policije.592
236.
Vijeće nadalje napominje, kao što to potvrđuje izvještaj SIS-a od 14. avgusta 1993., da su
konkretno predstavnici PMEZ-a u više navrata upozoravali razne ličnosti, na primjer Željka Šiljega,
zapovjednika OZ Sjeverozapadna Hercegovina i Miju Jozića, predsjednika opštine Prozor, na ta
zlodjela, uključujući “silovanja” zatočenog muslimanskog stanovništva u opštini Prozor.593
237.
Konačno, Vijeće isto tako primjećuje da po jednom izvještaju Petra Kalinića, pomoćnika
zapovjednika IPD-a u sklopu OZ Sjeverozapadna Hercegovina, od 21. avgusta 1993., poslatom
Vesi Vegaru, pomoćniku načelnika Odjela obrane zaduženom za sektor IPD-a, kao i Glavnom
stožeru, "policija u Prozoru" ništa ne čini da bi zaštitila muslimansko stanovništvo opštine Prozor,
te da i sami pripadnici policije čine kažnjiva djela koja su u tom izvještaju opisana kao “ružni
586
P 09715, pod pečatom, str. 3. Svjedokinja BP rekla je da je 1996. vidjela Marija Dolića ili “Doleta”, koji je imao
samo jednu ruku.
587
P 09715, pod pečatom, str. 3.
588
P 09715, pod pečatom, str. 3.
589
3D 00422, str. 1.
590
P 04161, pod pečatom, str. 2; P 04177, str. 2.
591
P 04161, pod pečatom.
592
P 04177.
593
Rudy Gerritsen, T(f), str. 19223, 19224 i 19226.
Predmet br.° IT-04-74-T
59
29. maj 2013.
2205/78692 TER
Prijevod
čini”.594 Vijeće, međutim, ne posjeduje dodatne informacije o “policiji u Prozoru” koja se pominje
u izvještaju.
c)
Zatočenje u naselju Podgrađe, postupanje prema Muslimanima, krađa, prisiljavanje na polni
odnos i seksualni nasrtaji
i.
238.
Uslovi zatočenja Muslimana dovedenih u Podgrađe
Postojao je samo jedan put kojim se moglo ući u Podgrađe, naselje u Prozoru, i izaći iz
njega,595 a taj dio grada su pripadnici HVO-a držali pod kontrolom pomoću jedne rampe.596 Vijeće
nema informacije o tome iz koje su jedinice bili ti pripadnici HVO-a.
239.
Krajem jula i početkom avgusta 1993., žene, djeca i starije osobe stigli su kamionima u
Podgrađe pod pratnjom pripadnika HVO-a.597 Svjedok BS je izjavio da su se u Podgrađe sklonili
neki maloljetni muškarci, bolesnici i starije osobe koje su bile zatočene u Srednjoj školi više
sedmica, a koje su oslobođene sredinom avgusta.598
240.
Otprilike od 19. avgusta 1993. do 28. avgusta 1993., u Podgrađu je držano najmanje 1.760
Muslimana599 smještenih u stotinjak kuća.600
241.
Peter Hauenstein, koji je posjetio Podgrađe 19. avgusta 1993., izjavio je da je Muslimane
čuvala Vojna policija HVO-a.601 Iako je Vojna policija doista bila prisutna u tom naselju, dokazi
potvrđuju da kuće nisu bile čuvane i da je postojala ograničena sloboda kretanja.602
242.
S izuzetkom Muslimana koji su odlazili po hranu u centar za distribuciju u Prozoru, i to
vjerovatno jedna osoba iz svake kuće,603 i Svjedoka BO, koji je rekao da je krajem avgusta 1993.
otišao na jedan dan u Lapsunj s jednim djetetom i jednom ženom,604 većina ostalih Muslimana nije
594
P 04399, str. 3.
P 09731, pod pečatom, str. 3.
596
P 10030, str. 10.
597
P 09700, pod pečatom, str. 2; Svjedok BR, T(f), str. 8103-8105, T(e), str. 8106, djelimično zatvorena sjednica;
Svjedok BS, T(f), str. 8220, zatvorena sjednica; Svjedok BO, T(f), str. 7787; P 09717, pod pečatom, str. 3; P 09722, str.
2; P 09196, pod pečatom, str. 4.
598
Svjedok BS, T(f), str. 8227, 8232-8235, zatvorena sjednica.
599
P 10030, str. 10; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19229 i 19230, 19234; P 09627; P 04307, pod pečatom, str. 2; P 04363,
pod pečatom, str. 2; P 09704. Vijeće takođe primjećuje da je Svjedok BK izjavio da ih je bilo oko 6000, v. Svjedok BK,
T(f), str. 5497, 5500, 5527.
600
Peter Hauenstein, T(f), str. 7629, djelimično zatvorena sjednica; P 04307, pod pečatom, str. 2; P 09621, str. 1; P
04363, str. 2.
601
Peter Hauenstein, T(f), str. 7605, 7606, 7631, 7624, 7625, djelimično zatvorena sjednica; P 09621, str. 1; P 04598,
pod pečatom, str. 2.
602
P 09700, pod pečatom, str. 2 i 3; P 09196, str. 13; P 09722, str. 2; P 10030, str. 10; P 04307, pod pečatom, str. 2.
603
P 09196, pod pečatom, str. 13.
604
P 09717 pod pečatom, str. 3; P 09196, str. 13; Svjedok BR, T(f), str. 8107 i 8108, djelimično zatvorena sjednica.
595
Predmet br.° IT-04-74-T
60
29. maj 2013.
2204/78692 TER
Prijevod
napuštala Podgrađe.605 Muslimani su bili u velikom strahu zbog prisustva Vojne policije.606 Žene su
se uz to plašile da izađu iz kuća od straha da ih ne “siluju” vojnici HVO-a koji su slobodno ulazili u
Podgrađe,607 dok su druge, od straha da ih ne “siluju” vojnici HVO-a, noću izlazile iz kuća i
skrivale se po šumama oko Podgrađa.608
243.
Peter Hauenstein je rekao da je među Muslimanima u Podgrađu i općenito u Prozoru
prevladavao osjećaj straha zbog prisustva Vojne policije.609
244.
U kućama je bilo 20 do 70 žena, djece i starijih osoba.610 U nekim je kućama bilo čak i više
od 80 ljudi.611 Zbog manjka prostora Muslimani su morali spavati na golom podu.612
245.
Iako su Muslimani iz Podgrađa tokom njegove posjete 19. avgusta 1993. Rudyu Gerritsenu
rekli da im nedostaje hrane i da se hrana sastoji samo od brašna,613 on je ipak u jednom izvještaju
konstatovao da Muslimani iz Podgrađa dobivaju hranu u centru za distribuciju od jedne
humanitarne organizacije,614 i čak je u jednom svom izvještaju zaključio da Muslimani dobivaju
dovoljnu količinu hrane.615
246.
Vijeće uz to napominje da brojni svjedoci koji su izjavili da su bili držani u Podgrađu u julu
i avgustu 1993. nisu pominjali da nisu imali dovoljno hrane niti da su dobivali samo brašno.616
247.
S obzirom na sveukupne dokaze Vijeće smatra da su Muslimani u Podgrađu dobivali
dovoljnu količinu hrane. S obzirom na nedostatak dodatnih dokaza, Vijeće ne može donijeti
zaključak u vezi s kvalitetom te hrane.
248.
Vijeće nadalje primjećuje da su ljudi u kućama u Podgrađu imali pristup vodi i WC-ima, i
da su dva ljekara Muslimana pružala medicinsku njegu.617
605
Rudy Gerritsen, T(f), str. 19233; P 10030, str. 10; P 04307, pod pečatom, str. 2; Peter Hauenstein, T(f), str. 7605 i
7506; P 09621, str. 1; P 09196, str. 13; Svjedok BR, T(f), str. 8107 i 8108, djelimično zatvorena sjednica.
606
Rudy Gerritsen, T(f), str. 19233; P 10030, str. 10; P 04307, pod pečatom, str. 2; Peter Hauenstein, T(f), str. 7605 i
7506; P 09621, str. 1; P 09196, str. 13.
607
Svjedok BS, T(f), str. 8232-8234, zatvorena sjednica; P 09196, str. 13; P 04177.
608
Svjedok BR, T(f), str. 8107 i 8108, djelimično zatvorena sjednica; P 09722, str. 4; P 04307, pod pečatom, str. 2.
609
Peter Hauenstein, T(f), str. 7605 i 7506; P 09621, str. 1.
610
P 10030, str. 10; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19229 i 19230, 19234; P 04363, pod pečatom, str. 2; P 04307, pod
pečatom, str. 2; Peter Hauenstein, T(f), str. 7633; P 04307, pod pečatom, str. 2; P 09619, str. 2; P 09722, str. 2; P 09196,
pod pečatom, str. 13.
611
P 10030, str. 8; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19221-19223 i 19372; P 09700, pod pečatom, str. 2; Svjedok BK, T(f), str.
5496.
612
Nijaz Islamović, T(f), str. 6918; P 09701, str. 8. P 09196, pod pečatom, str. 13.
613
P 10030, str. 10; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19229 i 19230; P 04307, pod pečatom, str. 2.
614
P 09196, pod pečatom, str. 13; P 04307, pod pečatom, str. 2.
615
P 04307, pod pečatom, str. 2.
616
Konkretno, svjedoci BK, BN, BO, BR i BS.
Predmet br.° IT-04-74-T
61
29. maj 2013.
2203/78692 TER
Prijevod
249.
S obzirom na te dokaze i konkretno na pretrpanost prostorija, Vijeće zaključuje da su
Muslimani od kraja jula do kraja avgusta u Podgrađu držani u veoma teškim uslovima.
ii.
Postupanje prema Muslimanima dovedenim u Podgrađe, krađa, prisiljavanje na polni odnos
i seksualni nasrtaji
250.
Vijeće podsjeća da se u dva izvještaja HVO-a od 13. i 14. avgusta 1993., govori o “ [krađi,
maltretiranju, ponižavanju, zlostavljanju, seksualnom nasilju, prisilnoj prostituciji i silovanju]” od
strane “[pripadnika Brigade “Rama”, lokalnih vojnika i pripadnika Vojne policije]” i da se to
događa, između ostalog, u Podgrađu.618
251.
Svjedoci su izjavili da su vojnici HVO-a, koji su mogli slobodno ući u Podgrađe,619 a među
kojima je bio Mario Dolić zvani Dole, redovno dolazili iznuđivati dragocjenosti od Muslimana,
odnosno pljačkati njihovu imovinu, konkretno novac i nakit.620
252.
Vijeću su predočeni brojni dokazi i saslušalo je više svjedoka koji su govorili o višestrukim
i svakodnevnim seksualnim napadima621 i posebno “silovanjima” koja su počinili pripadnici HVO-a
nad ženama i djevojkama zatočenim u Podgrađu.622 Vijeće je, na primjer, saslušalo Svjedokinju BK
koja je potvrdila da su vojnici HVO-a redovno, najčešće u pijanom stanju, dolazili noću, izvodili
žene i odvodili ih da ih “siluju” u Vatrogasnom domu u Prozoru.623 Amira Hadžibegović takođe je
posvjedočila da su dva vojnika HVO-a došla u kuću u kojoj je bila držana i da je jedan od njih,
naoružan puškom i nožem, pokušao s njom imati seksualni odnos, uz oralnu penetraciju, prijeteći
joj smrću.624 Nijaz Islamović, ljekar iz opštine Prozor,625 izjavio je da je u avgustu 1993. Mario
Dolić zvani Dole, pripadnik HVO-a, prisilio jednu ženu zatočenu u Podgrađu da se razodjene
prijeteći joj oružjem.626 Svjedokinja BR izjavila je da je Mario Dolić bio jedan od počinilaca
"silovanja".627 S obzirom na dokaze, Vijeće smatra, imajući u vidu kontekst događaja koji se
617
P 09196, pod pečatom, str. 13.
P 04161; P 04177.
619
P 09196, pod pečatom, str. 13; P 09722, str. 2; P 09700, pod pečatom, str. 2; Svjedok BS, T(f), str. 8232-8234,
zatvorena sjednica.
620
P 09701, str. 9; P 09700, pod pečatom, str. 2.
621
P 04177, str. 2.
622
Svjedok BS, T(f), str. 8232-8234, zatvorena sjednica; P 09700, pod pečatom, str. 2; Svjedok BR, T(f), str. 8106 i
8107, djelimično zatvorena sjednica; P 09196, str. 13; Svjedok BK, T(f), str. 5497-5799, zatvorena sjednica; P 10030,
str. 10; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19229 i 19230; P 04307, pod pečatom, str. 2; P 04363, pod pečatom, str. 2; P 04026,
pod pečatom, str. 2; P 09734, pod pečatom, str. 5; Peter Hauenstein, T(f), str. 7604, 7605, 7638, 7639, djelimično
zatvorena sjednica; P 09621, str. 1.
623
Svjedok BK, T(f), str. 5497- 5499, 5519 i 5520.
624
P 09722, str. 3.
625
P 09701, str. 2.
626
P 09701, str. 9.
627
Svjedok BR, T(f), str. 8119 i 8120, djelimično zatvorena sjednica.
618
Predmet br.° IT-04-74-T
62
29. maj 2013.
2202/78692 TER
Prijevod
navode u Optužnici i opšte prihvaćeno značenje riječi “silovanje”, da žrtve i svjedoci koriste tu riječ
kako bi opisali polni odnos uz penetraciju bez pristanka žrtve.
253.
Vijeće zaključuje da su u avgustu 1993. pripadnici HVO-a krali imovinu u vlasništvu
Muslimana zdržanih u Podgrađu i da su ih napadali. Vijeće takođe zaključuje da su u avgustu 1993.
pripadnici HVO-a uz prijetnju oružjem prisiljavali muslimanske žene i djevojke na seksualne
odnose i da su ih seksualno zlostavljali.
d)
Zatočenje u Lapsunju, postupanje prema Muslimanima, krađa, prisiljavanja na polni odnos i
seksualni nasrtaji
i.
254.
Uslovi zatočenja Muslimana dovedenih u Lapsunj
Krajem jula 1993. i u avgustu 1993., vojni policajci i vojnici HVO-a hapsili su žene, djecu i
starce iz sela u okolini Prozora, konkretno iz Kovačevog polja, i odvodili ih u Lapsunj.628
Svjedokinja BP, iz sela Kovačevo Polje,629 bila je od 2. avgusta 1993. do 12. avgusta 1993.
zatočena u jednoj kući u Lapsunju s još 11 osoba i njihovom djecom.630
255.
Vijeće napominje da je jedan pripadnik civilne policije HVO-a doveo jednog dana u avgustu
1993. dvojicu ljekara, Muslimana, među kojima je bio svjedok Nijaz Imamović, da pregledaju
Muslimane u Lapsunju.631 Taj civilni policajac donio je i lijekove.632
256.
Nijaz Islamović je potvrdio da je u stambenim objektima bilo više staraca i male djece i da
su higijenski uslovi bili bijedni.633 Kuće u kojima su Muslimani živjeli bile su pretrpane i u svakoj
je bilo njih 20 ili 30, a spavali su na podu.634 Opskrba tekućom vodom, koja je prethodno bila
obustavljena nije ponovo uspostavljena, tako da su Muslimani, što se tiče opskrbe vodom, zavisili
od HVO-a, pri čemu Vijeće ne zna od koga tačno.635 Nisu imali sapuna za pranje, dobili su vaške i
imali su problema s kožom.636 Zbog nedostatka vode isti civilni policajac koji je donio lijekove
odveo je deset dana kasnije nekoliko Muslimana u Borovnicu.637 Vijeće međutim, nije dobilo
nikakve informacije o hrani koju su dobivali Muslimani u Lapsunju.
628
P 09715, pod pečatom, str. 2; P 09700, pod pečatom, str. 2.
P 09715, pod pečatom, str. 2.
630
P 09715, pod pečatom, str. 3.
631
P 09701, str. 7.
632
P 09701, str. 7.
633
Nijaz Islamović, T(f), str. 6918; P 09701, str. 8.
634
Nijaz Islamović, T(f), str. 6918; P 09701, str. 8.
635
Nijaz Islamović, T(f), str. 6918; P 09701, str. 8.
636
Nijaz Islamović, T(f), str. 6918; P 09701, str. 8.
637
P 09701, str. 8.
629
Predmet br.° IT-04-74-T
63
29. maj 2013.
2201/78692 TER
Prijevod
257.
S obzirom na te dokaze i konkretno na nedostatak vode i pretrpanost, Vijeće zaključuje da
su od kraja jula do sredine avgusta 1993. Muslimani u Lapsunju bili držani u veoma teškim
uslovima.
ii. Postupanje prema Muslimanima dovedenim u Lapsunj, krađa, prisiljavanje na polni odnos i
seksualni nasrtaji
258.
Vijeće podsjeća da se u dva izvještaja HVO-a od 13. i 14. avgusta 1993., govori o “[krađi,
maltretiranju, ponižavanju, zlostavljanju, seksualnom nasilju, prisilnoj prostituciji i silovanju]” od
strane “[pripadnika Brigade “Rama”, lokalnih vojnika i pripadnika Vojne policije]” i da se to
događa, između ostalog, u Lapsunju ”.638
259.
Svjedokinja BP izjavila je da su od 2. do 12. avgusta 1993., Zoran Ćališ zvani Đoka i Mario
Dolić zvani Dole dolazili u selo Lapsunj i da su vrijeđali Muslimanke i djecu držane u Lapsunju i
prijetili im da će ih ubiti iz vatrenog oružja.639 Zoran Ćališ tražio je muslimanske djevojke, te je
vrijeđao i udario jednu ženu šakom na kojoj je imao bokser.640 Dana 10. avgusta 1993., usred noći,
svjedokinju BP su iz kuće izvela dva vojnika koje je poznavala.641 Bili su to Ljuban Baketarić zvani
Ljupče,642 star oko 20 godina, i izvjesni Marijan, star oko 23 godine, obojica stanovnici sela
Rumboci.643 Nakon što ju je Marijan prisilio, prijeteći joj smrću, da se razodjene, svjedokinja BP
kaže da su je ta dva muškarca naizmjenično “silovala” na jednom polju pored puta.644 Svjedokinja
BP je posvjedočila da joj je taj Marijan, dok ju je grubo “silovao” prijeteći joj oružjem, rekao:
“Pošto si druge vjere, ti to nikad ne bi uradila sa mnom, ali ja sam te sad na to prisilio”.645
260.
Svjedokinja BP imala je nakon tog nasrtaja krvava koljena i unutrašnje bolove.646
261.
S obzirom na dokaze, Vijeće smatra, imajući u vidu kontekst događaja koji se navode u
Optužnici i opšteprihvaćeno značenje riječi “silovanje”, da žrtve i svjedoci koriste tu riječ kako bi
opisali polni odnos uz penetraciju bez pristanka žrtve.
262.
Vijeće zaključuje da su u avgustu 1993. vojnici HVO-a i pripadnici Vojne policije krali
imovinu u vlasništvu Muslimana držanih u Lapsunju i da su ih napadali. Vijeće takođe zaključuje
638
P 04161; P 04177.
P 09715, pod pečatom, str. 3.
640
P 09715, pod pečatom, str. 4.
641
Svjedokinja BP, T(f), str. 7855, zatvorena sjednica.
642
Svjedokinja BP, T(f), str. 7856, zatvorena sjednica; P 09715, pod pečatom, str. 4.
643
Svjedokinja BP, T(f), str. 7855 i 7856, zatvorena sjednica; P 09715, pod pečatom, str. 4 i 5.
644
Svjedokinja BP, T(f), str. 7855 i 7856, zatvorena sjednica; P 09715, pod pečatom, str. 4 i 5.
645
P 09715, pod pečatom, str. 4 i 5.
646
P 09715, pod pečatom, str. 4.
639
Predmet br.° IT-04-74-T
64
29. maj 2013.
2200/78692 TER
Prijevod
da su u avgustu 1993. pripadnici HVO-a uz prijetnju oružjem barem jednu ženu prisilili na
seksualni odnos.
e)
Zatočenje u Dugama, postupanje prema Muslimanima, krađa, prisiljavanje na polni odnos i
seksualni nasrtaji
i.
263.
Uslovi zatočenja Muslimana dovedenih u Duge
Počev najkasnije od 8. avgusta 1993., žene, djeca i starije osobe, svi Muslimani porijeklom
iz Prozora i okolnih sela kao što su Lug i Skrobućani, koje su u avgustu 1993. uhapsili pripadnici
HVO-a, zadržani su u kućama u selu Duge.647 Dana 20. avgusta 1993., tamo je bilo između 700 i
800 muslimanskih žena, djece i starijih osoba.648
264.
Rudy Gerritsen, posmatrač PMEZ-a,649 koji je 20. avgusta 1993. posjetio Duge,650 izjavio je
da to nije bio pravi zatvor, ali da su se ljudi tamo osjećali kao da su u zatvoru. Nisu mogli izlaziti iz
sela jer nisu imali kuda otići.651 Vijeće osim toga primjećuje da je Rudy Gerritsen čuo od
Muslimana iz Duga da jedinice Vojne policije redovno dolaze u selo, a po mišljenju Rudyja
Gerritsena, to je bila Vojna policija jer je ona jedina patrolirala u tom sektoru.652
265.
Vijeće napominje da su pripadnici civilne policije HVO-a jednog dana u avgustu 1993.
doveli dva ljekara Muslimana, među kojima i svjedoka Nijaza Islamovića, da pregledaju
Muslimane iz Duga.653
266.
Selo Duge bilo je prenapučeno i porodice su morale dijeliti kuće.654 U prosjeku je po kući
bilo oko 30 ljudi.655 Ljudi su spavali na podu i nisu imali dovoljno hrane.656 Svjedok BT je izjavio
da je HVO, pri čemu nije rekao ko tačno, hranu donosio samo jednom u tri sedmice i da hrane nije
bilo dovoljno za sve.657 Muslimanima je voda ipak bila dostupna.658
647
P 09714, pod pečatom, str. 4; P 10030, str. 10; P 09621, str. 1.
P 09701, str. 8; P 09621, str. 1.
649
P 10030, str. 2.
650
P 10030, str. 10; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19231-19234; P 09621, p.1.
651
P 10030, str. 10; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19233.
652
P 10030, str. 10; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19246; P 09621, p.1.
653
P 09701, str. 7.
654
P 09714, pod pečatom, str. 4; P 09722, str. 4.
655
P 09621, str. 1.
656
P 09714, pod pečatom, str. 4; P 09621, str. 1.
657
P 09714, pod pečatom, str. 4; P 09621, str. 1.
658
P 09701, str. 9; P 09621, str. 1.
648
Predmet br.° IT-04-74-T
65
29. maj 2013.
2199/78692 TER
Prijevod
267.
S obzirom na te dokaze, posebno dokaze o nedostatku hrane i o prenatrpanosti, Vijeće
zaključuje da su u avgustu 1993. Muslimani u Dugama, koje je nadzirala Vojna policija, bili držani
u veoma teškim uslovima.
ii. Postupanje prema Muslimanima dovedenim u Duge, krađe, prisiljavanje na polni odnos i
seksualni nasrtaji
268.
Vijeće podsjeća da se u dva izvještaja HVO-a od 13. i 14. avgusta 1993. govori o “[krađi,
maltretiranju, ponižavanju, zlostavljanju, seksualnom nasilju, prisilnoj prostituciji i silovanju]” od
strane “[pripadnika Brigade “Rama”, lokalnih vojnika i pripadnika Vojne policije]” i da se to
događa, između ostalog, u selu Duge.659
269.
I drugi dokazi pokazuju da su vojnici HVO-a dolazili u selo i krali po kućama u kojima su
bili okupljeni Muslimani.660 Muslimani su bili jako preplašeni.661 Isti ti vojnici takođe su pod
prijetnjom oružja odvodili žene i djevojke iz sela, konkretno u Prozor, gdje su ih držali satima, te su
ih vraćali uplakane, a one su odbijale da kažu što im se desilo.662
270.
Vijeće je saslušalo više svjedoka koji su govorili o ponižavanjima koja su višekratno i
svakodnevno činili vojnici HVO-a i pripadnici vojne policije663 nad djevojkama i ženama,
Muslimankama, kao što je prisiljavanje da se pred njima uz muziku razodjenu, da ih nage poslužuju
i da se razodjenu pred vlastitim ocem.664 Isto tako, više je svjedoka reklo da su u avgustu 1993.
Muslimanke bile žrtve “silovanja” koja su počinili lokalni vojnici HVO-a i Vojna policija HVO-a,
kao i i “muškarci s drugog područja”.665 S obzirom na dokaze, Vijeće, imajući u vidu kontekst
događaja koji se navode u Optužnici i opšte prihvaćeno značenje riječi “silovanje”, smatra da žrtve i
svjedoci koriste tu riječ kako bi opisali polni odnos uz penetraciju bez pristanka žrtve.
271.
Neke su se žene noću krile u šumi kako bi izbjegle nasrtaje pripadnika HVO-a.666
272.
Vijeće zaključuje da su vojnici HVO-a i Vojna policija krali imovinu u vlasništvu
Muslimana držanih u Dugama i da su ih napadali. Vijeće takođe zaključuje da su u avgustu 1993.
vojnici HVO-a i pripadnici Vojne policije, ali isto tako i “muškarci s drugog područja” prisiljavali
659
P 04161; P 04177.
P 10030, str. 10; P 09621; P 09722, str. 4.
661
P 09714, pod pečatom, str. 4.
662
P 09714, pod pečatom, str. 4; P 09717, pod pečatom, str. 4 i 5.
663
P 09714, pod pečatom str. 4; P 04177.
664
P 09714, pod pečatom, str. 4; P 04177.
665
P 04177; P 10030, str. 10; Svjedok BR, T(f), str. 8115-8117, djelimično zatvorena sjednica; P 09621.
666
P 04177, str. 2.
660
Predmet br.° IT-04-74-T
66
29. maj 2013.
2198/78692 TER
Prijevod
Muslimanke na seksualni odnos. Vijeće naposlijetku zaključuje da su pripadnici Vojne policije i
vojnici HVO-a ponižavali i seksualno zlostavljali muslimanske djevojke i žene.
f)
Premještanje žena, djece i starijih osoba zadržanih u Podgrađu, Lapsunju i Dugama u
Kučane krajem avgusta 1993.
273.
Dana 28. avgusta 1993., vojnici HVO-a su civilnim i vojnim kamionima premjestili667
muslimansko stanovništvo, žene, djecu i starce, iz Podgrađa,668 Lapsunja669 i Duga670 u Kučane,671
selo nedaleko od linije fronta između HVO-a i ABiH.672 Vijeće posjeduje malo informacija o
jedinicama kojima su pripadali ti vojnici HVO-a. Vijeće može samo konstatovati, što će kasnije biti
objašnjeno, da je među njima bio barem jedan pripadnik “Kinder-voda” i da su tamo sigurno bili
pripadnici HVO-a iz Brigade “Rama”.
274.
Vijeće zapaža da je konkretno svjedok BT ispričao kako su vojnici HVO-a okružili selo
Duge i kako su počeli pucati u vazduh kako bi prisilili Muslimane da se ukrcaju u kamione.673
275.
Iako je bilo jako vruće, Muslimani tokom transporta u kamionima nisu imali vode, tako da
su neki jedva disali, a neki su se onesvijestili.674
276.
Muslimane su, nakon što su stigli u Kućane, prisili da idu pješke pod pratnjom vojnika
HVO-a u pravcu Čeline,675 područja pod kontrolom ABiH.676 Vojnici HVO-a su im rekli da “[idu
prema svojima]” i da se ne udaljavaju s puta zbog mina.677 Hodajući od Kučana prema Čelini, prešli
su 3 do 4 kilometra.678 Vojnici HVO-a, među kojima je bio jedan zvani Cele, pripadnik “Kindervoda”, zapucali su u njihovom pravcu, ranivši više osoba.679 Muslimani su nakon toga nastavili
667
Svjedok BR, T(f), str. 8112, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok BK, T(f), str. 5499 i 5500; P 10030, str. 11; P
04598, pod pečatom; Rudy Gerritsen, T(f), str. 19234 i 19235.
668
Peter Hauenstein, T(f), str. 7570, djelimično zatvorena sjednica; P 04307, pod pečatom, str. 2; P 09621, str. 1; P
04363, str. 2; P 09700, pod pečatom, str. 3.
669
P 09717, pod pečatom, str. 3.
670
Peter Hauenstein, T(f), str. 7569, 7570, 7624 i 7625, djelimično zatvorena sjednica; P 09714, pod pečatom, str. 5.
671
Svjedok BR, T(f), str. 8112, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok BK, T(f), str. 5499 i 5500; P 09196, pod
pečatom, str. 14; P 09731, pod pečatom, str. 3; P 09714, pod pečatom, str. 5; P 09701, str. 9; P 09731, pod pečatom, str.
3; P 10030, str. 11; P 09715, pod pečatom, str. 6; P 09717, pod pečatom, str. 3.
672
P 09715, pod pečatom, str. 6.
673
P 09714, pod pečatom, str. 5.
674
P 09714, pod pečatom, str. 5.
675
Svjedok BK, pod pečatom, T(f), str. 5500; Svjedok BR, T(f), str. 8112, djelimično zatvorena sjednica; P 09717, pod
pečatom, str. 3.
676
Svjedok BK, pod pečatom T(f), str. 5500; P 09731, pod pečatom, str. 3.
677
P 09715, pod pečatom, str. 6; P 09196, str. 14; P 09715, pod pečatom, str. 6.
678
Svjedok BK, pod pečatom T(f), str. 5500.
679
3D 00429, pod pečatom, str. 3; P 09717, pod pečatom, str. 3; Svjedok BK, T(f), str. 5499 i 5500.
Predmet br.° IT-04-74-T
67
29. maj 2013.
2197/78692 TER
Prijevod
svojim putem i otišli u Bugojno,680 Gornji Vakuf, Jablanicu681 i u Konjic,682 teritorije pod
kontrolom ABiH.683
277.
Vijeće nije u mogućnosti da tačno odredi broj Muslimana iz opštine Prozor koje je HVO
premjestio 28. avgusta 1993. Međutim, na osnovu dokaza, Vijeće je u mogućnosti da zaključi da je
premješteno najmanje 2.500 osoba.684
278.
Svjedok CC je objasnio da je za uspješno provođenje raseljavanja bilo potrebno da ih HVO
organizira i isplanira.685 S tim u vezi Vijeće napominje da je 28. avgusta 1993., dakle istog dana
kada su Muslimani preseljeni iz Prozora u pravcu Kučana, a potom prema teritorijama pod
kontrolom ABiH, Slobodan Praljak zapovjedniku Brigade “Rama” zapovjedio da od 28. do 31.
avgusta 1993. rasporedi 30 vojnika na području Kučana.686
279.
Kada je 30. avgusta 1993. otišao u Podgrađe, Rudy Gerritsen je konstatovao da su se
hrvatske porodice uselile u kuće u vlasništvu Muslimana.687
280.
Vijeće zaključuje da su vojnici HVO-a 28. avgusta 1993. premjestili žene, djecu i starije
osobe držane u Podgrađu, Lapsunju i Dugama, na teritorije pod kontrolom ABiH i da su tom
prilikom otvorili vatru i ranili neke od njih.
4. Postupanje prema posljednjim preostalim Muslimanima u opštini Prozor od kraja avgusta do
decembra 1993.
281.
Tužilaštvo u paragrafu 59 Optužnice tvrdi da su krajem avgusta 1993. i u periodu nakon
toga snage Herceg-Bosne/HVO-a nastavile da vrše progon i zlostavljanje civila, bosanskih
Muslimana, koji su ostali u opštini Prozor, podvrgavajući ih maltretiranju, seksualnom zlostavljanju
i ponižavajućim postupcima. Tužilaštvo takođe navodi da je u decembru 1993., u opštini Prozor
bilo samo oko 500 do 600 Muslimana, a da je do kraja tog mjeseca većina njih bila poslata u
zatvore ili koncentracione logore HVO-a ili upućena na teritoriju pod kontrolom ABiH, odnosno
deportovana u druge zemlje.
680
Svjedok BR, T(f), str. 8112, djelimično zatvorena sjednica.
Svjedok BS, T(f), str. 8234, zatvorena sjednica; P 09731, pod pečatom, str. 3.
682
P 09731, pod pečatom, str. 3.
683
P 09731, pod pečatom, str. 3; P 04679, str. 6.
684
P 09714, pod pečatom, str. 5; P 09196, pod pečatom, str. 14; P 09701, str. 7; P 09731, pod pečatom, str. 3; P 10030,
str. 11; P 09715, pod pečatom, str. 6; P 04679, str. 6. Vijeće napominje da je po riječima nekih svjedoka bilo između
4000 i 6000 razmještenih lica.
685
P 09731, pod pečatom, str. 3.
686
3D 02448.
687
P 10030, str. 11.
681
Predmet br.° IT-04-74-T
68
29. maj 2013.
2196/78692 TER
Prijevod
282.
Nakon što analizira kako su snage Herceg-Bosne/HVO-a postupale s preostalim
Muslimanima u opštini (a), Vijeće će ispitati sudbinu 500 do 600 Muslimana koji su još bili u
opštini u decembru 1993.
a)
283.
Postupanje prema Muslimanima u opštini Prozor od kraja avgusta do decembra 1993.
Preliminarno, Vijeće napominje da se dokazi kojima raspolaže u vezi s navodima iz
paragrafa 59 Optužnice tiču uglavnom činjenica u vezi sa selom Duge.
284.
Nakon 28. avgusta 1993. i početkom septembra 1993., jedna grupa žena, djece i starijih
osoba iz Prozora, koju je HVO iz Podgrađa 28. avgusta 1993. premjestio na područja izvan opštine
Prozor, prema teritorijama pod kontrolom ABiH, ponovno je uhapšena u opštini Prozor i nekoliko
dana kasnije vojnici HVO-a su te ljude odveli u kuće u Dugama, gdje su se trebali smjestiti.688
285.
Od septembra 1993. do maja 1994. Muslimani koje je Luka Markešić, načelnik SIS-a u
Brigadi “Rama”, opisao kao “civile”, bili su zadržani u selu Duge. Njih pedeset dvoje u Dugama je
držano od 10. novembra 1993.689
286.
Selo Duge čuvala su barem dva vojna policajca,690 no vojnici HVO-a dolazili su u selo po
svom nahođenju, uglavnom noću, i Muslimane podvrgavali psihološkom i fizičkom nasilju koje se
sastojalo od prijetnji smrću, vrijeđanja i premlaćivanja, dok su žene i maloljetne djevojke
“silovane”.691 Ti vojnici HVO-a nosili su uniformu, jedan od njih je imao plavu kosu, a
Muslimanima iz Duga rekli su da su “iz policije” HVO-a.692 Prema riječima svjedokinja BN i BO,
vjerojatno su pripadali jedinici “Kinder-vod”.693 Neki od njih su zlostavljali Muslimane, posebno
one najstarije.694 Svjedokinja BN je ispričala da je jednog starca jedan vojnik HVO-a tukao
stolicom koja mu se slomila na glavi.695
287.
Svjedokinja BN, šesnaestogodišnjakinja u vrijeme događaja, detaljno je ispričala kako ju je
plavokosi čovjek, star oko 20 godina, prisilo na veoma nasilan seksualni odnos uz vaginalnu
penetraciju pod prijetnjom oružja, koji je trajao oko dva sata u šumi nedaleko od sela Duge.696
Svjedokinja BN je takođe izjavila da su je dva ili tri dana kasnije kidnapovali Ante Šistov, Zoran
688
P 09717, pod pečatom, str. 4; P 09700, pod pečatom, str. 3.
P 06569, str. 2.
690
P 09700, pod pečatom, str. 3 i 4; P 09717, pod pečatom, str. 6.
691
Svjedok BO, T(f), str. 7783, zatvorena sjednica; P 09717, pod pečatom, str. 5-7; P 09700, pod pečatom, str. 3 i 4; P
09714, pod pečatom, str. 4.
692
P 09717, pod pečatom, str. 4.
693
Svjedok BN, T(f), str. 7132; 3D 00429, str. 1; P 09700, pod pečatom, str. 3.
694
P 09700, pod pečatom, str. 3 i 4.
695
P 09700, pod pečatom, str. 3 i 4.
689
Predmet br.° IT-04-74-T
69
29. maj 2013.
2195/78692 TER
Prijevod
Ćališ i Jure Petrović, zvani Mendžo i da su je odveli u Prozor u jedan stan nasuprot Vatrogasnom
domu.697 Zoran Ćališ ju je tada izvrijeđao i pokušao da je “siluje”, dok ga u tomu nisu ga spriječila
dva pripadnika HVO-a, odjevena u crne uniforme, koji su bili na licu mjesta.698
288.
Svjedokinja BO takođe je izjavila da su je decembru 1993. u više navrata, na različite načine
i nasilno, “silovali” izvjesni Baja i još jedan plavokosi čovjek, a nakon što je završio, taj ju je
čovjek izvrijeđao.699 Dva ili tri dana kasnije, izvjesni Mendžo i Ante prijetili su, vrijeđali i nasilno
“silovali” Svjedokinju BO.700 Nakon što ju je silovao izvjesni Ante, Svjedokinja BO ga je upitala:
"Šta smo zgriješili da nam ovo činite?" Čovjek po imenu Ante joj je odgovorio: "Niste ništa
zgriješili, vaša jedina greška je što ste balije.”701.
289.
Svjedokinja BO je isto tako izjavila da je, dok su nju “silovali” Mendžo i Ante, Zoran Ćališ
“silovao” jednu drugu ženu iz Duga.702 S obzirom te na dokaze, Vijeće, imajući u vidu kontekst
događaja koji se navode u Optužnici i opšte prihvaćeno značenje riječi “silovanje”, smatra da žrtve i
svjedoci koriste tu riječ kako bi opisali polni odnos uz penetraciju bez pristanka žrtve.
290.
Svjedokinja BN identifikovala je neke od počinilaca “silovanja” žena i maloljetnih
djevojaka iz Duga: Juru Petrovića zvanog Mendžo, Zorana Ćališa, Antu Šistova i jednog
plavokosog mladića, od oko 20 godina.703 Svjedokinja BN je izjavila da su joj čuvari iz Duga rekli
da su počinioci tih seksualnih nasrtaja pripadali “Kinder-vodu”.704
291.
Prema riječima Ivana Bandića, zaposlenog u Upravi SIS-a od jula 1992. do jeseni 1994.,705
lica odgovorna za “silovanja” i ponižavanja Muslimana u selu Duge krivično su gonjena nakon što
ih je Vojna policija identifikovala u junu 1994.706 Doista, Vijeće upućuje na bilješku koju je
potpisao zapovjednik Dragan Konta, pripadnik 2. satnije 1. bojne Vojne policije HVO-a, od 20.
juna 1994., kojom je on zapovjedio da se privedu Zoran Ćališ707 i Jure Petrović zvani Menđo, kao i
osobe po imenu Ante i Davor iz Kovačevog Polja, bivši pripadnici “brigadne policije”, zbog
696
P 09700, pod pečatom, str. 4 i 5.
P 09700, pod pečatom, str. 5; P 09717, pod pečatom, str. 4 i 5.
698
P 09700, pod pečatom, str. 5. U službenoj bilješci Uprave Vojne policije HR HB od 20. januara 1994. stoji da je
potrebno privesti Zorana Ćališa i Juru Petrovića zbog silovanja (3D 00422, pod pečatom).
699
P 09717, pod pečatom, str. 5 i 6.
700
P 09717, pod pečatom, str. 5 i 6.
701
P 09717, pod pečatom, str. 6.
702
P 09717, pod pečatom, str. 6.
703
P 09700, pod pečatom, str. 4 i 5.
704
Svjedok BN, T(f), str. 7132, zatvorena sjednica.
705
Ivan Bandić, T(f), str. 37992-37995.
706
Ivan Bandić, T(f), str. 38214 i 38215.
707
3D 00422, str. 1.
697
Predmet br.° IT-04-74-T
70
29. maj 2013.
2194/78692 TER
Prijevod
“silovanja” muslimanskih žena.708 Vijeće konstatuje da su te osobe, osim čovjeka po imenu Davor,
vjerovatno počinioci prisilnih polnih odnosa koje su identifikovali svjedoci koje je Vijeće saslušalo.
Vijeće, međutim, ne zna jesu li te osobe doista uhapšene i jesu li ih organi HVO-a doista krivično
gonili.
292.
Vijeće zaključuje da su od kraja avgusta 1993. do decembra 1993. žene, djeca i starije
osobe, Muslimani, bili držani u selu Duge, gdje su ih zlostavljali pripadnici HVO-a koji su pripadali
“Kinder-vodu”. Takođe, pripadnici HVO-a, konkretno iz “Kinder-voda”, prisiljavali su
muslimanske žene i maloljetne djevojke na polne odnose.
b) Premještanje Muslimana iz opštine Prozor u zatočeničke centre van opštine i zatim na druge
teritorije
293.
Dana 10. novembra 1993., više od 600 Muslimana još je bilo u opštini Prozor, a među njima
300 “civila” koje je HVO držao na različitim lokacijama opštine Prozor, između ostalog u selu
Duge. Tamo je bilo i 306 osoba kvalifikovanih kao “vojni obveznici”, od kojih je njih 209 bilo
zatvoreno u “zatvoru u MUP-u”, a 23 u “zatvoru kod brigadne policije”.709
294.
Dana 10. novembra, Luka Markešić, načelnik SIS-a u Brigadi “Rama”, je u jednom
izvještaju upućenom zapovjedniku ZP Tomislavgrad710 između ostalog predložio da se veći broj
“vojnih obveznika [Muslimana]” odvede iz Prozora u “voj[ni] zatvor Herceg-Bosne”.711
295.
Vijeće konstatuje da je četiri dana nakon prijedloga Luke Markešića, odnosno 14. novembra
1993., po zapovijedi “generala Tole” zbog nedostatka prostora 105 zatočenika Muslimana
odvedeno iz Prozora u Zatvor u Gabeli.712
296.
Dana 15. decembra 1993., “[svi] ratni zarobljenici”, ukupno 140 zatočenika u Prozoru,
prebačeni su na Heliodrom, u pratnji 3. bojne Vojne policije.713 Zatočenici su prebačeni po
zapovijedi Radoslava Lavrića, vršioca dužnosti načelnika Vojne policije, čime je izvršena zapovijed
Marijana Biškića, pomoćnika ministra obrane, koji je pak svoju zapovijed izdao na osnovu odluke
predsjednika HR HB o raspuštanju zatočeničkih centara714.
708
3D 00422, str. 1.
P 09731, pod pečatom, str. 3; P 06569, p.1.
710
Prethodno “OZ Sjeverozapadna Hercegovina”.
711
P 06569, str. 2.
712
P 06662; P 06658; P 06661, str. 5.
713
P 07174, str. 1; P 07212.
714
P 07174, str. 1; P 07212.
709
Predmet br.° IT-04-74-T
71
29. maj 2013.
2193/78692 TER
Prijevod
297.
Vijeće konstatuje da su 15. decembra 1993. Hasib Zečić, pripadnik ABiH,715 i Ragib
Mulahusić doista odvedeni zajedno s drugim zatočenicima iz "VZ Rama" na Heliodrom.716
298.
Vijeće takođe ima u vidu pismene izjave Ragiba Mulahusića, prema kojima su krajem ljeta
1993. Ragib Mulahusić i drugi zatočenici prebačeni na Heliodrom.717 Vijeće konstatuje, na osnovu
jednog dokumentarnog dokaza, da je Ragib Mulahusić doista prebačen na Heliodrom 15. decembra
1993., a ne krajem ljeta, kao što je on sam rekao.718 Vijeću, međutim, nije poznato u kojem
zatočeničkom centru u Prozoru je Ragib Mulahusić bio zatočen.
299.
Vijeće zaključuje da su 14. novembra 1993. i 15. decembra 1993. muškarci Muslimani,
zatočeni u Prozoru, prebačeni u Zatvor u Gabeli i na Heliodrom. Vijeće ne raspolaže dokazima o
iseljavanju Muslimana iz Prozora prema drugim teritorijama tokom decembra 1993.
Dio 2: Opština Gornji Vakuf
300.
Ovaj dio Presude odnosi se na zločine koje su od 24. oktobra 1992. do oko 22. januara 1993.
navodno počinile snage HZ HB u opštini Gornji Vakuf, konkretno u Gornjem Vakufu, Duši,
Hrasnici, Trnovači, Ždrimcima i Uzričju, kao i na neke zločine za koje se tereti,719 počinjene takođe
nekoliko sedmica nakon tog perioda.720
301.
U paragrafima 63 do 71 Optužnice, tužilaštvo navodi da su snage HZ HB/HVO-a oko 25.
oktobra 1992. preuzele kontrolu nad više fabrika i nad zgradom MUP-a u gradu Gornjem Vakufu,
te da su počev od 18. januara 1993., napadale stambene dijelove Gornjeg Vakufa u kojima su živjeli
bosanski Muslimani, te sela Dušu, Hrasnicu, Uzričje i Ždrimce. Nakon tih napada, koji su
prouzrokovali smrt određenog broja Muslimana civila, i uništenje znatnog dijela njihove imovine,
snage HZ HB/HVO-a su pljačkale i palile kuće i imovinu u vlasništvu Muslimana u tim selima.
Nadalje, snage HZ HB/HVO-a su uhapsile više Muslimana civila, u tim selima, odvojile muškarce
od žena, djece i starijih osoba, odveli muškarce u zatočeničke centre i zatočili žene, djecu i starce u
715
P 09989, str. 4.
P 07174, pod brojem 94 u verziji na b/h/s-u, str. 1; P 09989, str. 5; P 09925, str. 5. Vijeće primjećuje razliku između
izjave iz 1994. i one iz 2001. u odnosu na mjesto zatočenja u Prozoru i pridaje veću težinu izjavi iz 1994. koja je
vremenski bliža činjenicama zato što je vjerodostojnija, budući da u izjavi iz 2001. svjedok kaže da je bio zatočen u
Srednjoj školi koja, međutim, 15. decembra 1993. više nije služila kao mjesto zatočenja.
717
P 09699, str. 3.
718
P 07174; P 07212. Vijeće smatra da, suprotno onome što je izjavio, Ragib Mulahusić nije mogao biti prebačen iz
Srednje škole koja je bila zatvorena krajem ljeta 1993., kao što je to Vijeće već konstatovalo. V. “Dolazak, premještanje
i puštanje na slobodu zatočenika iz Srednje škole u Prozoru” u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom
Prozor.
719
Zatvaranje i protivpravno zatočenje civila, nehumana djela i nečovječno i okrutno postupanje (uključujući uslove
zatočenja) kao i progone i pljačke, par. 68, 70 i 71 Optužnice.
720
U par. 68 Optužnica pominje se period od oko 1 mjeseca nakon 18. januara 1993.; par. 70 pominje "približno dvije
sedmice" nakon 18. januara 1993. i par. 71 "nekoliko sedmica".
716
Predmet br.° IT-04-74-T
72
29. maj 2013.
2192/78692 TER
Prijevod
kuće u selu. Tokom zatočenja u tim selima i u selu Trnovača, civili su živjeli u “nehumanim”
uslovima i bili su podvrgavani nasilju i zlostavljanju.
302.
Tužilaštvo na osnovu ovih navoda optužene tereti za progone (tačka 1), ubistvo (tačka 2),
hotimično lišavanje života (tačka 3), nehumana djela (prisilno premještanje) (tačka 8), protivpravno
premještanje civila (tačka 9), zatvaranje (tačka 10), protivpravno zatočenje civila (tačka 11),
nehumana djela (uslovi zatočenja) (tačka 12), nečovječno postupanje (uslovi zatočenja) (tačka 13),
okrutno postupanje (uslovi zatočenja) (tačka 14), nehumana djela (tačka 15), nečovječno postupanje
(tačka 16), okrutno postupanje (tačka 17), uništavanje imovine širokih razmjera koje nije opravdano
vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno (tačka 19), bezobzirno razaranje gradova i
naselja, ili pustošenje koje nije opravdano vojnom nuždom (tačka 20), uništavanje ili hotimično
nanošenje štete ustanovama namijenjenim religiji ili obrazovanju (tačka 21), oduzimanje imovine
koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno (tačka 22) i
pljačkanje javne i privatne imovine (tačka 23).
303.
Kako bi donijelo odluku o činjenicama koje se navode u Optužnici, Vijeće je analiziralo
sveukupne dokaze. Vijeće je proučilo viva voce iskaze i iskaze na temelju pravila 92ter Pravilnika, i
to svjedoka BY, BM, BV, BW, BX, NO, 1D-AA, Raya Lanea, Zdravka Batinića, Fahrudina Agića,
Zdenka Andabaka, Andrewa Williamsa, Philipa Watkinsa, Ilije Kožulja, Zrinka Tokića, Muamera
Trkića, Zijada Kurbegovića, Boa Pellnasa, Jacqueline Carter, Christophera Beesea, Marite
Vihervuori, Senade Basić, Safeta Idrizovića, Slobodana Praljka i Milivoja Petkovića. Vijeće je
takođe uzelo u obzir pismene izjave svjedoka BV, Kemala Šljive, Nedžada Čauševića, Derviše
Plivčić, Senada Zahirovića i Ðulke Ibrahima Brice, te zapisnike iskaza Alistaira Rulea i Nicholasa
Shorta, prihvaćene na osnovu pravila 92bis Pravilnika. Konačno, Vijeće je ispitalo dokazne
predmete uvrštene u spis posredstvom tih svjedoka ili putem pismene procedure.
304.
Vijeće će se prvo osvrnuti na geografski položaj i strukturu stanovništva opštine Gornji
Vakuf (I), zatim na političku, administrativnu i vojnu strukturu opštine kako bi upozorilo na
kontekst u kojem su se dogodili kriminalni događaji koje navodi tužilaštvo (II). Vijeće će se potom
baviti porastom napetosti između ABiH i HVO-a, uglavnom od septembra 1992. do 16. januara
1993. (III) i analizirati tok napada od 18. januara 1993. na opštinu Gornji Vakuf i zločine za koje se
navodi da su počinjeni tokom tih napada (IV). Vijeće će potom analizirati pokušaje prekida vatre da
bi se okončao sukob u opštini (V) i navode o kriminalnim događajima nakon napada od 18. januara
1993. u različitim selima opštine Gornji Vakuf (VI). Konačno, Vijeće će proučiti navode o
kriminalnim događajima u fabrici namještaja u Trnovači, za koju tužilaštvo tvrdi da je služila kao
zatočenički centar (VII).
Predmet br.° IT-04-74-T
73
29. maj 2013.
2191/78692 TER
Prijevod
I. Geografski položaj i struktura stanovništva opštine Gornji Vakuf
305.
Opština Gornji Vakuf nalazi se između opština Prozor i Konjic na jugu, opštine Bugojno na
sjeverozapadu i opštine Novi Travnik na sjeveroistoku.721 Opština Gornji Vakuf sastoji se od grada
Gornjeg Vakufa, glavnog mjesta u opštini722 i od dvadesetak manjih mjesta, među kojima su sela
Duša,723 Hrasnica,724 Uzričje,725 Trnovača726 i Ždrimci727.
306.
Prilikom popisa stanovništva 1991. godine, opština Gornji Vakuf imala je blizu 25.000
stanovnika,728 od kojih su oko 56% bili Muslimani, 42,5% Hrvati.729
II. Politička, administrativna i vojna struktura opštine Gornji Vakuf
307.
Vijeće će, kako bi opisalo političke institucije i vojne organe koji su imali ulogu u
događajima u periodu na koji se odnosi Optužnica, najprije prikazati političku i administrativnu
strukturu opštine Gornji Vakuf (A), a zatim njenu vojnu strukturu (B).
A. Politička i administrativna struktura
308.
Vijeće je saslušalo samo jednog svjedoka viva voce, Zdravka Batinića,730 koji je svjedočio o
političkoj i administrativnoj strukturi opštine Gornji Vakuf u vrijeme događaja. Iako Vijeće
721
P 09276, str. 17; P 10108, str. 2.
U popisu stanovništva 1991., grad Gornji Vakuf imao je oko 5.000 stanovnika. V. P 09276, str. 17; Odluka od 14.
marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno broj 140 (Prvostepena presuda Kordić, par. 561). Iako Vijeće nema dokaze
o tome kako su bili raspoređeni Hrvati i Muslimani u gradu, Vijeće ipak zapaža da su živjeli zajedno u mješovitim
dijelovima grada; v. u vezi s tim, 3D 02637, str. 20.
723
Selo Duša nalazi se na 1-2 km jugozapadno od Gornjeg Vakufa: v. u vezi s tim P 10110, str. 2; P 09276, str. 17.
Stanovništvo je bilo većinski muslimansko, v., P 10110, str. 2; Svjedok BY, T(f), str. 9054 i 9055, djelimično zatvorena
sjednica.
724
Selo Hrasnica nalazi se na oko 5 km sjeverozapadno od Gornjeg Vakufa (v. P 09276, str. 17), bilo je većinski
muslimansko selo (v. P 09724, pod pečatom, str. 2; P 10106, str. 2). Međutim, u selima i zaseocima oko tog sela živjeli
su Hrvati (v. P 09724, pod pečatom, str. 2; P 10106, str. 2).
725
Selo Uzričje nalazi se na 1 do 2 km jugozapadno od grada Gornjeg Vakufa (v. u vezi s tim, Zijada Kurbegović, T(f),
str. 8952 i 8988; P 09276, str. 17). Vijeće je saslušalo samo jednog svjedoka o raspodjeli muslimanskog i hrvatskog
stanovništva u Uzričju, koji je rekao da je u Uzričju živjelo većinsko muslimansko stanovništvo (v. Zijada Kurbegović,
T(f), str. 8949 i 9008).
726
Selo Trnovača nalazi se na oko 3 km zapadno od Gornjeg Vakufa, na putu za Bugojno (v. P 09276, str. 17). Vijeće
nije upoznato s dokazima u vezi s etničkim sastavom stanovništva.
727
Selo Ždrimci nalazi se na oko 3-4 km istočno od grada Gornjeg Vakufa (v. P 09276, str. 17; P 09201, str. 18).
Stanovništvo sela Ždrimci bilo je većinski hrvatsko (v. u vezi s tim, Muamer Trkić, T(f), str. 9156; P 09201, str. 18; P
09797, par. 7), a muslimanski i hrvatski stanovnici tog sela živjeli su u odvojenim dijelovima sela (v., Muamer Trkić,
T(f), str. 9156 i 9157; P 09797, par. 7).
728
Grad Gornji Vakuf, koji se nalazi u centru opštine, imao je, na popisu stanovništva iz 1991. oko 5000 stanovnika, v.
u vezi s tim, P 09276, str. 17 i Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 140 (Prvostepena presuda
Kordić, par. 561).
729
Zdravko Batinić, T(f), str. 34467; P 05502, pod pečatom, str. 1; 3D 01024, str. 13; P 09276, str. 25; Odluka od 14.
marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 140 (Prvostepena presuda Kordić, par. 561); P 10108, str. 2; Alistair
Rule, P 09803, predmet Kordić & Čerkez, T(f), str. 5383, 5448 i 5449.
730
Zdravko Batinić je, počev od januara 1993., obnašao različite političke funkcije u HVO-u i u HDZ-BiH.
722
Predmet br.° IT-04-74-T
74
29. maj 2013.
2190/78692 TER
Prijevod
primjećuje da iskaz Zdravka Batinića, zbog njegove bliskosti s optuženima, po određenim pitanjima
nije izgledao vjerodostojan, konkretno po pitanju uloge HVO-a u kriminalnim događajima u
januaru 1993. u opštini Gornji Vakuf za koje se optuženi terete, on je ipak na relevantan način
prikazao strukturu opštine s obzirom na svoje iskustvo u političkim organima u Gornjem Vakufu
1992. i 1993. godine.
309.
Vijeće primjećuje da su prije i poslije izbora 18. novembra 1990.731 pa sve do 7. aprila
1992.732 Skupština opštine i Izvršno vijeće Skupštine opštine bili glavni politički i administrativni
organi opštine Gornji Vakuf.
310.
Skupština opštine Gornji Vakuf je odlukom od 7. aprila 1992., formirala Krizni štab opštine
Gornji Vakuf kako bi se organizovala odbrana opštine;733 na Krizni štab su prebačene sva
ovlaštenja i nadležnosti, pri čemu Skupština opštine nije prestajala postojati.734 Prema riječima
Zdravka Batinića,735 u Kriznom štabu je bilo osam Muslimana i sedam Hrvata.736 Muhamed Palalić
bio je predsjednik Skupštine opštine.737 Od 7. aprila 1992. do juna 1992. on je takođe bio
predsjednik Kriznog štaba.738
311.
Dana 22. juna 1992., nakon proglašenja ratnog stanja u BiH, Muhamed Palalić formirao je
Predsjedništvo Skupštine opštine koje se takođe zvalo “Ratno predsjedništvo” Gornjeg Vakufa.
Radilo se o novom organu koji je oformljen kako bi preuzeo ulogu Savjeta za narodnu odbranu.
Vijeće nije u mogućnosti da opiše ulogu tog Savjeta jer nema dovoljno dokaza s tim u vezi.739
Ratno predsjedništvo opštine Gornji Vakuf sastojalo se od članova Kriznog štaba opštine Gornji
Vakuf i komandanata oružanih snaga TO i HVO-a, a njime je predsjedavao predsjednik Skupštine
opštine.740
731
Zdravko Batinić, T(f), str. 34283-34285.
Zdravko Batinić, T(f), str. 34283-34286.
733
1D 03104.
734
Zdravko Batinić, T(f), str. 34285, 34286 i 34360.
735
Predsjednik Izvršnog vijeća skupštine opštine Gornji Vakuf između 1. januara 1992. i 11. januara 1993.
736
Zdravko Batinić, T(f), str. 34285 i 34286.
737
Zdravko Batinić, T(f), str. 34360.
738
Zdravko Batinić, T(f), str. 34359 i 34360; v. odluke koje je potpisao Muhamed Palalić između aprila i maja 1992., u
svojstvu predsjednika Kriznog štaba Gornjeg Vakufa: 1D 03106, 1D 03104.
739
1D 01692; Zdravko Batinić, T(f), str. 34286, 34289, 34467 i 34468.
740
1D 01692.
732
Predmet br.° IT-04-74-T
75
29. maj 2013.
2189/78692 TER
Prijevod
312.
Muhamed Palalić je tako 22. juna 1992. postao predsjednik Predsjedništva opštine Gornji
Vakuf i na toj je funkciji ostao do 16. novembra 1992., kada ga je na tom mjestu zamijenio Abdulah
Garača.741
313.
Od oktobra 1992. do kraja jula 1993., Ivan Šarić742 je bio predsjednik opštinskog HVO-a u
Gornjem Vakufu.743 Prema riječima Zdravka Batinića,744 Ivana Šarića je za predsjednika HVO-a
opštine Gornji Vakuf imenovao Mate Boban.745
B. Vojna struktura
314.
Kako bi donijelo zaključke o položajima, ljudstvu i linijama komandovanja u vrijeme
događaja, Vijeće će analizirati oružane snage prisutne u opštini Gornji Vakuf u 1992. i 1993.
godine. Iako primjećuje da je HV bio vojno prisutan u opštini Gornji Vakuf već u junu 1992.,746 i
naročito u januaru 1993.,747 a pripadnici HOS-a u decembru 1992.748 i januaru 1993.749 Vijeće ipak
konstatuje da su se oružane snage na tom području uglavnom sastojale od TO/ABiH (1) i HVOa (2).
1. TO i ABiH
315.
Fahrudin Agić750 je rekao da su, uopšteno govoreći, brigade preuzele funkcije TO već od
septembra 1992.751 Dana 17. oktobra 1992.,752 u Gornjem Vakufu je formirana 317. brdska brigada
741
Zdravko Batinić, T(f), str. 34359-34360 i 34390-34391; v. odluke koje je potpisao Muhamed Palalić između 22. juna
1992. i 6. novembra 1992., u svojstvu predsjednika Predsjedništva skupštine opštine Gornju Vakuf, 1D 01692; 1D
01787, v. odluke koje je potpisao Abdulah Gara~a u aprilu 1993., u svojstvu predsjednika Predsjedništva opštine Gornji
Vakuf, 1D 01698; 1D 01699. Iz dokaza proizlazi da je Muhamed Palalić dao ostavku već 8. jula 1992., koju je Izvršni
odbor SDA prihvatio 13. jula 1992., međutim postupak izbora novog predsjednika Skupštine opštine je potrajao neko
vrijeme. Zbog toga je Muhamed Palalić, od 8. jula do 22. oktobra 1992. ostao na toj funkciji. U dokumentu 1D 01682,
pismu predsjednika SDA Gornji Vakuf upućenom HDZ-u BiH Gornjeg Vakufa, navodi se da nema prepreka za
imenovanje Abdulaha Gara~e na mjesto predsjednika Skupštine opštine Gornji Vakuf i traži da se ubrza postupak
imenovanja; 1D 01682.
742
Ivan Šarić bio je predsjednik HDZ-BiH opštine Gornji Vakuf i član Predsjedništva opštine Gornji Vakuf. 2D 01262,
str. 5; Zdravko Batinić, T(f), str. 34390-34392 i 34483; 1D 01787; 1D 00947, str. 4; 1D 00208/1D00947; 1D 00207; 1D
01809.
743
1D 00947, str. 1; 2D 01211; 2D 01511; 1D 01809; 1D 01787; 1D 00208/1D00947; 1D 00207.
744
Predsjednik Izvršnog odbora skupštine opštine Gornji Vakuf od 1. januara 1992. do 11. januara 1993.
745
Zdravko Batinić, T(f), str. 34482 i 34483.
746
Fahrudin Agić, T(f), str. 9227-9229; P 10108, str. 2.
747
P 01299, str. 4; P 09702, str. 15 i 16; P 01188, pod pečatom.
748
Alistair Rule, P 09803, predmet Kordići Čerkez, T(f), str. 5392.
749
Zrinko Tokić, T(f), str. 45351, 45352, 45499 i 45500. Vijeće podsjeća da je u dijelu ove Presude posvećenom
oružanim snagama već ustanovilo da su već od 23. avgusta 1992. pripadnici HOS-a sklopili sporazum s HVO-om, da su
pripadnici HOS-a prešli u redove HVO-a i da su zajedno izvodili vojne operacije tokom kojih su nekadašnji pripadnici
HOS-a i dalje nosili crnu uniformu s oznakama HOS-a. Zbog toga, kada su svjedoci upotrebljavali termin "pripadnici
HOS-a", Vijeće smatra da se radi o bivšim pripadnicima HOS-a koji su prešli u HVO. V. "Sastav oružanih snaga HVOa" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s vojnom strukturom HZ(R) HB.
750
Zapovjednik TO.
751
Fahrudin Agić, T(f), str. 9240.
Predmet br.° IT-04-74-T
76
29. maj 2013.
2188/78692 TER
Prijevod
pod zapovjedništvom 3. korpusa ABiH.753 Brojila je od 2.500 ljudi, a u svom sastavu je imala tri
brdska bataljona, jednu protivtenkovsku jedinicu, jednu minobacačku četu, jednu logističku četu i
jednu četu Vojne policije.754
316.
Vijeće je takođe prihvatilo dokaz koji upućuje na prisustvo barem još jedne jedinice ABiH
na teritoriji opštine Gornji Vakuf, odnosno jedne brigade iz Jajca, stacionirane u Gornjem Vakufu
od jeseni 1992. do kraja januara 1993.755
2. HVO
317.
Brigada “Ante Starčević” pokrivala je teritoriju Gornjeg Vakufa756 i držala je više linija
fronta protiv VRS-a, uglavnom liniju fronta Gornjeg Vakufa i jedan dio fronta na teritoriji opštine
Bugojno.757
318.
Od septembra 1992. do maja 1994., Zrinko Tokić bio je zapovjednik Brigade HVO-a “Ante
Starčević” u Gornjem Vakufu.758
319.
Brigada “Ante Starčević” imala je tri bojne,759 a u njenom ljudstvu bilo je regruta
mobilizovanih na teritoriji Gornjeg Vakufa760 i hrvatskih oficira koji su napustili TO Gornjeg
Vakufa.761
320.
Dana 24. oktobra 1992., po zapovijedi Željka Šiljega, sve oružane snage HVO-a opštine
Gornji Vakuf stavljene pod zapovjedništvo Brigade “Ante Starčević”.762
321.
Zrinko Tokić je u svom izvještaju Glavnom stožeru HVO-a od 22. januara 1993. takođe
potvrdio da su sve jedinice HVO-a u Gornjem Vakufu pod njegovim zapovjedništvom.763
322.
Što se tiče jedinica Vojne policije HVO-a prisutnih u Gornjem Vakufu, Vijeće konstatuje da
je 3. satnija 2. bojne Vojne policije već u septembru 1992. zauzela kontrolna mjesta u Bistrici,
752
Fahrudin Agić, T(f), str. 9242.
Fahrudin Agić, T(f), str. 9233 i 9240-9242.
754
Fahrudin Agić, T(f), str. 9241 i T(e), str. 9242.
755
Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f), str. 22648-22652.
756
Zrinko Tokić, T(f), str. 45340 i 45341.
757
Zrinko Tokić, T(f), str. 45340-45342; IC 01057.
758
IC 01056; Fahrudin Agić, T(f), str. 9232.
759
Fahrudin Agić, T(f), str. 9231.
760
Zrinko Tokić, T(f), str. 45340 i 45341.
761
Fahrudin Agić, T(f), str. 9231.
762
P 00645, str. 1; 3D 02131, str. 4; IC 01056.
763
3D 00478.
753
Predmet br.° IT-04-74-T
77
29. maj 2013.
2187/78692 TER
Prijevod
Karamustafiću, Vrbanji i Resniku.764 Vijeće takođe napominje da su, prema jednom izvještaju od 5.
januara 1993. koji je Valentin Ćorić poslao Bruni Stojiću, 1. djelatna bojna Vojne policije765 i druge
jedinice 2. bojne Vojne policije HVO-a poslate kao pojačanje u Gornji Vakuf.766 Vijeće primjećuje
da su te jedinice od 11. do 22. januara 1993. učestvovale, u borbenim zadacima u gradu Gornjem
Vakufu, u selima Uzričje i Karamustafić i na brdima oko Gornjeg Vakufa u pravcu Bugojna.767
323.
U Gornjem Vakufu su bile prisutne i druge jedinice HVO-a, na primjer Brigada
“Frankopani” u junu 1992. i u januaru 1993., jedinica “Garavi” u aprilu i julu 1992. i u januaru
1993.,768 kao i 5. bojna HVO-a “Zvonko Krajina” krajem 1992.769
324.
U januaru i februaru 1993., u Gronjem je Vakufu takođe bila prisutna Pukovnija "Bruno
Bušić",770 kao i Brigada “Rama”iz Prozora, pripadnici Brigade “Tomislav” iz Livna, jedan odred od
dvadesetak pripadnika HOS-a i PPN "Ludvig Pavlović".771
325.
U avgustu 1993., HVO je imao oko 20 jedinica, ne računajući jedinice Vojne policije,
odnosno ukupno 4.224 ljudi koji su bili raspoređeni na liniji fronta Rama - Uskoplje.772
III. Porast napetosti između HVO-a i ABiH u opštini Gornji Vakuf:
septembar 1992. – 16. januar 1993.
326.
Napetost između HVO-a i ABiH u opštini Gornji Vakuf postepeno je rasla počev od
septembra 1992.773 i to uglavnom zbog (A) uspostave kontrole nad opštinom Gornji Vakuf od
strane HVO-a i ABiH i zbog izolovanih sukoba te dvije grupacije tokom druge polovine 1992.;
(B) jačanja položaja HVO-a krajem 1992. i početkom 1993., (C) incidenta s “hrvatskom zastavom”
764
P 00970, str. 6.
1. djelatna bojna policije preimenovana je u 1. lakojurišnu bojnu krajem januara 1993., v. "Prva reorganizacija
Uprave i jedinica Vojne policije: oktobar 1992. – jul 1993" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s vojnom
strukturom HZ(R) HB. V. takođe P 01350, str. 1; P 01635, str. 1.
766
P 01053; P 01635, str. 1 i P 03090, str. 6.
767
Andrew Williams, T(f), str. 8499, 8500, 8502 i 8507; P 01635, str. 1; P 03090, str. 6 i 7.
768
P 10108, str. 2; Vijeće primjećuje da je prema riječima Zrinka Tokića, jedinica “Garavi” bila iz Bugojna i da je bila
dio Brigade HVO-a “Eugen Kvaternik”, Zrinko Tokić T(f), str. 45507 i 45508; P 01653, str. 1; P 10107, str. 3; P 10106,
str. 6.
769
Fahrudin Agić, T(f), str. 9227 i 9229, gdje je zapovjednik brigade “Frankopani” identifikovan kao "Zulu"; v. P
10108, str. 2, gdje se govori o jedinici "Zulu" u Gornjem Vakufu; P 00965, str. 2 i 3; P 11123.
770
Pukovnija “Bruno Bušić” imala je u svom sastavu "Alpha force", čijih je 30 vojnika bilo aktivno u Gornjem Vakufu
u januaru i februaru 1993.: Andrew Williams, T(f), str. 8493-8498; P 01663, str. 2 i 3; P 01094.
771
Andrew Williams, T(f), str. 8451-8455, 8493 i 8494; P 01094, str. 4 i 5; P 01663, str. 2 i 3; 4D 00042, str. 2; 3D
02212. Što se tiče odreda HOS-a, v. Svjedok Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f), str. 22660 i 22661 i
"Sastav oružanih snaga HVO-a" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s vojnom strukturom HZ(R) HB.
772
P 04235, str. 1; Marijan Bi{kić, T(f), str. 15208.
773
Vijeće, međutim, zapaža da su sukobi između HVO-a i TO počeli već u junu 1992. (naročito 20. juna 1992.), te u
julu 1992. u gradu Gornjem Vakufu i u selu Hrasnica. V. u vezi s tim, Fahrudin Agić, T(f), str. 9227, 9242 i 9246;
Zdravko Batinić, T(f), str. 34376-34385; P 01653.
765
Predmet br.° IT-04-74-T
78
29. maj 2013.
2186/78692 TER
Prijevod
od 6. januara 1993. (D) sukoba između HVO-a i ABiH oko 11. januara 1993. i konačno (E) zbog
dva naređenja za stavljanje oružanih snaga ABiH pod kontrolu HVO-a od 14. i 16. januara 1993.
A. Uspostavljanje kontrole nad opštinom i sukobi između HVO-a i ABiH tokom druge
polovine 1992.
327.
Dokazi potvrđuju da je u septembru i oktobru 1992. opština Gornji Vakuf bila pod
kontrolom kako HVO-a, tako i ABiH.774
328.
Međutim, takva zajednička kontrola HVO-a i ABiH nije spriječila izbijanje sukoba između
dviju vojnih snaga u opštini, konkretno u gradu Gornjem Vakufu, 24. i 25. oktobra 1992.775
Međutim, ti sukobi ipak su donekle ostajali pod kontrolom prvenstveno zbog više potpisanih
primirja između HVO-a i ABiH.776
329.
U jednom izvještaju Zrinka Tokića od 26. oktobra 1992. objašnjava se da je zbog borbi do
kojih je došlo 24. oktobra 1992. grad Gornji Vakuf podijeljen na dva dijela, da gornji dio grada u
pravcu Prozora kontroliše ABiH, a drugi dio HVO.777
330.
Iako se situacija u opštini Gornji Vakuf stabilizovala od 27. oktobra 1992,778 nove napetosti
između HVO-a i ABiH izbile su sredinom novembra 1992., kao što je to potvrdio Ray Lane, koji je
konkretno izjavio da je u novembru 1992. posmatrao granatiranje jednog dijela Gornjeg Vakufa s
grebena Makljena.779
774
Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić i Čerkez, T(f), str. 5448; Zrinko Tokić, T(f), str. 45353; 4D 01667. Nadalje,
po riječima Ivana Sarića, tokom sastanka predsjedništva HVO-a 17. oktobra 1992., u opštini Gornji Vakuf, Hrvati su se
ujedinili u HZ HB, a i Muslimani su se ujedinili u oktobru 1992., 2D 01262, str. 5.
775
P 00536, str. 4; P 00643; P 00644; P 01653; Zdravko Batinić, T(f), str. 34433 i 34434. Nadalje, po jednom izvještaju
zapovjednika 2. bojne Vojne policije, Zdenka Andabaka, u dijelu koji govori o događajima u Gornjem Vakufu od 19.
do 29. oktobra 1992., dana 19. oktobra 1992., Glavni stožer Gornjeg Vakufa zapovjedio je Vojnoj policiji punu borbenu
gotovost; dana 23. oktobra 1992., sve jedinice HVO-a u Gornjem Vakufu dobile su zapovijed za punu borbenu
gotovost, P 00536, str. 4.
776
3D 02131, str. 2; P 00644; P 00536, str. 4; 3D 00480.
777
3D 00480.
778
Dana 27. oktobra, ponovno je uspostavljen zajednički kontrolni punkt u Karamustafiću, prestale su blokade puteva u
svim selima osim u Dobrošinu, a 29. oktobra 1992., situacija na području Gornjeg Vakufa se stabilizirala, P 00536, str.
4 i 5.
779
Ray Lane, T(f), str. 23670-23672, 23674 i 23905-23908; IC 00693; Zijada Kurbegović, T(f), str. 8950-8952.
Predmet br.° IT-04-74-T
79
29. maj 2013.
2185/78692 TER
Prijevod
B. Ojačavanje položaja HVO-a krajem 1992. - početkom 1993.
331.
Krajem godine 1992. i početkom 1993., aktivnosti HVO-a su se pojačale na području
Gornjeg Vakufa.780 Ojačani su sistemi veza i komunikacija HVO-a,781 a kontrolni punkt HVO-a na
Makljenu ojačan je jednim tenkom T-55.782
C. Incident s hrvatskom zastavom 6. januara 1993.
332.
Napetosti između HVO-a i ABiH takođe su došle do izražaja nakon incidenta u vezi s
isticanjem hrvatske zastave 6. januara 1993. Doista, Vijeće je saslušalo Zrinka Tokića783 koji je
objasnio da su tokom 1990. i 1991. u Gornjem Vakufu, u određenim prilikama, na primjer na Božić
u slučaju Hrvata, isticane i vezivane hrvatska i muslimanska zastava i da to nije pravilo
probleme.784 Međutim, dana 24. juna 1992., Predsjedništvo skupštine opštine Gornji Vakuf je
zabranilo isticanje zastava u opštini, osim na vjerskim objektima i na kasarnama,785 i to kako bi se
smirila opšta situacija u opštini Gornji Vakuf nakon sukoba od 20. juna 1992.786 Međutim, unatoč
toj zabrani, Hrvati su istaknuli zastave hrvatskog naroda u BiH prilikom proslave Božića.787 Ti
događaji su izazvali više incidenata između 24. i 29. decembra 1992.788
333.
Po jednom dopisu Ivana Šarića, 4. januara 1993. vojnici "muslimanskih snaga" reagovali su
tako što su uklonili desetine hrvatskih zastava u opštini Gornji Vakuf.789
334.
Dok je zabrana još uvijek bila na snazi, 6. januara 1993., HVO je, zajedno s pripadnicima
HOS-a koji su, prema riječima Zrinka Totića, bili pridodati 113. bojni HVO-a iz Tomislavgrada,790
stavio pod svoju kontrolu jednu muslimansku školu u Gornjem Vakufu.791 Hrvatska zastava je
nakon toga istaknuta na toj školi,792 i to u prisustvu jedne ekipe novinara hrvatske televizije koji su
780
Farhudin Agić, T(f), str. 9254-9255; Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić & Čerkez, T(f), str. 5390-5392, 54555461.
781
Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić & Čerkez, T(f), str. 5394 i 5395.
782
P 01177, str. 4; Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić & Čerkez, T(f), str. 5401-5403; P 01089.
783
Zapovjednik brigade “Ante Starčević” HVO-a u Gornjem Vakufu od septembra 1992 do maja 1994.
784
Zrinko Tokić, T(f), str. 45499 i 45500.
785
1D 01786.
786
Zdravko Batinić, T(f), str. 34383. Doista, napetost je rasla između HVO-a i TO, te je došlo do sukoba u junu,
naročito 20. juna 1992., Fahrudin Agić, T(f), str. 9227, 9242 i 9246; Zdravko Batinić, T(f), str. 34376-34385; P 01653.
787
Te su zastave trebale, po tradiciji, ostati istaknute do 6. januara 1993, blagdana Tri kralja: Zdravko Batinić, T(f), str.
34381-34383, 34394, 34395 i 34521-34523; 1D 00207.
788
Zrinko Tokić, T(f), str. 45500-45502; P 01653.
789
1D 00207.
790
Zrinko Tokić, T(f), str. 45351, 45352, 45499 i 45500, 45506.
791
Andrew Williams T(f), str. 8446, 8447, 8591 i 8592.
792
Andrew Williams T(f), str. 8446, 8447, 8591 i 8592; Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić & Čerkez, T(f), str.
5396; P 01068, str. 1; P 01107, str. 1.
Predmet br.° IT-04-74-T
80
29. maj 2013.
2184/78692 TER
Prijevod
došli iz Splita da snime taj događaj.793 Jedan vojnik ABiH-a pokušao je ukloniti zastavu, međutim u
tome ga je spriječio vojnik HVO-a zapucavši prema njemu.794
335.
Nakon incidenta od 6. januara 1993., napetost je rasla,795 i ABiH je postavila kontrolne
punktove u Gornjem Vakufu.796 Vijeće, međutim, napominje da su neke kontrolne punktove u
gradu i dalje zajednički kontrolisali HVO i ABiH.797
D. Sukobi HVO-a i ABiH oko 11. i 12. januara 1993.
336.
Dana 11. i 12. januara 1993., nastupile su otvorene borbe između HVO-a i ABiH u opštini
Gornji Vakuf,798 konkretno u gradu Gornjem Vakufu799 i u selima Duša,800 Uzričje,801 Ždrimci802 i
Hrasnica.803 Nakon toga, 12. i 13. januara 1993., organizovano je više sastanaka i potpisano je više
sporazuma o prekidu vatre između HVO-a i ABiH.804 Sukobi su se, međutim, idućih dana nastavili
u čitavoj opštini,805 a u njima su učestvovale i srpske snage. Doista, više je svjedoka pominjalo da
su srpske snage oko 12. i 13. januara 1993. granatirale selo Uzričje806 i grad Gornji Vakuf.807
337.
Od 14. do 16. januara 1993., nastavili su se sukobi između Muslimana i bosanskih Hrvata na
području Gornjeg Vakufa,808 dok su HVO i ABiH i dalje održavali sastanke kako bi smirili situaciju
na terenu.809
793
Andrew Williams T(f), str. 8446-8447.
Andrew Williams, T(f), str. 8446 i 8447; P 01068, str. 1; Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić & Čerkez, T(f), str.
5396; Philip Watkins, T(f), str. 18754-18756; P 05502, pod pečatom. Vijeće primjećuje da u izvještaju PMEZ-a stoji da
se incident dogodio 8. januara 1993.; međutim, Vijeće je uvjereno, na osnovu drugih dokaza, da se taj incident dogodio
6. januara 1993.
795
P 01064; Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić & Čerkez, T(f), str. 5396, 5397, 5440; P 01082, str. 5; P 01236, str.
1.
796
Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić & Čerkez, T(f), str. 5396 i 5397.
797
P 01082, str. 5.
798
Milivoj Piković, T(f), str. 49427 i 49728; Zdravko Batinić, T(f), str. 34414; 4D 00042, str. 1 i 2; P 01112, str. 1; P
09400, str. 15; 3D 02356; Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f), str. 22642; Jacqueline Carter, T(f), str. 3342,
3400 i 3406.
799
Fahrudin Agić, T(f), str. 9267, 9268, 9270, i 9308; P 01102, str. 1-3; P 01107, str. 2 i 3.
800
P 10109, str. 1.
801
P 09711, str. 3.
802
P 09201, str. 18 i 19.
803
P 10107, str. 2; P 10106, str. 2; P 09724, pod pečatom, str. 3; Svjedok BV, T(f), str. 8752.
804
P 01236, str. 2 i 3; 3D 00525; 4D 00348; Milivoj Piković, T(f), str. 50835 i 50836; 3D 00513; Nicholas Short, P
09804, predmet Blaškić, T(f), str. 22642; 3D 03065, str. 1; Slobodan Praljak, T(f), str. 40690 i 40691.
805
P 01236, str. 3; 3D 00525; 3D 00513; P 01126; 3D 01462; 3D 02361; 3D 02637, str. 20.
806
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8958.
807
Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić i Čerkez, T(f), str. 5398, 5400, 5401, 5422 i 5424; Zrinko Tokić, T(f), str.
45403 i 45404; Zdravko Batinić, T(f), str. 34414 i 34442; P 01112, str. 1; 2D 00219; 3D 00464.
808
P 01177, str. 4; P 01163, str. 3; P 01131; 3D 01094, str. 2.
809
4D 00348, str. 2; P 01131, str. 3; Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f), str. 22642; Alistair Rule, P 09803,
predmet Kordić i Čerkez, T(f), str. 5406, 5407 i 5481.
794
Predmet br.° IT-04-74-T
81
29. maj 2013.
2183/78692 TER
Prijevod
E. Naređenja za stavljanje oružanih snaga ABiH pod komandu HVO-a od 14. i 16. januara
1992.
338.
Dana 14. januara 1993., tokom sastanka između predstavnika HVO-a − među kojima su bili
Željko Šiljeg, zapovjednik OZ Sjeverozapadna Hercegovina, i Miro Andrić, pukovnik Glavnog
stožera HVO-a,810 kojeg je poslao Bruno Stojić 12. januara 1993. radi smirivanja stanja u opštini
Gornji Vakuf811 − i predstavnika ABiH − među kojima je bio Džemal Merdan, zapovjednik 3.
korpusa812 − uz prisustvo predstavnika međunarodne zajednice,813 Miro Andrić je zatražio da se sve
snage ABiH stave pod kontrolu snaga HVO-a.814
339.
Tokom jednog sastanka od 16. januara 1993. između predstavnika HVO-a i ABiH815 Miro
Andrić je predstavnicima ABiH prenio opšte naređenje o potčinjavanju koje je 15. januara 1993.
izdao Milivoj Petković,816 te je ponovo zatražio da se sve snage ABiH stave pod kontrolu snaga
HVO-a.817
340.
Tužilaštvo je u vezi s tim istaklo ulogu Slobodana Praljka, koji je došao iz Zagreba kako bi
se uveče 15. januara 1993. pridružio zapovjedništvu snaga HVO-a u Gornjem Vakufu, kao i
odlučnost s kojom je 16. januara 1993. preko svojih zapovjednika nametnuo "ultimatum",
upozoravajući predstavnike ABiH u Gornjem Vakufu da "će biti pregaženi ukoliko ne […] budu
810
Fahrudin Agić, T(f), str. 9285-9288; Svjedok DV, T(f), str. 23037; Slobodan Praljak, T(f), str. 40689 i 40690.
4D 00348, str. 1.
812
Fahrudin Agić, T(f), str. 9285-9288.
813
Konkretno, iz BRITBAT-a: Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić i Čerkez, T(f), str. 5406, 5407 i 5481.
814
Prema riječima Fahrudina Agića, pukovnik Andrić pokazao je dokumente vlade Herceg-Bosne “s potpisom”
Jadranka Prlića. Ti su dokumenti stigli paket vezom, pa zato na njima nije potpis Jadranka Prlića nego samo njegovo
ime: Fahrudin Agić, T(f), str. 9297 i 9285-9288; Alistair Rule P 09803, predmet Kordić i Čerkez, T(f), str. 5408 i 5409.
815
Željko Šiljeg, Miro Andrić i Ivica Lučić za HVO, i barem Džemal Merdan za ABiH: P 01236, str. 3, 4 i 5; P 01163,
str. 3-4.
816
Podsjetimo, načelnik glavnog stožera HVO-a general Milivoj Petković, uputio je 15. januara 1993., zapovjednom
lancu oružanih snaga HVO-a u tri od četiri OZ HVO-a zapovijed kojom se sve postrojbe ABiH prisutne u provincijama
3, 8 i 10, koje su proglašene hrvatskim po Vance-Owenovom planu, stavljaju pod zapovjedništvo HVO-a, i to temeljem
odluke i zapovijedi Jadranka Prlića i Brune Stojića: v. "Događaji koji su uslijedili nakon Vance-Owenovog plana i
pokušaji provođenja načela plana na terenu (januar 1993. – avgust 1993.)" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s
događajima nakon formiranja Herceg-Bosne; P 01139; i referenca na zapovjednika Mostara u P 01163, str. 3 i 4.
817
P 01163, str. 3 i 4; P 01299, str. 3 i 4; P 01207; Andrew Williams, T(f), str. 8485-8487, 8655; P 01162; P 01185, str.
4; P 01236, str. 4 i 5; 3D 01228, str. 1 i 2; Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f), str. 22642 i 22653: Vijeće
zapaža da je Nicholas Short pomenuo Zrinka Tokića umjesto Mire Andrića kao autora jedne od dvije zapovijedi o za
potčinjavanje u Gornjem Vakufu. Vijeće smatra da ta informacija ima ograničenu dokaznu vrijednost jer je svjedočenje
dobiveno putem pismenog zahtjeva na osnovu pravila 92bis Pravilnika, nije potkrijepljeno i kontradiktorno je u odnosu
na više svjedočenja i dokumentarnih dokaza koji zapovijedi HVO-a za potčinjavanje pripisuju Miri Andriću, i to 14. i
16.januara 1993.
811
Predmet br.° IT-04-74-T
82
29. maj 2013.
2182/78692 TER
Prijevod
prihvaćali odluke […] HZ HB".818 Praljkova odbrana je u svojoj završnoj riječi precizirala da je
Slobodan Praljak tokom svog svjedočenja pobijao te navode, i da tako nešto nije rekao.819
341.
Dana 16. i 17. januara 1993., ABiH je odbacila naređenja Mire Andrića o subordinaciji.820
342.
Istovremeno su i HVO i ABiH nastavili utvrđivati svoje položaje oko grada Gornjeg Vakufa
i pripremati se za borbe. HVO je tako postupao prema novoj zapovijedi Milivoja Petkovića od
15. januara 1993., a ABiH je slijedila naređenja Arifa Pašalića i Envera Hadžihasanovića od 16. i
17. januara 1993.821
IV. Napadi od 18. januara 1993. u opštini Gornji Vakuf
343.
Tužilaštvo u svom Završnom podnesku navodi da su 18. januara 1993., po isteku
“ultimatuma” HVO-a da se najkasnije do 17. januara 1993. snage ABiH stave pod komandu snaga
HVO-a, “hrvatske snage/snage HVO-a” napale opštinu Gornji Vakuf.822 Tužilaštvo tvrdi da su
oružane snage HVO-a između 18. i 21. januara 1993., stavile pod svoju kontrolu Ždrimce,
Hrasnicu, Dušu, Uzričje, Relej-Kuk, Strmicu, Ždrince i Palače, i da su imale potpunu kontrolu nad
teritorijom na kojoj se nalaze ta sela.823 Tužilaštvo nadalje tvrdi da su "događaji do kojih je došlo u
Prozoru u oktobru 1992. i u Gornjem Vakufu u januaru 1993. bili usko povezani s činjenicom da je
ta regija bila važna i za HVO i za ABiH budući da je to bio glavni pravac za prijevoz vojne, civilne
i humanitarne opreme između hrvatske obale i Hercegovine u srednju Bosnu i iz srednje Bosne." 824
344.
Vijeće je prihvatilo velik broj dokaza koji se odnose na napade 18. januara 1993. na opštinu
Gornji Vakuf825 i saslušalo više svjedoka koji su potvrdili da su snage HVO-a napale grad Gornji
818
Završni podnesak tužilaštva, par. 220, 672 i 718, gdje se poziva na P 01162; Slobodan Praljak T(e), str. 41600-41601
i 44090.
819
Završna riječ Praljkove odbrane, T(f), str. 52483-52484, gdje se citira Slobodan Praljak T(e), str. 43 698.
820
P 01236; Alistair Rule, P 09803, predmet Kordić i Čerkez, T(f), str. 5409; P 01163, str. 3 i 4; P 01299, str. 4; P
01182, str. 2; P 01207; Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f), str. 22642 i 22653; P 01174, str. 2 i 3; Andrew
Williams, T(f), str. 8659; P 01194; P 01160.
821
P 01135, str. 2: zapovijed Milivoja Petkovića od 15. januara 1993. je opšti nalog za "bojnu spremnost", upućen
jedinicama HVO-a, no koji se odnosi prvenstveno na opštinu Gornji Vakuf: "₣...ğ pripremiti snage 500 do 600 ljudi dio
pokretnog topništva i 2-3 tenka za intervenciju ka Vakufu i Prozoru”, P 01299, str. 4; 3D 02081; 3D 01094, str. 1 i 2;
2D 00206; 3D 01228, str. 1 i 2.
822
Završni podnesak tužilaštva, par. 335.
823
Završni podnesak tužilaštva, par. 335.
824
Završni podnesak tužilaštva, par. 566.
825
S tim u vezi, Vijeće podsjeća da se ovdje ne govori o dokazima u vezi s razlozima za napad. Premda se izbijanje
neprijateljstava između HVO-a i ABiH moglo predvidjeti s obzirom na rast napetosti tokom prethodnih mjeseci i zbog
ojačavanja položaja oružanih snaga HVO-a i ABiH do sredine januara 1993., Vijeće podsjeća da u međunarodnom
humanitarnom pravu razlog za napad nije sam po sebi relevantan i da se ne može uzeti u obzir pri kvalifikaciji krivičnih
djela. Vijeće će, kada to bude potrebno, analizirati razloge za ove napade u kontekstu UZP-a.
Predmet br.° IT-04-74-T
83
29. maj 2013.
2181/78692 TER
Prijevod
Vakuf i sela Dušu, Uzričje, Ždrimce i Hrasnicu.826 Vijeće je s tim u vezi uzelo u obzir iskaze žrtava
koje su svjedočile pred Vijećem, na primjer iskaze svjedoka BW, svjedoka BY i Kemala Šljive za
selo Duša,827 Senade Basić, Zijade Kurbegović i Derviše Plivčića za selo Uzričje,828 Nedžada
Čauševića, Ðulke Brice i Muamera Trkića za selo Ždrimci,829 te svjedoka BV, svjedoka BX i
Senada Zahirovića za selo Hrasnicu.830
345.
Vijeće napominje da su sukobi između HVO-a i ABiH, koji su izbili oko 18. januara 1993.,
trajali više dana,831 da su se proširili na grad Gornji Vakuf (A), kao i na više sela u opštini.(B)832
A. Napad na grad Gornji Vakuf i zločini koji su, prema navodima, posljedica tog napada
346.
U paragrafu 66 Optužnice, tužilaštvo navodi da su snage HVO-a uz pomoć teške artiljerije
napale stambene dijelove Gornjeg Vakufa u kojima su živjeli bosanski Muslimani i da je u tom
napadu poginulo više civila, bosanskih Muslimana, kao i da je uništen ili oštećen znatan dio njihove
imovine.
347.
Vijeće konstatuje da je napad počeo u zoru 18. januara 1993.833 Snage HVO-a su taj napad
izvele iz grada Prozora i sa prijevoja na Makljenu,834 a došle su iz Tomislavgrada, Livna i iz drugih
gradova u Hercegovini.835 U sastavu tih snaga bilo je 430 pripadnika Vojne policije836 i više od
3.000 vojnika HVO-a.837 Međutim, Vijeće ne raspolaže konkretnim dokazima o jedinicama HVO-a
koje su učestvovale u napadu na grad Gornji Vakuf 18. januara 1993.
826
Raymond Lane, T(f), str. 23954; P 01226; P 01214; Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f), str. 22642; P
01206, str. 1 i 2.
827
P 10108, str. 3; P 10109, str. 1.; P 10110, str. 2.
828
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8961-8969; P 09169, pod pečatom, str. 15.
829
P 09201, str. 18 i 19; P 09797, par. 7, 9 i 10; P 10577, str. 1; Muamer Trkić, T(f), str. 9158-9160.
830
P 09724, pod pečatom, str. 3; Svjedok BV, T(f), str. 8755-8757, zatvorena sjednica; P 10106, str. 3.
831
Prema riječima Nicholasa Shorta, napad je trajao šest ili sedam dana, Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić,
T(f), str. 22642; Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f), str. 22664; P 01209; 3D 00496; Fahrudin Agić, T(f),
str. 9460; P 01285, str. 2; 3D 03205, pod pečatom, str. 3; Svjedok 1D-AA, T(f),str. 29286, zatvorena sjednica; IC
01060; 3D 02530, str. 2; 3D 02353.
832
Raymond Lane, T(f),str. 23677; P 01214; P 01193, str. 2; Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f),str. 22642;
P 01198; P 01185, str. 4.
833
Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f), str. 22642 i T(e), str. 24239; P 01183; P 01226, str. 1.
834
Raymond Lane, T(f), str. 23953; P 01214.
835
Raymond Lane, T(f), str. 23954; P 01214.
836
Od tih 430 pripadnika Vojne policije HVO-a, 154 pripadnika došlo je iz 1. bojne, 243 iz 2. bojne i 32 iz 3. bojne. P
03090, str. 7.
837
Andrew Williams, T(f), str. 8512; Vijeće je saslušalo i prihvatilo dokaze koji svjedoče o prisustvu jedne interventne
jedinice pod zapovjedništvom Mladena Naletilića, jedne bojne Vojne policije pod zapovjedništvom Mije Jurića, jednog
specijalnog voda pod zapovjedništvom Jure Šmita, pripadnika 2. brigade, među kojima je bio Mićo Lasić, v. 4D 00348,
str. 3; pripadnika 1. lakojurišne bojne Vojne policije HVO-a, v. P 03090, str. 6; Brigade “Ante Starčević”, v. P 09201,
str. 19; 2. bojne Vojne policije i njezinog zapovjednika Zdenka Andabaka, koji su bili u to vrijeme pod
zapovjedništvom zapovjednika Brigade “Ante Starčević”, v. Zdenko Andabak, T(f), str. 50967, 50980 i 50981; v.
takođe 3D 00478.
Predmet br.° IT-04-74-T
84
29. maj 2013.
2180/78692 TER
Prijevod
348.
Praljkova odbrana u svom Završnom podnesku tvrdi da HVO nije napao Gornji Vakuf
teškom artiljerijom.838 Vijeće, međutim, konstatuje da dokazi pokazuju da je HVO u napadu na
grad Gornji Vakuf koristio tenkove, artiljeriju, rakete i pokretne protivavionske topove.839 Raymond
Lane rekao je da je ABiH iz Gornjeg Vakufa otvarala vatru iz lakog naoružanja, a da je HVO
otvarao vatru na Gornji Vakuf iz artiljerijskog naoružanja.840
349.
Zrinko Tokić je pak posvjedočio da neka artiljerijska oruđa na planini Makljen nisu imala
dovoljan domet da bi se njima gađao grad Gornji Vakuf,841 no on ni u kom slučaju nije negirao
činjenicu da je HVO napao grad Gornji Vakuf teškom artiljerijom.
350.
Međutim, s obzirom da gore navedene informacije, iako se uvjerilo da je HVO napao grad
Gornji Vakuf artiljerijom, Vijeće smatra da nema dovoljno dokaza na osnovu kojih bi utvrdilo da li
je HVO koristio vrstu artiljerijskog oružja koja spada u kategoriju teške artiljerije.
351.
Vijeće je zatim ispitalo dokaze koji su direktno relevantni za grad Gornji Vakuf, te za
navode o krivičnim djelima za koje se navodi da su posljedica tog napada. S tim u vezi, Vijeće
primjećuje da su samo tri svjedoka842 kratko pominjala razaranja u gradu Gornjem Vakufu i da
samo mali broj dokumenata konkretno ukazuje na kriminalne događaje u gradu Gornjem Vakufu za
koje tužilaštvo tereti.
352.
Prema tome, u svjetlu tih dokaza Vijeće konstatuje da je nakon napada HVO-a 18. januara
1993., grad Gornji Vakuf gorio843 i da je muslimanski dio Gornjeg Vakufa bio mjestimično teško
razoren.844 Tokom posjeta Gornjem Vakufu 18. i 25. januara 1993., Ray Lane845 je konstatovao da
je na kuće i u blizini glavnog štaba UNPROFOR-a pao velik broj granata846 i da je gradu nanesena
velika šteta: na stambenim objektima u privatnom vlasništvu bilo je tragova artiljerijskih granata,
krovovi su bili oštećeni i zidovi uništeni.847
838
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 239, gdje se poziva na Zrinka Tokića.
Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f), str. 22642; Raymond Lane, T(f), str. 23955; P 01226.
840
Raymond Lane, T(f), str. 23680.
841
Zrinko Tokić, T(f), str. 45395 i 45396.
842
Raymond Lane, Jacqueline Carter i Fahrudin Agić.
843
P 01209, str. 1.
844
P 01250, str. 3.
845
Predstavnik PMEZ-a u Hercegovini od septembra 1992. do 22. marta 1993.
846
Raymond Lane, T(f), str. 23680 i 23681.
847
Raymond Lane, T(f), str. 23712 i 23713.
839
Predmet br.° IT-04-74-T
85
29. maj 2013.
2179/78692 TER
Prijevod
353.
Međutim, Vijeće je prihvatilo dokaze koji potvrđuju da su upravo stambeni objekti u gradu
Gornjem Vakufu848 uništeni, ne samo zbog granatiranja od strane HVO-a, već i zbog borbi unutar
grada između HVO-a i ABiH, te zbog granatiranja od strane VRS-a.849
354.
S obzirom na sveukupne dokaze, Vijeće zaključuje da je HVO, barem djelimično,
odgovoran za štetu i razaranja u gradu Gornjem Vakufu.
355.
Vijeće pak ne posjeduje nijedan dokaz u vezi s pogibijom Muslimana, stanovnika Gornjeg
Vakufa, tokom napada HVO-a 18. januara 1993.
B. Napad na više sela u opštini Gornji Vakuf i zločini koji su, prema navodima, posljedica
tog napada
356.
U paragrafu 66 Optužnice, tužilaštvo navodi da je uslijed napada 18. januara 1993. i
artiljerijske vatre HVO-a u selima Duša, Hrasnica, Uzričje i Ždrimci poginulo više civila
Muslimana i da je uništen ili oštećen znatan dio njihove imovine.
357.
Vijeće napominje da su napadi na sela Dušu (1), Hrasnicu (2), Uzričje (3) i Ždrimce (4),
koja se nalaze u blizini Gornjeg Vakufa, takođe započeli ujutro 18. januara 1993.850 i da su sva ta
sela napadnuta granatama, teškim mitraljezima i artiljerijom.851
1. Napad na selo Duša
358.
Dokazi uvršteni u spis ukazuju na to da je HVO selo Dušu napao i granatirao 18. januara
1993. ujutro iz pravca Mačkovca.852 Napad su vodili vojnici HVO-a i HV-a,853 među kojima je bilo
10 ili 15 vojnika u crnim uniformama bez oznaka, s crnim povezom oko glave.854 S tim u vezi,
Kemal Šljivo prisjetio se da su vojnici u crnim uniformama jednog od svojih zvali Daidža855 i da im
je to vjerovatno bio zapovjednik jer im je on naređivao.856 Drugi vojnici su nosili maskirne
848
Jacqueline Carter, T(f), str. 3361; P 01299, str. 4.
Raymond Lane, T(f), str. 23893 i 23894; 3D 01094, str. 2.
850
P 10108, str. 3; P 10109, str. 1.; P 10110, str. 2; P 03090, str. 6; P 09797, par. 7, 9 i 10; Muamer Trkić, T(f), str. 9158
i 9159; P 09201, str. 19; 4D 00348, str. 2.
851
P 01209, str. 2; P 01198; P 09201, str. 19; 3D 03065, str. 3.
852
P 01213; Svjedok BY, T(f), str. 9064 i 9077, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok BW, T(f), str. 8769-8771,
zatvorena sjednica; Andrew Williams, T(f), str. 8538-8542; P 10108, str. 3.; P 10109, str. 1.
853
P 10108, str. 4; P 10109, str. 2.; P 10110, str. 2; Svjedok BY, T(f), str. 9064, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok
BW, T(f), str. 8772, 8779, 8781, zatvorena sjednica. Vijeće nema pojedinosti o broju vojnika koji su učestvovali u tom
napadu. Doista, jedino iskaz Kemala Šljive pominje pedesetak muškaraca u trenutku kada vojnici HVO-a ulaze u selo,
što nije dovoljno Vijeću da zaključi da je cijeli napad takođe izvelo pedesetak vojnika.
854
P 10108, str. 4.
855
Vijeće zapaža da je prema riječima Safera Idrizovića, "Daidža" je bio nadimak jednog hrvatskog generala HV-a,
Mate Šarlije, v. Safet Idrizović, T(f), str. 9602, 9607, 9611.
856
P 10108, str. 4.
849
Predmet br.° IT-04-74-T
86
29. maj 2013.
2178/78692 TER
Prijevod
uniforme, a na ramenima su im bile našivene oznake.857 Neki su imali okrugle bedževe sa dva
slova, “H” i “V”, a drugi oznake s ukrštenim mačem i puškom ispod kojih je pisalo “HVO”.858 Oko
15 vojnika imalo je oznake na kojima je pisalo ime “Ante Starčević”, a njih 15 oznake s imenom
"Bruno Bušić".859
359.
Po riječima Praljkove odbrane, tokom borbi u selu Duša HVO je napao položaje ABiH u
selu zato što je tamo, u podzemnom skloništu blizu velike kuće, bila jedna jaka jedinica ABiH od
25 ljudi, koja je pucala na vojnike HVO-a.860 Tokom tog napada, jedna granata HVO-a pogodila je
veliku kuću pored podzemnog skloništa u kojem su bili vojnici ABiH, kojom prilikom su poginuli
neki civili. Po Praljkovoj odbrani, bio je to karakterističan primjer kolateralne štete svojstvene za
situaciju u kojoj se borbe odvijaju u naseljenoj zoni, u situaciji opšteg haosa.861
360.
Praljkova odbrana konkretno tvrdi da su “stanovnici sela organizirali stalnu oružanu obranu
862
sela",
što je jedinicama HVO-a omogućilo da legitimno napad usmjere na one za koje su mogli
opravdano misliti da su se pridružili borcima ili da su direktno učestvovali u neprijateljstvima.863
Praljkova odbrana dovodi u pitanje svjedočenje Fahrudina Agića koji je negirao tvrdnju da su
vojnici ABiH imali položaje u Duši.864 Praljkova odbrana tvrdi da “ (a) svjedok nije imao prilike da
direktno vidi borbe u Duši, b) da je on samo iznio svoje mišljenje o događajima u Duši i da se
prema tome radi o iskazu iz druge ruke, i c) da dokumenti direktno pobijaju njegovo
svjedočenje."865
361.
Vijeće doista primjećuje da je Fahrudin Agić negirao da su vojnici ABiH bili prisutni u
Duši866 i da Kemal Šljivo, koji je branio selo Dušu, isto tako nije nikada pomenuo prisustvo
ABiH.867
362.
Vijeće je, međutim, saslušalo i prihvatilo više svjedočenja koja su potvrdila da su 18.
januara 1993. žene, starije osobe i djeca, Muslimani iz Duša, pobjegli u podrum kuće Envera Šljive
857
P 10108, str. 4.
P 10108, str. 4.
859
P 10108, str. 4.
860
P 3D00527, par. 245.
861
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 245.
862
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 246.
863
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 246.
864
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 247 gdje se poziva na Fahrudina Agića, T(f), str. 9322-23.
865
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 247 gdje se poziva na 3D 00527 i P 01213.
866
Fahrudin Agić, T(f), str. 9322 i 9323.
867
P 10108, str. 3; P 10109.
858
Predmet br.° IT-04-74-T
87
29. maj 2013.
2177/78692 TER
Prijevod
kako bi se sklonili od napada HVO-a,868 dok su se muškarci, od kojih je više njih pripadalo ABiH i
TO, pripremali za odbranu sela,869 tako što su zauzeli položaje u šumi kraj Duše.870
363.
Uostalom, u više dokumenata HVO-a se takođe pominje prisustvo manjeg broja vojnika
ABiH u selu Duša sredinom januara 1993..871
364.
S obzirom na te kontradiktorne dokaze o eventualnom prisustvu pripadnika ABiH u selu
Duša tokom napada, Vijeće smatra de je potrebno zaključiti u korist optuženih i konstatovati da su
u selu Duša sredinom januara 1993. bili prisutni pripadnici ABiH-a. Međutim, budući da dokazi
potvrđuju da muškarci Muslimani u selu nisu bili pripadnici ABiH-a, Vijeće će koristiti izraz
“branioci sela” kad bude govorilo o naoružanim muškarcima Muslimanima u Duši.
365.
Prema riječima Kemala Šljive, 18. januara 1993., oko 14:00 sati, dok su branioci sela Duša
pokušavali pomoći ranjenicima, ženama, djeci i starijim osobama, otprilike pedeset vojnika,
pripadnika HVO-a i HV-a, opkolilo je selo prisilivši sve stanovnike, među kojima je bilo
naoružanih muškaraca, na predaju.872 Kemal Šljivo je napomenuo da tada nije uhapšen zapovjednik
grupe ljudi koji su branili selo, Enver Šljivo.873 HVO je nakon jednog ili dva dana borbi stavio selo
Dušu pod svoju kontrolu.874
366.
Tužilaštvo navodi da je tokom napada na selo ubijeno više civila Muslimana. U vezi s tim
Vijeće podsjeća na to da je HVO ispalio iz Mačkovca, po riječima svjedoka BY,875 više granata na
selo Dušu i da je jedna granata pogodila kuću Envera Šljive876 usmrtivši sedam osoba,877 u podrumu
Envera Šljive.878 To su bili Mirsada Behlo (jedanaestogodišnje dijete),879 Muamer Zulum
(dvanaestogodišnje dijete),880 Mirsad Behlo (trogodišnje dijete),881 Sabaha Belho (žena stara 31
868
Svjedok BW, T(f), str. 8769-8771, zatvorena sjednica; P 10108, str. 3; P 10109, str. 1; Svjedok BY, T(f), str. 9057.
Svjedok BW, T(f), str. 8769, zatvorena sjednica; Svjedok BY, T(f), str. 9066, djelimično zatvorena sjednica.
870
P 10109, str. 1 i 2.; P 10108, str. 3.
871
3D 00527; P 01213.
872
P 10108, str. 4; P 10109, str. 2; P 10110, str. 2.
873
P 10108, str. 4 i 5.
874
P 01209, str. 1; P 01198; 3D 03065, str. 3; P 01220, str. 4; 4D 00348, str. 3; P 10108, str. 4.; P 10109, str. 2.; P
10110, str. 2.
875
Svjedok BY, T(f), str. 9077; IC 00068, pod pečatom; IC 00069, pod pečatom.
876
Andrew Williams, T(f), str. 8540-8542; Svjedok BY, T(f), str. 9064, 9071, 9074 i 9076; IC 00070, pod pečatom; P
10110, str. 2.
877
Svjedok BW, T(f), str. 8773 i 8780, zatvorena sjednica; P 10108, str. 4; P 10109, str. 1.; P 10110, str. 2; P 01213, str.
1; Fahrudin Agić, T(f),str. 9322-9323; P 01351, str. 3, gdje su popisana imena osoba poginulih uslijed granatiranja
Duše.
878
Svjedok BW, T(f), str. 8769, zatvorena sjednica.
879
P 09151.
880
P 09152.
881
P 09153.
869
Predmet br.° IT-04-74-T
88
29. maj 2013.
2176/78692 TER
Prijevod
godinu),882 Rasiha Belho (žena stara 20 godina),883 Fatka Gudić (žena stara 44 godine)884 i Salih
Čeho (muškarac star 65 godina) koji je, iako je preživio napad, preminuo od zadobivenih ozljeda.885
367.
Konačno, Vijeće zapaža na osnovu sveukupnih dokaza da je selo Duša muslimansko selo
koje je najviše uništeno uslijed napada HVO-a i da je tom prilikom znatan dio imovine u vlasništvu
Muslimana u selu oštećen.886 Vijeće se može pozvati konkretno i na izvještaj pukovnika Željka
Šiljega, zapovjednika OZ Sjeverozapadna Hercegovina HVO-a, od 29. januara 1993., u kojem se
pominje 18 uništenih kuća u Duši, od kojih dvije od posljedica granatiranja.887
368.
S obzirom na sveukupne dokaze koje je Vijeće ispitalo, Vijeće je u mogućnosti da zaključi
da je tokom napada na selo život izgubilo više stanovnika koji nisu učestvovali u borbama i da su
uništene muslimanske kuće.
2. Napad na selo Hrasnica
369.
Dana 18. januara 1993., nakon što su granatirali selo nekoliko dana, 200 do 300 dobro
naoružanih vojnika HVO-a,888 odjevenih ili u maskirne ili u crne uniforme, lica obojanih u crno,
ušlo je u Srednju Hrasnicu i u Donju Hrasnicu pozivajući seljane na predaju.889 Neki od tih vojnika
pripadali su jedinici “Garavi”.890 Svjedok BX je rekao da je granatiranje prestalo kada su vojnici
HVO-a ušli u Hrasnicu, ali da su vojnici HVO-a nastavili pucati iz lakog naoružanja.891 HVO je
stavio selo Hrasnicu pod svoju kontrolu nakon jednog ili dva dana borbi.892
370.
Kada je počeo napad, Senad Zahirović i jedna grupa muškaraca Muslimana, njih između
deset i trideset, zavisno od iskaza, od kojih su neki bili pripadnici TO, organizovali su se da brane
svoje domove u donjem dijelu Hrasnice (Donja Hrasnica).893 Svjedok BX i drugi seljani iz Hrasnice
pobjegli su u podrume kuća.894 Neki seljani iz Srednje Hrasnice uspjeli su pobjeći u Gornju
882
P 09154.
P 09155.
884
P 09163.
885
P 10108, str. 4; P 10109, str. 1; P 10110, str. 2; P 08543; Svjedok BY, T(f), str. 9073 i 9137, djelimično zatvorena
sjednica.
886
Jacqueline Carter, T(f), str. 3363-3364,3366 i 3369; P 01600; P 01351, str. 3.
887
P 01351, str. 3. Takvo stanje potvrdila je Jacqueline Carter, T(f), str. 3381-3382.
888
Svjedok BX, T(f), str. 8849-8850. Svjedok BX je vidio da vojnici na rukavu uniforme imaju oznake HVO-a.
889
Svjedok BX, T(f), str. 8878; P 09710, pod pečatom, str. 3; P 09724, pod pečatom, str. 3.
890
P 10107, str. 3; P 10106, str. 6.
891
Svjedok BX, T(f), str. 8876.
892
P 01209, str. 1; P 01198; 3D 03065, str. 3; P 01220, str. 4; 4D 00348, str. 3; P 10108, str. 4.; P 10109, str. 2.; P
10110, str. 2.
893
P 10106, str. 4; P 10107, str. 3; 3D 00467, pod pečatom, str. 2; Svjedok BV, T(f), str. 8728-8730, djelimično
zatvorena sjednica.
894
P 09710, pod pečatom, str. 3.
883
Predmet br.° IT-04-74-T
89
29. maj 2013.
2175/78692 TER
Prijevod
Hrasnicu,895 dok su seljani Donje Hrasnice pobjegli u pravcu sela Duratbegović Dolac, pod
kontrolom ABiH.896
371.
Općenito govoreći, kada je riječ o ljudima koji su branili selo, svjedoci su govorili o TO,
ABiH ili o braniocima sela.897 Vijeće nije bilo u mogućnosti da dobije preciznije informacije,
konkretno putem dokumentarnih dokaza, na osnovu kojih bi moglo utvrditi kojoj su formaciji
pripadali muškarci Muslimani iz sela Hrasnica. Vijeće dakle ne može sa sigurnošću utvrditi da su
pripadnici ABiH bili prisutni u Hrasnici, no može u svakom slučaju zaključiti da su u selu bili
prisutni naoružani muškarci Muslimani. Takođe, i na isti način kao što je to već učinilo u odnosu na
selo Duša, Vijeće će se koristiti formulacijom “branioci sela” kada bude govorilo o naoružanim
muškarcima Muslimanima prisutnim u Hrasnici tokom događaja u januaru 1993.
372.
Nakon što su se žene, djeca i starije osobe predali, vojnici HVO-a su braniocima sela poslali
glasnika s ultimatumom.898 Taj glasnik, Izet Muminović, bio je među "civilima" koje su nekoliko
sati ranije tokom poslijepodneva 18. januara 1993. u centru Hrasnice zarobili vojnici HVO-a.899
Muminović im je rekao da će “zarobljeni civili” biti pogubljeni ako se grupa branilaca sela, među
kojima je bio Senad Zahirović, ne preda.900 Senad Zahirović i njegova grupa od desetak branilaca
sela, odbili su da se predaju i povukli su se prema rijeci Vrbas.901 Nakon što su vojnici HVO-a
postavili i drugi ultimatum, grupa branioca sela sakrila je svoje oružje u kući Ibrahima Hindića i
predala se: u grupi su bili, osim Senada Zahirovića, njegov brat Ferhim Zahirović, Muhamed Gurić,
Sejo Gurić, Asim Gurić, Besim Čepalo, Izet Karalić, Jasmin Muminović i izvjesni Kulaš.902
Uhapsila ih je jedinica HVO-a “Garavi”, na čelu sa zapovjednikom Vinkom Žuljevićem zvanim
Klica, u kojoj su među ostalima bili Stipo Kustura zvani Lipi i Dragan Nikolić zvani Čiča.903
373.
Vijeće ne raspolaže dokazima na osnovu kojih može utvrditi da je bilo poginulih seljana
uslijed napada i artiljerijske vatre HVO-a na selo Hrasnicu 18. januara 1993., no može zaključiti da
895
P 09724, pod pečatom, str. 3.
P 09724, pod pečatom, str. 3; P 09710, pod pečatom, str. 3.
897
P 10106, str. 4; P 10107, str. 3; 3D 00467, pod pečatom, str. 2; Svjedok BV, T(f), str. 8728-8730, djelimično
zatvorena sjednica; P 09710, pod pečatom, str. 3.
898
P 10106, str. 4; P 10107, str. 3.
899
P 10106, str. 4; P 10107, str. 3.
900
P 10106, str. 4; P 10107, str. 3.
901
P 10106, str. 4; P 10107, str. 3.
902
P 10106, str. 4; P 10107, str. 3; 3D 00467, pod pečatom, str. 2; Svjedok BV, T(f), str. 8728-8730, djelimično
zatvorena sjednica.
903
P 10107, str. 3; P 10106, str. 6.
896
Predmet br.° IT-04-74-T
90
29. maj 2013.
2174/78692 TER
Prijevod
su granate doista uništile ili oštetile kuće u selu.904 Na primjer, svjedok BV je objasnio da je HVO
granatiranjem u Hrasnici uništio tri kuće.905
3. Napad na selo Uzričje
374.
Prema dokazima uvrštenim u spis, HVO je već 12. ili 13. januara 1993. granatirao selo
Uzričje,906 da bi nakon toga, ujutro 18. januara 1993., vojnici HVO-a, među kojima 30 pripadnika
2. bojne Vojne policije HVO-a, napali selo.907 Dana 19. januara 1993., HVO je okupirao selo.908
375. Praljkova odbrana u svom Završnom podnesku kaže da je jedna jedinica TO/ABiH bila
prisutna u Uzričju i da je ona, dok su trajale borbe, evakuisala stanovnike sela, ne ostavivši, u
vrijeme borbi, ni jednog civila, za kojeg se znalo, u selu Uzričje.909
376.
Vijeće napominje da iz iskaza troje seljana koji su bili direktni svjedoci događaja u Uzričju
za vrijeme napada proizlazi da su u trenutku napada neki seljani pobjegli iz sela,910 a da su se neki
sklonili u skloništa ili u kuće.911 Tako se 30 do 40 osoba sklonilo u podzemno sklonište u podnožju
brda u gornjem dijelu sela, blizu centra sela,912 dok su drugi stanovnici pobjegli u drugo sklonište, u
donjem dijelu sela.913 Suprotno onome što tvrdi Praljkova odbrana, ti su stanovnici dakle ostali u
selu.
377.
Vijeće primjećuje da su muškarci Muslimani, naoružani kalašnjikovima ili lovačkim
puškama, bili na 50 metara od skloništa u središnjem i donjem dijelu sela.914 Svjedočenja troje
seljana, međutim, ne pružaju dovoljno informacija na osnovu kojih bi se moglo utvrditi da su ti
ljudi pripadali TO/ABiH. Fahrudin Agić je pak potvrdio da je sredinom januara 1993. u Uzričju
bilo vojnika ABiH, baš kao što piše i u izvještaju Zrinka Totića od 27. januara 1993., upućenom
Glavnom stožeru, u kojemu su popisani ljudi iz ABiH uhapšeni u Uzričju u januaru 1993.915 Dakle,
pregledavši dokaze o eventualnoj pripadnosti naoružanih muškaraca Muslimana TO/ABiH, Vijeće
smatra da valja odlučiti u korist optuženih i zaključiti da su pripadnici ABiH bili prisutni u Uzričju
u vrijeme navedenih događanja.
904
P 09710, pod pečatom, str. 3; Svjedok BX, T(f), str. 8855; Svjedok BV, T(f), str. 8752 i 8753; P 01357, str. 6; P
01209, str. 1; Jacqueline Carter, T(f), str. 3359, 3363, 3364, 3367, 3369, 3382 i 3433-3435; P 01386, str. 2.
905
P 09724, pod pečatom, str. 3; Svjedok BV, T(f), str. 8738, zatvorena sjednica; Svjedok BV, T(f), str. 8752 i 8753.
906
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8961 i 8964; P 09711, str. 3; P 09169, pod pečatom, par. 10-11.
907
P 03090, str. 6; Senada Basić, T(f), str. 8918-8919.
908
P 01209, str. 1.
909
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 249.
910
Zijada Kurbegović, T(f), str. 9009.
911
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8954, 8961, 8963-8966, 9014, 9028; P 09169, pod pečatom, par. 11; P 09711, str. 3.
912
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8954, 8961, 8965-8966 i 9014.
913
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8954.
Predmet br.° IT-04-74-T
91
29. maj 2013.
2173/78692 TER
Prijevod
378.
Vijeće primjećuje da su vojnici HVO-a pozvali Muslimane, stanovnike sela, da se
predaju,916 što su oni postepeno uradili, uključujući i naoružane muškarce.917 Derviša Plivčić je tako
izjavila da su se, oko 6 ili 7 sati ujutro 19. januara 1993. muslimanski seljani koji su se sklonili u
podzemno sklonište u Uzričju tokom bombardovanja sela, a među kojima je bila i ona, predali i da
su pješice krenuli prema centru sela. 918
379.
Vijeće osim toga smatra, s obzirom na dokaze uvrštene u spis, da su tokom napada HVO-a i
granatiranja sela Uzričje uništene kuće u vlasništvu Muslimana, između ostalog uslijed pogodaka
granata.919 Jedan izvještaj Željka Šiljega, zapovjednika OZ Sjeverozapadna Hercegovina HVO-a,
pominje najmanje dvije kuće uništene granatama HVO-a.920 Osim toga, prema riječima Zijade
Kurbegović, više muslimanskih kuća u centru sela, među kojima je bila i njena kuća, oštećeno je ili
uništeno tim granatiranjem.921
380.
Vijeće se, međutim, nije upoznalo s dokazima na osnovu kojih bi moglo zaključiti da su
muslimanski civili poginuli uslijed napada i artiljerijske paljbe HVO-a na selo Uzričje 19. januara
1993.
4. Napad na selo Ždrimci
381.
Prema dokazima uvrštenim u spis, HVO i jedna jedinica Brigade “Ante Starčević” iz
Gornjeg Vakufa, pod zapovjedništvom izvjesnog Kalca,922 napala je rano ujutro 18. januara 1993.
iz više pravaca selo Ždrimci, granatirajući ga s obližnjeg brda Baba, jugozapadno od sela.923 I u selu
je bilo pucnjave iz mitraljeza i automatskih pušaka, a dolazila je iz obližnjih hrvatskih kuća.924
382.
Na početku napada, stanovnici Ždrimaca, među kojima su bili Muamer Trkić i Nedžad
Čaušević, sklonili su se u kuće u selu,925 dok je nekih 25 muškaraca Muslimana, uzvraćalo vatru
914
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8963-8964, 9024 i 9028.
Fahrudin Agić, T(f), str. 9322-9323; P 01326, str. 6.
916
P 09711, str. 3.
917
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8966-8967, 8993; P 09169, pod pečatom, par. 11.
918
P 09169, pod pečatom, par. 11.
919
Andrew Williams, T(f), str. 8536; Zijada Kurbegović, T(f), str. 8967-8968; P 01351, str. 3; P 01027.
920
P 01351, str. 3.
921
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8961 i 8964-8965.
922
P 09201, str. 19. Vijeće nadalje napominje da je Ned‘ad Čau{ević pomenuo ulogu Pukovnije “Bruno Bušić” u
hapšenju stanovnika Ždrimaca, kao što je to opisano u nastavku teksta, međutim ta informacija sama za sebe nije
dovoljna da Vijeće zaključi da je Pukovnija “Bruno Bušić” učestvovala u cijelom napadu, te se zbog toga ovdje ne
pominje.
923
Muamer Trkić, T(f), str. 9158; P 09201, str. 19; P 09797, par. 7, 9 i 10; P 10577, str. 1.
924
Muamer Trkić, T(f), str. 9159.
925
Muamer Trkić, T(f), str. 9157-9158; P 09201, str. 19.
915
Predmet br.° IT-04-74-T
92
29. maj 2013.
2172/78692 TER
Prijevod
pucajući iz pušaka.926 Neki od tih muškaraca Muslimana, koji su branili selo, bili su pripadnici
ABiH.927
383.
Poslije napada, koji je trajao oko dva sata, HVO je prekinuo granatiranje, a vojnici HVO-a
su preko megafona pozvali stanovnike Ždrimaca da se predaju.928 Granatiranje je trajalo još oko sat
vremena.929 Nakon granatiranja, desetak vojnika HVO-a ponovo je pozvalo seljane na predaju, te su
im, krijući se iza jedne kuće, prijetili ručnim bacačem raketa.930
384.
Tokom 18. januara 1993., stanovnici Ždrimaca postepeno su se predavali vojnicima HVO-a,
konkretno vojnicima Pukovnije "Bruno Bušić", odjevenim u crne, zelene i u maskirne uniforme, te
vojnicima Brigade “Ante Starčević”, koji su ih uhapsili.931 Muamer Trkić, na primjer, kao i nekih
šest muškaraca i desetak žena skrivenih u kući Muniba Trkića na kraju su se predali HVO-u.932
Nakon toga su razoružani933 i okupljeni zajedno s drugim stanovnicima sela.934 Isto tako, malo iza
14:00 sati, osobe koje su se krile u podrumu jedne kuće zajedno s Nedžadom Čauševićem na kraju
su izašle i predale se vojnicima HVO-a935.
385.
HVO je nakon toga odvojio četrdesetak uhapšenih ljudi, među kojima su bili i oni koji su
pripadali ABiH,936 od žena i djece,937 i odveo ih u garažu Mate Šekerije, zvanog Matuka,938 u
zaseoku Katušić Sućaci, u blizini sela.939
386.
HVO je tako nakon jednog dana borbi stavio selo Ždrimci pod svoju kontrolu.940
387.
Vijeće smatra, s obzirom na dokaze uvrštene u spis, da je tokom napada određeni broj kuća
uništen artiljerijskom paljbom HVO-a.941 Na primjer, Nedžad Čaušević je svjedočio o tome da su
18. januara 1993. u njegovoj kući tokom napada eksplodirale tri granate.942
926
Muamer Trkić, T(f), str. 9159. Ned‘ad Čau{ević je posvjedočio da je ostavio pištolj u podrumu kad se predao HVOu, međutim uopšte nije pominjao borbu: skrivao se u jednoj kući od početka napada 18. januara 1993., P 09201, str. 20.
927
Muamer Trkić,T(f), str. 9168.
928
Muamer Trkić, T(f), str. 9159-9160; P 09201, str. 19 i 20.
929
Muamer Trkić, T(f), str. 9160.
930
Muamer Trkić, T(f), str. 9160 i 9161.
931
P 09201, str. 19-20; Muamer Trkić, T(f), str. 9162; P 09797, par. 10.
932
Muamer Trkić, str. 9162.
933
Muamer Trkić, T(f), str. 9163.
934
Muamer Trkić, T(f), str. 9164.
935
P 09201, str. 20.
936
Muamer Trkić, T(f), str. 9168.
937
Muamer Trkić, T(f), str. 9164 i 9165; P 09797, par. 10.
938
P 09201, str. 1.
939
Muamer Trkić, T(f), str. 9165 i 9168; P 09201, str. 20
940
P 01209, str. 1; P 01198; 3D 03065, str. 3; P 01220, str. 4; 4D 00348, str. 3; P 10108, str. 4.; P 10109, str. 2.; P
10110, str. 2.
941
Muamer Trkić, T(f), str. 9159; P 09201, str. 19; P 01373, str. 2.
Predmet br.° IT-04-74-T
93
29. maj 2013.
2171/78692 TER
Prijevod
388.
Vijeće se, međutim, nije upoznalo s dokazima u vezi s navodima o pogibiji muslimanskih
civila uslijed napada i artiljerijske paljbe HVO-a na selo Ždrimci 18. januara 1993.
V. Pokušaji prekida vatre nakon napada u opštini Gornji Vakuf
389.
Dana 21. januara 1993., pukovnik Željko Šiljeg poslao je izvještaj načelniku Glavnog
stožera HVO-a u kojemu pominje "čišćenje" četiri sela na koje su izvršeni gore opisani napadi.943
390.
Bilo je više pokušaja prekida vatre u danima nakon tih napada. Tako su 20. januara 1993.,
Milivoj Petković i Arif Pašalić potpisali zapovijed za prekid svih borbenih dejstava između ABiH i
HVO-a na teritoriji opštine Gornji Vakuf.944 Ta zapovijed, koja odgovara zapovijedi Mate Bobana
od 19. januara 1993 o zabrani ofenzivnih dejstava HVO-a protiv ABiH na području Gornjeg
Vakufa,945 takođe je predviđala 1) formiranje mješovite komisije zadužene za kontrolu provođenja
zapovijedi uz pomoć UNPROFOR-a i PMEZ-a, 2) uklanjanje blokada, 3) uspostavu zajedničkih
kontrolnih punktova i 4) nesmetan prolaz humanitarne pomoći i svih drugih konvoja s urednom
dokumentacijom.946
391.
Dana 22. januara 1993., Željko Šiljeg je svim postrojbama HVO-a u rejonu Gornjeg Vakufa
zapovjedio da, između ostalog, poštuju prekid vatre prema ABiH i da organizuju strategiju aktivne
odbrane.947 Od postrojbi je takođe zatražio da ne otvaraju vatru na džamije, “civile” ili na naseljena
mjesta i da naprave raspored smjena, naročito na pravcu Pidriš - Gornji Vakuf i Ždrimci - Gornji
Vakuf.948 Za taj zadatak bili su zaduženi konkretno zapovjednici brigada “Dr. Ante Starčević” i
"Rama".949 Konačno, Željko Šiljeg je zabranio svim jedinicama HVO-a samovoljno poduzimanje
akcija koje su u suprotnosti s izdatim zapovijedima, uz upozorenje da će, u protivnom, zapovjednici
snositi svu odgovornost.950
392.
Po jednom izvještaju koji je 27. januara 1993. Miro Andrić poslao Bruni Stojiću, zbog
poteškoća u komunikaciji s Gornjim Vakufom i stalnih djelovanja snajperista ABiH-a, oružane
942
P 09201, str. 19.
P 01249, str. 1.
944
P 01238 /1D 00819; Christopher Beese, T(f), str. 5316-5317; Zrinko Tokić, T(f), str. 45368-45373; Bo Pellnas, T(f),
str. 19735-10737; P 01205; P 01215; P 01710; Fahrudin Agić, T(f), str. 9308, 9310-9311, 9323, 9329; P 01229.
945
P 01211; Zrinko Tokić, T(f), str. 45368-45370 .
946
1D 00819.
947
3D 02212.
948
3D 02212; Slobodan Praljak, T(f), str. 40604.
949
3D 02212.
950
3D 02212; Slobodan Praljak, T(f), str. 40604.
943
Predmet br.° IT-04-74-T
94
29. maj 2013.
2170/78692 TER
Prijevod
snage HVO-a odlučile su 22. januara 1993. zauzeti uzvisine iznad Gornjeg Vakufa, a da to nije,
kako se navodi u izvještaju, izazvalo probleme u samom gradu.951
393.
Kad je grad Gornji Vakuf bio pod kontrolom HVO-a 24. januara 1993.,952 Milivoj Petković
je iz Ženeve Željku Šiljegu i zapovjednom mjestu u Prozoru poslao drugu zapovijed u kojoj traži da
jedinice HVO-a prekinu ofenzivna djelovanja protiv ABiH-a u Gornjem Vakufu.953 Vijeće
primjećuje da se u izvještaju PMEZ-a od 26. januara 1993. objašnjava da je i Jadranko Prlić
zapovjedio "zapovjedniku HVO-a" u Gornjem Vakufu da odmah prestane s napadima na Gornji
Vakuf.954
394.
Na osnovu zapovijedi Milivoja Petkovića od 20. i 24. januara 1993., Željko Šiljeg je
25. januara 1993. izdao novu zapovijed, u kojoj traži od svih jedinica HVO-a na teritoriji opština
Gornji Vakuf i Prozor da poštuju potpuni prekid vatre s ABiH.955 Nadalje, sukladno tom naređenju,
pripadnici vojne policije HVO-a i ABiH trebali su uspostaviti zajedničke kontrolne punktove.956
395.
Prema riječima Nicholasa Shorta,957 borbe u Gornjem Vakufu prvi put su zaista prestale 26.
ili 27. januara 1993.958
VI. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada HVO-a i uspostavljanja
kontrole nad selima u opštini Gornji Vakuf
396.
U paragrafu 67 Optužnice, tužilaštvo navodi da je nakon napada na sela Duša, Hrasnica,
Uzričje i Ždrimci, HVO pljačkao i palio kuće i imovinu bosanskih Muslimana u tim selima i
njihovoj okolini; da je opljačkao dragocjenosti koje su pripadale stotinama uhapšenih ili zarobljenih
bosanskih Muslimana; da je odvojio muškarce Muslimane od žena, djece i staraca; da su snage
HVO-a u većini slučajeva odvodile muškarce Muslimane u zatočeničke centre HVO-a, dok su žene,
djecu i starce zatočile u kućama u selu; da su ti Muslimani bili zatočeni u teškim uslovima i da su
često zlostavljani ili maltretirani i, konačno, da je HVO prisilio muslimansko stanovništvo da
napusti područje Gornjeg Vakufa.
951
3D 03065, str. 3; P 01277, str. 1 i 3. Jedan izvještaj PMEZ-a potvrdio je da su snage, tenkovi i artiljerija HVO-a 25.
januara 1993. opkolili grad Gornji Vakuf i da je HVO granatirao okolna sela: v. P 01303, pod pečatom, str. 1-2.
952
3D 02530, str. 2.
953
Zrinko Tokić, T(f), str. 45372 i 45373; P 01286.
954
P 01309, str. 3, par. 16.
955
P 01300/ 4D 00346; Zrinko Tokić, T(f), str. 45373.
956
P 01300; Zrinko Tokić, T(f), str. 45373.
957
Pripadnik Britbata u Gornjem Vakufu od decembra 1992. do juna 1993.
958
Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f), str. 24253.
Predmet br.° IT-04-74-T
95
29. maj 2013.
2169/78692 TER
Prijevod
397.
Vijeće će ispitati redom navode o kriminalnim događajima poslije napada i uspostavljanja
kontrole u selima Duša (A), Hrasnica (B), Uzričje (C) i Ždrimci (D).
A. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada i uspostavljanja kontrole nad selom
Duša
1. Navodi o paljenju kuća i krađi imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Duša
398.
Vijeće podsjeća da je HVO stavio pod svoju kontrolu selo Duša nakon jednog ili dva dana
borbi.959 Vijeće primjećuje da je više svjedoka izričito reklo da su, kao što je navedeno u paragrafu
67 Optužnice, nakon borbi vojnici HVO-a palili kuće.960 Tako i jedan izvještaj pukovnika Željka
Šiljega, zapovjednika OZ Sjeverozapadna Hercegovina HVO-a, od 29. januara 1993., pominje 18
uništenih kuća u Duši, od kojih je 16 bilo spaljeno.961
399.
Nadalje, 18. januara 1993. tokom poslijepodneva, kada je Kemal Šljivo uhapšen i dok su ga
vojnici HVO-a vodili prema Paloču, on je lično vidio vojnike HVO-a s bocama benzina kako pale
četiri kuće, među kojima su bile kuće Saliha Šljive i Mehmeda Šljive.962 Kemal Šljivo je takođe
rekao da je, od 18. januara 1993.
963
do 22. januara 1993., 40 muslimanskih kuća u selu Duša
uništeno, uglavnom tako što su spaljene.964
400.
Svjedok BY je, dok je od oko 19. januara 1992. do 29. januara 1993. bio zatočen u kući
jednog seljana, Hajrudina Šljive, vidio tri vojnika HVO-a kako pale kuću jednog Muslimana. 965
Svjedok BY je isto tako vidio da vojnici pale sve kuće, kao i da su vojnici HVO-a spalili krave u
Donjoj Duši, odnosno u donjem dijelu sela Duša,.966
401.
Nicholas Short je pak potvrdio da je, oko 27. januara 1993., kada je u Dušu otišao zajedno s
pripadnicima PMEZ-a i s jednom mješovitom komisijom u kojoj su bila dva vojna policajca ABiH-
959
V., «Napadi od 18. januara u opštini Gornju Vakuf - Napad na selo Duša», u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s
opštinom Gornji Vakuf.
960
P 01291, str. 4; Fahrudin Agić, T(f), str. 9332; P 01351, str. 3; P 10108, str. 4; P 10109, str. 2; Svjedok BY, T(f), str.
9089. Vijeće primjećuje da je Jacqueline Carter takođe potvrdila da je tokom njene posjete Duši krajem januara 1993., u
selu bilo dvadesetak kuća i da su, osim dvije kuće u kojima su bile zatočene žene i djeca, sve druge kuće bile spaljene i
uništene, Jacqueline Carter, T(f), str. 3369.
961
P 01351, str. 3. Taj izvještaj odgovara onome što je na terenu konstatovala Jacqueline Carter, T(f), str. 3381 i 3382.
962
P 10108, str. 4; P 10109, str. 2.
963
P 10110, str. 2.
964
P 10109, str. 2.
965
Svjedok BY, T(f), str. 9089-9091.
966
Svjedok BY, T(f), str. 9089-9091
Predmet br.° IT-04-74-T
96
29. maj 2013.
2168/78692 TER
Prijevod
a iz Bugojna i dva vojna policajca HVO-a iz Bugojna,967 određen broj spaljenih kuća u Duši imao
natpis “HOS”. 968
402.
Vijeće ocjenjuje da na osnovu tih dokaza može zaključiti da su, nakon što je HVO napao
selo i stavio ga pod svoju kontrolu, vojnici HVO-a zapalili kuće u selu.
403.
Vijeće je, međutim, upoznato samo s jednim dokazom − izjavom Kemala Šljive,
prihvaćenom na osnovu pravila 92bis Pravilnik,969 − u kojem se kaže da su vojnici HVO-a počinili
krađe. Vijeće dakle ne može, zbog nedostatka potrepljujućih dokaza, zaključiti da su pripadnici
HVO-a pljačkali imovinu u vlasništvu Muslimana iz sela.
404.
Vijeće isto tako ne raspolaže nijednim dokazom na osnovu kojeg bi moglo zaključiti van
razumne sumnje da je HVO opljačkao dragocjenosti Muslimana u trenutku njihovog hapšenja u
Duši.
2. Navodi o raseljavanju žena, djece, starijih i nemoćnih osoba iz sela Duša i njihovom
zatočenju
405.
Na osnovu dokaza moguće je zaključiti da su žene, djeca i starije osobe uhapšeni nakon što
su pobjegli u kuću Envera Šljive u Duši. Što se tiče broja tih osoba, Vijeće je dobilo različite
informacije iz različitih izvora. Svjedok BW je izjavio da je u podrumu Envera Šljive bilo
okupljeno oko trideset “civila”,970 Kemal Šljivo971 je izjavio da ih je bilo između 70 i 100.972 Osim
toga, jedan izvještaj HVO-a od 27. januara 1993. pominje 40 “civila Muslimana” iz Duše i Uzričja
koji su uhapšeni i zatočeni.973 Iako Vijeće ne može utvrditi tačan broj žena, djece i starijih osoba
koji su bili u kući Envera Šljive u Duši, niti koliko je tačno osoba nakon toga uhapšeno, Vijeće
svakako može zaključiti da ih je bilo više desetaka.
967
Dana 27. januara 1993., formirana je zajednička komisija koja se sastojala od dva vojna policajca ABiH iz Bugojna,
dva vojna policajca HVO-a iz Bugojna, Nicholasa Shorta i pripadnika PMEZ-a, koja je od 27. do 30. ili 31. januara
1993., istraživala navode o zločinima koje su počinile obje strane nakon borbi koje su se odvijale između 18. i 27.
januara 1993. na području Gornjeg Vakufa. Nicholas Short i članovi komisije konstatovali su da su nakon borbi između
HVO-a i ABiH mnoga muslimanska sela na području Gornjeg Vakufa, među kojima sela Ždrimci, Duša, Uzričje,
Trnovača, Hrasnica, jedan zaselak koji se nalazi između Ždrimaca i Potrlice i jedna grupa kuća između Pajić Polja i
Topića, spaljena do temelja, između ostalog pomoću zapaljivih materija koje se koriste za paljenje građevinskih
objekata, pri čemu na tim objektima nije bilo nikakvih tragova borbi, v. Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f),
str. 22642-22644, 22647 i 22664. P 09332.
968
Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f), str. 22661.
969
P 10110, str. 2.
970
Svjedok BW, T(f), str. 8768 i 8769, zatvorena sjednica.
971
Žrtva – primjer za paragraf 67 Optužnice – koja se pominje u Prilogu.
972
P 10108, str. 3; P 10109, str. 1.
973
P 01333, str. 1.
Predmet br.° IT-04-74-T
97
29. maj 2013.
2167/78692 TER
Prijevod
406.
Nakon napada 18. januara 1993. i nakon što su se stanovnici i branioci sela Duše predali,
vojnici HVO-a naredili su ženama, djeci i starijim osobama da odu u Paloč.974 Tamo je jedan
hrvatski ljekar pregledao ranjenike, a teško ranjene osobe uputio je na liječenje u bolnicu u
Bugojnu.975
407.
Ostale žene, djeca i starije osobe, među kojima su bili svjedok BY, te supruga i dijete
Kemala Šljive,976 nakon toga su zatočeni u kuću Mije Zeke u Paloču.977
408.
Kemal Šljivo je ispričao da sredinom dana, 18. januara 1993., četiri osobe nisu mogle biti
prebačene iz Duše u Paloč jer su bile nemoćne.978 Kasnije, tokom dana 18. januara 1993., Kemal
Šljivo i jedna grupa zatočenih muškaraca979 određeni su da se vrate u Dušu i dovedu te četiri
nemoćne osobe.980 Među njima je bila majka Kemala Šljive.981 Kemal Šljivo odveo ih je u Paloč, u
kuću Mije Zeke.982
409.
Dana 19. januara 1993., ili oko tog datuma, vojnici HVO-a prebacili su žene, djecu i starije
osobe u jednu drugu kuću u Paloču, u vlasništvu Hajrudina Šljive.983 Svjedok BY je izjavio da je u
toj kući ostao desetak dana, dok njemu i drugim zatočenim licima UNPROFOR nije pomogao da
napuste selo i odu u pravcu Gornjeg Vakufa.984 Kemal Šljivo je procijenio da su žene, djeca i starije
osobe premješteni, uz pomoć UNPROFOR-a, 15. februara 1993.985
410.
Vijeće zaključuje da je HVO, nakon što je 18. januara 1993. uspostavio kontrolu nad selom
Duša, držao žene, djecu, starije ili nemoćne osobe prvo u jednoj, a potom u drugoj kući u selu
Paloč. Vijeće konstatuje da ne posjeduje dokaze o uslovima zatočenja ili o postupanju sa ženama,
djecom, starijim ili nemoćnim osobama tokom njihovog zatočenja u Paloču. Vijeće uz to zaključuje
da je nakon toga, tokom prve polovine februara 1993., UNPROFOR odveo žene, djecu i starije
osobe u Gornji Vakuf.
974
Svjedok BY, T(f), str. 9082 i 9083; P 10109, str. 2.
Svjedok BY, T(f), str. 9083; Svjedok BW, T(f), str. 8781 i 8782, zatvorena sjednica; P 10109, str. 2. Jacqueline
Carter je posvjedočila da je razgovarala s ljekarom HVO-a koji je liječio stanovnike Duše u jednom obližnjem zaseoku,
T(f), str. 3371.
976
P 10110, str. 2; P 10108, str. 4.
977
P 10108, str. 4.; P 10109, str. 2.; P 10110, str. 2.
978
P 10108, str. 4.
979
Vijeće primjećuje da je dvadesetak branilaca sela Duša takođe premješteno u zaselak Paloč nakon što su uhapšeni
18. januara 1993. i da su bili zatočeni u jednoj kući u zaseoku, v. P 10108, str. 4; P 10109, str. 2; Svjedok BW, T(f), str.
8782-8783, zatvorena sjednica.
980
P 10108, str. 4.
981
P 10108, str. 4.
982
P 10108, str. 4.
983
Svjedok BW, T(f), str. 8782, zatvorena sjednica; Svjedok BY, T(f), str. 9085-9086; P 10109, str. 2.
984
Svjedok BY, T(f), str. 9105, 9090 i 9092, djelimično zatvorena sjednica.
985
P 10110, str. 2.
975
Predmet br.° IT-04-74-T
98
29. maj 2013.
2166/78692 TER
Prijevod
B. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada i uspostavljanja kontrole nad selom
Hrasnica
411.
Vijeće napominje da se za kriminalne događaje do kojih je došlo nakon napada na selo
Hrasnica tereti u paragrafu 69 koji nadopunjava paragraf 67 Optužnice. Naime, u paragrafu 69
Optužnice, tužilaštvo navodi da je HVO, nakon što je zauzeo Hrasnicu, autobusima prevezao
muslimansko stanovništvo u fabriku namještaja u Trnovači koju je HVO koristio kao centar za
zatočenje; da je HVO, nakon prvog dana zatočeništva odveo žene, djecu i starce, bosanske
Muslimane, u kuće u susjedstvu u vlasništvu Muslimana, gdje ih je držao još dvije sedmice. Kad su
ih pustili, vojnici HVO-a su im naredili da odu na teritoriju pod kontrolom ABiH i da tamo žive.
1. Navodi o paljenju kuća i krađi imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Hrasnica
412.
Dokazi su takvi da nije bilo moguće uvijek razlikovati navode o kriminalnim događajima
tokom samog napada na selo od kriminalnih događaja do kojih je došlo nakon što je HVO stavio
selo pod svoju kontrolu. Tako jedan izvještaj HVO-a od 30. januara 1993. pominje uništavanje i
paljenje kuća, štala i osnovne škole u Gornjoj Hrasnici, pri čemu ne navodi tačan vremenski okvir
niti modus operandi.986
413.
Neki su svjedoci, međutim, omogućili Vijeću da odredi da su se pljačke dogodile nakon
napada na selo, kao što se navodi u paragrafu 67 Optužnice. Tako su tri svjedoka, Senad Zahirović,
Svjedok BV i Svjedok BX, potvrdila da su vojnici HVO-a nakon napada pretresali i pljačkali kuće
u selu Hrasnica, a nakon što su prisilili stanare da napuste svoje domove, zapalili su kuće
Muslimana iz Donje i Srednje Hrasnice.987
414.
Osim toga, u februaru 1993., tokom prekida vatre između HVO-a i ABiH-a u Gornjem
Vakufu, svjedok BV je konstatovao da su sve kuće u Hrasnici u vlasništvu Muslimana spaljene i da
su ukradeni svi traktori i svi automobili.988 Jedine su netaknute ostale kuće u vlasništvu Hrvata.989
415.
S obzirom na sveukupne dokaze, Vijeće je u mogućnosti da zaključi da su pripadnici HVO-
a doista spalili kuće i pljačkali imovinu Muslimana u Hrasnici. Vijeće, međutim, nema ni jedan
dokaz na osnovu kojeg bi moglo zaključiti da je HVO opljačkao dragocjenosti nekih Muslimana u
trenutku njihovog hapšenja u Hrasnici.
986
P 01357, str. 6.
P 10106, str. 4; P 10107, str. 2; P 09724, pod pečatom, str. 4; P 09710, pod pečatom, str. 3.
988
P 09724, pod pečatom, str. 5; Svjedok BV, T(f), str. 8754 i 8755.
989
P 09724, pod pečatom, str. 5.
987
Predmet br.° IT-04-74-T
99
29. maj 2013.
2165/78692 TER
Prijevod
2. Navodi o raseljavanju žena, djece i starijih osoba iz sela Hrasnica i njihovom zatočenju
416.
Prema dokazima uvrštenim u spis, nakon što su se branioci sela Hrasnica predali, HVO je
odvojio i uhapsio vojno sposobne muškarce i razdvojio ih od žena, djece i starijih osoba,990
stvorivši tako dvije odvojene grupe zatočenika.
417.
U paragrafu 69 Optužnice navodi se da je HVO, nakon hapšenja 18. januara 1993.,
muslimansko stanovništvo prebacio u jednu fabriku namještaja u Trnovači. Na osnovu dokaza
uvrštenih u spis, Vijeće konstatuje da su, od trenutka hapšenja 18. januara 1993. do dolaska u
fabriku namještaja u Trnovači, uveče 18. januara, dvije grupe zatočenika odvedene i zatočene u više
kuća u Hrasnici i u Volarima, udaljenim 2,5 km od Hrasnice. Vijeće smatra da su navodi o
zatočenju žena, djece i starijih osoba prije njihovog dolaska u fabriku namještaja u Trnovači
obuhvaćeni paragrafom 67 Optužnice, po kojem su snage Herceg Bosne/HVO-a "žene, djec[u] i
starc[e] zatočile u jednoj ili dvije kuće u selu”. Vijeće, međutim, smatra da je upotreba specifične
formulacije “objekti za zatočenje” u paragrafu 67 Optužnice, kojim se označavaju mjesta zatočenja
muškaraca Muslimana, nakon njihovog hapšenja, takva da isključuje mogućnost zatočavanja
muškaraca Muslimana u kuće u selu prije dolaska u fabriku namještaja. Vijeće je stoga uzelo u
obzir samo dokaze koji se odnose na kriminalne događaje koji se tiču zatočenja staraca, žena i
djece.
418.
Nakon hapšenja 18. januara 1993. žene, djeca i starije osobe odvedeni su do takozvane
“Rampe”, raskršća u centru sela Hrasnica.991 Neki od njih zatočeni su u kuću Mustafe Muminovića,
a ostali u blizini te kuće. 992 Iako Vijeće nije uspjelo na osnovu dokaza utvrditi tačan broj zatočenih,
Vijeće ipak smatra da ih je moralo biti stotinjak.993
419.
Istog dana uveče, žene, djeca i starije osobe odvedeni su u "Martinovića kuću" koja se
nalazila u Volarima, zaseoku sela Ploča, na udaljenosti od oko oko 2,5 kilometara od sela
Hrasnica.994 Dok su vojnici HVO-a, maskirani ili lica premazanog crnog bojom, sprovodili grupu
žena, djece i starijih osoba, među kojima i Svjedokinju BX, ka izlazu iz sela Hrasnica u pravcu
Volara, dva vojnika HVO-a, od kojih je jedan bio Perica Kusturica, prišli su zatočenicima i počeli
990
P 09710, pod pečatom, str. 3; P 01371.
P10106, str. 4; P10107, str. 3.
992
P 10106, str. 3 i 4; P 10107, str. 4.
993
Senad Zahirović pominje ukupno 150 zarobljenika, među kojima je bilo četrdesetak boraca, P 10106, str. 5.
Svjedokinja BX pominje 150 zarobljenih civila, P 09710, pod pečatom, str. 3. U izvještaju HVO-a od 27. januara 1993.
bilježi se da je uhvaćeno i pritvoreno 110 civilnih osoba muslimanske nacionalnosti iz Hrasnice, P 01333, str. 1.
Fahrudin Agić govori o približno 120 ili 121 civila, T(f) 9332 i 9333. Svjedok BV pominje ukupno 200 zarobljenika, P
09724, pod pečatom, str. 4.
991
Predmet br.° IT-04-74-T
100
29. maj 2013.
2164/78692 TER
Prijevod
da ih vrijeđaju i "provocira₣juğ."995 Prema riječima Senada Zahirovića, kada su stigli u Volare,
HVO ih je pretresao i oduzeo im nakit.996
420.
Istog dana, 18. januara 1993., poslije sat vremena provedenih u zatočenju u Volarima, HVO
je odveo jednu grupu žena, djece i starijih osoba u fabriku namještaja u Trnovači, koju je koristio
kao zatočenički centar.997 Tamo su prevezeni u tri autobusa, a stigli su u oko 20 sati.998
421.
Prema riječima Svjedoka BV, vojnici HVO-a su drugu grupu žena, djece i starijih osoba
zarobljenih u Donjoj Hrasnici i zatočenih u Volarima, odveli u školu u Trnovači.999 S tim u vezi,
Vijeće napominje da se u Optužnici ne iznose navodi o djelima počinjenim u školi u Trnovači.
Shodno tome, o tom pitanju neće biti govora u daljem tekstu. Ipak, Vijeće primjećuje da su, prema
riječima Svjedoka BV, žene, djeca i starije osobe proveli petnaestak dana zatočeni u školi, nakon
čega ih je HVO pustio na slobodu, naredivši im da odu na teritoriju pod kontrolom ABiH i da tamo
žive.1000
422.
Kada su stigli u fabriku namještaja u Trnovači, žene, djecu i starije osobe su okupili u
nekadašnjoj menzi.1001 Prema riječima Svjedokinje BX, u pitanju je bila prostorija površine 60
kvadratnih metara, bez grijanja, u kojoj su stražarila dva vojnika HVO-a.1002
423.
S obzirom na to da su već sutradan prebačeni u okolne kuće i da će uslovi zatočenja u
Fabrici namještaja u Trnovači biti analizirani u daljem tekstu, Vijeće se neće duže zadržavati na
analizi dokaza o uslovima zatočenja u toj fabrici.1003
424.
Dana 19. januara 1993., muslimanski stanovnici kuća koje su se nalazile u blizini fabrike
namještaja u Trnovači zamolili su vojnike HVO-a za dopuštenje da smjeste u vlastitim kućama
osobe zatočene u fabrici.1004 HVO je prihvatio taj prijedlog, ali su samo žene, djeca i starije osobe,
između ostalih Svjedokinja BX, premješteni u tri obližnje kuće.1005
994
Svjedokinja BX, T(f), str. 8840 i 8848; P 09710, pod pečatom, str. 3; P 10106, str. 5; P 10107, str. 4; P 09724, pod
pečatom, str. 4.
995
P 09724, str. 4; P 10106, str. 4-5; P 10107, str. 3-4; P 09710, pod pečatom, str. 3.
996
P 10106, str. 5; P 10107, str. 4. Svjedok na str. 4 navodi drugačije ime − Nesim Muminović.
997
P 10106, str. 5; P 10107, str. 4; P 09710, pod pečatom, str. 3.
998
P 10106, str. 5; P 09710, pod pečatom, str. 3.
999
P 09724, pod pečatom, str. 3 i 4; P 09146; Svjedok BV, T(f), str. 8724 i 8725, zatvorena sjednica.
1000
P 09724, pod pečatom, str. 4; Svjedok BV, T(e), str. 8726, zatvorena sjednica.
1001
P 10106, str. 5; P 10107, str. 4.
1002
P 09710, pod pečatom, str. 3 i 4.
1003
V. "Kriminalni događaji u vezi s fabrikom namještaja u Trnovači" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s
opštinom Gornji Vakuf.
1004
P 09710, pod pečatom, str. 4.
1005
P 09710, pod pečatom, str. 4; P 10106, str. 5; P 10107, str. 4.
Predmet br.° IT-04-74-T
101
29. maj 2013.
2163/78692 TER
Prijevod
425.
Te kuće su čuvali vojnici HVO-a.1006 Svjedokinja BX je izjavila da HVO nije
"zlostavlja₣oğ" žene, djecu i starije osobe koje su se nalazile u kućama.1007
426.
Poslije 21 dana provedenog u zatočenju, HVO ih je, prema riječima Svjedokinje BX, pustio
na slobodu iz kuća muslimanskih stanovnika koji su živjeli u blizini fabrike namještaja u Trnovači,
a da im pri tom nije izdao nikakve konkretne naloge u pogledu, između ostalog, mjesta na koje
treba da odu.1008 Neki su se pridružili svojoj porodici, kao na primjer Svjedokinja BX, koja je otišla
u Planinice. Neke je UNPROFOR odveo u Bugojno, budući da kući nisu mogli da se vrate jer su im
domovi bili uništeni.1009
427.
Na osnovu sveukupnih dokaza uvrštenih u spis, Vijeće je zaključilo da je, nakon napada
HVO-a na selo Hrasnica, HVO raselio i zatočio uhapšene žene, djecu i starije osobe, i to na više
različitih mjesta, među kojima su fabrika namještaja u Trnovači i kuće u Hrasnici i Trnovači.
Tokom zatočenja, neke osobe su vrijeđali i "provocira₣liğ". Međutim, Vijeće napominje da ne
raspolaže dokazima na osnovu kojih bi se moglo utvrditi u kakvim su uslovima te osobe bile
zatočene, i da je "oduzimanje" nakita od strane vojnika HVO-a opisao samo jedan svjedok, čija je
izjava prihvaćena na osnovu pravila 92 bis Pravilnika, što nije dovoljno za izvođenje činjeničnog
zaključka van razumne sumnje. Najzad, Vijeće je konstatovalo da, poslije puštanja na slobodu, neki
zatočenici nisu mogli da se vrate u svoje domove u Hrasnici budući da su bili uništeni.
428.
U svom Završnom podnesku, tužilaštvo tvrdi da je Vojna policija direktno učestvovala u
nasilnom protjerivanju Muslimana u opštini Gornji Vakuf 1993. godine i da je izvršila etničko
čišćenje sela Hrasnica sredinom januara 1993. godine.1010 Ćorićeva odbrana u svom Završnom
podnesku na to odgovara tvrdeći da tužilaštvo tereti Vojnu policiju za događaje koji su se odigrali u
selu Hrasnica na osnovu iskaza Andrewa Williamsa.1011 Međutim, prema riječima Ćorićeve
odbrane, Andrew Williams je priznao da se njegovo svjedočenje o ulozi Vojne policije u
kriminalnim događajima koji su se odigrali u selu Hrasnica zasnivalo na jednom izvještaju, da se taj
izvještaj oslanjao na iskaze iz druge ruke i da nije mogao da utvrdi koja je tačno jedinica u
pitanju.1012 Pored toga, Ćorićeva odbrana iznosi da nijedan drugi svjedok nije vidio pripadnike
1006
P 09710, pod pečatom, str. 4.
P 09710, pod pečatom, str. 4.
1008
P 09710, pod pečatom, str. 4; P 10106, str. 6.
1009
P 09710, pod pečatom, str. 4; P 10106, str. 6.
1010
Završni podnesak tužilaštva, par. 1137. Selo je bilo napadnuto u tri navrata i na kraju je potpuno uništeno.
Odgovornost Vojne policije HVO-a nikada nije bila osporavana: AndrewWilliams, T(f), str. 8506 do 8515.
1011
Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 621 u kojem se citira Andrew Williams, T(f), str. 8546-47 i P 01250, str.
3.
1012
Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 621 u kojem se citira Andrew Williams, T(f), str. 8580-82 i P 01250, str.
3.
1007
Predmet br.° IT-04-74-T
102
29. maj 2013.
2162/78692 TER
Prijevod
Vojne policije u Hrasnici i iznosi argument da, s obzirom na sveukupne dokaze u vezi s Hrasnicom,
tužilaštvo nije uspjelo da dokaže da je Vojna policija učestvovala u protjerivanju Muslimana iz sela
Hrasnica.1013
429.
Vijeće smatra da je, na osnovu dokaza, dokazano da su oružane snage HVO-a bile
umiješane u događaje koji su se odigrali nakon napada na selo Hrasnica, budući da su svjedoci u
više navrata pominjali "vojnike HVO-a". Međutim, u odsustvu dokaza, Vijeće ne može da zaključi
van razumne sumnje da je Vojna policija odigrala direktnu ulogu u protjerivaju Muslimana iz sela
Hrasnica poslije napada.
3. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada i uspostavljanja kontrole nad selom Uzričje
430.
U paragrafu 71, koji dopunjava paragraf 67 Optužnice, tužilaštvo navodi da je, nakon
zauzimanja sela Uzričje oko 22. januara 1993., HVO cjelokupno muslimansko stanovništvo držao u
zatočeništvu nekoliko sedmica, u užasnim uslovima, u dvjema kućama koje su jedine preostale u
selu; da je bila zima i da su obje kuće imale samo peći na drva, dok struje nije bilo; da 50 do 60
Muslimana koji su bili zatočeni u tim kućama nisu uopšte dobijali hranu i da su preživjeli tako što
su pojeli zalihe hrane koje su pronašli u tim kućama; i da su im vojnici HVO-a, kad su ih pustili,
rekli da idu na teritoriju pod kontrolom ABiH i da tamo žive.1014
431.
Preliminarno, Vijeće napominje da postoje izvjesne nepodudarnosti u datumima koje u
svojim svjedočenjima navode tri stanovnice tog sela koje su lično preživjele predmetne događaje.
Na primjer, dok je Senada Basić izjavila da se predala vojnicima HVO-a 13. januara 1993., po
ulasku vojnika HVO-a u selo tog istog dana,1015 Derviša Plivčić je objasnila da se predala vojnicima
HVO-a 19. januara 1993.,1016 a Zijada Kurbegović je rekla da je uhapšena oko 22. januara 1993.
godine.1017 Vijeće podsjeća na svoj zaključak da su vojnici HVO-a ušli u selo Uzričje 18. januara
1993. ujutro i da je selo bilo u rukama HVO-a počev od 19. januara 1993. godine.1018 Premda je
Vijeće konstatovalo da je slijed događaja u opisu Senade Basić u protivrječnosti s ostalim
svjedočenjima i s nekim činjeničnim zaključcima Vijeća, Vijeće uprkos tome ocjenjuje, s obzirom
na sveukupne dokaze uvrštene u spis i sadržinu svjedočenja Senade Basić, da te razlike ne
1013
Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 621.
Optužnica, par. 71.
1015
P 09711, par. 11 i 12.
1016
P 09169, pod pečatom, par. 11.
1017
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8966, 8967 i 8993.
1018
P 01209, str. 1; P 01220. V. takođe "Navodi o paljenju kuća i krađi imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Uzričje"
u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Gornji Vakuf.
1014
Predmet br.° IT-04-74-T
103
29. maj 2013.
2161/78692 TER
Prijevod
ugrožavaju dokaznu vrijednost svjedočenja i da eventualno ukazuju na nepreciznost ili na to da su
svjedokinje pobrkale datume.1019
a) Navodi o paljenju kuća i krađi imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Uzričje
432.
Prema dokazima uvrštenim u spis, HVO je spalio najmanje 22 kuće u selu.1020 Međutim,
kuće koje su se nalazile u donjem dijelu sela, u kojem je bilo hrvatskih kuća, ostale su netaknute.1021
Zijada Kurbegović tako je posvjedočila da je, poslije napada na selo, vidjela kako vojnici HVO-a
pale muslimanske kuće, gađaju ih zapaljivim mecima i dižu u vazduh.1022 Uopšte uzev, HVO je
palio kuće u vlasništvu Muslimana između ostalog i zato da bi, prema predočenim dokazima,
spriječio stanovnike da se u njih vrate.1023
433.
Derviša Plivčić takođe je izjavila da je, 19. januara 1993. oko 6 ili 7 sati ujutro, vidjela
jednog vojnika u maskirnoj uniformi kako puca na njenu kuću u Uzričju, uslijed čega je kuću
zahvatio požar.1024 Osim toga, Derviša Plivčić je izjavila da je vidjela i druge kuće u plamenu.1025
434.
Prema riječima Nicholasa Shorta, na jednom broju spaljenih kuća u Uzričju stajao je natpis
"HOS".1026
435.
Dalje, Vijeće je konstatovalo da su vojnici HVO-a izvršili djela krađe u muslimanskim
kućama prije nego što su ih spalili.1027 Pored toga, 317. brigada ABiH je konstatovala krajem
februara 1993. da vojnici HVO-a vrše pljačku imovine u vlasništvu Muslimana iz Uzričja.1028
436.
S obzirom na pomenute dokaze, Vijeće je zaključilo da je HVO krao imovinu i palio kuće
koje su bile u vlasništvu Muslimana iz sela Uzričju. Vijeće takođe primjećuje da su vojnici HVO-a
1019
V. s tim u vezi Senada Basić, T(f), str. 8918-8919, koja na tom mjestu govori o ulasku vojnika HVO-a u selo 18.
januara 1993., a ne više 13. januara 1993. godine.
1020
P 01351, str. 2. To izvješće se podudara sa zapažanjima Jacqueline Carter na terenu, T(f), str. 3381-3382. Prema
riječima Zijade Kurbegović, u centru sela je oštećeno ili uništeno 30 do 40 stambenih objekata, konkretno od posljedica
požara, Zijada Kurbegović, T(f), str. 8976, 8987, 9026, 9029. V. takođe P 01027; Nicholas Short, P09804, predmet
Blaškić, T(f), str. 22647.
1021
Zijada Kurbegović, T(f), str. 9025 i 9026; P 01291, str. 4; Fahrudin Agić, T(f), str. 9332.
1022
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8967, 8970-8971; P 07350.
1023
Andrew Williams, T(f), str. 8536; P 09169,, pod pečatom, par. 11; Zijada Kurbegović, T(f), str. 8967 i 8968; P
01198; Senada Basić, T(f), str. 8897; P 01291, str. 4; Fahrudin Agić, T(f), 9332; P 01213; P 01397, str. 1.
1024
P 09169, pod pečatom, par. 11.
1025
P 09169, pod pečatom, par. 11.
1026
Nicholas Short, P 09804, predmet Blaškić, T(f), str. 22661.
1027
P 07350.
1028
P 01567, str. 2.
Predmet br.° IT-04-74-T
104
29. maj 2013.
2160/78692 TER
Prijevod
koji su u najvećoj mjeri učestovali u krađama i paležu u selu Uzričje bili pripadnici HVO-a iz
Uzričja1029 i pripadnici Pukovnije "Bruno Bušić".1030
437.
Međutim, Vijeće ne raspolaže nijednim dokazom na osnovu kojeg bi moglo zaključiti van
razumne sumnje da je HVO oduzeo dragocjenosti nekolicini Muslimana prilikom hapšenja u
Uzričju.
b) Zatočenje stanovnika sela Uzričje
438.
U svom Završnom podnesku, tužilaštvo navodi da je, u danima i sedmicama po
uspostavljanju vojne kontrole nad Uzričjem u periodu od 18. do 21. januara 1993., HVO silom
zatočio muslimansko stanovništvo Uzričja.1031
439.
Petkovićeva odbrana tvrdi, u svom Završnom podnesku, da "civili" nisu bili ni zatvoreni, ni
zatočeni, već da su ih sklonili od neprijateljstava i štitili radi njihove vlastite bezbjednosti. Naime,
odmah po završetku borbi, "civilima" je, kako se navodi, ponovo bilo dozvoljeno da se slobodno
kreću.
440.
Vijeće ističe da je HVO stanovnike sela, nakon što su se predali 19. januara 1993., podijelio
u dvije glavne grupe i smjestio ih u dvije kuće, kuću Ćazima Kurbegovića i kuću Ibrahima
Kurbegovića. Muškarci nisu odvajani od žena i djece.1032
441.
Naime, po izvršenom hapšenju, HVO je odveo grupu od dvadesetak žena, djece i
muškaraca, Muslimana, u kuću Ćazima Kurbegovića.1033 Zijada Kurbegović, koja se nalazila u toj
grupi, tu je ostala do marta ili aprila 1993. godine.1034 Kuću je čuvao vojnik HVO-a zvani"Pile".1035
442.
Senada Basić je pak zajedno s grupom od dvadesetak žena, djece i muškaraca, Muslimana,
odvedena u kuću Ibrahima Kurbegovića, u kojoj je ostala oko 45 dana pod nadzorom HVO-a.1036
443.
Što se tiče Derviše Plivčić, ona je, kako je izjavila, bila zatočena u više kuća u Uzričju, pod
nadzorom HVO-a, od 19. januara 1993. do početka februara 1993.1037 "Ibrina kuća", u kojoj je
1029
Marko Livajšić, zapovjednik HVO-a u Uzričju; P 07350; Zijada Kurbegović, T(f), str. 8982 i 8988.
Marinko Livajšić, Mate Ivanković, Bero Radić i Ivica Vučemil iz Gornjeg Vakufa, kao i izvjesni Hapara iz
Dobrošina; P 07350; Zijada Kurbegović, T(f), str. 8982 i 8988.
1031
Završni podnesak tužilaštva, par. 335.
1032
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8966, 8967, 8969, 8970, 8977 i 8993; P 09711, str. 4.
1033
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8966; P 09711, str. 4.
1034
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8969.
1035
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8967.
1036
P 09711, str. 4.
1037
P 09169, pod pečatom, par. 11, 12 i 15.
1030
Predmet br.° IT-04-74-T
105
29. maj 2013.
2159/78692 TER
Prijevod
provela približno 20 dana, nije bila pod nadzorom vojnika HVO-a, ali su je vojnici HVO, naoružani
puškama i stacionirani u susjednoj kući, često obilazili.1038
444.
Senada Basić, Zijada Kurbegović i Derviša Plivčić, koje su lično bile svjedoci događaja,
objasnile su da su stanovnici sela pritvoreni u dvjema muslimanskim kućama danju uživali izvjesnu
slobodu kretanja.1039 Naime, tokom dana su mogli slobodno da izlaze iz kuća kako bi obavljali
svakodnevne poslove, slušali vijesti ili išli po hranu, ali su morali da se vrate kada padne noć.1040
445.
Pored toga, iako je Željko Šiljeg napisao 28. januara 1993., u svom izvještaju upućenom
vladi, predsjedništvu HVO-a i Glavnom stožeru HVO-a, da "civili" iz Uzričja nisu
zatočenici,1041 Zrinko Tokić je, naprotiv, 27. januara 1993. podnio izvještaj Glavnom stožeru HVOa u kojem stoji da je 40 "civilnih osoba" muslimanske nacionalnosti iz Uzričja uhvaćeno i
pritvoreno.1042
446.
S obzirom na sveukupne dokaze, Vijeće je zaključilo da je HVO muslimanske stanovnike
Uzričja držao zatočene u selu počev od 19. januara 1993., tokom približno mjesec i po dana.
Naime, dok je selo Uzričje bilo pod kontrolom HVO-a, stanovnike su okupili u nekoliko kuća u
selu i prinudili ih da poštuju policijski sat, iako su danju uživali određenu slobodu kretanja.
447.
Kada je riječ o životnim uslovima i postupanju prema Muslimanima zatočenim po kućama u
Uzričju, Ćorićeva odbrana tvrdi, u svom Završnom podnesku, da tačku Optužnice koja se odnosi na
nečovječne uslove zatočenja valja odbaciti zato što su Muslimani zatočeni u kućama i ostatak
lokalnog stanovništva živjeli u istim uslovima, između ostalog, bez grijanja.1043
448.
Dokazi uvršteni u spis u vezi s uslovima zatočenja muslimanskih stanovnika po kućama u
Uzričju potvrđuju da je bilo poteškoća s električnom energijom; da u pomenutim kućama nije bilo
tekuće vode, kao uostalom ni u ostalim kućama u selu poslije napada; da zatočenim stanovnicima
sela nije nedostajalo hrane jer su djeca mogla piti mlijeko, dok su se odrasli prehranjivali ostacima
hrane koje su zatekli u kućama, i da su se mogli grijati na drva.1044
1038
P 09169, pod pečatom, par. 12 i 13.
P 09711, par. 13; Senada Basić, T(f), str. 8923; Zijada Kurbegović, T(f), str. 8970 i 9027; P 09169, pod pečatom,
par. 13 i 14.
1040
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8970 i 9027; P 09711, par. 13; P 09169, pod pečatom, par. 13 i 14.
1041
P 01351.
1042
P 01333, str. 1.
1043
Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 619.
1044
Senada Basić, T(f), str. 8904 i 8922; Zijada Kurbegović, T(f), str. 8973, 9015 i 9016; P 09169, pod pečatom, par.
13.
1039
Predmet br.° IT-04-74-T
106
29. maj 2013.
2158/78692 TER
Prijevod
449.
Kada su u pitanju navodi o zlostavljanju, dokazi potvrđuju da su, oko 18. januara 1993.,
vojnici HVO-a tukli neke od muškaraca zatočenih u dvije kuće u selu, između ostalih Ahmeta
Kurbegovića, i da su jednog od njih tokom saslušanja prinudili da skine odjeću.1045 Tokom februara
1993., vojnici HVO-a su takođe natjerali stanovnike sela da izađu iz kuća i dugo stoje na hladnoći,
poslije čega su im prijetili i pucali im iznad glave.1046
450.
Na osnovu dokaza uvrštenih u spis, Vijeće je zaključilo da su životni uslovi za stanovnike
sela zatočene u kućama pod nadzorom HVO-a u Uzričju bili prilično slični uslovima kakvi su
vladali u ostatku sela poslije napada HVO-a, ali da su vojnici HVO-a neke stanovnike sela tokom
zatočenja tukli ili su im prijetili.
c) Raseljavanje stanovnika sela Uzričje
451.
Prema jednom broju dokaza, nekoliko stanovnika koje je HVO držao zatočene u kućama
pod svojim nadzorom u Uzričju napustili su selo i zaputili se, između ostalog, u pravcu teritorije
pod kontrolom ABiH jer su strahovali od novih borbi ili od sudbine kakva bi ih mogla zadesiti.1047
452.
Tako je jednog jutra krajem februara ili početkom marta 1993., Senada Basić, koja je
provela 45 dana zatočena u kući pod nadzorom HVO-a, pobjegla zajedno sa članovima svoje
porodice – iskoristivši činjenicu da u tom trenutku nije bilo stražara HVO-a oko kuće – i zaputila se
ka selu Ždralovići u Bugojnu, gdje su ona i njena porodica ostali do septembra 1994 godine.1048
453.
Zijada Kurbegović je svjedočila o tome kako je HVO vršio pritisak na stanovnike sela i
pozivao ih da odu. Naime, u martu ili aprilu 1993., za vrijeme prekida vatre u Gornjem Vakufu, pet
"₣hrvatskihğ vojnika" je kamionetom došlo u Uzričje i zatražili su od Zijade Kurbegović i njenog
muža da očiste svoju kuću i odu iz Uzričja.1049 Zijada Kurbegović je, zajedno sa djecom i mužem,
pješice otišla za Mahalu, naselje u gornjem dijelu Gornjeg Vakufa.1050
1045
P 09711, str. 4; Zijada Kurbegović, T(f), str. 8973 i 8974; Senada Basić, T(f), str. 8892.
P 09711, str. 4; P 09169, pod pečatom, par. 14.
1047
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8993 i 8994; P 09169, pod pečatom, par. 15. U izvještaju Envera Hadžihasanovića od
19. januara 1993., objašnjava se da je dio stanovnika Uzričja bio evakuisan i premješten u Gornji Vakuf u vrijeme
napada (P 01226). Petkovićeva odbrana s tim u vezi iznosi argument da je dokument P 01226 loše preveden na
engleski, budući da je riječ "samovoljno" prevedena izrazom "arbitrarily" umjesto "voluntarily" i dodaje da je to pitanje
razjašnjeno tokom iskaza Raymonda Lanea, Raymond Lane, T(f), str. 23945 do 23949. Vijeće s tim u vezi napominje
da se navodi u paragrafu 67 Optužnice odnose isključivo na premještanja poslije napada.
1048
P 09711, par. 13 i 17.
1049
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8975.
1050
Zijada Kurbegović, T(f), str. 8976 i 9002.
1046
Predmet br.° IT-04-74-T
107
29. maj 2013.
2157/78692 TER
Prijevod
454.
S obzirom na sveukupne dokaze, Vijeće može da zaključi da je, poslije napada na selo
Uzričje, jedan broj Muslimana pobjegao iz Uzričja, konkretno u pravcu teritorije pod kontrolom
ABiH, i to iz straha od predstojećih događaja ili uslijed pritiska koji su na njih vršili vojnici HVO-a.
4. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada i uspostavljanja kontrole nad selom Ždrimci
455.
U paragrafu 68, koji dopunjuje paragraf 67 Optužnice, tužilaštvo navodi da je, nakon
preuzimanja vlasti u selu Ždrimci oko 18. januara 1993., HVO odvojio muškarce Muslimane od
žena i djece; da je žene i djecu držao u zatočenju u par kuća približno mjesec dana; da je za to
vrijeme HVO spalio muslimanske kuće u selu; da su žene i djeca bili često zastrašivani i
maltretirani i da je HVO spalio mekteb.
a) Paljenje kuća, krađa imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Ždrimci i paljenje mekteba
456.
Vijeće napominje da, slično kao u slučaju sela Hrasnica, na osnovu dokaza nije uvijek
moguće razlikovati kriminalne događaje za koje se navodi da su se odigrali tokom samog napada na
selo od kriminalnih događaja koji su se odigrali nakon što je HVO uspostavio kontrolu nad selom.
Naime, dokazi potvrđuju samo to da je HVO uništio barem 33 kuće i 3 štale u vlasništvu
Muslimana iz sela Ždrimci u januaru 1993.1051 i da je do uništenja došlo prije svega uslijed
granatiranja i paljenja.1052 Osim toga, 18. februara 1993., u okviru misije da nadzire provođenje
sporazuma o prekidu vatre između HVO-a i ABiH u Gornjem Vakufu, Christopher Beese je
konstatovao, bez daljih pojedinosti, da je muslimanski dio sela Ždrimci gotovo u potpunosti
uništen, dok su u ostatku sela neke kuće ostale netaknute.1053
457.
Ipak, Vijeću je predočen jedan broj konkretnih dokaza o paljenju kuća u vlasništvu
Muslimana nakon što je HVO izvršio napad na selo.1054 Ðulka Brica tako je izjavila da je 18.
januara 1993. vidjela jednog vojnika HVO-a kako bez vidnog razloga spaljuje muslimansku kuću
koja se nalazila pored mekteba.1055
458.
Osim toga, Vijeće napominje da je, nakon napada 18. januara 1993., mekteb, odnosno
centar za vjersku obuku,1056 doista bio spaljen.1057 Ðulka Brica je tako rekla da je vidjela kako
1051
P 01373, str. 2; Andrew Williams, T(f), str. 8548 i 8549; P 09797, par. 14 i 18; P 01291, str. 4; Fahrudin Agić, T(f),
str. 9332; P 09201, str. 19.
1052
Muamer Trkić, T(f), str. 9159; P 01291, str. 4; Fahrudin Agić, T(f), str. 9332 i 9335; P 01433; P 10577, str. 2; P
09201, str. 19.
1053
Christopher Beese, T(f), str. 3107.
1054
P 09797, par. 12, 18 i 19; P 01291, str. 4; Fahrudin Agić, T(f), str. 9332.
1055
P 09797, par. 12.
1056
P 10577, str. 2.
1057
Muamer Trkić, T(f), str. 9175 i 9186; P 09797, par. 12 i 17.
Predmet br.° IT-04-74-T
108
29. maj 2013.
2156/78692 TER
Prijevod
mekteb gori iz kuće u kojoj je bila pritvorena.1058 Međutim, kako nijedan svjedok nije vidio kako je
izbio požar, Vijeće, ne može da odbaci mogućnost da su požar izazvale neke druge osobe, a ne
pripadnici HVO-a.
459.
Najzad, tokom februara 1993., snage HVO-a su krale imovinu, kao što su radio uređaji i
televizori, iz muslimanskih kuća u selu.1059
460.
S obzirom na pomenute dokaze, Vijeće je zaključilo da su pripadnici HVO-a krali imovinu i
palili kuće u u vlasništvu Muslimana iz sela Ždrimci. Međutim, Vijeće ne raspolaže nijednim
dokazom na osnovu kojeg bi moglo zaključiti van razumne sumnje da su pripadnici HVO-a oduzeli
dragocjenosti nekolicini Muslimana prilikom hapšenja koja su izvršena u selu Ždrimci.
b) Navodi o zatočenju i raseljavanju žena i djece iz sela Ždrimci
461.
Dokazi pokazuju da je HVO uspostavio kontrolu nad selom poslije jednog dana borbi; da je
uhapsio sve naoružane muškarce u selu Ždrimci i da je žene i djecu, Muslimane, razmjestio u dvije
ili tri kuće u selu koje su bile pod nadzorom HVO-a.1060
462.
Dok je Muamer Trkić ukupni broj uhapšenih Muslimana procijenio na 40 muškaraca i nešto
veći broj žena,1061 u izvještaju HVO-a od 27. januara 1993. pominje se da je 70 "civilnih osoba"
Muslimana uhvaćeno i pritvoreno u selu Ždrimci.1062
463.
Prema riječima Ðulke Brica, vojnici HVO su nju, zajedno s njenom porodicom i još pet
muslimanskih porodica, držali u pritvoru od 18. januara 1993., tokom 15 do mjesec dana, u
podrumu jedne kuće koja se nalazila u Ždrimcima.1063 Ðulka Brica je smjela da izlazi iz pomenute
kuće kako bi pomuzla krave u staji koja se nalazila blizu kuće,1064 ali HVO stanovnicima sela nije
dozvoljavao da odu iz sela.1065
464.
Kada je riječ o uslovima zatočenja i postupanju prema ženama i djeci u kućama u selu
Ždrimci, Vijeće raspolaže jedino izjavom Ðulke Brica, prema čijim riječima su snage HVO-a
pribjegavale zastrašivanju, nasilju i prijetnjama.1066 Međutim, njena izjava, prihvaćena na osnovu
1058
P 09797, par. 17.
P 09797, par. 19; P 10577, str. 2; P 01567, str. 2.
1060
P 09201, str. 20; Muamer Trkić, T(f), str. 9171 i 9172; P 09797, par. 10 i 13.
1061
Muamer Trkić, T(f), str. 9164 i 9165.
1062
P 01333, str. 1.
1063
P 09797, par. 9, 13 i 23; P 10577, str. 1.
1064
P 09797, par. 14.
1065
P 09797, par. 13.
1066
P 09797, par. 15-17.
1059
Predmet br.° IT-04-74-T
109
29. maj 2013.
2155/78692 TER
Prijevod
pravila 92 bis Pravilnika, nije dovoljna za izvođenje zaključka o tome kakvi su uslovi vladali u
zatočenju.
465.
Pored toga, Ðulka Brica i Muamer Trkić su oboje svjedočili o činjenici da su, dok su
stanovnici sela bili zatočeni, vojnici HVO okupili Muslimanke ispred mekteba, primorali ih da
mole kršćanske molitve1067 i prijetili im da će spaliti mekteb.1068
466.
Tokom svog obilaska krajem januara 1993., mješovita komisija HVO-a i ABiH, koja je
radila pod pokroviteljstvom UNPROFOR-a, konstatovala je da je selo Ždrimci i dalje pod
kontrolom HVO-a i da otprilike stotinu Muslimana – uglavnom "civila" – želi otići iz sela.1069
467.
Približno 15 dana kasnije, u vrijeme kada su stanovnici sela Ždrimci već oko mjesec dana
bili u zatočenju, članovi mješovite komisije su ih obavjestili da su HVO i ABiH potpisali sporazum
o prekidu vatre i da su oni sada slobodni.1070 Neki su tada napustili selo zbog toga što su im kuće
bile uništene i spaljene; neki su, poput Ðulke Brica, ostali u selu Ždrimci.1071
468.
S obzirom na sveukupne dokaze, Vijeće je zaključilo da, nakon napada, HVO jeste okupio i
zatočio žene i djecu Muslimane u nekoliko kuća pod svojim nadzorom u selu Ždrimci. Međutim,
iako Vijeće raspolaže potkrijepljenim dokazima o tome da su stanovnici sela zastrašivani, naročito
kada su ih okupili ispred mekteba i najterali da mole kršćanske molitve, Vijeće ne raspolože
dovoljnim dokazima da bi utvrdilo u kakvim su uslovima stanovnici sela bili zatočeni i kako se
prema njima postupalo dok su bili zatočeni u pomenutim kućama. Pored toga, Vijeće konstatuje da
su stanovnici sela Ždrimci po puštanju na slobodu bili prinuđeni da odu iz sela budući da su izgubili
svoje kuće nakon što ih je HVO spalio i uništio.
1067
Muamer Trkić, T(f), str. 9174 i 9175; P 10577, str. 2.
Muamer Trkić, T(f), str. 9175; P 10577, str. 2; P 09797, par. 17. Vijeće primjećuje da su Ðulka Brica i Muamer
Trkić oboje svjedočili o događaju koji se odigrao ispred mekteba u selu Ždrimci dok su stanovnici sela bili zatočeni, ali
da se mimo gorenavedenih elementa, njihova svjedočenja razlikuju. Dok Muamer Trkić tvrdi da su vojnici HVO-a
okupili Muslimanke ispred mekteba, natjerali ih da mole kršćanske molitve i prijetili da će spaliti mekteb, prema
riječima Ðulke Brica, vojnici HVO-a su okupili sve Muslimane iz sela Ždrimci ispred mekteba 5. februara 1993. Snage
HVO-a su odvojile muškarce od žena i djece i priredile jezovitu predstavu, naredivši muškarcima da iskopaju jednu
veliku jamu u koju su, prema riječima Ðulke Brica, mogla da se pokopaju tijela svih prisutnih Muslimana. Prema
riječima Ðulke Brica, vojnici su zahtijevali od žena da uzmu Kur'an i da zapale mekteb u Ždrimcima. Budući da to niko
nije učinio, vojnici HVO-a su žene poslali natrag u kuće u kojima su bile pritvorene, pošto su ih prethodno pretukli. V.
P 10577, str. 2; P 09797, par. 17; Muamer Trkić, T(f), str. 9174 i 9175.
1069
P 01373, str. 2.
1070
P09797,par. 23.
1071
P09797,par. 23.
1068
Predmet br.° IT-04-74-T
110
29. maj 2013.
2154/78692 TER
Prijevod
VII. Kriminalni događaji u vezi s fabrikom namještaja u Trnovači
469.
U paragrafima 67 i 69 Optužnice, tužilaštvo navodi da su snage HVO-a odvele muškarce
Muslimane iz sela Duša i Hrasnica u fabriku namještaja u Trnovači, koja je služila kao centar
HVO-a za zatočenje.
470.
U paragrafu 70 Optužnice, tužilaštvo navodi su snage HVO-a zatočile na oko dvije sedmice
približno šezdeset vojno sposobnih muškaraca Muslimana iz Duše i Hrasnice u fabriku namještaja u
Trnovači; da su te muškarce često tukli i fizički i psihički zlostavljali, zastrašivali i nečovječno
postupali prema njima; i da su, nakon približno dvije sedmice, muškarci Muslimani iz Duše
razmijenjeni, dok su oni iz Hrasnice premješteni u objekat HVO-a za zatočenje u Prozoru.
471.
Pošto analizira dokaze o premještanju muškaraca Muslimana iz Duše i Hrasnice u fabriku
namještaja u Trnovači (A), Vijeće će izložiti organizaciju i način rada na tom mjestu zatočenja (B),
zatim uslove zatočenja i postupanje prema muškarcima Muslimanima u pomenutoj Fabrici
namještaja (C) i najzad njihovu razmjenu i premještanje u drugi "zatočenički centar" (D).
A. Navodi o premještanju muškaraca Muslimana, iz Duše i Hrasnice, u fabriku namještaja u
Trnovači
472.
Nakon hapšenja koja su provedena 18. januara 1993. u selima Duša i Hrasnica, vojno
sposobni muškarci Muslimani su odvedeni u fabriku namještaja u Trnovači kako bi tamo bili
zatočeni.1072 Kada su u pitanju muškarci iz sela Duša, približno dvadeset branilaca sela uhapšenih
18. januara 1993. i zatočenih u jednoj kući u zaseoku Paloč − među kojima su bili Kemal Šljivo i
Svjedok BW − odvedeno je oko 20. januara 1993. u menzu fabrike namještaja u Trnovači.1073
Muškarci Muslimani iz sela Duša premješteni su iz Paloča u Trnovaču plavim autobusom koji je
vozio Josip Tokić zvani Jopa iz Trnovače,1074 a u pratnji su bila tri vojnika HVO-a.1075
473.
Kada je riječ o muškarcima iz sela Hrasnica, njih je HVO odveo u fabriku namještaja u
Trnovači tokom dana 18. januara 1993., zajedno s ostalim stanovnicima sela Hrasnica.1076
Muslimansko stanovništvo je prevezeno u fabriku namještaja u Trnovači u tri autobusa, a na
odredište su stigli oko 20 sati.1077 Dana 19. januara 1993., žene, djeca i starije osobe su premješteni
1072
V. "Napad na selo Duša" i "Napad na selo Hrasnica" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Gornji
Vakuf.
1073
Svjedok BW, T(f), str. 8782 i 8783, zatvorena sjednica; P 10108, str. 4 i 5; P 10109, str. 2; P 01326, str. 4.
1074
P 10109, str. 2.
1075
P 10108, str. 5.
1076
P 10106, str. 5; P 10107, str. 4.
1077
P 10106, str. 5; P 09710, pod pečatom, str. 3.
Predmet br.° IT-04-74-T
111
29. maj 2013.
2153/78692 TER
Prijevod
u kuće koje su se nalazile u blizini fabrike namještaja, dok je približno četrdeset vojno sposobnih
muškaraca koje je HVO uhapsio ostalo zatvoreno u Fabrici namještaja u Trnovači.1078 Oko 20.
januara 1993., vojnici HVO-a su premjestili muškarce Muslimane iz sela Hrasnica, zatočene u
jednoj velikoj prostoriji koja je ranije u Fabrici namještaja u Hrasnici služila kao bife, u menzu u toj
istoj Fabrici namještaja, u kojoj je već bilo približno dvadeset muškaraca Muslimana iz sela
Duša.1079
B. Organizacija i način rada fabrike namještaja u Trnovači kao mjesta zatočenja
474.
Broj zatočenika se kretao između 40 i 60,1080 a bili su stari od 18 do 55 godina.1081 Među
zatočenicima su bili svjedoci Kemal Šljivo, Senad Zahirović, Svjedok BV i Svjedok BW. Vijeće
primjećuje da tužilaštvo pominje samo Muslimane iz sela Duša i Hrasnica kao zatočenike u Fabrici
namještaja u Trnovači, ali da je među njima bilo i Muslimana iz Trnovače i drugih mjesta u opštini
Gornji Vakuf.1082 Prema riječima Senada Zahirovića, pomenuti muškarci Muslimani su bili
pripadnici ABiH.1083 Svjedok BV je izjavio da je bio pripadnik TO.1084
475.
Muškarce Muslimane u zatočenju je držala Brigada "Ante Starčević" HVO-a, a bili su
zatočeni u menzi fabrike namještaja u Trnovači1085 tokom petnaestak dana.1086
476.
Pored toga, prema izjavi Kemala Šljive, Pera Majdžandžić i dva pripadnika Vojne policije
HVO-a iz Prozora su bili zaduženi za ispitivanje zatočenika.1087
C. Uslovi zatočenja i postupanje prema muškarcima Muslimanima koje je HVO zatočio u
Fabrici namještaja u Trnovači
477.
Svjedoci nisu opširno govorili o uslovima zatočenja u Fabrici namještaja u Trnovači. Prema
riječima Svjedoka BW, zatočenicima je bila dostupna voda, a od hrane su dobijali konzerve paštete,
1078
Zrinko Tokić, T(f), str. 45547, 45564; P 09710, pod pečatom, str. 4; P 10109, str. 2; Svjedok BW, T(f), str. 8783,
zatvorena sjednica.
1079
P 10106, str. 5; P 10107, str. 4; Svjedok BW, T(f), str. 8783, zatvorena sjednica; P 01326, str. 4.
1080
P 10110, str. 2; P 01351, str. 3; P 10107, str. 4.
1081
P 10108, str. 5; P 10109, str. 2.
1082
P 10108, str. 5; P 10109, str. 2; P 10110, str. 2; P 10107, str. 5; P 01326, str. 4; Svjedok BW, T(f), str. 8794,
zatvorena sjednica.
1083
P 10107, str. 4.
1084
P 09724, pod pečatom, str. 2; Svjedok BV, T(f), str. 8730 i 8731, zatvorena sjednica.
1085
Svjedok BW, T(f), str. 8784, zatvorena sjednica. Vijeće napominje da Zrinko Tokić govori o prisustvu jedne
domobranske postrojbe u Fabrici namještaja u Trnovači, koja je bila pod zapovjedništvom brigade "Ante Starčević",
Zrinko Tokić, T(f), str. 45547, 45564-45565.
1086
Vijeće napominje da Zrinko Tokić govori o zatočenju u trajanju od desetak dana, ali da sveukupni dokazi pokazuju
da su muškarci Muslimani ostali zatvoreni u Fabrici namještaja u Trnovači približno petnaest dana, Zrinko Tokić, T(f),
str. 45564; Svjedok BW, T(f), str. 8785 i 8792, zatvorena sjednica; P 10107, str. 6; P 10108, str. 5.
1087
P 10109, str. 2; P 10107, str. 6.
Predmet br.° IT-04-74-T
112
29. maj 2013.
2152/78692 TER
Prijevod
ribe, mesni narezak i hljeb,1088 dok su, prema riječima Senada Zahirovića, zatočenici dobijali samo
jedan obrok dnevno, i to komadić hljeba i supu.1089 Pored toga, Senad Zahirović i Svjedok BW su
izjavili da su tokom približno dvije sedmice provedene u zatočenju izgubili na težini − jedan 7 do 8
kilograma, a drugi 20 kilograma.1090
478.
Prema riječima Senada Zahirovića, muškarci Muslimani su patili od hladnoće jer u
prostorijama u kojima su bili zatočeni nije bilo grijanja.1091 Zrinko Tokić je pak rekao da je Brigada
"Ante Starčević" obezbijedila pristojan smještaj i adekvatne uslove za zatočenike u tom objektu,1092
a da struje nije bilo1093 zato što u to vrijeme nije bilo struje u opštini Gornji Vakuf.1094 Imajući u
vidu da je Zrinko Tokić obavljao dužnost zapovjednika Brigade "Ante Starčević", Vijeće smatra da
su njegove izjave o životnim uslovima zatočenika veoma male vjerodostojnosti i, shodno tome, nije
uzelo u obzir njegovo svjedočenje u vezi s ovim konkretnim pitanjem.
479.
Više svjedoka zatočenih u Fabrici izjavilo je da su, dok su bili zatvoreni, bili žrtve i/ili
očevici premlaćivanja i drugih oblika zlostavljanja od strane vojnika HVO-a.1095
480.
Iz njihovih svjedočenja proizlazi da su vojnici HVO-a, koji su dolazili izvana u fabriku
namještaja u Trnovači, i vojnici HOS-a1096 primoravali zatočenike da skinu odjeću, da su ih tukli
drvenim palicama, metalnim šipkama ili nogama i šakama,1097 da su ih primoravali da pjevaju
ustaške pjesme i da tuku druge zatočenike.1098 Konkretno, Senad Zahirović je dobio naređenje da
nogama udara Nesima Muminovića.1099 Kada je odbio da se tom naređenju povinuje, vojnici HVOa su ga teško pretukli.1100
481.
Kemal Šljivo je tokom svog zatočenja vidio kako vojnici HVO-a ulaze u prostoriju u kojoj
su bili zatočeni muškarci Muslimani – među kojima i on sam – i izdvajaju osam ljudi koji su stajali
najbliže vratima.1101 Kemal Šljivo nije vojnicima uspio da vidi lice jer je u prostoriji bilo suviše
1088
Svjedok BW, T(f), str. 8785 i 8786, zatvorena sjednica.
P 10106, str. 6.
1090
P 10107, str. 6 i 7; P 10106, str. 6; Svjedok BW, T(f), str. 8785, zatvorena sjednica.
1091
P 10107, str. 4.
1092
Zrinko Tokić, T(f), str. 45547.
1093
Zrinko Tokić, T(f), str. 45547.
1094
Zrinko Tokić, T(f), str. 45547.
1095
P 10108, str. 5; P 10110, str. 2; P 10106, str. 6.; P 10107, str. 5.
1096
Svjedok BW, T(f), str. 8792 i 8793, zatvorena sjednica.
1097
Senad Zahirović je vidio kako su Dževada Isakovića i Ermina Muminovića tukli dok su bili zatočeni u Fabrici
namještaja u Trnovači: P 10107, str. 5. V. takođe Svjedok BW, T(f), str. 8786-8787, 8792-8793, zatvorena sjednica; P
10106, str. 6.; P 10110, str. 2.
1098
P 10107, str. 4; P 10109, str. 3.; P 10108, str. 5; P 10110, str. 2.
1099
P 10106, str. 6.; P 10107, str. 4 i 5.
1100
P 10106, str. 6.; P 10107, str. 4 i 5.
1101
P 10108, str. 5.
1089
Predmet br.° IT-04-74-T
113
29. maj 2013.
2151/78692 TER
Prijevod
mračno.1102 Među izabranim muškarcima su bili Edin Behlo, Suljeman Šljivo, Islam, Muharem,
Smajil, Zijad, Hajrudin i Muhamed.1103 Izveli su ih u hodnik i kundakom puške ih udarali po
bubrezima.1104 Kada su vojnici HVO-a otišli iz fabrike namještaja u Trnovači, jedan od stražara je
tražio da ostali muškaraci Muslimani pomognu osmorici pretučenih ljudi da se vrate u menzu zato
što oni nisu bili u stanju da hodaju.1105
482.
Pošto su proveli približno jednu sedmicu zatočeni u Fabrici namještaja u Trnovači, Hasana
Behlu i Edina Behlu je odveo izvjesni Stipo Krišto, vojnik HVO-a, koji je tog dana došao u fabriku
s još tri vojnika HVO-a.1106 Stipo Krišto je Hasanu Behli nožem odsjekao uho.1107 Naredne
sedmice, u menzu je došla grupa od osam vojnika HVO-a i oni su vidjeli zavoj na glavi Hasana
Behle. Ti vojnici su ga oborili na zemlju, polili ga alkoholom, a jedan vojnik je počeo da mu gazi
po rani vojničkom cipelom. Nekog drugog dana, u fabriku namještaja u Trnovači je došlo
dvadesetak pripadnika HOS-a i jedan od njih je prišao Hasanu Behli, zgrabio nož i htio da mu
odsječe nos. Vojnik ga je na kraju dva ili tri puta udario pendrekom, a potom je otišao s ostalim
vojnicima HOS-a.1108
483.
Kada je riječ o počiniocima premlaćivanja i drugih oblika zlostavljanja počinjenih nad
muškarcima Muslimanima zatočenim u Fabrici namještaja u Trnovači, dokazi pokazuju da su u
pitanju vojnici koji su u fabriku dolazili izvana i koji su bili iz raznih mjesta, kao što su Livno,
Sovići, Doljani,1109 ali da su na taj način postupali i vojnici odjeveni u crne uniforme,1110 s
oznakama kao što su "HOS" i "Tigrovi".1111
484.
Na osnovu dokaza uvrštenih u spis, stražari HVO-a u Fabrici namještaja u Trnovači nisu
učestvovali u zlostavljanju zatočenika, ali su bili prisutni.1112
1102
P 10108, str. 5.
P 10109, str. 3.
1104
P 10108, str. 5; P 10110, str. 2.
1105
P 10108, str. 5.
1106
Svjedok BW, T(f), str. 8788 i 8789, zatvorena sjednica; P 10107, str. 6; P 10106, str. 5 i 9; P 10110, str. 3.
1107
Svjedok BW, T(f), str. 8788 i 8789, zatvorena sjednica; P 10106, str. 5; 3D 00472, pod pečatom; P 10107, str. 6; P
10110, str. 2; P 10108, str. 5; P 10109, str. 3; P 01472, pod pečatom.
1108
Svjedok BW, T(f), str. 8792 i 8793, zatvorena sjednica; P 01472, pod pečatom.
1109
P 10107, str. 4-5.
1110
P 10107, str. 6.
1111
Svjedok BW, T(f), 8 str. 786 i 8787, zatvorena sjednica; P 10109, str. 2 i 3.
1112
P 10107, str. 6; P 10108, str. 5.
1103
Predmet br.° IT-04-74-T
114
29. maj 2013.
2150/78692 TER
Prijevod
D. Razmjena muškraca iz Duše i premještanje muškaraca iz Hrasnice u zatočenički centar u
Prozoru
485.
Oko 31. januara 1993., približno 20 muškaraca Muslimana zatočenih u Fabrici namještaja u
Trnovači, koji su bili iz Duše, ali i iz Uzričja, Paloča i Bistrice, razmijenjeno je za pripadnike HVOa.1113 Na primjer, Kemal Šljivo je izjavio da je pušten na slobodu krajem januara ili početkom
februara 1993.,1114 poslije razmjene zatočenika između ABiH i HVO-a.1115
486.
Pored toga, jedan broj muškaraca Muslimana zatočenih u Fabrici namještaja u Trnovači,
među kojima je bio Senad Zahirović,1116 premješten je u zatočenički centar u opštini Prozor oko 1.
februara 1993. godine.1117
487.
Na osnovu dokaza uvrštenih u spis, Vijeće je zaključilo, u vezi s kriminalnim događajima
koji su se odigrali u Fabrici namještaja u Trnovači, da je HVO zatočio 40 do 60 muškaraca
Muslimana u Fabrici namještaja u Trnovači; da su neki muškarci Muslimani premlaćivani i/ili su
trpjeli zlostavljanja od strane vojnika HVO-a dok su bili zatvoreni i da su, poslije petnaestak dana,
ti muškarci razmijenjeni ili premješteni.
488.
Međutim, Vijeće ne raspolaže dovoljnim dokazima da bi utvrdilo u kakvim su uslovima ti
ljudi bili zatočeni dok su bili zatvoreni u Fabrici namještaja u Trnovači.
Dio 3: Opština Jablanica (Sovići i Doljani)
489.
Ovaj dio Presude odnosi se na krivična djela koja su, kako se tvrdi, počinile snage HZ
HB/HVO-a u opštini Jablanica, konkretno, u mjestima Sovići i Doljani, počev od 17. aprila 1993. i
tokom narednih sedmica.1118
490.
U paragrafima 73 do 86 Optužnice navodi se da su snage HZ HB/HVO-a napale sela Sovići
i Doljani 17. aprila 1993., nakon čega su, prvo, pokupile i zatočile vojno sposobne muškarce
Muslimane u Školi u Sovićima 17. i 18. aprila 1993. i na Ribnjaku u blizini Doljana u periodu od
18. do 23. aprila 1993. i, drugo, okupile i od 18. aprila 1993. držale u zatočeništvu muškarce, žene,
1113
P 10107, str. 6; Svjedok BW, T(f), str. 8793, zatvorena sjednica; P 10108, str. 5.
P 10108, str. 5; P 10109, str. 2 i 3; P 10110, str. 3.
1115
P 10108, str. 5.
1116
P 10106, str. 6; P 10107, str. 6 i 7.
1117
Zrinko Tokić, T(f), str. 45564 i 45565; P09724, pod pečatom, str. 4; Svjedok BV, T(f), str. 8719-8724, zatvorena
sjednica; P01413; P01636; P09710, pod pečatom, str. 4. V. takođe "Postupanje prema zatočenicima u objektima MUP-a
u Prozoru" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Prozor.
1118
U paragrafima 77, 78, 80 i 82 do 84 Optužnice pominje se period od nekoliko dana počev od 17. aprila 1993. U
paragrafu 79 kaže se "pa nadalje", a paragrafi 85 i 86 tiču se navoda koji se odnose na period sve do 4. ili 5. i 13. maja
1993.
1114
Predmet br.° IT-04-74-T
115
29. maj 2013.
2149/78692 TER
Prijevod
djecu i starije osobe u Školi u Sovićima i u kućama u zaseoku Junuzovići do otprilike 5. maja
1993.1119 Takođe se navodi da su zatočenici u Školi u Sovićima i u kućama u zaseoku Junuzovići
živjeli u "nečovječnim" životnim uslovima, da su bili izloženi nasilju i/ili zlostavljanju i da su neki
od njih korišteni za prisilni rad. Osim toga, navodi se da su pripadnici HZ HB/HVO-a između 17. i
23. aprila 1993. ili približno tih datuma pogubili neke od zatočenika u Školi u Sovićima i na
Ribnjaku. Tužilaštvo takođe navodi da su uveče 18. aprila 1993. snage HZ HB/HVO-a prevezle
mnoge muškarce Muslimane zatočene u Školi u Sovićima u zatvor u Ljubuškom i da su tokom
vožnje neki od zatočenika maltretirani, kao i da je oko 4. ili 5. maja 1993. HVO izvršio prisilno
premještanje 400 do 500 zatočenih civila Muslimana iz kuća u Junuzovićima i Škole u Sovićima u
Gornji Vakuf, a nakon toga na teritoriju pod kontrolom ABiH.
491.
Tužilaštvo uz to navodi da je 17. aprila 1993. i u danima koji su uslijedili HVO sprečavao
međunarodne posmatrače i mirovne snage da uđu u sektor Sovića i Doljana.
492.
I konačno, tužilaštvo tvrdi da su u periodu od 18. do približno 24. aprila 1993. snage HZ
HB/HVO-a namjerno spalile ili uništile većinu muslimanskih stambenih objekata i dva
muslimanska vjerska objekta, te da su od 17. aprila do približno 4. maja 1993. snage HZ HB/HVOa konfiskovale, krale, pljačkale i otimale imovinu Muslimana u Sovićima i Doljanima.
493.
Tužilaštvo na osnovu ovih navoda tereti za progone (tačka 1), ubistvo (tačka 2), hotimično
lišavanje života (tačka 3), nehumana djela (prisilno premještanje) (tačka 8), protivpravno
premještanje civila (tačka 9), zatvaranje (tačka 10), protivpravno zatočenje civila (tačka 11),
nehumana djela (uslovi zatočenja) (tačka 12), nečovječno postupanje (uslovi zatočenja) (tačka 13),
okrutno postupanje (uslovi zatočenja) (tačka 14), nehumana djela (tačka 15), nečovječno postupanje
(tačka 16), okrutno postupanje (tačka 17), protivpravni fizički rad (tačka 18), uništavanje imovine
širokih razmjera koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno
(tačka 19), bezobzirno razaranje gradova, naselja ili sela, ili pustošenje koje nije opravdano vojnom
nuždom (tačka 20), uništavanje ili hotimično nanošenje štete ustanovama namijenjenim religiji ili
obrazovanju (tačka 21), oduzimanje imovine koje nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je
protivpravno i bezobzirno (tačka 22) i pljačkanje javne i privatne imovine (tačka 23).
494.
Kako bi donijelo odluku u vezi s činjenicama koje se navode u Optužnici, Vijeće je
analiziralo sveukupne dokaze. Vijeće je razmotrilo iskaze viva voce, kao i iskaze na osnovu
1119
Vijeće primjećuje da se 4. ili 5. maj 1993. precizno navodi kao kraj zatočeništva samo za žene, djecu i starije osobe
zatočene u školi u Sovićima, odnosno u kućama u Junuzovićima (v. paragraf 86 Optužnice). Što se tiče zatočenih
muškaraca, ne pominje se datum u vezi s krajem njihovog zatočeništva. Međutim, budući da se ni za koje zatočenike,
Predmet br.° IT-04-74-T
116
29. maj 2013.
2148/78692 TER
Prijevod
pravila 92ter Pravilnika, sljedećih svjedoka: BF, BJ, BZ, CA, CB, DV, E, 4D-AB, Christophera
Beesea, Ismeta Poljarevića, Nihada Kovača, Safeta Idrizovića, Mirka Zelenike, Roberta Donie,
Radmila Jasaka, Milivoja Petkovića, Slobodana Praljka, Ivana Bagarića, Marite Vihervuori, Zdenka
Andabaka, Brune Pinjuha, Dragana Jurića i Klausa Johanna Nissena. Vijeće je takođe uzelo u obzir
pismene izjave Svjedoka DU, transkripte iskaza Salka Osmića i svjedoka D, JJ, LL, RR, TT, W, X i
Y, koji su prihvaćeni na osnovu pravila 92bis Pravilnika, kao i izjavu Hasana Rizvića, koja je
prihvaćena na osnovu pravila 92quater Pravilnika. Vijeće je na kraju ocijenilo dokaze uvrštene u
spis preko tih svjedoka ili putem pismene procedure, kao i putem činjenica prihvaćenih Odlukom
od 7. septembra 2006.
495.
Vijeće će se u nastavku osvrnuti na geografski položaj i strukturu stanovništva opštine
Jablanica (I), a potom na političku, administrativnu i vojnu strukturu opštine kako bi pokazalo
kontekst u kojem su se odvijali kriminalni događaji navedeni u Optužnici (II). Vijeće će potom
govoriti o pretpostavkama za napade 17. aprila 1993. na sela Sovići i Doljani (III) i o napadima
17. aprila 1993. na ta dva sela, uključujući hapšenja Muslimana, muškaraca, žena, djece i starijih
osoba. (IV). Na kraju će Vijeće razmotriti dokaze u vezi s odvijanjem kriminalnih odgađaja za koje
se navodi da su uslijedili poslije napada na sela Sovići i Doljani (V).
I. Geografski položaj i struktura stanovništva opštine
496.
Opština Jablanica nalazi se južno od opština Prozor i Konjic i sjeverno od opštine
Mostar.1120 Opština Jablanica sastoji se od grada Jablanice, koji je središte opštine, i više malih
mjesta, među kojima su sela Sovići1121 i Doljani.1122
497.
Prema popisu stanovništva iz 1991. godine, u opštini Jablanica živjelo je 12.664
stanovnika,1123 od čega su njih otprilike 72% bili Muslimani, 18% Hrvati i 4% Srbi.1124 Dakle, u
bez obzira na to da li je riječ o ženama, djeci, starijim osobama ili muškarcima, ne navodi da je njihovo zatočeništvo
trajalo dulje od 4. ili 5. maja 1993., Vijeće će sva ta zatočenja ispitati samo do tog datuma.
1120
P 09276, str. 18.
1121
Selo Sovići nalazi se na krajnjem zapadu opštine i udaljeno je otprilike sedam kilometara od Doljana. Selo je
podijeljeno u više zaselaka: Donju Mahalu, Srednju Mahalu i Gornju Mahalu. U Sovićima je većinsko stanovništvo bilo
muslimansko, a 1991. u selu je živjelo 202 Hrvata i 457 Muslimana. U sklopu Sovića je i zaselak Junuzovići: v. P
09276, str. 18 i 26; P 08952; Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f),
str. 4 do 8, 9 do 11, 62, 64 i 67; P 09058: Svjedok Y je flomasterom zaokružio dva od tri zaseoka i označio ih slovima
SM za Srednju Mahalu i GM za Gornju Mahalu; P 09055: Svjedok Y je flomasterom zaokružio Junuzoviće i označio ih
slovom J; P 09246: Svjedok RR je flomasterom zaokružio Junuzoviće i označio ih slovom J, zaokružio je i slovima
HVO označio komandno mjesto HVO-a; P 08556, str. 1 i 2; Svjedok W, P 09875, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 3176.
1122
Selo Doljani nalazi se između sela Sovići i grada Jablanice. U Doljanima je većinsko stanovništvo bilo hrvatsko, a
1991. u selu je živjelo 708 Hrvata i 326 Muslimana: P 08556, str. 1 i 2; P 09276, str. 18 i 26; Svjedok Y, P 09873, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 5, 62 i 64; Svjedok W, P 09875, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3176.
Predmet br.° IT-04-74-T
117
29. maj 2013.
2147/78692 TER
Prijevod
opštini je 1991. godine bilo otprilike 9.100 Muslimana i 2.290 Hrvata.1125 U periodu od januara do
aprila 1993., broj stanovnika u opštini Jablanica narastao je na 21.614 uslijed dolaska 8.950
"raseljenih osoba", od čega su njih 10% bili Hrvati, a 90% Muslimani.1126
II. Politička, administrativna i vojna struktura opštine
498.
Vijeće će se prvo osvrnuti na političku i administrativnu strukturu opštine Jablanica (A), a
nakon toga na vojnu strukturu opštine (B), kako bi pokazalo koje su političke institucije, ali i vojni
akteri odigrali uloge u događajima iz perioda na koji se odnosi Optužnica.
A. Politička i administrativna struktura
499.
Početkom 1990-ih godina, glavne političke institucije u opštini Jablanica, odgovorne za
upravljanje opštinom, bile su Skupština opštine i Izvršni odbor opštine.1127
500.
U periodu april-maj 1992., Skupština opštine osnovala je Krizni štab,1128 koji je odlukom od
21. jula 1992. preimenovan u "Ratno predsjedništvo" opštine Jablanica.1129 Nijaz Ivković je
5. novembra 1992. potpisao odluku kojom je obrazovano Predsjedništvo Skupštine opštine
Jablanica, čija je uloga bila da organizuje otpor na području opštine i da donosi odluke iz
nadležnosti Skupštine opštine u slučajevima kad skupština nije u mogućnosti da se sastane.1130
501.
Nijaz Ivković je bio predsjednik Kriznog štaba opštine Jablanica, a potom predsjednik
Predsjedništva Skupštine opštine, od jula 1992. do sredine marta 1993.1131 Dana 13. marta 1993.,
Alija Izetbegović, predsjednik Predsjedništva Republike BiH, potpisao je odluku kojom se Safet
Ćibo – zvani "doktor",1132 imenuje za predsjednika Predsjedništva Skupštine opštine.1133 On je
ostao na tom položaju sve dok nije razriješen dužnosti odlukom Alije Izetbegovića od 14. decembra
1993.1134
1123
P 09851, pod pečatom.
3D 01024, str. 13; Safet Idrizović, T(f), str. 9563, 9587 i 9693; 3D 00331, str. 148; P 00498, str. 22 i 23.
1125
P 08556, str. 1 i 2; 2D 00165, str. 9.
1126
P 09851, pod pečatom.
1127
Safet Idrizović, T(f), str. 9695-9697; 1D 01456; 1D 00340; 1D 01464.
1128
1D 00969; 1D 00973.
1129
1D 01456.
1130
1D 00340; 1D 00339. V. kao primjer jedne takve odluke: 1D 01080.
1131
1D 01456; 1D 00340; 1D 00339.
1132
Mirko Zelenika, T(f), str. 33166 i 33167; Dragan Jurić, T(f), str. 39276, 39303, 39304 i 39344; 2D 00814.
1133
P 10668/1D 02753, str. 4; Svjedok 4D-AB, T(f), str. 47096 i 47100-47102; P 02487, str. 1; Safet Idrizović, T(f), str.
9720, 9721 i T(e), str. 9720; Milivoj Petković, T(f), str. 49955-49957.
1134
P 10667.
1124
Predmet br.° IT-04-74-T
118
29. maj 2013.
2146/78692 TER
Prijevod
502.
Vijeće primjećuje da su krizni štabovi, u čijem su sastavu bili hrvatski i muslimanski
predstavnici, početkom 1992. osnovani i u selima Sovići i Doljani.1135 Hasan Rizvić izabran je za
predsjednika Kriznog štaba Doljana tokom ljeta 1992.1136
503.
Osim toga, prilikom osnivanja HZ HB 18. novembra 1991. bilo je predviđeno da će opština
Jablanica ući u njen sastav.1137 Pripadnici HVO-a i rukovodioci HDZ-a u Jablanici preduzeli su
stoga brojne inicijative kako bi opštinu stavili pod kontrolu HVO-a.1138 Na primjer, 17. novembra
1992., HVO i HDZ predložili su SDA Jablanice da se osnuje privremena vlada pod kontrolom
HVO-a.1139 Muslimanske vlasti u opštini Jablanica u više navrata su odbile zahtjeve HVO-a da se
opština integriše u HZ HB.1140
504.
Dana 24. novembra 1992., nakon što su shvatili da opština Jablanica odbija da se integriše u
HZ HB, hrvatski predstavnici, pripadnici HVO-a, napustili su Ratno predsjedništvo Skupštine
opštine Jablanica kako bi osnovali vlastitu paralelnu vlast.1141 Mirko Zelenika je rekao kako 4.
februara 1993. u Izvršnom odboru opštine Jablanica više nije bilo ni jednog Hrvata iz BiH.1142
Dakle, od decembra 1992. do sredine marta 1993. u Jablanici su funkcionisale dvije paralelne vlasti
– vlast HVO-a i vlast Muslimana.1143
505.
Vijeću je međutim predočeno naređenje Sefera Halilovića, glavnokomandujućeg oružanih
snaga BiH, od 28. januara 1993., u kojoj se kaže da se jedan manji dio kadrova iz ABiH, iz "MUPa" i iz vlasti u opštini Jablanica stavio u službu ostvarenja "velikohrvatske politike" i da je počeo
provoditi zadatke dobivene od organa HVO-a s ciljem integrisanja opštine Jablanica u HZ HB.1144
1135
Vijeće primjećuje da su se tokom ljeta 1991. krizni štabovi u selima Sovići i Doljani sastojali od sveukupno devet
Hrvata i devet Muslimana, no Vijeće nije uspjelo ustanoviti jasnu razliku između ta dva krizna štaba, v. P 10358, par. 3
i 4.
1136
Vijeće prmjećuje da ne raspolaže informacijama o identitetu članova Kriznog štaba sela Sovići, v. P 10358, par. 3 i
4.
1137
P 09400, str. 2; Robert Donia, T(f), str. 1812 i 1813; P 09276, str. 4; P 00302/P 00078, str. 1; P 09536, str. 31; P
08973, str. 7; 3D 03566, str. 13; Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 58 (Prvostepena presuda
u predmetu Kordić, par. 472(e)).
1138
P 09400, str. 13; P 02487, str. 1 i 2. Generalno, u jesen 1992. u Jablanici je održana serija sastanaka na kojima su
pripadnici HVO-a i vodeći ljudi u HDZ-u Jablanice, među kojima je bio i Mirko Zelenika, predsjednik Izvršnog vijeća
odnosno odbora Skupštine opštine, pokušavali nagovoriti rukovodioce u opštini da prihvate strukturu HZ HB: v. Safet
Idrizović, T(f), str. 9612, 9635, 9636, 9641-9642 i 9647; P 09400, str. 13; P 02487, str. 1 i 2.
1139
P 09400, str. 13.
1140
Safet Idrizović, T(f), str. 9641 i 9647; P 02487, str. 1 i 2.
1141
Safet Idrizović, T(f), str. 9724; P 09400, str. 13; P 02487, str. 1.
1142
Svjedok se pozvao na dokument 1D 01464, u kojem se kaže da je Mirsad Klepo, Musliman, izabran za predsjednika
Izvršnog odbora te je tako, prema riječima Mirka Zelenike, zamijenio jedinog hrvatskog člana koji je još uvijek bio u
tom tijelu, M. Rogića: Mirko Zelenika, T(f), str. 33116 i 33117; 1D 01464.
1143
Vijeće primjećuje da se u dokazima najčešće pominju "hrvatske vlasti" i "muslimanske vlasti", no da su neki
dokazni predmeti Vijeću omogućili da konkretnije utvrdi da je riječ o HVO-u, Safet Idrizović, T(f), str. 9711, 9713,
9887 i 9888; P 02487, str. 1 i 2; 3D 00547, str. 1.
1144
3D 00547, str. 1.
Predmet br.° IT-04-74-T
119
29. maj 2013.
2145/78692 TER
Prijevod
506.
Što se tiče strukture HVO-a i HDZ-a u opštini Jablanica, Vijeće primjećuje da je počev od
februara 1993. u Odjelu obrane HVO-a u Mostaru postojao ured zadužen za odbranu opštine
Jablanica1145 i da je od sredine aprila 1993. Ivan Rogić, zvani Beli ili Belo, bio predsjednik opštine
Jablanica.1146
B. Vojna struktura
507.
Vijeće će se osvrnuti na oružane snage u opštini Jablanica u 1993. godini kako bi utvrdilo
gdje su im bili položaji, kakvo je bilo brojno stanje ljudstva i na koji su način funkcionisali njihovi
lanci komandovanja u vrijeme događaja koji se navode u Optužnici. Uz napomenu da su u opštini
Jablanica u aprilu 1993. bili prisutni bivši pripadnici HOS-a,1147 u aprilu i maju 1993. pripadnici
HV-a,1148 no da u periodu od aprila do oktobra 1993. u opštini nije bilo srpskih snaga,1149 Vijeće
konstatuje da su se oružane snage na području te opštine sastojale prvenstveno od TO/ABiH1150 (1)
i HVO-a (2).
1. TO i ABiH
508.
Što se tiče TO/ABiH na nivou opštine, Vijeće primjećuje da je odlukom od 20. jula 1992.,
koju je potpisao Nijaz Ivković,1151 "Štab teritorijalne odbrane" preimenovan u "Štab oružanih snaga
opštine Jablanica",1152 sa zadatkom zaštite tog područja od napada srpskih snaga.1153
509.
Od mjeseca oktobra 1992. do početka godine 1993., komandant TO /ABiH u Jablanici bio je
Safet Idrizović.1154
510.
Godine 1993. – Vijeće ne raspolaže preciznijim datumom – u opštini Jablanica je formirana
jedna brigada ABiH. Ona se prvo zvala "Brigada Neretva",1155 a poslije "44. brdska brigada"
1145
Bruno Pinjuh, T(f), str. 37230, 37231 i 37245.
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 25; P 09726, str. 2.
Vijeće uz to napominje da je Ivan Rogić bio zapovjednik policijske stanice u Jablanici, P 02131, str. 2.
1147
Svjedok CB, T(f), str. 10182; P09727, str. 2. Vijeće podsjeća da je u dijelu Presude koji se bavi oružanim snagama
već napomenulo da su 23. avgusta 1992. pripadnici HOS-a sklopili sporazum s HVO-om, da su pripadnici HOS-a dakle
bili integrisani u redove HVO-a i da su zajedno s HVO-om učestvovali u vojnim operacijama, u kojima su bivši
pripadnici HOS-a i dalje mogli nositi crne uniforme s oznakama HOS-a. Prema tome, kada su svjedoci koristili izraz
"pripadnici HOS-a", Vijeće je smatralo da je riječ o bivšim pripadnicima HOS-a koji su se priključili HVO-u. V.
"Sastav oružanih snaga HVO-a" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s vojnom strukturom HZ(R) HB.
1148
Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 906; P 09726, str. 2. Prema izvještaju
MKCK-a od 9. maja 1993., 163. brigada HV-a nalazila se zapadno od Jablanice: P 02237, str. 3; Svjedok BF, P 10365,
pod pečatom, predmet Kordić i Čerkez , T(f), str. 22 i 23, zatvorena sjednica; P 02327, str. 4; P 02620.
1149
Svjedok DV, T(f), str. 22871; P 10270, pod pečatom, str. 2.
1150
Svjedoci su govoreći o muslimanskim oružanim snagama koristili izraze TO ili ABiH, a ponekad i oba naziva.
Vijeće je stoga na isti način koristilo TO/ABiH i ABiH.
1151
Predsjednik Kriznog štaba opštine Jablanica.
1152
1D 01453; 1D 01456.
1153
Svjedok W, P 09875, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3175.
1146
Predmet br.° IT-04-74-T
120
29. maj 2013.
2144/78692 TER
Prijevod
ABiH.1156 Ta brigada, čiji je komandant u aprilu 1993. bio Enes Kovačević, bila je u sastavu
4. korpusa ABiH, koji je bio pod komandom Arifa Pašalića.1157
511.
Što se pak tiče TO/ABiH u selima Sovići i Doljani, Vijeće primjećuje da je u Sovićima TO
osnovan 1992.1158 U aprilu 1992., štab TO u Sovićima imenovao je Džemala Ovnovića, Muslimana,
za zapovjednika "Odreda Sovići" u okviru TO, a Stipu Kopilasa, Hrvata, za pomoćnika
zapovjednika.1159
512.
Kada je u opštini Jablanica 1993. formirana brigada ABiH, "Odred Sovići" je dobio ime
"4. bataljon Sovići-Doljani" i baza mu je bila u Sovićima.1160 Komandant brigade ABiH u Jablanici,
Enes Kovačević,1161 potvrdio je Džemala Ovnovića kao komandanta bataljona. Džemal Ovnović,
koji je ostao na položaju komandanta tog bataljona dok nije uhapšen 17. aprila 1993.,1162 bio je
odgovoran komandi ABiH u Jablanici.1163
513.
Krajem 1992. i početkom 1993., "Odred Sovići", kasnije "4. bataljon Sovići-Doljani",
sastojao se od stotinjak vojnika bez vojne obuke.1164 Logističku podršku dobivali su od 44. brdske
brigade,1165 koja im je obezbjeđivala prvenstveno pješadijsko naoružanje.1166 Svjedok RR je rekao
da su pripadnici ABiH raspoređeni u Sovićima sa svojom komandom komunicirali radio vezom.1167
1154
Safet Idrizović, T(f), str. 9625, 9626, 9660 i 9838; 3D 02344, str. 15.
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 54, djelimično
zatvorena sjednica i T(e), str. 3407, zatvorena sjednica.
1156
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 54, djelimično
zatvorena sjednica; 4D 01565.
1157
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 54, djelimično
zatvorena sjednica.
1158
Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6471 i 6472.
1159
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 55, djelimično
zatvorena sjednica – v. i T(e), str. 3409, zatvorena sjednica; Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(e), str. 3407, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 53 i 54, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok W, P 09875, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3176.
1160
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 54 i 57-61,
djelimično zatvorena sjednica.
1161
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 54, djelimično
zatvorena sjednica.
1162
Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6442; Svjedok D, P 09870, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), 933, 934, 938 i 939, djelimično zatvorena sjednica; T(e), 933, djelimično
zatvorena sjednica; Salko Osmić, P 09876, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3126.
1163
Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6442, 6480 i 6481.
1164
Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6472, 6478 i 6479-6482; Svjedok Y, P
09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 55, djelimično zatvorena sjednica;
Radmilo Jasak, T(f), str. 48643; 2D 00246.
1165
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 55, djelimično
zatvorena sjednica.
1166
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 60, djelimično
zatvorena sjednica.
1167
Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6484 i 6485.
1155
Predmet br.° IT-04-74-T
121
29. maj 2013.
2143/78692 TER
Prijevod
2. HVO
514.
U Jablanici je u aprilu 1992. službeno formirana vojna jedinica HVO-a, kao i u svim drugim
hrvatskim opštinama HZ HB.1168 Međutim, HVO Jablanice zapravo je osnovan tek 15. maja 1992. i
funkcionisao je samo u okviru Kriznog štaba, odnosno kasnije Ratnog predsjedništva opštine
Jablanica.1169 Stožer HVO-a u Jablanici uspostavljen je 22. jula 1992. i tada je donesena odluka o
mobilizaciji.1170
515.
Tokom mjeseca septembra 1992. formirana je Brigada "Herceg Stjepan" HVO-a – čiji je
zapovjednik od oktobra 1992. do juna 1993. bio Zdravko Šagolj –1171 i to za područje Jablanice i
Konjica,1172 a u opštini Jablanica1173 formirana je 3. bojna "Mijat Tomić" u sastavu Brigade "Herceg
Stjepan" HVO-a. Brigada "Herceg Stjepan" i 3. bojna "Mijat Tomić" bile su u sastavu OZ
Jugoistočna Hercegovina, pod zapovjedništvom Mile Lasića.1174 Vijeće međutim napominje da su u
aprilu 1993. Brigada "Herceg Stjepan" i 3. bojna "Mijat Tomić" svoje redovne izvještaje slale i
zapovjedništvu OZ Jugoistočna Hercegovina i zapovjedništvu OZ Sjeverozapadna Hercegovina.1175
Osim toga, oba zapovjednika bila su povezana s razvojem događaja u opštini Jablanica u aprilu
1993., što konkretno potvrđuju izvještaji Željka Šiljega, zapovjednika OZ Sjeverozapadna
Hercegovina, upućeni Milivoju Petkoviću, načelniku Glavnog stožera, a u kojima se govori o
situaciji na terenu u Sovićima i Doljanima.1176 Vijeće nije moglo utvrditi kakvu je tačno ulogu
odigrao Željko Šiljeg u događajima u opštini Jablanica u aprilu 1993., no s obzirom na dokaze
konstatuje da su tokom sukoba u aprilu 1993. u opštinu Jablanica stizala pojačanja u ljudstvu i
municiji iz OZ Sjeverozapadna Hercegovina.1177
516.
Krajem godine 1992. i početkom 1993., 3. bojna "Mijat Tomić" iz sastava brigade HVO-a
"Herceg Stjepan" raspolagala je s oko 150 vojnika, a stožer joj se nalazio na ulazu u grad
Jablanica.1178 U aprilu 1993., zapovjednik 3. bojne "Mijat Tomić" bio je Stipe Pole.1179 Prema
1168
Safet Idrizović, T(f), str. 9590; P 09400, str. 2.
P 09400, str. 4; P 02487, str. 1. V. takođe "Politička i administrativna struktura" u činjeničnim zaključcima Vijeća u
vezi s opštinom Jablanica (Sovići i Doljani).
1170
P 09400, str. 7.
1171
3D 02344, str. 4; P 00577; P 00582; 2D 01360; P 00795; 2D 00771; 2D 00641; 3D 00775: 2D 00784; P 02694.
1172
P 09400, str. 10; 3D 02344, str. 4.
1173
Safet Idrizović, T(f), str. 9674; P 09400, str. 9; 3D 02344, str.14.
1174
V. "OZ i brigade" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s vojnom strukturom HZ(R) HB. V. takođe P 01866.
1175
4D 00453; P 01968, str. 1.
1176
P 01887, str. 1 i 2; P 01933, str. 1; P 01937; P 01932.
1177
P 01915, str. 2; P 01887, str. 1 i 2.
1178
Dragan Jurić, T(f), str. 39278; 3D 02344, str. 14.
1179
P 09727, pod pečatom, str. 2; Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 932 i 933;
Svjedok X, P 09874,, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3338; Svjedok Y, P 09873, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 86.
1169
Predmet br.° IT-04-74-T
122
29. maj 2013.
2142/78692 TER
Prijevod
riječima Safeta Idrizovića, HVO u Jablanici bio je bolje opremljen i naoružan od ABiH u Jablanici,
naročito zato što je raspolagao teškim naoružanjem stacioniranim na tom području.1180
517.
Jedinica Vojne policije HVO-a u opštini Jablanica, na čijem je čelu bio Stojan Livaja, a
potom od 1. februara 1993. Jerko Azinović, brojala je tridesetak ljudi.1181 Početkom 1993., saradnja
između opštinskog HVO-a i Vojne policije HVO-a u Jablanici bila je slaba.1182 Dana 1. aprila 1993.,
jedinica Vojne policije HVO-a opštine Jablanica smjestila se u Doljanima.1183 Dana 17. aprila
1993., Ilija Franjić, zapovjednik 4. satnije 2. bojne (kasnije 6. bojne) Vojne policije smještene u
Prozoru,1184 poslao je pripadnike svoje satnije kao pojačanje u opštinu Jablanica.1185 Prema
dokazima uvrštenim u spis, jedinice Vojne policije u opštini Jablanica bile su odgovorne
zapovjedništvima brigada i operativnih zona.1186
518.
U opštini Jablanica bilo je i drugih jedinica HVO-a, konkretno KB, Bojna “Poskok”, ATG
“Baja Kraljević” i jedinica “Posušje” (ili “Posuške”), koje su sve u aprilu 1993. bile pod
zapovjedništvom Tute (Mladena Naletilića).1187 Na tom području bili su i vojnici HVO-a koje je
kao pojačanje poslala OZ Sjeverozapadna Hercegovina ili pak lično Milivoj Petković, kao što su
Pukovnija "Bruno Bušić" ili Postrojba za posebne namjene "Ludvig Pavlović".1188
519.
U aprilu 1993., Jure Groznica, zvani Juka,1189 bio je zapovjednik jedinice u sastavu 3. bojne
“Mijat Tomić”, odgovorne za područje Sovića i Doljana.1190 Vojna baza HVO-a u Sovićima bila je
1180
Safet Idrizović, T(f), str. 9590, 9768 i 9784.
Safet Idrizović, T(f), str. 9659 i 9825; 5D 02007, str. 1 i 3.
1182
Safet Idrizović, T(f), str. 9659 i 9825; 5D 02007, str. 1 i 3; 3D 02344, str. 14.
1183
Safet Idrizović, T(f), str. 9663; P 09400, str. 19; P 02487, str. 1 i 2; P 01903, str. 1 i 2.
1184
Zdenko Andabak, T(f), str. 50954; P 09193, str. 22 i 23; P 09922, str. 3; P 09731, pod pečatom, str. 3; P 01917; 5D
02049. V. takođe "Vojna policija HVO-a" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Prozor.
1185
P 01917.
1186
P 01915, str. 2; P 02218, str. 1 i 2; P 01917. V. takođe "Vojna policija" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s
vojnom strukturom HZ(R) HB.
1187
P 01915, str. 2; P 01968, str. 1; Milivoj Petković, T(f), str. 49445; Safet Idrizović, T(f), str. 9784; Svjedok CB, T(f),
str. 10207; P 02218, str. 1 i 2; 4D 01034; Svjedok JJ, P 09880, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str.
5005 i 5006; P 02012, pod pečatom, str. 5; Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f),
str. 6451 i 6500-6502; Salko Osmić, P 09876, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3132; P 10358,
par. 28; P 02037, str. 1; Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 29 i 30 (Prvostepena presuda
u predmetu Naletilić, par. 120 i 132).
1188
P 01915, str. 2; P 01896. Na primjer, Pukovnija “Bruno Bušić” bila je na Ribnjaku, Svjedok TT, P09879, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6634, 6686 i 6687.
1189
P 09727, pod pečatom, str. 3.
1190
P 09727, pod pečatom, str. 3; Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 932 i 933,
djelimično zatvorena sjednica; Svjedok X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3338;
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 86.
1181
Predmet br.° IT-04-74-T
123
29. maj 2013.
2141/78692 TER
Prijevod
udaljena oko tri kilometra glavnom cestom od zaseoka Donja Mahala,1191 a dana 20. aprila 1993.,
stožer HVO-a za Doljane nalazio se na Ribnjaku.1192
III. Pretpostavke za napad na sela Sovići i Doljani 17. aprila 1993.
520.
Napetosti između Hrvata i Muslimana u opštini Jablanica sve su više rasle počev od proljeća
1992., (A) da bi kulminirale nizom sukoba u opštini sredinom aprila 1993. (B) i zaoštravanjem
napetosti u Sovićima i Doljanima u danima koji su prethodili napadu od 17. aprila 1993. godine
(C).
A. Porast napetosti između Hrvata i Muslimana u opštini Jablanica od proljeća 1992. do
sredine aprila 1993.
521.
U aprilu i maju 1992., HVO je zauzeo sve položaje zapadno i južno od opštine Jablanica;1193
Hrvati iz Sovića i Doljana počeli su kopati rovove oko doline u kojoj se nalaze sela Doljani i
Sovići,1194 a između Muslimana i Hrvata počele su se javljati napetosti.1195 U decembru 1992. i u
januaru 1993., napetosti su realno porasle, i to prije svega zbog pokušaja Hrvata da preuzmu
kontrolu nad gradom Jablanicom, u kojem su 70% stanovništva činili Muslimani.1196
522.
Od početka februara do sredina aprila 1993., i HVO i TO/ABiH ojačali su vojnu prisutnost u
opštini Jablanica, a naročito u Sovićima i Doljanima.1197 Tako je Safet Idrizović u svom
svjedočenju rekao da su se od 1. aprila 1993. u Doljanima smjestili zapovjedništvo Bojne “Mijat
Tomić” HVO-a, Glavni stožer HVO-a i pripadnici Vojne policije HVO-a iz Jablanice.1198 Međutim,
Vijeće napominje da u tom periodu u Sovićima i Doljanima između Hrvata i Muslimana nije bilo
sukoba.1199
1191
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 4, 5, 11 i 12; P
09246.
1192
Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 41 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par.
33); Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6632, 6633 i 6660.
1193
Među kojima su bili položaji na planini Bokševica, na uzvisinama kod Ostrovca, na planini Pišvir, na uzvisinama
kod Doljana i Slatine, kao i na Stropu, Sovićkim vratima i Risovcu: Safet Idrizović, T(f), str. 9668.
1194
P 10358, par. 6.
1195
Na primjer, HVO je pokrenuo jedan napad protiv TO-a Jablanice: v. Safet Idrizović, T(f), str. 9612-9614; P 00388,
str. 3; P 09400, str. 8. V. takođe, generalno u vezi s problemom narastajućih napetosti, P 10358, par. 8; P 00952, str. 1.
1196
P 00917, str. 1; P 00945, str. 1; 1D 01461; 4D 00421; 4D 00374; P 10358, par. 9; Safet Idrizović, T(f), str. 9657 i
9658; Mirko Zelenika, T(f), str. 33213 i 33214; 3D 02344, str. 12 i 13.
1197
P 10358, par. 11; P 02487, str. 1 i 2; P 01903, str. 1 i 2; 4D 00081; Safet Idrizović, T(f), str. 9747-9750; Svjedok
4D-AB, T(f), str. 47381 i 47382; 2D 00246; 3D 02344, str. 12 i 13; P 01872.
1198
Prema riječima Safeta Idrizovića, Bojna “Mijat Tomić” smjestila se u Doljanima u kući u vlasništvu Jure Jurića,
koja se nalazi u blizini crkve u selu: Safet Idrizović, T(f), str. 9663 i 9676; P 00568; P 09400, str. 19; P 02487, str. 1 i 2;
P 01903, str. 1 i 2.
1199
Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6483; Svjedok BZ, T(f), str. 9956,
zatvorena sjednica.
Predmet br.° IT-04-74-T
124
29. maj 2013.
2140/78692 TER
Prijevod
B. Sukobi u opštini Jablanica sredinom aprila 1993.
523.
U svom završnom podnesku, Petkovićeva odbrana tvrdi da su snage HVO-a pokrenule
vojne operacije u opštini Jablanica kao odgovor na napade ABiH na snage HVO-a u Konjicu
sredinom marta 1993., i to s isključivom namjerom da pomognu jedinicama HVO-a koje su bile
izložene napadima ABiH, a ne zato da bi preuzele kontrolu nad gradom Jablanicom.1200
524.
Vijeće konstatuje da je, prema dokumentima HVO-a i riječima više svjedoka odbrane, među
kojima je bio i Milivoj Petković, svrha angažmana HVO-a u opštinama Konjic i Jablanica oko 13. i
14. aprila 1993. zapravo bila da se odbije napad ABiH na Brigadu “Herceg Stjepan” u opštini
Konjic.1201 ABiH je, prema riječima svjedoka, provodila operaciju s ciljem zauzimanja planine
Bokševice, s koje je bilo moguće kontrolisati cijelu dolinu Neretve, kao i put između Konjica i
Jablanice.1202
525.
Prema riječima Milivoja Petkovića, s vojnog stajališta situacija u opštinama Konjic i
Jablanica predstavljala je nedjeljivu cjelinu i sukobi koji su sredinom aprila 1993. izbili između
HVO-a i ABiH u opštini Konjic proširili su se na opštinu Jablanica.1203
526.
Bez obzira na razloge, jasno je da su 13. i 14. aprila 1993. u opštini Jablanica izbili sukobi
između HVO-a i ABiH.1204 Tako je počev od 13. aprila 1993., grad Jablanica više od mjesec dana
bio u okruženju snaga HVO-a i odsječen od Konjica. Putevi su bili pod vatrom HVO-a, što je
onemogućavalo svaki pokušaj da se izađe iz grada.1205
527.
Dana 15. aprila 1993., kako bi ojačao linije odbrane HVO-a na području Konjica i Jablanice,
Milivoj Petković, načelnik Glavnog stožera HVO-a, zapovjedio je Antunu Luburiću, zapovjedniku
Pukovnije "Bruno Bušić", i Draganu Ćurčiću, zapovjedniku Postrojbe za posebne namjene "Ludvig
Pavlović", da bojnu spremnost svojih jedinica podignu na najviši stupanj.1206 Milivoj Petković u
svojoj zapovjedi kaže da će vrijeme polaska i rejon u koji se borbene jedinice šalju on lično odrediti
i da će se dalje zapovijedi izdati telefonom.1207
1200
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 128-130. V. takođe Uvodnu riječ Petkovićeve odbrane, T(f), str. 46003
i 46004.
1201
Milivoj Petković, T(f), str. 49433; Dragan Jurić, T(f), str. 39311-39313, 39319, 39439 i 39440; 2D 00253; P 01874,
str. 2; P 02487, str. 1 i 2; 4D 00453, str. 1; P 01887; Radmilo Jasak, T(f), str. 48654 na osnovu P 01879, str. 2.
1202
Radmilo Jasak, T(f), str. 48651 i 48652, 49077 i 49078 na osnovu P 01879, str. 4; Svjedok 4D-AB, T(f), str. 47149,
47153 -47156, 47238-47239 i 47304; 4D 00454; P 01874, str. 2; P 01887.
1203
Milivoj Petković, T(f), str. 49433, 49434, 49518 i 49519; 3D 01843, str. 2 i 3.
1204
Dragan Pinjuh, T(f), str. 37714, 37715 i 37744; Dragan Jurić, T(f), str. 39353 i 39355; P 01879; 3D 01843.
1205
Safet Idrizović, T(f), str.9665, 9666 i 9778; 4D 00082, str. 1.
1206
P 01896.
1207
P 01896.
Predmet br.° IT-04-74-T
125
29. maj 2013.
2139/78692 TER
Prijevod
528.
Istoga dana, HVO je započeo s granatiranjem grada Jablanice, konkretno iz sela Risovac,
gdje su bili položaji artiljerijskih oruđa HVO-a.1208
C. Zaoštravanje napetosti između Hrvata i Muslimana u Sovićima i Doljanima u danima
koji su prethodili napadu od 17. aprila 1993.
529.
Oko 13. i 14. aprila 1993., snage HVO-a su zauzele položaje duž puteva i na dominantnim
tačkama kao što su položaji kod Sovića i Doljana.1209 "Hrvati" su osim toga postavili kontrolne
punktove na ulaze i izlaze iz Doljana, čime su sprečavali stanovnike da napuste selo.1210
530.
Nekoliko dana prije napada 17. aprila 1993., vojnici 44. brdske brigade ABiH takođe su
zauzeli položaje u sektoru Sovića i Doljana.1211
531.
Ujutro 15. aprila 1993., delegacija u čijem su sastavu bili predstavnici 44. brdske brigade
ABiH, organa vlasti opštine Jablanica i međunarodne zajednice otišli su u Doljane kako bi
razgovarali s predstavnicima HVO-a, među kojima su bili Matan Zarić, predsjednik HDZ-a u
Jablanici, i Stipe Pole, zapovjednik 3. bojne “Mijat Tomić”, i pokušali smiriti napetosti, no nisu
uspjeli postići dogovor.1212
1208
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 12 i 13; Safet
Idrizović, T(f), str. 9669, 9672 i 9673; P 09400, str. 20; Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 6443, 6483, 6484 i 6519; P 08951; P 09052; Svjedok RR, T(f), str. 6443 i 6526-6527; Odluka od
7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 27 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 30); P 02627,
str. 2 i 3.
1209
Safet Idrizović, T(f), str. 9789; P 01775, str. 16. Vijeće uz to napominje da je Svjedokinja CA, stanovnica sela
Doljani, izjavila je da su do sredine aprila 1993. hrvatska i muslimanska zajednica u Doljanima mirno zajedno živjele,
Svjedokinja CA, T(f), str. 10003, djelimično zatvorena sjednica.
1210
Svjedokinja CA, T(f), str. 10005 i 10007. Tačnije, dok su stanovnici donjeg dijela Doljana još i mogli izaći iz sela
tako što su noću prolazili kroz šumu, stanovnici iz gornjeg dijela sela nisu mogli napustiti selo. Vijeće napominje da je
selo Sovići bilo od vojne strateške važnosti za HVO budući da se nalazi na putu Prozor-Jablanica, kao i za ABiH jer se
preko njega moglo doći do visoravni Risovac, što je omogućavalo daljnji prodor prema jadranskoj obali: Odluka od 7.
septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 28 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 30); Radmilo
Jasak, T(f), str. 48643.
1211
Svjedok 4D-AB, T(f), str. 47165, 47166, 47168 i 47345; Safet Idrizović, T(f), str. 9666, 9790 i 9791; P 01882;
Safet Idrizović, T(f), str. 9666, 9790 i 9791. Vijeće je saslušalo više objašnjenja u vezi s položajima ABiH. Prema
riječima Svjedoka 4D-AB, jedinice ABiH imale su zadatak da izbace iz stroja jedinice HVO-a iz Jablanice koje su
trebale pružiti pojačanje jedinicama HVO-a u Sovićima i Doljanima, pri čemu je ABiH pripremala napad na pravcu
Konjic-Jablanica-Mostar kako bi zauzela sela Soviće, Doljane i visoravan Risovac. Prema riječima Safeta Idrizovića,
vojnici ABiH bili su raspoređeni u sektor Sovića i Doljana da bi branili sela Soviće i Doljane, zaštitili stanovništvo i
omogućili da se u slučaju sukoba sa HVO-om to stanovništvo evakuište u Jablanicu. V. Svjedok 4D-AB, T(f), str.
47165, 47166, 47168, 47172, 47173 i 47345; P 01882; P 01911, str. 3; 4D 00599; Safet Idrizović, T(f), str. 9666, 9790 i
9791.
1212
Safet Idrizović, T(f), str. 9668 i 9669 i T(e), str. 9669; P 09400, str. 20; P 01903, str. 1 i 2.
Predmet br.° IT-04-74-T
126
29. maj 2013.
2138/78692 TER
Prijevod
532.
Uveče 15. aprila 1993., 44. brdska brigada ABiH okružila je snage 3. bojne “Mijat Tomić”
iz sastava Brigade “Herceg Stjepan” HVO-a, stacionirane u selima Sovići i Doljani, što je za
posljedicu imalo povlačenje snaga HVO-a prema Risovcu i Posušju.1213
533.
Istog dana, zapovjednik Brigade “Herceg Stjepan”, Zdravko Šagolj, tražio je pojačanje od
Glavnog stožera HVO-a, zapovjedništva OZ Sjeverozapadna Hercegovina i zapovjedništva OZ
Jugoistočna Hercegovina, uz zahtjev da "₣počnuğ djelovati prema ranijem dogovoru odmah".1214
534.
Prema vanrednom izvještaju od 16. aprila 1993., koji je potpisao Željko Šiljeg, zapovjednik
OZ Sjeverozapadna Hercegovina, topničke baterije i tenkovi već su bili na položajima oko
Sovića;1215 snage HVO-a, među kojima su bili jedna satnija Brigade "Rama" i dva voda Vojne
policije, bili su u rezervi za slučaj potrebe, a napad HVO-a na selo Sovići trebao je započeti
16. aprila 1993. u 9:00 sati.1216 Vijeće napominje da je u planu bilo i "koordinisanje" s Tutom i da
se trebalo ostvariti preko Posuške postrojbe koja se nalazila na Sovićkim Vratima.1217
535.
Istog dana, 16. aprila 1993., Hasan Rizvić, predsjednik Kriznog štaba u Doljanima,
kontaktirao je štab TO/ABiH u Jablanici, odakle je dobio nalog da "civile" preko planine evakuiše u
Jablanicu.1218 Uveče 16. aprila 1993., 100 do 240 "civila" je otišlo iz Doljana da bi u Jablanicu stigli
ujutro 17. aprila 1993.1219 Prema riječima Hasana Rizvića, od 65 muškaraca Muslimana iz Doljana
koji su bili pripadnici TO/ABiH,1220 njih 48 je pratilo starije osobe, trudne žene i malu djecu na
putu preko planine.1221 Sedamnaest pripadnika TO/ABiH ostalo je na brdu Ilijina Gruda kako bi
spriječili HVO da zarobi "civile" iz Doljana koji su bježali prema Jablanici.1222 Nekih 40 do
100 "civila" iz Doljana ostali su u svojim kućama.1223
536.
U to isto vrijeme, Muslimani u Sovićima, koji su "osjetili nešto u zraku" i bojali se za svoju
sigurnost, sklonili su se u kuće za koje su ocijenili da su najsigurnije.1224 Tog 16. aprila 1993.
1213
4D 00453; Milivoj Petković, T(f), str. 49434 i 49435; 4D 02025; P 02487, str. 1 i 2.
4D 00453.
1215
Tačnije, u rejonu sela Dobro{a, Mlu{a, Donja Vast, Ustirama i u rejonu Sovićkih Vrata, P 01915, str. 2.
1216
P 01915, str. 2.
1217
P 01968, str. 1 ("mopping up" /čišćenje/); P 01915, str. 2.
1218
P 10358, par. 18.
1219
P 10358, par. 19 i 22; Svjedokinja CA, T(f), str. 10007 i 10008. Na suđenju je svjedokinja objasnila da se radilo o
muškarcima, ženama i djeci, no nije rekla da li su muškarci bili naoružani; P 02187, str. 36.
1220
P 10358, par. 19.
1221
P 10358, par. 18 i 19.
1222
P 10358, par. 18 i 19.
1223
P 10358, par. 19; Svjedokinja CA, T(f), str. 10007 i 10008. Na suđenju je svjedokinja objasnila da se radilo o
muškarcima, ženama i djeci, no nije rekla da li su muškarci bili naoružani.
1224
Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 903, djelimično zatvorena sjednica.
1214
Predmet br.° IT-04-74-T
127
29. maj 2013.
2137/78692 TER
Prijevod
poslije podne, svjedok D sklonio se u jednu kuću na uzvisini iznad Sovića odakle je mogao vidjeti
cijelo selo, a koja se nalazila oko 500 ili 600 metara od škole i oko 1.500 metara od džamije.1225
IV. Napadi HVO-a na sela Sovići i Doljani i hapšenje muškaraca, žena, djece i
starijih osoba, od 17. do 23. aprila 1993.
537.
Vijeće će prvo razmotriti napade HVO-a na sela Sovići i Doljani 17. aprila 1993.(A), potom
hapšenja koja su uslijedila od 17. do 23. aprila 1993. (B), i na kraju će utvrditi identitet počinilaca
tih napada i hapšenja (C).
A. Tok napada na Soviće i Doljane 17. aprila 1993.
538.
Prema sveukupnim dokazima uvrštenim u spis, HVO je 17. aprila 1993. ujutro, između 7:00
i 8:00 sati, izvršio napad u dolini Jablanice, gdje se nalaze sela Sovići i Doljani.1226 Vojnici ABiH
bili su na položajima na brdima Duga Gruda kod Sovića i Ilijina Gruda kod Doljana.1227 Tog dana,
snage HVO-a su Dugu Grudu kod Sovića granatirale od 7:00 sati do otprilike 15:30, i to s položaja
Risovac, Voždac i Sovićka Vrata.1228 Većina projektila stigla je iz pravca Risovca, južno od Sovića,
gdje je HVO imao položaje.1229 Da bi izbjegli napad HVO-a, muslimanski vojnici na položaju na
Dugoj Grudi morali su se povući u šumu kod sela Munikoze, u blizini Sovića.1230 Dakle, borbe
između HVO-a i ABiH prvenstveno su se vodile na uzvisinama kod Sovića i Doljana.1231
539.
Što se tiče samog sela Sovići, HVO je započeo s granatiranjem sela, prije svega zaseoka
Gornja Mahala, u 8:00 sati, i ono je trajalo do otprilike 17:00 sati.1232
1225
Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 903 i 904, zatvorena sjednica.
Svjedokinja CA, T(f), str. 10009-10010; Svjedok CB, T(f), str. 10116; P 09867, pod pečatom, str. 12; P 10358, par.
25; P 01917; Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6628; Odluka od 7.
septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 33 i 34 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 31).
1227
Svjedok BZ, T(f), str. 9962 i 9963, zatvorena sjednica; Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 6627.
1228
Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6628.
1229
Svjedokinja CA, T(f), str. 10009 i 10010; Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović,
prečišćena verzija T(f), str. 13 i 14; Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 32 i 33
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 27 i 31); P 09867, pod pečatom, str. 12; Ismet Poljarević, T(f), str.
11597; Milivoj Petković, T(f), str. 49436, 49444 i 49445; 4D 02025.
1230
Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6629 i 6630.
1231
P 02218, str. 1 i 2; Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6629 i 6630;
Slobodan Praljak, T(f), str. 44562 i 44575; mjesto označeno brojem 4 na karti zavedenoj pod brojem 3D 03724; Milivoj
Petković, T(f), str. 49436, 49438, 49444 i 49445.
1232
Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 905; Svjedokinja CA, T(f), str. 10009;
P 09727, pod pečatom, str. 2; Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija
T(f), str. 13-14, djelimično zatvorena sjednica; Dragan Jurić, T(f), str. 39368 i 39369; 4D 01565; Svjedok RR, P 09872,
pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6442-6444 i 6488; P 09728, str. 2; Nihad Kova~, T(f), str.
10263; Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 32, 33 i 34 (Prvostepena presuda u predmetu
1226
Predmet br.° IT-04-74-T
128
29. maj 2013.
2136/78692 TER
Prijevod
540.
Istovremeno, HVO je granatirao bez prekida selo Doljani od 8:00 sati do otprilike
15:00 sati.1233
541.
Vijeće smatra da dokazi pokazuju da je 17. aprila 1993. u Sovićima i Doljanima bila
prisutna ABiH, iako dokazi predočeni Vijeću ne dopuštaju uvijek da se jasno razlikuje između
vojnika koji su bili pripadnici TO/ABiH i muškaraca Muslimana koji su branili svoja sela.1234 U
svakom slučaju, Vijeće podsjeća da dokazi pokazuju da je ABiH u Sovićima i Doljanima imala 60
do 170 boraca iz 4. korpusa.1235
542.
Vijeće napominje da je, prema riječima Milivoja Petkovića, ujutro 17. aprila 1993. zapravo
ABiH napala snage HVO-a, raspoređene na Risovcu; isto tako, po njegovim riječima ABiH je
pokušala napasti selo Doljani, što je navelo HVO da odgovori napadom na 4. bataljon 44. brdske
brigade ABiH (koji se nalazio na Sovićkim Vratima na udaljenosti od 2 do 3 kilometra od sela
Sovići), i na vojnike ABiH koji su s uzvisina kod Pišvira napali Doljane.1236
543.
Međutim, u svjetlu dokaza u vezi s napadom na cijelu dolinu Jablanice i s pripremom
napada na selo Sovići, o čemu je bilo više riječi gore u tekstu, a posebno vanrednog izvještaja od
16. aprila 1993. koji je potpisao Željko Šiljeg i u kojem se objašnjava da napad na selo Sovići treba
započeti 16. aprila 1993. u 9:00 sati,1237 Vijeće smatra da se ne može složiti s Milivojem
Petkovićem i zaključiti da je napad HVO-a 17. aprila 1993. ujutro na sela Sovići i Doljani bio tek
odbrambena reakcija na napad koji je ABiH pokrenula tog istog dana.
544.
Kada su Sovići napadnuti, stanovnici Muslimani, među kojima je bio i Nihad Kovač,
sklonili su se u kuće u gornjem dijelu sela.1238
545.
ABiH je uzvraćala vatru, no 17. aprila 1993., oko 17:00 sati, Džemal Ovnović, komandant
4. bataljona Sovići-Doljani, predao se s jednim brojem svojih ljudi.1239 Iako se Džemal Ovnović
Naletilić, par. 27 i 31); Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 904; P 09726, str. 2;
2D 00285, str. 1; Svjedok X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3304 i 3305.
1233
Svjedokinja CA, T(f), str. 10009, djelimično zatvorena sjednica.
1234
Što se tiče branilaca u selu, v. npr. Nihad Kova~, T(f), str. 10297 i 10298; Svjedok D, P 09870, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 948, djelimično zatvorena sjednica; Ismet Poljarević, T(f), str. 11647 i 11648;
2D 00285, str. 1.
1235
P 01933; 4D 00430; Milivoj Petković, T(f), str. 49501 i 49503; Ismet Poljarević, T(f), str. 11630 i 11644 i 11645;
4D 00472. Prema ovom posljednjem dokumentu, u Sovićima je bilo 156 pripadnika ABiH, no svjedok je objasnio da se
na popisu nalaze i imena ljudi iz Doljana; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 34
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 31).
1236
Milivoj Petković, T(f), str. 49436-49439, 49444 i 49445; 4D 02025.
1237
P 01915, str. 2.
1238
P 09728, str. 2.
1239
Broj muškaraca Muslimana koji su se predali zajedno s njim varira od svjedočenja do svjedočenja između 39 i 85,
v. Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6446, 6447 i 6462; Safet Idrizović,
T(f), str. 9667 i 9792; P 02218, str. 1 i 2; Milivoj Petković, T(f), str. 49435-49437, 49504, 49505, 49507 i 49508; P
Predmet br.° IT-04-74-T
129
29. maj 2013.
2135/78692 TER
Prijevod
predao, tog 17. aprila 1993. drugi vojnici ABiH su odbili položiti oružje i pobjegli su u brda i u
šume, ili su se sakrili u kućama i nastavili pucati.1240
546.
U 17:00 sati ABiH je prestala pružati otpor i HVO i HV su ušli u Soviće s donje strane
sela.1241
547.
Prema izvještaju Željka Šiljega, zapovjednika OZ Sjeverozapadna Hercegovina, upućenom
Glavnom stožeru uveče 17. aprila 1993., problem Sovića bio je "pri kraju".1242 Istog dana, na
osnovu izvještaja Željka Šiljega, i Milivoj Petković je sastavio izvještaj o vojnoj situaciji u rejonu
Sovića, u kojem kaže da je "rješenje Sovića pri kraju".1243
548.
Prema izvještaju komandanta 44. brdske brigade, Enesa Kovačevića, oružane snage HVO-a
su ujutro 18. aprila 1993. nastavile s granatiranjem sela Sovići.1244 Međutim, Vijeće konstatuje da je
u to vrijeme većina borbi prestala.1245
549.
Dana 19. aprila 1993., u 20:00 sati, Stipe Pole, zapovjednik 3. bojne “Mijat Tomić” u
sastavu Brigade “Herceg Stjepan” HVO-a, obavijestio je Milu Lasića, zapovjednika OZ
Jugoistočna Hercegovina, da se vojna operacija i akcija "čišćenja" ("mopping up") u rejonu sela
Sovići privodi kraju.1246 Prema istom izvještaju, u tom napadu sudjelovale su Tutine vojne
jedinice.1247
B. Hapšenje muškaraca, žena, djece i starijih osoba u Sovićima i Doljanima
od 17. do 23. aprila 1993.
550.
Nakon što je većina borbi na području Sovića i Doljana završila, odnosno krajem
poslijepodneva 17. aprila 1993., oružane snage HVO-a i MUP-a HVO-a počele su s prvim
hapšenjima, u prvom redu vojnika TO/ABiH i vojno sposobnih muškaraca Muslimana, no uhapšene
su i neke žene, djeca i starije osobe (1). Tokom narednih dana, odnosno od 18. do 23. aprila 1993.,
09726, str. 2; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 34 (Prvostepena presuda u predmetu
Naletilić, par. 31).
1240
Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 36 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par.
31); svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6447 i 6448-6449; P 09246.
1241
Ismet Poljarević, T(f), str. 11597 i 11598; Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović,
prečišćena verzija T(f), str. 16 i 17, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić
i Martinović, T(f), str. 3306 i 3307.
1242
P 01932, str. 1.
1243
P 01954, str. 11; P 01932.
1244
Dragan Jurić, T(f), str. 39368 i 39369; 4D 01565.
1245
Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 33, 34 i 35 (Prvostepena presuda u predmetu
Naletilić, par. 31); Milivoj Petković, T(f), str. 49436; Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović,
prečišćena verzija T(f), str. 16; P 01933, str. 1; P 01937; P 01932.
1246
P 01968, str. 1; Svjedok CB, T(f), str. 10207.
1247
P 01968, str. 1; P 01775, str. 16.
Predmet br.° IT-04-74-T
130
29. maj 2013.
2134/78692 TER
Prijevod
oružane snage HVO-a su nastavile s hapšenjima u selima Sovići i Doljani (2). Nakon što razmotri
tok ovog niza događaja, Vijeće će se konkretnije osvrnuti na identitet počinilaca napada i hapšenja
(3).
551.
Vijeće napominje da se u Optužnici ne pominje izričito hapšenje žena, djece i starijih osoba
17. aprila 1993.. Međutim, Vijeće smatra da formulacija "počev od približno 18. aprila 1993." u
prvoj rečenici 79. paragrafa Optužnice Vijeću omogućava da u obzir uzme dokaze koji se odnose na
hapšenje žena, djece i starijih osoba u Sovićima i Doljanima od 17. aprila 1993. nadalje.
1. Prva hapšenja 17. aprila 1993.
a)
552.
Sovići
Vijeće podsjeća na to da se Džemal Ovnović, komandant 4. bataljona Sovići-Doljani, HVO-
u predao 17. aprila oko 17:00 sati, zajedno s jednim brojem svojih ljudi iz ABiH.1248 Vojnici HVOa ušli su u selo i potom hapsili druge vojnike ABiH i muškarce, Muslimane, za koje Vijeće ne zna
da li su pripadali nekim oružanim snagama.1249 Tako je oko 17:15 sati grupa vojnika HVO-a i HV-a
upala u jednu kuću u gornjem dijelu Sovića, u kojoj se krio Svjedok D1250 i naredila da svi muškarci
napuste kuću i upute se prema Školi u Sovićima, dok je ženama bilo dopušteno da ostanu u kući.1251
Ismet Poljarević1252 je rekao da su neki muškarci, Muslimani, 17. aprila 1993. ipak uspjeli pobjeći
dok su trajala hapšenja u Sovićima.1253 Međutim, kasnije su ipak zarobljeni u okolini Doljana
20. aprila 1993.1254
Nakon izvršenog hapšenja, vojnici HVO-a su odveli pripadnike ABiH i vojno sposobne muškarce,
Muslimane, iz Sovića u podrum jedne kuće, a potom u Školu u Sovićima.1255
553.
Osim toga, više dokaza takođe pokazuje da su 17. aprila 1993. u Sovićima hapšene žene i
djeca, kao i to da su oni kasnije istog dana prebačeni u Školu u Sovićima.1256 Svjedok TT1257 rekao
1248
Broj muškaraca Muslimana koji su se predali zajedno s njim varira od svjedočenja do svjedočenja, između 39 i 85,
v. Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6446, 6447 i 6462; Safet Idrizović,
T(f), str. 9667 i 9791-9793; P 02218, str. 1 i 2; Milivoj Petković, T(f), str. 49435-49437, 49504, 49505, 49507 i 49508;
P 09726, str. 2.
1249
Svjedok X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3305 i 3307; Svjedok D, P 09870, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 906; Svjedok BZ, T(f), str. 9934 i 9935, zatvorena sjednica; P 09727,
pod pečatom, str. 3; P 02173.
1250
Musliman iz Sovića.
1251
Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 906.
1252
Stanovnik Sovića.
1253
Ismet Poljarević, T(f), str. 11602.
1254
Ismet Poljarević, T(f), str. 11574 i 11602; Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f),
str. 6630-6633 i 6660; P 02177, par. 9. V. takođe "Nastavak hapšenja od 18. do 23. aprila 1993. - Doljani" u
činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Jablanica (Sovići i Doljani).
1255
P 09728, str. 2; Ismet Poljarević, T(f), str. 11583, 11631 i 11632; 2D 00285, str. 1; P 09726, str. 2; Svjedok BZ,
T(f), str. 9934 i 9935, zatvorena sjednica; P 09727, pod pečatom, str. 3; Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović, T(f), str. 3306-3309.
Predmet br.° IT-04-74-T
131
29. maj 2013.
2133/78692 TER
Prijevod
je da su vojnici HVO-a ušli u zaselak Cilići, koji se nalazi odmah iznad Škole u Sovićima, i naredili
ženama i djeci iz Sovića da odu u Školu u Sovićima.1258
b) Doljani
554.
Prema riječima Svjedokinje CA, poslije podne 17. aprila 1993. vojnici HVO-a ušli su u
Doljane i pozvali sve pripadnike ABiH da se predaju.1259 Svjedokinja CA je objasnila da je taj
poziv na predaju uslijedio uz prijetnju da će na svo "civilno" stanovništvo koje prethodnog dana
nije uspjelo pobjeći iz sela biti otvorena vatra.1260
555.
Vijeće primjećuje da je Hasan Rizvić pak izjavio da su vojnici HVO-a vojnike ABiH
pozvali na predaju prije napada, odnosno ujutro 17. aprila 1993.1261 Vijeće napominje da ova dva
svjedočenja nisu bitno protivrječna budući da je moguće da je tog 17. aprila 1993. HVO na predaju
pozivao u više navrata. Osim toga, Vijeće takođe napominje da je viva voce svjedočenje
Svjedokinje CA s tim u vezi bilo cjelovitije i podrobnije od pismene izjave Hasana Rizvića.
556.
Svjedokinja CA je uz to vidjela da su četiri ili pet vojnika HVO-a, među kojima su bili Ivan
Rajić i Anđelko Rogić1262 – Vijeće ne raspolaže informacijama o tome kojim su jedinicama oni
pripadali – u centru Doljana okupili 15 do 20 muškaraca Muslimana iz Doljana, među kojima su
bila i tri dječaka u dobi od 10 do 15 godina.1263
557.
Vijeće primjećuje da dokazi koji pokazuju koliko je vojnika ABiH zarobljeno 17. aprila
1993., govore generalno o hapšenjima u Sovićima i Doljanima, ne praveći razliku između hapšenja
u jednom ili u drugom od tih sela. Stoga Vijeće može samo utvrditi da je u Sovićima i Doljanima
zarobljeno 84 do 90 pripadnika ABiH.1264
1256
Vijeće napominje da se u dokazima ne pominju starije osobe: Ismet Poljarević, T(f), str. 11583 i 11632; P 09726,
str. 2; 2D 00285, str. 1; P 09728, str. 2; Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str.
6629; IC 00093, škola je označena brojem 1; IC 00094; Nihad Kova~, T(f), str. 10277.
1257
Bosanski Musliman, vojnik TO-a u Sovićima, 4. bataljona Brigade Neretva ABiH, Svjedok TT, P 09879, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6627.
1258
Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6629.
1259
Svjedokinja CA, T(f), str. 10014, 10018 i 10020; P 10358, par. 24.
1260
Svjedokinja CA, T(f), str. 10014, 10018 i 10020; P 08625, str. 5.
1261
P 10358, par. 24.
1262
Svjedokinja CA, T(f), str. 10018, djelimično zatvorena sjednica.
1263
Svjedokinja CA, T(f), str. 10024.
1264
P 02218, str. 1 i 2; P 02487, str. 1 i 2.
Predmet br.° IT-04-74-T
132
29. maj 2013.
2132/78692 TER
Prijevod
2. Nastavak hapšenja od 18. do 23. aprila 1993.
a)
558.
Sovići
U periodu otprilike od 18. do 23. aprila 1993., vojnici HVO-a hapsili su ostale pripadnike
ABiH koji su se nalazili u brdima oko sela Sovići, a zatim ih sprovodili do Škole u Sovićima.1265
559.
U periodu od 18. do 20. aprila 1993., vojnici HVO-a nastavili su okupljati i hapsiti žene,
djecu i starije osobe iz Sovića kako bi ih takođe sproveli do Škole u Sovićima.1266
560.
1267
CB
Kada je 20. aprila 1993., nakon borbi, u Doljane ušla jedna patrola SPABAT-a, Svjedok
je konstatovao da osim osoba zatočenih u Školi u Sovićima, u "zoni" Sovići više nema ni
jednog jedinog "civila".1268
b)
561.
Doljani
Dana 20. aprila 1993., vojnici HVO-a, među kojima su bili i neki pripadnici 3. bojne “Mijat
Tomić”, zarobili su vojnike, pripadnike TO/ABiH iz Sovića, koji su se sakrili u šumi u blizini
Doljana i potom ih sproveli do nekadašnjeg Ribnjaka prenamijenjenog u zapovjedništvo 3.
bojne.1269
562.
Vijeće podsjeća da je jedan dio žena, djece i starijih osoba iz Doljana uspio doći do
Jablanice prije izbijanja borbi 17. aprila 1993.1270 Što se tiče seljana koji su ostali,1271 Vijeće je
dobilo na uvid više dokaza koji pokazuju da su u danima poslije napada hapšene žene, djeca i starije
osobe, stanovnici Doljana.1272 Tako je, na primjer, Svjedokinja CA izjavila da su u periodu od 18.
1265
P 02218, str. 1 i 2; P 09728, str. 3; Milivoj Petković, T(f), str. 49437-49439 i 49445; P 01968, str. 1.
Ismet Poljarević, T(f), str. 11583 i 11632; P 09726, str. 2; 2D 00285, str. 1; P 09728, str. 2; IC 00093 (fotografija na
vrhu dokumenta prikazuje školu u Sovićima; fotografija na dnu prikazuje mjesto na kojem su stanovnici sela
razdvojeni); Svjedok BZ, T(f), str. 9935 i 9938, zatvorena sjednica; Svjedok CB, T(f), str. 10200 i 10202; Svjedok X, P
09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3310-3313 i 3315; Svjedok D, P 09870, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 907-910; P 09867, pod pečatom, str. 12.
1267
Pripadnik jedne međunarodne organizacije koji se nalazio na terenu; Svjedok CB, T(f), str. 10096, djelimično
zatvorena sjednica.
1268
Svjedok CB, T(f), str. 10202.
1269
Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6630-6633 i 6660; Svjedok RR, P
09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6449 i 6450; P 09074.
1270
P 08625, str. 5.
1271
Vijeće napominje da je Hasan Rizvić izjavio da se ujutro 18. aprila 1993. u Doljanima još nalazio 41 "civil", dok je
prema riječima svjedokinje CA u selu Doljani ostalo stotinjak ljudi: P 10358, par. 26; Svjedokinja CA, T(f), str. 1000710009.
1272
Svjedokinja CA, T(f), str. 10007-10009; P 08625, str. 5. V. takođe P 02173, str. 4; 4D 01034, str. 1.
1266
Predmet br.° IT-04-74-T
133
29. maj 2013.
2131/78692 TER
Prijevod
do 21. ili 22. aprila 1993. neki muslimanski stanovnici čije kuće su bile spaljene i drugi ljudi iz
Doljana odvedeni u Školu u Sovićima.1273
563.
Svjedok CB je izjavio da je oko 20. aprila 1993. selo Doljani bilo napušteno.1274 Prema
izvještaju od 23. aprila 1993., koji je Ivica Primorac, pomoćnik načelnika Glavnog stožera za
profesionalnu vojsku, uputio Bruni Stojiću, predstojniku Odjela obrane, i Milivoju Petkoviću,
načelniku Glavnog stožera HVO-a, 19. aprila 1993. izvršeno je "čišćenje" ("cleansing") Doljana.1275
564.
Vijeće ipak napominje da je, prema izvještaju SPABAT-a od 4. maja 1993., u selu Doljani
još bilo žena.1276
3. Počinioci napada i hapšenja
565.
Niz dokaza ukazuje na to da su u napadima na sela Sovići i Doljani u aprilu 1993. i u
hapšenjima koja su potom uslijedila1277 učestvovali vojnici HV-a,1278 vojnici HVO-a1279 i pripadnici
MUP-a HVO-a HZ HB iz Jablanice,1280 koji su bili uključeni u 3. bojnu "Mijat Tomić".1281 Vijeće
takođe primjećuje da dokazi pokazuju učestvovanje bivših pripadnika HOS-a1282 i pripadnika Vojne
policije, koji su bili uključeni u brigade HVO-a na području opštine.1283 Prema izvještaju Blaža
Azinovića iz 3. bojne "Mijat Tomić" od 7. maja 1993., on sam je bio zapovjednik zadužen za napad
i hapšenja u Doljanima.1284 Taj isti izvještaj, kao i drugi dokazi uvršteni u spis, takođe ukazuje na
Tutinu zapovjednu ulogu i na učestvovanje vojnika HVO-a pod Tutinim zapovjedništvom,
1273
Svjedokinja CA, T(f), str. 10027, 10030 i 10031.
Svjedok CB, T(f), str. 10200 i 10202.
1275
4D 01034.
1276
P 02192, pod pečatom, str. 4.
1277
P 07541; P 01968, str. 1; Svjedok JJ, P 09880, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5007; P
02081, pod pečatom, str. 5; Amor Ma{ović, T(f), str. 25127-25130 i 25198; P 07985; Odluka od 7. septembra 2006.,
činjenice o kojima je presuđeno br. 20 i 46 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 238); P 02063; Svjedok X,
P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović , T(f), str. 3305 i 3307; P 09867, pod pečatom, str. 12 i 13; P
01968; P 02081, pod pečatom, str. 5.
1278
Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 906; P 09726, str. 2; 2D 00285, str. 1; P
08625, str. 2.
1279
V. konkretno P 02218, str. 1 i 2; P 01915, str. 1 i 3; P 01932; P 10358, par. 28.
1280
Ismet Poljarević, T(f), str. 11582 i 11583; P 02131, str. 1. Civilni policajci uključeni u vojne jedinice HVO-a bili su
Andrija Groznica, Andrija Pole, Ivan Groznica, Mato Mijić, Miro Stipanović, Vlado Rotim, Milenko Drinovac i Ivica
Azinović.
1281
P 02131, str. 1.
1282
Svjedok CB, T(f), str. 10182; P 09727, pod pečatom, str. 2. V. "Sastav oružanih snaga HVO-a" u činjeničnim
zaključcima Vijeća u vezi s vojnom strukturom HZ(R) HB.
1283
P 01917; P 02218, str. 1 i 2; P 01915, str. 1 i 3; P 01932; P 10358, par. 28; P 09867, pod pečatom, str. 12 i 13;
Svjedok BZ, T(f), str. 9934 i 9938, zatvorena sjednica; Svjedok CB, T(f), str. 10182; P 09727, pod pečatom, str. 2;
Ismet Poljarević, T(f), str. 11582 i 11583. V. takođe "HVO" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom
Jablanica (Sovići i Doljani).
1284
P 02218, str. 1 i 2.
1274
Predmet br.° IT-04-74-T
134
29. maj 2013.
2130/78692 TER
Prijevod
konkretno "Poskok" bojne, KB-a i jedinica "Posuške" i "Grdani" u napadima na Soviće i Doljane i
u hapšenjima koja su izvršena u tim selima.1285
V. Navodi o kriminalnim događajima nakon napada na sela Sovići i Doljani i
nakon hap{enja
566.
Vijeće će prvo analizirati navode u vezi sa zatočenjem u Školi u Sovićima (A) i
postupanjem s muškarcima Muslimanima, tokom njihovog premještanja iz Škole u Sovićima u
zatvor u Ljubuškom 18. aprila 1993. godine (B). Vijeće će potom analizirati navode koji se odnose
na zatočenje u Junuzovića kućama (C) i na premještanja žena, djece i starijih osoba iz Škole u
Sovićima i iz Junuzovića u Gornji Vakuf oko 5. maja 1993., a potom na teritorije pod kontrolom
ABiH (D). Vijeće će takođe ispitati navode u vezi sa zatočenjem na Ribnjaku u blizini Doljana (E) i
blokiranjem međunarodnih posmatrača i mirovnih snaga (F). Na kraju, Vijeće će proučiti navode u
vezi sa spaljenim ili srušenim kućama i vjerskim objektima (G), te krađama imovine u vlasništvu
Muslimana (H) u selima Sovići i Doljani nakon napada.
A. Zatočenje u Školi u Sovićima, smrt zatočenika i radovi koje su izvodili zatočenici
567.
U paragrafima 77, 79 i 86 Optužnice navodi se da je 17. i 18. aprila 1993. HVO pokupio i
zatočio u Školi u Sovićima približno 70 do 90 vojno sposobnih muškaraca, bosanskih Muslimana,
te da je od 18. aprila 1993. ili približno u to vrijeme HVO u toj školi okupio muškarce, žene, djecu i
starije osobe, Muslimane, koji su bili protjerani iz svojih domova na području Sovića i Doljana, i da
su, kako se tvrdi, oni u toj školi ostali zatočeni do približno 4. ili 5. maja 1993. Navodi se da su
uslovi zatočenja bili tegobni i nečovječni, i da su pripadnici HVO-a zatočenike, uključujući i žene,
tukli, zlostavljali i maltretirali. U paragrafu 77 Optužnice uz to se navodi da je 17. i 18. aprila 1993.,
ili približno u to vrijeme, HVO pogubio najmanje četiri muškarca, bosanska Muslimana, kod Škole
u Sovićima.
568.
Tužilaštvo u paragrafu 81 navodi da je HVO koristio muškarce, bosanske Muslimane,
zatočene na području Sovića i Doljana, za prisilni rad na raznim mjestima u okolini, i to za
izgradnju vojnih utvrđenja, kopanje rovova i nošenje municije. Vijeće napominje s tim u vezi da se
sveukupni dokazi uvršteni u spis koji se odnose na navode o prisilnom radu zatočenika tiču samo
zatočenika iz Škole u Sovićima (a ne generalno zatočenika na području Sovića i Doljana) i stoga
1285
Milivoj Petković, T(f), str. 49445; Safet Idrizović, T(f), 9784; Svjedok CB, T(f), str. 10207; P 02218, str. 1 i 2; 4D
01034; Svjedok JJ, P 09880, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5005 i 5006; P 02012, pod pečatom,
str. 5; P 10358, par. 28; P 02037, str. 1; Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 29 i 30
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 120 i 132).
Predmet br.° IT-04-74-T
135
29. maj 2013.
2129/78692 TER
Prijevod
smatra da je prikladno da se tim navodima bavi u sklopu analize kriminalnih događaja u Školi u
Sovićima.
569.
Prema dokazima uvrštenim u spis, od 17. i 18. aprila 1993. pa do 4. ili 5. maja 1993. Škola u
Sovićima služila je HVO-u kao mjesto zatočenja za vojnike ABiH zarobljene u Sovićima i
Doljanima nakon borbi 17. aprila 1993. i uopšte za muškarce, Muslimane iz Sovića i Doljana, među
kojima su bili i maloljetnici i starije osobe.1286 Dana 18. aprila 1993., u Školi u Sovićima bilo je
zatočeno gotovo stotinu muškaraca.1287 Uveče 18. aprila 1993., približno 90 muškaraca Muslimana
– većinom pripadnika ABiH – premješteno je u Ljubuški.1288 Drugi muškarci, Muslimani, među
kojima su bili maloljetnici i stariji muškarci, ostali su pak zatočeni u Školi u Sovićima do 4. ili
5. maja 1993.1289 Nihad Kovač je rekao da je sedam dana nakon što su muškarci iz Škole u
Sovićima premješteni u zatvor u Ljubuškom, 18. aprila 1993.,1290 u školu stiglo još otprilike 10 do
15 muškaraca koji su izbjegli napade i hapšenja HVO-a 17. aprila 1993.1291 Dana 3. ili 4. maja
1993., u Školi u Sovićima bilo je još uvijek zatočeno 55 muškaraca u dobi od 13 do 70 godina.1292
570.
Škola u Sovićima bila je od 17. aprila 1993. takođe mjesto zatočenja za žene, djecu i starije
osobe iz sela Sovići i Doljani, zarobljene nakon napada 17. aprila 1993.1293 Žene i jedan dio djece
bili su zatočeni u Školi u Sovićima od 17. aprila do 22. aprila 1993. i potom su odvedeni u
1286
P 02187, str. 39-42 transkripta na engleskom; Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 21,
37 i 38 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 32 i 55); P 08625, str. 5-7; Svjedokinja CA, T(f), str. 10016;
Ismet Poljarević, T(f), str. 11632; P 09726, str. 2; 2D 00285, str. 1; Svjedok BZ, T(f), str. 9934, 9935 i 9938, zatvorena
sjednica; P 09727, pod pečatom, str. 3; Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena
verzija T(f), str. 30, djelimično zatvorena sjednica; P 09047. Izvještaj komisije 44. brigade 4. korpusa ABiH za
razmjenu ratnih zarobljenika od 20. decembra 1995. i Safet Idrizović ukazuju na to da su Ismet Čilić, Salem Škampo,
Hasan Radoš i Ekrem Tašić bili pripadnici ABiH. Međutim, Svjedok D, Nihad Kovač i Ismet Poljarević izjavili su da
su ta trojica ili četvorica ubijenih bili "civili": v. P 08625, str. 2; Safet Idrizović, T(f), str. 9675 i 9797; Svjedok D, P
09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 911 i 956, djelimično zatvorena sjednica; P 09728, str. 4.
1287
Svjedok BZ, T(f), str. 9936 i 9938, zatvorena sjednica; P 09727, pod pečatom, str. 3; P 09867, pod pečatom, str. 12 i
13; Svjedokinja CA, T(f), str. 10024 i 10025.
1288
P 08625, str. 3; P 02063. V. takođe "Postupanje prema muškarcima Muslimanima prilikom premještanja iz Škole u
Sovićima u Zatvor u Ljubuškom 18. aprila 1993." u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Jablanica (Sovići
i Doljani).
1289
Svjedok CB, T(f), str. 10117; Svjedok JJ, P 09880, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5008; P
02192, pod pečatom, str. 4; Svjedok BJ, T(e), str. 3718; P 10358, par. 39; P 02187; Odluka od 7. septembra 2006.,
činjenica o kojoj je presuđeno br. 52 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 34).
1290
Nihad Kova~, T(f), str. 10268-10270; P 09728, str. 2 i 3.
1291
P 09728, str. 3.
1292
P 09728, str. 3. Drugi dokazi ukazuju na to da je početkom maja 1993. u školi u Sovićima bilo zatočeno šezdesetak
muškaraca, Svjedok CB, T(f), str. 10117; P 02192, pod pečatom, str. 4; svjedok BJ, T(e), str. 3718.
1293
Svjedokinja CA, T(f), str. 10030; P 02187, str. 39-42 transkripta na engleskom; P 02063; P 09726, str. 2; Svjedok
D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 912 i 914; P 09728, str. 3; Milivoj Petković, T(f),
str. 49501-49504; P 09867, pod pečatom, str. 13; P 08625, str. 5-7; Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović, T(f), str. 6460 i 6461; Ismet Poljarević, T(f), str. 11632; P 09726, str. 2; 2D 00285, str. 1; P
02187, str. 39-42 transkripta na engleskom; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 52
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 34); Nihad Kova~, T(f), str. 10284 i 10285; Milivoj Petković, T(f), str.
49492, 49494, 49909 i 49910; IC 00097 (fotografija na vrhu stranice prikazuje zaselak Junuzovići.); Svjedok Y, P
09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 31 i 34, djelimično zatvorena sjednica.
Predmet br.° IT-04-74-T
136
29. maj 2013.
2128/78692 TER
Prijevod
Junuzoviće; starije osobe i preostala djeca ostali su u Školi u Sovićima do 4. ili 5. maja 1993.1294 S
tim u vezi Vijeće je konkretno razmotrilo iskaz Svjedoka Y, prema čijim riječima su 18. aprila
1993. njegova žena i dijete odvedeni u Školu u Sovićima po naređenju Ivana Andabaka, pripadnika
KB-a.1295
571.
Nakon analize dokaza u vezi s organizacijom i načinom rada Škole u Sovićima kao mjesta
zatočenja (1), Vijeće će razmotriti uslove zatočenja i postupanje sa zatočenicima (2), smrt
muškaraca Muslimana zatočenih u Školi u Sovićima (3) i prisilni rad koji su morali obavljati
zatočenici iz škole (4). Vijeće će na kraju iznijeti svoje opšte zaključke u vezi s kriminalnim
događajima koji su se odigrali u Školi u Sovićima (5).
1. Organizacija i način rada Škole u Sovićima kao mjesta zatočenja
572.
Od 17. aprila 1993. vojnici HVO-a, među kojima su bili i Tutini ljudi,1296 počeli su
sastavljati spiskove osoba odvedenih u Školu u Sovićima1297 i razdvajati muškarce od žena, djece i
starijih osoba,1298 formirajući tako dvije grupe zatočenika koje su zatvorene u dvije učione.1299 U
školskoj biblioteci i u fiskulturnoj sali odvijala su se ispitivanja.1300
573.
Prema dokazima koje je prihvatilo Vijeće, među vojnicima HVO-a u Školi u Sovićima koji
su čuvali zatočenike ili ih ispitivali, nalazili su se 1) pripadnici 3. bojne "Mijat Tomić", uključujući
Stipu Polu,1301 zapovjednika bojne, Juru Groznicu zvanog Juka,1302 zapovjednika jedne jedinice u
sastavu te bojne koji je bio odgovoran za Školu u Sovićima1303 i Blaža Azinovića;1304 2) pripadnici
1294
Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 912 i 915; Svjedokinja CA, T(f), str.
10030; P 02187, str. 39-42 transkripta na engleskom; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br.
54 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 34). U vezi s detaljnijim prikazom, v. takođe "Zatočenje žena, djece
i starijih osoba u kućama u zaseoku Junuzovići" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Jablanica (Sovići i
Doljani).
1295
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 31 i 34, djelimično
zatvorena sjednica.
1296
P 09727, pod pečatom, str. 3; Svjedokinja CA, T(f), str. 10031; Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović, T(f), str. 6446 i 6461.
1297
Svjedokinja CA, str. 10031; P 09726, str. 2; P 09727, pod pečatom.
1298
P 09727, pod pečatom, str. 3; P 09728, str. 2.; Nihad Kova~, T(f), str. 10277; IC 00093 (fotografija sela Sovići: br.
2 označava mjesto na kojem su žene, djeca i starije osobe razdvojeni od vojno sposobnih muškaraca).
1299
Svjedokinja CA, T(f), str. 10030; P 02063; P 09726, str. 2; Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 912 i 914; 2D 00285, str. 1; Ismet Poljarević, T(f), str. 11632; P 09726, str. 2.
1300
P 09867, pod pečatom, str. 13; Svjedok X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3315 i
3317-3320; Ismet Poljarević, T(f), str. 11595; P 09726, str. 2; 2D 00285, str. 2.
1301
P 10358, par. 39.
1302
P 09727, pod pečatom, str. 2; P 10358, par. 39.
1303
Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3338; P 09727, pod pečatom, str. 2;
Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 932 i 933, djelimično zatvorena
sjednica; Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3338.
1304
Safet Idrizović, T(f), str. 9677; P 02218, str. 1 i 2.
Predmet br.° IT-04-74-T
137
29. maj 2013.
2127/78692 TER
Prijevod
KB-a, među kojima je bio i Ivan Andabak, zvani Bura,1305 i Ivan Rogić, zvani Beli ili Belo,1306
zapovjednik stanice MUP-a HZ HB u Jablanici1307 i 3) vojnici odjeveni u maskirne uniforme s
bijelim opasačima,1308 na osnovu čega je Vijeće zaključilo da je riječ o pripadnicima Vojne policije.
2. Uslovi zatočenja i postupanje prema zatočenicima u Školi u Sovićima
574.
Počev od 17. aprila 1993., osobe zatočene u Školi u Sovićima bile su natrpane u dvije
1309
učione.
Životni prostor bio je skučen, a higijenski uslovi vrlo loši.1310 U prvim danima
zatočeništva, zatočenici nisu imali dovoljno hrane ni vode, a vojnici HVO-a su zabranjivali da im
bilo koji Musliman ili Hrvat spolja nešto donese.1311 Ipak, Svjedokinja D, zatočena Muslimanka,1312
pomenula je da su postojali WC-i i da je imala mogućnost da dobije vodu kako bi svojem
novorođenom djetetu mogla pripremiti hranu.1313
575.
Nadalje, Hasan Rizvić je rekao da je 4. maja 1993., delegacija ABiH i HVO-a koja je u
pratnji predstavnika SPABAT-a posjetila Školu u Sovićima kako bi provjerila kakvi su uslovi
zatočenja,1314 konstatovala da su "mlađi i stariji"1315 muškarci iz Sovića i Doljana zatočeni u jednoj
učioni koja je bila prepuna. Vidjeli su da su ljudi iznureni i prljavi i da je na stolu i na podu bilo
ostataka hrane.1316
576.
Više svjedoka koji su bili zatočeni u Školi u Sovićima izjavilo je da su tokom svog
zatočeništva bili žrtve i/ili svjedoci premlaćivanja ili drugih oblika zlostavljanja koje su vršili
vojnici HVO-a. Iz svjedočenja proizlazi da su vojnici HVO-a, među kojima su bili vojnici KB-a,
tukli i muškarce i žene.1317
1305
Svjedok BZ, T(f), str. 9963 i 9967, djelimično zatvorena sjednica; P 09727, pod pečatom, str. 3; P 09867, pod
pečatom, str. 13; Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 30 i 34,
djelimično zatvorena sjednica; Safet Idrizović, T(f), str. 9677 i 9784; P 02218, str. 1 i 2.
1306
P 09727, pod pečatom, str. 2, a na osnovu 2D 00285, str. 2, on je bio predsjednik HVO-a u Jablanici.
1307
P 02131, str. 2.
1308
Ismet Poljarević, T(f), str. 11584.
1309
Svjedokinja CA, T(f), str. 10030; P 02063; Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović,
T(f), str. 912 i 914; 2D 00285, str. 1; P 02187, str. 39-42.
1310
Svjedokinja CA, T(f), str. 10030.
1311
Nihad Kova~, T(f), str. 10295; Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3308
i 3309; Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 914 , T(e), str. 913.
1312
Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 902, djelimično zatvorena sjednica.
1313
Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 914, T(e), 913.
1314
P 10358, par. 35; P 02187.
1315
P 10358, par. 39.
1316
P 10358, par. 39 i 40.
1317
P 09867, pod pečatom, str. 13; Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija
T(f), str. 30, 31 i 34, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović,
T(f), str. 3317-3320; Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 915; Ismet Poljarević,
T(f), str. 11595; P 09726, str. 2; 2D 00285, str. 2.
Predmet br.° IT-04-74-T
138
29. maj 2013.
2126/78692 TER
Prijevod
577.
Tako su 17. ili 18. aprila 1993. dva "Tutina vojnika", dakle vojnici HVO-a, ispitivali i tukli
Svjedoka DU, Muslimana iz jednog zaseoka između sela Sovići i Doljani,1318 udarajući ga
pesnicama, kundacima i nogama.1319 Nakon tog ispitivanja Svjedok DU nije primio nikakvu
medicinsku njegu i patio je od bolova četiri ili pet dana.1320
578.
Dana 19. aprila 1993., dva vojnika HVO-a ne samo da su tukli dvije zatočene Muslimanke –
jedna od kojih je bila Svjedokinja X – nego su Svjedokinju X i tu drugu Muslimanku prisiljavali da
oko pola sata jedna drugu jako udaraju komadom drveta.1321
579.
Osim toga, neposredno prije odlaska muškaraca Muslimana u zatvor u Ljubuškom uveče
18. aprila 1993., vojnici HVO-a su maltretirali jednog zatočenika po imenu Muharem Helbet tako
što su mu zarili nož u butinu jer nije raskrčio put kojim je konvoj trebao krenuti.1322
3. Smrt muškaraca Muslimana zatočenih u Školi u Sovićima
580.
Iz dokaza proizlazi da su 20. ili 21. aprila 1993. Ismeta Čilića, Salema Škampu, Hasana
Radoša i Ekrema Tašića, četvoricu Muslimana, pripadnika 44. brigade ABiH, koji su bili zatočeni u
školi u Sovićima od 17. aprila 1993., u blizini Škole u Sovićima ubili vojnici HVO-a, čiji identitet
je Vijeću nepoznat.1323
581.
O okolnostima pogibije te četvorice Muslimana govorila su dva svjedoka. Tako su prema
riječima Nihada Kovača, 20. ili 21. aprila 1993. u Školu u Sovićima došla dva vojnika HVO-a koje
svjedok nije poznavao; oni su imali kod sebe listu s imenima, prozvali su zatočenike Salema
Škampu, Hasana Radoša, Ekrema Tašića i Ismeta Čilića i naredili im da izađu iz škole.1324 Pet
minuta kasnije, Nihad Kovač je čuo četiri pucnja.1325 Svjedok D je pak čuo rafalnu paljbu,1326 a kad
je išao u WC iza škole, vidio je na zemlji krv i prepoznao leševe Ekrema Tašića, Hasana Radoša,
Ismeta Čilića i Salema Škampe koji su ležali na leđima.1327 Četiri vojnika HVO-a, od kojih je
1318
P 09867, pod pečatom, str. 12.
P 09867, pod pečatom, str. 12 i 13.
1320
P 09867, pod pečatom, str. 13.
1321
Svjedokinja X, P 09874,, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3317-3320.
1322
Ismet Poljarević, T(f), str. 11596; P 09726, str. 3; 2D 00285, str. 3; P 09867, pod pečatom, str. 14.
1323
P 08667; P 08819; P 08821; P 08401 str. 1; P 08625 str. 2; Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 911 i 955, djelimično zatvorena sjednica; Safet Idrizović, T(f), str. 9675 i 9797; Nihad Kova~,
T(f), str. 10271; P 09728, str. 4.
1324
Nihad Kova~, T(f), str. 10271; P 09728, str. 4.
1325
Nihad Kova~, T(f), str. 10271; P 09728, str. 4.
1326
Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 910 i 913.
1327
Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 911 i str. 955, djelimično zatvorena
sjednica.
1319
Predmet br.° IT-04-74-T
139
29. maj 2013.
2125/78692 TER
Prijevod
Svjedok D poznavao dvojicu jer su bili stražari u školi, a jedan od njih je imao nadimak Velja,
nalazili su se pokraj leševa i bili su naoružani.1328
4. Radovi koje su izvodili zatočenici
582.
Dok su bili zatočeni u Školi u Sovićima, neki zatočenici, među kojima je bio jedan
maloljetnik i jedan pripadnik ABiH, morali su obavljati radove, kao što je pokapanje tijela vojnika
ubijenih u borbama ili "inžinjerijske" radove na položajima HVO-a.1329
583.
Dok je Svjedok BZ, pripadnik ABiH,1330 izjavio da se dobrovoljno javio da pokopa tijela
Muslimana poginulih prilikom napada HVO-a na sela Sovići i Doljani, tri druga svjedoka su rekla
da su neki od muslimanskih zatočenika bili prisiljeni da obavljaju radove, a među njima je bio i
mladi Nihad Kovač, maloljetnik koji je u vrijeme događaja imao 13 godina .1331 On je s tim u vezi
izjavio da su ga vojnici HVO-a prisilili da tri sedmice kopa rovove1332 – pri čemu nije rekao gdje je
to tačno bilo – i da je otprilike tridesetorici zarobljenika, među kojima je bio i on lično, bilo
naređeno da nose teške sanduke municije do jednog vojnog položaja na brdu Pišvir, oko četiri
kilometra od Škole u Sovićima.1333
5. Zaključci Vijeća u vezi s navodima o kriminalnim događajima u Školi u Sovićima
584.
S obzirom na dokaze uvrštene u spis, Vijeće u vezi s navodima o kriminalnim događajima u
Školi u Sovićima zaključuje da su pripadnici HVO-a – među kojima je bilo vojnika iz 3. bojne
"Mijat Tomić", pripadnika KB-a i pripadnika Vojne policije HVO-a – u periodu od 17. aprila do
5. maja 1993. držali u zatočeništvu muškarce – među kojima su bili i pripadnici ABiH – žene, djecu
i starije osobe, Muslimane; da su uslovi zatočenja bili izuzetno teški; da su vojnici HVO-a, među
kojima su bili i vojnici KB-a, neke zatočenike, između ostalih i žene, tokom njihovog zatočenja
tukli i zlostavljali; da su pripadnici HVO-a ubili četiri zatočena vojnika Muslimana, pripadnika
ABiH – Ismeta Čilića, Salema Škampu, Hasana Radoša i Ekrema Tašića; i da su neki zatočenici,
među kojima su bili i jedna maloljetnik od 13 godina i jedan pripadnik ABiH, bili prisiljeni da
obavljaju radove, između ostalog "inžinjerijske" radove, na položajima HVO-a.
1328
Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 911.
P 09727, pod pečatom, str. 3; P 09867, pod pečatom, str. 13; P 09728 str. 3; Nihad Kova~, str. 10276; IC 00092
(fotografija sela Sovići: broj 3 označava mjesto na kojem je iskopana grobnica); P 08625, str. 6.
1330
Pripadnik bataljona iz Sovića, 4. bataljona Jablaničke brigade ABiH.
1331
P 09727, pod pečatom, str. 3; P 09867, pod pečatom, str. 13; P 09728, str. 2 i 4. Nihad Kova~, Musliman, je 1993.
godine imao 13 godina i živio je u Kovačima, dijelu sela Sovići.
1332
P 09728, str. 4; Nihad Kova~, T(f), str. 10271.
1333
P 09728, str. 4; Nihad Kova~, T(f), str. 10266.
1329
Predmet br.° IT-04-74-T
140
29. maj 2013.
2124/78692 TER
Prijevod
B. Postupanje prema muškarcima Muslimanima prilikom premještanja iz Škole u Sovićima
u Zatvor u Ljubuškom 18. aprila 1993.
585.
U paragrafu 78 Optužnice navodi se da su uveče 18. aprila 1993. snage Herceg-
Bosne/HVO-a prevezle mnoge od muškaraca, Muslimana, zatočenih u Školi u Sovićima u Zatvor u
Ljubuškom, gdje se njihovo zatočenje nastavilo, a da su tokom prevoženja zatočenika vojnici HVOa zatočenike tukli, maltretirali, ponižavali i tjerali ih da pjevaju hrvatske nacionalističke pjesme.
586.
Vijeće u vezi s tim napominje, u svjetlu paragrafa 229 Optužnice, da se premještanje
muškaraca Muslimana u Zatvor u Ljubuškom ne navodi kao tačka Optužnice. Dakle, Vijeće se time
nije bavilo u tom smislu. Međutim, budući da se postupanje prema zatočenicima tokom tog
premještanja navodi kao nehumana djela i nečovječno postupanje (tačke 15 i 16) te kao okrutno
postupanje (tačka 17), Vijeće je podrobnije razmotrilo određene aspekte premještanja tih zatočenika
kako bi prije svega utvrdilo identitet žrtava i počinilaca.
587.
Osim toga, Vijeće je prihvatilo više dokaza o premještanju muškaraca Muslimana, zatočenih
na Ribnjaku, u Zatvor u Ljubuškom 20. aprila 1993.1334 Međutim, navodi u vezi s postupanjem
prema zatvorenicima tokom njihovog premještanja, o čemu je riječ u paragrafu 78 Optužnice, tiču
se samo premještanja muškaraca Muslimana zatočenih u Školi u Sovićima. Dakle, Vijeće se neće
baviti premještanjem zatočenika s Ribnjaka.
588.
Vijeće konstatuje da je uveče 18. aprila 1993., po Tutinom naređenju, oko 90 vojnika ABiH
i muškaraca, Muslimana, uključujući i starije i maloljetne muškarce1335 – koji su se 17. aprila 1993.
predali ili su zarobljeni u Sovićima i Doljanima, da bi ih potom HVO odveo u Školu u Sovićima –
odvedeno u Zatvor u Ljubuškom.1336 Zatočenici, među kojima su bili Svjedok BZ, pripadnik
ABiH,1337 Muharem Helbet, pripadnik ABiH,1338 Ismet Poljarević, Musliman koji je učestvovao u
1334
Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6459-6461, 6502 i 6503; Salko
Osmić, P 09876, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3142; Svjedok TT, P 09879, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6644 i 6645.
1335
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 36 i 37, djelimično
zatvorena sjednica; 2D 00285, str. 3; Safet Idrizović, T(f), str. 9677; P 02063.
1336
P 09726, str. 3; 2D 00285, str. 2 i 3; Nihad Kova~, T(f), str. 10268-10270; P 09728, str. 2 i 3; P 02535, str. 4; P
02063; P 09727, pod pečatom, str. 2; P 09867, pod pečatom, str. 14; P 08625, str. 2-4; Odluka od 7. septembra 2006.,
činjenice o kojima je presuđeno br. 21, 37 i 38 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 32 i 55); Svjedok Y, P
09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 36, djelimično zatvorena sjednica;
Svjedokinja CA, T(f), str. 10026; P 02187, str. 36-38; P 02218 str. 1; Salko Osmić, P 09876, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović, T(f), str. 3131 i 3132.
1337
Pripadnik bataljona iz Sovića, 4. bataljona Jablaničke brigade ABiH.
1338
Žrtva – primjer za paragraf 78 Optužnice, koja se pominje u Prilogu Optužnici; v. P 08625, str. 3.
Predmet br.° IT-04-74-T
141
29. maj 2013.
2123/78692 TER
Prijevod
odbrani sela Sovići,1339 i Džemal Ovnović, komandant 4. bataljona Sovići - Doljani,1340 odvezeni su
autobusom pod pratnjom vojnika HVO-a, među kojima su bili i pripadnici KB-a.1341
589.
Vijeće napominje da je, prema riječima Milivoja Petkovića i prema izvještaju HVO-a
opštine Jablanica od 23. aprila 1993., HVO u Zatvor u Ljubuškom otpremio samo "vojne
obveznike" ili pripadnike ABiH iz sela Doljani i Sovići.1342 Vijeće smatra, u svjetlu sveukupnih
dokaza, da je među muškarcima Muslimanima koji su iz Škole u Sovićima prebačeni u Zatvor u
Ljubuškom, a koji su opisani kao "vojni obveznici", bilo ljudi za koje Vijeće ne zna da li su bili
pripadnici oružanih snaga.1343
590.
Prema riječima Safeta Idrizovića i jednom izvještaju HVO-a, 18. aprila 1993. vojnike ABiH
koji su bili zarobljeni dan ranije tokom napada na Soviće i Doljane ispitao je Ivan Andabak,
pripadnik KB-a, u prisustvu Blaža Azinovića, pomoćnika zapovjednika za SIS Brigade "Herceg
Stjepan" i pripadnika 3. bojne "Mijat Tomić" HVO-a iz Jablanice, kako bi prikupio podatke o
naoružanju ABiH u opštini Jablanica.1344 Prema riječima Ismeta Poljarevića, nakon isljeđivanja, a
prije odlaska, Ivan Rogić, zapovjednik stanice MUP-a HVO-a HZ HB u Jablanici,1345 pripremio je
spisak zatvorenika u Školi u Sovićima koji su se morali postrojiti u dvorištu škole dok im je
"zapovjednik Tutine jedinice" čitao optužnicu za pobunu protiv HZ HB, nazivajući ih
muslimanskim fundamentalistima.1346 Ivan Rogić je nakon toga Ismetu Poljareviću i oko 90 drugih
zatočenika iz Škole u Sovićima naredio da uđu u autobus.1347
591.
Tokom vožnje autobusom iz Sovića u Ljubuški, vojnici HVO-a, među kojima je bilo i četiri
ili pet pripadnika KB-a, od kojih se jedan zvao Robo/Roba, i činilo se da je rukovodio akcijom
premještanja,1348 odjeveni u maskirne uniforme, tukli su zatočene Muslimane i tjerali ih da pjevaju
ustaške pjesme.1349 Na primjer, Svjedok Y je izjavio da je 18. aprila 1993. premlaćen tokom vožnje
1339
2D 00285, str. 1.
Džemal Ovnović jedna je od žrtava – primjera za paragraf 78 Optužnice; P 09727, pod pečatom, str. 2 i 3; 2D
00285.
1341
P 09726, str. 3 i 2D 00285, str. 2 i 3; Nihad Kova~, T(f), str. 10268-10270; P 09728, str. 2 i 3; P 02535, str. 4; P
02063; P 09727, pod pečatom, str. 2; P 09867, pod pečatom, str. 14; P 08625, str. 2-4; Odluka od 7. septembra 2006.,
činjenice o kojima je presuđeno br. 21, 37 i 38 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 32 i 55).
1342
Milivoj Petković, T(f), 4 str. 9435, 49436, 49504-49510 i 50863-50865; P 02063.
1343
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 36 i 37, djelimično
zatvorena sjednica; P 09867, pod pečatom, str. 14; P 09726, str. 3; 2D 00285, str. 2.
1344
Safet Idrizović, T(f), str. 9677; P 02218, str. 1 i 2.
1345
P 02131, str. 2; P 09726, str. 2: Ivan Rogić bio je i predsjednk HDZ-a.
1346
P 09726, str. 3; 2D 00285, str. 2.
1347
2D 00285, str. 3.
1348
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 37 i 40, djelimično
zatvorena sjednica.
1349
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 40, djelimično
zatvorena sjednica; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 40 (Prvostepena presuda u
1340
Predmet br.° IT-04-74-T
142
29. maj 2013.
2122/78692 TER
Prijevod
autobusom od Sovića do Ljubuškog,1350 da su vojnici HVO-a od njega tražili da se skine do pasa,
da radi sklekove i da odjećom koju je skinuo oficirima čisti cipele.1351
592.
Među zatočenicima najviše su bili "maltretirani" komandant 4. bataljona Sovići - Doljani,
Džemo Ovnović,1352 i Salem Lulić.1353
593.
Autobus je u Ljubuški stigao ujutro 19. aprila 1993.1354 Svjedok E, pripadnik HVO-a,1355
izjavio je da su se, uopšteno govoreći, na zatočenim Muslimanima iz Sovića i Doljana koji su stigli
u Zatvor u Ljubuškom prilikom njihovog dolaska vidjeli tragovi premlaćivanja.1356
594.
S obzirom na sve te dokaze, Vijeće je zaključilo da su vojnici HVO-a, među kojima su bili i
vojnici iz KB-a, tokom prijevoza zatočenika u Zatvor u Ljubuškom tukli i ponižavali muškarace
Muslimane i vojnike ABiH, uključujući i komandanta 4. bataljona Sovići-Doljani.
C. Zatočenje žena, djece i starijih osoba u kućama u zaseoku Junuzovići
595.
U paragrafima 79 i 86 Optužnice navodi se da su od 18. aprila 1993. pa do 4. ili 5. maja
1993. snage Herceg-Bosne/HVO-a držale u zatočeništvu muškarce, žene, djecu i starije osobe,
Muslimane, u šest ili sedam kuća u Junuzovićima, da su uslovi života tamo bili tegobni i
nečovječni, te da su ljudi iz HVO-a zatočenike zlostavljali i maltretirali.
596.
Vijeće preliminarno primjećuje da na osnovu dokaza kojima raspolaže u vezi s kriminalnim
događajima u Junuzovićima ne može utvrditi da su tamo držani i muškarci Muslimani.
597.
Vijeće napominje da su od 19. aprila 1993. vojnici HVO-a s kupili žene, djecu i starije
osobe iz Sovića i Doljana i odvodili ih u šest ili sedam kuća u Junuzovićima, kao i da su u
Junuzoviće premještali žene i djecu već okupljene u Školi u Sovićima.1357 Dokazi pokazuju da je
predmetu Naletilić, par. 352); P 09867, pod pečatom, str. 14; P 09727, pod pečatom, str. 3 i 4; P 09726, str. 3; 2D
00285, str. 3.
1350
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 38 i 39, djelimično
zatvorena sjednica.
1351
Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 38 i 39, djelimično
zatvorena sjednica.
1352
Žrtva – primjer za paragraf 78 Optužnice; P 09726, str. 3; 2D 00285, str. 3; P 09867, pod pečatom, str. 14; P 09727,
pod pečatom, str. 3 i 4.
1353
P 09867, pod pečatom, str. 14.
1354
P 09727, pod pečatom, str. 4; P 09726, str. 4.
1355
Svjedok E, T(f), str. 22005 i 22006, zatvorena sjednica.
1356
Svjedok E, T(f), str. 22025 i 22026, zatvorena sjednica; P 02068.
1357
Svjedokinja CA, T(f), str. 10031 i 10032; Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović,
T(f), str. 3326 i 3327; Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 52 i 54 (Prvostepena presuda u
predmetu Naletilić, par. 34 i 522); Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 902,
djelimično zatvorena sjednica i str. 915-919; P 09049; P 09728, str. 3; Nihad Kova~, str. 10284 i 10285; 4D 00447; P
02063.
Predmet br.° IT-04-74-T
143
29. maj 2013.
2121/78692 TER
Prijevod
krajem aprila 1993. u tim kućama bilo zatočeno otprilike 400 osoba1358 i da je na čelu snaga koje su
okupile i nakon toga odvele žene, djecu i starije osobe bio Tuta1359 Ti ljudi zadržani su u zaseoku
Junuzovići do otprilike 4. ili 5. maja 1993.1360 Vijeće ima u vidu da su Svjedokinja X i Nihad
Kovač naveli 17. maj 1993. kao datum kada je završilo zatočeništvo,1361 no smatra, s obzirom na
cjelokupne dokaze uvrštene u spis, da su zatočenici bili oslobođeni ili raseljeni oko 4. ili 5. maja
1993.1362
598.
Vijeće će se prvo osvrnuti na način na koji su te kuće bile organizovane kao mjesto
zatočenja (1), a potom na uslove zatočenja i način na koji su vojnici HVO-a postupali prema
zatočenicima (2).
1. Organizacija kuća u zaseoku Junuzovići kao mjesta zatočenja
599.
HVO je žene, djecu i starije osobe zatočene u šest ili sedam kuća u zaseoku Junuzovići
registrovao na osnovu spiskova koje je sastavio Blaž Azinović, pomoćnik zapovjednika za SIS
Brigade "Herceg Stjepan" i pripadnik 3. bojne "Mijat Tomić".1363 Ti ljudi bili su primorani da
borave u kućama u zaseoku.1364 Nije im bilo dozvoljeno da idu iz jedne kuće u drugu, a vojnici
HVO-a, među kojima su bili i Tutini vojnici i bivši pripadnici HOS-a,1365 pred kućama su čuvali
stražu.1366
1358
Svjedokinja CA, T(f), str. 10031 i 10032; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 54
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 522); P 02063; Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović, T(f), str. 3326 i 3327.
1359
Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 54 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par.
522); Svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 918 i T(f), str. 971, djelimično
zatvorena sjednica.
1360
P 10358, par. 42; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 54 (Prvostepena presuda u
predmetu Naletilić, par. 522); Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3326 i
3327; Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 902, djelimično zatvorena
sjednica i str. 915, 918 i 919; 4D 00447.
1361
Svjedokinja X, P 09874,, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3327; P 09728, str. 3; Nihad
Kova~, T(f), str. 10284.
1362
Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 902 i 919, djelimično zatvorena
sjednica; P 10358, par. 35 i 42. V. takođe "Premještanje žena, djece i starijih osoba iz Škole u Sovićima i kuća u
zaseoku Januzovići u pravcu Gornjeg Vakufa oko 5. maja 1993." u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom
Jablanica (Sovići i Doljani).
1363
P 02218, str. 1 i 2.
1364
Svjedokinja X, P 09874,, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3326-3328; Svjedokinja CA, T(f),
str. 10031 i 10032; P 02063.
1365
Svjedokinja X, P 09874,, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3328 i 3329, 3336, 3342 i 3343;
Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 52 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par.
34). V. takođe "Sastav oružanih snaga HVO-a" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s vojnom strukturom HZ(R)
HB.
1366
Svjedokinja CA, T(f), str. 10032; Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str.
917.
Predmet br.° IT-04-74-T
144
29. maj 2013.
2120/78692 TER
Prijevod
2. Zatočenje i postupanje prema zatočenicima u zaseoku Junuzovići
600.
Svjedoci su o uslovima zatočenja u Junuzovićima govorili u prilično opštim crtama.
Međutim, iz dokaza proizlazi da su uslovi zatočenja bili izuzetno teški,1367 da u kućama nije bilo
struje i da je životni prostor bio skučen.1368 S tim u vezi Svjedokinja X je izjavila da je bila zatočena
u kući zajedno s još tridesetak osoba;1369 Svjedokinja D bila je zatvorena u kući s još dvanaest
osoba, i to u jednoj prostoriji veličine tri sa tri metra.1370
601.
Više svjedoka držanih u Junuzovića kućama izjavilo je da su bili žrtve i/ili svjedoci
premlaćivanja i drugih oblika zlostavljanja od strane vojnika HVO-a. Iz dokaza proizlazi da su
stražari, među kojima su bili i Tutini vojnici, doista redovno vrijeđali i tukli zatočenike,.1371
Svjedokinja D1372 je na primjer govorila o prijetnjama smrću koje su joj upućivali vojnici HVOa.1373 Oni su joj govorili da "ih treba sve pobiti, ₣spaliti njihove kućeğ, treba sve istjerati vani ₣i
odvesti ih u Junuzovićeğ ₣...ğ … Tuta naredio."1374 Vojnici HVO-a redovno su ulazili u kuće iz
kojih su izvodili djevojke i tukli ih.1375 Djevojke su se vraćale ozlijeđene, a neke su po tijelu imale
modrice.1376 I konačno, vojnici HVO-a redovno su otvarali vatru na kuće i prozore u zaseoku kako
bi zastrašivali zatočenike.1377 Svjedoci su uz to generalno opisivali atmosferu straha koja je vladala
među zatočenicima u Junuzovićima.1378
1367
Svjedokinja CA, T(f), 10032; Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3327 i
3328, djelimično zatvorena sjednica; Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str.
917.
1368
Svjedokinja CA, T(f), 10032; Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3327 i
3328, djelimično zatvorena sjednica; Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str.
917.
1369
Svjedokinja X, P 09874,, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3327 i 3328, djelimično zatvorena
sjednica.
1370
Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 917.
1371
Svjedokinja CA, T(f), str. 10032 i 10033, djelimično zatvorena sjednica; Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3328, 3329 i 3342, djelimično zatvorena sjednica; Svjedokinja D, P 09870, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 917, 918 i 971.
1372
Muslimanka iz Sovića, svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 902,
djelimično zatvorena sjednica.
1373
Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 918 i 971, djelimično zatvorena
sjednica.
1374
Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 918 i 971, djelimično zatvorena
sjednica.
1375
Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 917 i 918; Svjedokinja CA, T(f), str.
10033, djelimično zatvorena sjednica.
1376
Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 917 i 918; Svjedokinja CA, T(f), str.
10033, djelimično zatvorena sjednica.
1377
Svjedokinja CA, T(f), str. 10032 i 10033, djelimično zatvorena sjednica; Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3328.
1378
Svjedokinja CA, T(f), str. 10032 i 10033, djelimično zatvorena sjednica; svjedok X, P 09874, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović, T(f), str.3328, djelimično zatvorena sjednica; svjedok D, P 09870, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović, T(f), str. 917, 918 i 971, djelimično zatvorena sjednica.
Predmet br.° IT-04-74-T
145
29. maj 2013.
2119/78692 TER
Prijevod
602.
S obzirom na te dokaze, Vijeće zaključuje da su uslovi zatočenja u kojima su od 19. aprila
do 4. ili 5. maja 1993. živjeli žene, djeca i starije osobe u zaseoku Junuzovići bili teški prije svega
zbog prenatrpanosti, da su neki od zatočenika bili premlaćivani i da su pretrpjeli i druga
zlostavljanja od vojnika HVO-a, među kojima su bili i Tutini vojnici, te da je među zatočenicima
vladala atmosfera straha.
D. Premještanje žena, djece i starijih osoba iz Škole u Sovićima i kuća u zaseoku Junuzovići
u pravcu Gornjeg Vakufa oko 5. maja 1993.
603.
U paragrafu 86 Optužnice navodi se da je oko 4. ili 5. maja 1993. HVO prevezao 400 do
500 civila, bosanskih Muslimana, zatočenih u Školi u Sovićima i u Junuzovićima, u Gornji Vakuf i
da su po dolasku u Gornji Vakuf pripadnici HVO-a natjerali žene, djecu i starije osobe da iziđu iz
vozila i naredili im da pješice krenu prema teritoriji pod kontrolom ABiH.
604.
Vijeće će prvo analizirati kontekst u kojem se odvijalo to premještanje, uključujući i
zapovijedi Milivoja Petkovića (1), a potom premještanje žena, djece i starijih osoba (2).
1. Kontekst premještanja žena, djece i starijih osoba iz Škole u Sovićima i kuća u zaseoku
Junuzovići u Gornji Vakuf
605.
Dana 4. maja 1993., u Školu u Sovićima došla je delegacija HVO-a i ABiH, u kojoj su HVO
predstavljali Milivoj Petković i Berislav Pušić, dok su ABiH predstavljali Sefer Halilović i Arif
Pašalić, a u pratnji delegacije bili su i pripadnici više međunarodnih organizacija, zajedno s
medicinskim osobljem.1379
606.
Istog dana, nakon što je delegacija obišla Školu u Sovićima,1380 Sefer Halilović i Milivoj
Petković zajednički su odlučili da će zatočenici idućeg dana biti prebačeni autobusom u
Jablanicu.1381
607.
Dana 5. maja 1993., Glavni stožer HVO-a je izdao i naređenje s oznakom "hitno" da se u
Soviće uputi više autobusa kako bi se odande evakuisalo muslimansko "stanovništvo" u
Jablanicu.1382 Vijeće napominje da Petkovićeva odbrana tvrdi da to naređenje uvršteno u spis pod
1379
Milivoj Petković, T(f), str. 49485, 49486, 49902 i 49909; 4D 00447; P 02187; P 10358, par. 35 i 37; P 04238,
minute 45 i 46; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 57 (Prvostepena presuda u predmetu
Naletilić, par. 35). V. takođe u vezi sa sastankom od 4. maja 1993. koji je prethodio obilasku Škole u Sovićima
"Blokiranje međunarodnih posmatrača i mirovnih snaga 17. aprila 1993. i narednih dana" u činjeničnim zaključcima
Vijeća u vezi s opštinom Jablanica (Sovići i Doljani).
1380
P 10358, par. 39.
1381
P 10358, par. 42; Milivoj Petković, T(f), str. 49485, 49486 i 49909; 4D 00447.
1382
P 02200.
Predmet br.° IT-04-74-T
146
29. maj 2013.
2118/78692 TER
Prijevod
brojem P 02200, u kojem stoji "načelnik Glavnog stožera HVO-a" uz ime Milivoja Petkovića, nije
sastavio Milivoj Petković niti je ono sastavljeno po njegovom nalogu. Prema riječima Petkovićeve
odbrane, to naređenje, koje je stiglo iz Mostara, zapravo je sastavljeno po zahtjevu Filipa
Filipovića, predstavnika HVO-a u Zajedničkom zapovjedništvu HVO-a i ABiH od aprila 1993. do
juna 1993.1383 Vijeće smatra da s obzirom na cjelokupne dokaze, i prije svega na činjenicu da se 5.
maja 1993. Milivoj Petković nalazio u Jablanici a ne u Mostaru, Milivoj Petković nije mogao biti
potpisnik ovog naređenja napisanog 5. maja 1993. Vijeće, međutim, ocjenjuje da je naređenje
svakako stiglo iz Glavnog stožera HVO-a – čiji je načelnik u to vrijeme bio Milivoj Petković – i da
je bilo u skladu s odlukama donesenim nakon obilaska delegacije HVO-a i ABiH 4. maja 1993., u
kojoj je bio i Milivoj Petković.1384
608.
Vijeće uz to napominje da je prihvatilo kao dokaz jedno naređenje od 4. maja 1993., kojim
je Milivoj Petković Stipi Poli, zapovjedniku 3. bojne "Mijat Tomić" iz sastava Brigade "Herceg
Stjepan" HVO-a naredio da pusti sve "zatočene civile" iz Sovića i da "zadrž₣iğ muškarce vojno
sposobne".1385 U svom završnom podnesku Petkovićeva odbrana osporava ovaj dokument koji je
uvršten u spis pod brojem P 02182. Odbrana tvrdi da to naređenje, koje nije potpisano i na koje je
rukom dopisano "Mostar, 4 maj 1993., u 22 sata", Milivoju Petkoviću nije bilo poznato i da
evakuacija muškaraca iz Škole u Sovićima nije nikada bila dovedena u pitanje.1386 Vijeće smatra da
u okviru analize navoda u vezi s opštinom Jablanica nije potrebno da iznosi svoj sud o pitanju da li
jeste ili nije bilo predviđeno da se evakuišu muškarci iz Škole u Sovićima budući da se navodi o
raseljavanju zatočenika, onako kako su formulisani u paragrafu 86 Optužnice, odnose samo na
žene, djecu i starije osobe. Osim toga, Vijeće se uvjerilo na osnovu sveukupnih dokaza da je
raseljavanje žena, djece i starijih osoba svakako organizovao Milivoj Petković, o čemu svjedoče
obilazak koji je obavila delegacija 4. maja 1993., u čijem je sastavu bio i on, i odluke donesene
nakon tog obilaska.
1383
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 179 i 193, gdje se poziva na iskaze Filipa Filipovića, T(e), str. 47506 i
Milivoja Petkovića T(e), str. 49494. U vezi s nadležnostima Filipa Filipovića, v. Filip Filipović, T(f), str. 47399 i
47401; 4D 00455.
1384
V. "Blokiranje međunarodnih posmatrača i mirovnih snaga 17. aprila 1993. i narednih dana" u činjeničnim
zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Jablanica (Sovići u Doljani).
1385
P 02182, str. 1.
1386
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 189-191, gdje se poziva konkretno na iskaz Milivoja Petkovića, T(f),
str. 49492. Tačnije, Petkovićeva odbrana tvrdi, s jedne strane, da su iz sektora Sovića evakuisane sve osobe i, s druge
strane, da ovaj nalog uopšte nije logičan. Prema Petkovićevoj odbrani, Milivoj Petković bio je 4. maja 1993. u društvu
Stipe Pole, zapovjednika Bojne "Mijat Tomić" HVO-a na sastanku u Jablanici; nakon toga su zajedno obišli Soviće i
Stipe Polo je odmah obaviješten da su komandanti ABiH zatražili autobuse za transport "civila". On je nakon toga,
zajedno s Milivojem Petkovićem, nazvao Glavni stožer u Mostaru, zatražio autobuse i primio potvrdu da će ih dobiti. Iz
tog razloga Petkovićeva odbrana tvrdi da uopšte ne bi bilo logično da se sastavlja jedan ovakav dokument, v. Završni
podnesak Petkovićeve odbrane, par. 190.
Predmet br.° IT-04-74-T
147
29. maj 2013.
2117/78692 TER
Prijevod
2. Premještanje Muslimana, žena, djece i starijih osoba, iz Škole u Sovićima i kuća u zaseoku
Junuzovići 5. maja 1993.
609.
Dana 5. maja 1993., žene, djecu i starije osobe, zatočene u Školi u Sovićima i u
Junuzovićima, vojnici HVO-a – među kojima su bili i Tutini ljudi1387 – prevezli su u pravcu
Gornjeg Vakufa, a ne Jablanice.1388 Vijeće ne raspolaže nijednim dokazom koji bi objasnio ovu
promjenu odredišta, i jedino se u Završnom podnesku Petkovićeve odbrane navodi da su ti ljudi
odvezeni u Gornji Vakuf zbog prepreka na putu prema Jablanici.1389 Kako god bilo, Vijeće
konstatuje da je tog dana otprilike 450 žena, djece i starijih osoba, zatočenih u Junuzovićima i u
Školi u Sovićima odvezeno u Gornji Vakuf.1390
610.
Poslije podne 5. maja 1993., po zapovijedi Vlade Ćurića, Tutinog čovjeka ("povjerenik
gosp. Tute"),1391 HVO je prevezao žene, djecu i starije osobe, zatočene u Sovićima, prema
Sovićkim Vratima, udaljenim petnaestak minuta automobilom od Junuzovića.1392 Vijeće napominje
da su vojnici HVO-a naredili ženama i djeci, Muslimanima zatočenim u kućama u zaseoku
Junuzovići – među kojima su bile i Svjedokinja CA, Svjedokinja D i Svjedokinja X – da izađu,
podijelili ih u grupe po 30 osoba kako bi ih ukrcali u autobuse i kamione i odvezli na Sovićka
Vrata.1393
611.
Na Sovićkim Vratima su pod osiguranjem i u prisutnosti Vlade Ćurića ukrcani u autobuse i
kamione HVO-a koji su ih odvezli u Gornji Vakuf.1394 Konkretno, vojnici HVO-a su ukrcali žene i
1387
P 02218, str. 1 i 2; Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 54 i 60 (Prvostepena presuda
u predmetu Naletilić, par. 522 i 530).
1388
P 02218, str. 1 i 2; P 08625, str. 5 i 6; P 02694; Svjedokinja CA, T(f), str. 10035, 10048 i 10049; Svjedokinja D, P
09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 919; P 10358, par. 43; Ismet Poljarević, T(f), str. 11572;
P 09726, str. 3; Nihad Kova~, T(f), str. 10273; P 09728, str. 4 i 5; Milivoj Petković, T(f), str. 49492, 49494-49496,
49909 i 49910; Svjedok W, P 09875, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3201 i 3202; Odluka od 7.
septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 58 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 35).
1389
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, T(f), str. 46004.
1390
Svjedokinja CA, T(f), str. 10035 i 10036; Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović,
T(f), str. 3330 i 3331, zatvorena sjednica; Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 54 i 60
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 522 i 530); Milivoj Petković, T(f), str. 49492, 49494-49496, 49909 i
49910; P 02182; P 02191; 4D 00458.
1391
P 02218, str. 1 i 2.
1392
P 02218, str. 1 i 2; Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3330 i 3331,
zatvorena sjednica.
1393
Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 919; Svjedokinja CA, T(f) str.
10035; Svjedokinja X, P 09874,, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3330 i 3331, zatvorena
sjednica.
1394
Safet Idrizović, T(f), str. 9677; P 02218, str. 1 i 2.
Predmet br.° IT-04-74-T
148
29. maj 2013.
2116/78692 TER
Prijevod
djecu iz kuća u Junuzovićima u osam autobusa i dva kamiona s ceradom.1395 Prema riječima
Svjedokinje X, vožnja je trajala od otprilike 21:00 sat do 11:00 sati idućeg dana.1396
612.
Prema riječima Svjedokinje CA, dva autobusa su se pokvarila i osobe iz tih autobusa, među
kojima je bila i Svjedokinja CA, morale su provesti noć na putu preko planine Vran.1397 Vojnici
HVO-a su potom ljude iz pokvarenih autobusa odveli do benzinske stanice "Sičaja" u Pidrišu, u
brdima između Prozora i Gornjeg Vakufa.1398 Vojnici su ih nakon toga pustili na slobodu uz riječi
"Eto vam Alije, neka se on brine o vama",1399 ili "Eto vam sada vaše balije, neka vas oni
preuzmu".1400 Ti Muslimani na koncu su došli do Gornjeg Vakufa vlastitim sredstvima.1401 U
Gornjem Vakufu se za njih pobrinulo osoblje UNPROFOR-a i odvezlo ih u jedan hotel u Gornjem
Vakufu, gdje su dobili medicinsku njegu.1402 Svjedokinja CA je u Gornjem Vakufu ostala od
6. maja 1993. do 6. juna 1993., kada se vratila u Jablanicu.1403
613.
Dana 5. maja 1993., predsjednik HVO-a Gornjeg Vakufa, Ivan Šarić, uputio je izvještaj
predsjedniku HVO-a HZ HB, Jadranku Prliću, kojim ga obavještava da je otprilike 300 Muslimana
iz Doljana i Sovića autobusima dovezeno na benzinsku stanicu "Sičaja", da HVO Gornjeg Vakufa o
tome nije bio obaviješten i da treba organizirati njihov dalji transport jer HVO Gornjeg Vakufa nije
u mogućnosti da ih primi.1404 Istog dana je taj izvještaj stigao i u Glavni stožer HVO-a u
Mostaru.1405 Vijeće ne raspolaže s dovoljno informacija da bi moglo utvrditi kuda su dalje raseljene
te žene, djeca i starije osobe.
614.
Prema riječima Hasana Rizvića, nakon ovog raseljavanja u Gornji Vakuf, u dolini u kojoj se
nalaze Sovići i Doljani nije ostao više nijedan Musliman.1406
615.
S obzirom na te dokaze, Vijeće zaključuje da je HVO, u čijem su sastavu bili i Tutini ljudi,
5. maja 1993. prevezao žene, djecu i starije osobe iz Škole u Sovićima i iz kuća u Junuzovićima u
Gornji Vakuf i da je Glavni stožer HVO-a o tom premještanju bio obaviješten, iako je prvobitno
1395
Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f,) str. 3330 i 3331, zatvorena sjednica;
Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 919.
1396
Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinovi, T(f), str. 3331 i 3332, zatvorena sjednica.
1397
Svjedokinja CA, T(f), str. 10040.
1398
Svjedokinja CA, T(f), str. 10035 i 10036; P 02191.
1399
Svjedokinja CA, T(f), str. 10040 i 10041.
1400
Svjedok X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3332, zatvorena sjednica.
1401
Svjedok CA, T(f), 10041.
1402
Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3332, zatvorena sjednica.
1403
Svjedokinja CA, T(f), str. 10041.
1404
P 02191.
1405
P 02191.
1406
P 10358.
Predmet br.° IT-04-74-T
149
29. maj 2013.
2115/78692 TER
Prijevod
odredište trebalo biti Jablanica, a ne Gornji Vakuf.1407 Međutim, Vijeće ne raspolaže s dovoljno
elemenata za zaključak da je HVO Muslimanima iz Škole u Sovićima i iz kuća u Junuzovićima
naredio da iz Gornjeg Vakufa odu na teritoriju pod kontrolom ABiH.
E. Zatočenje muškaraca Muslimana na Ribnjaku kod Doljana i smrt nekih od njih
616.
U paragrafu 80 Optužnice navodi se da su u periodu od 18. do 23. aprila 1993. muškarci
Muslimani koji su bili zarobljeni ili su se predali, odvedeni u stožer HVO-a smješten na jednom
ribnjaku u blizini Doljana, gdje su ih snage Herceg-Bosne/HVO-a zlostavljale, maltretirale,
ispitivale i mučile.1408 U paragrafu 80 takođe se navodi da su snage HVO-a pogubile neke od
zatočenih Muslimana.
617.
Međutim, ni u paragrafu 80 ni u popisu tačaka Optužnice u paragrafu 229 ne pominju se
uslovi zatočenja na Ribnjaku. Vijeće se stoga time neće baviti.
618.
Vijeće napominje da se dokazi kojim raspolaže u vezi s navodima o kriminalnim
događajima na Ribnjaku odnose isključivo na 20. april 1993. Dana 20. aprila 1993. jedna mala
grupa od osam ili devet vojnika ABiH, koja je nekoliko dana pružala otpor HVO-u u Doljanima, na
kraju je zarobljena i odvedena na ispitivanje na Ribnjak.1409 U toj grupi bili su Svjedok TT, Svjedok
RR, Salko Osmić, Fikret Begić, Denis Skender i izvjesni Cilić.1410
619.
Krajem dana 20. aprila 1993., ovih osam ili devet zatočenika, s izuzetkom Denisa Skendera,
premješteni su po Tutinoj zapovijedi kamionetom u Zatvor u Ljubuškom.1411
1407
Hasan Rizvić je izjavio da ne zna ko je donio tu odluku, P 10358, par. 43; Milivoj Petković se o tome raspitivao 5.
maja 1993., no Vijeću nisu predočeni dodatni dokazi s tim u vezi, v. P 02203.
1408
Vijeće konstatuje da se izraz "mučile" u paragrafu 80 Optužnice odnosi na tačku 15 (nehumana djela kao zločin
protiv čovječnosti), tačku 16 (nečovječno postupanje kao teška povreda Ženevskih konvencija) i tačku 17 (okrutno
postupanje kao kršenje zakona i običaja ratovanja).
1409
Salko Osmić, P 09876, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3131-3132 i 3164; Odluka od 7.
septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 42 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 33); Svjedok TT,
P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6632, 6633 i 6660; Svjedok RR, P 09872, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6449 i 6450.
1410
Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6639. djelimično zatvorena sjednica;
Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6449 i 6450; Salko Osmić, P 09876, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3131, 3132 i 3164; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj
je presuđeno br. 42 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 33).
1411
Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6644 i 6645; Salko Osmić, P 09876,
pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3142; Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 6460 i 6461. Vijeće uz to napominje da iako se u paragrafu 80 opisuje odvođenje zarobljenih
muškaraca Muslimana na Ribnjak, to odvođenje nije obuhvaćeno nijednom tačkom Optužnice u paragrafu 229
Optužnice koja se odnosi na premještanje. Vijeće stoga nije uzelo u obzir dokaze s tim u vezi.
Predmet br.° IT-04-74-T
150
29. maj 2013.
2114/78692 TER
Prijevod
620.
Vijeće će se prvo osvrnuti na način na koji je Ribnjak bio organizovan kao mjesto
zatočenja (1), nakon toga na način na koji su vojnici HVO-a postupali prema zatočenicima (2) i
konačno na smrt nekih od zatočenika na Ribnjaku (3).
1. Organizacija Ribnjaka kao mjesta zatočenja
621.
Nekadašnji Ribnjak, smješten u zaseoku Orlovac kod Doljana, prenamijenjen je u
zapovjedno mjesto HVO-a i 3. bojne "Mijat Tomić".1412 Ribnjak se sastojao od glavne zgrade i
jedne drvene barake ili staje, u kojoj su se odvijala ispitivanja zatočenika.1413 Na tom mjestu je bilo
između dvadesetak i stotinjak vojnika HVO-a, odjevenih u maskirne ili crne uniforme s oznakama
HVO-a, a među njima su bili pripadnici 3. bojne "Mijat Tomić", Pukovnije "Bruno Bušić" i KBa.1414 Među pripadnicima KB-a na Ribnjaku Svjedok TT prepoznao je jednog bivšeg kolegu iz
vremena prije sukoba, Janoša, koji je bio iz Gornje Kolonije u opštini Jablanica.1415
622.
Dana 20. aprila 1993. Tuta je bio na Ribnjaku.1416 Prema riječima Svjedoka RR, Tuta je bio
glavni za vojnike HVO-a koji su u to vrijeme bili na Ribnjaku.1417
2. Postupanje prema zatočenicima na Ribnjaku
623.
Dok su bili zatočeni na Ribnjaku 20. aprila 1993., Svjedoka TT, Svjedoka RR, Salka
Osmića, Fikreta Begića, Denisa Skendera i izvjesnog Cilića teško su pretukli, vrijeđali, ponižavali i
prijetili im smrću.1418 Na primjer, prisiljavali su ih da pužu do drvene barake ili staje, a pritom su ih
vojnici HVO-a udarali.1419
1412
Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6632, 6633 i 6660; P 09074.
Sve što su svjedoci izjavili u vezi s tim mjestom bilo je vrlo neodređeno, tako da se iz njihovih riječi može zaključiti
samo to da se radi o drvenoj baraci ili staji: Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f),
str. 6632, 6633, 6639, 6641 i 6642.
1414
Vijeće napominje da je Svjedok TT govorio o dvadesetak vojnika HVO-a, dok je Svjedok RR govorio o njih
najmanje stotinjak: Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6634, 6686 i 6687;
Svjedok RR, P 09872 pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6451 i 6500-6502; Salko Osmić, P 09876,
pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3132.
1415
Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6641, 6642, 6673 i 6674.
1416
Salko Osmić, P 09876, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3132; Svjedok RR, P 09872, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6496, 6501 i 6515; P 09074, Svjedok RR, T(f) 6449; Odluka od 7.
septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 43 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 365).
1417
Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6496, 6501 i 6515; P 09074, Svjedok
RR, T(f), str. 6449.
1418
Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6633 i 6637-6641; Salko Osmić, P
09876, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3138; Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović, T(f), str. 6449, 6452-6456 i 6499-6502; P 09074.
1419
Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6633-6635 i 6654. Svjedok RR, P
09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6449-6451; P 09074.
1413
Predmet br.° IT-04-74-T
151
29. maj 2013.
2113/78692 TER
Prijevod
624.
Kasnije, dok je neke zatočenike ispitivao Tuta u šupi,1420 vojnici HVO-a – pri čemu Vijeće
ne zna tačno koji vojnici – tukli su druge zatočenike na način koji su zvali "branje grožđa", što je
značilo da su zatočenike, dok su oni klečali držeći ruke u zraku kao da beru grožđe, udarali u
predjelu grudnog koša i stomaka.1421 Svjedok TT je rekao da su ga kada je izašao iz šupe, ponovo
tukli na način koji su zvali "branje grožđa".1422
625.
Vijeće napominje da se Tuta lično uključio u premlaćivanja i ponižavanja.1423 Na primjer,
snažno je udario po licu Svjedoka TT, a zatočenicima je naredio da legnu i ljube hrvatsku
zemlju.1424
626.
S obzirom na dokaze uvrštene u spis, Vijeće zaključuje da je HVO, uključujući pripadnike
3. bojne "Mijat Tomić", Pukovnije "Bruno Bušić" i KB-a, barem 20. aprila 1993. držao u
zatočeništvu na Ribnjaku grupu od osam ili devet vojnika ABiH i da su vojnici HVO-a, među
kojima je bio i Tuta, toga dana tukli i zlostavljali vojnike ABiH.
3. Smrt nekih zatočenih Muslimana na Ribnjaku
627.
Vijeće ne raspolaže dokazima na osnovu kojih bi moglo utvrditi da su neki od muškaraca
Muslimana umrli dok su bili zatočeni na Ribnjaku u periodu od 18. do 23. aprila 1993.
F. Blokiranje međunarodnih posmatrača i mirovnih snaga 17. aprila 1993. i
narednih dana
628.
U paragrafu 84 Optužnice navodi se da je 17. aprila 1993. i tokom nekoliko dana nakon toga
HVO sprečavao međunarodne posmatrače i mirovne snage da uđu na područje Sovića i Doljana.
629.
Ćorićeva odbrana u svom završnom podnesku tvrdi da su međunarodnim posmatračima i
mirovnim snagama pristup Sovićima i Doljanima blokirale neregularne oružane snage, a ne vojnici
HVO-a, i da ne postoji ništa što bi ukazivalo na to da je Vojna policija bilo što učinila kako bi
spriječila međunarodne posmatrače da uđu u tu zonu.1425
1420
Prema svjedoku TT, neki zatočenici bili su podvrgnuti ispitivanju u šupi na Ribnjaku, a među njima su bili Fikret
Begić, Denis Skender, Svjedok TT i Salko Osmić: v. Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 6639, djelimično zatvorena sjednica.
1421
Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6637-6640 i 6642, djelimično
zatvorena sjednica; Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6453-6455.
1422
Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6643.
1423
Svjedok RR, P 09872, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6456-6457 i 6497-6500; Odluka od 7.
septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 43, 44 i 45 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 353,
365 i 370).
1424
Svjedok TT, P 09879, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6632-6634 i 6644.
1425
Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 633.
Predmet br.° IT-04-74-T
152
29. maj 2013.
2112/78692 TER
Prijevod
630.
Vijeće napominje da je Milivoj Petković u svom svjedočenju rekao da od 13. aprila 1993.
UNPROFOR nije imao pristup podučju Sovića i Doljana. Vijeće takođe napominje da je Milivoj
Petković isto tako rekao da su pripadnici UNPROFOR-a 8. maja 1993. od 4. korpusa ABiH tražili
da im odobri pristup u Soviće i Doljane, no da pristup tom podučju nisu dobili uprkos intervenciji
Sefera Halilovića.1426
631.
Vijeće konstatuje da, generalno, tokom aprila 1993. kontrolni punktovi ABiH u opštini
Jablanica nisu bili zatvoreni za prolaz UNPROFOR-a, SPABAT-a i UNHCR-a.1427 Od 17. aprila
1993., dana kada je HVO-a napao područje Sovića i Doljana, vojnici HVO-a su bili ti koji su
kontrolisali puteve i teren na području Sovića; oni su bili ti koji su na tom području katkada
blokirali prolaz nekih međunarodnih posmatrača i pripadnika mirovnih snaga.1428 Doista, Vijeću je
predočeno više dokaza koji pokazuju da su u danima poslije 17. aprila 1993. vojnici HVO-a i HV-a
spriječili PMEZ, UNPROFOR i SPABAT da uđu na područje Sovića i Doljana.1429 Tako je
24. aprila 1993., Ante Govorušić, dozapovjednik OZ Sjeverozapadna Hercegovina, na osnovu
zapovijedi Glavnog stožera, UNPROFOR-u zabranio prolaz kroz sela Sovići i Doljani,1430 a
29. aprila 1993. vojnici HVO-a, koji su kontrolisali puteve i kontrolne punktove na području
Sovića, nisu dopustili SPABAT-u da uđe u Soviće, čime su pripadnike SPABAT-a, kako tvrde,
spriječili, da vide što se tamo događa.1431
632.
Međutim, Vijeće napominje da neki drugi konvoji međunarodnih posmatrača i/ili mirovnih
snaga nisu bili blokirani i da su u okviru pregovora između HVO-a i ABiH preduzeti napori kako bi
se situacija razriješila.
633.
Svjedokinja CA je, na primjer, vidjela vozila UNPROFOR-a parkirana u blizini Škole u
Sovićima oko 21. ili 22. aprila 1993.1432 Po njenim riječima, međunarodni posmatrači, pa tako i
UNPROFOR, uspjeli su u tom periodu doći do Škole u Sovićima1433 i registrovati zatvorene "stare
1426
Milivoj Petković, T(f), str. 49726 i 49727.
Na primjer, 14. aprila 1993., SPABAT se mogao kretati opštinom Jablanica jer se blokiranje prolaza od strane
ABiH i HVO nije primjenjivalo na snage UN-a, P 01875, str. 8; P 01914, pod pečatom, str. 3.
1428
Svjedok LL, P 09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5252-5260; Christopher Beese, T(f),
str. 3217-3219; Marita Vihervuori, T(f), str. 21580; P 02627, par. 6.
1429
Dana 21. aprila 1993., vojnici HVO-a i HV-a odbili su da posmatračima PMEZ-a dozvole pristup selima Sovići i
Doljani, P 02009. V. takođe Svjedok LL, P 09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5259 i 5260;
Svjedok JJ, P 09880, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5008; P 02143, pod pečatom, str. 3; P
02136, str. 1; P 02627, par. 6; Christopher Beese, T(f), str. 3217-3218 i 5397; P 02066.
1430
P 02066.
1431
Svjedok LL, P 09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5259-5260; Svjedok JJ, P 09880, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5008; P 02143, pod pečatom, str. 3.
1432
Svjedokinja CA, T(f), str. 10044.
1433
Svjedokinja CA, T(f), str. 10044.
1427
Predmet br.° IT-04-74-T
153
29. maj 2013.
2111/78692 TER
Prijevod
muškarce". Međutim, nije im bilo dozvoljeno da obiđu prostorije u Školi u Sovićima, u kojima su
se nalazile žene i djeca.1434
634.
Osim toga, u okviru pregovora između ABiH i HVO-a u periodu od 23. aprila 1993. do
4. maja 1993., i konkretno, na redovnom sedmičnom sastanku održanom 28. aprila 1993. u štabu
SPABAT-a u Jablanici, kojem su prisustvovali Sefer Halilović iz ABiH, Milivoj Petković iz HVO-a
i predstavnici PMEZ-a i SPABAT-a, Milivoj Petković je odobrio SPABAT-u da obiđe sela Doljani,
Sovići i Slatina.1435 U izvještaju se navodi da je Milivoj Petković odobrio te obilaske u zamjenu za
obećanje da će SPABAT obići hrvatska sela Turija i Polje-Bijela u blizini Konjica.1436
635.
Dana 4. maja 1993., nakon sastanka predstavnika ABiH Sefera Halilovića i Arifa Pašalića, s
predstavnicima HVO-a Milivojem Petkovićem, Berislavom Pušićem i Miljenkom Lasićem, i
predstavnicima SPABAT-a, sklopljen je sporazum između Sefera Halilovića i Milivoja Petkovića o
tome da zajednička delegacija ABiH i HVO-a obiđe sela Sovići i Doljani.1437 Istog dana je konvoj
UNPROFOR-a i predstavnika HVO-a – među kojima su bili Milivoj Petković i Berislav Pušić – te
ABiH otišao u sela Sovići i Doljani.1438 Konvoj međutim nije otišao do zaseoka Junuzovići1439 iako
su članovi delegacije, prema izjavi Hasana Rizvića, 4. maja 1993. doznali da je tamo zatočena jedna
grupa žena i djece.1440 Prema riječima Hasana Rizvića, pristup zaseoku bio im je odbijen zato što to
u početku nije bilo predviđeno programom obilaska.1441
636.
U izvještaju od 5. ili 6. maja 1993., upućenom Odjelu obrane HVO-a HZ HB, Tugomir
Gverić, načelnik sanitetske službe u Glavnom stožeru HVO-a, kaže da je samo jedan od
humanitarnih konvoja koji su trebali stići do Doljana, Sovića, Konjica, Klisa i Vrca uspio doći do
Doljana i Sovića, uprkos sporazumu od 4. maja 1993., sklopljenom između Sefera Halilovića i
Milivoja Petkovića.1442
637.
S obzirom na sveukupne dokaze, Vijeće zaključuje da, iako su neki posmatrači uspjeli doći
u Soviće i Doljane i barem djelimično obići mjesta zatočenja, ostaje činjenica da su vojnici HVO-a,
1434
Svjedokinja CA, T(f), str. 10044.
P 02136, str. 1 i 2.
1436
P 02136, str. 1 i 2.
1437
P 02187; P 02192, pod pečatom, str. 4; 2D 00707, str. 1 i 2; P 10358, par. 37; P 04238, minute 45 i 46.
1438
P 02187; P 10358, par. 36; P 02192, pod pečatom, str. 4; 4D 00447, str. 1; 2D 00707, str. 1 i 2.
1439
Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3330, zatvorena sjednica; P 10358,
par. 42.
1440
P 10358, par. 42.
1441
P 10358, par. 37 i 42. U sastavu hrvatsko-muslimanske istražne delegacije bili su Hasan Rizvić, Sefer Halilović,
načelnik Glavnog štaba ABiH, Arif Pašalić, komandant Mostarskog bataljona ABiH (41. brigada), Midhat Hujdur,
zamjenik komandanta Mostarskog bataljona ABiH, Enes Kovačević, komandant štaba TO-a Jablanice, Milivoj
Petković, načelnik Glavnog stožera HVO-a i Berislav Pušić, predstavnik HVO-a, predsjednik Komisije za razmjenu
zarobljenika.
1435
Predmet br.° IT-04-74-T
154
29. maj 2013.
2110/78692 TER
Prijevod
koji su kontrolisali puteve i držali kontrolne punktove, u danima nakon napada od 17. aprila 1993. i
nakon što je HVO stavio pod kontrolu sela Sovići i Doljani efektivno sprečavali, i to po naređenju
Glavnog stožera, prolaz nekih međunarodnih posmatrača i konvoja mirovnih snaga. Vijeće, kao i
Ćorićeva odbrana, napominje da ne raspolaže dokazima koji bi mu omogućili zaključak o
učestvovanju vojne policije u tim događajima.
G. Rušenje i paljenje kuća i vjerskih objekata u selima Sovići i Doljani
638.
U paragrafima 82 i 83 Optužnice navodi se da su od 18. do otprilike 24. aprila 1993., nakon
što je završila većina borbi, snage Herceg-Bosne/HVO-a namjerno spalile ili na drugi način uništile
većinu domova Muslimana, kao i dva muslimanska vjerska objekta (uključujući najmanje jednu
džamiju), u Sovićima i Doljanima.
639.
Vijeće će prvo razmotriti navode u vezi s paljenjem i rušenjem stambenih objekata
Muslimana (1), a nakon toga navode o rušenju dva muslimanska vjerska objekta (2).
1. Paljenje i rušenje stambenih objekata Muslimana u Sovićima i Doljanima u periodu od 18. do
24. aprila 1993.
640.
Vijeće podsjeća na to da iako dokazi pokazuju da je ujutro 18. aprila 1993. još bilo borbi
između snaga HVO-a i ABiH u Sovićima i Doljanima,1443 većina tih borbi već je bila završila.1444
641.
Brojni dokazi pokazuju da su vojnici HVO-a – među kojima su bili i vojnici KB-a – palili
i/ili rušili muslimanske kuće u selima Sovići i Doljani u periodu od 18. do 24. aprila 1993.1445 U
jednom izvještaju HVO-a od 23. aprila 1993. stoji da su nakon prestanka sukoba u Sovićima i
Doljanima sve muslimanske kuće u tim selima zapaljene po zapovijedi "viših zapovjednika"1446.
1442
Ivan Bagarić T(f), str. 38921 i 38922; 2D 00745.
Dragan Jurić, T(f), str. 39368 i 39369; 4D 01565.
1444
V. s tim u vezi "Tok napada na Soviće i Doljane 17. aprila 1993." u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s
opštinom Jablanica (Sovići i Doljani).
1445
Safet Idrizović, T(f), str. 9677 i 9853; P 02187, transkript na engleskom jeziku, str. 36; Svjedok W, P 09875, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3201 i 3202; Klaus Johann Nissen, T(f), str. 20413; Odluka od 7.
septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 64, 65 i 68 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 526,
585 i 596); P 10358, par. 26; Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3321 i
3222, zatvorena sjednica; Nihad Kova~, T(f), str. 10283; P 08625, str. 2; P 02009, str. 1; Ismet Poljarević, T(f), str.
11572; P 09726, str. 3; Milivoj Petković, T(f), str. 49485, 49486 i 49909; 4D 00447.
1446
P 02063.
1443
Predmet br.° IT-04-74-T
155
29. maj 2013.
2109/78692 TER
Prijevod
642.
Tako je 20. aprila 1993. Svjedokinja D1447 vidjela vojnike HVO-a i HV-a, kao i ljude u
crnim uniformama bez oznaka, kako uz povike i pjesmu pale kuće u vlasništvu Muslimana.1448
643.
Oko 21. aprila 1993., nakon smrti Marija Hrkača zvanog Čikota, zapovjednika KB-a koji je
poginuo 20. aprila 1993., vojnici KB-a su palili kuće u vlasništvu Muslimana u selima Sovići i
Doljani.1449 Milivoj Petković je izjavio da je Miljenko Lasić, zapovjednik OZ Jugoistočna
Hercegovina, bio obaviješten o tim činjenicama po povratku u zapovjedništvo OZ Jugoistočna
Hercegovina nakon Čikotinog sprovoda.1450 Milivoj Petković je dodao da je 22. aprila 1993., na
zahtjev Mate Bobana, lično izdao zapovijed Brigadi "Herceg Stjepan" da mu dostavi izvještaj o
hrvatskim i muslimanskim žrtvama, ljudskim gubicima u HVO-u i ABiH i hrvatskim i
muslimanskim selima spaljenim nakon događaja u Sovićima i Doljanima.1451
644.
Vijeće uz to napominje da je Svjedok LL izjavio da je izviđačka patrola SPABAT-a
29. aprila 1993. s jednog mjesta s kojeg se otvarao pogled na Doljane i Soviće vidjela da je selo
Sovići obavijeno dimom1452 i da je 50% sela Doljani uništeno.1453
645.
Dana 4. maja 1993., Hasan Rizvić, član delegacije ABiH i HVO-a1454 koja je poslana u
Doljane i Soviće, ustanovio je da je selo Doljani potpuno uništeno, da su kuće spaljene, a dvije kuće
dignute u vazduh eksplozivom.1455 Ustanovio je isto tako da su u Sovićima uništene ili spaljene sve
muslimanske kuće, a da su sve hrvatske kuće ostale netaknute.1456
1447
Svjedokinja D, stanovnica Sovića, Muslimanka, koja je u aprilu 1993. živjela u Sovićima; bila je zatočena u Školi u
Sovićima.
1448
Svjedokinja D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 908 i 909.
1449
Svjedokinja CA, T(f), str. 10079; Milivoj Petković, T(f), str. 49440, 49445, 49446, 49453 i 49455; Odluka od 7.
septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 66 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 706).
1450
Milivoj Petković, T(f), str. 49445 i 49446.
1451
Milivoj Petković, T(f,) str. 49440, 49441 i 49526; 4D 01082. Milivoj Petković je osim toga izjavio da je Mati
Bobanu, predsjedniku HZ HB, prenio informacije koje je 23. aprila 1993. dobio od Brigade "Herceg Stjepan" i Bojne
"Mijat Tomić" i da je s njim razgovarao o preduzimanju mjera protiv Mladena Naletilića, Ivana Andabaka i Stipe Pole,
zapovjednika bojne iz Doljana, v. Milivoj Petković, T(f), str. 49440-49442 i 49447.
1452
Svjedok LL, P 09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5259.
1453
Svjedok LL, P 09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5259.
1454
P 10358, par. 37. U sastavu hrvatsko-muslimanske istražne delegacije bili su Hasan Rizvić, Sefer Halilović, glavni
komandant štaba ABiH, Arif Pašalić, komandant Mostarskog bataljona ABiH (41. brigada), Midhat Hujdur, zamjenik
komandanta Mostarskog bataljona ABiH, Enes Kovačević, komandant štaba TO-a Jablanice, Milivoj Petković, načelnik
Glavnog stožera HVO-a i Berislav Pušić, predstavnik HVO-a, predsjednik Komisije za razmjenu zarobljenika.
1455
P 10358, par. 36.
1456
P 10358, par. 38.
Predmet br.° IT-04-74-T
156
29. maj 2013.
2108/78692 TER
Prijevod
2. Rušenje dva muslimanska vjerska objekta, uključujući najmanje jednu džamiju, u Sovićima i
Doljanima od 18. do 22. aprila 1993.
646.
Vijeće konstatuje da su u danima nakon napada HVO-a na sela Sovići i Doljani vojnici
HVO-a, čiji je identitet Vijeću ostao nepoznat, spalili ili uništili najmanje dva muslimanska vjerska
objekta.1457
647.
Svjedokinja X i Nihad Kovač,1458 koji su oboje bili zatočeni u Školi u Sovićima, vidjeli su
džamiju u Sovićima u plamenu.1459 Nihad Kovač je potvrdio da je oko 18. aprila 1993. džamija u
Sovićima, koja se nalazila na udaljenosti od oko jednog kilometra od Škole u Sovićima, dignuta u
vazduh eksplozivom i da je nakon toga gorjela oko pola sata.1460
648.
Što se tiče džamije u Doljanima, Svjedokinja CA1461 je rekla da je čula vrlo jaku eksploziju i
da je kasnije saznala da je džamija u Doljanima dignuta u vazduh.1462 I drugi dokazi, među kojima
su i dva izvještaja HVO-a, potvrđuju da je HVO u danima nakon napada na selo Doljani uništio tu
džamiju.1463
649.
Vijeće uz to napominje da su prema jednom izvještaju od 23. aprila 1993., koji je Marko
Rožić, načelnik Ureda obrane HVO-a u Jablanici, uputio Slobodanu Božiću, pomoćniku
predstojnika Odjela obrane HZ HB od sredine januara 1993. do novembra 1993.,1464 viši
zapovjednici HVO-a zapovijedili da se unište dvije džamije na području Sovića i Doljana.1465
Vijeće ne raspolaže informacijama o identitetu tih zapovjednika.
650.
S obzirom na sveukupne dokaze uvrštene u spis, Vijeće zaključuje da su vojnici HVO-a –
među kojima su bili i pripadnici KB-a – i vojnici HV-a palili ili uništavali stambene objekte
1457
Safet Idrizović, T(f), str. 9677 i 9853; P 08939, str. 4; Svjedok Y, P 09873, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, prečišćena verzija T(f), str. 37, djelimično zatvorena sjednica; P 09867, pod pečatom, par. 13 i 14; Svjedok
D, P 09870, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 913; T(f), str. 944 i 945, djelimično zatvorena
sjednica; P 09728, str. 3; 4D 00447, str. 1; P 02063; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 18
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 238).
1458
Žrtva – primjer za paragraf 79, 81 i 86 Optužnice, koja se pominje u Prilogu Optužnici.
1459
Svjedokinja X, P 09874, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 3325, zatvorena sjednica; Nihad
Kova~, str. 10282, 10286 i 10287.
1460
Nihad Kova~, str. 10278, 10279, 10281, 10282, 10286, 10287, 10303, 10309 i 10315; P 09728, str. 2.; IC 00091
(fotografija sela Sovići; brojem 2 označeno je mjesto na kojem se nalazila džamija); IC 00092 (fotografija sela Sovići;
brojkom 1 označeno je mjesto gdje se nalazila džamija); P 08625, str. 2.
1461
Svjedokinja CA stanovala je u aprilu 1993. u selu Doljani.
1462
Svjedokinja CA, T(f), str. 10029.
1463
P 02063; P 08625, str. 6; 4D 00447, p.1; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 18
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 238).
1464
Slobodan Božić, T(f), str. 36157 i 36158.
1465
P 08625, str. 6.
Predmet br.° IT-04-74-T
157
29. maj 2013.
2107/78692 TER
Prijevod
Muslimana i da su u danima nakon napada HVO-a na sela Sovići i Doljani srušena dva
muslimanska vjerska objekta.
H. Krađa imovine Muslimana u Sovićima i Doljanima od 17. aprila do 4. maja 1993.
651.
Tužilaštvo u paragrafu 85 Optužnice navodi da su u periodu od 17. aprila 1993. do približno
4. maja 1993. snage Herceg-Bosne/HVO-a krale, pljačkale, otimale i konfiskovale imovinu u
vlasništvu Muslimana u selima Sovići i Doljani.
652.
Prema dokazima uvrštenim u spis, u danima poslije napada HVO-a na Soviće i Doljane
vojnici HVO-a su oduzimali imovinu u vlasništvu Muslimana iz ta dva sela, osobito stoku i
automobile, pretresali muslimanske kuće i iz njih krali imovinu.1466 Na primjer, Vijeće napominje
da je Ismet Poljarević potvrdio kako je izvjesni Ivan, koji je bio pod Tutinim zapovjedništvom,1467
naredio vojnicima HVO-a da prikupe sve automobile u vlasništvu Muslimana koji su bili držani u
Školi u Sovićima i da su njegov automobil i autobus u vlasništvu preduzeća za koje je radio
konfiskovala tri vojnika HVO-a.1468
653.
Vijeće napominje da je nakon 17. aprila 1993. godine 3. bojna "Mijat Tomić" u sastavu
brigade HVO-a "Herceg Stjepan" odlučila pojačati Vojnu policiju na kontrolnom punktu Sovićka
Vrata kako bi spriječile takve krađe.1469
654.
Osim toga, 13. maja 1993., Marko Rožić, načelnik Ureda obrane HVO-a Jablanica, donio je
odluku prema kojoj se sva pokretna i nepokretna imovina u vlasništvu "iseljenih" Muslimana iz sela
Sovići i Doljani smatra ratnim plijenom i pripada HVO-u HZ HB.1470
655.
S obzirom na sveukupne dokaze uvrštene u spis, Vijeće zaključuje da su u danima koji su
uslijedili nakon napada 17. aprila 1993. na sela Sovići i Doljani vojnici HVO-a, od kojih su neki bili
pod zapovjedništvom Tute, oduzimali imovinu u vlasništvu Muslimana.
DIO 4: OP[TINA MOSTAR
656.
Ovaj dio Presude odnosi se na navode o zločinima počinjenim u opštini Mostar. U
paragrafima 90 do 117 Optužnice navodi se, između ostalog, da su organi Herceg-Bosne/HVO-a
1992. godine i do aprila 1994. proveli kampanju progona i diskriminacije usmjerenu protiv
1466
Svjedokinja CA, T(e), str. 10026, 10033 i 10034; Safet Idrizović, T(f), str. 9677, 9678, 9852 i 9853; P 02218, str. 1
i 2; Ismet Poljarević, T(f), str. 11583-11588; P 09726, str. 3; 2D 00285, str. 2.
1467
Ismet Poljarević, T(f), str. 11595; P 09726, str. 2; 2D 00285, str. 2.
1468
2D 00285, str. 2; Ismet Poljarević, T(f), str. 11583-11588; P 09726, str. 3.
1469
Safet Idrizović, T(f), str. 9852; P 02218, str. 2.
Predmet br.° IT-04-74-T
158
29. maj 2013.
2106/78692 TER
Prijevod
muslimanskog stanovništva. U paragrafima 94 do 96 optužnice takođe se navodi da su 9. i 10. maja
1993. snage Herceg-Bosne/HVO-a napale bosanske Muslimane u Mostaru, pri čemu je izvršen
napad na kompleks zgrada Vranica u zapadnom Mostaru, u kojem je stanovao velik broj ljudi; da su
uhapsile vojno sposobne muškarce Muslimane, i zatočile ih na više mjesta u Mostaru, između
ostalog na Mašinskom fakultetu, kao i da su ostale stanovnike zapadnog Mostara odvele na stadion
Veleža, a potom na Heliodrom, dok su neki odvedeni u Zatvor u Ljubuškom. Takođe se navodi, u
paragrafu 97 Optužnice, da su oko 9. maja 1993. snage Herceg-Bosne/HVO-a uništile dvije
džamije, Baba Beširovu i Hadži-Alibeg Lafinu džamiju, obje u zapadnom Mostaru.
657.
Tužilaštvo navodi u paragrafu 101 Optužnice da su snage Herceg-Bosne/HVO-a u drugoj
polovini maja 1993. nastavile sa deložiranjem Muslimana koji su živjeli u zapadnom Mostaru, a u
paragrafu 102 da su iste snage ponovo deložirale velik broj Muslimana iz zapadnog Mostara
sredinom juna 1993. godine. U paragrafu 103 Optužnice pominje se da je, poslije napada ABiH na
kasarnu "Tihomir Mišić" 30. juna 1993., HVO uhapsio nekoliko hiljada vojno sposobnih muškaraca
Muslimana i zatočio ih na Heliodromu, a da je iz zapadnog Mostara protjerao približno 400
muslimanskih porodica. U paragrafu 104 Optužnice navodi se da su, počev od 9. maja 1993., snage
Herceg-Bosne/HVO-a koristile Mašinski fakultet za zatočenje, ispitivanje i zlostavljanje uhapšenih
ili zarobljenih Muslimana; da su u prostorijama fakulteta pripadnici HVO-a tokom prve sedmice
jula 1993. surovo pretukli petoricu Muslimana uhapšenih kod Drežnice i da su tom prilikom dvojica
izgubila život.
658.
Tužilaštvo navodi u paragrafu 105 Optužnice da su sredinom jula snage Herceg-
Bosne/HVO-a organizovale još jedan krug deložacijâ žena, djece i starijih osoba, Muslimana, iz
njihovih domova u zapadnom Mostaru, te da su iste snage predložile da puste na slobodu muškarce
Muslimane zatočene na Heliodromu, kao i njihove porodice koje su živjele u Mostaru, pod uslovom
da napuste BiH.
659.
Tužilaštvo takođe navodi, u paragrafu 109 Optužnice, da je krajem septembra 1993. HVO
deložirao bosanske Muslimane koji su stanovali u naselju Centar II u zapadnom Mostaru i da je
barem jedna žena silovana tokom te operacije.
660.
Tužilaštvo objašnjava u paragrafu 99 da su, počev od 9. maja 1993., snage Herceg-
Bosne/HVO-a vršile sistematsko protjerivanje i prisilno premještanje više hiljada muslimanskih
civila iz zapadnog Mostara; da su ih podvrgavale tjelesnom maltretiranju, seksualnom nasilju i
drugim oblicima zlostavljanja; da su na njih otvarale vatru, pljačkale ili konfiskovale njihovu
1470
P 02372, str. 1; Safet Idrizović, T(f), str. 9852.
Predmet br.° IT-04-74-T
159
29. maj 2013.
2105/78692 TER
Prijevod
imovinu; da su Muslimane odvodile u zatvore HVO-a ili su ih tjerale da pređu preko linije fronta
kako bi otišli u istočni Mostar. Tužilaštvo dodaje u paragrafu 100 Optužnice da su te snage HercegBosne/HVO-a ostavile jedan broj Muslimana iz zapadnog Mostara na slobodi pod uslovom da odu
iz Herceg-Bosne; da je stotinama Muslimana dopušteno da odu iz Mostara tek pošto su potpisali
izjavu kojom svoju imovinu "dobrovoljno" ustupaju HVO-u, te da su njihovi stanovi kasnije
dodjeljivani vojnicima HVO-a ili hrvatskim civilima. Tužilaštvo takođe tvrdi, u paragrafu 107
Optužnice, da su snage Herceg-Bosne/HVO-a pljačkale i krale imovinu u vlasništvu Muslimana iz
napuštenih stanova.
661.
Tužilaštvo dalje navodi u paragrafu 106 Optužnice da su oko 14. jula 1993. jedan dječak,
Musliman, i njegov djed uhapšeni u svom domu u Buni i odvedeni u stanicu Vojne policije HVO-a,
gdje su ih pripadnici Vojne policije HVO-a mučili. Tužilaštvo navodi da je dječak ranjen, a djed
usmrćen mecima koji su na njih ispaljeni tokom prebacivanja u Zatvor u Dretelju.
662.
Tužilaštvo takođe iznosi, u paragrafu 108 Optužnice, da je 24. avgusta 1993. HVO ušao u
Raštane i opkolio kuću jednog vojnika ABiH koji se tu nalazio zajedno sa petnaest svojih rođaka i
komšija, koji su svi bili civili. Prema navodima tužilaštva, vojnici HVO-a su ubili vojnika ABiH i
još trojicu vojno sposobnih muškaraca, od kojih nijedan nije bio naoružan, i pokrali novac i nakit
ženama i djeci, koje su pritom maltretirali. Preživjeli su, prema navodima tužilaštva, bili prisiljeni
da odu na teritoriju pod kontrolom ABiH.
663.
Tužilaštvo navodi u paragrafima 110 do 117 da su od juna 1993. do aprila 1994. istočni
Mostar i određena područja koja se na njega naslanjaju bili pod opsadom. Životni uslovi su, kako se
navodi, u tom dijelu grada bili opasni, jadni i užasni. Naime, tužilaštvo u paragrafu 112 Optužnice
iznosi da je HVO blokirao humanitarnu pomoć, presjekao linije snabdijevanja vodom i električnom
energijom ili ih, u tom dijelu grada, nije popravljao. Po navodima iz paragrafa 113 Optužnice, od
kraja juna do kraja avgusta 1993., međunarodnim humanitarnim organizacijama je bio blokiran ili
veoma ograničen pristup istočnom Mostaru, što je dodatno otežalo patnje Muslimana u istočnom
Mostaru.
664.
Po navodima iz paragrafa 114 i 115 Optužnice, stotine civila iz istočnog Mostara i
predstavnici međunarodnih organizacija redovno su se nalazili na meti snajperista HercegBosne/HVO-a ili su bili meta granatiranja i drugog vatrenog djelovanja, uključujući i minobacačku
ili artiljerijsku vatru. Uslijed tog vatrenog djelovanja ranjeno je ili poginulo najmanje 135 civila u
istočnom Mostaru, kao i nekoliko pripadnika UNPROFOR-a.
Predmet br.° IT-04-74-T
160
29. maj 2013.
2104/78692 TER
Prijevod
665.
Po navodima iz paragrafa 116 Optužnice, snage Herceg-Bosne/HVO-a hotimično su uništile
ili teško oštetile više vjerskih objekata u istočnom Mostaru, a 9. novembra 1993. uništile su Stari
most u Mostaru.
666.
Tužilaštvo na osnovu ovih navoda optužene tereti za progon (tačka 1), ubistvo (tačka 2),
hotimično lišavanje života (tačka 3), silovanje (tačka 4), nečovječno postupanje (seksualno
zlostavljanje) (tačka 5), deportaciju (tačka 6), protivpravnu deportaciju civila (tačka 7), nehumana
djela (prisilno premještanje) (tačka 8), protivpravno premještanje civila (tačka 9), zatvaranje
(tačka 10), protivpravno zatočenje civila (tačka 11), nehumana djela (tačka 15), nečovječno
postupanje (tačka 16), okrutno postupanje (tačka 17), uništavanje imovine širokih razmjera koje
nije opravdano vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i bezobzirno (tačka 19), bezobzirno
razaranje gradova, naselja ili sela, ili pustošenje koje nije opravdano vojnom nuždom (tačka 20),
uništavanje ili hotimično nanošenje štete ustanovama namjenjenim religiji ili obrazovanju
(tačka 21), oduzimanje imovine koje nije opravdno vojnom nuždom, a izvedeno je protivpravno i
bezobzirno (tačka 22), pljačkanje javne i privatne imovine (tačka 23), protivpravni napad na civile
(tačka 24), protivpravno terorisanje civila (tačka 25) i okrutno postupanje (opsada Mostara)
(tačka 26).
667.
Kako bi donijelo odluku o činjenicama koje se navode u Optužnici, Vijeće je analiziralo
sveukupne dokaze. Vijeće je, između ostalog, ispitalo iskaze viva voce svjedoka 2D-AB, 4D-AB,
A, Alije Lizde, Amora Mašovića, Ante Kvesića, Antoona Van der Grintena, BB, BC, BD, Belinde
Giles, BH, BJ, Boa Pellnäsa, Borislava Puljića, Bože Pavlovića, Bože Perića, Brune Pinjuha, C,
CB, Christophera Beesea, CR, CS, CU, CV, DA, DG, EA, Edwarda Vulliamyja, Enesa Delalića,
Fahrudina Rizvanbegovića, Granta Finlaysona, Ibrahima Šarića, Ilije Kožulja, Jeremyja Bowena,
Jovana Rajkova, Klausa Johanna Nissena, Larryja Forbesa, Marijana Biškića, Marinka Šimunovića,
Martina Raguža, Milana Gorjanca, Milivoja Gagre, Miroslava Palamete, Mustafe Hadrovića,
Nevena Tomića, Patricka van der Weijdena, Philipa Watkinsa, Radmila Jasaka, Ratka Pejanovića,
Raymonda Lanea, Seida Smajkića, Sejfe Kajmovića, Slobodana Božića, Slobodana Jankovića,
Spomenke Drljević, Suada Čupine, Vese Vegara, Vinka Marića, Zdenka Andabaka, Zorana
Buntića, Zorana Perkovića i Zvonka Vidovića, kao i izjave svjedoka 1D-AA, Anela Heljića, Azre
Krajšek, BA, Belkise Beriša, BF, Cedrica Thornberryja, CM, CT, CW, CZ, Džemala Barakovića,
Dževada Hadžižukića, Damira Katice, DB, DC, Dragana Ćurčića, DV, DW, DZ, Elvira Demića,
Enesa Vukotića, Ismeta Poljarevića, Mire Salčina, Muniba Klarića, NO, Omera Dilberovića, Pere
Nikolića i Zorana Buntića, prihvaćene na osnovu pravila 92ter Pravilnika, a dopunjene usmenim
iskazima svjedoka tokom pretresa. Vijeće je takođe uzelo u obzir iskaze Milivoja Petkovića i
Slobodana Praljka, kao i pismene izjave i zapisnike iskaza svjedoka 3DB, AC, Aleta Sakoća,
Predmet br.° IT-04-74-T
161
29. maj 2013.
2103/78692 TER
Prijevod
Anthonyja Turcoa, Arifa Goste, DT, DY, EC, Envera Jusufovića, Fatime Fazlagić, GG, HH,
Hikmete Rizvanović, Huse Marića, II, Jasmine Ćišić, JJ, LL, Martina Mola, Muje Čopelja, Murisa
Marića, Mustafe Burića, Nedžada Bobete, PP, Sabajre Gaš, Šefika Ratkušića, Senada Dumpora, U i
WW, prihvaćene na osnovu pravila 92bis Pravilnika, te pismenu izjavu Ljube Perića, prihvaćenu na
osnovu pravila 92quater Pravilnika. Najzad, Vijeće je ispitalo velik broj dokaznih predmeta
uvrštenih u spis posredstvom tih svjedoka ili putem pismene procedure.
668.
Vijeće će najprije izložiti geografski položaj i strukturu stanovništva opštine
Mostar (Odjeljak 1), kao i političku, administrativnu i vojnu strukturu opštine, i to kako bi istaklo
okvir u kojem su se, prema navodima tužilaštva, odigrali kriminalni događaji (Odjeljak 2). Vijeće
će nakon toga razmotriti događaje koji su prethodili sukobu 9. maja između Hrvata i Muslimana
(Odjeljak 3). Vijeće će zatim redom analizirati događaje koji su se odvijali u opštini Mostar u maju
1993. (Odjeljak 4), u junu 1993. (Odjeljak 5), dana 30. juna 1993. i tokom jula i avgusta mjeseca
1993. (Odjeljak 6), a potom tokom razdoblja od septembra 1993. do aprila 1994. godine (Odjeljak
7). Najzad, Vijeće će se osvrnuti na navode u vezi s opsadom istočnog Mostara i na krivična djela
koja su uslijedila (Odjeljak 8).
Odjeljak 1: Geografski položaj i struktura stanovništva opštine
669.
Mostar je najveći grad u jugoistočnoj BiH i istorijski glavni grad Hercegovine.1471 Grad je
imao veliku simboličku, političku i vojnu vrijednost kako za Hrvate, tako i za Muslimane.1472
670.
Kroz Mostar protiče rijeka Neretva u pravcu sjever-istok.1473 Do maja mjeseca 1993.,
zapadno od Neretve su se nalazila naselja s većinskim hrvatskim stanovništvom,1474 s izuzetkom
Donje Mahale u kojoj su većinu činili Muslimani.1475 Istočno od Neretve nalazila su se naselja s
većinskim muslimanskim stanovništvom.1476
1471
Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 217 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par.
37). V. takođe Milivoj Gagro, T(f), str. 2726 i 2749.
1472
Svjedok BF, T(f), str. 25807, zatvorena sjednica.
1473
V. npr. karta Mostara, dokazni predmet br. P09410.
1474
3D00780; P07500, str. 3-4; Marinko Šimunović, T(f,) str. 33638. Vijeće će u daljem tekstu koristiti izraz "zapadni
Mostar" za naselja sa većinskim hrvatskim stanovništvom na desnoj obali Neretve.
1475
3D00780; Miro Šalćin, T(f), str. 14292 do 14295.
1476
3D00780; P07500, str. 3-4. Vijeće će u daljem tekstu koristiti izraz "istočni Mostar" za naselja sa većinskim
muslimanskim stanovništvom na lijevoj obali Neretve, kao i za određena područja koja se na njih naslanjaju,
uključujući i Blagaj, kao što stoji u paragrafu 110 Optužnice.
Predmet br.° IT-04-74-T
162
29. maj 2013.
2102/78692 TER
Prijevod
671.
Prema popisu stanovništva iz 1991. godine, u opštini Mostar je živjelo 126.628 stanovnika,
od kojih je bilo 34,6 % Muslimana, 33,9 % Hrvata i 18,8 % Srba.1477 Ostali stanovnici su bili
"Jugosloveni" i ostali.1478
672.
Tokom perioda maj-juni 1992. godine, kada je u opštinu Mostar došlo približno
25.000 izbjeglica ili raseljenih osoba1479 iz istočnog dijela RBiH i srednje Bosne,1480 većina
stanovnika srpske nacionalnosti je otišla iz grada Mostara ili je protjerana.1481 Hrvati su tada postali
većinsko stanovništvo u opštini.1482
673.
Godinu dana kasnije, između januara i maja 1993. godine, 19.196 osoba, među kojima
17.890 Muslimana i 1.194 Hrvata, izbjeglo je u Mostar kako bi pronašlo utočište od borbi koje su se
vodile u drugim područjima BiH, naročito u srednjoj Bosni,1483 tako da je ukupni broj stanovnika u
Mostaru porastao na 145.263.1484 Uslijed dolaska novih stanovnika, ponovo je došlo do izmjene u
strukturi stanovništva u Mostaru, ovog puta u korist Muslimana.1485 Međutim, dana 10. novembra
1993., u Mostaru je ostalo svega 66.051 stanovnika, od kojih je bilo 59 % Hrvata i 41 %
Muslimana.1486
Odjeljak 2: Politička, administrativna i vojna struktura opštine
I. Politička i administrativna struktura
674.
Vijeće je steklo uvid u iskaze više svjedoka i upoznalo se s brojnim dokumentarnim
dokazima prema kojima se opština Mostar, kako bi se oduprla napadima srpskih snaga početkom
1992. godine, organizovala politički i administrativno. Tako je u veoma kratkom roku osnovan
1477
Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 217 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par.
37). V. takođe Milivoj Gagro, T(f), str. 2726 i 2749; P07500, str. 3-4; 3D01024, str. 15 u izvornoj verziji; Svjedok BD,
T(f), str. 20944, zatvorena sjednica; 3D00331, str. 151; P07433, str. 5.
1478
Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 217 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par.
37). V. takođe Milivoj Gagro, T(f), str. 2726; P07500, str. 3-4.
1479
Vijeće nije uspjelo da utvrdi na osnovu dokaza koje su nacionalnosti bile ove izbjeglice.
1480
Svjedok CS, T(f), str. 12022-12026, djelimično zatvorena sjednica; Zoran Buntić, T(f), str. 30669 do 30672;
P00225, pod pečatom; 5D05110, pod pečatom, par. 10; Suad Čupina, T(f), str. 4899-4900.
1481
Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 221 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par.
37). V. takođe Milivoj Gagro, T(f), str. 2725 i 2726.
1482
Svjedok CS, T(f), str. 12027, djelimično zatvorena sjednica.
1483
Svjedokinja BA, T(f), str. 7379-7383, zatvorena sjednica; P09712, pod pečatom, par. 6.
1484
P09851, pod pečatom; Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 226 (Prvostepena presuda u
predmetu Naletilić, par. 37); Svjedok BB, T(f), str. 17144, zatvorena sjednica; Svjedokinja BA, T(f), str. 7471 i 7472,
zatvorena sjednica; 1D00936, str. 3.
1485
Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 226 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par.
37); Svjedokinja BA, T(f), str. 7172, zatvorena sjednica; P09712, pod pečatom, par. 24 i 25; Svjedok BB, T(f), str.
17148 i 17149, zatvorena sjednica; P09593, str. 3.
1486
P09851, pod pečatom.
Predmet br.° IT-04-74-T
163
29. maj 2013.
2101/78692 TER
Prijevod
Krizni štab (A), a HVO je formirao opštinsku vladu (B). Pored toga, premda je Vijeće steklo uvid u
mali broj informacija s tim u vezi, organizovali su se i muslimanski organi vlasti (C).
A. Krizni štab
675.
Poslije izbora održanih u oktobru 1990. godine, sazvana je Skupština opštine i osnovan je
Izvršni odbor.1487 Izvršni odbor, kojim je predsjedavao Ismet Bajrić,1488 iznosio je prijedloge
zakonodavnih akata pred Skupštinu opštine, a pošto bi ih Skupština izglasala, starao se za njihovo
provođenje pod nadzorom Skupštine.1489
676.
Dana 9. aprila 1992., uslijed napada JNA na južni dio grada, Skupština opštine je proglasila
ratno stanje i osnovala opštinski Krizni štab koji je zamijenio Skupštinu opštine i skupštinski
Izvršni odbor.1490
677.
U sastavu Kriznog štaba bila su četiri Hrvata, tri Muslimana i dva Srbina.1491 Po riječima
predsjednika Kriznog štaba, Milivoja Gagre,1492 štab je dobio zadatak da organizuje skloništa za
stanovništvo i osigura snabdijevanje "osnovnim životnim namirnicama".1493
678.
U svom Završnom podnesku, Prlićeva odbrana iznosi da je Krizni štab od samog početka
bio nemoćan, da nije raspolagao operativnim odbrambenim snagama1494 i da je iz tog razloga
rasformiran 15. maja 1992.1495
679.
Vijeće je u vezi s ovim pitanjem saslušalo iskaze dva svjedoka, Milivoja Gagre,
predsjednika Kriznog štaba, i Borislava Puljića, člana Kriznog štaba. Milivoj Gagro je izjavio da je
Krizni štab funkcionisao i da su sastanci održavani redovno.1496 Sa svoje strane, Borislav Puljić je
izjavio da je Krizni štab bio beskoristan i da nije imao sredstava za rad.1497 Vijeće napominje da je
uvrstilo u spis odluke koje je donosio Krizni štab, kao i izvještaje sa sastanaka koje je Krizni štab
1487
P01376, str. 1 i 2.
Milivoj Gagro, T(f), str. 2854.
1489
Milivoj Gagro, T(f), str. 2738, 2782 i 2853-2855.
1490
P01376, str. 3; P01619, str. 2; Milivoj Gagro, T(f), str. 2677, 2696-2697, 2864 i T(e), str. 2698, 2712 i 2713, 2783.
Vijeće napominje da je svjedočenje Milivoja Gagre (15. februar 1992.) u protivrječnosti s dokaznim predmetom
P01376 (9. april 1993.) u pogledu datuma osnivanja Kriznog štaba. Vijeće je odlučilo da se osloni na datum koji se
pominje u dokumentu s obzirom na to da su taj dokument u februaru 1993. sastavili članovi Skupštine opštine Mostar
(vidi Suad Ćupina, T(f), str. 4805-4808 i T(e), str. 4810).
1491
Milivoj Gagro, T(f), str. 2698.
1492
Milivoj Gagro, T(f), str. 2677.
1493
Milivoj Gagro, T(f), str. 2698.
1494
Završni podnesak Prilićeve odbrane, par.120 i 122.
1495
Završni podnesak Prlićeve odbrane, par.122 i 123.
1496
Milivoj Gagro, T(f), str. 2716.
1497
Borislav Puljić, T(f), str. 32148-32150.
1488
Predmet br.° IT-04-74-T
164
29. maj 2013.
2100/78692 TER
Prijevod
redovno održavao s UNPROFOR-om.1498 Ovi dokumentarni dokazi potvrđuju da je Krizni štab
funkcionisao, iako je možda imao određenih poteškoća u radu.
680.
U svakom slučaju, Vijeće konstatuje da je 15. maja 1992., kada je odlukom predsjedništva
HZ HB izvršna vlast na teritoriji HZ HB povjerena HVO-u,1499 Jadran Topić, predsjednik HVO-a
opštine Mostar,1500 raspustio Krizni štab.1501 Vijeće je saslušalo iskaz Milivoja Gagre koji je izjavio
da je tog dana, kada je došao pred zgradu Kriznog štaba, zatekao zaključana vrata, a rečeno mu je
da više neće moći da uđe u zgradu.1502
681.
HVO opštine Mostar preuzeo je na sebe formiranje nove, ratne opštinske vlade, u kojoj
Milivoju Gagri i Ismetu Hadžiosmanoviću, predsjedniku SDA, nisu obnovljeni mandati.1503
B. HVO opštine Mostar
682.
Dana 10. maja 1992., Mate Boban, predsjednik HVO-a, i Janko Bobetko, hrvatski general
koji je potpisao dokument za zapovjednika Glavnog stožera HVO-a, zvanično su imenovali Jadrana
Topića na dužnost predsjednika opštinskog HVO-a Mostar.1504 Takođe su imenovali još pet članova
HVO-a opštine Mostar kojima su prepustili da sami imenuju ostale članove.1505
683.
Pošto je raspustio Krizni štab u Mostaru 15. maja 1992., Jadran Topić je osnovao razne
odjele u budućoj vladi HVO-a te opštine.1506 Pored toga, bilo je predviđeno da Vijeće za posebne
namjene HVO-a opštine Mostar upravlja gradom i brine o građanima Mostara dok HVO ne formira
opštinsku vladu u Mostaru.1507 Među članovima Vijeća za posebne namjene nalazio se Jadranko
Prlić.1508
1498
1D01060; 1D01635; 1D01903; 1D01904; 1D01905; 1D03050.
V. P00206.
1500
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2921.
1501
P00209; Milivoj Gagro, T(f), str. 2713-2716; Seid Smajkić, T(f), str. 2479 i 2486; P09545, str. 16 i 17.
1502
Milivoj Gagro, T(f), str. 2716.
1503
Milivoj Gagro, T(f), str. 2713-2714, 2719 i 2784; P00209, str. 2.
1504
P00199. To što postoji odluka od 10. maja 1992. koju je Mate Boban potpisao u svojstvu predsjednika HVO-a nije
u protivrječnosti sa činjenicom da ga je predsjedništvo HZ HB zvanično izabralo za predsjednika HVO-a tek 15. maja
1992. godine.
1505
P00199.
1506
1D00543. Vijeće napominje da je Jadran Topić sve odjele organizovao 5. juna 1992. godine. V. 1D00551,
1D00552, 1D00553, 1D00554, 1D00555, 1D00556.
1507
P00209. Vijeće napominje da je Vijeće za posebne namjene jeste funkcionisalo. V. 1D02743; Ilija Kožulj, T(f), str.
32496 i 32620.
1508
P00190, str. 1.
1499
Predmet br.° IT-04-74-T
165
29. maj 2013.
2099/78692 TER
Prijevod
684.
Nekoliko dana kasnije, 21. maja 1992., Jadran Topić doista je formirao je vladu HVO-a
opštine Mostar.1509 Najzad, 5. juna 1992., HVO opštine Mostar na čelu sa predsjednikom Jadranom
Topićem usvojio je Poslovnik po čijim će se odredbama obavljati rad.1510
685.
Na osnovu dokumentarnih dokaza koje su predočile strane u postupku Vijeće konstatuje da
je HVO opštine Mostar na čelu sa predsjednikom Jadranom Topićem u potpunosti funkcionisao
kako 1992., tako i 1993. godine, te da je donosio odluke u različitim oblastima rada.1511
686.
Kako bi poštovao zakonodavstvo HZ HB, opštinski HVO Mostaru je 5. marta 1993.
osnovao Komisiju za propise, zaduženu za usklađivanje svih akata opštinskog HVO-a sa
zakonodavstvom HZ HB.1512
687.
Vijeće konstatuje da je najkasnije 5. jula 1993. Stojan Vrljić zamijenio Jadrana Topića na
mjestu predsjednika HVO-a opštine Mostar.1513 Vijeće, međutim, nije u mogućnosti da utvrdi ko ga
je imenovao na tu dužnost.
688.
Najzad, Vijeće smatra da iskazi onih svjedoka koji su tokom suđenja govorili o konkretnim
institucijama zapadnog Mostara, koje su se, prema tome, nalazile pod kontrolom HVO-a, mogu da
se pokažu korisnim za razumijevanje događaja koji su se odigrali u Mostaru 1993. i smatra
neophodnim da ih detaljno razmotri u daljem tekstu.
689.
Marinko Šimunović1514 je svjedočio o sistemu raspodjele humanitarne pomoći u zapadnom
Mostaru. Ovaj dio grada već je od 1992. godine bio podijeljen na lokalne zajednice kako bi se
olakšala raspodjela humanitarne pomoći.1515 U svakoj lokalnoj zajednici nalazio se po jedan
predstavnik opštinske vlade, po jedan predstavnik mostarskog Crvenog križa i drugih humanitarnih
organizacija i po jedan predstavnik Centra za socijalni rad u Mostaru.1516 Kako bi dobili
humanitarnu pomoć, korisnici su bili dužni da popune odgovarajući formular u lokalnoj
zajednici.1517 Poslije provjere podataka, mostarski Centar za socijalni rad je dodjeljivao porodične
1509
P00221/2D00024 (identični dokumenti).
1D00550.
1511
V. npr. 1D00503; 1D00544; 1D00545; 1D00546; 1D00549; 1D00557; 1D00562; 1D00564; 1D00565; 1D00569;
1D00568; 1D00889; 1D00570; 1D00594; 1D00580; 1D00575; 1D00576; 1D00577; 1D00619; 1D00437; 1D00622;
1D02657; 1D01328; 1D00653; 1D00465; 1D00728; 1D00768; svjedok CS, T(f), str. 12022, djelimično zatvorena
sjednica.
1512
1D00716.
1513
P03181.
1514
Marinko Šimunović je bio koordinator, a kasnije izvršni predsjednik Crvenog križa u Mostaru od juna 1992. do
aprila 1998.; v. Marinko Šimunović, T(f), str. 33404.
1515
Marinko Šimunović, T(f), str. 33497 i 33640.
1516
Marinko Šimunović, T(f), str. 33640.
1517
Marinko Šimunović, T(f), str. 33460 i 33461.
1510
Predmet br.° IT-04-74-T
166
29. maj 2013.
2098/78692 TER
Prijevod
kartone za dobivanje humanitarne pomoći.1518 Lokalne zajednice javno su oglašavale spiskove
korisnika koji su mogli doći po njima namijenjenu pomoć.1519 Humanitarna pomoć se dijelila
svakog dana od 8 ujutro do podneva.1520 Kako bi dopunio postojeći sistem, opštinski HVO u
Mostaru je 8. oktobra 1992. obrazovao Koordinacioni odbor za humanitarne organizacije koje su
dijelile pomoć u Mostaru.1521 U sastavu Koordinacionog odbora nalazio se po jedan predstavnik
svake humanitarne organizacije koja je bila registrovana u opštini.1522
690.
Ante Kvesić1523je, sa svoje strane, svjedočio o osnivanju ratne bolnice u zapadnom Mostaru.
Naime, HVO opštine Mostar je 21. maja 1992. bolnicu u zapadnom Mostaru preimenovao u ratnu
bolnicu.1524 Ista bolnica ponovo je preimenovana u regionalnu ratnu bolnicu u Mostaru 29.
septembra 1992.,1525 a Ante Kvesić je imenovan za zapovjednika.1526 Bolnica je bila u okviru
Sektora za zdravstvo Odjela obrane.1527 Bolnica je imala 385 zaposlenih,1528 a medicinska njega je
ukazivana kako civilima, tako i ranjenim vojnicima.1529 Dana 20. januara 1994., bolnica je ponovo
zvanično postala civilna ustanova, a organi vlasti HR HB preimenovali su je u Kliničku bolnicu
Mostar.1530
691.
Najzad, Pero Nikolić1531 je objasnio kako je funkcionisao civilni zatvor u Mostaru. Zatvor je
imao smještajni kapacitet za 200 zatvorenika,1532 a nalazio se u samom gradu, u Ulici Alekse
Šantića (nekadašnja Ričina ulica).1533 Tokom sukoba između srpskih snaga i združenih hrvatskomuslimanskih snaga, mostarski zatvor je služio za zatvaranje običnih zatvorenika i zarobljenih
srpskih vojnika.1534 Tokom ljeta 1992., zatvor je postao prenapučen.1535 Stoga je u jesen 1992.
zatvor obustavio prijem novih zatočenika, a većina zatočenih vojnika prebačena je na
1518
Marinko Šimunović, T(f), str. 33461 i 33462.
Marinko Šimunović, T(f), str. 33460 i 33461.
1520
1D00585.
1521
Marinko Šimunović, T(f), str. 33462; T(e), str. 33462; 1D01328.
1522
Marinko Šimunović, T(f), str. 33572; T(e), str. 33462; 1D01328, str. 1, čl. 1, stav stav 2.
1523
Ante Kvesić je bio zapovjednik regionalne ratne bolnice u Mostaru od 29. septembra 1992. do 20. januara 1994.
godine. V. Ante Kvesić, T(f), str. 37391 i 37392.
1524
Ante Kvesić, T(f), str. 37394 i 37398; 1D00544.
1525
Ante Kvesić, T(f), str. 37394.
1526
Ante Kvesić, T(f), str. 37391.
1527
Ante Kvesić, T(f), str. 37391 i 37392.
1528
Ante Kvesić, T(f), str. 37397.
1529
Ante Kvesić, T(f), str. 37391 i 37392.
1530
Ante Kvesić, T(f), str. 37391 i 37392.
1531
Pero Nikolić je bio ravnatelj Okružnog zatvora u Mostaru od 1. maja 1992. godine. V. 5D05111, par. 3; Pero
Nikolić, T(f), str. 51393.
1532
5D05111, par. 4; Pero Nikolić, T(f), str. 51393.
1533
5D05111, par. 4; Pero Nikolić, T(f), str. 51393.
1534
5D05111, par. 6; Pero Nikolić, T(f), str. 51393 i 51394.
1535
Pero Nikolić, T(f), str. 51393, 51395 i 51396.
1519
Predmet br.° IT-04-74-T
167
29. maj 2013.
2097/78692 TER
Prijevod
Heliodrom.1536 Prema dokazima koji su predočeni Vijeću, mostarski zatvor je prestao sa radom u
junu 1993. zato što se nalazio isuviše blizu fronta.1537
C. Političke strukture Muslimana u Mostaru
692.
Vijeće raspolaže malim brojem dokaza u vezi s postojanjem i organizacijom političkih
organa vlasti mostarskih Muslimana. Ipak, Vijeće je steklo uvid u dokaze na osnovu kojih se može
zaključiti da su se Muslimani iz istočnog Mostara organizovali u "Ratno predsjedništvo",1538 da je
to Ratno predsjedništvo funkcionisalo 1993. i da je vodilo razgovore i održavalo sastanke sa
PMEZ-om i UNPROFOR-om, između ostalog u vezi sa sporazumima o prekidu vatre, razmjeni
zatvorenika i humanitarnoj pomoći.1539 Iz više izvještaja te dvije međunarodne organizacije
proističe da je 1993. godine Smail Klarić bio predsjednik Ratnog predsjedništva u Mostaru,1540 dok
je Alija Alikadić bio jedan od članova.1541 Dana 30. marta 1994., Safet Oručević je zamijenio
Smaila Klarića na mjestu predsjednika Ratnog predsjedništva u Mostaru, dok je Smail Klarić postao
predsjednik predsjedništva Okruga Mostar.1542 Pored toga, u drugim dokazima pominje se Zijad
Demirović kao predsjednik regionalnog odbora SDA u Mostaru od početka 1993. godine,1543 a
Ismet Hadžiosmanović kao predstavnik SDA za grad Mostar.1544
693.
Najzad, Vijeće napominje da, prema riječima Philipa Watkinsa,1545 bosanski Muslimani nisu
primjenjivali istu administrativnu podjelu kao HR HB.1546 Tako su, oko novembra mjeseca 1993.,
muslimanski organi vlasti formirali mostarski okrug, čiji predsjednik je bio Rusmir Ćišić.1547 On je
bio nadležan za opštine Mostar, Stolac, Čapljina, Jablanica i Konjic.1548
1536
Pero Nikolić, T(f), str. 51395 i 51396.
P02925, str. 1; 1D01976; Zoran Buntić, T(f), str. 30997.
1538
V. konkretno P01376, str. 4.
1539
P08019; P05035, str. 5; P05662, str. 2 i 3; P06875.
1540
Philip Watkins, T(f), str. 18897; Svjedok BD, T(f) str. 20724; P08019, str. 1; P03544; P07929; P07904.
1541
Svjedok BD, T(f), str. 20695, zatvorena sjednica; P05035, str. 5; P05662, str. 2 i 3; P06875; P08019, str. 1;
1D01531.
1542
1D01531. Prije toga, Safet Oručević je, kako se čini, bio gradonačelnik istočnog Mostara. V. Amor Mašović, T(f),
str. 25056 i 25057; Slobodan Praljak, T(f), str. 40671.
1543
Seid Smajkić, T(f), str. 2523; Marinko Šimunović, T(f), str. 33467; Spomenka Drljević, T(f), str. 1028; P01167;
1D02572.
1544
P01167; Fahrudin Rizvanbegović, T(f), str. 2303 i 2308.
1545
Philip Watkins je bio posmatrač PMEZ-a u Mostaru od oktobra 1993. do januara 1994. V. Philip Watkins, T(f), str.
18749.
1546
Philip Watkins, T(f), str. 18870-18872.
1547
Philip Watkins, T(f), str. 18869-18872; P06590, pod pečatom, str. 1.
1548
Philip Watkins, T(f), str. 8869-18872; P06590, pod pečatom, str. 1.
1537
Predmet br.° IT-04-74-T
168
29. maj 2013.
2096/78692 TER
Prijevod
II. Vojna struktura
694.
Radi odupiranja napadu srpskih snaga u proljeće 1992., u gradu Mostaru brzo je
uspostavljen sistem odbrane (mostarski TO), u okviru kojeg je postojao savez između Hrvata i
Muslimana (A). Tokom 1992., uz to su se razvile oružane snage HVO-a (B) i muslimanske snage
koje će kasnije postati ABiH (C). Osim toga, Vijeće napominje da su, zajedno sa HVO-om, u
opštini Mostar od maja 1993. do marta 1994. bile prisutne snage HV-a,1549 naročito 5. gardijska
brigada HV-a,1550 2. brigada HV-a1551 i 8. laka jurišna brigada stacionirana u Buni.1552
A. Organizovanje TO-a u Mostaru
695.
Već krajem marta 1992., reagujući na prijetnju srpskih snaga, u Mostaru se organizovao TO
s odbrambenim grupama u čijem su sastavu bili Hrvati i Muslimani.1553 Dana 12. aprila 1992.,
poslije odluke vlade BiH od 9. aprila 1992. o objedinjavanju svih oružanih snaga,1554 mostarski
Krizni štab je donio odluku kojom se komandantu Šemsudinu Hasiću odobrava reogranizacija
mostarskog TO-a.1555
696.
Uporedo sa sistemom TO-a u Mostaru, 4. aprila 1992. formiran je samostalni mostarski
bataljon.1556 U sastavu bataljona bili su Muslimani i Hrvati.1557 Samostalnim bataljonom je
komandovao Suad Ćupina1558 do maja 1992., kada ga je zamijenio Arif Pašalić.1559 Mobilizacija
bataljona izvršena je u Vranici.1560 Bataljon je tijesno sarađivao sa HVO-om na odbrani
Mostara,1561 a HVO ga je snabdijevao namirnicama i vojnom opremom.1562
1549
V. "Dokazi o direktnoj intervenciji snaga HV-a na strani HVO-a u sukobu s ABiH" u razmatranjima Vijeća o
uslovima za primjenu članova 2, 3 i 5 Statuta.
1550
P06037; P03466; P07559.
1551
2D00934.
1552
P07884.
1553
Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 74 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par.
17 i 18); Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2917 i 2918; Seid Smajkić, T(f),
str. 2485, 2486, 2497 i 2498; Vinko Marić, T(f) str. 48091-48094 i 48096-48100. U vezi s nacionalnim sastavom
mješovitog topničkog divizijuna, v. konkretno: 4D02020; 4D02021; 4D02022; P10032, par. 5; P10033, par. 4.
1554
Milivoj Gagro, T(f), str. 2786.
1555
Milivoj Gagro, T(f), str. 2786, 2787, 2795, 2797 i 2846; 1D00494; 3D02229.
1556
Suad Ćupina, T(f), str. 4893 i 4894; 1D00527, par. 8; 3D02229.
1557
3D03705, pod pečatom, str. 9 i 10.
1558
5D01104; 5D01105; 2D00068.
1559
Alija Lizde, T(f), str. 17912et17913; 5D01106; 3D00001; 5D01107; 3D02229; 2D00522; 3D00004.
1560
3D03705, pod pečatom, str. 9 i 10.
1561
Alija Lizde, T(f), str. 17887 i 17888; Suad Ćupina, T(f), str. 4918 i 4926; 5D01110; 5D01105; 3D01768; 3D02229;
3D00003; 2D00522.
1562
Suad Ćupina, T(f), str. 4918; 5D01110; 2D00068; 3D01768; 2D00522; Tihomir Majić, T(f), str. 37851, 37852,
37859 i 37860.
Predmet br.° IT-04-74-T
169
29. maj 2013.
2095/78692 TER
Prijevod
697.
S obzirom na brojne dokaze, Vijeće konstatuje da je u julu 1992. ovaj bataljon pod
komandom Arifa Pašalića ušao u sastav ABiH i postao 1. mostarska brigada.1563 Vijeće takođe
konstatuje da je pomenuta 1. mostarska brigada nastavila da održava veoma tijesnu saradnju sa
HVO-om tokom vojnih operacija protiv srpskih oružanih snaga u drugoj polovini 1992. godine.1564
B. Oružane snage HVO-a
698.
Dana 29. aprila 1992., Krizni štab je donio odluku da objedini sve raspoložive vojne snage,
konkretno snage HVO-a – jedine koje su bile na raspolaganju1565 – kako bi odgovorio na napad
srpskih oružanih snaga.1566
699.
Dana 11. jula 1992., Jadran Topić, predsjednik HVO-a opštine Mostar, proglasio je opštu
mobilizaciju i naredio da se svi muškarci stari od 18 do 60 godina i sve žene stare od 18 do 50
godina jave Općinskom uredu narodne odbrane – organu Odjela obrane HVO-a HZ HB.1567
700.
Osim toga, Vijeće je steklo uvid u iskaze više svjedoka po čijim riječima su, do maja 1993.,
u redove HVO-a stupali i Muslimani, a ne samo Hrvati.1568 Uostalom, iz pismene izjave Svjedoka
3DB proističe da su Muslimani radije bili u oružanim snagama HVO-a zato što su u HVO-u
dobivali platu.1569
701.
Počev od 5. oktobra 1992., Općinski stožer Mostar je preformiran u "Zapovjedništvo
Sektora Mostar" po naredbi Brune Stojića.1570 Jedinice HVO-a koje su se nalazile u Mostaru ovim
su stavljene pod zapovjedništvo Glavnog stožera.1571
702.
Dana 25. februara 1993., opštinski HVO na čelu sa predsjednikom Jadranom Topićem donio
je odluku da se u Mostaru formira jedna domobranska postrojba.1572 Ta jedinica dobila je zadatak
1563
Suad Ćupina, T(f), str. 4896; 2D01420; 5D01104; 3D00218; 3D00208; 3D00005; 3D00211; 3D00024; 5D01069;
3D00666.
1564
5D01106; 5D01107; P00485; 4D01404; 2D00523/3D00208 (identični dokumenti); 3D00211; 2D00524; 3D00250.
1565
Milivoj Gagro, T(f), str. 2796, 2809, 2823 i 2824; Vinko Marić, T(f), str. 48095, 48096 i 48227.
1566
P00180; Milivoj Gagro, T(f), str. 2703, 2704 i 2809; Seid Smajkić, T(f), str. 2482; Vinko Marić, T(f), str. 4809348095.
1567
1D00591.
1568
Milivoj Gagro, T(f), str. 2827; Seid Smajkić, T(f), str. 2587; Marinko Šimunović, T(f), str. 33530 i 33531; Miro
Salčin, T(f), str. 14311; Vinko Marić, T(f), str. 48094; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 2922; 3D03705, pod pečatom, str. 9 i 10; Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 7894 i 7898; P05602; P10035, par. 16; 3D01737.
1569
3D03705, pod pečatom, str. 9 i 10; Miro Salčin, T(f), str. 14315.
1570
Bruno Pinjuh, T(f), str. 37331-37335; P00517, str. 1.
1571
Bruno Pinjuh, T(f), str. 37331-37335; P00517, str. 1 i 2.
1572
P01441; P01550.
Predmet br.° IT-04-74-T
170
29. maj 2013.
2094/78692 TER
Prijevod
da vrši nadzor nad važnim infrastrukturama.1573 Prema odluci HVO-a opštine Mostar, rad te
jedinice ostao je, međutim, u nadležnosti zapovjednika OZ Jugoistočna Hercegovina.1574
703.
Dana 2. jula 1993., na osnovu zapovijedi Milivoja Petkovića,1575 Miljenko Lasić,
zapovjednik OZ Jugoistočna Hercegovina, podijelio je zonu odbrane grada Mostara na tri sektora i
postavio Zlatana Miju Jelića za zapovjednika sektora koji je obuhvatao grad Mostar.1576 Vijeće
konstatuje da je istog dana Bruno Stojić izdao zapovijed o prepotčinjavanju svih jedinica MUP-a
HZ HB u Mostaru Zlatanu Miji Jeliću.1577
704.
U svojoj zapovijedi od 6. avgusta 1993. Žarko Tole, u to vrijeme načelnik Stožera HVO-a,
imenovao je Zlatana Miju Jelića na dužnost zapovjednika odbrane grada Mostara.1578 Od tog
trenutka, sve jedinice HVO-a koje su se nalazile u Mostaru stavljene su pod zapovjedništvo Zlatana
Mije Jelića.1579 Pored toga, Žarko Tole je u istoj zapovijedi naveo da zapovjedništvo nad odbranom
Mostara preuzima Glavni stožer.1580
705.
Dana 3. septembra 1993., na osnovu zapovijedi Slobodana Praljka, zapovjednika Glavnog
stožera HVO-a, Miljenko Lasić, zapovjednik OZ Jugoistočna Hercegovina, reorganizovao je
pomenutu operativnu zonu na tri sektora odgovornosti: Sektor Sjever, Sektor Obrana Mostara i
Sektor Jug.1581 Miljenko Lasić je potom imenovao Ivan Primorca za zapovjednika Sektora Sjever,
Zlatana Miju Jelića za zapovjednika Sektora Obrana Mostara, a Nedjeljka Obradovića za
zapovjednika Sektora Jug.1582
706.
Prema svjedočenjima koja je Vijeće saslušalo i koja su Vijeću predočena, kao i na osnovu
dokumentarnih dokaza koje je Vijeće analiziralo, u Mostaru se između 1992. i 1994. nalazilo više
jedinica HVO-a. Tako se pominju jedinice 3. brigade,1583 među kojima 1. bojna,1584 4. bojna
nazvana "Tihomir Mišić"1585 i 9. bojna (koja će postati 2. bojna 3. brigade oko avgusta
1573
P01550.
P01550, čl. III.
1575
P03128. U ovoj zapovijedi, Milivoj Petković je podjelio OZ Jugoistočna Hercegovina na tri zone, među kojima je i
zona odbrane grada Mostara.
1576
P03117; Svjedok NO, T(f), str. 51179-51180 i 51210-51211, zatvorena sjednica; 5D05110, pod pečatom, par. 7.
1577
P03124; P03123.
1578
P03983; Svjedok NO, T(f), str. 51182, zatvorena sjednica; 5D05110, pod pečatom, par. 8; Slobodan Praljak, T(f),
str. 42530.
1579
5D05110, pod pečatom, par. 8.
1580
P03983, tačka 5.
1581
P04719; 5D05110, pod pečatom, par. 9; P04774; svjedok NO, T(f), str. 51183, zatvorena sjednica; 3D02421.
1582
P04774.
1583
P04594.
1584
3D02421; P04749; P07210.
1585
P07234, str. 6; P07559, str. 1; Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7898 i
7998; P09805, pod pečatom, str. 4; P06721, str. 1.
1574
Predmet br.° IT-04-74-T
171
29. maj 2013.
2093/78692 TER
Prijevod
mjeseca1586).1587 U Mostaru je najkasnije od jula 1993. takođe bila stacionirana 2. brigada HVOa.1588 Brojni svjedoci takođe su pomenuli i prisustvo KB-a, na čijem je čelu bio Mladen Naletilić
Tuta,1589 i njegovih ATG jedinica "Benko Penavić" i "Vinko Škrobo" (nekadašnji "Mrmak"1590),
kao i profesionalnih jedinica, naročito PPN-a "Ludvig Pavlović", Pukovnije "Bruno Bušić" i
jedinice Juke Prazine, i to tokom cijele 1993. godine.1591 Takođe je pomenuto i prisustvo nekih
jedinica Vojne policije: riječ je o određenim jedinicama 1. bojne Vojne policije;1592 1. lakojurišne
bojne Vojne policije;1593 2. lakojurišne bojne Vojne policije;1594 3. bojne Vojne policije1595 i 5.
bojne Vojne policije.1596
707.
Osim toga, više svjedoka je objasnilo gdje se nalazilo sjedište određenih jedinica. Tako se
Odjel za kriminalističke istrage Vojne policije HVO-a nalazio na prvom spratu Mašinskog fakulteta
u Mostaru.1597 KB je bio stacioniran u Širokom Brijegu,1598 a komanda jedinice Juke Prazine
nalazila se nedaleko od mostarskog univerziteta.1599 Najzad, najkasnije od septembra 1993., ATG
"Vinko Škrobo" (nekadašnji "Mrmak") bio je stacioniran u jednoj garaži u Kalemovoj ulici, u
zapadnom Mostaru.1600
C. Snage ABiH
708.
Patriotska liga je osnovana kao vojno krilo SDA 19. septembra 1991. zbog dolaska srpsko-
crnogorskih jedinica u Mostar.1601 Imala je za zadatak, između ostalog, da naoruža stanovništvo
kako bi ono moglo da brani teritoriju BiH od srpske agresije.1602
1586
P04594, str. 2.
P03260, str. 3; P04594.
1588
P03128; P03260, str. 1; P04749; 3D02421; P06721, str. 2; P07210; P07433, str. 5; P07559, str. 1.
1589
P10229, par. 25; v.: 3D02421, skica str. 3.
1590
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2973, djelimično zatvorena sjednica.
1591
Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 145 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić,
par. 113 i 114); Svjedok DV, T(e), str. 22901; Svjedok 4D-AB, T(f), str. 47299; Svjedok AC, P10222, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7905-7907, 7937, 7975 i 7976; P09805, pod pečatom, str. 7 i 8; P09833, pod
pečatom, str. 3; P07433, str. 5; 4D00433; 4D01034; P03260, str. 4; P04749, str. 2; 3D02421; P06721; P07210; P07234,
str. 6; P07559, str. 1.
1592
Milivoj Petković, T(f), str. 50324 i 50325; Svjedok NO, T(f), str. 51181 i 51182, zatvorena sjednica; 5D05110, pod
pečatom, par.7; P06721.
1593
P07210; P05471.
1594
Svjedok NO, T(f), str. 51181 i 51182, zatvorena sjednica; 5D05110, pod pečatom, par. 7; Zdenko Andabak, T(f),
str. 50996-50998; P04010; P05471.
1595
Marijan Biškić, T(f), str. 15059; P07018, str. 2; P09117, str. 2.
1596
P06721, str. 2; P07210; svjedok NO, T(f), str. 51181 i 51182, zatvorena sjednica; 5D05110, pod pečatom, par. 7.
1597
Zvonko Vidović, T(f), str. 51489, 51618 i 51619; IC01230; P09117, str. 5.
1598
P10229, str. 6, par. 25.
1599
P09805, pod pečatom, str. 10.
1600
P10037, str. 4, par.15 i 16.
1601
Suad Ćupina, T(f), str. 4910; 1D01636, str. 1.
1602
Suad Ćupina, T(f,) str. 4892, 4893 i 4910.
1587
Predmet br.° IT-04-74-T
172
29. maj 2013.
2092/78692 TER
Prijevod
709.
Dana 17. novembra 1992., obrazovan je 4. korpus ABiH koji je obuhvatao pet brigada, tri
bataljona i jednu specijalnu jedinicu.1603 Komandant korpusa bio je Arif Pašalić,1604 a komanda
korpusa se početkom 1993. nalazila u kompleksu Vranica u Mostaru.1605
710.
Prema dokazima, jedan broj jedinica ABIH se nalazio u Mostaru 1993. godine. Snage 4.
korpusa brojale su približno 4.000 ljudi raspoređenih u 41. motorizovanu brigadu, 42. motorizovanu
brigadu, 47. brigadu i 48. brigadu.1606 Vijeće se takođe upoznalo sa izjavom Mire Salčina, koji je
1993. bio komandir čete od 120 ljudi koja je djelovala na području Donje Mahale, od Bulevara do
Čekrka, duž linije duge 3 km.1607 Tokom istog vremenskog perioda Salčin je bio pomoćnik
komandanta 2. bataljona 441. motorizovane brigade, koja se nalazila u rejonu Starog mosta do
Čekrka.1608
Odjeljak 3: Događaji koji su prethodili sukobu Hrvata i Muslimana od 9. maja 1993.
711.
Od septembra 1991. do juna 1992., u opštini Mostar su se između srpskih oružanih snaga i
združenih hrvatsko-muslimanskih snaga vodile brojne borbe koje su prouzrokovale niz oštećenja,
naročito u samom gradu Mostaru (I).
712.
Uporedo sa ovim sukobima, dokazi koje je Vijeće analiziralo pokazuju da je HVO
postepeno preuzeo kontrolu nad opštinom i pokušao da je "kroatizira" (II), što je dovelo do
zaoštravanja napetosti između Hrvata i Muslimana, koje su vrhunac dosegle uoči 9. maja 1993.
godine (III).
I. Borbe srpskih oružanih snaga i združenih hrvatsko-muslimanskih snaga
713.
Dana 19. septembra 1991., srpske oružane snage su ušle na teritoriju opštine Mostar i
rasporedile svoje jedinice oko Heliodroma i Sjevernog logora – poznatog i pod nazivom kasarna
"Tihomir Mišić" – kao i na brdima u gradu Mostaru, na desnoj obali Neretve, prema Čitluku i
1603
P01186; Suad Ćupina, T(f,) str. 4896.
P01186.
1605
Raymond Lane, T(f,) str. 23885; Grant Finlayson, T(f), str. 8132; Svjedok A, T(f), str. 4009, zatvorena sjednica;
Svjedok CB, T(f), str. 10245-10247; IC00087; 3D00370; 2D00289; P10034, pod pečatom, par. 2; Svjedok 1D-AA,
1D02935, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 9074, 9179 i 9180; 3D03205, pod pečatom, str. 5;
Ibrahim Šarić, T(f), str. 5071, 5072 i 5074; P09413, str. 4. Po riječima Ibrahima Šarića, odluka da se 4. korpus ABiH
smjesti u Vranicu uslijedila je poslije političkog sporazuma sa HVO-om o "međusobn₣ojğ saradnj₣iğ [...] protiv
srpskog neprijatelja" (Ibrahim Šarić, T(f), str. 5134). Zajedničkim sporazumom ABiH i HVO-a od 21. aprila 1993. bilo
je predviđeno da se jedinice ABiH izmjeste u Konak i u Južni logor u roku od 48 sati po potpisivanju sporazuma
(3D00016). Međutim, prema riječima Ibrahima Šarića, uprkos ovom sporazumu, ABiH nije otišla iz Vranice (Ibrahim
Šarić, T(f), str. 5137 i 5138). V. takođe Odluku od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 93
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 39).
1606
P07559, str. 9.
1607
P09834, par. 7 i 8; Miro Salčin, T(f), str. 14171, 14172 i 14179.
1604
Predmet br.° IT-04-74-T
173
29. maj 2013.
2091/78692 TER
Prijevod
Širokom Brijegu.1609 Sredinom marta 1992., srpske oružane snage su uspjele da prodru u grad
Mostar.1610
714.
Dok su srpske oružane snage granatirale grad Mostar1611 i zauzimale okolna područja,1612
Hrvati i Muslimani iz BiH su organizovali združenu odbranu1613 da bi potom, u junu 1992.,1614
proveli združenu operaciju svojih protiv srpskih oružanih snaga, koje su se tada povukle iz
grada.1615 Srpske oružane snage su zauzele položaje na uzvišenjima oko grada,1616 ali su se borbe
nastavile.1617
715.
Vijeće je steklo uvid u iskaze više svjedoka u kojima se opisuju razaranja u gradu Mostaru
uslijed granatiranja od strane srpskih oružanih snaga, a prije izbijanja sukoba između Hrvata i
bosanskih Muslimana.1618 Tako je uništeno više mostova,1619 s izuzetkom Starog mosta, koji je,
međutim, oštećen.1620
II. Uspostavljanje političke kontrole HVO-a nad opštinom i njeno
"kroatiziranje"
716.
Tužilaštvo navodi u paragrafu 90 Optužnice da su organi vlasti Herceg-Bosne/HVO-a 1992.
započeli kampanju s ciljem da uspostave kontrolu nad opštinom Mostar (uključujući i grad Mostar)
i da je "kroatiziraju", pri čemu su rasli progon i diskriminacija muslimanskog stanovništva.
Tužilaštvo dodaje da su, od sredine 1992. do 1993., bosanski Muslimani, uz rijetke izuzetke,
1608
Miro Salčin, T(f), str. 14171 i 14172.
Milivoj Gagro, T(f), str. 2695, 2696 i 2746; Seid Smajkić, T(f), str. 2476 i 2477.
1610
Svjedok CS, T(f), str. 12087, djelimično zatvorena sjednica; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je
presuđeno br. 74 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 17 i 18).
1611
Milivoj Gagro, T(f), str. 2822 i 2823; 5D01091. V. takođe 4D01671, str. 2.
1612
Milivoj Gagro, T(f), str. 2695i 2696; Alija Lizde, T(f), str. 17901.
1613
V. "Organizovanje TO-a u Mostaru" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
1614
Alija Lizde, T(f), str. 17902, 17906 i 17907; Seid Smajkić, T(f), str. 2478 i 2497; P00180.
1615
Alija Lizde, T(f), str. 17902-17906; Milivoj Gagro, T(f), str. 2725, 2808 i 2809; Mustafa Hadrović, T(f), str. 14554 i
14560; Svjedok CS, T(f), str. 12018; Slobodan Praljak, T(f), str. 44559 i 44560; mjesto označeno brojem 1 na karti
zavedenoj pod brojem 3D03724, str. 3; 3D00331, par. 460.
1616
Mustafa Hadrović, T(f), str. 14554 i 14560; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f),
str. 2914.
1617
Zvonko Vidović, T(f), str. 51551-51553; Raymond Lane, T(f), str. 23646 i 23813; 2D03070; P00638; 2D03071;
2D03072; 2D03073; P01879, str. 4 i 5; Milivoj Petković, T(f), str. 50149-50156, 50158-50160 i 50162-50165;
IC01192; IC01191; IC01193; 3D00992; 3D00994; 3D00919.
1618
Svjedok BJ, T(f), str. 5730 i 5731; Grant Finlayson, T(f), str. 18103, djelimično zatvorena sjednica, i 18223;
2D00451, pod pečatom, str. 1; Ratko Pejanović, T(f), str. 1275 i 1276; Marita Vihervuori, T(f), str. 21572-21574;
Raymond Lane, T(f), str. 23897; 3D01096, str. 2 i 3; Veso Vegar, T(f), str. 37017-37019; 3D00785, str. 30-32.
1619
Milivoj Gagro, T(f), str. 2748; Svjedok BJ, T(f), str. 5730 i 5731; Slobodan Praljak, T(f), str. 40428 i 40429; Ratko
Pejanović, T(f), str. 1285, 1286, 1288, 1290 i 1441; 3D00785, str. 30.
1620
Milivoj Gagro T(f), str. 2752-2754 i 2764; Slobodan Praljak, T(f), str. 44557; mjesto označeno br. 4 na karti
zavedenoj pod brojem 3D03724, str. 1; 3D00785, str. 30.
1609
Predmet br.° IT-04-74-T
174
29. maj 2013.
2090/78692 TER
Prijevod
smijenjeni s položaja u opštinskim i mjesnim organima vlasti, a da je humanitarna pomoć dijeljena
tako da su Muslimani bili oštećeni i uopšte uzev sve više maltretirani.
717.
Najzad, po navodima iz paragrafa 93 Optužnice, opštinski HVO u Mostaru je 15. aprila
1993. usvojio "Odluku o zakonskim pravima izbjeglih, prognanih i raseljenih osoba u općini
Mostar" kojom su preinačeni kriteriji za utvrđivanje statusa "izbjeglica", uslijed čega je blizu
18.000 muslimanskih izbjeglica bilo lišeno humanitarne pomoći.
718.
U svom Završnom podnesku, tužilaštvo tvrdi da je tokom 1992. godine HVO1621 prigrabio
vlast u Mostaru, "koji je smatrao glavnim gradom Herceg-Bosne ", te da je usvojio brojne odluke iz
najrazličitijih oblasti, kao što su rješavanje pitanja izbjeglica, ekonomija, valuta i jezik.1622
719.
Vijeće konstatuje da je, poslije imenovanja Jadrana Topića na dužnost predsjednika HVO-a
opštine Mostar u maju 1992. godine,1623 opštinski HVO postepeno uspostavio kontrolu nad
opštinom Mostar.1624 Opštinski HVO je tada brojao 13 članova, među kojima su četvorica bili
Muslimani.1625 Međutim, prema riječima Ratka Pejanovića,1626 svi visoki funkcioneri koji su
odabrani za rad u opštinskim službama, a nisu dijelili stavove HDZ-a, uključujući i funkcionere
hrvatske nacionalnosti,1627 postepeno su smijenjeni.1628 Po riječima jednog od muslimanskih
članova opštinskog HVO-a, četiri muslimanska člana HVO-a opštine Mostar su 2. avgusta 1992.
podnijeli ostavku, prije svega zbog držanja Jadrana Topića koji je donosio odluke bez saradnje s
ostalim članovima, kao i zbog postepenog "kroatiziranja" civilnog života.1629
720.
Vijeće takođe ističe da je opštinski HVO postavio kontrolne punktove oko grada Mostara
već od maja 1992.;1630 da je uveo policijski sat i uspostavio sistem odobrenja – odobrenja koja je,
između ostalih, izdavao Bruno Stojić – za kretanje po gradu i za izlazak iz grada Mostara,1631 čime
1621
Tužilaštvo nije razjasnilo da li ovdje misli na opštinski HVO ili na HVO HZ HB – ili i na jedan i na drugi.
Završni podnesak tužilaštva par. 344 i 345.
1623
V. "HVO opštine Mostar" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
1624
Ratko Pejanović, T(f), str. 1237; Seid Smajkić, T(f), str. 2478-2482, 2486; Svjedok WW, P10024, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7012 i 7013; P09833, pod pečatom, str. 2; Svjedok CS, T(f), str. 12031;
P01619, str. 7 i 8; P10035, par. 3.
1625
U pitanju su Mumin Isić, Senad Kazazić, Sead Maslo i Hamdija Jahić. V. P08644, str. 1; Milivoj Gagro, T(f), str.
2718-2723; Seid Smajkić, T(f), str. 2599-2601.
1626
Ratko Pejanović je bio komandir vatrogasne jedinice i jedinice civilne zaštite u Mostaru. V. Ratko Pejanović, T(f),
str. 1229 i 1230.
1627
Ratko Pejanović, T(f), str. 1240 i 1241.
1628
Ratko Pejanović, T(f), str. 1236, 1240 i 1241; Seid Smajkić, T(f), str. 2999 i 3000.
1629
P08644.
1630
Seid Smajkić, T(f), str. 2510.
1631
Ilija Kožulj, T(f), str. 32517, 32518, 32532 i 32533; 1D02716; 1D02396; Svjedok U, P10220, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 919 i 2920; Seid Smajkić, T(f), str. 2494; P01619, str. 7. U vezi s policijskim
satom, v. 1D00648; 1D00656; 1D00712; 1D00718; 1D00719. Međutim, Vijeće napominje da je za Ramadan
napravljen izuzetak u pogledu policijskog sata, v. 2D00665. U vezi s odobrenjima, v. P01313.
1622
Predmet br.° IT-04-74-T
175
29. maj 2013.
2089/78692 TER
Prijevod
je stanovništvu ograničena sloboda kretanja. Pored toga, zastava HZ HB se vijorila nad zgradama
javnih službi u Mostaru, kao što su policija, škole i sudovi.1632
721.
S druge strane, HVO opštine Mostar je intervenisao u različitim oblastima civilnog života u
opštini, što dodatno potvrđuje da su postupno uspostavljanje kontrole nad opštinom i njeno
"kroatiziranje" bili u toku. Tako je 24. jula 1992. opštinski HVO uveo hrvatski dinar kao sredstvo
gotovinskog plaćanja na teritoriji opštine.1633
722.
U novembru 1992., opštinski HVO takođe je promijenio nazive mnogih ulica i škola, kao i
mostarskog univerziteta.1634 Međutim, Vijeće je konstatovalo da je, u skladu sa tvrdnjama Prlićeve
odbrane,1635 opštinski HVO osnovao komisiju za promjenu naziva ulica, a da su u sastavu te
komisije bili Muslimani, među kojima i potpredsjednik komisije, Ismet Hadžiosmanović.1636 Osim
toga, Vijeće napominje da je cilj komisije bio da promijeni nazive sa ideološkim ili jugoslovenskim
konotacijama.1637 Kada je riječ o školama, Vijeće ističe, u skladu sa tvrdnjama Stojićeve
odbrane,1638 da novi nazivi osnovnih škola nisu imali nikakvih konotacija, pošto je svaka škola
dobila redni broj ili je nosila naziv sela u kojem se nalazi.1639 Najzad, kao što to naglašava Stojićeva
odbrana,1640 Vijeće primjećuje da je Univerzitet "Džemal Bijedić" u Mostaru jednostavno
preimenovan u Sveučilište u Mostaru.1641
723.
Vijeće ističe da je HVO opštine Mostar takođe intervenisao u ekonomskom životu opštine
počev od druge polovine 1992. godine. Vijeće je, međutim, na osnovu raznih dokaza konstatovalo
da su javna preduzeća pod rukovodstvom opštinskog HVO-a bez ikakve razlike zapošljavala i
otpuštala Muslimane i Hrvate,1642 a da su se neka preduzeća čak nalazila pod kontrolom ABiH.1643
1632
Seid Smajkić, T(f), str. 2498 i 2499.
P00281; v. takođe 1D00636; 1D00637; 1D00638; 1D00640.
1634
P00714; 1D00662; 1D00612/1D00438 (identični dokumenti); 1D00462; P08538; Fahrudin Rizvanbegović, T(f), str.
2186; Seid Smajkić, T(f), str. 2564, 2565, 2900-2905 i 3005-3016; Miroslav Palameta, T(f), str. 32770, 32779, 32780 i
32804-32811; P09805, pod pečatom, str. 2.
1635
Završna riječ Prlićeve odbrane, T(f), str. 52269-52271.
1636
1D00440; 1D00662; Miroslav Palameta, T(f), str. 32820; Seid Smajkić, T(f), str. 2564, 2565 i 2901; P08538.
1637
1D00439; 1D00662, čl. 2.
1638
Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 77.
1639
V. 1D00612/1D00438 (identični dokumenti).
1640
Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 76.
1641
P00714, čl. 2 i 3.
1642
Tako je u Mostaru HVO 23. novembra 1992. imenovao Muslimana na položaj ravnatelja tvornice "Instalater"
(1D00447) i privremenog ravnatelja preduzeća "Hamo Čerkić" (1D00448). Dana 1. decembra 1992., Musliman je
imenovan na položaj ravnatelja preduzeća "Montprojekt" (Svjedok CS, T(f), str. 12111; 1D00458). Dana 26. marta
1993., HVO je imenovao Hakiju Ljubovića na položaj privremenog ravnatelja javnog preduzeća "Stanogradnja" u
Mostaru (Svjedok CS, T(f), str. 12111 i 12112; 1D00467). V. takođe Ilija Kožulj, T(f), str. 32529, 32531 i 32532;
1D02665; 1D00665; 1D00690; 1D00692; 1D01805; 1D01806; 1D02667; 1D02644; 1D00659; 1D00445; 1D00450;
1D00452; 1D00454; 1D00456; 1D00460; 1D00461; 1D00685; 1D00701; 1D00706; 1D00463; 1D00464.
1633
Predmet br.° IT-04-74-T
176
29. maj 2013.
2088/78692 TER
Prijevod
724.
Kada je riječ o javnim službama, opštinski HVO je reorganizovao više službi u opštini.
Tako je tokom 1992. bolnica u zapadnom Mostaru reorganizovana u ratnu bolnicu.1644 Vijeće je
konstatovalo da je bolničko osoblje bilo i muslimanske i hrvatske nacionalnosti,1645 premda je broj
Muslimana među zaposlenima drastično opao između septembra 1992. i jula 1993.1646 Dva
svjedoka su pružila protivrječna objašnjenja u vezi sa smanjenjem broja Muslimana. Ante Kvesić je
ovo smanjenje pripisao sukobu između Hrvata i Muslimana i talasima egzodusa koji su
uslijedili.1647 Seid Smajkić je, pak, izjavio da je medicinsko osoblje moralo da se zakune na
lojalnost HZ HB kako bi sačuvalo radno mjesto u bolnici pod rukovodstvom HVO-a.1648 Po ocjeni
Vijeća, oba objašnjenja su vjerodostojna i Vijeće ne može jednom objašnjenju dati prednost u
odnosu na drugo. Najzad, Vijeće napominje da se o pacijentima primljenim u bolnicu vodila briga i
da su oni liječeni nezavisno od njihove nacionalne pripadnosti.1649
725.
Opštinski HVO takođe je reogranizovao civilnu zaštitu u Mostaru.1650 U junu 1992.,
Dobrovoljno vatrogasno društvo iz istočnog Mostara je ušlo u sastav Civilne zaštite.1651 Prema
riječima Ratka Pejanovića i Envera Jusufovića,1652 otkako je uvedena ova promjena, vatrogascima
iz istočnog Mostara je postajalo sve teže da rade. HVO opštine Mostar je njihova materijalna
sredstva davao na upotrebu vatrogascima iz zapadnog Mostara, koji su pak odbili da Dobrovoljnom
vatrogasnom društvu iz istočnog Mostara dostavljaju namirnice i logističku podršku.1653 Najzad, 3.
maja 1993., Civilna zaštita je donijela odluku da se Dobrovoljno vatrogasno društvo iz istočnog
Mostara briše iz njenog sastava.1654
726.
Vijeće osim toga konstatuje da je početkom 1993. u opštini Mostar funkcionisao pravosudni
sistem, s jednim osnovnim sudom i jednim višim sudom u kojima su istovremeno radile sudije
muslimanske, hrvatske i srpske nacionalosti.1655 Osim toga, rad pravosudnog sistema je, makar
1643
U decembru 1992., tvornica aluminijuma, jedna od najvećih tvornica u vrijeme događaja, bila je pod kontrolom
ABiH. (Svjedok CS, T(f), str. 12119 i 12120; 2D00305). U aprilu 1993., tvornica duhana koja se nalazila u istočnom
Mostaru bila je pod kontrolom ABiH (Svjedok CS, T(f), str. 12122 i 12123; 2D00306).
1644
V. "HVO opštine Mostar" u činjeničnim zaključcima Vijeća o Mostaru.
1645
Ante Kvesić, T(f), str. 37391, 37392, 37401-37405 i 37429-37432; 2D00968; 2D00965.
1646
Ante Kvesić, T(f), str. 7391, 37392, 37401, 37404, 37405 i 37429-37432; 2D00968; 2D00965.
1647
Ante Kvesić, T(f), str. 37432 i 37433.
1648
Seid Smajkić, T(f), str. 2500.
1649
Ante Kvesić, T(f), str. 37403, 37404, 37406-37411 i 37471; 2D00966; 2D00603; 2D00602; 2D00971.
1650
1D00889; 1D00593.
1651
Ratko Pejanović, T(f), str. 1246; P09511. Sličnu odluku prethodno je već donio Jadran Topić u novembru 1992.:
1D00390.
1652
Obojica su bili vatrogasci u Mostaru. V. P10035, par. 2; Ratko Pejanović, T(f), str. 1229 i 1230.
1653
Ratko Pejanović, T(f), str. 1246 i 1247; P10035, par. 3; 1D00393.
1654
P09512; Ratko Pejanović, T(f), str. 1248 i 1249.
1655
Zoran Buntić, T(f), str. 30420, 30429 i 30437-30439; 1D02382; 1D02381; 1D02383; 1D00645.
Predmet br.° IT-04-74-T
177
29. maj 2013.
2087/78692 TER
Prijevod
djelimično, finansirao HVO HZ HB.1656 Međutim, po riječima Zorana Buntića,1657 pravosudni
sistem je prestao da funkcioniše između maja 1993. i juna 1994. godine.1658
727.
Najzad, tokom 1992. provedene su reforme u obrazovnom sistemu. Na sjednici Savjeta
mostarskog univerziteta koja je održana u junu 1992. odlučeno je da će se nastava obavljati
isključivo na hrvatskom jeziku.1659 Nakon te sjednice, 42 muslimanska profesora su napustila
mostarski univerzitet.1660 Seid Smajkić je pred Vijećem takođe izjavio da su, tokom istog perioda,
zaposlenici muslimanske nacionalnosti istjerani sa univerziteta.1661 Međutim, Vijeće konstatuje da
je HVO HZ HB nastavio da zapošljava Muslimane na mostarskom univerzitetu barem do kraja
1992. godine.1662
728.
Hrvatski jezik nametnut je i u školama,1663 a opštinski HVO je izmijenio školske svjedodžbe
tako da je u zaglavlju bio logo HZ HB i riječi "Republika Bosna i Hercegovina."1664 Vijeće je
saslušalo iskaz Seida Smajkića, po čijim riječima su Muslimani u drugoj polovini 1992. sistematski
smjenjivani u opštinskim školama.1665 Međutim, Vijeće napominje da je HVO opštine Mostar
nastavio da zapošljava Muslimane u nekim školama barem do aprila 1993. godine.1666
729.
Kada je riječ o školskim programima, Vijeće primećuje da je, krajem marta ili početkom
aprila 1993., Jadranko Prlić primio delegaciju muslimanskih stanovnika u Mostaru koji su izrazili
želju da se u školske programe uvrsti izučavanje muslimanskih pisaca.1667 Delegacija je prihvatila
da sastavi spisak autora i djela za koje je željela da se uvrste u program.1668 Međutim, po riječima
Miroslava Palamete,1669 premda je održano više sastanaka, nije pronađeno nikakvo rješenje.1670 Što
1656
Zoran Buntić, T(f), str. 30420; 1D02132.
Zoran Buntić je bio predstojnik Odjela pravosuđa i opće uprave u HZ HB od 20. juna 1992. do 28. avgusta 1993.
Zoran Buntić, T(f), str. 30243, 30244 i 30249.
1658
Zoran Buntić, T(f), str. 30431; 1D02370; 1D01978.
1659
P00714, čl. 2; Fahrudin Rizvanbegović, T(f), str. 2186; Miroslav Palameta, T(f), str. 32770; P02045, str. 1;
1D00421, str. 3. Vijeće napominje da je, u novembru i decembru 1992., Sveučilište u Mostaru sastavilo spisak
djelatnika koji žele nastaviti rad na Sveučilištu; na tom spisku su se nalazila imena približno 90 Muslimana (v.
1D02804). Međutim, prema ocjeni Vijeća, ništa ne dokazuje da su sve osobe nabrojane na spisku zaista radile na
Sveučilištu.
1660
Fahrudin Rizvanbegović, T(f), str. 2187 i 2295.
1661
Seid Smajkić, T(f), str. 2504-2508.
1662
1D00382; 1D00383; Seid Smajkić, T(f), str. 2905-2907. Vijeće napominje da su imenovanja na Sveučilištu u
Mostaru po svemu sudeći spadala u nadležnosti HVO-a HZ HB, a ne opštinskog HVO-a.
1663
Seid Smajkić, T(f), str. 2500-2503; Miroslav Palameta, T(f), str. 32770; P09805, pod pečatom, str. 2; P02045, str. 1.
1664
P09492; Seid Smajkić, T(f), str. 2500 i 2501; 1D00600; 1D00620.
1665
Seid Smajkić, T(f), str. 2500.
1666
1D00503; 1D00502; 1D00501; 1D00500; 1D00499; 5D01111; Seid Smaijkić, T(f), str. 2908-2910, 2956, 2957,
3014 i 3015.
1667
Miroslav Palameta, T(f), str. 32772 i 32773; v. takođe T(e), str. 32773.
1668
Miroslav Palameta, T(f), str. 32773.
1669
Miroslav Palameta je bio profesor na Pedagoškoj akademiji, kasnije Pedagoškom fakultetu Sveučilišta u Mostaru od
1992. godine (v. Miroslav Palameta, T(f), str. 32772 i 32781), zamjenik predstojnika Ureda za obrazovanje u HZ HB od
1657
Predmet br.° IT-04-74-T
178
29. maj 2013.
2086/78692 TER
Prijevod
se tiče jezičkog pitanja, Seid Smajkić je pred Vijećem takođe izjavio da se jedna delegacija, u čijem
sastavu su bili Zijad Demirović, Smajkić lično i još dvije osobe, sastala sa Jadrankom Prlićem
nekog neutvrđenog datuma kako bi s njim razgovarala o pitanju hrvatskog jezika.1671 Tokom
sastanka, Jadranko Prlić je izjavio da je i njegov jezik "bosanski". Kada ga je Seid Smajkić zapitao
zašto onda svoj jezik naziva "hrvatskim" umjesto "bosanskim", ovaj mu je odgovorio da Muslimani
svoj jezik mogu da nazovu "muslimanskim" ako hoće.1672
730.
Kao što naglašavaju Prlićeva i Stojićeva odbrana,1673 opštinski HVO je zbog borbi koje su
se vodile u drugim područjima tokom čitave 1992. godine morao da se suoči s masovnim prilivom
kako hrvatskog, tako i muslimanskog stanovništva, pa je shodno tome došlo do stambene krize.1674
Tako je već 29. maja 1992. HVO opštine Mostar proglasio ništavnim sve potvrde ili rješenja o
dodjeli ili useljenju u stanove koje su bez osnova napustili raniji korisnici zbog toga što su te
dokumente izdale neovlašćene osobe.1675 Bilo je predviđeno da se napušteni stanovi stave na
korištenje Odjelu za komunalno-stambene poslove i obnovu, koji je potom na osnovu utvrđenih
kriterija trebalo da rješava kome će se stanovi dodijeliti.1676 Dana 19. juna 1992., opštinski HVO je
donio odluku kojom je stanove koji su bili u vlasništvu JNA samom sebi dao na korištenje.1677
731.
Opštinski HVO je zatim, 24. jula 1992., donio odluku, koja je izmijenjena i dopunjena 16.
septembra 1992,1678 o načinu na koji će se napušteni stanovi davati na privremeno korištenje. Prema
odredbama iz odluke od 24. jula 1992., napuštenima su se smatrali svi stanovi slobodni od osoba,
bilo da u njima ima stvari ili ne, izuzev stanova za koje su nosioci stanarskog prava bili pripadnici
HVO-a ili članovi njihovog domaćinstva.1679 Sve osobe kojima su stan ili porodična kuća bili
uništeni imale su pravo da traže dodjelu napuštenog stana na privremeno korištenje.1680 Ovom
odlukom se prioritet davao porodicama poginulih ili ranjenih boraca1681 ili pripadnicima opštinskog
HVO-a.1682 Najzad, za iseljavanje osoba koje su se smjestile u napuštenim stanovima bez procedure
jeseni 1992., a potom pomoćnik ministra prosvjete za visoko školstvo od avgusta 1993. do 1994.. V. Miroslav
Palameta, T(f), str. 32772, 32777 i 32779.
1670
Miroslav Palameta, T(f), str. 32773-32776.
1671
Seid Smajkić, T(f), str. 2503 i 2504.
1672
Seid Smajkić, T(f), str. 2504.
1673
Završna riječ Prlićeve odbrane, T(f), str. 52220 i 52221; Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 475.
1674
V. P09593, str. 1 i 2. V. takođe uvodni dio u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
1675
1D00548. Vijeće je konstatovalo da je HVO kasnije mijenjao tekst ovog dokumenta u više navrata: 1D00715;
1D00723; 1D00598.
1676
1D00548; Borislav Puljić, T(f), str. 32158.
1677
1D03016.
1678
1D00618. V. npr. 1D00641.
1679
1D00606, čl. 2; Martin Raguž, T(f), str. 31301.
1680
1D00606, čl. 3.
1681
1D00606, čl. 10.
1682
1D00606, čl. 13. Vijeće napominje da je opštinski HVO formirao Stambenu komisiju za rješavanje zahtjeva o
dodjeljivanju stanova djelatnicima HVO-a, v. 1D00730.
Predmet br.° IT-04-74-T
179
29. maj 2013.
2085/78692 TER
Prijevod
predviđene datom odlukom bili su odgovorni Odjel unutarnjih poslova i Odjel za komunalnostambene poslove i obnovu.1683
732.
Istovremeno, opštinski HVO je 16. septembra 1992. usvojio odluku o iseljavanju svih
bespravno useljenih osoba na teritoriji opštine Mostar. Ovom odlukom je opštinski HVO, uz pomoć
Vojne policije, dobio potrebna ovlašćenja za iseljavanje svih osoba "bespravno" useljenih u stanove
koji su nekada bili u vlasništvu pripadnika JNA na teritoriji opštine Mostar.1684 U članu 3. odluke
navodi se da su stanovi vlasništvo HVO-a opštine Mostar.1685 Istog dana, HVO opštine Mostar je
objavio da u gradu više ne može da se obezbijedi smještaj "izbjeglica ili prognanika" iz drugih
opština zbog toga što se u opštini već nalazi 50.000 raseljenih osoba iz same opštine.1686 Dana 5.
marta 1993., opštinski HVO je osnovao komisiju za dodjelu stanova u svom vlasništvu.1687
733.
S druge strane, imajući u vidu jedan izvještaj komisije Zbornog područja Mostar u vezi sa
stambenim pitanjima od 24. novembra 1993., Vijeće je konstatovalo da je 1993. postojala Stambena
komisija koja je odgovarala zapovjedniku OZ Jugoistočna Hercegovina, Miljenku Lasiću.1688
Komisija je bila zadužena za dodjelu napuštenih vojnih stanova.1689 Tokom 1993. Ured za
stambeno-komunalne poslove i obnovu Komisiji je takođe prepustio nadležnost za 600 "napuštenih
civilnih stanova".1690
734.
Svjedok BB1691 je imao prilike da primijeti, dok se nalazio u Mostaru od 8. aprila do kraja
maja mjeseca 1994., da su većina ljudi smještenih u napuštenim stanovima bili Muslimani.1692
735.
I dalje s istim ciljem da se suoči s problemom priliva stanovništva, HVO je uspostavio
sistem raspodjele humanitarne pomoći.1693 Prema iskazu Svjedokinje BA,1694 dok su Muslimani i
Hrvati bili saveznici u borbi protiv srpskih oružanih snaga, HVO je raspodjelu humanitarne pomoći
1683
1D00606, čl. 25; 1D00625; P00375; Seif Smajkić, T(f), str. 2512.
1D00613; 1D00749.
1685
1D00613; v. takođe P00490. Za konkretan primjer odluke HVO-a o davanju stana na privremeno korištenje, v.
1D00654.
1686
1D00621.
1687
1D00717.
1688
P06860.
1689
P06860, str. 1do 3.
1690
P06860, str. 4.
1691
Svjedok BB je bio pripadnik jedne međunarodne organizacije, stacioniran na području Mostara od 8. aprila 1993.
do kraja mjeseca maja 1994. V. Svjedok BB, T(f), str. 17133, 17134 i 17136; T(e), str. 17133, zatvorena sjednica.
1692
P09840, pod pečatom, par. 5; Svjedok BB, T(f), str. 17145, zatvorena sjednica. V. takođe Veso Vegar, T(f), str.
37057-37059, koji se oslanja na 3D01027.
1693
V. "HVO opštine Mostar" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
1694
Svjedokinja BA je bila pripadnica jedne međunarodne organizacije, stacionirana na području Mostara od 14. maja
do 20. jula 1993. V. Svjedokinja BA, T(f), str. 7153, zatvorena sjednica; P09712, pod pečatom, par. 3.
1684
Predmet br.° IT-04-74-T
180
29. maj 2013.
2084/78692 TER
Prijevod
obavljao pravično prema stanovnicima iz obje zajednice.1695 Tokom 1993. godine, HVO je
raspodjelu pomoći vršio na štetu Muslimana.1696
736.
Istovremeno, HVO opštine Mostar je razradio pravni okvir za utvrđivanje statusa
"izbjeglica" ili "prognanika ". Prema odluci o zaštiti izbjeglica i prognanika na području opštine
Mostar od 16. septembra 1992., "izbjeglice" se definišu kao osobe koje nisu državljani BiH, ali su
morale da napuste svoje mjesto prebivališta zbog napada na zemlju čiji su državljani, zbog
političkog progona ili zbog elementarnih nepogoda.1697 Prema istoj odluci, prognanik je državljanin
BiH koji je morao da napusti svoje mjesto prebivališta zbog napada ili zbog elementarnih
nepogoda.1698 Takođe se naglašava da status prognanika ne mogu ostvariti pripadnici ili simpatizeri
neprijateljskih snaga.1699 Status izbjeglice ili raseljene osobe stjecao se nakon registracije u Centru
za socijalni rad.1700 Po stjecanju statusa, korisnicima su se mogli obezbijediti privremeni smještaj i
ishrana.1701 Kako ne bi izgubili status izbjeglice ili prognanika, korisnici su bili dužni da se
odazivaju pozivima HVO-a za mobilizaciju i radnu obavezu.1702
737.
Pored toga, HVO opštine Mostar je 15. januara 1993. otvorio matičnu knjigu za prognane,
raseljene i izbjegle osobe sa područja drugih opština, pri čemu je jedan primjerak knjige trebalo da
čuva MUP.1703 Bez upisivanja u matičnu knjigu nije mogla da se pokrene nijedna administrativna
radnja.1704
738.
Dana 15. aprila 1993., HVO opštine Mostar je usvojio odluku, koja je izmijenjena i
dopunjena 29. aprila 1993., o statusnim pravima izbjeglica, prognanika i raseljenih osoba na
području opštine Mostar.1705 U skladu sa ovom odlukom, karton "izbjeglice" ili "prognanika "
izdavao se pod sljedećim uslovima: 1) osobama od 0 do 18 godina, muškarcima starijim od
60 godina i ženama starijim od 55 godina, s izuzetakom invalida i majki s djecom mlađom od 7
godina; 2) osobama koje ne borave u napuštenim stanovima; 3) osobama koje su došle s teritorije
RBiH i Hrvatske.1706 Uz to, shodno ovoj odluci, raseljene osobe iz same opštine Mostar bile su
1695
Svjedokinja BA, T(f), str. 7165 i 7166, zatvorena sjednica; P09712, pod pečatom, par. 14.
Svjedokinja BA, T(f), str. 7165 i 7166, zatvorena sjednica; P09712, pod pečatom, par. 14.
1697
P00488, čl. 4.
1698
P00488, čl. 6 i 8.
1699
P00488, čl. 6.
1700
P00488, čl. 5, 7 i 9.
1701
P00488, čl. 10.
1702
P00488, čl. 13 i 14. V. takođe Edward Vulliamy, T(f), str. 1518 i 1519.
1703
1D00700.
1704
1D00700.
1705
P01894; P02144; 1D00757; 1D00758.
1706
Svjedokinja BA, T(f), str. 7174 i 7175, 7472, zatvorena sjednica; P09712, pod pečatom, par. 26; P01894; P02144.
1696
Predmet br.° IT-04-74-T
181
29. maj 2013.
2083/78692 TER
Prijevod
dužne da se vrate u mjesnu zajednicu iz koje su otišle ako bi ona bila oslobođena, ili je u suprotnom
bilo predviđeno da se smjeste u kolektivni smještaj u Mostaru.1707
739.
Po riječima predstavnika međunarodnih organizacija koji su se 1993. godine nalazili na
terenu, uslijed ove odluke status "prognanika " izgubilo je približno 16.000 do 20.000 osoba,
većinom Muslimana,1708 koje su 1992. živjele u napuštenim srpskim stanovima.1709 Pored toga,
ovom odlukom je svim muškarcima starim od 18 do 60 godina i svim ženama starim od 18 do 55
godina uskraćen status "izbjeglice" ili "prognanika ".1710
740.
Pomenuti predstavnici međunarodnih organizacija su zbog ove odluke Uredu za izbjeglice
ili Mati Bobanu i Franji Tuđmanu u više navrata upućivali proteste, ali bez uspjeha.1711 U pismu od
7. maja 1993., Ured za izbjeglice je na proteste te vrste odgovorio obrazloženjem da opština Mostar
raspolaže malim stambenim fondom i da stoga daje prednost stanovnicima opštine. Kada je riječ o
izuzimanju osoba starih od 18 do 55 ili 60 godina prema odredbama o statusu, Ured za izbjeglice je
odgovorio da ti ljudi ne mogu biti "bez obveza i hranjeni i opskrbljeni" i pružio sljedeće
objašnjenje:
Ova zadnja grupa koja ima uvjete i sve više sklonosti svim vrstama kriminala zbog starog nasljeđa
orijentalne lijenosti i doskorašnje boljševičke neodgovornosti kao i zbog desperatno dugog rata pa
nije čudo da ide u destrukciju društva putem duhovne degradacije, frustracije, dezorijentacije i
nasilja.1712
741.
Pošto im je uskraćen status "prognanika", Muslimani nisu imali pristup humanitarnoj
pomoći.1713 Nisu imali velik izbor: ili da ostanu u stanovima i, u tom slučaju, ne dobivaju nikakvu
pomoć u hrani; ili da se isele iz napuštanih stanova u kojima borave i da, lišeni sredstava za život,
budu primorani da odu iz Mostara.1714
1707
P02144; Svjedok BB, T(f), str. 17139 i 17140, 25386, zatvorena sjednica. U dokazima se ne objašnjava gdje su se
nalazili ti centri za kolektivni smeštaj.
1708
Svjedok BB, T(f), str. 17144 i 25420, zatvorena sjednica.
1709
Svjedokinja BA, T(f), str. 7173, zatvorena sjednica; P09712, pod pečatom, par. 23 i 26; svjedok BB, T(f), str.
17142, zatvorena sjednica; P09840, pod pečatom, par. 5. V. takođe P02458, par. 32-34.
1710
Svjedok BB, T(f), str. 17140-17142, zatvorena sjednica; Martin Raguž, T(f), str. 31494 i 31495.
1711
P09712, pod pečatom, par. 27; Svjedok BB, T(f), str. 17147 i 17148, zatvorena sjednica; P09708, pod pečatom, str.
2.
1712
P09593, str. 3.
1713
Svjedok BB, T(f), str. 17153 i 17154, zatvorena sjednica; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je
presuđeno br. 79 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 43). V. takođe Edward Vulliamy, T(f), str. 1518 i
1519.
1714
P09840, pod pečatom, par. 6; Svjedok BB, T(f), str. 17145, zatvorena sjednica.
Predmet br.° IT-04-74-T
182
29. maj 2013.
2082/78692 TER
Prijevod
742.
Najzad, početkom maja 1993., HVO je Muslimanima smještenim u napuštenim stanovima
uputio ultimatum da se isele najkasnije do 9. maja 1993. godine,1715 a izbacivanje iz stanova je
počelo već 8. maja 1993. godine.1716
743.
S obzirom na dokaze koje je analiziralo, Vijeće konstatuje da je, počev od maja 1992.,
opštinski HVO postupno preuzeo političku vlast u opštini, a da za Muslimane više nije bilo mjesta u
političkim organima opštine. Vijeće konstatuje da je hrvatska zastava istaknuta na javne objekte i
da je hrvatski dinar uveden kao valuta u opštini.
744.
Vijeće napominje da HVO opštine Mostar jeste promijenio nazive ulica i škola, ali da novi
nazivi nisu imali nikakve konotacije. Isto tako, Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi da li su,
prilikom zapošljavanja i otpuštanja s radnog mjesta, javna preduzeća u opštini davala prednost
Hrvatima nad Muslimanima. Dokazi uvršteni u spis Vijeću nisu omogućili da zaključi ni to da se u
bolnicama u zapadnom Mostaru hrvatskom osoblju ili pacijentima davala prednost u odnosu na
Muslimane.
745.
Vijeće, međutim, konstatuje da je opštinski HVO postupno sve više otežavao rad
vatrogascima u istočnom Mostaru u odnosu na vatrogasce u zapadnom Mostaru, do te mjere da je 3.
maja 1993. njihovo društvo ukinuo.
746.
Osim toga, Vijeće ističe da je HVO opštine Mostar, uz podršku HVO-a HZ HB,
privilegovao hrvatski jezik i simbole u obrazovnom sistemu, premda nije bilo moguće utvrditi da se
prilikom zapošljavanja davala prednost hrvatskim učiteljima i nastavnicima.
747.
Najzad, Vijeće napominje da je već od maja 1992. godine opštinski HVO počeo da uvodi
sistem pravnih odredbi u vezi sa prihvatom "izbjeglica i prognanika" i u vezi s dostupnošću
humanitarne pomoći koji je Muslimane, iako se nije izričito odnosio na njih, doveo u znatno
nepovoljniji položaj u pogledu stambenog zbrinjavanja i dostupnosti humanitarne pomoći.
748.
Shodno tome, Vijeće zaključuje da je, između maja 1992. i maja 1993. godine, HVO opštine
Mostar, uz pomoć HVO-a HZ HB, uspostavio kontrolu nad opštinom Mostar i provodio politiku
uvođenja razlika između Hrvata i Musimana, s ciljem da Muslimane koji su se nalazili na području
opštine dovede u nepovoljniji položaj.
1715
Svjedok BB, T(f), str. 17144 i 17146, zatvorena sjednica; P09840, pod pečatom, par. 7; Odluka od 7. septembra
2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 79 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 43).
1716
Svjedok BB, T(f), str. 17163 i 17164, zatvorena sjednica; P02227, str. 2; P02458, par. 32 i 34, Svjedok BB, T(f),
str. 17184, zatvorena sjednica.
Predmet br.° IT-04-74-T
183
29. maj 2013.
2081/78692 TER
Prijevod
III. Zaoštravanje napetosti između Hrvata i Muslimana
749.
Po navodima iz paragrafa 91 Optužnice, Vojna policija HVO-a je, po naređenju organa
vlasti Herceg-Bosne/HVO-a, u oktobru 1992. pojačala kontrolu HVO-a nad gradom Mostarom tako
što je zauzela objekte opštinskih vlasti i javne objekte, razoružala muslimanske vojnike, preuzela
izbjegličke centre i izvršila upad u lokalno sjedište SDA, pri čemu je prekinuto emitovanje
programa muslimanske radio stanice i uveden policijski sat.
750.
Vijeće konstatuje da su u oktobru 1992., po naređenju Odjela obrane i na osnovu odluka
predsjedništva HVO-a, različite jedinice HVO-a, među kojima i 500 pripadnika Vojne policije
HVO-a, pojačale kontrolu HVO-a nad gradom Mostarom.1717
751.
Tako su, tokom noći između 21. i 22. oktobra 1992., snage Vojne policije HVO-a
uspostavile potpunu kontrolu nad gradom Mostarom.1718 Dana 22. oktobra 1992., zahvaljujući
prisustvu pripadnika Vojne policije, HVO je kontrolisao javne objekte od značaja u gradu, kao što
su Pošta, Zgrada MUP-a u Mostaru,1719 Skupština opštine i Palača pravde.1720 Pored toga, Vojna
policija HVO-a je istog dana blokirala sve puteve i kontrolne punktove u gradu, uvela policijski sat
i prekinula emitovanje "Radija Mostar BH".1721 HVO je takođe postavio stražara pred komandu
ABIH, mada Vijeće nije steklo uvid u pojedinosti s tim u vezi.1722 Po riječima Edwarda
Vulliamyja,1723 Miljenko Lasić je 24. oktobra 1992. izjavio da je HVO civilna i vojna vlast u
Mostaru, a da ABiH treba razoružati.1724 Sa svoje strane, Mate Boban je izjavio da je Mostar glavni
grad Herceg-Bosne i da Muslimani više neće učestvovati u političkoj upravi i vojnom rukovođenju
gradom.1725
752.
Po navodima iz paragrafa 92 Optužnice, organi vlasti Herceg-Bosne/HVO-a su sredinom
januara 1993. ponovo uveli policijski sat i zaplijenili sve muslimanske transporte oružja i vojne
opreme.
753.
U trenutku kada je 15. januara 1993. predsjedništvo HVO-a HZ HB uputilo ultimatum
ABiH zahtjevajući da se potčini Glavnom stožeru HVO-a,1726 HVO je već kontrolisao sve izlaze iz
1717
P00619, str. 2; Zvonko Vidović, T(f), str. 51548 i 51549.
P00619, str. 2.
1719
Svjedok CV, T(f), str. 12521 i 12522; P00619.
1720
Edward Vulliamy, T(f), str. 1516.
1721
Svjedok CV, T(f), str. 12521; P00619; Alija Lizde, T(e), str. 17759-17761; T(f), str. 17841-17844.
1722
Edward Vulliamy, T(f), str. 1516.
1723
Edward Vulliamy je bio novinar u dnevniku "The Guardian". V. Edward Vulliamy, T(f), str. 1492 i 1493.
1724
Edward Vulliamy, T(f), str. 1517 i 1518.
1725
Edward Vulliamy, T(f), str. 1520, 1523 i 1631.
1726
V. P01155. V. takođe P01299, str. 4; P02045, str. 1.
1718
Predmet br.° IT-04-74-T
184
29. maj 2013.
2080/78692 TER
Prijevod
grada Mostara i strogo primijenjivao policijski sat uveden u gradu.1727 Valentin Ćorić je takođe
naredio 27. januara 1993. da se uspostave i ojačaju blokadni punktovi na više ulaza-izlaza iz
grada.1728
754.
Tokom proljeća 1993., stanje stvari između Hrvata i Muslimana sve se više pogoršavalo.1729
U martu 1993., Vojna policija HVO-a u potpunosti je kontrolisala grad Mostar zahvaljujući
patrolama koje su, u stanju borbene gotovosti, djelovale kako po desnoj, tako i po lijevoj obali
grada.1730
755.
Početkom aprila 1993., Božo Rajić, ministar obrane RBiH, ponovio je na televiziji da se
snage ABiH primoravaju bilo da napuste područje Mostara ili da se stave pod zapovjedništvo HVOa.1731 Vijeće takođe konstatuje da je 14. aprila 1993. HVO proveo plan s ciljem da pojača kontrolu
nad gradom Mostarom i da su sve policijske snage, i vojne i civilne, kao i više bojni HVO-a
stavljene u aktivnu pripravnost.1732 HVO je uveo blokadu grada Mostara 14. aprila 1993. od 14
sati.1733
756.
Dana 15. aprila 1993., HVO je izvršio demonstraciju sile tako što je organizovao defile
tenkova i bacača raketa u zapadnom Mostaru.1734 Došlo je do borbi između HVO-a i jedne jedinice
ABiH koja je tada bila stacionirana u Hotelu Mostar,1735 kao i u Vranici.1736 Predsjednici HDZ-a i
SDA su upućivali apele da se situacija smiri,1737 no borbe u Mostaru su se nastavile tokom nekoliko
dana.1738
757.
Sastanci između ABiH i HVO-a su održani 18. i 19. aprila 1993. pod pokroviteljstvom
predstavnika međunarodnih organizacija kao što su general Pellnäs i general Morillon, a za ishod su
1727
Spomenka Drljević, T(f), str. 1010 i 1011; Christopher Beese, T(f), str. 3076; Svjedok A, T(f), str. 14067, zatvorena
sjednica; P01654.
1728
P01331. Osim toga, Vijeće napominje da niko nije smio napustiti teritoriju opštine bez pristanka Brune Stojića: v.
P01313.
1729
Svjedok CB, T(f), str. 10122; 2D01366, str. 3.
1730
Svjedok CV, T(f), str. 12523 i 12526; P01654.
1731
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2924 i 3027; P10032, str. 3, par. 6;
Spomenka Drljević, T(f), str. 1012.
1732
Svjedok A, T(f), str. 14009, zatvorena sjednica; P01868; v. takođe 4D00082, str. 1.
1733
P01873.
1734
Seid Smajkić, T(f), str. 2937 i 3009.
1735
Svjedok CV, T(f), str. 12528, 12530 i T(e), str. 12530; svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 7015 i 7016; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2923. V.
takođe Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 225 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić,
par. 38).
1736
Spomenka Drljević, T(e), str. 1012 i 1013.
1737
3D03101, str. 3 i 4.
1738
P10131, pod pečatom, par. 15; Svjedok HH, P10113, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4896;
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2922 i 2923; svjedok CV, T(f), str. 12528,
12530, 12594, 12640 i 12641; P01929.
Predmet br.° IT-04-74-T
185
29. maj 2013.
2079/78692 TER
Prijevod
imali potpisivanje sporazuma o prekidu vatre 20. aprila 1993. godine.1739 Sporazumom je bilo
predviđeno uvođenje patrola UNPROFOR-a u gradu Mostaru i obrazovanje zajedničke komisije i
zajedničkih patrola kako bi se stišale napetosti između sukobljenih strana.1740 Da bi se sporazum
mogao provesti u djelo, SPABAT je morao da obezbijedi pratnju do istočnog Mostara jedinici
ABiH stacioniranoj u Hotelu Mostar.1741 Međutim, napetosti između Hrvata i Muslimana bile su u
stalnom porastu – i to uprkos pokušajima da se situacija smiri1742 – a obje vojske nastavile su sa
pripremama za eventualni sukob.1743
Odjeljak 4: Događaji u opštini Mostar u maju 1993.
758.
Vijeće je steklo uvid u iskaze brojnih svjedoka i brojne dokumente u vezi sa događajima
koji su se odigrali u Mostaru u maju 1993. godine. Imajući u vidu pomenute dokaze, Vijeće
konstatuje da su se tokom ovog vremenskog perioda vodile intezivne vojne operacije (I) i da su
uporedo s vojnim operacijama počinjeni brojni zločini (II), naročito u privremenim zatočeničkim
centrima HVO-a u Mostaru (III).
I. Vojne operacije od 9. do 12. maja 1993.
759.
Napetosti između Hrvata i Muslimana dosegle su vrhunac uoči 9. maja 1993. godine.1744
Zajednička komisija HVO-a i ABiH, formirana u skladu sa sporazumom o prekidu vatre 20. aprila
1993., prestala je s radom zbog bojkota organa vlasti HVO-a.1745 Približno 260 Hrvata koji su
živjeli u Donjoj Mahali – naselju s većinskim muslimanskim stanovništvom1746 – smjestili su se u
1739
P02002; P01959; 4D00448; 4D00557; 3D00676; 3D00016; Bo Pellnäs, T(f), str. 19482 do 19484, 19486 i 19603;
P02054, pod pečatom, str. 3; Svjedok JJ, P09880, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović,T(e), str. 5000, 5005;
P02012, pod pečatom, str. 5; Svjedok CB, T(f), str. 10123, 10124, 10212 i 10213; P02054, pod pečatom, str. 2 i 3;
P04698, str. 2; 2D01366, str. 3.
1740
Svjedok CB, T(f), str. 10122, 10123, 10130 i 10131; Svjedok JJ, P09880, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(e), str. 5000; T(f), str. 5009; P02011, pod pečatom, str. 1 i 2. U vezi s postizanjem sporazuma i
poteškoćama u njegovom provođenju, v. Svjedok A, T(f), str. 14011 do 14014, zatvorena sjednica; Svjedok CV, T(f),
str. 12531; Svjedok HH, P10113, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4896; P02020; P04698, str. 2;
P02090, str. 2; P02030/3D00017 (identični dokumenti); P02146.
1741
Svjedok CB, T(f), str. 10125 i P02054, pod pečatom, str. 6 i 7; svjedok CV, T(f), str. 12528, 12530, 12594, 12595,
12600, 12621 i 12622; 2D01366, str. 3.
1742
3D00676; 3D00025.
1743
Bo Pellnäs, T(f), str. 19683, 19684, 19699 i 19700; Svjedok JJ, P09880, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 5000, 5005, 5009 i 5010; Svjedok DV, T(f), str. 23028; 3D03705, pod pečatom, str. 31-33;
Slobodan Praljak, T(f), str. 44562; mjesto označeno brojem 5 na karti zavedenoj pod brojem 3D03724, str. 6; 4D0033;
4D00035; 2D00021; P01970; P01970; 3D00014; 3D00023; 2D00478; P01998; 4D00036; 3D01017; 3D01012;
3D01019; 3D00898; P02227; Svjedok CB, T(f), str. 10128, P02012, pod pečatom, str. 5; P02012, pod pečatom, str. 3-5;
P02081, pod pečatom, str. 4 i 6; 3D02514; 3D02515; P02327, str. 5.
1744
1D02065; 3D01016, str. 1; Klaus Johann Nissen, T(f), str. 20597-20599; 3D01013; P02227, str. 1 i 2; 3D01014;
Svjedok LL, P09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5227 do 5232.
1745
P02227, str. 1 i 2.
1746
3D00780.
Predmet br.° IT-04-74-T
186
29. maj 2013.
2078/78692 TER
Prijevod
zapadnom Mostaru.1747 Grad Mostar se nalazio u okruženju, HVO i HV su blokirali sve cestovne
prilaze gradu, pa više nije bilo moguće dostaviti humanitarnu pomoć.1748 Telefonski saobraćaj više
nije radio u istočnom Mostaru.1749 Snabdijevanje pitkom vodom u istočnom Mostaru postalo je
moguće samo na javnim punktovima.1750
760.
napad.
Prema riječima više svjedoka, već 8. maja 1993. postalo je jasno da se za sutradan sprema
1751
Kada je Svjedokinja DT1752 htjela da prođe kroz kontrolni punkt HVO-a kako bi došla u
Mostar, jedan od vojnika na punktu joj je rekao: "Gospođo, idite kući. Od sutra ni muva neće moći
da uđe u Mostar, a sutrašnji dan će biti krvav za sve ljude u Mostaru".1753 Isto tako, Ivan Andabak
je saopštio Svjedoku LL, pripadniku SPABAT-a 1993. godine,1754 da se HVO sprema za napad i da
će se "kotrljati glave".1755 Najzad, Svjedok AC, koji je u maju 1993. bio muslimanski pripadnik
HVO-a,1756 objasnio je kako ga je njegov nadređeni iz redova HVO-a tokom noći između 8. i 9.
maja 1993. upozorio, poslije razgovora sa Mladenom Naletićem, da će sutradan izbiti rat između
Muslimana i Hrvata.1757 Zapovjednik Svjedoka AC je dodao da će napad početi u 5 sati ujutro i da
će Muslimani biti eliminisani.1758 Svjedoku AC je ponuđen izbor da ode u istočni Mostar ili da
ostane u redovima HVO-a i "dijel₣iğ sudbinu zajedno sa tamošnjim Hrvatima".1759
761.
U zoru 9. maja 1993., ABiH je kontrolisala naselja Donja Mahala i Cernica, Hotel Mostar i
Vranicu, kao i istočni Mostar.1760 HVO je kontrolisao Sjeverni logor i ostatak zapadnog
Mostara.1761
762.
Pošto izvrši analizu dokaza u vezi s vojnom operacijom 9. maja 1993. (A) koja je dovela do
pada Vranice 10. maja 1993. godine (B), Vijeće će opisati linije fronta i vojne položaje nakon 9.
maja 1993. godine (C). Zatim će izložiti kako su se, uprkos pokušajima da se uspostavi prekid
vatre, borbe nastavile tokom maja 1993. godine (D).
1747
Miro Salčin, T(f), str. 14294.
P02215; P02227; P09946, pod pečatom, par.14; Grant Finlayson, T(f), str. 18021; P10034, pod pečatom, par. 4 i 5.
1749
P02227, str. 1.
1750
P02227, str. 1.
1751
Mustafa Hadrović, T(f), str. 14571 i 14572; Svjedok LL, P09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović,
T(f), str. 5219, 5227-5230 i 5247-5248; P10034, pod pečatom, par. 4 i 5; P02327, par.12.
1752
Svjedokinja DT je živjela u Stocu. V. P09946, pod pečatom, str. 1, par. 6.
1753
P09946, pod pečatom, par. 14.
1754
Svjedok LL, P09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5204 i 5205.
1755
Svjedok LL, P09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5227.
1756
Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7894, 7898; P05602.
1757
Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7901 i 7902.
1758
Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7903.
1759
Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7901, 7903 i 7904.
1760
Miro Salčin, T(f), str. 14298, 14299 i 1373 do 1375; IC00002; Alija Lizde, T(f), str. 17947; Svjedok 1D-AA,
1D02935, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 9180, zatvorena sjednica.
1761
Svjedok 1D-AA, 1D02935, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 9180; Alija Lizde, T(f), str.
17947; Miro Salčin, T(f), str. 1373 do 1375; IC00002.
1748
Predmet br.° IT-04-74-T
187
29. maj 2013.
2077/78692 TER
Prijevod
A. Napad od 9. maja 1993.
763.
U paragrafu 94 Optužnice, navodi se da su 9. maja 1993. ujutro snage Herceg-Bosne/HVO-a
napale bosanske Muslimane u Mostaru.1762 Stojićeva, Praljkova i Petkovićeva odbrana tvrde da je,
naprotiv, napad 9. maja 1993. izvršila ABiH.1763
764.
Pošto je analiziralo iskaze nekadašnjih pripadnika HVO-a i ABiH, stanovnika grada
Mostara, međunarodnih posmatrača koji su bili stacionirani u Mostaru u vrijeme događaja, kao i
brojne u spis uvrštene dokumente koji se odnose na napad, Vijeće napominje da dokazi ostaju
veoma podijeljeni u pogledu toga ko stoji iza napada 9. maja 1993.
765.
Stanovnici grada Mostara, koje je Vijeće saslušalo kao svjedoke, svi su na sličan način
opisali događaje od 9. maja 1993. Svi su izjavili da su borbe počele otprilike u 5 sati ujutro.1764 Iako
je Svjedok WW izjavio da je granatiran isključivo istočni Mostar,1765 ostali stanovnici Mostara su
izjavili da je i zapadni Mostar bio na udaru teške artiljerije već od 5 sati ujutro.1766 Vatra je dopirala
s brda Hum i iz više naselja u zapadnom Mostaru.1767 U istočnom Mostaru gađani su "Higijenski
zavod", kao i vatrogasni dom.1768 U dokazima uvrštenim u spis pominju se brojne žrtve
granatiranja.1769 Svjedok U bio je u prilici da prati borbe iz svog stana na 9. spratu zgrade u naselju
Centar II.1770 Po njegovim riječima, HVO je bez prestanka granatirao istočni Mostar,1771 na koji je
od početka borbi do kraja prijepodneva palo oko 5.000 do 7.000 granata.1772
766.
S druge strane, više stanovnika Mostara je izjavilo da je oko 9 sati na radiju emitovano
zvanično saopštenje za štampu HVO-a koje se pripisuje Jadranu Topiću, a prema kojem je HVO
1762
Optužnica, par. 94; Završni podnesak tužilaštva, par. 892.
Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 140; Završna riječ Stojićeve odbrane, T(f), str. 52337 i 52338; Završni
podnesak Praljkove odbrane, par. 358; Završni podnesak Petkovićeve odbrane, str. 55.
1764
P10038, str. 2; Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7016 i 7047; P10034,
pod pečatom, par. 6 i 7; P09805, pod pečatom, str. 2; Svjedok GG, P10020, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 4743; P10032, par. 7; Svjedok PP, P10223, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str.
6071 i 6072; 3D03101, str. 4; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 81 (Prvostepena presuda
u predmetu Naletilić, par. 39). Svjedok U je pomenuo 4 sata ujutro. V. Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović, T(f), str. 2924 i 2925.
1765
Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7017, 7047 i 7048.
1766
Slobodan Božić, T(f), str. 36356; P10034, pod pečatom, par. 6 i 7; P09805, pod pečatom, str. 3; Svjedokinja CT,
T(f), str. 12178 i 12179, zatvorena sjednica; svjedok GG, P10020, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f),
str. 4742 i 4743, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović,
T(f), str. 7904; P10032, par. 7.
1767
P10034, pod pečatom, par. 6 i 7; P09805, pod pečatom, str. 2; P10032, par.7; P10033, par.7; 3D03101, str. 4.
1768
Jovan Rajkov, T(e), str. 12930; Ratko Pejanović, T(f), str. 1251 i 1253. Vatra je takođe bila usmjerena na vozila ove
dvije ustanove: Ratko Pejanović, T(f), str. 1263 i 1264; Jovan Rajkov, T(f), str. 12897.
1769
Jovan Rajkov, T(f), str. 12897, 12899, 12930 i 12931; 3D00378; P02786.
1770
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2925.
1771
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2925.
1772
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2926.
1763
Predmet br.° IT-04-74-T
188
29. maj 2013.
2076/78692 TER
Prijevod
poduzeo akciju širokih razmjera s ciljem uspostavljanja "reda i zakonitosti".1773 U saopštenju za
štampu, Muslimani su pozvani da okače bijelu zastavu na prozor u znak predaje.1774
767.
Vijeće konstatuje da je mali broj osoba koje su u vrijeme događaja bili pripadnici ABiH
svjedočio o napadu 9. maja 1993., ali da su svi saslušani svjedoci izjavili da je HVO tog dana
krenuo u napad protiv ABiH.1775
768.
Prema riječima Slobodana Praljka i svjedoka koji su u vrijeme događaja bili u redovima
HVO-a – naročito Vinka Marića, Radmila Jasaka i Dragana Ćurčića – ali i na osnovu dokumenata
HVO-a, ABiH je napala kasarnu "Tihomir Mišić" 9. maja 1993. ujutro.1776 Slobodan Praljak i
Radmilo Jasak su čak iznijeli tvrdnju da je ABiH prethodno izdejstvovala prekid vatre sa Srbima u
sklopu priprema za napad.1777 Vinko Marić je izjavio da je u 4:40 sati ujutro, kada je stigao na
zapovjedno mjesto OZ Jugoistočna Hercegovina pošto ga je prethodno probudila pješadijska i
artiljerijska vatra, zatekao svega 5 ili 6 ljudi, a da je Miljenko Lasić još uvijek bio kod kuće.1778
769.
Prema riječima Milivoja Petkovića, borbe između HVO-a – konkretno 2. i 3. brigade HVO-
a, KB-a, Pukovnije "Bruno Bušić", PPN-a "Ludvig Pavlović", Vojne policije i MUP-a – i ABiH
počele su oko 8 sati ujutro duž Bulevara da bi se potom proširile do "Ronda".1779 Prema izvještaju
Miljenka Lasića od 9. maja 1993., borbe su se sredinom poslijepodneva vodile u Ričinoj odnosno
Šantićevoj ulici.1780 HVO je predveče odbio snage ABiH koje su pokušavale da zauzmu brdo
Hum.1781
770.
Prema riječima Milivoja Petkovića, Miljenko Lasić je, reagujući na napad, izdao čitav niz
zapovijedi o preraspoređivanju jedinica.1782 Naime, 9. maja 1993., Miljenko Lasić je naredio
brigadama "Knez Domagoj" i "Stjepan Radić" da hitno pošalju za Mostar 120 naoružanih i
1773
Svjedok CV, T(f), str. 12533-12535; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str.
2926 i 2927; P10032, par. 7; Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7016 i 7017.
1774
Svjedok CV, T(f), str. 12533 i 12534; Seid Smajkić, T(e), str. 2537; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović,T(f), str. 2926-2928; P10032, par. 7; Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 7016 i 7017; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 81 (Prvostepena
presuda u predmetu Naletilić, par. 39).
1775
Jovan Rajkov, T(f), str. 12896; svjedok CV, T(f), str. 12536; P10122, par. 1.
1776
Slobodan Praljak, T(f), str. 39570, 40529 do 40531, 41802 do 41804, 42503, 42506, 43289; 3D03724, str. 7;
P09470, str. 2; Slobodan Božić, T(f), str. 36262 i 36263, djelimično zatvorena sjednica; 4D00915; 5D04325; 3D01021;
1D01666, str. 1; 4D00628; Slobodan Božić, T(f), str. 36575; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 2926-2928; Svjedok NO, T(f), str. 51187–51188, zatvorena sjednica.
1777
Slobodan Praljak, T(f), str. 42502 i 42503; 4D01344; 4D01345; Radmilo Jasak, T(f), str. 48749 i 48977.
1778
Vinko Marić, T(f), str. 48194, 48195 i 48201; v. takođe Milivoj Petković, T(f), str. 50657 i 50658.
1779
Milivoj Petković, T(f), str. 49537 i 49538.
1780
3D01001.
1781
3D01001.
1782
Milivoj Petković, T(f), str. 49538 i 49539.
Predmet br.° IT-04-74-T
189
29. maj 2013.
2075/78692 TER
Prijevod
obučenih ljudi.1783 Takođe je naredio da se jedna jednica 4. brigade "Stjepan Radić" premjesti u
Mostar 10. maja 1993. u 5:30 sati, a postrojba "Ludvig Pavlović" u 6:00 sati.1784 Prema
dokumentima HVO-a, istog 9. maja 1993, ali u nepoznato vrijeme, Miljenko Lasić je naredio
4. brigadi da hitno uputi u Mostar: vod "Grđani" iz bojne Čitluk;1785 šest sanitetskih ekipa s
vozilima;1786 jedan minobacač i jedan laki raketni lanser s municijom;1787 jedan tenk T-34 s
poslugom1788 i jedno oruđe protuzračne zaštite s poslugom i streljivom.1789 Sve ove jedinice trebalo
je da se stave pod komandu Stožera OZ Jugoistočna Hercegovina. MUP je stavljen pod komandu
OZ Jugoistočna Hercegovina, a jedna jedinica MUP-a iz Livna takođe je preraspoređena u
Mostar.1790 Vijeće uz to ističe da je, 9. maja 1993. uveče, Miljenko Lasić naredio da se blokiraju svi
prilazi Mostaru u južnom dijelu grada.1791 Dana 10. maja 1993., Miljenko Lasić je osim toga
naredio da se u toku dana prerasporedi jedno oruđe protuzračne odbrane s poslugom i streljivom na
brdo Hum.1792 Dana 12. maja 1993., takođe je naredio da se u Mostar tokom prijepodneva
prerasporedi još jedna jedinica 4. brigade.1793
771.
Posmatrači međunarodne zajednice koji su se nalazili u Mostaru 9. maja 1993. potvrdili su
opis kakav su u vezi s borbama 9. maja iznijeli stanovnici Mostara.1794 U iskazima više svjedoka,
kao i u više izvještaja međunarodnih organizacija, pominje se da je HVO ograničio kretanje
međunarodnim posmatračima i da ih je čak u dnevnim satima 9. maja 1993. sprečavao da uđu u
Mostar, sve do otprilike 23 sata.1795 Međunarodni posmatrači su ipak uspjeli da vide kako HVO
žestoko granatira područja istočno od Bulevara, naročito mostove na Neretvi, kao i komandu 4.
1783
3D01006. Vijeće napominje da 10. maja 1993. u 8 sati pomenute jedinice još uvijek nisu bile stigle u Mostar, v.
3D01022.
1784
P02240. U vezi s preraspoređivanjem jedinice "Ludvig Pavlović", v. Dragan Ćurčić, T(f), str. 45804 do 45807;
3D03759, str. 14 i 15. U vezi s preraspoređivanjem jedinice 4. brigade, v. Dragan Ćurčić, T(f), str. 45946. Vijeće
napominje da 10. maja 1993. u 8 sati pomenute jedinice još uvijek nisu bile stigle u Mostar, v. 3D01022.
1785
3D01010.
1786
3D01023.
1787
3D01007.
1788
3D01008.
1789
3D01009; 3D01011.
1790
5D04325; 3D02408.
1791
P02249, str. 3.
1792
3D01011.
1793
3D01005.
1794
Svjedok CB, T(f), str. 10223, 10226 do 10228; Svjedok BJ, T(f), str. 3732; P02241, pod pečatom, str. 3 i 4; P02235,
pod pečatom, str. 4; P02237, str. 2; P02269, pod pečatom, str. 3; P01717, pod pečatom, str. 58; P04698, pod pečatom,
str. 3 i 4.
1795
Svjedok BB, T(f), str. 17164, zatvorena sjednica; Grant Finlayson, T(e), str. 18103, djelimično zatvorena sjednica,
18022 i 18025; 2D00451, pod pečatom, str. 6; Klaus Johann Nissen, T(f), str. 20601 i 20602; svjedok CB, T(f), str.
10139 do 10142; Bo Pellnäs, T(f), str. 19517, 19518; P02241, pod pečatom, str. 4; P02235, pod pečatom, str. 4;
P02237, str. 2; P02269, pod pečatom, str. 3; P10008, str. 1; P01717, pod pečatom, str. 58; P04698A, pod pečatom, str.
34; P04698, pod pečatom, str. 3. Vijeće napominje da je Slobodan Božić izjavio pred Vijećem da su ova ograničenja
bila nametnuta pripadnicima međunarodnih organizacija kako bi se pripadnici međunarodnih organizacija zaštitili od
borbi. V. Slobodan Božić, T(f), str. 36263, 36264, djelimično zatvorena sjednica, 36575.
Predmet br.° IT-04-74-T
190
29. maj 2013.
2074/78692 TER
Prijevod
korpusa ABiH koja se nalazila u zapadnom Mostaru.1796 Posmatrači su takođe potvrdili da se HVO
služio minobacačima, protivavionskim mitraljezima i drugim teškim artiljerijskim naoružanjem.1797
772.
Vijeće napominje da su svi posmatrači međunarodne zajednice izjavili da je HVO stajao iza
napada 9. maja 1993. godine.1798 Sa svoje strane, Svjedok DV je izjavio da se zapovijedi Miljenka
Lasića o preraspoređivanju mogu objasniti činjenicom da je HVO bio iznenađen žestokim otporom
ABiH.1799
773.
Najzad, Vijeću su predočeni dokazi u vezi s kretanjem optuženih na dan 9. maja 1993.
godine. Tako se Jadranko Prlić nalazio u Makarskoj s Nevenom Tomićem.1800 Bruno Stojić se, po
riječima Milivoja Petkovića,1801 9. maja 1993. ujutro nalazio u Čitluku. Slobodan Praljak je pred
Vijećem izjavio da se više ne sjeća gdje se nalazio 9. maja 1993., ali da je u Mostar došao 11. maja
1993. ujutro.1802 Milivoj Petković je izjavio da se nalazio u Splitu od 7. do 9. maja 1993., a potom u
Čitluku 9. maja 1993. ujutro.1803 Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi gdje su se tog dana nalazili
Valentin Ćorić i Berislav Pušić.
774.
Vijeće napominje da se uoči 9. maja 1993. činilo kao da se i HVO i ABiH pripremaju za
eventualni napad. Osim toga, Vijeće konstatuje da je 8. maja 1993. HVO blokirao pristup gradu
Mostaru i da su u redovima nekih jedinica HVO-a već kolale informacije o napadu koji će se
odigrati 9. maja 1993. u ranim jutarnjim satima.
775.
Premda Vijeće ne raspolaže naređenjima iz kojih bi se vidjelo ko je izvršio napad 9. maja
1993., da li HVO ili ABiH, brojni svjedoci, stanovnici grada Mostara ili predstavnici međunarodne
zajednice prisutni na licu mjesta 9. maja 1993., pružili su istovjetan opis napada i svi su jednako
izjavili da je napad 9. maja izvršio HVO. Stoga većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije
Antonettija, zaključila da je HVO izvršio napad na grad Mostar 9. maja 1993. godine.
1796
Bo Pellnäs, T(f), str. 19514; Svjedok CB, T(f), str. 10131, 10133, 10134, 10143 i 10144; svjedok LL, P09881, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5232 i 5234; P02235, pod pečatom, str. 4; P02237, str. 1; P02241,
pod pečatom , str. 3; P02276, str. 2; P02269, pod pečatom, str. 3; P02286, pod pečatom, str. 5; P01717, pod pečatom,
str. 58; P04698, pod pečatom, str. 34.
1797
Grant Finlayson, T(f), str. 18022, 18023, 18025, 18290 i 18291; IC00537; P01717, pod pečatom, str. 58; P04698,
pod pečatom, str. 3; P02235, pod pečatom, str. 4; Svjedok LL, P09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović,
T(f), str. 5239, 5242, 5246.
1798
P02235, pod pečatom, str. 4; P02237, str. 1; P01717, pod pečatom, str. 58; P02241, pod pečatom, str. 3; 4D00915;
P02276, str. 2; P09605; P02803, par. 11; P03952, str. 2; P04419, str. 1; P04698, pod pečatom, str. 3; Christopher Beese,
T(f), str. 3167-3169; Grant Finlayson, T(f), str. 18103, djelimično zatvorena sjednica, 18021 i 18213; 2D00451, pod
pečatom, str. 6; Klaus Johann Nissen, T(f), str. 20600 i 20601; Bo Pellnäs, T(f), str. 19514; P02269, pod pečatom, str.
3; svjedok BF, T(f), str. 25909-25910 i 25958-25959, zatvorena sjednica; Svjedok DV, T(f), str. 23045.
1799
Svjedok DV, T(f), str. 23043, 23044.
1800
Neven Tomić, T(f), str. 34785–34786; P09078, str. 129.
1801
Milivoj Petković, T(f), str. 49572 i 49573.
1802
Slobodan Praljak, T(f), str. 41519.
1803
Milivoj Petković, T(f), str. 49531-49534, 49568-49573, 50650 i 50651.
Predmet br.° IT-04-74-T
191
29. maj 2013.
2073/78692 TER
Prijevod
B. Pad Vranice 10. maja 1993.
776.
U paragrafu 94 Optužnice, navodi se da su snage Herceg-Bosne/HVO-a izvršile napad na
Vranicu 9. maja 1993. ujutro.1804 Po navodima tužilaštva, napad je vodio KB1805 uz pomoć Vojne
policije.1806 Jedino Praljkova odbrana osporava da je do napada uopšte došlo.1807 Naime, u svom
Završnom podnesku Praljkova odbrana tvrdi da nema dokaza o tome da je HVO preduzeo ikakve
mjere radi zauzimanja Vranice. Odbrana dodaje da bi takav plan bio preambiciozan, naročito bez
prethodne pripreme.1808 Prema tvrdnjama Petkovićeve odbrane, stambeni kompleks je zbog
prisustva snaga ABiH postao legitimna vojna meta.1809
777.
Vijeće konstatuje, uzevši u obzir različita svjedočenja, da je Vranica bila posebno na udaru
HVO-a od samog početka borbi 9. maja 1993. godine.1810 Vranica je bila stambeni kompleks u
kojem su živjeli Muslimani, Hrvati i Srbi, a u kojem se takođe nalazila komanda 4. korpusa ABiH,
1. mostarske brigade i 41. brigade ABiH.1811 Prema riječima svjedoka koji su se nalazili u zgradi
tokom napada, tog dana se u Vranici nalazilo približno 30 do 40 vojnika ABiH i stotinjak
stanara.1812
778.
Prema riječima dva svjedoka koji su se nalazili na licu mjesta, u napadu su učestvovali
jedinica "Ludvig Pavlović", pripadnici KB-a, pripadnici jedinice Juke Prazine, pripadnici Vojne
policije i vojnici HV-a.1813
779.
Vranica je 9. maja 1993. bila na udaru teškog granatiranja tokom cijelog dana.1814 Osobe
koje su se nalazile u zgradi stoga su sklonište potražile u podrumu.1815 Ujutro 10. maja 1993.,
1804
Optužnica, par. 94.
Završni podnesak tužilaštva, par. 298.
1806
Završni podnesak tužilaštva, par. 1139.
1807
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 358.
1808
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 358.
1809
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 130.
1810
Svjedok A, T(f), str. 14008, 14015, 14016, 14019, zatvorena sjednica; IC00405; IC00402; Svjedok BJ, T(f), str.
5739; Mustafa Hadrović, T(f), str. 14572 i 14573; Vinko Marić, T(f), str. 48197; Svjedok BB, T(f), str. 17164,
zatvorena sjednica; Svjedok HH, P10113, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. str. 4895 i str. 4896;
P10033, par. 6; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 94 (Prvostepena presuda u predmetu
Naletilić, par. 40); P10034, pod pečatom, par. 12.
1811
Svjedok A, T(f), str. 14091, zatvorena sjednica; Spomenka Drljević, T(f), str. 1020 i 1022; Milivoj Petković, T(f)
,str. 49544-49546; Dragan Ćurčić, T(f), str. 45918; 3D03759, str. 10; Ibrahim Šarić, T(f), str. 5071, 5072, 5074 i 5083;
P09413, str. 4; Svjedok CV, T(f), str. 12539 i 12540; IC00229; Vinko Marić, T(f), str. 48197 i 48199.
1812
Spomenka Drljević, T(e), str. 1023 i 1024; Ibrahim Šarić, T(f), str. 5074, 5075, 5077, 5778. Vijeće napominje da se
u činjenici br. 94 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 40) koja je prihvaćena Odlukom od 7. septembra
2006. pominje 200 civila u Vranici.
1813
Dragan Ćurčić, T(f), str. 45918; 3D03759, str. 10; Mustafa Hadrović, T(f), str. 14572 i 14573; Svjedok CV, T(f),
str. 12545 i 12546, i T(e), str. 12546 i 12547. V. takođe P10034, pod pečatom, par. 9 i 17; Odluka od 7. septembra
2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 95 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 40).
1814
Ibrahim Šarić, T(f), str. 5074; Svjedok A, T(f), str. 14014, zatvorena sjednica; Alija Lizde, T(e), str. 17768;
Spomenka Drljević, T(f), str. 1023; Svjedok CV, T(f), str. 12532 i 12533, 12535, 12645 i T(e), str. 12537.
1805
Predmet br.° IT-04-74-T
192
29. maj 2013.
2072/78692 TER
Prijevod
Vranica je bila u plamenu.1816 U poslijepodnevnim satima 10. maja 1993. oko 16 sati, kada su
vojnici ABiH ostali bez municije, stanari Vranice i pripadnici ABiH su se predali HVO-u.1817 Po
riječima više svjedoka, neki pripadnici ABiH su tada skinuli vojne uniforme i presvukli se u
"civilna odijela".1818
780.
Pošto je uspostavio kontrolu nad Vranicom, Juka Prazina, njegovi ljudi i ostali pripadnici
HVO-a počeli su da osobe koje su se nalazile u Vranici okupljaju ispred susjedne zgrade
Ekonomskog fakulteta.1819 Zatim su pustili Hrvate na slobodu.1820 Muslimane starije od 70 godina
odveli su na Stadion Veleža, a ostale Muslimane koji su stanovali u Vranici – među kojima je bilo
male djece i žena – kao i pripadnike ABiH, odveli su u Duhanski institut, na Mašinski fakultet ili u
Zgradu MUP-a.1821 Prema riječima Spomenke Drljević, ispred Zgrade MUP-a uniformisani vojnici
s trakom na rukavu razdvojili su muškarce od žena i djece. Žene s djecom su zatočene u amfiteatru
da bi sutradan jedan broj bio premješten na Heliodrom, dok je drugima dozvoljeno da se vrate
kući.1822
781.
U svjetlu ovih dokaza, Vijeće konstatuje da su, kada je Vranica pala u ruke HVO-a 10. maja
1993., HVO i, konkretnije, jedinica Juke Prazine izvršili trijažu Hrvata – koji su pušteni na slobodu
– i Muslimana. Zatim su izdvojili Muslimane starije od 70 godina – koji su upućeni na Stadion
Veleža – od ostalih Muslimana. Vijeće konstatuje i to da su muškarci Muslimani – bez ikakve
razlike između pripadnika ABiH i ostalih – upućeni u Duhanski institut, na Mašinski fakultet ili u
Zgradu MUP-a. Najzad, Vijeće konstatuje da su žene i djeca razdvojeni od muškaraca ispred
Zgrade MUP-a i da su do sutradan držani u zatočeništvu u jednoj prostoriji zgrade, nakon čega su
pušteni na slobodu ili prevezeni na Heliodrom.
1815
Spomenka Drljević, T(f), str. 1020-1024.
Svjedok A, T(f), str. 14019, zatvorena sjednica; Ibrahim Šarić, T(f), str. 5074; Odluka od 7. septembra 2006.,
činjenica o kojoj je presuđeno br. 95 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 40).
1817
Spomenka Drljević, T(f), str. 1024-1029; P10034, pod pečatom, par. 18; Milivoj Petković, T(f), str. 49544-49546;
1D02935, pod pečatom, str. 9077, 9105, 9126, 9178 i 9179; 3D03205, pod pečatom, str. 5; Vinko Marić, T(f), str.
48197 i 48199; Amor Mašović, T(f), str. 25055-25057; P09036.
1818
Svjedok A, T(f), str. 14017, zatvorena sjednica; Ibrahim Šarić, T(f), str. 5078; svjedok CV, T(f), str. 12545.
1819
Svjedok CV, T(f), str. 12545 i 12577. U vezi s mjestom na kojem se nalazila Ekonomska škola, v.: IC00229;
Spomenka Drljević, T(f), str. 1029 do 1031. V. takođe Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br.
95 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 40).
1820
Svjedok CV, T(f), str. 12545 i 12546, i T(e), str. 12546 i 12547.
1821
Spomenka Drljević, T(f), str. 1028 do 1031; Svjedok CV, T(f), str. 12545 i 12546; P09807, pod pečatom, str. 3;
P10033, par. 11; P08987. V. takođe Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 95, 97 i 98
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 40, 41 i 377).
1822
Spomenka Drljević, T(f), str. 1028-1031.
1816
Predmet br.° IT-04-74-T
193
29. maj 2013.
2071/78692 TER
Prijevod
C. Linije fronta i vojni položaji nakon 9. maja 1993.
782.
Prema riječima Svjedoka CV, linija fronta između HVO-a i ABiH nije se promijenila nakon
napada 9. maja 1993. godine.1823 Protezala se duž Bulevera i dalje niz Ulicu Alekse Šantića – ili
Šantićevu ulicu.1824 ABiH je kontrolisala gradske četvrti istočno od Bulevara i Ulice Alekse
Šantića.1825 Zapadno od Bulevara, 4. bojna HVO-a "Tihomir Mišić" kontrolisala je naselja HVO-a
Podhum i Zahum;1826 ATG "Benko Penavić" je na mostarskoj liniji fronta kontrolisala područje oko
"Ronda" do Doma zdravlja;1827 ATG "Vinko Škrobo" kontrolisala je područje od Doma zdravlja do
Aleksića kuće;1828 2. bojna 2. brigade HVO-a pokrivala je Šantićevu ulicu,1829 a 9. bojna 3. brigade
držala je liniju fronta u blizini Čekrka, Stotine i Tiskare.1830
783.
Pored toga, u skladu s naređenjem od 18. novembra 1993. Zlatana Mije Jelića, tadašnjeg
zapovjednika Sektora "Obrana Mostara", jedinice MUP-a HZ HB su pridružene jedinicama HVO-a
na liniji fronta, pa su čak i samostalno držale određene linije fronta, naročito oko Staklene banke,
Mašinskog fakulteta i Carinskog mosta.1831
D. Nastavak borbi i pokušaji prekida vatre
784.
Dana 10. maja 1993., Mate Boban i Alija Izetbegović su potpisali sporazum o prekidu
1832
vatre.
Milivoj Petković i Sefer Halilović su potpisali još jedan sporazum o prekidu vatre
12. maja 1993. godine.1833 Ovim drugim sporazumom, koji je potpisan u Međugorju pod
pokroviteljstvom SPABAT-a i još nekoliko međunarodnih organizacija, bilo je predviđeno
1823
Svjedok CV, T(f), str. 12642. Vijeće napominje da je zona linije fronta – uključujući i stambene objekte – po svemu
sudeći postala zona vojne odgovornosti HVO-a počev od juna 1993.; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović, T(f), str. 2944.
1824
Alija Lizde, T(e), str. 17926 do 17930; Svjedok DB, T(f), str. 13322-13327, djelimično zatvorena sjednica, i T(e),
str. 13323 i 13324, djelimično zatvorena sjednica; IC00530; IC00291; IC00292; IC00293; IC00294; IC00295; Svjedok
U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2933, 2935; P09336; Larry Forbes, T(e), str. 21265;
Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 294 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 49);
P02566; 2D01366, str. 4.
1825
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2935; Larry Forbes, T(e), str. 21265;
P02566.
1826
Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7915, 7916, 7978 i 7943; P10228, pod
pečatom; P03260, str. 4; P06721.
1827
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2942; Svjedok AC, P10222, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7915, 7916, 7978; P03260, str. 3; P06721.
1828
Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7915, 7916, 7978; P09083, pod
pečatom; P09085, pod pečatom; P03260, str. 3; P06721; P07210.
1829
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2940; 1D02214; P05079, str. 1.
1830
P03260, str. 6.
1831
1D02006; P06721; P07210.
1832
4D00456; 4D00457; Milivoj Petković, T(f), str. 49549; Grant Finlayson, T(f), str. 18254 i 18255.
1833
P02352; Božo Perić, T(f), str. 47935.
Predmet br.° IT-04-74-T
194
29. maj 2013.
2070/78692 TER
Prijevod
povlačenje jedinica HVO-a i ABiH iz grada Mostara, puštanje na slobodu "civilnih zatvorenika",
razmjena "ratnih zarobljenika" i raspoređivanje jedne jedinice SPABAT-a duž linije fronta.1834
785.
SPABAT je svoju jedinicu rasporedio 12. maja 1993. oko 18 sati, a jedinice dviju oružanih
snaga trebalo je da se povuku najkasnije 13. maja u podne.1835 Međutim, prema iskazima više
svjedoka, borbe su se nastavile tokom cijelog maja mjeseca, iako su poslije 10. maja 1993. bile
manje žestoke.1836 Na jedinicu SPABAT-a raspoređenu duž fronta redovno je otvarana vatra – mada
Vijeće ne raspolaže pojedinostima o tome ko je stajao iza ovih napada.1837 Uz to, Vijeće ističe da je
19. maja 1993. Jadran Topić, tadašnji predsjednik HVO-a opštine Mostar, proglasio opštu
mobilizaciju za sve muškarce od 18 do 60 godina starosti.1838
786.
Vijeće napominje da su generali Milivoj Petković i Sefer Halilović nastavili da održavaju
sastanke nakon 13. maja 1993. i narednih dana u pokušaju da okončaju sukobe i organizuju prolaz
humanitarnih konvoja.1839
II. Navodi o zločinima počinjenim tokom maja 1993. godine
787.
Po navodima tužilaštva, za vrijeme vojnih operacija u prvoj polovini maja 1993., u
zapadnom Mostaru su uništene dvije džamije 9. i 11. maja 1993. ili oko tih datuma (A), a velik broj
Muslimana iz zapadnog Mostara je okupljen, odveden u zatočeništvo na raznim lokacijama i
raseljen van zapadnog Mostara (B). Tužilaštvo takođe navodi da su u drugoj polovini maja neki
drugi muslimanski stanovnici zapadnog Mostara bili primorani da napuste taj dio grada (C) i da su
tokom maja 1993. Muslimani bili žrtve krađa i nasilja (D).
1834
P02344; P02366, pod pečatom, str. 9; P02483; svjedok DV, T(f), str. 22880-22882, 22921 i 22929; P10217, pod
pečatom, par. 44, 45, 47, 55, 57 i 58; Slobodan Božić, T(f), str. 36569 i 36570.
1835
Svjedok DV, T(f), str. 22872; P10217, pod pečatom, par. 55 i 57; 4D00307.
1836
Alija Lizde, T(f),, str. 17949; Milivoj Petković, T(f), str. 49555; Božo Perić, T(f), str. 47935 i 47936; Vinko Marić,
T(f), str. 48207; Svjedok DV, T(f), str. 22929; P10217, pod pečatom, par. 60; Svjedok CB, T(f), str. 10156 i 10157;
Svjedok BJ, T(f), str. 3776; Svjedok LL, P09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5262; P10837,
str. 1; 4D00492; P02366, str. 4 i 5; 4D01680, str. 1; 4D01681; P02414, pod pečatom, str. 4 i 5; P02423, pod pečatom,
str. 5; P02461, str. 7 i 10-14; 4D01683; 4D01684; P02471, par. 3; 4D01685; P02468, str. 4 i 5; 4D01686; 4D01688;
4D01689; P02500, str. 4; 4D01691; 4D01692; 4D01226; 4D01693; P02531, str. 9-16; 4D01694; 3D00994; 4D01538;
4D01539; P04698, pod pečatom, str. 4.
1837
Svjedok DV, T(f), str. 22872; P10217, pod pečatom, par. 46; P02366, pod pečatom, str. 5; P02423, pod pečatom,
str. 5.
1838
1D00763. Opštinski HVO već je prethodno proveo opštu mobilizaciju u julu 1992. godine. V. takođe "Oružane
snage HVO-a" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
1839
Svjedok DV, T(f), str. 22929; P02366, pod pečatom, str. 4 i 5; P02461, pod pečatom, str. 10-12; P02468, pod
pečatom, str. 5; P02500, pod pečatom, str. 4; P02531, pod pečatom, str. 10 i 11.
Predmet br.° IT-04-74-T
195
29. maj 2013.
2069/78692 TER
Prijevod
A. Rušenje dvije džamije u zapadnom Mostaru oko 9. i 11. maja 1993. godine
788.
U paragrafu 97 Optužnice, navodi se da su 9. maja 1993., ili oko tog datuma, snage Herceg-
Bosne/HVO-a digle u zrak Baba Beširovu džamiju (ili Balinovačku džamiju) u naselju Balinovac u
zapadnom Mostaru, a da su 11. maja 1993., ili oko tog datuma, dinamitom uništile Hadži-Alibeg
Lafinu džamiju (ili džamiju Hadži-Alibeg Lafe) u Pijesku, opet u zapadnom Mostaru.1840
789.
Baba Beširova džamija se nalazila u zapadnom Mostaru, u naselju Balinovac, na uglu Ulice
Braće Bošnjića i Dalmatinske.1841 Džamija Hadži-Alibeg Lafe nalazila se u naselju Pijesak, takođe
u zapadnom Mostaru, u blizini ili preko puta osnovne škole.1842 Vijeće napominje da ništa ne
ukazuje na to da su džamije korištene u vojne svrhe.
790.
Vijeće ističe da su dokazi u vezi sa džamijom Hadži Alibeg Lafe, koja je po navodima
tužilaštva srušena 11. maja 1993. ili oko tog datuma, vrlo neodređeni u pogledu datuma i načina na
koji je džamija srušena. Svjedokinja CT i Seid Smajkić, mostarski muftija koji je 29. maja 1993.
uputio pismo Biskupskom ordinarijatu Mostar, oboje potvrđuju da je džamija srušena, ali ne navode
da li je srušena oko 11. maja 1993. godine.1843 U ostalim dokazima u kojima se pominje rušenje
džamije u Pijesku nema podataka o tome na koji je način džamija srušena.1844 Shodno tome, Vijeće
smatra da na osnovu dokaza koji su predočeni nije moguće zaključiti van razumne sumnje niti da je
džamija Hadži Alibega Lafe doista uništena oko 11. maja 1993., niti kako je uništena.
791.
Iako se svi svjedoci ne slažu u vezi s tačnim datumom rušenja Baba Beširove džamije,1845
Vijeće ističe da su datumi koji se pominju približno isti i da je uvijek riječ o periodu od 9. do 12.
maja 1993 godine.1846 Pored toga, sva svjedočenja se podudaraju u pogledu činjenice da je džamija
uništena eksplozivom.1847 Enver Jusufović, stanovnik u naselju Balinovac,1848 pred Vijećem je
1840
Optužnica, par. 97; Pretpretresni podnesak tužilaštva, par. 97 i 97.1; Završni podnesak tužilaštva, par. 504, 614, 949
i 951.
1841
P08939, str. 3; P09026; Svjedokinja CT, T(f), str. 12149, djelimično zatvorena sjednica; IC00204; IC00020; Seid
Smajkić, T(f), str. 2558 i 2559. Vijeće napominje da se, prema dokumentu IC00020, džamija u Pijesku (označena
slovom B) smješta nešto drugačije nego prema dokumentu IC00204, ali dovoljno blizu da se utvrdi gdje se nalazila
džamija.
1842
P08939; Svjedokinja CT, T(f), str. 12149, djelimično zatvorena sjednica; IC00204.
1843
Svjedokinja CT, T(f), str. 12149, djelimično zatvorena sjednica; P02563. S obzirom na postojeće dokaze, Vijeće
može da utvrdi samo to da je džamija uništena između 6. i 16. maja 1993. godine.
1844
P02563; P08939, str. 3.
1845
P09026, str. 3; Ratko Pejanović, T(f), str. 1279 i 1280. Uopšte uzev, Vijeće napominje da dokazi potkrepljuju
činjenicu da je Baba Beširova džamija uništena u maju 1993. godine.
1846
P10035, par. 7; Svjedokinja CT, T(f), str. 12149, djelimično zatvorena sjednica; P09805, pod pečatom, str. 5.
1847
Ratko Pejanović, T(f), str. 1276, 1279 i 1280: Vijeće napominje da su svjedoci naizmjenično korisitili izraze
"minirana", "dignuta u zrak " i "razorena eksplozivom". Vijeće je primilo k znanju svjedočenje Ratka Pejanovića, koji
je izjavio da su džamije uništene artiljerijom. Međutim, očigledno je da su, prema svjedokovim riječima, sve džamije u
Mostaru gađane iz artiljerijskog oruđa tokom cijelog maja 1993. godine. Prema tome, po ocjeni Vijeća, njegovo
svjedočenje nema težinu kada je riječ o utvrđivanju načina na koji su džamije uništene.
Predmet br.° IT-04-74-T
196
29. maj 2013.
2068/78692 TER
Prijevod
izjavio da je džamija "minirana" 9. maja 1993. godine.1849 Svjedokinja CT, koja je stanovala
nedaleko od džamije,1850 izjavila je da je džamija još uvijek stajala kada je otišla na Heliodrom 9.
maja 1993., ali da je po povratku 16. maja 1993. ustanovila da je u međuvremenu "minirana".1851 U
svom pismu Milivoju Petkoviću, biskup Ratko Perić izražava negodovanje zbog rušenja džamije u
Balinovcu tog istog dana, odnosno 10. maja 1993. godine,1852 a Borislav Puljić, direktor Javnog
poduzeća za obnovu i izgradnju Mostara,1853 takođe tvrdi da je do rušenja došlo na taj dan.1854 S
obzirom na sve raspoložive dokaze, Vijeće smatra da je Baba Beširova džamija uništena
eksplozivom i do temelja srušena oko 10. maja 1993. godine.
792.
Kada je riječ o počiniocima rušenja Baba Beširove džamije, Vijeće ističe da se u izvještaju
od 31. maja 1994. godine1855 koji je potpisao načelnik SIS-a Mostar, Ivica Raspudić, obavještava
Ministarstvo odbrane da se Mladen Mišić, jedan vojnik HVO-a, sâm proglasio odgovornim za
rušenje eksplozivom svih džamija u Mostaru po zapovijedi Miljenka Lasića, zapovjednika OZ
Jugoistočna Hercegovina.1856 Vijeće napominje i da je mostarski muftija, Seid Smajkić, već u maju
1993. iznio tvrdnju da su snage HVO-a odgovorne za rušenje džamije.1857 S obzirom na dokaze,
Vijeće smatra da je HVO odgovoran za rušenje Baba Beširove džamije u Mostaru oko 10. maja
1993. godine.
B. Okupljanje Muslimana u zapadnom Mostaru, njihovo zatočenje na više lokacija i odlazak
nekih od njih na područja pod kontrolom ABiH ili u druge zemlje tokom prve polovine maja
1993.
793.
U paragrafima 94, 96 i 99 Optužnice, navodi se, između ostalog, da su počev od 9. maja
1993. i tokom narednog perioda snage Herceg-Bosne/HVO-a uhapsile i zatočile stotine muškaraca,
žena, djece i starijih osoba, bosanskih Muslimana, koji su živjeli u zapadnom Mostaru. Tužilaštvo
takođe iznosi da su snage Herceg-Bosne/HVO-a vršile sistematsko protjerivanje i prisilno
premještanje više hiljada muslimanskih civila iz zapadnog Mostara.
1848
P10035, par.1.
P10035, par. 7.
1850
Svjedokinja CT, T(f), str. 12150, djelimično zatvorena sjednica; P09805, par. 1.
1851
Svjedokinja CT, T(f), str. 12149, djelimično zatvorena sjednica; P09805, pod pečatom, str. 5. Vijeće napominje da
Svjedokinja nije navela u koliko je sati otišla 9. maja.
1852
P02264.
1853
Borislav Puljić, T(f), str. 32101. V. takođe 1D02644; 1D00891.
1854
Borislav Puljić, T(f), str. 32444 i 32445; P02563; P08287.
1855
P08287.
1856
Vijeće ističe da svjedočenje Svjedokinje CT potkrepljuje činjenicu da se pomenuti sektor nalazio pod kontrolom 4.
bojne i njenog zapovjednika Mladena Mišića. P09805, str. 5; Svjedokinja CT, T(f), str. 12161 i 12162, djelimično
zatvorena sjednica.
1857
P08939, str. 3 i 9; P02563; P02800, str. 2.
1849
Predmet br.° IT-04-74-T
197
29. maj 2013.
2067/78692 TER
Prijevod
794.
U paragrafu 100 Optužnice, takođe se navodi da su organi vlasti i snage Herceg-
Bosne/HVO-a dopuštali nekim Muslimanima u zapadnom Mostaru da odu na područja pod
kontrolom ABiH ili u druge zemlje, samo da napuste Herceg-Bosnu. Stotinama Muslimana je, kako
se navodi, dopušteno da odu iz Mostara samo pod uslovom da potpišu izjavu kojom svu svoju
imovinu dobrovoljno ustupaju HVO-u.
795.
U svom Završnom podnesku, tužilaštvo objašnjava da su, nasuprot tvrdnjama HVO-a,
Muslimani hapšeni i zatvarani isključivo zbog svoje nacionalne pripadnosti.1858 Pored toga,
tužilaštvo tvrdi da su Valentin Ćorić i Vojna policija direktno učestvovali u hapšenjima.1859
796.
Sa svoje strane, Stojićeva, Petkovićeva i Ćorićeva odbrane tvrde da je zbog intenzivnih
borbi 9. maja 1993. velik broj ljudi evakuisan iz grada radi vlastite bezbjednosti i odveden na
Heliodrom, gdje su proveli nekoliko dana pod isključivom nadležnošću Ureda za izbjeglice.1860
Prema tvrdnjama Petkovićeve odbrane, Glavni stožer HVO-a ni na koji način nije učestvovao u
operaciji evakuacije, niti je čak o toj operaciji bio obaviješten.1861
797.
Kada je riječ o argumenaciji timova odbrane, Vijeće konstatuje da je, prema iskazima Vese
Vegara, Milivoja Petkovića, Vinka Marića, Radmila Jaska i Ante Kvesića "civiln₣oğ
stanovništv₣oğ" koje je stanovalo u području borbi evakuisano 9. maja 1993. i stavljeno pod "skrb"
na Heliodromu, i to u dijelu kompleksa koji nije bio pod upravom vojske, po riječima Milivoja
Petkovića.1862
798.
Vijeće je, međutim, saslušalo brojne svjedoke i, naročito, više Muslimana iz zapadnog
Mostara koji su sasvim drugačije opisali događaje što su prethodili njihovom zatočenju na
Heliodromu. Vijeće napominje i da se, prema izjavama nekih svjedoka, ta kampanja hapšenja, koju
su hrvatski predstavnici pred štampom opisivali kao "₣evakuacijuğ iz sigurnosnih razloga", nije
provodila nad njihovim hrvatskim komšijama.1863 Vijeće uz to napominje da odbrana nije objasnila
zbog čega bi takva "zaštita" bila predviđena isključivo za muslimansko stanovništvo.
1858
Završni podnesak tužilaštva, par. 312 i 1089.
Završni podnesak tužilaštva, par. 1139 i 1141.
1860
Završni podnesak Stojićeve odbrane, par. 500; Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 238 i 239; Završni
podnesak Ćorićeve odbrane, par. 444 do 448.
1861
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 238.
1862
Milivoj Petković, T(f), str. 49395-49398, 49535, 49536, 49558 i 49912-49914; Radmilo Jasak, T(f), str. 48681;
Vinko Marić, T(f), str. 48197-48199 i 48203-48204; Ante Kvesić, T(f), str. 37444, 34447 i 37459; P10837, str. 2;
P02458, par. 30.
1863
Milivoj Gagro, T(f), str. 2736; Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str.7021;
P10035, par. 4; P10838, str. 1. V. takođe Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 80 i 86
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 42 i 649); P02458, par. 31 i 34.
1859
Predmet br.° IT-04-74-T
198
29. maj 2013.
2066/78692 TER
Prijevod
799.
Vijeće je steklo uvid u mali broj informacija o osobama odgovornim za hapšenja i zatočenja
muslimanskih stanovnika zapadnog Mostara. Prema izvještaju vojnih posmatrača UN-a od 11. maja
1993., navodno je Miljenko Lasić donio odluku da se oni "udalje", dok je Darinko Tadić,
predstojnik Ureda za izbjeglice HVO-a, bio zadužen da vodi brigu o njihovom "blagostanju" na
Heliodromu.1864 Vijeće konstatuje da u opisu događaja koji su prethodili njihovom zatočenju na
Heliodromu svjedoci, muslimanski stanovnici zapadnog Mostara, nisu uvijek bili precizni u
pogledu toga ko je izvršio hapšenje i ko je bio odgovoran za njihovo zatočenje. Većina svjedoka
jednostavno je saopštila da su ih uhapsili i zatočili vojnici HVO-a, ili čak ponekad pripadnici Vojne
policije.1865 Svjedoci CT, WW i GG su pak jasno naveli da su ih uhapsili Ernest Takač zvani Brada,
Vinko Martinović zvani Štela i izvjesni Pehar, poznat i pod nadimkom Dolma, 1866 pri čemu su sva
trojica bili pripadnici ATG "Vinko Škrobo".1867
800.
Prema svjedočenju više Muslimana iz zapadnog Mostara koji su uhapšeni 9. maja 1993.,
vojnici HVO-a su 9. maja 1993. upali u stambene zgrade u zapadnom Mostaru već u 5 ujutro i
primorali muslimanske stanovnike – muškarce, žene i djecu – da se okupe ispred svojih zgrada.1868
Svjedok GG tako je objasnio da su, 9. maja 1993. ujutro, vojnici HVO-a prisilili njega, njegovu
djecu i majku da izađu iz stana prijeteći im automatskim oružjem.1869 U većini slučajeva, vojnici
HVO-a nisu dopustili muslimanskim stanovnicima da se obuku prije nego što su ih prisilili da
napuste svoje mjesto boravka.1870
801.
Kada bi se ljudi okupili ispred zgrade, HVO bi muslimanske stanovnike zapadnog Mostara
ili prevezao autobusom, ili bi ih pješice odveo do Stadiona Veleža.1871 Neki svjedoci su izjavili da
1864
Grant Finlayson, T(f), str. 18026; P02293, str. 3.
P10033, par. 6 i 7; P10032, par. 9.
1866
Svjedok GG, P10020, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4744 i 4745; P09805, pod pečatom,
str. 3 i 4; P02770; svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7018, 7019, 7064 i
7090.
1867
P07009, str. 30. V. takođe "Oružane snage HVO-a" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
1868
Svjedok CS, T(f), str. 12038, 12039, 12043 i 12044, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok GG, P10020, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4742 do 4746; Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović, T(f), str. 7020, 7021; P10035, par. 4; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 2928 i 2931; P09805, pod pečatom, str. 2 do 4 i 10; P09807, pod pečatom, str. 2; P10032, par. 7 i
8; P10033, par. 6; P10838, str. 1; Seid Smajkić, T(e), 2536; P04238. V. takođe Odluka od 7. septembra 2006., činjenice
o kojima je presuđeno br. 80, 86 i 90 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 42, 540 i 649); P02458, par. 27.
1869
Svjedok GG, P10020, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4742 do 4744.
1870
Svjedok CS, T(f), str. 12038; svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7017;
Svjedok HH, P10113, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4803; P10838, str. 1; Grant Finlayson, T(f), str. 18027;
P02293, str. 3; Svjedok BB, T(f), str. 17199, zatvorena sjednica; P02458, par. 31.
1871
Svjedok CS, T(f), str. 12041 i 12044, djelimično zatvorena sjednica; P10035, par. 17; P10032, par. 8 i 9; P10033,
par. 6; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2931; Svjedok GG, P10020, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4745; P09805, pod pečatom, str. 4; P08880, pod pečatom, str. 2 i 3;
Svjedok LL, P09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović T(f), str. 5232; P09807, pod pečatom, str. 2 i 3;
Svjedok CW, T(f), str. 12673, zatvorena sjednica; P09413, str. 9; Svjedok CB, T(f), str. 10144; Klaus Johann Nissen,
T(f), str. 20433-20435; P02425, par. 1, 6; P10838, str. 1; P04238; Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je
1865
Predmet br.° IT-04-74-T
199
29. maj 2013.
2065/78692 TER
Prijevod
su ih vojnici najprije odveli na Mašinski fakultet, gdje su razdvojili žene i malu djecu – koji su
ostali u jednoj sali na fakultetu – od muškaraca i starijih dječaka, koji su produžili do Stadiona
Veleža.1872
802.
Svjedoci CT i WW - koji nisu bili ni pripadnici ABiH, ni Muslimani iz redova HVO-a1873 -
tako su ostali zatočeni nekoliko sati u amfiteatru na Mašinskom fakultetu. Svjedokinja CT je
opisala kako su 9. maja 1993. žene, djeca i starije osobe muslimanske nacionalnosti tokom cijelog
prijepodneva pristizali iz svih gradskih naselja.1874 Svjedoci CT i WW oboje su izjavili da su tokom
prijepodneva vojnici HVO-a primorali Muslimane – više od 200 osoba po riječima Svjedokinje CT
– da se ukrcaju u dva autobusa koji su otišli u Vrde.1875 Vojnici HVO-a zatim su prinudili tu grupu
žena, djece i starijih osoba, Muslimana, da pješače – gotovo sat i po, prema riječima Svjedokinje
CT – do Heliodroma.1876
803.
Vojnici HVO-a su sproveli autobusom ili pješice Svjedoke CS i U, koji nisu bili ni
pripadnici ABiH ni Muslimani iz redova HVO-a,1877 Svjedoka CW – pripadnika ABiH,1878
svjedoke Muju Čopelja i Murisa Marića – muslimanske pripadnike HVO-a,1879 kao i Svjedoka GG,
do Stadiona Veleža.1880 Muris Marić i Svjedok CS su izjavili da su ih po dolasku pretresli i da su im
vojnici HVO-a oduzeli dokumente i sve što su imali u džepovima.1881 Svjedok GG je naveo da su
nekoliko sati proveli zatočeni na suncu koje je peklo, a da su sat ili dva po dolasku dobili samo
jednu kofu vode.1882 Do kraja dana na stadionu se okupilo između 1.500 i 4.000 ljudi, uglavnom
presuđeno 88 i 90 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 45, 650); Svjedok BB, T(f), str. 17164 i 17165,
zatvorena sjednica; Grant Finlayson, T(f), str. 18024; Seid Smajkić, T(e), 2536.
1872
Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7025 i 7026; P10038, str. 2; P09805,
pod pečatom, str. 4; IC00204, pod pečatom, Svjedokinja CT, T(f), str. 12149 i 12150, djelimično zatvorena sjednica;
P08880, pod pečatom, str. 2 i 3; Svjedok LL, P09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 5232.
1873
V. P09805, pod pečatom, str. 2 i str. 11; IC00203, pod pečatom; Svjedokinja CT, T(f), str. 12143-12146 i 12150,
djelimično zatvorena sjednica; Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7009 i
7083, zatvorena sjednica.
1874
P09805, pod pečatom, str. 5; P08880, pod pečatom, str. 2-4.
1875
P09805, pod pečatom, str. 5; Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7026 i
7027; P08880, pod pečatom, str. 2-4. Vijeće napominje da je Svjedok WW govorio o Miljkovićima, ali konstatuje da je
u pitanju mjesto takođe zvano Vrda.
1876
P09805, pod pečatom, str. 5; IC00204, pod pečatom; Svjedokinja CT, T(f), str. 12149 i 12150, djelimično zatvorena
sjednica; P08880, pod pečatom, str. 2-4; Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str.
7026 i 7027; P02425, par. 1, 6.
1877
Svjedok CS, T(f), str. 12020; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2911,
2912, 2933, 2934, 2343 i 2344.
1878
P09806, pod pečatom, str. 2.
1879
P10032, par. 4 i 5; P10033, par.2, 4 i 18.
1880
Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi da li je Svjedok bio pripadnik nekih oružanih snaga u vrijeme kada je
uhapšen.
1881
Svjedok CS, T(f), str. 12041, djelimično zatvorena sjednica; P10033, par. 7.
1882
Svjedok GG, P10020, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4747.
Predmet br.° IT-04-74-T
200
29. maj 2013.
2064/78692 TER
Prijevod
muškaraca.1883 Tada su stigli autobusi, pa su vojnici HVO-a prinudili ljude okupljene na Stadionu
Veleža da se u njih ukrcaju.1884 Nekim autobusima su Muslimani odvezeni pravo do Heliodroma; iz
nekih su morali da se iskrcaju u Vrdi, odakle su morali da produže pješice do Heliodroma.1885 Jedan
broj ljudi koji su ostali na Stadionu Veleža predveče je odveden na Mašinski fakultet.1886 Vijeće
napominje da su Muslimani prevezeni na Heliodrom tamo ostali zatočeni nekoliko dana.1887 Kada
su pušteni na slobodu, većina muslimanskih stanovnika je uspjela da se vrati u svoje mjesto boravka
u zapadnom Mostaru.1888
804.
Vijeće napominje da je HVO 10. i 11. maja 1993. nastavio da hapsi Muslimane iz zapadnog
Mustara i zatočava ih na Heliodromu, pri čemu je Mašinski fakultet služio u najmanju ruku kao
sabirni centar.1889 Tako je HVO 10. maja 1993. uhapsio 351 osobu, među kojima 216 žena,
104 djece – starosti od 2 do 17 godina – i 31 osobu u dobi i do 82 godine.1890
805.
Vijeće zaključuje da su HVO i, posebno, pripadnici ATG "Vinko Škrobo" između 9. i 11.
maja 1993. prisilili muslimanske stanovnike zapadnog Mostara da napuste svoje stanove i da su ih
nekoliko sati držali zatočene na Mašinskom fakultetu i na Stadionu Veleža – razdvojivši muškarce
od žena i djece – nakon čega su ih prevezli na Heliodrom. Vijeće naglašava da je među uhapšenim i
zatočenim Muslimanima bilo kako pripadnika ABiH i pripadnika HVO-a, tako i običnih stanovnika
zapadnog Mostara. Muslimani iz zapadnog Mostara ostali su zatvoreni na Heliodromu nekoliko
dana prije nego što su ih pustili na slobodu i omogućili im da se vrate u svoje domove.
806.
Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi da su Muslimane iz zapadnog Mostara tjerali da
pređu liniju fronta i odu u istočni Mostar u prvoj polovini mjeseca maja 1993., niti da im je HVO
dopuštao da odu u dijelove BiH pod kontrolom ABiH ili u druge zemlje. Vijeće nije bilo u
1883
Svjedok CS, T(f), str. 12044, djelimično zatvorena sjednica; P10032, par. 9; P10033, par. 6 i 7; Svjedok U, P10220,
pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2931.
1884
Svjedok CS, T(f), str. 12044, 12045 i 12047, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok GG, P10020, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4748; Svjedok LL, P09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f),
str. 5236 i 5237.V. takođe Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2931 i 2932;
Svjedok BB, T(f), str. 17168, zatvorena sjednica; Grant Finlayson, T(f), str. 18024 i 18026.
1885
Svjedok CS, T(f), str. 12044, 12045 i 12047, djelimično zatvorena sjednica; Svjedok GG, P10020, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4748; Svjedok LL, P09881, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f),
str. 5237; P10038, par. 12 i 13. V. takođe Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno 88 i 90
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 45 i 650); Svjedok CB, T(f), str. 10144; Svjedok BB, T(f), str. 17168,
zatvorena sjednica; P10035, par. 18; Grant Finlayson, T(f), str. 18024 do 18026; P02425, par. 1, 6; P04238.
1886
P09807, pod pečatom, str. 3; P10033, par. 8.
1887
V. "Dolazak zatočenika nakon talasa hapšenja Muslimana 9. i 10. maja 1993." u činjeničnim zaključcima Vijeća u
vezi s Heliodromom.
1888
Svjedok A, T(f), str. 14046, zatvorena sjednica; Svjedok CS, T(f), str. 12063 i 12064, zatvorena sjednica; Milivoj
Petković, T(f), str. 49555; P10033, par. 18; P10032, par. 17; P09807, pod pečatom, str. 5; P10038, par. 18 i 19; P09805,
pod pečatom, str. 9; Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7032; P04238.
1889
Svjedok A, T(f), str. 14042 do 14044; IC00404; P02313; Zoran Perković, T(f), str. 32020 i 32021; P10122, par. 1 i
2; P10121, par. 2; P02273, str. 3.
Predmet br.° IT-04-74-T
201
29. maj 2013.
2063/78692 TER
Prijevod
mogućnosti da utvrdi ni to da je tokom ovog perioda Muslimanima dopuštano da odu iz Mostara
nakon što potpišu izjavu kojom svoju imovinu dobrovoljno ustupaju HVO-u.
C. Okupljanje Muslimana u zapadnom Mostaru, njihovo zatočenje na više lokacija i odlazak
nekih od njih na područja pod kontrolom ABiH ili u druge zemlje tokom druge polovine maja
1993.
807.
U paragrafu 99, navodi se da su snage Herceg-Bosne/HVO-a od 9. maja 1993. do aprila
mjeseca 1994., pa dakle i u drugoj polovini maja, odvodile i zatvarale deložirane Muslimane u
zatvore i zatočeničke centre.
808.
U paragrafu 99 Optužnice se pominje da su Muslimani deložirani iz svojih kuća i stanova od
9. maja 1993. do aprila 1994., a u paragrafu 101 Optužnice se objašnjava da je HVO pustio na
slobodu mnoge Muslimane uhapšene i pritvorene 9. i 10 maja 1993. nakon kratkog pritvora, ali da
je u drugoj polovini maja 1993. godine nastavio s deložiranjem bosanskih Muslimana iz zapadnog
Mostara. U svom Pretpretresnom podnesku, tužilaštvo navodi da je HVO 25. maja 1993. premjestio
oko 300 muslimanskih civila u istočni Mostar.1891
809.
Najzad, u paragrafu 100 Optužnice navodi se da su organi vlasti i snage Herceg-
Bosne/HVO-a dopuštali nekim Muslimanima iz zapadnog Mostara da odu u dijelove pod kontrolom
ABiH ili u druge zemlje, samo da napuste Herceg-Bosnu. Stotinama Muslimana je, kako se navodi,
dopušteno da odu iz Mostara samo pod uslovom da potpišu izjavu kojom svu svoju imovinu
dobrovoljno ustupaju HVO-u.
810.
U vezi s ovim posljednjim, Vijeće odmah na početku napominje da nije steklo uvid ni u
jedan dokaz na osnovu kojeg bi moglo utvrditi da je u drugoj polovini maja 1993. HVO dopuštao
Muslimanima iz zapadnog Mostara da odu u druge zemlje. Isto tako, Vijeću nisu predočeni dokazi
koji bi potvrdili da je Muslimanima bilo dopušteno da odu iz Mostara poslije potpisivanja izjave
kojom dobrovoljno ustupaju imovinu HVO-u. Shodno tome, u ovom dijelu teksta neće biti
analizirani navodi koji se iznose u vezi s tim.
811.
Nakon što razmotri pitanje da li se nastavilo s deložacijama Muslimana iz zapadnog
Mostara u drugoj polovini maja 1993. godine (1), Vijeće će podrobnije razmotriti navode u vezi s
premještanjem 300 Muslimana u istočni Mostar koje je HVO proveo krajem maja 1993. godine (2).
1890
1891
P02266.
Pretpretresni podnesak tužilaštva, par. 101.7.
Predmet br.° IT-04-74-T
202
29. maj 2013.
2062/78692 TER
Prijevod
1. Deložacije Muslimana iz zapadnog Mostara, njihovo zatočenje ili premještanje u istočni Mostar
tokom druge polovine maja 1993.
812.
Vijeće konstatuje da je u drugoj polovini maja 1993. HVO ponovo preduzeo radnje
usmjerene protiv muslimanskih stanovnika zapadnog Mostara s konkretnim ciljem da ih istjera iz
stanova u kojima su živjeli. Predstavnici međunarodne zajednice koji su u vrijeme događaja bili
stacionirani u Mostaru izjavili su da se ova kampanja u početku odnosila samo na Muslimane
useljene u stanove koje su Srbi napustili 1992. godine.1892 Po njihovim riječima, kampanja se potom
ubrzo proširila na sve muslimanske stanovnike zapadnog Mostara.1893
813.
Svjedok AC je učestvovao u toj kampanji u sklopu ATG "Benko Penavić".1894 On je izjavio
da bi, kada bi se identifikovalo neko naselje, vojnici ATG to naselje najprije opkolili, a onda bi išli
od kuće do kuće, od stana do stana, i istjerivali sve Muslimane.1895 Muslimanske stanovnike bi
potom prevezli kamionom na Heliodrom ili pravo u istočni Mostar preko Bulevara.1896 U izvjesnim
slučajevima, muslimanski stanovnici su morali da se presele u centar za kolektivni smještaj1897 ili su
spavali na ulici, oko oklopnih kola SPABAT-a koja su bila raštrkana po gradu, no Vijeće nije
uspjelo da utvrdi tokom koliko vremena.1898
814.
Prema dokazima koji su predočeni Vijeću, tokom ove operacije HVO-a između 1.200 i
2.000 muslimanskih stanovnika je moralo da ode iz zapadnog Mostara.1899
815.
Shodno tome, Vijeće zaključuje da su u drugoj polovini maja 1993. vojnici HVO-a, a
naročito pripadnici ATG "Benko Penavić", sistematski istjerivali velik broj Muslimana iz njihovih
domova u zapadnom Mostaru, tjerali ih da pređu preko linije fronta u istočni Mostar ili su ih
odvodili na Heliodrom.
1892
Svjedok BB, T(f), str. 17185 i 17186, 17190, zatvorena sjednica; P09677, pod pečatom, par. 5 i 6; Svjedokinja BA,
T(f), str. 7185 i 7186, zatvorena sjednica; P09712, pod pečatom, par. 23, 31-33; P09677, pod pečatom, par. 6.
1893
P02557, pod pečatom, str. 1; Klaus Johann Nissen, T(f), str. 20431; Svjedokinja BA, T(f), str. 7185 i 7186,
zatvorena sjednica; P09712, pod pečatom, par. 23, 31-33; P09677, pod pečatom, par. 6.
1894
Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7908 i 8036.
1895
Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7909, 7910 i 7962; P10038, str. 4;
svjedok BB, T(f), str. 17199, zatvorena sjednica; P09678, pod pečatom, par. 6.
1896
Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7909, 7910, 7912 i 7962; P09240, pod
pečatom; P09240, pod pečatom; P10038, str. 4; Svjedok DZ, T(f), str. 26471, zatvorena sjednica; P10367, pod pečatom,
par. 51; P10035, par. 6.
1897
Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi gdje se tačno nalazi centar za kolektivni smještaj u zapadnom Mostaru.
Centar je bio pod kontrolom HVO-a, koji je u njega razmjestio vojne policajce.
1898
Svjedok BB, T(f), str. 17187, 17192, 25420 i 25421, zatvorena sjednica; P09677, pod pečatom, par. 7; Anton van
der Grinten, T(f), str. 21008-21010; P02564, pod pečatom, str. 7.
1899
Svjedok Miro Salčin, T(f), str. 14232, 14234, 14300; P09834, par. 9; P02425; par. 12.
Predmet br.° IT-04-74-T
203
29. maj 2013.
2061/78692 TER
Prijevod
2. Premještanje 300 Muslimana u istočni Mostar krajem maja 1993. godine
816.
Prema riječima predstavnika međunarodne zajednice koji su se nalazili na terenu u vrijeme
događaja, 300 "muslimanskih civila" je prevezeno iz zapadnog Mostara u istočni Mostar 26. maja
1993. godine.1900
817.
Svjedok A je raseljen iz zapadnog Mostara u istočni Mostar nedugo pošto je pušten na
slobodu sa Heliodroma 24. maja 1993. godine.1901 On je izjavio da su muslimanski stanovnici
zapadnog Mostara koji su željeli da odu iz tog dijela grada mogli da se upišu u Đačkom domu kako
bi ih raselili u istočni Mostar.1902 Svjedok A je izjavio da su, s obzirom na to da se više nisu osjećali
bezbjedno, njegova porodica i on odlučili da napuste zapadni Mostar. Dana 26. maja 1993, tri
autobusa su došla pred Đački dom i raselila Muslimane u istočni Mostar.1903 Klaus Johann Nissen je
pred Vijećem izjavio da je, sa mjesta u zapadnom Mostaru na kojem se tog dana nalazio, vidio pet
autobusa u kojima je bilo porodica, žena, djece i starijih osoba.1904 Kako je objasnio, činilo se da je
Berislav Pušić nadležan za prevoz.1905 Prema izvještaju SPABAT-a od 30. maja 1993., tokom
narednih dana HVO je sprečavao svaki pokušaj Muslimana da se vrate iz istočnog Mostara u
zapadni Mostar.1906
818.
Vijeće zaključuje da HVO jeste izvršio raseljavanje najmanje 300 Muslimana iz zapadnog
Mostara u istočni Mostar 26. maja 1993., pri čemu raseljenim osobama nije bilo moguće da se vrate
u zapadni Mostar.
D. Djela nasilja i krađe nad uhapšenim, deložiranim, zatočenim i raseljenim Muslimanima u
maju 1993. godine
819.
U paragrafu 99 Optužnice, navodi se da su tokom operacija snaga Herceg-Bosne/HVO-a,
provedenih sa ciljem da se Muslimani deložiraju iz zapadnog Mostara, Muslimane tukli, seksualno
zlostavljali, otvarali vatru na njih, pljačkali ih, konfiskovali im imovinu i na drugi način ih
maltretirali.
1900
P09677, pod pečatom, par. 2, 3 i 4. V. takođe Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 111
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 547).
1901
Svjedok A, T(f), str. 14046 i 14048, zatvorena sjednica.
1902
Svjedok A, T(f), str. 14049 i 14110-14113, zatvorena sjednica; P02524.
1903
Svjedok A, T(f), str. 14049, zatvorena sjednica.
1904
Klaus Johann Nissen, T(f), str. 20428-20430. Vijeće ističe da svjedoci A i Klaus Johann Nissen ne navode isti broj
autobusa. Vijeće ne smatra da to ukazuje na postojanje protivrječnosti budući da Svjedok A možda nije vidio sve
autobuse koji su ovom prilikom korišteni za prevoz.
1905
Klaus Johann Nissen, T(f), str. 20428-20430.
1906
P02570, pod pečatom, str. 3, 4. V. takođe P02662, tačka 4.
Predmet br.° IT-04-74-T
204
29. maj 2013.
2060/78692 TER
Prijevod
820.
U paragrafu 100 Optužnice, takođe se navodi da su kuće i stanovi iz kojih su Muslimani
deložirani dodjeljivani vojnicima HVO-a i civilima, bosanskim Hrvatima.
821.
Po navodima iz paragrafa 107 Optužnice, u maju 1993. i za vrijeme operacija tokom kojih
su vršene deložacije Muslimana, snage Herceg-Bosne/HVO-a pljačkale su i krale imovinu u
vlasništvu Muslimana i ulazile u još uvijek nastanjene ili napuštene domove.
822.
Vijeće je steklo uvid u iskaze više pripadnika međunarodne zajednice,1907 kao i
muslimanskih stanovnika zapadnog Mostara koji su uhapšeni i istjerani iz svojih domova,1908 a koji
su izjavili da su tokom deložacija u maju 1993. vojnici HVO-a pribjegavali prijetnjama,
zastrašivanju, a ponekad i fizičkom nasilju. Svjedok GG tako je opisao kako je, kad su ih vojnici
HVO-a1909 natjerali da pješice idu do Stadiona Veleža, Štela više puta brutalno udario jednog
muslimanskog novinara i kako su vojnici HVO-a tukli kundacima svakog ko bi se usudio da
progovori.1910 Što se tiče Svjedoka WW, njega je Štela nogom udario u leđa.1911 Svjedokinja CT je
opisala kako ju je, dok su je istjerivali iz stana 9. maja 1993., izvjesni Miro Martinović brutalno
pretukao kundakom puške, šakama i nogama,1912 i kako je drugi vojnik HVO-a kundakom udario
jednu djevojčicu od devet godina i nastavio da je tuče i kad je pala na zemlju.1913
823.
U okviru operacija hapšenja i deložacija, vojnici HVO-a1914 su vršili pretres stanova –
najčešće pod izgovorom da traže oružje – i oduzimali vrijedne predmete kao što su novac, nakit,
zlato i televizori.1915 Svjedok CS je izjavio da su, tokom hapšenja 9. maja 1993., vojnici HVO-a
tražili ključeve od njegovog stana i automobila i da su na ulazna vrata stana urezali slovo "R" sa
značenjem "rezervisan ₣stanğ".1916. Svjedok AC – koji je učestvovao u deložacijama u drugoj
polovini maja 1993. – potvrdio je da su pripadnici ATG "Benko Penavić" dobili naređenje da
1907
Svjedok BB, T(f), str. 17199, zatvorena sjednica; Svjedokinja BA, T(f), str. 7183, zatvorena sjednica; P09712, pod
pečatom, par. 33; Antoon van der Grinten, T(f), str. 21010, 21012 i 21013; P02600, pod pečatom; Svjedok AC, P10222,
pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7962 i 7963.
1908
Svjedok GG, P10020, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4745, 4748; P09805, pod pečatom, str.
4 i 10; P09861, str. 2 i 3; P09866, pod pečatom, str. 2 i 3; P10035, par. 18; P10042, par. 9; Svjedok AC, P10222, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7912.
1909
Svjedok GG pominje da su, pored Vinka Martinovića, bili prisutni Pehar zvani Dolma i braća Hajrić. Svjedok GG,
P10020, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4745.
1910
Svjedok GG, P10020, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4744 i 4748.
1911
Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7092.
1912
P09805, pod pečatom, str. 3.
1913
P09805, pod pečatom, str. 4.
1914
Svjedok U pominje Džemu Škobalja i Oruđevića, pripadnike specijalnih jedinica HVO-a. U izvještaju Odjela
odbrane od 1. juna 1993. pominju se jedan pripadnik KB-a i Vinko Martinović.
1915
P10042, par. 9; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2929; P02594. V. takođe
Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 125 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par.
624).
1916
Svjedok CS, T(f), str. 12038, 12039, 12043 i 12044, djelimično zatvorena sjednica. V. takođe P02423, pod
pečatom, str. 6.
Predmet br.° IT-04-74-T
205
29. maj 2013.
2059/78692 TER
Prijevod
konfiskuju ključeve stanova i sve vrijedne predmete, a da im je u slučaju da Muslimani pruže otpor
data zapovijed da ih "zgaz₣eğ".1917 Pripadnici ATG su Muslimanima oduzimali ključeve stanova i
davali su ih Mariju Milićeviću zvanom Baja.1918 Svjedok AC takođe je objasnio da se Mario
Milićević noću vraćao u stanove sa svojim ljudima iz ATG "Benko Penavić" i uzimao sve stvari od
vrijednosti.1919 Neki muslimanski stanovnici zapadnog Mostara, koji su uspjeli da se vrate u svoj
stan poslije hapšenja i nekoliko dana provedenih u zatočenju na Heliodromu, tako su ustanovili da
su im stanovi opljačkani i da su pokradeni svi elektronski uređaji i bijela tehnika.1920
824.
Po riječima predstavnika međunarodne zajednice i Svjedoka AC, HVO je poslije istjerivanja
Muslimana iz njihovih domova na ulazna vrata ispražnjenih stanova postavljao natpise sa
zaglavljem HVO-a ili Vojne policije HVO-a, u kojima se imenovao novi stanar, vojnik HVO-a ili
pripadnik Vojne policije HVO-a.1921 U stanove bi se zatim uselili pripadnici HVO-a, ali i hrvatske
porodice koje su došle s teritorije drugih opština.1922 Kada je tako Svjedok CW pušten na slobodu
sa Heliodroma 18. maja 1993. i kada je pokušao da se vrati kući, zatekao je zaključana vrata stana,
u koji se uselio neko drugi i ta osoba mu je zaprijetila da će ga ubiti ako se vrati.1923
825.
Vijeće je steklo uvid u veoma mali broj dokaza u vezi s navodima o silovanju i seksualnom
zlostavljanju u maju 1993. Tako se samo u iskazu svjedoka BB i izvještaju specijalnog izvjestioca
Ujedinjenih nacija iz Komisije za ljudska prava od 17. novembra 1993. pominju, na veoma uopšten
način, silovanja i seksualni nasrtaji počinjeni u Mostaru 1993. i 1994. godine.1924 Najzad, u jednom
internom izvještaju mostarskog odsjeka Odjela za kriminalističke istrage Vojne policije pominju se
silovanja počinjena u Mostaru u prvoj polovini 1993. godine.1925
826.
Vijeće ističe da su vlasti HVO-a bile obaviještene o zlodjelima koja su u maju 1993.
počinile jedinice HVO-a.1926 Na primjer, u internom izvještaju mostarskog odsjeka Odjela za
1917
Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7910 i 7911.
Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7962.
1919
Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7911 i 7963. V. takođe Svjedok CS,
T(f), str. 12082 i 12083, djelimično zatvorena sjednica.
1920
Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7032 i 7033; P10035, par. 5 i 6;
P09805, pod pečatom, str. 9; P10038, par. 19. V. takođe Antoon van der Grinten, T(f), str. 21013; Svjedok BB, T(f), str.
17190, zatvorena sjednica; Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno 125 i 126 (Prvostepena
presuda u predmetu Naletilić, par. 48 i 624).
1921
Svjedok BC, T(f), str. 18322, zatvorena sjednica; Svjedok BB, T(f), str. 17185; 17209; 17295 do 17297, zatvorena
sjednica; P09677, pod pečatom, par. 8; P02879; svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović,
T(f), str. 7911 i 7963.
1922
Svjedok BC, T(f), str. 18322, zatvorena sjednica; Svjedok BB, T(f), str. 17194 i 17195, zatvorena sjednica; P09678,
pod pečatom, par. 6; Antoon van der Grinten, T(f), str. 21007; P02550, pod pečatom.
1923
P09807, pod pečatom, str. 5.
1924
P06697,par.21; Svjedok BB, T(f), str. 17199, 17212 i 17213, zatvorena sjednica.
1925
P03672, str. 1 i 2
1926
P03672; P05977; P07035, str. 5-12.
1918
Predmet br.° IT-04-74-T
206
29. maj 2013.
2058/78692 TER
Prijevod
kriminalističke istrage Vojne policije od 23. jula 1993. pominje se da "[značajno] raste broj
provalnih krađa ₣koje se najčešće vrše na organiziran načinğ, a počinitelji su grupe naoružanih
ljudi, koji se često predstavljaju kao djelatnici Vojne policije ili pripadnici AT grupa ₣i djeluju
noćuğ", kao i da su u prvoj polovini 1993. vršene "nasilne deložacije", a u većini slučajeva žrtve su
bili Muslimani.1927 Vijeće konstatuje da su radi suzbijanja krađa javne i privatne imovine u gradu
Mostaru Bruno Stojić i Branko Kvesić, predstojnik Odjela unutarnjih poslova, naredili 31. maja
1993. da se vrše pojačane kontrole vozila na izlazu iz grada i da se strogo poštuje policijski sat u
gradu od 21:00 do 7:00 sati.1928 Vijeće, međutim, nije bilo u mogućnosti da utvrdi da li je HVO
preduzeo mjere protiv počinilaca tih djela.
827.
Vijeće zaključuje da su HVO, a naročito ATG "Benko Penavić", tokom istjerivanja
Muslimana iz njihovih domova u maju 1993., Muslimanima iz zapadnog Mostara prijetili,
zastrašivali ih i udarali nogama, šakama i kundacima. Takođe su oduzimali sve vrijedne predmete
koje su Muslimani iz zapadnog Mostara imali kod sebe i odnosili stvari iz stanova bilo prilikom
istjerivanja Muslimana iz njihovih stanova bilo tako što bi se u stanove vratili kasnije noću. Štaviše,
HVO je prisvajao na taj način ispražnjene stanove i dodjeljivao ih je pripadnicima HVO-a ili
hrvatskim porodicama.
828.
U odsustvu konkretnih dokaza, Vijeće nije u mogućnosti da zaključi da su izvršena silovanja
i seksualni nasrtaji na Muslimane u maju 1993. godine.
III. Navodi o zločinima počinjenim u zatočeničkim centrima HVO-a u Mostaru
u maju 1993. godine
829.
U paragrafu 94 Optužnice, tužilaštvo tvrdi da su, poslije pada Vranice, vojno sposobni
muškarci uhapšeni i odvedeni u Duhanski institut (A), na Mašinski fakultet (B) i u Zgradu MUPa (C).
830.
Takođe u paragrafu 94, tužilaštvo navodi da su muškarce Muslimane iz Vranice po
dovođenju u Duhanski institut izveli pred okupljene visoke funkcionere i časnike HercegBosne/HVO-a i da su ih tukli, zlostavljali i maltretirali.
831.
Tužilaštvo dodaje u paragrafu 104 Optužnice da su snage Herceg-Bosne/HVO-a koristile
Mašinski fakultet za zatočenje, ispitivanje i zlostavljanje uhapšenih ili zarobljenih muškaraca,
Muslimana.
1927
P03672.
Predmet br.° IT-04-74-T
207
29. maj 2013.
2057/78692 TER
Prijevod
832.
S obzirom na ova objašnjenja i imajući u vidu tačke optužnice po kojima se, u paragrafima
94 i 104, optuženi terete za Mostar u maju 1993. godine,1929 Vijeće ističe da Optužnica ne sadrži
navode u vezi s lošim uslovima zatočenja u Duhanskom institutu, na Mašinskom fakultetu i u
Zgradi MUP-a. Pored toga, budući da se ni u paragrafu 94 Optužnice ni u Pretpretresnom podnesku
tužilaštva ne pominje zlostavljanje ili mučenje Muslimana zatočenih u Zgradi MUP-a, Vijeće
smatra da se optuženi ne terete za zlostavljanje u Zgradi MUP-a.
A. Duhanski institut
833.
Vijeće je saslušalo iskaz Svjedoka CV,1930 pripadnika 2. bataljona ABiH koji je bio zatočen
u Duhanskom institutu nakon što se predao HVO-u prilikom pada Vranice,1931 u kojem je izjavio da
su ga, nakon hapšenja, vojnici HVO-a odveli zajedno s ostalim osobama koje su se nalazile u
Vranici – pripadnicima ABiH ili običnim stanarima – u Ekonomsku školu u Mostaru,1932 gdje je
jedinica Juke Prazine izvršila trijažu.1933 Hrvati su pušteni na slobodu, a muškarci Muslimani stariji
od 70 godina su odvedeni na Stadion Veleža.1934 Što se pak tiče Svjedoka CV, on je morao da se
zaputi pješice ka Duhanskom institutu zajedno sa još tridesetak muškaraca Muslimana.1935
834.
Prema riječima ovog svjedoka, po dolasku su ispred Duhanskog instituta zatekli visoke
funkcionere HDZ-a i HVO-a u civilnoj i vojnoj odjeći.1936 Branko Kvesić,1937 Petar Zelenika,1938
Petar Mišić poznat i kao stari Mišić,1939 Juka Prazina, pripadnici njegove jedinice1940 i Mladen
Naletilić zvani Tuta1941 bili su među prisutnima.1942
1928
P02578, str. 1.
Optužnica, par. 229.
1930
Svjedok CV, T(f), str. 12527.
1931
Svjedok CV, T(f), str. 12545. Svjedok je pred Vijećem objasnio da je, kao i drugi vojnici ABiH, obukao civilnu
odjeću prije nego što se predao.
1932
Svjedok CV, T(f), str. 12545 i 12546; IC00229. Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 95
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 40).
1933
Svjedok CV, T(f), str. 12545 i 12546.
1934
Svjedok CV, T(f), str. 12546.
1935
Svjedok CV, T(f), str. 12546, 12554, 12555 i 12557; IC00228; P08987: na video snimku su prikazni Svjedok i
jedan broj ljudi koji su odvedeni na Duhanski institut. V. takođe Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je
presuđeno br. 97 i 98 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić par. 41 i 377).
1936
Svjedok CV, T(f), str. 12548 i 12549.
1937
Branko Kvesić je bio predstojnik Odjela unutarnjih poslova. V. 1D00173.
1938
Petar Zelenika je bio drugokomandujući u OZ Jugoistočna Hercegovina. V. P01572; 3D02081; 3D00676;
2D00313/3D00016; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 99 (Prvostepena presuda u
predmetu Naletilić, par. 144).
1939
Petar Mišić je bio zapovjednik 4. bojne, ali Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi kojoj je brigadi ova bojna
pripadala. Svjedok CV, T(f), str. 12548 i 12549; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 99
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić par. 144).
1940
Juka Prazina je bio zapovjednik jedinice koja se zvala "Juka Prazina". P01498; Svjedok CV, T(f), str. 12549.
1941
Svjedok CV, T(f), str. 12549. V. takođe Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 99
(Prvostepena presuda u predmetu Naletilić par. 144).
1929
Predmet br.° IT-04-74-T
208
29. maj 2013.
2056/78692 TER
Prijevod
835.
Prema riječima Svjedoka CV, muškarce Muslimane su po dolasku postrojili ispred
zgrade.1943 Pošto je razmijenio nekoliko riječi sa Brankom Kvesićem, Svjedoka CV je Tuta istukao
motorolom,1944 a onda su ga više puta kundacima udarala trojica muškaraca koje nije uspio tačno
identifikovati.1945 Juka Prazina mu je potom pružio ruku, govoreći da ga više niko ne smije dirati,
ali umjesto da mu pomogne da ustane, udario ga je nogom u glavu dok je još čučao.1946 Svjedok CV
je dodao da je Tuta kundakom pištolja udario u glavu čovjeka koji se prezivao Pobrić.1947
836.
Svjedok CV je objasnio da je, kada su ušli u Duhanski institut, Petar Mišić prišao ljudima i
rekao da mu se dâ deset ljudi da ih strijelja.1948 Poslije se predomislio i tražio da ih sve
strijeljaju.1949 Juka Prazina mu je odgovorio da može da ubija svoje zatvorenike, ali ne i njegove, jer
on želi da ih sačuva kako bih ih razmijenio za pripadnike svoje jedinice koje je zarobila ABiH.1950
837.
Svjedok CV nije naveo dalje pojedinosti u vezi sa svojim zatočenjem u Duhanskom
institutu; izjavio je da je kasnije s još dvadesetak ljudi odvezen autobusom za Široki Brijeg, gdje je
zatočen u Zgradi MUP-a.1951 Shodno tome, Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi koliko je dugo
svjedok ostao u Duhanskom institutu.
838.
Vijeće je zaključilo da su muškarci Muslimani, među kojima je bilo i pripadnika ABiH,
uhapšeni nakon pada Vranice 10. maja 1993. i da su ih vojnici HVO-a, među kojima su bili Juka
Prazina i njegova jedinica, uhapsili i zatočili u Duhanskom institutu. Pripadnici HVO-a, naročito
Mladen Naletilić i Juka Prazina, te ljude su tukli.
B. Mašinski fakultet
839.
U paragrafu 104 Optužnice, tužilaštvo navodi da su snage Herceg-Bosne/HVO-a od 9. maja
1993. koristile Mašinski fakultet za zatočenje, ispitivanje i zlostavljanje uhapšenih ili zarobljenih
muškaraca Muslimana. U paragrafima 94 i 95, tužilaštvo iznosi da su 10. maja 1993. vojno
sposobni muškarci, mostarski Muslimani, – i to, konkretnije, Muslimani iz Vranice – uhapšeni i
1942
Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 99 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić par.
144).
1943
Svjedok CV, T(f), str. 12549.
1944
Svjedok CV, T(f), str. 12549.
1945
Svjedok CV, T(f), str. 12549 i 12550. Prema riječima svjedoka, među tom trojicom su bili izvjesni Dujma i još
jedan čovjek po imenu Sležak. Svjedok je trećeg muškarca opisao kao plavokosog i dosta vitkog čovjeka. Vijeće
napominje da svjedok nije iznio pojedinosti o dužnostima koje su obavljala ta trojica. V. takođe Odluka od 7. septembra
2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 101 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić par. 393).
1946
Svjedok CV, T(f), str. 12550.
1947
Svjedok CV, T(f), str. 12550.
1948
Svjedok CV, T(f), str. 12550.
1949
Svjedok CV, T(f), str. 12550.
1950
Svjedok CV, T(f), str. 12550.
1951
Svjedok CV, T(f), str. 12558.
Predmet br.° IT-04-74-T
209
29. maj 2013.
2055/78692 TER
Prijevod
odvedeni, između ostalog, na Mašinski fakultet; da je među muškarcima odvedenim na Mašinski
fakultet bilo 12 Muslimana, pripadnika ABiH,1952 koji su za vrijeme zatočenja na Mašinskom
fakultetu podvrgnuti zlostavljanju i više ih niko nikad nije vidio.
840.
Svjedoci A, CU, CW, Nedžad Bobeta – pripadnici ABiH,1953 Muris Marić, Mujo Čopelj –
muslimanski pripadnici HVO-a,1954 i Ismet Poljarević – Musliman,1955 svi su proveli barem po
nekoliko dana zatočeni na Mašinskom fakultetu od 9. maja 1993. godine,1956 a Vijeću su pružili
informacije u vezi s organizacijom Mašinskog fakulteta kao zatočeničkog centra (1), postupanjem s
Muslimanima koji su ondje bili zatočeni (2) i, najzad, u vezi sa sudbinom 12 vojnika ABiH koji su
uhapšeni nakon pada Vranice (3).
1. Organizacija Mašinskog fakulteta kao zatočeničkog centra
841.
Mašinski fakultet se nalazio u jednoj staroj zgradi s podrumom, prizemljem, dva sprata i
tavanom.1957 Po riječima svjedoka zatočenih na Mašinskom fakultetu, prostorije u koje su ih
zatvorili nalazile su se u podrumu.1958 Svjedok A je saopštio da su tri prostorije u podrumu
korištene kao ćelije. U njegovoj prostoriji, svi zatočenici su bili pripadnici ABiH,1959 a svjedoci
CW, Muris Marić i Mujo Čopelj bili su zatočeni zajedno u jednoj od druge dvije prostorije.1960
Jednu odvojenu, veoma mračnu prostoriju u podrumu zatočenici su koristili za mokrenje.1961
Svjedoci su takođe pomenuli jednu prostoriju u prizemlju u kojoj su ih ispitivali.1962
1952
Kako bi se olakšalo čitanje daljih razmatranja, Vijeće će ovu dvanaestoricu muškaraca u daljem tekstu nazivati "12
vojnika ABiH". Prema redigovanom Prilogu Optužnici, ta dvanaestorica muškaraca su bili Hasan Balić, Alija Čamo,
Senad Čehić, Dževad Čolić, Mimo Grizović, Vahidin Hasić, Dževad Husić, Zlatko Mehić, Nenad Feđa Milojević, Fahir
Penava, Šefko Pobrić i Nazif Šarančić.
1953
Svjedok A, T(f), str. 14008, zatvorena sjednica; Svjedok CU, T(f), str. 12253, zatvorena sjednica; P09806, pod
pečatom, str. 2; P10121, par. 2; P10122, str. 1 i par.1.
1954
P10032, par. 5; P10033, par. 4 i 18.
1955
P09726, str. 2; 2D00285, str. 1.
1956
Svjedok A je bio zatočen na Mašinskom fakultetu od 10. do 11. maja 1993. godine (Svjedok A, T(f), str. 14021,
14042 i 14043, zatvorena sjednica; IC00405, Svjedok A, T(f), str. 14019, zatvorena sjednica; P09800); svjedok CU je
bio zatočen tokom dana 22. maja 1993. godine (Svjedok CR, T(f), str. 12300 i 12301, zatvorena sjednica); svjedok CW
je bio zatočen od 9. do 13. maja 1993. godine (P09806, pod pečatom, str. 2); Muris Marić je bio zatočen od 9. do 11.
maja 1993. godine (P10033, par. 8 i 13); Mujo Čopelj je bio zatočen od 9. do 11. maja 1993. godine (P10032, par. 10,
15 i 16); Nedžad Bobeta je bio zatočen nekoliko sati tokom dana 11. maja 1993. godine (P10122, par. 2); a Ismet
Poljarević je bio zatočen od 17. do 19. maja 1993. godine (Ismet Poljarević, T(f), str. 11610; P09726, str. 4-6;
2D00285, str. 3 i 4). Svi svjedoci su potom prebačeni na Heliodrom.
1957
P09413, str. 12; IC00027; P09791; P09807, pod pečatom, str. 3.
1958
P09800, str. 2; Svjedok A, T(f), str. 14025 i 14026, zatvorena sjednica; P09807, pod pečatom, str. 3; P09726, str. 5;
2D00285, str. 4; P10032, par. 10 i 11; P10033, par. 8 i 9; P10122, par. 2.
1959
P09800, str. 2; Svjedok A, T(f), str. 14025 i 14026, zatvorena sjednica. Svjedok A i ostali pripadnici ABiH su se
nalazili u prostoriji br. 3, a civili u prostorijama br. 8 i 6.
1960
P10032, par. 8; P09807, pod pečatom, str. 3.
1961
P09800, str. 2; Svjedok A, T(f), str. 14025 i 14026, zatvorena sjednica. U pitanju je prostorija br. 7. V. takođe
P10032, par. 11; P10033, par. 9.
1962
IC00403; Svjedok A, T(f), str. 14024 i 14025, zatvorena sjednica; P09807, pod pečatom, str. 3 i 5.
Predmet br.° IT-04-74-T
210
29. maj 2013.
2054/78692 TER
Prijevod
842.
Vijeće je steklo uvid u iskaze više svjedoka koji su izjavili da se 1993. godine na
Mašinskom fakultetu nalazilo zapovjedništvo 3. bojne Vojne policije HVO-a, čiji je zapovjednik
bio Željko Džidić.1963 Dva svjedoka su pomenula da je Mate Aničić, pripadnik 3. bojne Vojne
policije,1964 bio prisutan za vrijeme njihovog zatočenja na fakultetu u maju 1993. i da je učestvovao
u nasilju kojem su podvrgavani Muslimani.1965 Najzad, Muris Marić je rekao da je Mladen
Naletilić, u pratnji Armina Pohare i Juke Prazine, 11. maja 1993. naredio da se zatočenici iz ćelije u
kojoj se nalazio Muris Marić pošalju na Heliodrom, a da su oni tamo i odvezeni dva sata kasnije.1966
2. Postupanje prema zatočenicima na Mašinskom fakultetu
843.
Svi svjedoci su izjavili da su bili žrtve ili očevici nasilja nad zatočenicima ili premlaćivanja
zatočenika dok su bili zatočeni na Mašinskom fakultetu.1967 Svjedoka A su tako udarili šljemom u
lice i nogom u vrat, zbog čega je izgubio svijest.1968 Ismeta Poljarevića su pretukli, prije svega vojni
policajci, stolicama i jarbolom zastave.1969 Slomili su mu nekoliko rebara i tokom pet mjeseci nije
bio u stanju ni da hoda, ni da leži.1970
3. Sudbina dvanaest vojnika ABiH
844.
Po navodima tužilaštva, 12 vojnika ABiH zatočenih na Mašinskom fakultetu pretrpjeli su
brojna zlostavljanja i više ih niko nikada nije vidio poslije 10. maja 1993. godine. Njih su, kako se
navodi, "divljački mučili i ubili" pripadnici 3. bojne Vojne policije.1971
845.
Svjedok A, pripadnik ABiH,1972 potvrdio je da je bio zatočen u istoj prostoriji sa Hasanom
Balićem, Alijom Čamom, Senadom Čehićem, Dževadom Čolićem, Mimom Grizovićem,
Vahidinom Hasićem, Dževadom Husićem, Zlatkom Mehićem, Nenadom Feđom Milojevićem,
Fahirom Penavom, Šefkom Pobrićem i Nazifom Šarančićem, koji su sva dvanaestorica bili
1963
P09117, str. 2 i 3; Alija Lizde, T(f), str. 17959 i 17960; Ibrahim Šarić, T(f), str. 5093; P09807, pod pečatom, str. 3;
svjedok CW, T(f), str. 12666; Svjedok A, T(f), str. 14036 i 14037, zatvorena sjednica; P01868; Ismet Poljarević, T(f),
str. 11574; P09726, str. 5; 2D00285, str. 4; Suad Ćupina, T(f), str. 4906; 1D00527, par. 35 i 37; P10033, par. 10. V.
takođe P01514, str. 1; P10033, par. 13.
1964
P09117, str. 4; Svjedok A, T(f), str. 14022, zatvorena sjednica; P09807, pod pečatom, str. 3.
1965
Svjedok A, T(f), str. 14022, zatvorena sjednica; P09807, pod pečatom, str. 3.
1966
P10033, par. 13 i 14.
1967
P09807, pod pečatom, str. 3 i 4; Svjedok CW, T(f), str. 12678 i 12680, zatvorena sjednica; P10033, par. 10;
P10032, par. 12 i 13; Ismet Poljarević, T(f), str. 11575; P09726, str. 6; Svjedok CU, T(f), str. 12300 i 12301, zatvorena
sjednica. V. takođe P10122, par. 2.
1968
Svjedok A, T(f), str. 14022 i 14023, zatvorena sjednica.
1969
Ismet Poljarević, T(f), str. 11574, 11611, 11659 i 11660; P09726, str. 5.
1970
Ismet Poljarević, T(f), str. 11611; P09726, str. 5. On je u susjednoj ćeliji primijetio puno krvi na podu, kao i krvave
otiske ruku i rupe od metaka po zidovima (v. 2D00285, str. 4).
1971
Optužnica par. 95 i Završni podnesak tužilaštva, par.1173.
1972
Svjedok A, T(f), str. 14008, zatvorena sjednica.
Predmet br.° IT-04-74-T
211
29. maj 2013.
2053/78692 TER
Prijevod
pripadnici ABiH,1973 a koje je identifikovao na jednom video-snimku.1974 Po njegovim riječima,
kasnije im se pridružio još jedan čovjek, Eso Husić, koji je bio "u civilu".1975
846.
Tokom cijele noći 10. maja 1993., Svjedoka A i 12 vojnika ABiH su u više navrata tukli
vojnici i vojni policajci HVO-a,1976 koji su se smjenjivali u grupama od 10 ili 15 ljudi.1977 Pri
zadavanju udaraca služili su se predmetima kao što su puščani kundaci, pendreci, debeli kablovi,
tako da su premlaćivane osobe gubile svijest.1978 Svjedok A je saopštio da je te večeri bio prisutan
Željko Džidić, zapovjednik 3. bojne Vojne policije,1979 i da, iako nije sâm zadavao udarce, nije ih ni
sprečavao.1980
847.
U paragrafu 95 Optužnice posebno se pominje slučaj jednog vojnika ABiH kome je, kako se
navodi, odsječeno uho, a poslije toga ga je jedan pripadnik HVO-a ubio hicem iz vatrenog
oružja.1981 S tim u vezi, Svjedok A je izjavio da je, i dalje tokom noći 10. maja 1993., došla jedna
grupa vojnika HVO-a i da je pitala ko je od zatočenika prisutnih u prostoriji bio u "Daidžinoj
vojsci". Kada je Dževad Husić rekao da je on jedan od tih, pripadnici HVO-a su ga odveli u
susjednu prostoriju.1982 Svjedok A je izjavio da je čuo kako ga tuku. Jedan od pripadnika HVO-a je
tražio nož da mu odsiječe uho i pitao Dževada Husića koje mu je uho draže prije nego što ga je
odsjekao.1983 Svjedok A je zatim čuo krike i jauke, a onda i hice iz vatrenog oružja.1984 Svjedok A
je izjavio da je beživotno tijelo Dževada Husića zatekao kako leži na leđima u susjednoj
prostoriji.1985
848.
Prema riječima svjedoka A, ubrzo zatim je došla još jedna grupa pripadnika HVO-a i
ponovo ih brutalno pretukla. Zatim su izveli četvoricu vojnika ABiH1986 i odveli ih u susjednu
1973
Svjedok A, T(f), str. 14027, 14028, 14031, 14032 i 14034, zatvorena sjednica. Bili su zatočeni u prostoriji br. 4 na
skici podruma Mašinskog fakulteta, dokazni predmet br. P09800.
1974
Svjedok A, T(f), str. 14028 i str. 14029-14032, zatvorena sjednica; P08987.
1975
Svjedok A, T(f), str. 14032, zatvorena sjednica. Vijeće napominje da Svjedok A ne iznosi pojedinosti o daljoj
sudbini Ese Husića.
1976
Svjedok A, T(f), str. 14035, zatvorena sjednica.
1977
Svjedok A, T(f), str. 14035 do 14036, zatvorena sjednica.
1978
SvjedokA, T(f), str. 14035, zatvorena sjednica.
1979
Svjedok je razmijenio nekoliko riječi sa Džidićem koji mu je objasnio da je kriv zato što je Musliman. Svjedok A,
T(f), str. 14036, zatvorena sjednica.
1980
Svjedok A, T(f), str. 14036 i 14037, zatvorena sjednica.
1981
Optužnica, par. 95.
1982
Svjedok A je tu prostoriju identifikovao kao prostoriju br. 5 na skici podruma Mašinskog fakulteta, dokazni
predmet, br. P09800.
1983
Svjedok A, T(f), str. 14037 i 14038, zatvorena sjednica. V. takođe P09807, pod pečatom, str. 3; P10033, par. 11.
1984
Svjedok A, T(f), str. 14037 i 14038, zatvorena sjednica. Svjedok A je objasnio da je čuo vojnika koji je otvorio
vatru kako kaže da je htio da se osveti za člana porodice kojeg je ubila "Daidžina vojska". V. takođe P09807, pod
pečatom, str. 3 i 4; P10033, par. 12.
1985
Svjedok A, T(f), str. 14039, zatvorena sjednica.
1986
Svjedok ne navodi koju su četvoricu izveli.
Predmet br.° IT-04-74-T
212
29. maj 2013.
2052/78692 TER
Prijevod
prostoriju,1987 gdje su ih prisilili da se međusobno tuku pjevajući pjesme u slavu istaknutih Hrvata,
a potom su ih vratili u ćeliju.1988 Druga grupa vojnika HVO-a je došla po "snajperist₣uğ".1989
Pretpostavivši – a da nisu objasnili zašto – da je u pitanju Zlatko Mehić, odveli su ga u susjednu
prostoriju. Prema riječima Svjedoka A, jedan od pripadnika HVO-a mu je hotimično polomio nogu.
Zlatko Mehić se potom na rukama odvukao do prostorije u kojoj su se nalazili Svjedok A i ostali
vojnici ABiH.1990
849.
Nakon odlaska ove grupe vojnika HVO-a, Juka Prazina i izvjesni Pohara su ušli u prostoriju
u kojoj su bili zatočeni Svjedok A i jedanaestorica vojnika ABiH1991 (budući da je Dževad Husić
preminuo) i otvorili vatru u stranu u njihovom pravcu.1992 Jedan metak je svjedoka A pogodio u
stopalo.1993 Nazif Šarančić i Mimo Grizović su u pucnjavi izgubili život, a Zlatko Mehić je
umirao.1994 Ostali zatočenici su izašli iz prostorije – uključujući i svjedoka A.1995
850.
Vijeće konstatuje da, uopšte uzev, svjedoci nisu iznijeli pojedinosti u vezi sa daljom
sudbinom preostale osmorice vojnika ABiH (Vijeće podsjeća da je ukupno bilo 12 vojnika ABiH,
da su Dževad Husić, Nazif Šarančić i Mimo Grizović preminuli, a da je Zlatko Mehić umirao).
Međutim, Vijeće napominje da su muslimanski i hrvatski vojni organi potvrdili nestanak
dvanaestorice vojnika ABiH.1996
851.
Vijeće primjećuje da je Berislav Pušić iznio protivrječne informacije o sudbini ovih vojnika
ABiH. Prilikom sastanka sa Amorom Mašovićem1997 29. decembra 1993., izjavio je da su osmorica
od 12 vojnika ABiH živi i da su upućeni u inostranstvo.1998 Godine 1995., u pismu "ombudsmanu
Federacije BiH" izjavio je da ne zna šta se dogodilo s osobama koje su nestale 10. maja 1993. za
vrijeme pada Vranice.1999
852.
Vijeće, međutim, primjećuje da je u maju 2007. pronađena masovna grobnica u Gorancima,
u opštini Mostar.2000 Na osnovu obavljenih analiza DNK, pokazalo se da su, od 15 identifikovanih
1987
IC00403 i P09800; Svjedok A, T(f), str. 14026, zatvorena sjednica.
Svjedok A, T(f), str. 14038, zatvorena sjednica.
1989
Svjedok A, T(f), str. 14038, zatvorena sjednica.
1990
Svjedok A, T(f), str. 14038, zatvorena sjednica.
1991
Svjedok A, T(f), str. 14038, zatvorena sjednica.
1992
Svjedok A, T(f), str. 14038 i str. 14039, zatvorena sjednica; P09807, pod pečatom, str. 4; P10033, par. 12 i 13.
1993
Svjedok A, T(f), str. 14039, zatvorena sjednica.
1994
Svjedok A, T(f), str. 14038 i 14039, zatvorena sjednica.
1995
Svjedok A, T(f), str. 14039, zatvorena sjednica.
1996
P08542; P08588; P08565; P08595.
1997
Amor Mašović je bio član, potpredsjednik, a potom predsjednik Državne komisije za razmjenu ratnih zarobljenika i
lica lišenih slobode RBiH od avgusta 1992. do decembra 1995. V. Amor Mašović, T(f), str. 25006-25012.
1998
Amor Mašović, T(f), str. 25056 i 25057.
1999
P08595. Berislav Pušić u tom pismu tvrdi da je vojnike ABiH zarobio i odveo u nepoznatom pravcu Juka Prazina.
2000
Amor Mašović, T(f), str. 25063-25067, 25088, 25089, 25104 i 25176-25178; P10322; P10323; P10324.
1988
Predmet br.° IT-04-74-T
213
29. maj 2013.
2051/78692 TER
Prijevod
tijela, identifikovana tijela desetorice od ukupno 12 vojnika ABiH, i to tijela Alije Čame, Senada
Čehića, Dževada Čolića, Mime Grizovića, Vahidina Hasića, Dževada Husića, Zlatka Mehića,
Nenada Milojevića, Fahira Penave i Nazifa Šarančića.2001 Vijeće napominje da tijela Hasana Balića
i Šefka Pobrića nisu pronađena i da se oni još uvijek vode kao nestali.2002
853.
Vijeće zaključiluje da su, poslije napada na Mostar 9. maja 1993., na Mašinskom fakultetu –
gdje je bila stacionirana 3. bojna Vojne policije na čelu sa zapovjednikom Željkom Džidićem –
zatočeni muškarci Muslimani, nezavisno od toga da li su bili u sastavu ABiH ili HVO-a. Ti
muškarci su bili žrtve brutalnog i opetovanog premlaćivanja. Vijeće se uvjerilo da su, tokom noći
između 10. i 11. maja 1993., vojnici HVO-a ubili Aliju Čama, Senada Čehića, Dževada Čolića,
Mimu Grizovića, Vahidina Hasića, Dževada Husića, Zlatka Mehića, Nenada Milojevića, Fahira
Penavu i Nazifa Šarančića dok su bili zatočeni na Mašinskom fakultetu. Vijeće napominje da do
danas nisu pronađena tijela Hasana Balića i Šefka Pobrića.
C. Zgrada MUP-a
854.
Vijeće je saslušalo izkaze Svjedoka HH,2003 Alije Lizde2004 i Spomenke Drljević,2005 troje
pripadnika ABiH koje je HVO držao zatočene u Zgradi MUP-a od noći između 9. i 10. maja 1993.
do noći između 13. do 14. maja 1993., kada su prevezeni u Zatvor u Ljubuškom.2006 Vijeće
napominje da se u Optužnici ne iznose navodi u vezi sa zatočenjem žena u Zgradi MUP-a, ali da se
uprkos tome služilo svjedočenjem Spomenke Drljević u pogledu opisa mjesta i zatočenih osoba.
855.
Dana 9. maja 1993. oko 3 sata ujutro, Alija Lizde se nalazio u svom stanu nedaleko od
Vranice2007 kada ga je uhapsilo desetak naoružanih policajaca – pri čemu Vijeće nije bilo u
mogućnosti da utvrdi da li je riječ o pripadnicima MUP-a ili Vojne policije – koji su ga zatim odveli
u Zgradu MUP-a.2008 Spomenku Drljević su doveli ispred zgrade MUP-a zajedno s drugim
2001
AmorMašović, T(f), str. 25067-25069, 25104, 25114, 25083-25089; P10323, str. 3; T(f), str. 25083-25089, 25114;
P10324; P10337, pod pečatom; P10338, pod pečatom; P10339, pod pečatom; P10340, pod pečatom; P10341, pod
pečatom; P10342, pod pečatom; P10343, pod pečatom; P10344, pod pečatom; P10345, pod pečatom; P10346, pod
pečatom.
2002
Amor Mašović, T(f), str. 25055-25057, 25087; P08542, str. 1 i 2.
2003
Svjedok HH je bio pripadnik ABiH. Svjedok HH, P10113, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str.
4782 i 4893.
2004
Alija Lizde je bio novinar i pripadnik ABiH od aprila 1992. do 9. maja 1993. Alija Lizde, T(f), str. 17752 i 17947.
2005
Spomenka Drljević je bila sekretarica komandanta 1. mostarske brigade ABiH, a predala se HVO-u 10. maja 1993.
prilikom zauzimanja Vranice. Spomenka Drljević, T(f), str. 1024-1029 i 1107.
2006
Svjedok HH, P10113, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4784 i 4808; Alija Lizde, T(f), str.
17765 i 17768; Spomenka Drljević, T(f), str. 1024-1029, 1036 i 1037.
2007
Svjedok je saopštio da se njegov stan nalazio na 500 do 1000 metara udaljenosti od Vranice: Alija Lizde, T(f), str.
17762.
2008
Alija Lizde, T(f), str. 17765.
Predmet br.° IT-04-74-T
214
29. maj 2013.
2050/78692 TER
Prijevod
stanarima Vranice.2009 Tamo su uniformisani vojnici sa trakom na rukavu razdvojili muškarce od
žena.2010 Najzad, Svjedok HH se nalazio u stanu jedne zgrade udaljene stotinjak metara od Vranice
kada su ga 10. maja 1993. uveče uhapsili pripadnici HVO-a.2011 Tada su ga, zajedno s njegovim
rođakom, jednim starijim čovjekom i jednim mladićem od 16 ili 17 godina, odveli do Zgrade MUPa.2012
856.
Prema jednom dokumentu od 11. maja 1993. koji je izdao Odjel unutarnjih poslova
Policijske uprave Mostar, Berislav Pušić je preuzeo 19 osoba koje se opisuju kao "civili", a koje su
uhapšene prilikom pada Vranice i privedene u Policijsku upravu Mostar.2013 Vijeće se uvjerilo da u
dokumentu jeste riječ o Odjelu unutarnjih poslova mostarskog MUP-a i da zgrada koja se pominje u
dokumentu jeste Zgrada MUP-a. Vijeće, međutim, ne raspolaže dokazima na osnovu kojih bi
utvrdilo kuda su zatočenici dalje prebačeni.
857.
Vijeće je steklo uvid u veoma mali broj informacija o mjestu događaja. Po svemu sudeći,
Zgrada MUP-a, koja se nalazila pored Vranice,2014 sastojala se od dvorišta i nekoliko zgrada u
kojima su Muslimani bili zatočeni. U dvorištu se nalazilo jedno veoma malo skladište – ili šupa –
koje se zvalo "Paščara", što bukvalno znači "štenara, pseća kućica".2015 U zgradi je takođe postojao
svojevrsni amfiteatar ili konferencijska sala.2016 Na dvadesetak metara udaljenosti od Zgrade MUPa nalazila se jedna zgrada od kamena.2017
858.
Uopšte uzev, svjedoci su primijetili da su u prostorijama Zgrade MUP-a bili prisutni
naoružani policajci – pri čemu Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi da li su u pitanju pripadnici
MUP-a ili Vojne policije – i uniformisani vojnici.2018 Spomenka Drljević je objasnila da ju je
ispitivao izvjesni Marin Jurica.2019 Svjedok HH je izjavio da ga je ispitivalo više osoba, i to: Vinko
Beno, "policajac Herceg-Bosne";2020 izvjesni Lovrić; Ernest Takač; Romeo Blažević,2021 kao i još
2009
Spomenka Drljević, T(f), str. 1024-1029.
Spomenka Drljević, T(f), str. 1029-1031.
2011
Svjedok HH, P10113, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4784, 4790 do 4792.
2012
Svjedok HH, P10113, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4792 do 4796.
2013
P02290.
2014
Alija Lizde, T(f), str. 17766.
2015
Svjedok HH, P10113, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4798 i 4801.
2016
Spomenka Drljević, T(f), str. 1030-1032.
2017
Spomenka Drljević, T(f), str. 1030,1031 i 1036
2018
Svjedok HH,P10113, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4799; Alija Lizde, T(f), str. 17766.
2019
Spomenka Drljević, T(f), str. 1034.
2020
Svjedok HH, P10113, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4800.
2021
Svjedok HH, P10113, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4805 i 4806.
2010
Predmet br.° IT-04-74-T
215
29. maj 2013.
2049/78692 TER
Prijevod
jedan muškarac u crnoj uniformi koga nije mogao da identifikuje.2022 Aliju Lizdu su pak ispitivali
izvjesni Jurić i uniformisane osobe koje nije mogao da identifikuje.2023
859.
S obzirom na dokaze, Vijeće zaključuje da su muškarce, Muslimane uhapšene u Vranici 9. i
10. maja 1993., zatočili vojnici ili vojni policajci HVO-a u Zgradi MUP-a. Vijeće zaključuje da je
među uhapšenim muškarcima zatočenim u Zgradi MUP-a bilo pripadnika ABiH, kao i ljudi koji
uopšte nisu bili pripadnici nijednih oružanih snaga.
Odjeljak 5: Navodi o zločinima počinjenim tokom juna 1993.
860.
Vijeće podsjeća da su, po navodima iz paragrafa 99 Optužnice, snage Herceg-Bosne/HVO-a
vršile sistematsko protjerivanje i prisilno premještanje više hiljada civila, Muslimana, iz zapadnog
Mostara, između ostalog u junu 1993. godine. Tokom i u sklopu tog protjerivanja, Muslimane su
maltretirali, seksualno zlostavljali, pljačkali ih, konfiskovali im imovinu i na njih su otvarali vatru.
Neke deložirane Muslimane su zatočili u zatvore i centre HVO-a, dok su druge natjerali da pređu
preko linije sukoba i odu u istočni Mostar. U paragrafu 100 Optužnice, navodi se da su kuće i
stanovi iz kojih su Muslimani deložirani dodjeljivani civilima, bosanskim Hrvatima, i vojnicima
HVO-a. U paragrafu 102 Optužnice, takođe se navodi da su, približno sredinom juna 1993., snage
Herceg-Bosne/HVO-a protjerale veliki broj Muslimana koji su živjeli u zapadnom Mostaru.
861.
U paragrafu 100 Optužnice, navodi se da su organi vlasti i snage Herceg-Bosne/HVO-a
dopuštali nekim Muslimanima iz zapadnog Mostara da odu u dijelove BiH pod kontrolom ABiH i u
druge zemlje, samo da napuste Herceg-Bosnu. Stotinama Muslimana je dopušteno da odu iz
Mostara samo pod uslovom da potpišu izjavu kojom svu svoju imovinu dobrovoljno ustupaju
HVO-u.
862.
Najzad, po navodima iz paragrafa 107 Optužnice, dok su vršene deložacije Muslimana,
snage Herceg-Bosne/HVO-a su pljačkale, krale i otimale imovinu Muslimana i ulazile u još uvijek
nastanjene ili napuštene domove.
863.
U svom Završnom podnesku, Petkovićeva odbrana iznosi da Glavni stožer HVO-a i njegov
načelnik nisu imali nikakve nadležnosti kada je riječ o održavanju reda u Mostaru.2024 Odbrana
prihvata da su organi vlasti HVO-a znali da je jedan broj Muslimana istjeran iz svojih domova
sredinom juna 1993., ali tvrdi da su takve radnje smatrane, a tako se u odnosu na njih i postupalo,
2022
Svjedok HH, P10113, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4805.
Alija Lizde, T(f), str. 17765 i 17766.
2024
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 204.
2023
Predmet br.° IT-04-74-T
216
29. maj 2013.
2048/78692 TER
Prijevod
krivičnim djelima koja spadaju u održavanje javnog reda i mira, odnosno u djelokrug Ministarstva
unutarnjih poslova.2025
864.
Vijeće ističe da je prema riječima više svjedoka, muslimanskih stanovnika zapadnog
Mostara i predstavnika međunarodne zajednice koji su se nalazili u Mostaru u vrijeme događaja,
HVO nastavio da protjeruje Muslimane iz zapadnog Mostara tokom cijelog mjeseca juna.2026 Prema
izvještaju jedne međunarodne organizacije od 14. juna 1993., vojnici HVO-a su nekoliko dana
ranije naredili muslimanskim stanarima u više zgrada u zapadnom Mostaru da pogase svjetla u
stanovima, otvore vrata i čekaju naređenje da se iz stanova isele. Proteklo je više dana – koje su
stanovnici proveli u strahu2027 – prije nego što im je najzad izdato naređenje da se isele iz svojih
stanova.2028
865.
Više predstavnika međunarodne zajednice koji su se nalazili u Mostaru u vrijeme događaja
komentarisali su pred Vijećem svoje izvještaje, u kojima se opisuju operacije koje je HVO proveo
od 12. do 14. juna 1993. sa ciljem da protjera Muslimane iz zapadnog Mostara. Vijeće je takođe
saslušalo iskaze Svjedoka WW i GG,2029 istjeranih iz svojih stanova u zapadnom Mostaru 13.,
odnosno 14. juna 1993., a koji su potvrdili informacije do kojih su došli predstavnici međunarodne
zajednice.
866.
Tako su na udaru operacija bili "legalni i dugogodišnji" stanovnici bogatijih naselja u
zapadnom Mostaru.2030 Vojnici HVO-a su 13. juna 1993. predveče, naoružani puškama, došli u
velikom broju pred stambene zgrade i, pucajući u zrak i vičući da traže "balije", okupili sve
Muslimane iz pomenutih naselja.2031 Zatim su im konfiskovali isprave, rješenja o stanarskom pravu
i druge predmete, kao što su lijekovi, i spalili ih.2032 Vojnici HVO-a su potom natjerali Muslimane
iz zapadnog Mostara da pređu liniju fronta i zapute se ka Donjoj Mahali ili ka istočnom
2025
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 202 i 203.
Svjedok BB, T(f), str. 17213, 25239, 25243 i 25244, zatvorena sjednica; Grant Finlayson, T(f), str. 18043 i 18044;
Suad Ćupina, T(f), str. 4852 i 4853; 1D00527, par. 9. V. takođe P09842; P02884, str. 3. U vezi s početkom mjeseca
juna 1993., v. npr. Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2944.
2027
P09678, pod pečatom, par. 13.
2028
P09678, pod pečatom, par. 9.
2029
Svjedok WW je žrtva – primjer za paragraf 102 Optužnice – koja se pominje u Prilogu. Svjedok WW nije bio
pripadnik ni ABiH, ni HVO-a. Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi da li je Svjedok GG uopšte bio pripadnik nekih
oružanih snaga u vrijeme kada je uhapšen.
2030
P09678, pod pečatom, par. 2 i 3; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 130 (Prvostepena
presuda u predmetu Naletilić i Martinović, par. 620).
2031
P09678, pod pečatom, par. 4 i 7; Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str.
7037; Svjedok GG, P10020, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4757 do 4759; Svjedok BC, T(f),
str. 18333, zatvorena sjednica; Svjedok BB, T(f), str. 17189, 17199 i 25236, zatvorena sjednica. V. takođe P02769, str.
2.
2032
P09678, pod pečatom, par. 4 i 5; Svjedokinja BA, T(f), str. 7202 i 7203, zatvorena sjednica; P05091, par. 13. V.
takođe Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7037, 7043, 7044 i 7097.
2026
Predmet br.° IT-04-74-T
217
29. maj 2013.
2047/78692 TER
Prijevod
Mostaru.2033 Tokom ovih deložacija, vojnici HVO-a su Muslimane udarali puščanim kundacima,
pucali su im iznad glave ili oko nogu i ponižavali ih, istovremeno ih prisiljavajući da trče do linije
fronta i pređu je.2034 Svjedok WW je izjavio da su vojnici HVO-a pucali Muslimanima iza leđa
kako bi ih natjerali da što brže pređu liniju fronta. Ne znajući šta se događa, ABiH je u njihovom
smjeru otvorila vatru i nastavila na njih da puca sve dok vojnici nisu shvatili da su u pitanju
"civili".2035
867.
Svjedoci WW i GG su prepoznali vojnike 4. bojne kojom je zapovijedao Mladen Mišić,2036
ali i Ernesta Takača, Štelu, Dolmu, nekog čovjeka po imenu Bojvici i izvjesnog Nadilića.2037
Svjedok WW je izjavio da je Štela rukovodio operacijom.2038
868.
Vijeće ističe da su 14. juna 1993. Bruno Stojić, Milivoj Petković i Žarko Keža2039 primili
izvještaj CED-a u kojem ih obavještavaju da su prethodnog dana, to jest 13. juna 1993., pripadnici
4. bojne "Tihomir Mišić", 3. brigade HVO-a,2040 Vinko Martinović zvani Štela, Bobo Perić, Damir
Perić, Ernest Takač i Nino Pehar zvani Žiga, pripadnici ATG "Vinko Škrobo",2041 za vrijeme
protjerivanja 90 Muslimana iz naselja Dum u zapadnom Mostaru, "silova₣liğ" nekoliko žena pred
očevicima. Prema tom istom izvještaju, pomenuti vojnici su takođe premlatili dosta ljudi, a
postojale su i indicije o ubistvima "civila" koja su počinjena tokom ovih operacija.2042
2033
Svjedok GG, P10020, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4758 i 4759; Grant Finlayson, T(f),
str. 18043 i 18044; Svjedokinja BA, T(f), str. 7203, zatvorena sjednica; P09678, pod pečatom, par. 8; P09847, pod
pečatom, str. 1; Svjedokinja CT, T(f), str. 12164, djelimično zatvorena sjednica; P02749; Antoon van der Grinten, T(f),
str. 21035 i 21037; P02756, pod pečatom, str. 2; P02735, pod pečatom; P02469, pod pečatom, str. 2.
2034
Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7040, djelimično zatvorena sjednica,
do 7042; Svjedok GG, P10020, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4758 i 4759; P09678, pod
pečatom, par. 7 i 8; P02769, str. 2. Svjedok GG je opisao kako je Ernest Takač udarao njegovog brata kundakom puške.
2035
Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7042. V. takođe Odluka od 7.
septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 112 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 549).
2036
Vijeće podsjeća da je ta bojna pripadala 3. brigadi HVO-a. V. "Oružane snage HVO-a" u činjeničnim zaključcima
Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
2037
Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7037, djelimično zatvorena sjednica,
i 7059, zatvorena sjednica; Svjedok GG, P10020, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4758 i 4759;
P02749, str. 2; P02802. V. takođe Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 113 (Prvostepena
presuda u predmetu Naletilić, par. 550 i 553); Antoon van der Grinten, T(f), str. 21039-21041; P02744.
2038
Svjedok WW, P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7037,7038, djelimično zatvorena
sjednica, i 7090; P02749, str. 2.
2039
Načelnik VOS-a. V. "Modaliteti prosljeđivanja informacija Glavnom stožeru i načelniku GS" u zaključcima Vijeća
u vezi s vojnom strukturom HZ(R) HB.
2040
Bojna zvana "Tihomir Mišić" već je prethodno pominjana. V. "Oružane snage HVO-a" u činjeničnim zaključcima
Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
2041
Vijeće je utvrdilo da su Vinko Martinović zvani Štela, Ernest Takač zvani Brada i Nino Pehar zvani Dolma bili
pripadnici ATG "Vinko Škrobo". V. "Okupljanje Muslimana u zapadnom Mostaru, njihovo zatočenje na više lokacija i
odlazak nekih od njih na područja pod kontrolom ABiH ili u druge zemlje tokom prve polovine maja 1993.", u
činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
2042
P02770.
Predmet br.° IT-04-74-T
218
29. maj 2013.
2046/78692 TER
Prijevod
869.
Stojićeva odbrana je iznijela argument po kojem se na spisku primalaca izvještaja CED-a
pominje samo lično ime Bruno, na osnovu čega se ne može izvesti zaključak da je dokument primio
Bruno Stojić. Odbrana takođe dovodi u pitanje to da se rukom upisano ime Keža odnosi na Žarka
Kežu.2043 Osim toga, odbrana osporava da su se događaji opisani u izvještaju uopšte odigrali.2044
870.
Vijeće je saslušalo iskaz svjedoka odbrane Radmila Jasaka,2045 koji je objasnio da je CED
bio zadužen za prisluškivanje radio veza i predstavljao jedno od sredstava kojima se VOS služio za
prikupljanje podataka. CED je sastavljao izvještaje koji su dostavljani Bruni Stojiću i Milivoju
Petkoviću.2046 Stoga Vijeće smatra da nema sumnje da su izvještaj CED-a od 14. juna 1993.,
upućen, između ostalih, Bruni, Milivoju Petkoviću i načelniku VOS-a, Žarku Keži, ova trojica
primalaca doista i dobili.
871.
Osim toga, Vijeće konstatuje da događaje koji se opisuju u izvještaju CED-a potkrepljuje i
veliki broj drugih dokaza uvrštenih u spis, među kojima i svjedočenje jedne od žrtava deložacije u
naselju Dum, prihvaćeno na osnovu pravila 92bis. Štaviše, u izvještaju Vojne policije u kojem se
prenose ti događaji, takođe se konstatuje da su vojnici HVO-a pljačkali stanove.2047
872.
Shodno tome i s obzirom na pomenute dokaze, Vijeće zaključuje van razumne sumnje da su
vojnici 4. bojne zvane "Tihomir Mišić" u sklopu 3. brigade HVO-a kao i, 13. juna 1993., pripadnici
ATG "Vinko Škrobo",2048 konkretno Vinko Martinović zvani Štela, Bobo Perić, Damir Perić,
Ernest Takač i Nino Pehar zvani Žiga, premlatili velik broj Muslimana dok su ih istjerivali iz
njihovih domova, opljačkali te stambene objekte, počinili "silovanja" Muslimanki i sve te ljude
raselili u istočni Mostar. Imajući u vidu pomenute dokaze i kontekst činjenica za koje se optuženi
terete, Vijeće smatra da se izraz "silovanje" odnosi na polni odnos tokom kojeg je izvršena
penetracija bez pristanka žrtve.
873.
Vijeće napominje da su pripadnici Vojne policije bili obaviješteni o ovim događajima i da
su informacije s tim u vezi proslijedili Upravi Vojne policije.2049 Isto tako, predstavnici
međunarodne zajednice su 16. juna 1993. na ove činjenice upozorili Valentina Ćorića, Berislava
Pušića, Brunu Stojića i Jadranka Prlića. Sva četvorica su dala isti odgovor, to jest da su u pitanju
2043
Završna riječ Stojićeve odbrane, T(f), str. 52400.
Završna riječ Stojićeve odbrane, T(f), str. 52400.
2045
Pripadnik VOS-a kao i Glavnog stožera HVO-a od oktobra 1992. do avgusta 1993.; Radmilo Jasak, T(f) str. 48446.
2046
V. "Modaliteti prosljeđivanja informacija Glavnom stožeru i načelniku GS" u zaključcima Vijeća u vezi s vojnom
strukturom HZ(R) HB.
2047
P02769, str. 2.
2048
Bojna "Tihomir Mišić" se pominje u dijelu "Oružane snage HVO-a" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s
opštinom Mostar.
2049
P02749; P02769; P02754. V. takođe Svjedok BB, T(f), str. 17293, zatvorena sjednica.
2044
Predmet br.° IT-04-74-T
219
29. maj 2013.
2045/78692 TER
Prijevod
postupci kriminalaca nad kojima HVO nema kontrolu.2050 Bruno Stojić i Milivoj Petković takođe su
obaviješteni o "silovanjima" Muslimanki tokom deložacija 14. juna 1993. godine
874.
Prema informacijama koje su prikupile međunarodne organizacije na terenu u vrijeme tih
događaja, vojnici HVO-a su muslimanskim stanovnicima koje su deložirali obrazložili da ih
iseljavaju zato što je neophodno obezbijediti smješaj za Hrvate koji su bježali pred napadima ABiH
u drugim dijelovima BiH, naročito iz Travniku.2051 Osim toga, Vijeće napominje da su u tim
stanovima takođe boravili vojnici HVO-a i pripadnici Vojne policije.2052 Na primjer, 21. juna 1993.,
Valentin Ćorić je zatražio od Ureda za stambeno-komunalne djelatnosti da izda odgovarajuća
rješenja za 137 stanova koje su zauzeli pripadnici Vojne policije.2053
875.
Tako je, u roku od nekoliko dana, između 400 i 650 Muslimana bilo prisiljeno da napusti
svoje mjesto boravka u zapadnom Mostaru.2054 Operacije su se nastavile i tokom sljedećih dana.2055
Vijeće ističe da su, kada su htjeli da odu iz zapadnog Mostara 18. juna 1993. jer se više nisu osjećali
bezbjedno zbog operacija deložiranja, svjedok CS i njegova porodica morali da potpišu izjavu u
kojoj kažu da odlaze dobrovoljno.2056
876.
Vijeće zaključuje da su tokom juna 1993. i, konkretnije, sredinom tog mjeseca, pripadnici
HVO – a naročito pripadnici 4. bojne 3. brigade HVO-a i pripadnici KB-a – nastavili da protjeruju
Muslimane iz zapadnog Mostara. Muslimani su trpjeli zastrašivanja, prijetnje i udarce. Vojnici
HVO-a su prisiljavali Muslimanke na polni odnos. Vojnici HVO-a su im konfiskovali imovinu i
tjerali su ih da pređu preko linije fronta u istočni Mostar. Neki Muslimani su bili primorani da
potpišu izjavu u kojoj je stajalo da dobrovoljno odlaze iz zapadnog Mostara. Vojnici HVO-a i
pripadnici Vojne policije zatim su se uselili u njihove stanove. Vijeće konstatuje da su Valentin
Ćorić, Berislav Pušić, Bruno Stojić i Jadranko Prlić obaviješteni o takvom činjeničnom stanju
između 14. i 16. juna 1993. godine.
2050
Antoon van der Grinten, T(f), str. 21046 i 21048; P02806, pod pečatom, str. 2; Svjedokinja BA, T(f), str. 7201,
7202, 7206 i 7207, zatvorena sjednica; P09712, pod pečatom, par. 66; P03804, pod pečatom, par. 6.
2051
Svjedok BC, T(f), str. 18333, 18334, 18442-18445 i 18492; Svjedokinja BA, T(f), str. 7202, 7203 i 7217, zatvorena
sjednica; P09678, pod pečatom, par. 6; P05091, par. 13. V. takođe P03413, par.1.
2052
Svjedok BB, T(f), str. 17194, zatvorena sjednica; P09678, pod pečatom, par. 6; P05091, par. 13.
2053
P02879; Svjedok BB, T(f), str. 17295, zatvorena sjednica.
2054
Svjedok BB, T(f), str. 17194 i 17198, zatvorena sjednica; P09678, pod pečatom, par. 14; P02882, str. 7; P02884, str.
3. V. takođe P02469, pod pečatom, str. 2.
2055
Antoon van der Grinten, T(f), str. 21045 i 21046; P02782, pod pečatom, str. 3.
2056
Svjedok CS, T(f), str. 12077 do 12081, djelimično zatvorena sjednica; P02469, pod pečatom, str. 2 i 3; P02811, pod
pečatom; P09809, pod pečatom; P02809, pod pečatom.
Predmet br.° IT-04-74-T
220
29. maj 2013.
2044/78692 TER
Prijevod
Odjeljak 6: Događaji 30. juna 1993. i navodi o zločinima počinjenim u julu i avgustu
1993. godine
877.
Nakon što razmotri dokaze u vezi s napadom ABiH 30. juna 1993. na Sektor Sjever u gradu
Mostaru (I), Vijeće će analizirati navode u vezi sa zločinima koje je HVO počinio poslije tog
napada (II).
I. Napad na kasarnu "Tihomir Mišić" 30. juna 1993. godine
878.
U paragrafu 103 Optužnice, pominje se da je 30. juna 1993. ABiH napala i zauzela kasarnu
HVO-a "Tihomir Mišić" (poznatu i pod nazivom Sjeverni logor) u Sektoru Sjever grada Mostara.
879.
U brojnim dokazima uvrštenim u spis, uključujući izvještaje i naređenja HVO-a i ABiH,
izvještaje predstavnika međunarodne zajednice prisutnih na mjestu događaja, kao i iskaze
međunarodnih posmatrača, stanovnika mostarskog područja i nekadašnjih pripadnika HVO-a, tok
događaja 30. juna 1993. u Sektoru Sjever grada Mostara opisuje se na sličan način.
880.
Rano ujutro 30. juna 1993. između 3:00 i 3:45 sati,2057 snage ABiH su krenule u ofanzivu na
kasarnu "Tihomir Mišić" HVO-a, poznatu i pod nazivom Sjeverni logor ili Sjeverna kasarna, koja
se nalazila u sjevernom dijelu grada Mostara,2058 da bi u daljem toku napada udarile na položaje
HVO-a, naročito na području Bijelog Polja.2059
881.
Dana 30. juna 1993. i tokom sljedećih nekoliko dana,2060 ABiH je tako uspjela da stavi pod
svoju kontrolu zonu sjeverno od istočnog Mostara, u pravcu Drežnice i Jablanice pa sve do brane u
2057
V. konkretno P04698A, pod pečatom, str. 38; 4D00480; P03029; 4D01056, str. 1; 2D00332, str. 1; 4D01060, str. 2;
4D01066, str. 1; 2D00887, str. 3.
2058
Vijeće napominje da je, po riječima Svjedoka BC i Svjedoka BB, napad počeo 29. juna. Međutim, s ozbirom na
dokaze uvrštene u spis koji upućuju na 30. juni rano ujutro, Vijeće smatra da je ABiH tog datuma krenula u napad:
Svjedok BC, T(f), str. 18335, zatvorena sjednica; Svjedok BB, T(f), str. 17196, 17197, 17219 i 17220, zatvorena
sjednica. V. konkretno Radmilo Jasak, T(f), str. 48684, 48685 i 48693; 2D01389; 4D00480; Milivoj Petković, T(f), str.
49482, 49571-49573, 49591 i 49593; 4D01731, par.131; P09712, pod pečatom, str. 10; Veso Vegar, T(f), str. 36978;
Božo Pavlović, T(f) str. 46839 i 46840; P03206, str. 5; Svjedok C, T(f), str. 22425 i 22426, zatvorena sjednica; P09833,
pod pečatom, str. 5; P03018, pod pečatom, str. 4; Vinko Marić, T(f), str. 48211 i 48212; P03311, pod pečatom, str. 8;
P04698A, pod pečatom, str. 38; P10033, str. 8, par. 18; P10032, par. 18; P03025, pod pečatom, str. 3; Klaus Johann
Nissen, T(f), str. 20448 i 20449, 20638; P03038, str. 1; 1D02309; P03196, pod pečatom, str. 2; 4D00702; 4D01060, str.
2; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 114 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par.
541).
2059
V. konkretno P03025, pod pečatom, str. 2; Svjedok CB, T(f), str. 10238; P04698A, pod pečatom, str. 38; Veso
Vegar, T(f), str. 36978; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2945; Svjedok DV,
T(f), str. 22890; P03311, pod pečatom, str. 8; 4D00480; 4D00702; 1D01571; 2D00887, str. 2; 2D00860, str. 3;
1D02245, str. 4.
2060
P03206, str. 5 i 6.
Predmet br.° IT-04-74-T
221
29. maj 2013.
2043/78692 TER
Prijevod
Salakovcu, a naročito kasarnu "Tihomir Mišić", Bijelo Polje, Raštane, Vrapčiće i Salakovac,2061 kao
i nekoliko drugih mjesta u pojasu od 26 km sjeverno od Mostara,2062 uključujući i područje
Potoka.2063 Pored toga, Božo Perić2064 je objasnio da je lijeva obala Neretve iznad i ispod brane u
blizini Hidroelektrane Mostar u to vrijeme bila pod kontrolom ABiH.2065
882.
Vijeće ističe da je ABiH izvršila napad 30. juna 1993. u saradnji s vojnicima HVO-a
muslimanske nacionalnosti koji su dezertirali iz HVO-a i stupili u redove ABiH,2066 naročito sa
muslimanskim vojnicima 1. i 3. brigade HVO-a,2067 kao i 2. brigade,2068 uključujući 1. bojnu
"Bijelo Polje"2069 i 2. bojnu.2070
883.
Međunarodni posmatrači prisutni na mjestu događaja su naglasili da je, po svemu sudeći,
vojni cilj ove akcije ABiH bio spajanje područja Mostara s područjem Jablanice2071 i Konjica.2072
884.
Reagujući na napad ABiH izvršen 30. juna 1993. u Sektoru "Sjever" grada Mostara, Bruno
Stojić, načelnik Odjela obrane, proglasio je opštu mobilizaciju i uveo policijski sat u svim
opštinama HZ HB od 21:00 sat do 6:00 sati, a u Mostaru od 20:00 sati do 6:00 sati.2073 HVO je
uveo i druge odbrambene mjere, kao što je preraspoređivanje jedinica HVO-a kako bi se već
prisutnim jedinicama obezbijedilo pojačanje.2074 Osim toga, u izvještaju Milivoja Petkovića od 30.
2061
Radmilo Jasak, T(f), str. 48684 i 48685; 4D00480; Božo Perić, T(f), str. 47945; Miro Salčin, T(f), str. 14312, 14313
i 14316; Vinko Marić, T(f), str. 48211 i 48212; svjedok CB, T(f), str. 10238; P04698A, pod pečatom, str. 38; Sejfo
Kajmović, T(e), 11743; 2D01389, str. 2; P03196, pod pečatom, str. 2; Klaus Johann Nissen, T(f), str. 20514.
2062
4D01731, par. 131 i 132; 4D01216.
2063
P03206, str. 5; Svjedok DZ, T(f), str. 26789, zatvorena sjednica; Sejfo Kajmović, T(e), 11743. V. takođe karte na
kojima se vide položaji strana na području Mostara na dan ili poslije 30. juna 1993.: IC01186; 4D01216; 4D01217;
4D00625; 4D00622.
2064
Pomoćnik načelnika za veze Glavnog stožera HVO-a u Mostaru od oktobra 1992. do aprila 1994.: Božo Perić, T(f),
str. 47868.
2065
Božo Perić, T(f), str. 47969 i 47970; IC01152.
2066
P04699, str. 11 i 12; Milivoj Petković, T(f), str. 49482, 49571-49573, 49591-49593; 4D01731, par. 131-137; Božo
Perić, T(f), str. 47944; Svjedok C, T(f), str. 22425 i 22426, zatvorena sjednica; Vinko Marić, T(f), str. 48211 i 48212;
Sejfo Kajmović, T(e), 11743; Klaus Johann Nissen, T(f), str. 20449 i 20638-20640; P03025, pod pečatom, str. 2;
P03029; 4D00480; Bruno Pinjuh, T(f), str. 37246; 4D01060, str. 2; 4D01062, str. 2; P03952, str. 2; Svjedok BF, T(f),
str. 25954 i 25955, zatvorena sjednica.
2067
P04698A, pod pečatom, str. 38; P03206, str. 5.
2068
P01572, str. 16 i 17: 1. bojna "Bijelo Polje" bila je u sastavu 2. brigade stacionirane u Sjevernom logoru.
2069
Božo Perić, T(f), str. 47943 i 47944; 1D02245; 2D00860; 2D00887.
2070
1D02245; 2D00860.
2071
P03018, pod pečatom, str. 4; P03311, pod pečatom, str. 8; P03025, pod pečatom, str. 3; 4D01731, par. 131.
2072
P03311, pod pečatom, str. 8.
2073
P03038, str. 1; P03023, str. 3 i 4; P03039, str. 2; P03018, pod pečatom, str. 5; P03206, str. 5; P03311, pod pečatom,
str. 8; P03025, pod pečatom, str. 3; Svjedok DV, T(f), str. 22890; Svjedok BD, T(f), str. 20706-20708, zatvorena
sjednica; P03069, pod pečatom; Svjedok C, T(f), str. 22464 i 22466, zatvorena sjednica; P04698A, pod pečatom, str.
38; P10033, str. 8, par. 18.
2074
Zdenko Andabak, T(f), str. 50973 i 50974; P03146.
Predmet br.° IT-04-74-T
222
29. maj 2013.
2042/78692 TER
Prijevod
juna 1993., navodi se da je HVO postavio odbranu na desnoj obali Neretve, od sela Raštana do sela
Vrda, i na lijevoj obali Neretve, na području Bijele i Ravna.2075
885.
Najzad, poslije napada 30. juna 1993., HVO je izolovao Mostar tako što nijednoj nevladinoj
ili međunarodnoj organizaciji nije dozvoljavao da uđe u grad.2076
886.
U svjetlu sveukupnih dokaza, Vijeće je zaključilo da ABiH jeste 30. juna 1993. napala i
stavila pod svoju kontrolu kasarnu HVO-a "Tihomir Mišić" koja se nalazila u Sektoru Sjever grada
Mostara.
II. Navodi o zločinima koja je HVO počinio nakon napada od 30. juna 1993.
887.
Po navodima iz paragrafa 103 Optužnice, nakon napada koji su 30. juna 1993. izvršile snage
ABiH, HVO je u Mostaru i okolini uhapsio nekoliko hiljada vojno sposobnih muškaraca, bosanskih
Muslimana, i zatočio ih na Heliodromu ili u Zatvoru u Dretelju. Uporedo s tim hapšenjima ili
poslije njih, iz zapadnog Mostara je, kako se navodi, protjerano približno 400 muslimanskih
porodica u kojima je bilo žena, djece i staraca.
888.
Nakon što razmotri navode u vezi s hapšenjem i zatočenjem muškaraca Muslimana (A),
Vijeće će razmotriti navode u vezi s raseljavanjem muslimanskih porodica koje su stanovale u
zapadnom Mostaru (B), navode o krivičnim djelima na Mašinskom fakultetu počev od mjeseca jula
1993. (C), kao i navode o drugim krivičnim djelima u julu i avgustu 1993. u zapadnom
Mostaru (D), a potom će se osvrnuti na navode o zločinima u Buni oko 14. jula 1993. (E), kao i na
napad 24. avgusta 1993. u okolini Mostara, te navode o zločinima koji su uslijedili nakon tog
napada (F).
A. Hapšenje i zatočenje muškaraca Muslimana nakon napada od 30. juna 1993.
889.
Ćorićeva odbrana naglašava da su naređenje o razoružavanju i izolovanju izvršavali
zapovjednici OZ i brigada,2077 a da je na zapovjednicima na terenu bilo da odlučuju o mjestu na
kojem će se čuvati razoružani pripadnici HVO-a.2078
890.
Prema naređenju Milivoja Petkovića, načelnika Glavnog stožera HVO-a, upućenom OZ
Jugoistočna Hercegovina 30. juna: 1) sve Muslimane u redovima HVO-a trebalo je razoružati i
2075
4D00480; P03029.
V. "Blokiranje međunarodnih organizacija i humanitarne pomoći" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s
opštinom Mostar.
2077
Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 345.
2078
Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 346.
2076
Predmet br.° IT-04-74-T
223
29. maj 2013.
2041/78692 TER
Prijevod
"izolirati" i 2) sve vojno sposobne muškarce muslimanske nacionalnosti koji žive u zoni
odgovornosti OZ Jugoistočna Hercegovina takođe je trebalo "izolovati".2079
891.
Iz velikog broja dokaza, uključujući i dokumente samog HVO-a, proističe da je nakon
napada snaga ABiH 30. juna 1993., HVO započeo kampanju opštih i masovnih hapšenja muškaraca
Muslimana, u gradu Mostaru i okolini,2080 uključujući i muslimanske vojnike HVO-a.2081 Istom
prilikom takođe su pohapšeni i vojnici ABiH.2082 Neki dokazi koje je Vijeće analiziralo potvrđuju
da je HVO takođe hapsio muslimanske dječake stare oko 14 godina i muškarce starije od 60 godina,
ponekad stare i do 84 godine.2083
892.
Hapšenja su provele 1. brigada "Knez Domagoj" HVO-a, kao i Vojna policija HVO-a,
posebno 3. satnija 3. bojne, po naređenju 1. brigade "Knez Domagoj".2084 KB i HV su takođe
učestvovali u nekim operacijama hapšenja.2085
893.
Hapšenja su se odvijala na organizovan i sistematski način po utvrđenom obrascu,2086 i to:
hapšenje po stambenim zgradama, obično noću, okupljanje uhapšenih u mjestima za pritvor –
posebno u zgradi Mašinskog fakulteta tokom ograničenog vremenskog perioda2087 – a zatim
2079
P03019; Milivoj Petković, T(f), str. 49574-49581.
P03952, str. 2; P10010, pod pečatom, par.2; Svjedok BC, T(f), str. 18338, 18339, 18353 i 18355, zatvorena
sjednica; Svjedok BB, T(f), str. 17194,17197 i 17198, 17230, 17254 i 17255, zatvorena sjednica; Slobodan Praljak,
T(f), str. 43645 i 43646; P10032, par. 18; Peter Galbraith, T(f), str. 6494 i 6495; 4D00480; P03302, str. 1 i 2; P03865,
str. 3; Svjedok II, P10218, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4940-4942; P03057, str. 3; Svjedok C,
T(f), str. 22334, 22340 i 22341, zatvorena sjednica; P09843, pod pečatom, par.1; P03151; P03196, pod pečatom, str. 1 i
2; P03278, pod pečatom, str. 5; Milivoj Petković, T(f), str. 49577 i 49581-49584; P03175, pod pečatom; P09712, pod
pečatom, par. 44 i 45; P09861, str. 2; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 29432948; Klaus Johann Nissen, T(f), str. 20448 i 20449; P03075, str. 2; P06697, par. 58; P03184, pod pečatom, str. 3;
P09847, pod pečatom, str. 2; P09897, pod pečatom, str. 1; Martin Raguž, T(f), str. 31506 i 31507, djelimično zatvorena
sjednica, i str. 31476, 31477, 31521, 31526 i 31528.
2081
P03019, str. 1; P03151; Slobodan Praljak, T(f), str. 43646; 4D00480; Svjedok II, P10218, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović, T(f), str. 4940 i 4941; Milivoj Petković, T(f), str. 49581-49584; P03175, pod pečatom.
2082
Ibrahim Šarić, T(f), str. 5071, 5082 i 5083; Svjedok CW, T(f), str. 12695; P09807, pod pečatom, str. 5 i 6; P09806,
pod pečatom, str. 2 i 3.
2083
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović,T(f), str. 2943 i 2944; P09502, pod pečatom, str.
1.
2084
P03151; P03075, str. 1 i 2; P10010, pod pečatom, par. 2; Svjedok CM, T(f), str. 11100 i 11101; P03121, str. 2;
P10033, par. 18; P09502, pod pečatom, str. 1; Svjedok C, T(f), str. 22334, 22340-22342 i 22429, zatvorena sjednica;
P03057. V. takođe sljedeće dokaze u kojima se pominju uopšte uzev isključivo "vojnici HVO-a": Svjedok PP, P10223,
pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6075, i T(e), 6072-6073. Vijeće takođe napominje da je Miljenko
Lasić proslijedio naređenje Milivoja Petkovića 2. i 3. brigadi HVO-a: P03019.
2085
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2946; Svjedok C, T(f), str. 2233422337, zatvorena sjednica.
2086
P10010, pod pečatom, par.2; Svjedok BB, T(f), str. 17197, 17202-17204, 25240, 25241, 25243, 25244 i 25246,
zatvorena sjednica; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2946-2949; P10033, par.
18; P10032, par. 18; P09502, pod pečatom, str. 1; Svjedok BC, T(f), str. 18338 i 18339, zatvorena sjednica; P03181.
2087
P10032, par. 18; P09502, pod pečatom, str. 1; Svjedok PP, P10223, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović,
T(f), str. 6075 i T(e), 6072-6073; Ibrahim Šarić, T(f), str. 5082, 5083, 5088, 5089, 5103; P09806, pod pečatom, str. 3;
P09807, pod pečatom, str. 5, 6 i 9; Svjedok CW, T(f), str. 12695. V. takođe "Navodi o zločinima na Mašinskom
fakultetu počinjenim od jula 1993." u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
2080
Predmet br.° IT-04-74-T
224
29. maj 2013.
2040/78692 TER
Prijevod
odlazak autobusom i/ili pješice u Zatvor u Dretelju ili na Heliodrom.2088 Tako je, primjera radi,
Svjedok U2089 opisao kako su 30. juna 1993. u 11:00 sati dva vojnika, pripadnika KB-a, od kojih je
jedan bio Kemal Selmanović, ušli u njegov stan u naselju Centar II u zapadnom Mostaru i, pošto su
provjerili njegov identitet, naredili mu da siđe i čeka pred zgradom, gdje je već bilo okupljeno 150
do 200 muškaraca Muslimana. Sat vremena kasnije, došlo je pet autobusa kojima su ih odveli u
Kruševo, odakle su primorani da pješice odu na Heliodrom, udaljen desetak kilometara.2090
894.
Vijeće s tim u vezi napominje da je, prema izvještaju jedne međunarodne organizacije od
12. jula 1993., Jadranko Prlić tokom sastanka koji je sa datom organizacijom održan 12. jula 1993.
saopštio da je HVO poslije napada 30. juna 1993. uhapsio i zatočio na Heliodromu 6.000 vojno
sposobnih muškaraca Muslimana.2091 Dodao je da su ti ljudi uhapšeni iz bezbjednosnih razloga.2092
Milivoj Petković je u svom iskazu iznio sličan argument.2093 Pored toga, u izvještaju koji je kao
načelnik Glavnog stožera podnio 30. juna 1993., on je naznačio da je "glavna zadaća ₣...ğ spriječiti
uvezivanje muslimanskih snaga Jablanice i Mostara".2094
895.
Vijeće zaključuje da je, nakon napada 30. juna 1993., HVO uhapsio u Mostaru i okolini više
hiljada muškaraca, bosanskih Muslimana, među kojima je bilo pripadnika ABiH i muslimanskih
vojnika HVO-a, i da ih je zatočio na Heliodromu ili u Zatvoru u Dretelju. Pored toga, Vijeće
zaključuje da je među uhapšenima bilo dječaka starih oko 14 godina i muškaraca starijih od 60
godina, ponekad starih i do 84 godine.
2088
P09855, str. 2; P10010, pod pečatom, par. 3; P10033, par. 18; P10032, par. 18; P03184, pod pečatom, str. 3;
P03196, pod pečatom, str. 1 i 2; P09843, pod pečatom, str. 1, par. 1; Ibrahim Šarić, T(f), str. 5103; P09806, pod
pečatom, str. 3; P09807, pod pečatom, str. 9; Svjedok BB, T(f), str. 17198, 17254 i 17255, zatvorena sjednica; P06697,
par. 58; Svjedok C, T(f), str. 22334, 22341 i 22342, zatvorena sjednica; Svjedok II, P10218, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović, T(f), str. 4940-4942; P03057, str. 3; P03075, str. 2; Svjedok PP, P10223, pod pečatom, predmet
Naletilić i Martinović, T(f), str. 6075; P09861, str. 2. V. takođe sljedeće dokaze u vezi s prebacivanjima u druge
zatočeničke centre, između ostalih u Čapljini, uključujući Zatvor u Gabeli: Svjedok BC, T(f), str. 18355, zatvorena
sjednica; P03196, pod pečatom, str. 1 i 2; Svjedok C, T(f), str. 22334, zatvorena sjednica; Svjedok PP, P10223, pod
pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 6075; P09897, pod pečatom, str. 1. V. takođe "Dolazak zatočenika u
Zatvor u Dretelju" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi sa Zatvorom u Dretelju i "Dolazak zatočenika na
Heliodrom" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s Heliodromom.
2089
Musliman, stanovnik grada Mostara od 1991. do 30. juna 1993. u naselju Centar II. Nije bio pripadnik ni HVO-a ni
ABiH: Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2911, 2912, 2933, 2934, 2343 i
2344.
2090
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2945-2949. U vezi s razdaljinom između
Kruševa i Heliodroma, v. IC01155.
2091
P09843, pod pečatom, str. 1, par. 1. Vijeće takođe ukazuje na svjedočenje Milivoja Petkovića, koji je naglasio da
HVO nikada nije pokušao da od međunarodnih posmatrača sakrije "izoliranje" muslimanskih vojnika HVO-a i vojno
sposobnih Muslimana: Milivoj Petković, T(f), str. 49581-49584; P03175, pod pečatom.
2092
Svjedok BC, T(f), str. 18355, zatvorena sjednica; P09712, pod pečatom, par. 45; P03175, pod pečatom, str. 1. U
vezi s pitanjem zadatih ciljeva, v. takođe: Antoon van der Grinten, T(f), str. 21072 i 21073.
2093
Milivoj Petković, T(f), str. 50747.
2094
4D00480.
Predmet br.° IT-04-74-T
225
29. maj 2013.
2039/78692 TER
Prijevod
B. Raseljavanje muslimanskih porodica koje su stanovale u zapadnom Mostaru, oko 30. juna
1993.
896.
Vijeće napominje da je prema naređenju Milivoja Petkovića, načelnika Glavnog stožera
HVO-a, upućenom OZ Jugoistočna Hercegovina 30. juna 1993., HVO trebalo da dopusti
muslimanskim ženama i djeci iz zone odgovornosti OZ Jugoistočna Hercegovina da ostanu u
svojim domovima.2095 S tim u vezi, Vijeće se upoznalo s jednim brojem dokaza koji ukazuju na to
da je to naređenje provedeno.2096
897.
Međutim, Vijeće napominje da su poslije napada 30. juna 1993. vojnici i vojni policajci
HVO-a protjerali, pješice ili autobusom, muslimanske porodice iz zapadnog Mostara u istočni
Mostar.2097 Vijeće napominje da je tako Stojan Vrlić, predsjednik HVO-a opštine Mostar, uputio 5.
jula 1993. Bruni Stojiću na ruke spisak muslimanskih porodica iz naselja Zahum čiji su članovi bili
u redovima ABiH – koju Stojan Vrlić naziva "postrojbama balija" – s kućnom adresom svake
pomenute porodice i naznakom da će tokom večeri biti izvršena racija.2098 Po mišljenju Vijeća, ova
informacija pokazuje da su deložacije bile organizovane, da su se provodile od zgrade do zgrade, i
to po istom postupku koji je primijenjen u maju i junu 1993. godine.2099 Pored toga, u izvještaju
PMEZ-a od 5. jula 1993. stoji da je između 30. juna i 5. jula 1993. iz zapadnog Mostara u istočni
Mostar protjerano 400 muslimanskih porodica u kojima nije bilo muškaraca.2100
898.
Osim toga, iz izvještaja o radu koji je 23. jula 1993. podnio Žarko Jurić, zapovjednik 5.
bojne Vojne policije, proističe da Vojna policija nije hapsila počinioce deložacija.2101
899.
Ćorićeva odbrana tvrdi da je izvještaj o radu od 23. jula 1993. falsifikat, uz argument da na
dokumentu nema ni potpisa, ni pečata, a da djelovodni broj počinje brojem "06" (broj pod kojim
Vojna policija u vrijeme događaja nije zavodila svoje dokumente).2102 Vijeće podsjeća da je, u
svojoj javnoj "Odluci po zahtjevima za uvrštavanje u spis dokumentarnih dokaza u vezi s opštinama
Čapljina i Stolac" od 23. avgusta 2007., utvrdilo da je dokument prema svim pokazateljima u
dovoljnoj mjeri pouzdan, relevantan i da ima dovoljnu dokaznu vrijednost kako bi se uvrstio u spis;
2095
P03019, tačka 8.
Svjedok C, T(f), str. 22466, zatvorena sjednica; P09502, pod pečatom, par. 2; P10010, pod pečatom, par. 2.
2097
Svjedok BB, T(f), str. 17197, 17230, 25420 i 25421, zatvorena sjednica; P09847, pod pečatom, str. 2; P09502, pod
pečatom, tačka 8.
2098
P03181. Osim toga, Vijeće ukazuje na sljedeću opasku, str. 3: "Ulica Kavazbašina nije čišćena od ₣Balijağ".
2099
V. konkretno: "Navodi o zločinima počinjenim tokom juna 1993." u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s
opštinom Mostar. V. takođe Svjedok BB, T(f), str. 17198, 17199, 17219, 17220, 25420 i 25421, zatvorena sjednica;
P09678, pod pečatom, par.1; P09502, pod pečatom, str. 2.
2100
P03184, pod pečatom, str. 3; P03196, pod pečatom, tačka 4.
2101
P03666, str. 1.
2102
Završni podnesak Ćorićeve odbrane, par. 698.
2096
Predmet br.° IT-04-74-T
226
29. maj 2013.
2038/78692 TER
Prijevod
da je, nakon uvrštavanja u spis, dokument predočen Svjedoku BB, koji je u znatnoj mjeri potvrdio
sadržinu dokumenta;2103 da Ćorićeva odbrana nije uložila nikakav prigovor na autentičnost
dokumenta prije predaje svog Završnog podneska i da je ovaj dokument po svojoj formi sasvim
sličan drugim dokumentima koje je Vijeće uvrstilo u spis, a čiju autentičnost Ćorićeva odbrana ni u
jednoj prilici nije osporila.2104 S obzirom na gorenavedeno, Vijeće, shodno tome, smatra da je u
pitanju autentični dokument.
900.
Vijeće zaključuje da je, poslije napada koji je ABiH izvršila na kasarnu "Tihomir Mišić" 30.
juna 1993. i masovnog hapšenja muškaraca Muslimana u Mostaru, HVO protjerao brojne
muslimanske porodice iz zapadnog Mostara u istočni Mostar.
C. Navodi o zločinima na Mašinskom fakultetu počinjenim od jula 1993.
901.
Po navodima iz paragrafa 104 Optužnice, tokom perioda od 9. maja 1993. pa nadalje, snage
Herceg-Bosne/HVO-a su koristile Mašinski fakultet u Mostaru za zatočenje, ispitivanje i
zlostavljanje uhapšenih ili zarobljenih muškaraca Muslimana. Snage HVO-a su, kako se navodi,
surovo pretukle petoricu muškaraca Muslimana uhapšenih kod Drežnice u prvoj sedmici jula 1993.,
od kojih su dvojica umrla od posljedica premlaćivanja.
902.
Vijeće je prethodno već opisalo organizaciju Mašinskog fakulteta kao privremenog
zatočeničkog centra. Ta organizacija nije se promijenila u periodu poslije maja 1993.2105
903.
Vijeće podsjeća da je početkom jula 1993. godine – poslije napada 30. juna 1993. – HVO
zatvarao muškarce Muslimane na Mašinskom fakultetu tokom vremenskog perioda koji je varirao
od nekoliko sati do jednog ili dva mjeseca.2106 Ibrahim Šarić, pripadnik ABiH,2107 tako je ostao
zatvoren tri dana počev od 7. jula 1993.2108 Vijeće ističe da je Svjedok CW, još jedan pripadnik
ABiH,2109 u svojoj prvoj izjavi tužilaštvu rekao da je počev od 8. jula 1993. u zatočeništvu proveo
mjesec dana ili, kako je naveo u svojoj sljedećoj izjavi, dva mjeseca.2110 U svom iskazu na suđenju,
svjedok je priznao da se više ne sjeća koliko je tačno vremena proveo u zatočeništvu. Na osnovu
samo ovog jednog svjedočenja, Vijeće ne može da izvede zaključak da su muškarci Muslimani, bilo
2103
Svjedok BB, T(f), str. 17229-17231, zatvorena sjednica.
V. takođe, npr.: P03542; P03580; P03624.
2105
V. "Organizacija Mašinskog fakulteta kao zatočeničkog centra" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom
Mostar.
2106
P09502, pod pečatom, str. 1; P03302, str. 1; P10032, par. 18; Svjedok PP, P10223, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović, T(f), str. 6075 i T(e), 6072-6073. V. takođe "Hapšenje i zatočenje muškaraca Muslimana nakon napada od
30. juna 1993." u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
2107
Ibrahim Šarić je 1993. bio načelnik centra veze 4. korpusa ABiH: Ibrahim Šarić, T(f), str. 5071.
2108
IbrahimŠarić, T(f), str. 5082 i 5083; P09413, str. 12.
2109
P09806, pod pečatom, str. 2.
2104
Predmet br.° IT-04-74-T
227
29. maj 2013.
2037/78692 TER
Prijevod
da su bili pripadnici ABiH ili ne, bili zatočeni na Mašinskom fakultetu poslije jula 1993. Ibrahim
Šarić i Svjedok CW kasnije su obojica prebačeni na Heliodrom.2111
904.
Od 7. do 12. jula 1993., pripadnici HVO-a redovno su premlaćivali zatočenike.2112
Međutim, Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi ko je iz redova HVO-a vršio premlaćivanja.
Svjedoka CW su tako pretukli da, kada su mu poslije četiri ili pet dana najzad donijeli hranu, on
nije bio u stanju da jede zato što nije mogao da otvori usta i zato što je imao jake bolove u predjelu
abdomena.2113
905.
Desetoricu muškaraca – među kojima su bili Adem Hebibović i Azim Mašić2114 – je 6. jula
1993., na putu od Salakovca do Drežnice,2115 uhapsila jedna patrola 1. satnije 5. bojne Vojne
policije HVO-a.2116 Adema Hebibovića, Azima Mašića i još najmanje dvojicu muškaraca zatim je
preuzeo Odjel za kriminalističke istrage Vojne policije,2117 poslije čega su odvedeni na Mašinski
fakultet.2118
906.
Od 8. do 11. jula 1993., vojnici HVO-a su ove ljude vodili na sprat, gdje su ih ispitivali i
tukli.2119 Kada je došao red na Adema Hebibovića i Azima Mašića, Svjedok CW je čuo kako ih
"muče" dok im postavljaju pitanja u vezi s naoružanjem i uniformama.2120 U trenutku kada su
Adem Hebibović i Azim Mašić silazili u podrum, Svjedok CW je vidio kako je na stepeništu Azim
Mašić pao i više nije ustao.2121 Jedan vojnik HVO-a je Adema Hebibovića dograbio za kosu i
nogom ga udario u glavu. Adem Hebibović je pao, udario glavom u dovratak ćelije u kojoj se
nalazio svjedok CW i više nije ustao.2122 Ibrahim Šarić je pred Vijećem izjavio da je tokom cijele
noći slušao jauke Adema Hebibovića, da bi sutradan ujutro zatekao njegovo beživotno tijelo kako
leži nedaleko od prostorije koja im je služila kao WC.2123
2110
Svjedok CW, T(f), str. 12695; P09807, pod pečatom, str. 5 i 6; P09806, pod pečatom, str. 3.
P09807, pod pečatom, str. 6; P09806, pod pečatom, str. 3; Svjedok CW, T(f), str. 12681; Ibrahim Šarić, T(f), str.
5103.
2112
P09807, pod pečatom, str. 6; Ibrahim Šarić, T(f), str. 5085-5087; P09502, pod pečatom, str. 4.
2113
P09807, pod pečatom, str. 6.
2114
Žrtve iz paragrafa 103 Optužnice koje se pominju u povjerljivom Prilogu Optužnici. Vijeće nije bilo u mogućnosti
da utvrdi da li su ovi ljudi uopšte bili pripadnici bilo kojih oružanih snaga.
2115
P09807, pod pečatom, str. 6; Ibrahim Šarić, T(f), str. 5095 i 5099.
2116
P03249, str. 2.
2117
P03249, str. 2.
2118
P09807, pod pečatom, str. 6; Ibrahim Šarić, T(f), str. 5095 i 5099.
2119
P09807, pod pečatom, str. 6; Ibrahim Šarić, T(f), str. 5094 i 5095.
2120
P09807, pod pečatom, str. 6; P09806, pod pečatom, str. 3.
2121
P09807, pod pečatom, str. 6.
2122
P09807, pod pečatom, str. 6; P09806, pod pečatom, str. 3; Svjedok CW, T(f), str. 12666 i 12667.
2123
Ibrahim Šarić, T(f), str. 5095.
2111
Predmet br.° IT-04-74-T
228
29. maj 2013.
2036/78692 TER
Prijevod
907.
Prema riječima Svjedoka CW, oba tijela su nekoliko dana ostala u jednoj maloj ostavi ispod
stepenica koje su vodile na sprat, poslije čega su ih jedne noći odnijeli, pri čemu Vijeće nije bilo u
mogućnosti da utvrdi kada su tijela odnijeta, ko ih je odnio i kuda.2124 Svjedok CW je morao da
očisti i okreči ostavu, kao i ostale prostorije u podrumu, kako bi se uklonili tragovi krvi.2125
908.
Svjedok CW je pomenuo da su Mate Aničić, zapovjednik 1. satnije 5. bojne Vojne
policije,2126 i još dvojica pripadnika HVO-a bili prisutni u vrijeme pogibije Adema Hebibovića i
Azima Mašića.2127
909.
Vijeće zaključuje da su tokom jula 1993. pripadnici HVO-a redovno i brutalno tukli
zatočenike na Mašinskom fakultetu. Vijeće je takođe zaključilo da su Adem Hebibović i Azim
Mašić umrli od posljedica premlaćivanja između 8. i 11. jula 1993. godine.
910.
Osim toga, Vijeće napominje da na osnovu dokaza nije bilo u mogućnosti da utvrdi da li su
se premlaćivanja zatočenika nastavila u avgustu 1993. i da li su Muslimani zatvarani na Mašinskom
fakultetu poslije jula 1993. godine.
D. Ostali navodi o zločinima počinjenim u zapadnom Mostaru u julu i avgustu 1993.
911.
Po navodima iz paragrafa 99, 100 i 107 Optužnice, snage Herceg-Bosne/HVO-a su, između
ostalog tokom jula i avgusta 1993., vršile, često uz prijetnje oružjem, sistematsko protjerivanje i
prisilno premještanje više hiljada civila, bosanskih Muslimana, iz zapadnog Mostara, najčešće u
istočni Mostar. Snage Herceg-Bosne/HVO-a su neke deložirane Muslimane uhapsile i zatočile, dok
su druge natjerale da pređu preko linije fronta i odu u istočni Mostar. Iste snage su tokom istog
vremenskog perioda dopuštale nekim Muslimanima u zapadnom Mostaru da odu u dijelove BiH
pod kontrolom ABiH i u druge zemlje, samo da napuste Herceg-Bosnu. Tokom i u sklopu
istjerivanja i hapšenja, Muslimani su podvrgavani nasilju, uključujući seksualno zlostavljanje i
maltretiranje, pljačkani su i konfiskovana im je imovina. Pored toga, u paragrafu 100 Optužnice,
tužilaštvo navodi da je stotinama bosanskih Muslimana dopušteno da odu iz Mostara samo pod
uslovom da potpišu izjavu kojom svu svoju imovinu "dobrovoljno" ustupaju HVO-u. Kuće i stanovi
iz kojih su Muslimani deložirani su pljačkani, a potom dodjeljivani vojnicima HVO-a i civilima,
bosanskim Hrvatima.
2124
P09807, pod pečatom, str. 6.
P09807, pod pečatom, str. 3 i 6; Svjedok CW, T(f), str. 12666, 12667 i 12680, djelimično zatvorena sjednica.
2126
V. P03249.
2127
P09807, pod pečatom, str. 3 i 6; P09806, pod pečatom, str. 3.
2125
Predmet br.° IT-04-74-T
229
29. maj 2013.
2035/78692 TER
Prijevod
912.
U paragrafu 105 Optužnice navodi se da su, sredinom jula 1993., snage Herceg-
Bosne/HVO-a provele još jedan krug prisilnih deložacija, protjeravši u istočni Mostar žene, djecu i
starce, bosanske Muslimane, iz njihovih domova u zapadnom Mostaru. Osim toga, navodi se da su,
približno u isto vrijeme, organi vlasti Herceg-Bosne/HVO-a predložili da puste na slobodu
muškarce Muslimane koji su bili zatočeni na Heliodromu, kao i njihove porodice s područja
Mostara, pod uslovom da oni pristanu na to da napuste BiH i odu u neku drugu zemlju. Približno
800 bosanskih Muslimana je pristalo na taj prijedlog i oni su deportovani u Hrvatsku, kao tranzitnu
destinaciju za odlazak u druge zemlje.2128
913.
Preliminarno, Vijeće napominje da ne raspolaže dokazima o tome da su Muslimani koji su
istjerani iz svojih domova hapšeni, odvođeni i zatvarani u zatvore i zatočeničke centre HVO-a u
drugoj polovini jula i u avgustu 1993. godine.
914.
Nakon što prouči dokaze u vezi s navodima po kojima su, tokom jula i avgusta 1993., a
naročito počev od sredine jula i približno u to vrijeme, brojni Muslimani iz zapadnog Mostara i
dalje deložirani i raseljavani iz zapadnog u istočni Mostar i u druge zemlje (1), Vijeće će proučiti
navode u vezi s puštanjem na slobodu muslimanskih zatočenika na Heliodromu sredinom jula 1993.
u zamjenu za njihov odlazak iz BiH zajedno sa porodicom u treće zemlje (2). Najzad, Vijeće će
analizirati navode u vezi sa silovanjima, seksualnim nasiljem, krađama, prijetnjama i
zastrašivanjima Muslimana, počinjenim u toku hapšenja i deložacija (3).
1. Deložiranje i raseljavanje Muslimana u istočni Mostar ili u druge zemlje od sredine jula do
avgusta 1993.
915.
Petkovićeva odbrana tvrdi da su navodi tužilaštva, po kojima je sredinom jula 1993.
proveden još jedan krug prisilnih deložacija i protjerivanja Muslimana iz zapadnog u istočni
Mostar, nedovoljno razrađeni, neodređeni, nepotkrijepljeni i da nisu ostvarena obilježlja krivičnog
djela.2129
916.
Prvo, Vijeće podsjeća da je pitanje nepreciznosti u Optužnici riješeno već u pretpretresnoj
fazi postupka.2130 Drugo, Vijeće konstatuje da raspolaže dokazima u vezi s datim događajima.
917.
Vijeće ističe da je oko 13. jula 1993. došlo do žestokog okršaja snaga HVO-a i ABiH u
južnom dijelu Mostara, naročito u Buni, Gubavici i Lakševinama.2131 Tokom istog vremenskog
2128
V. takođe Završni podnesak tužilaštva, par. 68, 455, 1158 i 1159.
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 105.
2130
V. Odluka po preliminarnim podnescima zbog nedostataka u formi. V. takođe "Preliminarni podnesci zbog
nedostataka u formi optužnice" u Istorijatu postupka (Dodatak 2).
2129
Predmet br.° IT-04-74-T
230
29. maj 2013.
2034/78692 TER
Prijevod
perioda, HVO je preduzeo nove radnje usmjerene protiv muslimanskih stanovnika zapadnog
Mostara sa ciljem da ih istjera iz njihovih domova.2132
918.
Vijeće napominje da je više pripadnika jedne međunarodne organizacije, koji su se u
vrijeme događaja nalazili na terenu, zbog tih deložacija u nekoliko navrata uzalud ulagalo proteste
kod visokih funkcionera HVO-a, kao što su Mate Boban i Jadranko Prlić, i to već od 13. jula 1993.
godine.2133
919.
Uprkos tome, vojnici HVO-a su u julu i avgustu 1993. nastavili da istjeruju muslimanske
porodice iz njihovih domova u zapadnom Mostaru, tjerajući ih da pređu liniju fronta i odu u istočni
Mostar.2134 Tako je, na primjer, 22. jula 1993., šest vojnika HVO-a došlo u stan Jasmine Ćišić2135
koju su, zajedno sa porodicom, odveli u Semovac, u sjevernom dijelu Mostara. Kada su tamo stigli,
vojnici su im saopštili da "smij₣uğ napustiti zapadno područje".2136 Enver Jusufović2137 je, sa svoje
strane, izjavio da je 6. avgusta 1993. oko 18 sati Ernest Takač2138 sa još šest do osam vojnika HVOa naredio njemu i još trinaestoro ili četrnaestoro Muslimana koji su stanovali u istoj zgradi u
zapadnom Mostaru da odu iz svojih stanova i ukrcaju se u kamion koji će ih odvesti do linije
razdvajanja, koju su potom, po naređenju HVO-a, morali da pređu i zapute se prema istočnom
Mostaru.2139
920.
Vijeće zaključuje da su, sredinom jula 1993., snage HVO-a provele još jedan krug
deložacija, protjeravši u istočni Mostar Muslimane, uključujući žene, djecu i starce, iz njihovih
domova u zapadnom Mostaru. Na osnovu gorenavedenih dokaza, Vijeće takođe zaključuje da su se
te operacije nastavile tokom cijele druge polovine jula i u avgustu 1993. godine. Zauzvrat, Vijeće za
ovaj vremenski period ne raspolaže nijednim dokazom koji bi potkrijepio navode po kojima je
stotinama Muslimana dopušteno da odu iz Mostara samo pod uslovom da potpišu izjavu kojom svu
2131
Svjedok CY, T(f), str. 13053, 13060 i 13061; P07559, str. 1; P01717, pod pečatom, str. 110 i 111; 4D00489, pod
pečatom, str. 2. V. takođe "Deložiranje žena, djece i starijih osoba, njihovo raseljavanje i navodi o zločinima
počinjenim u opštini Čapljina od jula do septembra 1993." u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom
Čapljina.
2132
P03804, pod pečatom, par. 5 i 6; P04698, str. 10; P10038, str. 4; Svjedokinja BA, T(f), str. 7232, zatvorena sjednica;
P09712, pod pečatom, par. 73; P09712, pod pečatom, par. 10; P03744, pod pečatom, str. 9 i 10; P09847, pod pečatom,
str. 2.
2133
Svjedokinja BA, T(f), str. 7163, 7164, 7232, 7344 i 7345, T(e), str. 7346, zatvorena sjednica; P09712, pod pečatom,
par. 73 i 75; P09679, pod pečatom; P03804, pod pečatom, par. 5 i 6. Vijeće napominje da je s tim u vezi Mati Bobanu
upućeno protestno pismo jedne međunarodne organizacije 13. jula 1993. godine.
2134
P09861, str. 2; P10035, par. 14; P04516; P10033, par. 20; P09855, str. 2; P05091, par.12.
2135
Stanovnica zapadnog Mostara, Muslimanka (P10038, par. 2).
2136
P10038, par. 24. Jasmina Ćišić je tada otišla u istočni Mostar, a potom je odlučila da zajedno s porodicom ode u
Raštane 23. avgusta 1993. godine.
2137
Musliman, stanovnik zapadnog Mostara i žrtva – primjer za paragraf 99 Optužnice – koja se pominje u Prilogu:
P10035, par. 1.
2138
Vijeće podsjeća da je Ernest Takač bio pripadnik ATG "Vinko Škrobo".
2139
P10035, par. 14.
Predmet br.° IT-04-74-T
231
29. maj 2013.
2033/78692 TER
Prijevod
svoju imovinu "dobrovoljno" ustupaju HVO-u. Isto tako, Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi da
li su u avgustu 1993. Muslimani protjerivani u treće zemlje.
2. Puštanje na slobodu Muslimana zatočenih na Heliodromu sredinom jula 1993. pod uslovom da
oni i njihove porodice odu iz BIH
921.
Vijeće ističe da je muškarcima Muslimanima zatočenim na Heliodromu 17. jula 1993., ili
oko tog datuma, ponuđen sljedeći izbor: ili da ostanu zatvoreni na Heliodromu, u kom slučaju im se
ne može garantovati bezbjednost – prema riječima vojnika HVO-a koji su iznijeli ovaj prijedlog
zatočenicima – ili da budu pušteni na slobodu pod uslovom da pristanu na to da napuste BiH i odu,
zajedno s porodicom, u neku treću zemlju.2140
922.
Vijeće je konstatovalo da je između 800 i 1.000 Muslimana, među kojima su bili muškarci
do tada zatočeni na Heliodromu i njihove porodice (žene, djeca i starije osobe),2141 prihvatilo ovaj
prijedlog i da su poslije 17. jula, tokom narednih nekoliko dana, napustili teritoriju opštine
Mostar2142 i teritoriju BiH. Vojnici HVO-a su ih sproveli uz pratnju Vojne policije HVO-a do
granice sa Hrvatskom, na čiju teritoriju su privremeno primljeni do odlaska u treće zemlje.2143
923.
S obzirom na sve gorenavedeno, Vijeće zaključuje da je HVO predložio muškarcima
Muslimanima zatočenim na Helidromu, da ih pusti na slobodu, kao i njihove porodice s područja
Mostara, pod uslovom da oni pristanu na to da napuste BiH i odu u neku drugu zemlju, i da je
najmanje 800 Muslimana ovaj prijedlog prihvatilo.
3. Silovanje, seksualno zlostavljanje, krađa, prijetnje i zastrašivanje Muslimana tokom akcija
deložiranja u zapadnom Mostaru u julu i avgustu 1993.
924.
Vijeće podsjeća da se upoznalo s jednim brojem dokaza, uključujući dokumente iz avgusta
i decembra 1993., koji pokazuju da su tokom akcija hapšenja i deložiranja Muslimana iz zapadnog
Mostara počev od maja 1993. vojnici HVO-a pribjegavali prijetnjama, a ponekad i nasilju, da su ih
pljačkali i konfiskovali im imovinu.2144
2140
P09898, pod pečatom, str. 1; P03804, pod pečatom, str. 4; P10052, str. 2 i 3; P09680, pod pečatom; P09681, pod
pečatom, str. 1; P03616, str. 4.
2141
P09680, pod pečatom; P09681, pod pečatom; P10054, str. 2; P10052, str. 1; P03804, pod pečatom, str. 3-5.
2142
V. konkretno P10052, str. 1.
2143
V. "Odlazak zatočenika s Heliodroma u Hrvatsku od približno 17. jula 1993. do novembra 1993." u činjeničnim
zaključcima Vijeća u vezi s Heliodromom.
2144
V. P09502, pod pečatom, str. 2; P07265; Svjedok BB, T(f), str. 17207-17209, zatvorena sjednica. V. takođe "Djela
nasilja i krađe nad uhapšenim, deložiranim, zatočenim i raseljenim Muslimanima u maju 1993." u činjeničnim
zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
Predmet br.° IT-04-74-T
232
29. maj 2013.
2032/78692 TER
Prijevod
925.
Kada su u pitanju navodi o silovanjima i seksualnom zlostavljanju u julu 1993., Vijeće se
upoznalo sa malobrojnim dokazima s tim u vezi,2145 no uprkos tome napominje da su, prema dva
dokumenta UN-a, dvojica vojnika HVO-a upali u stan jedne hrvatsko-muslimanske porodice
sredinom jula 1993. i da su jednu Muslimanku prisilili na seksualne odnose dok su za to vrijeme
njena djeca spavala u susjednoj prostoriji.2146
926.
Vijeće ističe da je tužilaštvo, u prilog navodima o silovanju tokom akcija deložiranja u julu
1993., predočilo dokaze u vezi s dvije djevojke koje su stanovale u zapadnom Mostaru.2147
927.
Naime, Vijeće konstatuje da su trojica pripadnika Vojne policije, zaduženi za bezbjednost
Jadranka Prlića, bez ikakvog posebnog povoda oteli dvije djevojke s ulice u zapadnom Mostaru i da
su ih potom silovali. Vijeće smatra da analizirani dokazi potvrđuju da je počinjeno djelo silovanja
nad ovim dvjema devojkama, ali da ne omogućavaju da se utvrdi jesu li su one silovane tokom
akcije provedene s ciljem da ih se protjera iz zapadnog Mostara. Shodno tome, Vijeće je odlučilo da
silovanje tih dviju devojaka kako se navodi u Dodatku A Završnom podnesku tužilaštva po tački
Optužnice koja se odnosi na silovanje ne može uzeti u obzir u okviru navoda iz paragrafa 99
Optužnice
928.
Pored toga, Vijeće je primilo k znanju svjedočenja muškaraca Muslimana koji su uhapšeni
30 juna 1993. i zatočeni,2148 a koji su potvrdili da su prilikom njihovog hapšenja vojnici HVO-a
pribjegavali zastrašivanju i prijetnjama. Svjedok U2149 je opisao kako su vojnici HVO-a njega i još
blizu 200 muškaraca Muslimana okupili pred zgradom i ostavili ih da čekaju sat vremena pod
jarkim suncem. Kada su došli autobusi kojima je trebalo da ih prebace na Heliodrom, nagurali su po
80 ljudi u svaki autobus, iako je u autobuse moglo da se smjesti svega po 50 osoba.2150 Muris
Marić2151 je izjavio da mu je jedan vojnik HVO-a, koji je došao kod njega kući kako bi mu naredio
da smjesta ode na Heliodrom, rekao da će, ako ne postupi kako mu je naređeno, Tutini vojnici
sutradan doći da ga ubiju.2152 Mujo Čopelj2153 takođe je izjavio da su mu dvojica ili trojica vojnika
HVO-a, koji su došli kod njega kući, uperivši u njega puške naredili da ode iz svog doma i zaputi se
2145
P06697, par. 23; P05091, par. 14; 5D04115, str. 5.
P06697, par. 23; P05091, par. 14.
2147
P03508; P03483, str. 1; P03513; P03482; P03497; P03523; P03571; P11240; P03536.
2148
V. "Napad na kasarnu 'Tihomir Mišić' 30. juna 1993." u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
2149
Musliman, stanovnik Mostara od 1991. do 30. juna 1993. u naselju Centar II: Svjedok U, P10220, pod pečatom,
predmet Naletilić i Martinović,T(f), str. 2911, 2912, 2933, 2934, 2343 i 2344.
2150
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2947 i 2948.
2151
Pripadnik HVO-a do 30. juna 1993. (P10033, par. 4 i 18) i muslimanski stanovnik zapadnog Mostara (P10033, par.
2).
2152
P10033, par. 18.
2153
Musliman koji je stanovao na Bijelom Brijegu u zapadnom Mostaru do 30. juna 1993. (P10032, par. 2, 7 i 10) i
pripadnik HVO-a (P10032, par. 5).
2146
Predmet br.° IT-04-74-T
233
29. maj 2013.
2031/78692 TER
Prijevod
na Mašinski fakultet.2154 Osim toga, Vijeće ukazuje na izvještaj jedne međunarodne organizacije od
30. jula 1993., u kojem se, uopšte uzev, pominje "znatan stepen nasilja" - bez primjera ili
pojedinosti – kao i hici ispaljeni iznad glava stanovnika prilikom akcija deložiranja Muslimana
provedenih sredinom jula 1993. godine.2155
929.
Kada je riječ o navodima u vezi s pljačkama u julu 1993., Vijeće ističe da se, u svom
Završnom podnesku,2156 tužilaštvo konkretno oslanja na izvještaj SIS-a Odjela obrane, u kojem stoji
da je jedna antiteroristička grupa Vojne policije HVO-a ("military police ATG")2157 konfiskovala
jedan dio imovine, na primjer meso, pivo i cigarete, kao i "tehničk₣uğ rob₣uğ i stok₣uğ, a točan
broj se ne zna" stanovnicima sela Međine koji su, kako se navodi, silom odvedeni na Mašinski
fakultet 6. jula 1993., nakon čega su žene i djeca pušteni na slobodu.2158 Međutim, Vijeće je
konstatovalo da se navodi iz paragrafa 99, 100 i 107 Optužnice odnose isključivo na zapadni
Mostar pa, samim tim, smatra da ne može da uzme u obzir te radnje koje su, kako se navodi,
izvršene 6. jula 1993. u selu Međine, smještenom u opštini Mostar, ali izvan područja zapadnog
Mostara.
930.
Tokom akcija deložiranja Muslimana iz zapadnog Mostara u avgustu 1993.,2159 počinjene su
krađe, vršena su zastrašivanja i upućivane prijetnje. Tako iz jednog broja dokaza proističe da su
vojnici HVO-a konfiskovali ključeve stanova i smještali se u stanove iz kojih su stanari prethodno
iseljeni.2160 Muris Marić takođe je opisao kako ga je jedan vojnik HVO-a, po imenu Pavo Krezić,
istjerao iz stana u zapadnom Mostaru uz prijetnju oružjem u prvoj polovini avgusta 1993., nakon
čega se uselio u Marićev stan.2161
931.
Vojnici HVO-a su Muslimanima istjeranim iz svojih domova tokom avgusta 1993. takođe
naređivali da im predaju vrijedne predmete – ili su ih sami oduzimali – istovremeno im zabranjujući
da sa sobom odnesu novac ili vrijedne stvari.2162
932.
Osim toga, dokazi pokazuju da su vojnici HVO-a, uključujući pripadnike ATG "Vinko
Škrobo" pod zapovjedništvom Vinka Martinovića zvanog Štela,2163 prisiljavali muslimanske
2154
P10032, par. 18.
P03804, pod pečatom, par. 6.
2156
Završni podnesak tužilaštva, par. 1148 i 1168.
2157
Vijeće napominje da je ova grupa bila pod komandom Zlatana Mije Jelića, zapovjednika središnjeg gradskog
sektora "Obrana Mostara". Svjedok NO, T(f), str. 51180,51182et51210, zatvorena sjednica; 5D05110, pod pečatom,
par. 7; P03117, str. 2.
2158
P03302, str. 1 i 2.
2159
V. "Deložiranje i raseljavanje Muslimana u istočni Mostar ili treće zemlje od sredine jula do avgusta 1993." u
činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
2160
P10035, par. 14; P04516; P10033, par. 20.
2161
P10033, par. 20.
2155
Predmet br.° IT-04-74-T
234
29. maj 2013.
2030/78692 TER
Prijevod
zatvorenike zatočene, između ostalog, na Heliodromu, da provaljuju, posebno tokom avgusta
1993.,2164 u napuštene stanove u zapadnom Mostaru kako bi ih opljačkali i odnijeli vrijedne
predmete,2165 koje bi vojnici potom uzeli i ponijeli sa sobom.2166
933.
Kada je pak riječ o navodima u vezi sa silovanjima i seksualnim zlostavljanjem tokom
akcija deložiranja u avgustu 1993., Vijeće ističe da je tužilaštvo predočilo dokaze u vezi s jednom
djevojkom iz Raštana. Predočeni dokazi pokazuju da su 24. avgusta 1993., poslije napada HVO-a
na selo Raštani,2167 vojnici HVO-a silovali šesnaestogodišnju muslimansku djevojku koja se
nalazila u jednoj kući u selu koju su vojnici bili opkolili. Djevojka je prenijela Svjedokinji DA da su
je vojnici primorali da se svuče i da su je udarili, nakon čega se ona onesvijestila, a da su je zatim
silovali.2168 Nešto kasnije, tokom večeri, djevoka je prešla Neretvu kako bi otišla na suprotnu obalu
koja se nalazila pod kontrolom ABiH zajedno sa drugim Muslimanima,2169 pri čemu je bila u stanju
šoka,2170 s modricom na čelu.2171 Međutim, Vijeće napominje da se navodi iz paragrafa 99
Optužnice odnose isključivo na zapadni Mostar. Vijeće napominje da se selo Raštani nalazi
nadomak zapadnog Mostara, ali ne u samom zapadnom Mostaru. Shodno tome, Vijeće je odlučilo
da silovanje ove devojke kako se navodi u Dodatku A Završnom podnesku tužilaštva po tački
Optužnice koja se odnosi na silovanje ne može uzeti u obzir u okviru navoda iz paragrafa 99
Optužnice.
2162
P09861, str. 2; P10035, par. 14.
ATG "Vinko Škrobo" nekada se zvala ATG "Mrmak". S tim u vezi, v. "Organizacija KB-a i ATG" u zaključcima
Vijeća u vezi s vojnom strukturom HZ(R)H-B.
2164
Svjedok II, P10218, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4958 i 4961-4963; Odluka od 7.
septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 137 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 621).
2165
Svjedok II, P10218, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4961-4963. V. takođe Odluka od 7.
septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 133, 134 i 137 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par.
630, 621 i 622).
2166
Svjedok II, P10218, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4961-4963; Odluka od 7. septembra
2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 138 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 622). V. takođe P03260,
str. 3.
2167
V. "Napad na selo Raštani, na Hidroelektranu Mostar i kasarnu 'Tihomir Mišić'" u činjeničnim zaključcima Vijeća u
vezi s opštinom Mostar.
2168
Svjedokinja DA, T(f), str. 13160, 13162, 13168, zatvorena sjednica. V. takođe P10038, par. 34: Jasmina Ćišić u
svojoj izjavi navodi da je, prema djevojčinim riječima, nekoliko vojnika djevojci "stavil[o] ₣...ğ pušku u vaginu";
Vijeće ističe da, s obzirom na to da je izjava Jasmine Ćišić prihvaćena na osnovu pravila 92bis Pravilnika, a da nije
predočen nijedan dokaz koji bi potvrdio ove konkretne riječi, Vijeće tu informaciju ne može da uzme u obzir.
2169
V. "Raseljavanje muslimanskih žena i djece tokom napada na selo Raštani" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi
s opštinom Mostar, gdje se pobliže ispituju okolnosti u kojima se taj događaj odigrao. P09866, pod pečatom, str. 7 i 8;
P10036, par. 23-26; P10038, str. 5; Svjedokinja DA, T(f), str. 13162, 13164, 13166 i 13167, zatvorena sjednica;
P08865, pod pečatom (br. 1 na fotografiji upućuje na kuću Mirsada Žuškića: Svjedokinja DA, T(f), str. 13163,
zatvorena sjednica; crvena linija pokazuje kojim je putem išla svjedokinjina grupa da bi prešla na lijevu obalu:
Svjedokinja DA, T(f), str. 13163, zatvorena sjednica); IC00271, pod pečatom (br. 3 upućuje na željezničku stanicu:
Svjedokinja DA, T(f), str. 13164, zatvorena sjednica).
2170
P10038, par. 34; Svjedokinja DA, T(f), str. 13168, zatvorena sjednica.
2171
Svjedokinja DA, T(f), str. 13168, zatvorena sjednica.
2163
Predmet br.° IT-04-74-T
235
29. maj 2013.
2029/78692 TER
Prijevod
934.
Vijeće zaključuje da su vojnici HVO-a zastrašivali i upućivali prijetnje Muslimanima
istjeranim iz svojih domova u zapadnom Mostaru tokom operacija u julu i avgustu 1993.
935.
Vijeće takođe zaključuje da su vojnici HVO-a počinili barem jedno djelo prisiljavanja na
seksualni odnos tokom akcija deložiranja Muslimana iz zapadnog Mostara u julu 1993. godine.
936.
Međutim, Vijeće nije bilo u mogućnosti da zaključi da su nad Muslimanima koje je HVO
protjerao iz zapadnog Mostara tokom avgusta 1993. godine počinjena djela silovanja i seksualnog
zlostavljanja.
937.
Kada je riječ o navodima po kojima su Muslimani bili žrtve krađa i konfiskovanja imovine,
Vijeće zaključuje da su, u avgustu 1993., vojnici HVO-a Muslimanima oduzimali vrijedne
predmete koji su im pripadali, kao i njihove stanove, koji su pljačkani i u koje su se vojnici
useljavali. Međutim, Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi da su krađe ili konfiskacije imovine
počinjene tokom operacija provedenih u julu 1993. godine.
938.
Pored toga, Vijeće napominje da se nije upoznalo s dokazima u kojima se konkretno
pominje da su tokom relevantnog vremenskog perioda ti stanovi dodjeljivani civilima, bosanskim
Hrvatima, kako tvrdi tužilaštvo. Isto tako, Vijeće ističe da ne raspolaže nijednim dokazom za jul i
avgust 1993. u vezi s navodima po kojima je stotinama Muslimana dopušteno da odu iz Mostara
samo pod uslovom da potpišu izjavu kojom svu svoju imovinu "dobrovoljno" ustupaju HVO-u.
E. Navodi o zločinima počinjenim u Buni oko 14. jula 1993.
939.
U paragrafu 106 Optužnice navodi se da su, oko 14. jula 1993., jedan dječak Musliman i
njegov djed uhapšeni u svom domu u Buni i odvedeni u stanicu Vojne policije HVO-a, gdje su ih
pripadnici Vojne policije HVO-a ispitivali i mučili. Tužilaštvo navodi da su, istog dana, na putu za
Zatvor u Dretelju, vojni policajci HVO-a zaustavili kombi u koji su zatočenici prethodno ukrcani,
naredili dječaku i njegovom djedu da stanu na rub ceste iznad rijeke Neretve i da su na njih otvorili
vatru, nanijevši dječaku teške povrede i usmrtivši njegovog djeda.
940.
Vijeće napominje da je HVO od avgusta 1992. bio stacioniran u mjestu Buna,2172 koje se
nalazi na jugu opštine i južno od grada Mostara,2173 i da se još uvijek nalazio na toj lokaciji 14. jula
2172
2173
Svjedok CY, T(f), str. 13050, 13051 i 13078; 4D00489, pod pečatom, str. 1.
P09276, str. 19.
Predmet br.° IT-04-74-T
236
29. maj 2013.
2028/78692 TER
Prijevod
1993. godine.2174 Vijeće posebno ukazuje na to da se Vojna policija HVO-a, konkretno 5. bojna,
nalazila u Buni u julu 1993. godine.2175
941.
Svjedoka CY,2176 koji je u vrijeme događaja imao 16 godina,2177 i njegovog djeda,2178 starog
60 godina,2179 muslimanske stanovnike Bune, uhapsila su trojica vojnih policajaca HVO 14. jula
1993. oko 11.00 sati u kući Svjedoka CY.2180 Svjedok CY je izjavio da su ih odveli u stanicu Vojne
policije u Buni kako bi ih ispitivali u vezi s navodima o prisustvu vojnika ABiH u porodičnoj kući
svjedoka.2181 Prema riječima Svjedoka CY, u kući nije bilo oružja i u njoj se nije nalazio nijedan
vojnik ABiH.2182
942.
Kada su došli u zgradu Vojne policije, vojni policajci su tukli Svjedoka CY i njegovog
djeda, odveli su ih u podrum i lisicama su ih privezali jednog za drugog.2183 Poslije približno pola
sata, u podrum je sišla jedna grupa vojnih policajaca HVO-a koja je nogama i rukama tukla
svjedoka CY tokom najmanje deset minuta, a nakon toga su Svjedoka dvadesetak puta udarili
električnim kablom po golim leđima.2184
943.
Oko 20.00 ili 21.00 sati, vojni policajci su odveli Svjedoka CY i njegovog djeda u dvorište
zgrade Vojne policije i ponovo su tukli Svjedoka CY.2185 Trojica vojnih policajaca HVO-a su zatim
ukrcali Svjedoka CY i njegovog djeda u kombi i zaputili su se magistralnim putem prema
Čapljini,2186 rekavši da ih vode u jedan logor HVO-a.2187 Na 500 metara od Bune, a na 40 ili
50 metara udaljenosti od Neretve, Svjedoka CY i njegovog djeda odveli su na rub provalije duboke
15 metara, naredivši im da im se okrenu leđima. Pucali su na njih, a Svjedok CY i njegov djed su
2174
4D00489, pod pečatom, str. 1; 4D00625; 4D00622. Ivan Primorac je bio zapovjednik 3. brigade HVO-a,
stacionirane u zoni koja je obuhvatala teritoriju od Bune do Prozora barem od 9. decembra 1992. do 30. juna 1993.
godine: P10138 (Pismena izjava Huse Marića od 14. novembra 2002.), par. 8; P00882 (9. decembar 1992.); P03035
(30. juni 1993.). Sektor Buna kontrolisala je 3. brigada HVO-a na čelu sa zapovjednikom Božom Pavlovićem od 20.
jula 1993. do 4. oktobra 1993. godine: Božo Pavlović, T(f), str. 46875 i 46935; P03582 (Imenovanje 20. jula 1993).
2175
P03666, str. 3 i 4. Ćorićeva odbrana u svom Završnom podnesku osporava autentičnost dokumenta P03666: Završni
podnesak Ćorićeve odbrane, par. 698. Međutim, Vijeće napominje da brojni drugi dokazi potvrđuju da je u Buni
postojao kontrolni punkt Vojne policije HVO-a: P05497, str. 2 i 5; Svjedok BB, T(f), str. 17229, zatvorena sjednica;
Svjedok BC, T(f), str. 18537; Larry Forbes, T(f), str. 21339 i 21340; 3D00700; P07742; 1D02016, str. 1; 1D02066. V.
takođe s tim u vezi "3. satnija 3. bojne Vojne policije" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Ćapljina.
2176
Žrtva koja se navodi u povjerljivom Prilogu Optužnici, par. 106.
2177
Svjedok CY, T(f), str. 13046 i 13048, zatvorena sjednica; Svjedok CY, T(e), str. 13075, zatvorena sjednica. Vijeće
takođe ističe da je Svjedok CY upisan u evidenciji splitske bolnice kao "civil", što se vidi iz 4D00489, pod pečatom, str.
7.
2178
Žrtva koja se navodi u povjerljivom Prilogu Optužnici, par. 106.
2179
P08486, pod pečatom.
2180
Svjedok CY, T(f), str. 13053, 13054 i 13059; 4D00489, pod pečatom, str. 2.
2181
Svjedok CY, T(f), str. 13053,13054 i 13059; 4D00489, pod pečatom, str. 2.
2182
Svjedok CY, T(f), str. 13055-13058 i 13086, zatvorena sjednica; 4D00489, pod pečatom, str. 2.
2183
Svjedok CY, T(f), str. 13059 i 13060; 4D00489, pod pečatom, str. 3.
2184
Svjedok CY, T(f), str. 13060-13062; 4D00489, pod pečatom, str. 3 i 4.
2185
Svjedok CY, T(f), str. 13062.
2186
Svjedok CY, T(f), str. 13063; 4D00489, pod pečatom, str. 4.
Predmet br.° IT-04-74-T
237
29. maj 2013.
2027/78692 TER
Prijevod
pali u provaliju.2188 Misleći da su obojica poginuli, vojni policajci HVO-a su otišli.2189 Djed jeste
usmrćen hicima, ali je Svjedok CY ostao živ, mada teško ranjen u grudi.2190 Svjedok CY se zatim
onesvijestio.2191 Došao je sebi tek sutradan ujutro, a pronašle su ga osobe odjevene u maskirnu
uniformu sa oznakom Crvenog krsta,2192 koje su ga odvele u bolnicu u Metkoviću.2193
944.
Vijeće zaključuje da su vojni policajci HVO-a koji su se nalazili u mjestu Buna 14. jula
1993. uhapsili dječaka Muslimana i njegovog djeda i premlatili ih u stanici Vojne policije u Buni,
nakon čega su ih odveli na rub ceste i pucali im u leđa, usmrtivši jednog i nanijevši teške povrijede
drugom, koga su ostavili na licu mjesta.
F. Napad u okolini Mostara 24. avgusta 1993. i navodi o zločinima počinjenim nakon tog
napada
945.
U paragrafu 108 Optužnice, navodi se da su 24. avgusta 1993. ili približno tog datuma snage
Herceg-Bosne/HVO-a napale selo Raštane, kao i Hidroelektranu Mostar i kasarnu "Tihomir Mišić".
Pošto su ušle u selo Raštane, snage HVO-a su, kako se navodi, opkolile kuće u kojima su po
njihovom mišljenju bili smješteni vojnici ABiH. Tužilaštvo konkretno navodi da je, kada su vojnici
HVO-a opkolili kuću jednog lokalnog Muslimana, on bio jedini vojnik ABiH koje se u tom
trenutku nalazio u kući, a s njim je bilo još petnaest njegovih rođaka i komšija, Muslimana, koji su
svi bili civili. Tužilaštvo tvrdi da su snage HVO-a svima njima naredile da izađu iz kuće i da su
odmah otvorile vatru i ubile vojnika ABiH i još trojicu vojno sposobnih muškaraca Muslimana, čim
su ovi izašli iz kuće. Među njima niko nije bio naoružan. Vojnici HVO-a su, kako se navodi,
postrojili žene i djecu Muslimane ispred jednog zida, pokrali im novac i nakit i na drugi ih način
maltretirali. Tužilaštvo navodi da su preživjelim Muslimanima potom naredili da pređu preko rijeke
Neretve na teritoriju pod kontrolom ABiH.
946.
Praljkova odbrana tvrdi da je HVO proveo opravdanu vojnu operaciju u sektoru Raštana s
ciljem da povrati kontrolu nad sektorom koji je okupirala ABiH.2194 Prema tvrdnjama Praljkove
2187
Svjedok CY, T(f), str. 13063 i 13064; 4D00489, pod pečatom, str. 4 i 5.
Svjedok CY, T(f), str. 13063 i 13064; P08486, pod pečatom; 4D00489, pod pečatom, str. 5.
2189
Svjedok CY, T(f), str. 13064 i 13065; 4D00489, pod pečatom, str. 5.
2190
Svjedok CY, T(f), str. 13064 i 13065; 4D00489, pod pečatom, str. 5.
2191
Svjedok CY, T(f), str. 13066; 4D00489, pod pečatom, str. 5.
2192
Svjedok CY, T(f), str. 13066 i 13067. Vijeće napominje da nije bilo u mogućnosti da preciznije utvrdi ko su bile te
osobe.
2193
Svjedok CY, T(f), str. 13066 do 13068; 4D00489, pod pečatom, str. 6.
2194
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 362 i 363.
2188
Predmet br.° IT-04-74-T
238
29. maj 2013.
2026/78692 TER
Prijevod
odbrane, u vrijeme okršaja u selu su se nalazili samo vojnici ABiH, to jest 60 do 70 vojnika, i
jedino su vojnici izgubili život tokom okršaja.2195
947.
Nakon što razmotri navode tužilaštva u vezi s napadom HVO-a na selo Raštani,
Hidroelektranu Mostar i kasarnu "Tihomir Mišić" (1), Vijeće će razmotriti navode o krivičnim
djelima koja su snage HVO-a počinile prilikom napada na selo Raštani (2).
1. Napad na selo Raštani, Hidroelektranu Mostar i kasarnu "Tihomir Mišić"
948.
Vijeće konstatuje da su snage HVO-a započele napad na selo Raštani 23. avgusta 1993. u
poslijepodnevnim satima teškim granatiranjem i paljenjem šume iznad sela.2196 Dana 24. avgusta
1993., napad na selo Raštani, hidroelektranu i kasarnu "Tihomir Mišić" se nastavio paljbom iz
pješadijskog naoružanja, nakon čega je uslijedilo žestoko granatiranje2197 koje je trajalo cijelog
dana.2198
949.
Dana 24. avgusta 1993., snage HVO-a su osvojile veliki dio sela Raštani i jedan broj baraka
u kasarni "Tihomir Mišić".2199 Dana 24. avgusta, ili tokom noći između 25. i 26. avgusta 1993.,2200
snage HVO-a takođe su osvojile branu i hidroelektranu koja se zvala "Mostar I".2201 Dana 26.
avgusta 1993., snage HVO-a su u cijelosti zauzele sektor Raštani i mostarsku branu.2202
950.
Kada je riječ o vojnim jedinicama HVO-a koje su učestvovale u borbama u selu Raštani,
konkretno 24. avgusta 1993., Vijeće konstatuje da je KB, na čelu sa Mladenom Naletilićem zvanim
Tuta,2203 aktivno učestvovao u napadu i osvajanju sektora Raštani.2204 Druge jedinice HVO-a
takođe su se nalazile u Raštanima 24. avgusta 1993., među kojima 2. brigada i posebno njena 3.
2195
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 363, 365 i 366.
P09866, pod pečatom, str. 3; P10036, str. 2, par. 3; P04415; Svjedokinja DA, T(f), str. 13148 i 13149, zatvorena
sjednica.
2197
P09866, pod pečatom, str. 4; Svjedokinja DA, T(f), str. 13148, zatvorena sjednica; P10036, str. 2, par. 3; P04487,
str. 3; P07559, str. 2. V. takođe sljedeće dokumente u kojima se pominju borbe u Raštanima: P04498 i P04499; P04481,
str. 3; P04508; P04476.
2198
P09866, pod pečatom, str. 4 i 8; Svjedokinja DA, T(f), str. 13207 i 13208, zatvorena sjednica; P04476; P10036, par.
24-26; IC00271, pod pečatom (br. 4 pokazuje mesto na kojem je ranjen Nurija Dumpor, a br. 6 mjesto odakle su, po
mišljenju svjedoka, dolazile granate: Svjedokinja DA, T(f), str. 13164 i 13165, zatvorena sjednica).
2199
P04487, str. 3; P04468; Svjedokinja DA, T(f), str. 13170-13173, zatvorena sjednica; P04466, str. 4 i 5.
2200
Vijeće napominje da se u dokazima navedenim u daljem tekstu javljaju dva datuma u vezi sa zauzimanjem brane i
mostarske hidroelektrane "Mostar I", to jest 24. avgust i noć između 25. i 26. avgusta. U odsustvu drugih dokaza,
Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi tačan datum događaja.
2201
4D00771/3D01106 (identični dokumenti); 4D00770, str. 1; P04487, str. 3; P04468; Svjedokinja DA, T(f), str.
13170-13173, zatvorena sjednica; P04508.
2202
3D02021, str. 3. V. takođe Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 300 (Prvostepena presuda
u predmetu Naletilić, par. 53 i 54).
2203
V. "Organizacija KB-a i ATG" u zaključcima Vijeća u vezi s vojnom strukturom HZ(R) HB.
2204
P04466, str. 5; P04481, str. 3; P04487, str. 3; P04498 i P04499; P04520, str. 1; P04476. V. takođe Odluka od 7.
septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 189 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 167); P09866,
pod pečatom, str. 9; Svjedokinja DA, T(f), str. 13168 i 13169, zatvorena sjednica.
2196
Predmet br.° IT-04-74-T
239
29. maj 2013.
2025/78692 TER
Prijevod
bojna, Satnija "Orlac" – grupa od 24 vojnika i 21 djelatnika MUP-a2205 – i PPN "Ludvig
Pavlović".2206 Dana 25. avgusta 1993., Slobodan Praljak, zapovjednik Glavnog stožera HVO-a,
imenovao je pukovnika Milana Štampara na dužnost zapovjednika bojnih djelovanja u Raštanima,
izričito navodeći da će mu biti podređene sve jedinice u rejonu Raštani.2207
951.
Pored toga, Vijeće se upoznalo s dokazima koji pokazuju da je u selu Raštani u trenutku
napada bilo najmanje 50 do 70 vojnika ABiH.2208
952.
Najzad, Vijeće ističe da su, suprotno tvrdnjama Praljkove odbrane,2209 stanovnici sela
Raštani, uključujući žene i djecu, bili prisutni u trenutku napada na to selo.2210
953.
Vijeće zaključuje da je HVO napao selo Raštani, kao i Hidroelektranu Mostar i kasarnu
"Tihomir Mišić", između 24. i 26. avgusta 1993. godine.
2. Navodi o zločinima počinjenim tokom napada HVO-a na selo Raštani
954.
Nakon što analizira dokaze u vezi s navodima o zločinima počinjenim nad četvoricom
muškaraca Muslimana, u jednoj od kuća u selu Raštani (a), Vijeće će razmotriti navode u vezi s
krađom imovine koja je pripadala muslimanskim mještanima (b), u vezi s maltretiranjem žena i
djece Muslimana (c), a potom navode u vezi s njihovim raseljavanjem (d).
2205
P04481, str. 3; P04476.
P04498; P04499. V. takođe "Profesionalne jedinice" u zaključcima Vijeća u vezi s vojnom strukturom HZ(R) HB.
2207
P04508; Svjedokinja DA, T(f), str. 13136, zatvorena sjednica. Vijeće napominje da se u pomenutoj zapovjedi ne
navodi izričito kojoj brigadi je Milan Štampar pripadao, ali da se u jednom drugom dokazu konkretno navodi da je bio
zapovjednik 2. brigade HVO-a 15. oktobra 1993. godine (P05900).
2208
Svjedokinja DA, T(f), str. 13179, 13180 i 13189, zatvorena sjednica (navodi broj koji varira između 50 i 70);
P04547 (navodi broj 65). Prema riječima Svjedokinje DA, datum dokumenta je 27. avgust 1993: Svjedokinja DA, T(f),
str. 13215 i 13216. Međutim, Vijeće napominje da ovaj podatak ukazuje na broj vojnika porijeklom iz Raštana, a ne na
ukupni broj vojnika koji su se nalazili u selu. Naime, pomenuti dokazi ukazuju na to da su se vojnici koji porijeklom
nisu bili iz Raštana pridružili vojnicima koji su pripadali lokalnom stanovništvu.
2209
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 365.
2210
P09866, pod pečatom, str. 8; P10036, par. 24 i 25; P10038, str. 5; IC00271, pod pečatom (br. 4 pokazuje mjesto
gdje je Nurija Dumpor ranjen, a br. 6 mjesto odakle su, po mišljenju Svjedokinje, dolazile granate: Svjedokinja DA,
T(f), str. 13164, 13165, 13166 i 13167, zatvorena sjednica); P04679, str. 5 i 6. Vijeće napominje da su Praljkova i
Ćorićeva odbrane uložile prigovor na uvrštavanje u spis posljednjeg navedenog dokumenta, tvrdeći da dokument ima
malu dokaznu vrijednost jer predstavlja sredstvo propagande. Međutim, u svojoj Odluci od 26. novembra 2007., Vijeće
je konstatovalo da se dokazni predmet P04679 odnosi na navode iz, između ostalog, paragrafa 108 Optužnice i da ga
potkrepljuju i drugi dokazi, naročito svjedočenje Svjedokinje DA: "Odluka po zahtjevu tužilaštva za uvrštavanje
dokumentarnih dokaza u spis (Mostar)", povjerljivo, 26. novembar 2007., str. 8. V. takođe P10037, par. 10-12 i
P04653; P08836, pod pečatom; Svjedokinja DA, T(f), str. 13170-13173, 13175, 13176, 13210, 13212, 13214, zatvorena
sjednica. Prema riječima Svjedokinje DA, među tim ubijenim "civilima" su bili: Šaban Dumpor, Murat Dedić, Ismet
Ćišić, Edina Beglerović, Ćera Beglerović, Šaćira Beglerović, Fadila Mujić. V. takođe Svjedokinja CZ, T(f), str. 13126 i
13128-13129, djelimično zatvorena sjednica.
2206
Predmet br.° IT-04-74-T
240
29. maj 2013.
2024/78692 TER
Prijevod
a) Smrt četiri muškarca Muslimana tokom napada na selo Raštani
955.
Tužilaštvo navodi u paragrafu 108 Optužnice da su tokom napada na selo Raštani, 24.
avgusta 2003., vojnici HVO-a otvorili vatru i ubili četvoricu nenaoružanih muškaraca Muslimana,
među kojima su bili jedan vojnik ABiH i trojica vojno sposobnih civila Muslimana, ispred jedne
kuće u selu Raštani.
956.
Dokazi potvrđuju da se, 24. avgusta 1993., 15 osoba, uključujući dvije muslimanske
porodice i Murata Dedića, koji je opisan kao stariji čovjek,2211 sklonilo u kuću Mirsada Žuškića,2212
vojnika ABiH,2213 kako bi umaklo pred napadom i sklonilo se na bezbjedno mjesto.2214
957.
U ranim poslijepodnevnim satima 24. avgusta 1993., jedna grupa vojnika HVO-a je otvorila
vatru na kuću Mirsada Žuškića i pozvala osobe koje su se nalazile u kući da se predaju, prijeteći da
će zapaliti kuću.2215 Svjedokinja DA se sjeća da je spolja čula glas nekoga ko ih je nazivao
"balijama".2216 Vojnika je bilo petnaestak.2217
2211
Murat Dedić je žrtva – primjer za paragraf 108 Optužnice.
Mirsad Žuškić je žrtva – primjer za paragraf 108 Optužnice.
2213
Svjedokinja DA, T(f), str. 13154, 13183, 13184, 13205 i 13206, zatvorena sjednica; Svjedokinja CZ, T(f), str.
13110, djelimično zatvorena sjednica; P10036, str. 2, par. 5; Svjedokinja DA, T(f), str. 13153, zatvorena sjednica.
2214
U kući Mirsada Žuškića su se nalazile sljedeće osobe: porodice Žuškić i Ćišić, među kojima Mirsad Žuškić, njegova
supruga Fadila Žuškić, njegova kćer Adisa Žuškić, njegov sin Mehmed Žuškić, njegova majka Zila Žuškić, njegova
sestra Jasmina Ćišić, njen muž Ismet Ćišić (Ismet Ćišić je žrtva – primjer za paragraf 108 Optužnice), njen sin Sano,
star 13 godina (P10038, par. 25); porodica Dumpor, među kojima Šaban Dumpor (Šaban Dumpor je žrtva – primjer za
paragraf 108 Optužnice), njegova žena Dika Dumpor, njegov sin Senad Dumpor, star 14 godina (P10036, str. 1),
njegova unuka Nurija/Mima Dumpor, Zulka Dumpor; porodica Ajanić, među kojima Edina Ajanić i Admir Ajanić; i
Murat Dedić. P08866, pod pečatom, str. 3; Svjedokinja CZ, T(f), str. 13099 i 13100, djelimično zatvorena sjednica;
IC00263; Svjedokinja CZ, T(f), str. 13115-13116; P09866, pod pečatom, str. 3; P08867, pod pečatom; P10036, str. 2,
par. 4-6; P10038, str. 4; Svjedokinja DA, T(f), str. 13149, 13150 i 13163, zatvorena sjednica; P08865, pod pečatom (br.
1 na fotografiji označava kuću Mirsada Žuškića: Svjedokinja DA, T(f), str. 13163, zatvorena sjednica); IC00271, pod
pečatom (br. 2 označava svjedokovu kuću: Svjedokinja DA, T(f), str. 13164, zatvorena sjednica).
2215
P09866, pod pečatom, str. 4; Svjedokinja CZ, T(f), str. 13100, djelimično zatvorena sjednica; P10036, str. 2, par. 9;
P10038, str. 4; Svjedokinja DA, T(f), str. 13152, zatvorena sjednica.
2216
Svjedokinja DA, T(f), str. 13152, zatvorena sjednica.
2217
P09866, pod pečatom, str. 5; P10036, par. 14; Svjedokinja DA, T(f), str. 13157 i 13158, zatvorena sjednica. Vijeće
ističe da je u svojoj pismenoj izjavi Jasmina Ćišić navela da je kuću Mirsada Žuškića opkolilo približno 50 vojnika; s
obzirom na to da je njena izjava prihvaćena na osnovu pravila 92bis Pravilnika, a imajući u vidu sveukupne dokaze u
kojima se govori o grupi vojnika koja se sastojala od približno 10 do 15 osoba, uključujući i same vojnike prema
riječima Svjedokinje CZ (P09866, pod pečatom, str. 5 i 7), tog dana je, prema ocjeni Vijeća, kuću Mirsada Žuškića
opkolilo približno 15 vojnika. Pored toga, Vijeće napominje da su vojnici nosili uniforme sa oznakom "HVO" na
jednom rukavu (P10036, str. 3, par. 11; Svjedokinja DA, T(f), str. 13157 i 13158, zatvorena sjednica) a, prema riječima
Svjedokinje DA, sa oznakom "ATG" na drugom rukavu (Svjedokinja DA, T(f), str. 13157 i 13158, zatvorena sjednica).
Vijeće napominje da je i Senad Dumpor izjavio da su vojnici na drugom rukavu nosili različitu oznaku, mada nije
mogao da utvrdi koju (P10036, par. 11). Neki su nosili maskirne uniforme (P09866, pod pečatom, str. 5; P10036, str. 3,
par. 11). Komunicirali su putem toki-vokija, imali su teško naoružanje, nosili su pancirne prsluke, na puškama su imali
prigušivače, a lice im je bilo obojeno crnom bojom (Svjedokinja DA, T(f), str. 13153 i 13158, zatvorena sjednica;
P09866, pod pečatom, str. 5; P10036, str. 3, par. 19 i 22). Neki su imali dalmatinski naglasak, a drugi mostarski
(P09866, pod pečatom, str. 5; P09866, pod pečatom, str. 5). Svjedokinja CZ i Senad Dumpor su se sjećali da su jednog
vojnika ostali zvali "Splićo" (P10036, str. 3, par. 19; Svjedokinja DA, T(f), str. 13158, zatvorena sjednica), a da su
drugog zvali "Bosanac" (P10036, str. 3, par. 22; P09866, pod pečatom, str. 7; Svjedokinja DA, T(f), str. 13158,
zatvorena sjednica).
2212
Predmet br.° IT-04-74-T
241
29. maj 2013.
2023/78692 TER
Prijevod
958.
Šabana Dumpora, prvu osobu koja je izašla iz kuće, jedan od vojnika HVO-a je ustrijelio
pošto ga je najprije izdvojio iz grupe i odveo u stranu.2218 Šaban Dumpor, star 57 godina u vrijeme
događaja,2219 bio je nenaoružan, nosio je civilnu odjeću i nije se ponašao ni najmanje agresivno
prema vojnicima.2220 Izašao je iz kuće kada je ugledao vojnike HVO-a, ruku podignutih u zrak,
kako bi im rekao da u kući ima žena i djece i da se predaju.2221
959.
Vojnici HVO-a koji su tog dana opkolili kuću Mirsada Žuškića i pozvali osobe u kući da se
predaju razdvojili su muškarce od žena i djece, koji su ostali u kući. Zatim su ispred kuće otvorili
vatru i ubili ostalu trojicu nenaoružanih muškaraca, to jest Mirsada Žuškića, Ismeta Ćišića i Murata
Dedića. Kada je u pitanju Mirsad Žuškić, Vijeće je saslušalo iskaz Svjedokinje DA i upoznalo se sa
pismenom izjavom Senada Dumpora. Oba svjedoka kažu da su vidjeli kako je Mirsada Žuškića
metak pogodio u glavu, iza lijevog uha, i da je on pao na zemlju.2222 Iako je Mirsad Žuškić bio
pripadnik ABiH, dokazi ukazuju na to da je iz kuće izašao s rukama na potiljku.2223
960.
Kada je u pitanju Ismet Ćišić, star 44 godine u vrijeme događaja,2224 Vijeće posebno ukazuje
na iskaz Svjedokinje DA koja je, kako je prenijela, vidjela tijelo ustrijeljenog Ismeta Ćišića kako
leži na tlu.2225
961.
Najzad, kada je u pitanju Murat Dedić, star 57 godina u vrijeme događaja,2226 Vijeće
konstatuje da su dva svjedoka, Svjedokinja CZ i Svjedokinja DA, vidjeli njegovo tijelo kako leži na
2218
P09866, pod pečatom, str. 5; P08200, pod pečatom, str. 2; P08157, pod pečatom; P08836, pod pečatom, str. 3;
P08867, pod pečatom; Svjedokinja CZ, T(f), str. 13100-13102, djelimično zatvorena sjednica; P10036, str. 3, par.11-13;
P10022; P10038, str. 4; Svjedokinja DA, T(f), str. 13152, 13156, 13157 i 13174, zatvorena sjednica. Vijeće primjećuje
da je Jasmina Ćišić izjavila da je vidjela Šabana Dumpora kako pada na zemlju nekoliko trenutaka pošto je izašao iz
kuće (P10038, str.4), dok je Senad Dumpor, sin žrtve, izjavio kako je vidio tijelo svoga oca kako leži na zemlji nekoliko
trenutaka pošto su mu oca odveli u stranu (P10036, str. 3, par. 11-13). V. takođe Svjedokinja DA, T(f), str. 13152,
13156, 13157 i 13174, zatvorena sjednica: Svjedokinja DA je izjavila da joj je Senad Dumpor rekao kako je vidio tijelo
svog mrtvog oca.
2219
P10036.
2220
Svjedokinja DA, T(f), str. 13153 i 13154, zatvorena sjednica; P10036, str. 3, par.11; P09866, pod pečatom, str. 5.
2221
P09866, pod pečatom, str. 4; Svjedokinja DA, T(f), str. 13152, zatvorena sjednica.
2222
Svjedokinja DA, T(f), str. 13153 i 13156, zatvorena sjednica; P10036, str. 3, par. 13; P08836, pod pečatom, str. 5,
br. 20; CZ, T(f), str. 13096-13100, djelimično zatvorena sjednica; P08696; P08832; P08891. Vijeće primjećuje da je
Jasmina Ćišić takođe izjavila kako je vidjela njegovo tijelo na zemlji (P10038, str. 4). Međutim, Vijeće napominje da je,
osim toga, Jasmina Ćišić izjavila da je vidjela kako ga metak pogađa u grudi. S obzirom na to da je njeno svjedočenje
prihvaćeno na osnovu pravila 92bis Pravilnika i imajući u vidu sveukupne dokaze, uključujući i vrlo detaljno
svjedočenje Svjedokinje DA koje potkrepljuje izjava Senada Dumpira, Vijeće smatra da je Mirsada Žuškića metak
pogodio u glavu. V. takođe iskaz Svjedokinje CZ, koja je čula jednu od prisutnih žena kako kaže da je Mirsad Žuškić
ubijen: P09866, pod pečatom, str. 6.
2223
Svjedokinja CZ, T(f), str. 13110 i 13111, djelimično zatvorena sjednica; P10036, str. 2, par. 5, 7 i 10; Svjedokinja
DA, T(f), str. 13153, zatvorena sjednica.
2224
P08885.
2225
Svjedokinja DA, T(f), str. 13153, 13213 i 13214, zatvorena sjednica; P08836, pod pečatom, str. 3. V. takođe izjavu
Jasmine Ćišić, prema čijim riječima joj je sin rekao da je vidio mrtvo tijelo svog oca iza kuće: P10038, str. 5.
Svjedokinja CZ je izjavila da je čula od jedne od prisutnih žena da je Ismet Ćišić ubijen: P09866, pod pečatom, str. 6;
Svjedokinja CZ, T(f), str. 13096-13100, djelimično zatvorena sjednica; P08200, pod pečatom, str. 2 (NN 44) i str. 6
(NN 61); P08885; P08836, pod pečatom, str. 5, br. 21; P08889.
Predmet br.° IT-04-74-T
242
29. maj 2013.
2022/78692 TER
Prijevod
zemlji iza kuće, pri čemu je Svjedokinja CZ konkretno rekla kako je čula hitac sebi iza leđa i,
odmah potom, ugledala tijelo Murata Dedića na zemlji, tako da je, po mišljenju Svjedokinje, Dedića
sigurno ubio isti vojnik koji je prethodno ubio Šabana Dumpora.2227 Vijeće ističe da je više
svjedoka opisalo Murata Dedića kao čovjeka koji je izgledao znatno stariji.2228
962.
Osim toga, Vijeće napominje da, prema riječima Svjedokinje DA, nijedan od muškaraca
koji su se tog dana nalazili u kući Mirsada Žuškića, osim njega samog, nije bio pripadnik ABiH i
nijedan nije bio odjeven u vojnu uniformu u trenutku kada su izašli iz kuće da se predaju vojnicima
HVO-a.2229 Vijeće takođe napominje da su se u kući Mirsada Žuškića nalazile jedna ili dvije puške,
ali da tog dana nijedna nije upotrijebljena.2230
963.
Prema ocjeni Vijeća, na osnovu pomenutih dokaza može se zaključiti da su 24. avgusta
1993., nedaleko od jedne kuće u selu Raštani, vojnici HVO-a otvorili vatru i ubili četvoricu
muškarca Muslimana, i to Ismeta Ćišića, Murata Dedića, Šabana Dumpora i Mirsada Žuškića,
među kojima je ovaj posljednji bio pripadnik ABiH, iako su se sva četvorica bili predali.
b) Navodi o krađi imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Raštani
964.
U paragrafu 108 Optužnice, tužilaštvo navodi da su vojnici HVO-a postrojili žene i djecu
Muslimane, ispred jednog zida i da su im pokrali novac i nakit.
965.
Vijeće podsjeća da su vojnici HVO-a, pošto su pozvali osobe koje su se nalazile u kući da se
predaju i pošto su se one predale, razdvojili muškarce od žena i djece.2231 Zatim su žene i djecu
odveli iza kuće i naredili su im da se postroje uza zid.2232 Potom su natjerali žene da im predaju svoj
nakit i novac,2233 uz riječi da neće bijeli metal, već žuto zlato.2234 Prijetili su im različitim vidovima
odmazde, na primjer da će jednoj ženi odsjeći prst i staviti joj ručnu bombu u usta ako im ne dâ
2226
P08888.
P09866, pod pečatom, str. 5; Svjedokinja CZ, T(f), str. 13096 i 13098, djelimično zatvorena sjednica; P08200, pod
pečatom, str. 2 (NN 43); P08888; P08836, pod pečatom, str. 3, br. 15; P08890; P08867, pod pečatom; Svjedokinja CZ,
T(f), str. 13100-13102, djelimično zatvorena sjednica; Svjedokinja DA, T(f), str. 13154, zatvorena sjednica; P10038,
str. 4; P10036, str. 3, par. 17; P10022.
2228
P10036, str. 3, par. 12 i 17; P10038, str. 5; Svjedokinja DA, T(f), str. 13154.
2229
Svjedokinja DA, T(f), str. 13154, 13183, 13184, 13185, 13205 i 13206, zatvorena sjednica. V. takođe P04547 u
kojem se ne navodi nijedno od imena četvorice muškaraca koji su ustrijeljeni nedaleko od kuće Mirsada Žuškića.
2230
Svjedokinja DA, T(f), str. 13155 i 13156, zatvorena sjednica; P10036, par. 7; P09866, pod pečatom, str. 4.
2231
P09866, pod pečatom, str. 5; P10038, str. 4.
2232
P10038, str. 4; P09866, pod pečatom, str. 6; P10036, str. 3, par. 12 i 16; P10022; Svjedokinja DA, T(f), str. 13154 i
13157, zatvorena sjednica.
2233
P10036, par. 18; P09866, pod pečatom, str. 6; Svjedokinja DA, T(f), str. 13159, zatvorena sjednica; P10038, str. 5.
2234
Svjedokinja DA, T(f), str. 13114.
2227
Predmet br.° IT-04-74-T
243
29. maj 2013.
2021/78692 TER
Prijevod
prsten dovoljno brzo.2235 Takođe su ih pretresali, pod izgovorom da se žele uvjeriti da nisu sakrile
kakve vrijedne predmete.2236
966.
S obzirom na dokaze, Vijeće zaključuje da su 24. avgusta 1993. vojnici HVO-a počinili
krađu imovine u vlasništvu Muslimana iz sela Raštani.
c) Postupanje prema muslimanskim ženama i djeci tokom napada na selo Raštani
967.
Tužilaštvo navodi da su vojnici HVO-a muslimanske žene i djecu koji su se nalazili pokraj
kuće Mirsada Žuškića 24. avgusta 1993., osim što su im oteli novac i nakit, takođe maltretirali.
968.
Vijeće ističe da su vojnici HVO-a prisutne žene pretresali tako što su im "₣prebiraliğ" po
tijelu, kako je rekla Svjedokinja DA, koja je tokom svog svjedočenja izjavila da su im vojnici
dodirivali grudi i intimne dijelove tijela.2237 Pored toga, jedan vojnik je jednu ženu iz grupe brutalno
udario nogom u nogu i u grudi.2238 Vojnici su takođe prijetili ženama i djeci postrojenim iza kuće da
će ih sve pobiti ili da će silovati žene.2239 Najzad, vojnici su izdvojili iz grupe i odveli u stranu
jednu djevojku mlađu od 16 godina;2240 svjedokinje CZ i DA su izjavile da su joj vojnici prijetili
silovanjem.2241 Djevojka se grupi ponovo pridružila kasnije tokom večeri, u stanju šoka2242 i sa
modricom na čelu.2243 Svjedokinji DA je rekla da su je vojnici natjerali da se svuče i da su je
udarili, nakon čega se onesvijestila.2244 Budući da se silovanje ne navodi u paragrafu 108
Optužnice, Vijeće neće dalje razmatrati ovo konkretno pitanje.
969.
S obzirom na dokaze, Vijeće zaključuje da su vojnici HVO-a podvrgavali žene i djecu koji
su se nalazili pokraj kuće Mirsada Žuškića u selu Raštani 24. avgusta 1993. fizičkom i duševnom
nasilju, kao i seksualnom nasilju.
2235
P10036, par. 18; Svjedokinja DA, T(f), str. 13159 i 13160, zatvorena sjednica.
P10036, par.18; Svjedokinja DA, T(f), str. 13159 i 13160, zatvorena sjednica.
2237
Svjedokinja DA, T(f), str. 13159 i 13160, zatvorena sjednica .V. takođe P09866, pod pečatom, str. 6.
2238
P09866, pod pečatom, str. 6; Svjedokinja DA, T(f), str. 13160, zatvorena sjednica.
2239
P09866, pod pečatom, str. 6; Svjedokinja DA, T(f), str. 13157 i 13159, zatvorena sjednica.
2240
P09866, pod pečatom, str. 7; P10036, str. 4, par. 20; P10038, par. 33; Svjedokinja DA, T(f), str. 13160, 13162,
13168, zatvorena sjednica.
2241
P09866, pod pečatom, str. 7; Svjedokinja DA, T(f), str. 13160, zatvorena sjednica.
2242
P10038, str. 5; Svjedokinja DA, T(f), str. 13168, zatvorena sjednica.
2243
Svjedokinja DA, T(f), str. 13168, zatvorena sjednica.
2244
Svjedokinja DA, T(f), str. 13160, 13162, 13168, zatvorena sjednica. V. takođe P10038, str. 5: Jasmina Ćišić je u
svojoj izjavi navela da joj je djevojka rekla kako su joj vojnici "stavili ₣...ğ pušku u vaginu". Vijeće ističe da, s obzirom
na to da je izjava Jasmine Ćišić prihvaćena na osnovu pravila 92bis Pravilnika, a da nijedan drugi dokaz ne potkrepljuje
tu konkretnu tvrdnju, Vijeće ne može da uzme u obzir ovu informaciju.
2236
Predmet br.° IT-04-74-T
244
29. maj 2013.
2020/78692 TER
Prijevod
d) Raseljavanje muslimanskih žena i djece tokom napada na selo Raštani
970.
U paragrafu 108 Optužnice navodi se da su preživjelim Muslimanima naredili da pređu
preko rijeke Neretve na teritoriju pod kontrolom ABiH.
971.
Iz svjedočenja koja je Vijeće saslušalo, kao i iz pismenih izjava prihvaćenih na osnovu
pravila 92bis Pravilnika, proističe da su vojnici HVO-a na kraju pustili žene i djecu iz kuće Mirsada
Žuškića da odu.2245 Oni su se tada trčeći uputili ka rijeci Neretvi kako bi prešli na suprotnu obalu,
odnosno na teritoriju pod kontrolom ABiH. Neretvu su prešli istog dana, 24. avgusta 1993. godine
uveče.2246 Vijeće se nije upoznalo ni s jednim dokazom na osnovu kojeg bi konstatovalo da su žene
i djeca koji su prešli Neretvu kako bi otišli na teritoriju pod kontrolom ABiH to učinili po naređenju
vojnika HVO-a koji su opkolili kuću Mirsada Žuškića 24. avgusta 1993. godine.
972.
Vijeće je zaključilo da su, poslije napada HVO-a na Raštane 24. avgusta 1993., nakon što su
ubili četvoricu muškaraca Muslimana, pokrali i podvrgli teškim patnjama žene i djecu koji su se
sklonili u jednoj kući u selu, vojnici HVO-a pustili žene i djecu da odu, a ovi su otišli na teritoriju
pod kontrolom ABiH. Međutim, Vijeće nije u mogućnosti da zaključi da su im vojnici HVO-a
naredili da pređu Neretvu kako bi otišli na teritoriju pod kontrolom ABiH.
Odjeljak 7: Navodi o zločinima počinjenim u periodu od septembra 1993. do aprila
1994.
973.
Vijeće podsjeća da su, po navodima iz paragrafa 99 Optužnice, snage Herceg-Bosne/HVO-a
vršile sistematsko protjerivanje i prisilno premještanje više hiljada civila, bosanskih Muslimana, iz
zapadnog Mostara, između ostalog od septembra 1993. do aprila 1994. godine. Muslimani su, kako
se navodi, podvrgavani nasilju, maltretiranju, seksualnom zlostavljanju, krađi i konfiskaciji
imovine. Neke Muslimane su odveli u zatvore i logore HVO-a, dok su druge natjerali da pređu
preko linije fronta i odu u istočni Mostar.
974.
U paragrafu 100 Optužnice, navodi se da su organi vlasti i snage Herceg-Bosne/HVO-a
dopuštali nekim bosanskim Muslimanima u zapadnom Mostaru da odu u dijelove Bosne i
Hercegovine pod kontrolom ABiH i u druge zemlje, samo da napuste Herceg-Bosnu. Stotinama
2245
P09866, pod pečatom, str. 7; P10036, str. 4, par. 21; P10038, str. 5; Svjedokinja DA, T(f), str. 13162, zatvorena
sjednica.
2246
P09866, pod pečatom, str. 7 i 8; P10036, str. 4, par. 23-26; P10038, str. 5; Svjedokinja DA, T(f), str. 13162, 13164,
13166 i 13167, zatvorena sjednica; P08865, pod pečatom (br. 1 na fotografiji označava kuću Mirsada Žuškića:
Svjedokinja DA, T(f), str. 13163, zatvorena sjednica. Crvena linija pokazuje kojim se putem kretala grupa u kojoj se
nalazila svjedokinja: Svjedokinja DA, T(f), str. 13163, zatvorena sjednica); IC00271, pod pečatom (br. 3 označava
željezničku stanicu).
Predmet br.° IT-04-74-T
245
29. maj 2013.
2019/78692 TER
Prijevod
Muslimana je, kako se navodi, dopušteno da odu iz Mostara samo pod uslovom da potpišu izjavu
kojom svu svoju imovinu dobrovoljno ustupaju HVO-u. Takođe se objašnjava da su kuće i stanovi
iz kojih su Muslimani deložirani dodjeljivani civilima, bosanskim Hrvatima, i vojnicima HVO-a.
975.
Po navodima iz paragrafa 107 Optužnice, tokom deložacija bosanskih Muslimana, snage
Herceg-Bosne/HVO-a su pljačkale, krale i otimale imovinu Muslimana, ulazeći u njihove još uvijek
nastanjene ili napuštene domove.
976.
Tužilaštvo objašnjava u paragrafu 109 Optužnice da su, krajem septembra 1993., snage
Herceg-Bosne/HVO-a provele još jedan krug deložacija bosanskih Muslimana, tokom kojeg je iz
naselja Centar II u zapadnom Mostaru protjerano približno 600 muslimanskih civila. Tokom tih
operacija, barem jedna bosanska Muslimanka je "silovana".
977.
Borbe između HVO-a i ABiH nastavile su se tokom cijelog mjeseca septembra 1993.
godine.
2247
U tom vremenskom periodu, HVO je nastavio da protjeruje Muslimane iz zapadnog
Mostara u istočni Mostar ili u treće zemlje.2248 Za vrijeme operacija, vojnici HVO-a, a naročito
pripadnici ATG "Vinko Škrobo" (nekadašnja jedinica "Mrmak") i "Benko Penavić" ulazili su – ili
su naređivali Muslimanima zatočenim na Heliodromu da uđu – u ispraženjene stanove kako bi u
njima pljačkali vrijedne predmete.2249
978.
Tako su, u trenutku kada su 2. i 3. septembra 1993. ponovo započele borbe između ABiH i
HVO-a na području Mostara i u samom gradu,2250 vojnici HVO-a istjerali porodicu Muje Čopelja iz
njegovog stana u naselju Bijeli Brijeg uz prijetnje oružjem.2251 Prema informacijama koje je
sakupio Larry Forbes,2252 dvojica vojnih policajaca su istjerala dvije žene iz njihovog stana 4.
septembra 1993. godine. Jedan od vojnih policaja je jednu od dvije žene vezao lisicama, a onda joj
je skinuo pantalone. Zatim joj je stavio prst u anus i u vaginu, prijeteći da će je ubiti ako i dalje
bude vikala. Još devetorica pripadnika HVO-a - drugi vojni policajac i vojnici ATG "Vinko
Škrobo"2253 – su, jedan za drugim, ulazili u prostoriju u kojoj se nalazila žrtva, skidali pantalone i
2247
V. konkretno 4D00744; 4D00709; 4D01721; 4D00786, str. 1 i 4; 4D01722, str. 1 i 2; 4D00550; 3D00740;
3D00736; P09597; 2D03002; 3D03039; 2D00338; P05271; P05365; 4D00711.
2248
Svjedok BB, T(f), str. 17199, 17213, 25239, 25243, 25244, 17293, zatvorena sjednica; P05053; P05331.
2249
Svjedok II, P10218, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4962 i 4963; svjedok BB, T(f), str.
17209, zatvorena sjednica; P05057. V. takođe Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 137 i
138 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 621 i 622); P10037, par. 12.
2250
4D01719, str. 1 i 2; P04743, str. 1 i 2; 4D00778; 4D01702; 3D01745; 4D01076.
2251
P10032, par. 25.
2252
Larry Forbes je bio pripadnik UNCIVPOL-a, raspoređen u Međugorju od 28. juna 1993. do približno kraja
decembra 1993. godine. V. Larry Forbes, T(f), str. 21260-21264.
2253
Vijeće napominje da se u izjavi koju je zabilježio Larry Forbes pominju "vojnici iz jedince Vinka Martinovića".
Vijeće podjseća da je Vinko Martinović bio zapovjednik ATG "Vinko Škrobo".
Predmet br.° IT-04-74-T
246
29. maj 2013.
2018/78692 TER
Prijevod
stavljali joj penis, između ostalog, u usta, tokom dva sata.2254 Potom su je odvezli do linije fronta i
natjerali je da je pređe.2255
979.
Dana 20. septembra 1993., jedan vojnik HVO-a po imenu Dragan Mikulić zaprijetio je
smrću Svjedokinji DY i odveo je na liniju fronta nedaleko od Doma zdravlja, gdje ju je netko
udario. Svjedokinja DY je utočište potražila kod svoga oca, takođe u zapadnom Mostaru, a u njen
stan se uselio vojnik HVO-a Dario Rašić.2256 Dana 26. septembra 1993. oko ponoći, trojica
muškaraca, među kojima je jedan bio pripadnik HVO-a, deložirali su četiri porodice koje su
stanovale na Aveniji br. 24 u zapadnom Mostaru. Oduzeli su ključeve stana barem jednoj porodici,
a Muslimanima su konfiskovali novac i nakit prije nego što su ih natjerali da pređu liniju fronta i
odu u istočni Mostar.2257
980.
Prema izvještajima SIS-a od 30. septembra i 1. oktobra 1993., akcija deložiranja
muslimanskih stanovnika naselja Centar II iz zapadnog Mostara bila je planirana za 29. septembar
1993. godine.2258 Sektor Obrana Mostara je unaprijed pripremio naljepnice za stanove s natpisom
"pod kontrolom VP ₣HVO-ağ". Akciju je trebalo da provedu ATG "Vinko Škrobo" i 1. laka jurišna
bojna Vojne policije sa 40 ljudi i dva kamiona. Cilj akcije bio je da se oduzmu ključevi stanova, da
se žene i djeca upute u istočni Mostar, a muškarci na Heliodrom kako bi tamo obavljali radove.
Operacija je doista provedena 29. septembra između 19:00 sati i 22:00 sata, ali Vijeće ne raspolaže
dokazima koji bi potvrdili da su muškarci uhapšeni i odvedeni na Heliodrom.
981.
Predstavnici međunarodne zajednice su potvrdili da je između 400 i 500 osoba, koje su
izjavile da su deložirane iz svojih stanova u zapadnom Mostaru, došlo u istočni Mostar tokom noći
između 29. i 30 septembra 1993. godine.2259 Po njihovim riječima koje je zabilježila jedna
međunarodna organizacija, muslimanske žene i djeca su prije raseljavanja u istočni Mostar
odvedeni u Dom zdravlja, gdje su ih pretresali i gdje su vojnici HVO-a primorali neke žene da
skinu odjeću, a svi vrijedni predmeti su im oduzeti. Zatim su ih natjerali da trče do linije fronta,
2254
P05800, pod pečatom.
P05800, pod pečatom; P05861, pod pečatom, str. 3; Larry Forbes, T(f), str. 21319-21321, djelimično zatvorena
sjednica.
2256
P10034, pod pečatom, par. 20 do 23.
2257
P05730, pod pečatom.
2258
P05518; P05554; P07035, str. 23; P10037, par. 19 do 22; Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je
presuđeno br. 116 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 566).
2259
P09850, pod pečatom; P06365, str. 18; Jeremy Bowen, T(f), str. 12790; Svjedok BB, T(f), str. 17209, 17210, 17218
i 17219, zatvorena sjednica; P05778, str. 3; Larry Forbes, T(f), str. 21313 i 21314, djelimično zatvorena sjednica;
Odluka od 7. septembra 2006., činjenica o kojoj je presuđeno br. 115 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par.
559).
2255
Predmet br.° IT-04-74-T
247
29. maj 2013.
2017/78692 TER
Prijevod
koju su prešli i otišli u Donju Mahalu. Deložirani Muslimani su u istočni Mostar stizali bez ikakvih
ličnih stvari, a ponekad čak i u pidžami.2260
982.
I dalje prema riječima Muslimana koji su došli u istočni Mostar tokom noći između 29. i 30.
septembra 1993., a koje je zabilježila jedna međunarodna organizacija, "silovane" su tri žene, među
kojima jedna šesnaestogodišnja djevojka, a jedna žena je bila prisiljena da se svuče na ulici ispred
svoje zgrade.2261 Vijeće je saslušalo iskaz Svjedokinje CX, stanovnice naselja Centar II,2262 koja je
opisala kako su 29. septembra 1993. devetorica vojnika ATG "Vinko Škrobo", među kojima su bili
Ernest Takač i izvjesni Dinko, došli u njen stan i oduzeli joj novac, nakit i ključeve automobila.2263
Vojnici su okupili Svjedokinju, njenog muža i svekra u jednoj sobi, a dotični Dinko je Svjedokinji
naredio da skine odjeću. Kada je ona to odbila, Dinko ju je brutalno udario, strgao joj je odjeću i
prisilio je na seksualni odnos pred mužem i svekrom. Još osmorica vojnika su je primoravali na
seksualne odnose tokom tri sata, dok je pomenuti Dinko tukao njenog muža zato što plače.2264
Pomenuti Dinko je zatim primorao Svjedokinju CX da mu liže čizme dok ih ne uglača.2265 Vojnici
HVO-a potom su ih izveli iz zgrade, ispred koje su se već nalazili drugi Muslimani. Pomenuti
Dinko je ponovo prisilio Svjedokinju CX da skine odjeću nasred ulice prije nego što ih je
kamionom odvezao nedaleko od linije fronta.2266 Vojnici HVO-a su Svjedokinju CX i njenog
svekra razdvojili od njenog muža, a Svjedokinju CX i svekra su natjerali da pređu liniju fronta.2267
983.
Vijeće napominje da su 29. septembra 1993. Muslimani takođe istjerivani iz svojih stanova
koji su se nalazili, između ostalog, u naselju Avenija. Tako su vojnici HVO-a kamionom odvezli
Fatimu Fazlagić, njenu majku i njeno dvoje djece – koji su stanovali u naselju Avenija – do parka
Liška kako bi prešli u istočni Mostar. Jedan od vojnika HVO-a je htio da trinaestogodišnjeg sina
Fatime Fazlagić odvede na Heliodrom. Kada su vidjeli uplakanu Fatimu Fazlagić, vojnici HVO-a
su dječaku dopustili da pređe na drugu stranu zajedno sa porodicom, prethodno ga udarivši nogom
u leđa.2268 Isto tako, Larry Forbes je zabilježio iskaz jedne žene koja je stanovala u naselju Avenija,
a koju je, zajedno sa kćerkom, 29. septembra 1993. istjerao iz stana neki uniformisani čovjek za
koga Vijeće nije saznalo kojoj je tačno jedinici pripadao.2269 Pošto je prisvojio sav nakit i novac u
2260
P09850.
P09850, par. 3.
2262
Svjedokinja CX, T(f), str. 12704, djelimično zatvorena sjednica; IC00239.
2263
P09833, pod pečatom, str. 5.
2264
P09833, pod pečatom, str. 5 i 6.
2265
P09833, pod pečatom, str. 6.
2266
P09833, pod pečatom, str. 6.
2267
P09833, pod pečatom, str. 6: Svjedokinja CX je izjavila da više nikada nije vidjela svog muža živog, ali da je
identifikovala njegov leš 17. avgusta 1994; P08432, pod pečatom; P08895, pod pečatom.
2268
P10042, par. 10.
2269
P05739, pod pečatom, str. 1.
2261
Predmet br.° IT-04-74-T
248
29. maj 2013.
2016/78692 TER
Prijevod
stanu, čovjek je obje žene odveo u jednu zgradu u Kalemovoj ulici,2270 u kojoj se nalazio velik broj
vojnika. Zatvorili su ih u jednu prostoriju u kojoj su neidentifikovani muškarac i još jedan muškarac
razodjenuli devojku, oduzeli joj novac koji je imala pri sebi i brutalno je pretukli pesnicama i
nogama.2271
984.
Više dokaza, a naročito izvještaji SIS-a, Vojne policije i MUP-a, pokazuju da su, tokom
oktobra i novembra 1993. i tokom februara 1994., deložiranja često pratile krađe i djela nasilja koja
su činili poglavito pripadnici KB-a i ATG "Benko Penavić", a ponekad i neidentifikovani pripadnici
Vojne policije.2272
985.
Vijeće zaključuje da su vojnici HVO-a nastavili da protjeruju Muslimane iz zapadnog
Mostara u istočni Mostar i u treće zemlje u septembru 1993. godine. Deložacije Muslimana pratile
su krađe nakita i novca, a Muslimani su podvrgavani nasilju. Osim toga, Vijeće zaključuje da su
pripadnici ATG "Vinko Škrobo", kojima je zapovjedao Vinko Martinović zvani Štela, i pripadnici
ATG "Benko Penavić", kao i pripadnici Vojne policije HVO-a, nekoliko žena primorali na
seksualne odnose.
986.
Vijeće zaključuje da je, 29. septembra 1993., HVO organizovao akciju deložiranja
Muslimana koji su stanovali u naselju Centar II u zapadnom Mostaru kako bi ih uputio u istočni
Mostar. Akciju su provele ATG "Vinko Škrobo" i 1. laka jurišna bojna Vojne policije. Tokom
operacije, vojnici su Muslimanima krali nakit i novac i oduzimali im ključeve stanova. Vojnici
HVO-a su prisilili više žena na seksualne odnose, između ostalih Svjedokinju CX, koju su na
odnose prisilili Štelini ljudi.
987.
Vijeće zaključuje da su pripadnici HVO-a, među kojima su bili pripadnici KB-a i ATG
"Benko Penavić", počev od oktobra pa do februara 1994. nastavili da deložiraju Muslimane iz
zapadnog Mostara, pribjegavajući prijetnjama i nasilju i oduzimajući imovinu u stanovima
Muslimana. Međutim, Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi da li su pripadnici HVO-a počinili
djela silovanja ili seksualnog zlostavljanja poslije septembra 1993. godine.
988.
Isto tako, Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi da li je Muslimanima dopuštano da odu iz
Mostara samo pod uslovom da potpišu izjavu kojom svu svoju imovinu dobrovoljno ustupaju
2270
Vijeće podsjeća da se zapovjedništvo ATG "Vinko Škrobo" nalazilo u Kalemovoj ulici. V. "Oružane snage HVO-a"
u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
2271
P05739, pod pečatom, str. 4.
2272
P05972; P06561; P06577; P06730, str. 1; P06771, str. 1 i 3; P07035, str. 23; P07950; svjedok BB, T(f), str. 17199,
17294 i 17295, 25255, zatvorena sjednica.
Predmet br.° IT-04-74-T
249
29. maj 2013.
2015/78692 TER
Prijevod
HVO-a, niti da li su se Hrvati, bilo civili ili pripadnici HVO-a, smještali u ispražnjene stanove
između septembra 1993. i marta 1994. godine.
989.
Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi da su Muslimani iz zapadnog Mostara odvođeni i
zatvarani u zatvore HVO-a od septembra 1993. do marta 1994. godine.
990.
Najzad, Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi da je, od oktobra 1993. do aprila 1994.,
Muslimanima dopuštano da odu u dijelove BiH pod kontrolom ABiH i u druge zemlje, samo da
napuste Herceg-Bosnu.
Odjeljak 8: Navodi u vezi s opsadom istočnog Mostara i zločinima koji su uslijedili
(juni 1993. – april 1994.)
991.
U paragrafu 110 Optužnice, navodi se da su, od približno juna 1993. do aprila 1994., istočni
Mostar i određena područja koja se naslanjaju na njega, pored ostalih i Blagaj, bili pod opsadom i
da se broj stanovnika Muslimana na tom području povećao sa približno 18.400 procijenjenih prije
rata na 51.600. U paragrafu 111 Optužnice, pominje se da su tokom tog perioda vođene neprekidne
borbe između snaga Herceg-Bosne/HVO-a i ABiH u gradu Mostaru i njegovoj okolini. U
paragrafima 112 do 115, tužilaštvo navodi da su Muslimani u istočnom Mostaru živjeli u opasnim,
jadnim i užasnim uslovima, da su snage Herceg-Bosne/HVO-a granatirale ovo područje i otvarale
vatru na civile i predstavnike međunarodnih oragnizacija, da je humanitarna pomoć bila blokirana i
uskraćena, naročito od kraja juna 1993. do kraja avgusta 1993., i da linije snabdijevanja vodom i
električnom energijom tog dijela grada nisu popravljane. U paragrafu 116 Optužnice, tužilaštvo
tvrdi da su snage Herceg-Bosne/HVO-a namjerno uništile ili teško oštetile deset džamija i drugih
vjerskih objekata i da su uništile Stari most, građevinu od međunarodnog značaja, koja je
premošćivala rijeku Neretvu, povezujući istočni i zapadni Mostar. Najzad, tužilaštvo objašnjava u
paragrafu 117 Optužnice da je opsada Mostara okončana oko 12. aprila 1994., nakon što su organi
vlasti Herceg-Bosne/HVO-a i muslimanska strana potpisali mirovni sporazum u Splitu.
992.
Preliminarno, Vijeće podsjeća da je tokom relevantnog perioda, odnosno od juna 1993. do
aprila 1994., linija fronta razdvajala grad Mostar na dvije teritorije, od kojih je jedna bila pod
kontrolom HVO-a i nalazila se na desnoj obali Neretve, dok je druga bila pod kontrolom ABiH i
prostirala se na lijevoj obali Neretve i na jednom uskom pojasu teritorije na desnoj obali, između
Predmet br.° IT-04-74-T
250
29. maj 2013.
2014/78692 TER
Prijevod
linije fronta2273 i obale rijeke; taj uski pojas teritorije obuhvatao je, između ostalog, naselja Donja
Mahala i Černica.2274 Tu teritoriju pod kontrolom ABiH ovdje ćemo zvati "istočni Mostar".
993.
Vijeće će najprije analizirati dokaze u vezi s navodima o granatiranju i otvaranju artiljerijske
vatre na stanovništvo istočnog Mostara i u vezi s posljedicama ovih dejstava u smislu broja
poginulih i ranjenih (I). Vijeće će zatim analizirati dokaze u vezi sa snajperskim djelovanjem2275
usmjerenim protiv stanovništva istočnog Mostara (II) i u vezi s navodima po kojima je
stanovništvo, koje je živjelo u izuzetno teškim uslovima, bilo pod opsadom i nije moglo da napusti
grad
(III).
Vijeće
će
potom
analizirati
konkretne
navode
o
predstavnicima
međunarodnih/humanitarnih organizacija na koje je otvarana vatra (IV). Najzad, Vijeće će ispitati
dokaze u vezi s navodima o uništenju Starog mosta (V) i deset džamija i drugih vjerskih objekata
(VI), nakon čega će izložiti svoje zaključke o tome da li je izvršena opsada istočnog Mostara (VII).
I. Granatiranje i artiljerijsko djelovanje po istočnom Mostaru
994.
U paragrafu 111 Optužnice, tužilaštvo navodi da su od juna 1993. do aprila 1994. vođene
neprekidne borbe između snaga Herceg-Bosne/HVO-a i ABiH u gradu Mostaru i njegovoj okolini;
da su snage Herceg-Bosne/HVO-a bile bolje opremljene teškim naoružanjem, ali da su se
muslimanske snage oduprle napadima HVO-a i zadržale mali pojas teritorije na zapadnoj obali
Neretve. U paragrafu 112 Optužnice, tužilaštvo tvrdi da su snage Herceg-Bosne/HVO-a neprestano
granatirale sektor istočnog Mostara i da su otvarale vatru na civile. U paragrafu 114 Optužnice,
objašnjava se da su u granatiranju ubijene ili ranjene stotine civila, bosanskih Muslimana.2276
995.
Petkovićeva i Praljkova odbrana ne osporavaju postojanje "očiglednog i dugotrajnog"
vojnog sukoba, niti osporavaju da su u Mostaru vođene "žestoke borbe", i to već od 30. juna 1993.
godine.2277 Petkovićeva odbrana ne osporava ni to da se vojni sukob vodio u gusto naseljenoj,
urbanoj zoni.2278 Tačnije, Petkovićeva odbrana tvrdi da su i HVO i ABiH vršile granatiranje.
Petkovićeva odbrana takođe tvrdi da je, u vrijeme događaja, to bio jedini vojno djelotvorni način da
2273
Vijeće podsjeća da je dokazano da se, u to vrijeme, linija fronta između oružanih snaga HVO-a i ABiH pružala duž
Bulevara i skretala u ulicu Alekse Šantića od Španskog trga, dok su snage VRS zauzimale brda oko grada. V. npr.
IC00547; P09336, pod pečatom. V. takođe "Borbe srpskih oružanih snaga i združenih hrvatsko-muslimanskih snaga" i
"Okolnosti i analiza incidenta" (incidenti br. 9 i 14) u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
2274
V. konkretno IC00002. Vijeće takođe podsjeća na zaključke koje je izvelo u vezi s položajima koje su zauzimale
strane tokom vođenja vojnih operacija u maju 1993. u Mostaru. V. "Linije fronta i vojni položaji nakon 9. maja 1993."
u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
2275
Vijeće će dalje u tekstu koristiti uporedo engleski izraz "sniper" i francuske izraze "tireur embusqué" i "tireur
isolé". Na isti način će koristiti engleski izraz "sniping", koji odgovara francuskom izrazu "tirs isolés".
2276
V. takođe Završni podnesak tužilaštva, par. 60.
2277
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 380; Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 262 i 301.
2278
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par.380.
Predmet br.° IT-04-74-T
251
29. maj 2013.
2013/78692 TER
Prijevod
se neutrališe teška artiljerija ABiH.2279 Ni Praljkova odbrana ne osporava da je HVO ispalio brojne
granate na sektor istočnog Mostara,2280 no tvrdi da tačan broj granata koje je HVO ispalio na
položaje ABiH, i obratno, nije poznat.2281
996.
Dokazi potvrđuju da je, od početka juna 1993. do početka marta 1994., istočni Mostar bio
na udaru granatiranja i žestoke vatre HVO-a,2282 konkretno s brda Hum2283 i brda Stotina.2284
997.
Tokom grantiranja istočnog Mostara, HVO se uglavnom služio teškom artiljerijom2285 i
vatru je otvarao iz minobacača,2286 tenkova,2287 bacača raketa,2288 protivavionskog oružja,2289
mitraljeza2290 i protivavionskih topova.2291 Prema riječima Svjedoka DV, vojnog lica po
obrazovanju,2292 korišćenje teške artiljerije, kojoj je HVO pribjegavao, nije predstavljalo adekvatan
način borbe u sukobu kakav se vodio u Mostaru, gdje se borbe nisu vodile na otvorenom bojnom
polju.2293 HVO je koristio i oružje manjeg kalibra.2294 Osim toga, Vijeću su predočeni podaci po
2279
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 380.
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 303.
2281
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 304.
2282
Grant Finlayson, T(f), str. 18041 i 18042; Svjedok BB, T(f), str. 17222, zatvorena sjednica; Larry Forbes, T(f), str.
21303, 21304, 21306-21308; Philip Watkins, T(f), str. 18851; P10287, pod pečatom, par. 74, 78, 79, 87, 91 i 92;
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2935 i 2937; P03771, pod pečatom, str. 4;
P04623, pod pečatom, str. 4 i 5; P09506, pod pečatom, str. 1; P04785, str. 2; P04822, str. 5 i 6; P05354, str. 3 i 4;
P05750, str. 1; P06524, str. 2; P06534, str. 2; P07314, str. 1; P07395, pod pečatom, str. 5; P07527, pod pečatom, str. 4;
P07769, pod pečatom, str. 4; P07781, pod pečatom, str. 4 i 5; P07763, pod pečatom, Dodaci 1 do 3; P07986, pod
pečatom, str. 6 i 7.
2283
P04623, pod pečatom, str. 5.
2284
P09834, par.11, str. 3; P01017; P09861, str. 3 i 4; P09862, str. 3. Sudija Antonetti o ovom govori u svom
izdvojenom i djelimično suprotnom mišljenju koje je priloženo Presudi.
2285
V. konkretno: P10039, par. 38; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2935;
Larry Forbes, T(f), str. 21289 i 21290; P09902, pod pečatom, str. 1; P05428, str. 4 i 5; Cedric Thornberry, T(f), str.
26250.
2286
V. konkretno: P04423, pod pečatom, str. 4; P03744, pod pečatom, str. 7 i 8; P04785, str. 1; Miro Salčin, T(f), str.
14277, djelimično zatvorena sjednica; P04905, pod pečatom, str. 4; Larry Forbes, T(f), str. 21413 i 21414, djelimično
zatvorena sjednica; P04931, pod pečatom, str. 5; Larry Forbes, T(f), str. 21416 i 21417, djelimično zatvorena sjednica;
Bo Pellnäs, T(f), str. 19530; P05234, str. 1; P05416, pod pečatom, str. 2; Larry Forbes, T(f), str. 21421, djelimično
zatvorena sjednica; P05475, pod pečatom, str. 1; Larry Forbes, T(f), str. 21422, djelimično zatvorena sjednica; P05950,
pod pečatom, str. 5; Svjedok DW, T(f), str. 23098; P09863, pod pečatom, str. 3; Svjedok DC, T(f), str. 13641,
djelimično zatvorena sjednica; Philip Watkins, T(f), str. 18862; P04859, str. 2; P04870, pod pečatom, str. 6; P04931,
pod pečatom, str. 5; P05428, str. 4 i 5; Cedric Thornberry, T(f), str. 26250; 2D01390; P05416, str. 2; P07640, str. 3.
2287
P04495; Bo Pellnäs, T(f), str. 19530; P05234, str. 1; P09863, pod pečatom, str. 3; Svjedok DC, T(f), str. 13641,
djelimično zatvorena sjednica; P04859, str. 1 i 2; 2D01390.
2288
P10047, par. 39.
2289
P09857, str. 2.
2290
P10039, par. 10; P10039, par. 41.
2291
P04623, pod pečatom, str. 5; P04995, pod pečatom, str. 5; P05210, pod pečatom, str. 6; Larry Forbes, T(f), str.
21405 i 21406, djelimično zatvorena sjednica.
2292
Svjedok DV, T(f), str. 22869, 22870 i 22874; P10270, pod pečatom, str. 2.
2293
Svjedok DV, T(f), str. 23047.
2294
P05009, str. 2; Larry Forbes, T(f), str. 21302 i 21303; Philip Watkins, T(f), str. 1886 i 18867; P09997, pod pečatom,
str. 2; P07640, pod pečatom, str. 3.
2280
Predmet br.° IT-04-74-T
252
29. maj 2013.
2012/78692 TER
Prijevod
kojima je HVO imao male avione iz kojih je bacao minobacačke granate2295 ili bombe,2296 naročito
na Donju Mahalu.2297 Najzad, HVO je na raspolaganju imao i snajperiste.2298
998.
ABiH je uglavnom imala lako pješadijsko naoružanje, kao što su puške i ručne bombe, te
improvizovane bombe,2299 a raspolagala je ograničenim brojem vojnika.2300 S tim u vezi, Larry
Forbes, pripadnik UNCIVPOL-a,2301 rekao je da u istočnom Mostaru nikada nije vidio kasarne
ABiH, niti da se ulicama kreću grupe u kojima bi bilo više od dvadesetak vojnika.2302 Vijeće
napominje da je, kako pokazuju neki dokazi, ABiH takođe imala teško naoružanje, kao što su
minobacači, bacači raketa, protivtenkovske rakete i protivavionski mitraljezi.2303 Martin Mol,
pripadnik PMEZ-a,2304 izjavio je, međutim, da nikada nije uočio prisustvo tenkova ili vozila koja bi
bila jasno označena kao vozila ABiH, niti kamiona punih vojnika ABiH koji bi bili parkirani ili
stacionirani u istočnom Mostaru.2305
999.
Pored toga, Vijeće je saslušalo iskaz Svjedoka DV, po čijim riječima je HVO imao dobru
artiljeriju, dok je ABiH imala bolju pješadiju.2306
1000. Bilo kako bilo, Vijeće se uvjerilo da je, čak i pod pretpostavkom da je ABiH imala teško
naoružanje i da se njime služila, HVO bio bolje opremljen i da je svakodnevno,2307 žestoko2308 i
2295
P05091, par. 26.
P04785 str. 2; Miro Salčin, T(f), str. 14276 i 14277.
2297
P09834, par. 16. V. takođe P05210, pod pečatom, str. 6.
2298
V. s tim u vezi "Snajpersko djelovanje po stanovništvu istočnog Mostara" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s
opštinom Mostar.
2299
P04623, pod pečatom, str. 4; 3D00919; 3D01745, str. 1 i 2; 3D02395; 3D02430; 3D02432; 3D02435; 3D02436;
3D02612, str. 1; 4D00744; 4D00746; 4D00772; 4D00981, str. 2 i 3; P06200; Larry Forbes, T(f), str. 21290; Miro
Salčin, T(f), str. 14324.
2300
Larry Forbes, T(f), str. 21301 i 21302; P09834, par. 8; Miro Salčin, T(f), str. 14189; P10039, par. 36.
2301
Larry Forbes, T(f), str. 21260 i 21262-21264.
2302
Larry Forbes, T(f), str. 21301, 21302 i 21303. V. takođe P10039, par. 35.
2303
Svjedok DW, T(f), str. 23226, 23227, 23243 i 23244; Grant Finlayson, T(f), str. 18042; P04857, str. 3 i 4; P10047,
par. 45; 4D01222; 3D02427, str. 2; 3D02435; 3D02612, str. 1; 3D02430; 3D01745, str. 1; 3D02432; 2D03037, str. 2;
P05750, str. 1; P07408, pod pečatom, str. 4, tačka 2.B.1; P07559, str. 11; P07634, str. 3; P07640, pod pečatom, str. 3;
P07771, pod pečatom, str. 2 i 3.
2304
P10039, par. 3 i 45.
2305
P10039, par. 35.
2306
Svjedok DV, T(f), str. 23047.
2307
Svjedok BB, T(f), str. 17222, zatvorena sjednica; Edward Vulliamy, T(f), str. 1595; Philip Watkins, T(f), str. 18861;
Svjedok BC, T(f), str. 18398 i 18400, zatvorena sjednica; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i
Martinović,T(f), str. 2935; P10287, pod pečatom, par. 78; P09861, str. 3; P05091, par. 26; P03952, str. 2; P03544, str.
2; P08016, str. 3; Grant Finlayson, T(f), str. 18052 i 18053; P04511, str. 5; Odluka od 14. marta 2006., činjenica o kojoj
je presuđeno br. 296 (Prvostepena presuda u predmetu Naletilić, par. 50).
2308
P05899, pod pečatom, str. 1; P05950, pod pečatom, str. 5; P07771, pod pečatom, str. 2, tačka 2.B.1; Svjedok U,
P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2937; Svjedok BB, T(f), str. 17222, zatvorena sjednica;
P03858, str. 6; P09506, pod pečatom, str. 1; P05234, str. 1; P05009, str. 3 i 4; Larry Forbes, T(f), str. 21290, 21304,
21306 i 21307; P09901, pod pečatom, str. 1; Svjedok BD, T(f), str. 20751 i 20752, zatvorena sjednica; Grant Finlayson,
T(f), str. 18230; P05285, str. 1; P05215, str. 2; P05539, str. 1; P10287, pod pečatom, par. 78; P05625, str. 6; P05857,
pod pečatom, str. 2; Larry Forbes, T(f), str. 21422 i 21423, djelimično zatvorena sjednica; P05656, str. 2; P04511, str. 5;
P04813, pod pečatom, str. 5; Larry Forbes, T(f), str. 21410 i 21411, djelimično zatvorena sjednica; P04870, pod
2296
Predmet br.° IT-04-74-T
253
29. maj 2013.
2011/78692 TER
Prijevod
učestalo2309 otvarao vatru iz artiljerijskog oruđa na istočni Mostar. Svjedok DW, pripadnik
međunarodne organizacije koji se nalazio u istočnom Mostaru od septembra 1993. do aprila
1994.,2310 objasnio je da je HVO na istočni Mostar u prosjeku ispaljivao 20 do 100 projektila
dnevno.2311
1001. Doduše, Vijeće konstatuje da su, od juna do decembra 1993., granate ispaljivale i srpske
oružane snage.2312 Međutim, Vijeće ne raspolaže podacima o dejstvima srpskih snaga poslije tog
datuma. Srbi su otvarali vatru sa svojih položaja na vrhu brda Fortica istočno od grada Mostara.2313
No srpske snage su samo povremeno ispaljivale granate na Mostar, pri čemu Vijeće nije uspjelo
tačno da utvrdi gdje su padali projektili. U svakom slučaju, ta vatra se nipošto ne može nazvati
granatiranjem.2314
1002. Petkovićeva i Praljkova odbrana ne samo da tvrde da je granatiranje HVO-a bilo usmjereno
na legitimne vojne ciljeve, već i da je vatra otvarana selektivno i da je, imajući u vidu vojne
standarde, bila minimalnog inteziteta.2315 Praljkova odbrana iznosi argumente da HVO nije
neselektivno gađao istočni Mostar; da se artiljerija ABiH nalazila u naseljenim područjima među
civilnim ili javnim zgradama; da je ABiH nasumično premještala svoje minobacače i da ih je,
između ostalog, postavljala i koristila u neposrednoj blizini bolnice u istočnom Mostaru.2316
pečatom, str. 5; Larry Forbes, T(f), str. 21412 i 21413, djelimično zatvorena sjednica; P05316, pod pečatom, str. 2;
Larry Forbes, T(f), str. 21420 i 21421, djelimično zatvorena sjednica; P05899, pod pečatom, str. 1; Svjedok DW, T(f),
str. 23098; P07634, str. 3; P07219, pod pečatom, str. 2; P07678, str. 3; P07769, pod pečatom, str. 4 i 5; P07781, pod
pečatom, str. 4 i 5; P05278, str. 5; P06135, pod pečatom, str. 2 i 3.
2309
P04401; P04423, pod pečatom; P04435, pod pečatom; P04472, pod pečatom; P04505, pod pečatom; P04573;
P04623, pod pečatom; P04817, pod pečatom; P04813, pod pečatom; P04870, pod pečatom; P04951, pod pečatom;
P04971; P04995, pod pečatom; P05210, pod pečatom; P05278, pod pečatom; P05316, pod pečatom; P05369, pod
pečatom; P05416, pod pečatom; P05452; P05475; P05656; P05680, pod pečatom; P05778; P05857, pod pečatom;
P05883, pod pečatom; P05950, pod pečatom; P05979; P06135, pod pečatom; P06214, pod pečatom; P06285; P06405,
pod pečatom; P06518; P06554; P06589, pod pečatom.
2310
P10287, pod pečatom, par. 9; Svjedok DW, T(f), str. 23085.
2311
P10287, pod pečatom, par. 78; Svjedok DW, T(f), str. 23081, djelimično zatvorena sjednica. V. konkretno: P03465;
P03963, pod pečatom; P05354; P06568, pod pečatom; P06894, pod pečatom; P06925, pod pečatom; P07039, pod
pečatom; P07188; P07219, pod pečatom; P07283, pod pečatom; P07293, pod pečatom; P07408, pod pečatom; P07585,
pod pečatom; P07622, pod pečatom; P07634; P07640, pod pečatom; P07678, pod pečatom; P07706, pod pečatom;
P07730, pod pečatom; P07771, pod pečatom; P07918, pod pečatom; P07986, pod pečatom.
2312
Zvonko Vidović, T(f), str. 51550 i 51551; Svjedok BH, T(f), str. 19420 i 19421, zatvorena sjednica; Svjedok CB,
T(f), str. 10155; Svjedok DW, T(f), str. 23182-23187; Grant Finlayson, T(f), str. 18223 i 18224; Slobodan Praljak, T(f),
str. 39548 i 39549; 3D02603, str. 2.
2313
Damir Katica, T(f), str. 13496; Svjedok DC, T(f), str. 13600; Svjedok BH, T(f), str. 19421, zatvorena sjednica;
Zvonko Vidovic, T(f), str. 51550 i 51551.
2314
Svjedok BH, T(f), str. 19421, zatvorena sjednica; Grant Finlayson, T(f), str. 18223 i 18224. Vijeće napominje da
jedino svjedočenje Zvonka Vidovića upućuje na zaključak da su Srbi granatirali istočni Mostar sve vrijeme tokom
trajanja rata. V. s tim u vezi Zvonko Vidović, T(f), str. 51438, 51439, 51730 i 51731, 51550 i 51551. Međutim, Vijeće
konstatuje da je Zvonko Vidović bio pripadnik HVO-a u vrijeme događaja i da je on jedini svjedok koji se izjasnio u
tom smislu. Shodno tome, Vijeće je odlučilo da njegovo svjedočenje ne uzme u obzir s ovim u vezi.
2315
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 303, 306 i 313; Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 381. V.
takođe Uvodnu riječ Petkovićeve odbrane, T(f), str. 46005.
2316
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 303.
Predmet br.° IT-04-74-T
254
29. maj 2013.
2010/78692 TER
Prijevod
Praljkova odbrana tvrdi da HVO nikad nije direktno pogodio bolnicu u istočnom Mostaru.2317
Najzad, Praljkova odbrana iznosi da bi broj žrtava bio znatno veći da je HVO granatirao istočni
Mostar s namjerom da hotimično gađa civilno stanovništvo.2318
1003. Prije svega, Vijeće napominje da dokazi potvrđuju da je HVO, s tehničke tačke gledišta, bio
u stanju da identifikuje mete koje gađa zahvaljujući, konkretno, korekturnom gađanju.2319 Drugo,
Vijeće ističe da je istočni Mostar u cjelini bio izložen vatri i granatiranju HVO-a (1), ali da je HVO
određena područja i/ili mjesta posebno uzimao za metu, na primjer sektor Donje Mahale u kojem se
nalazila jedna četa ABiH (2) i Ulicu maršala Tita, gdje su se nalazili potencijalni vojni ciljevi (3).
1004. (1) Prije svega, iz dokaza proističe da su, suprotno tvrdnjama koje je Slobodan Praljak iznio
tokom svog svjedočenja,2320 granatiranje i drugo vatreno djelovanje HVO-a bili usmjereni na cijeli
istočni Mostar u kojem su se nalazila gusto naseljene stambene četvrti, kao što su naselja Tekija i
Luka, a u kojima je uništen velik broj stambenih objekata, prodavnica i javnih zgrada, kao što su
banke.2321 Vijeće takođe napominje da je, u jednom saopštenju UNPROFOR-a od 23. avgusta
1993., Cedric Thornberry2322 istakao da se čini da ni jedna "građevina" nije ostala neoštećena
granatiranjem.2323 U izvještaju UNCIVPOL-a od 13. septembra 1993., Larry Forbes je takođe
izjavio da, kako je konstatovao, praktično nema zgrade ili vozila koji nisu oštećeni u
granatiranju.2324 Larry Forbes je naglasio da u uništenim zgradama nije bilo vojnika.2325
1005. (2) Naselje Donja Mahala, gusto naseljeno,2326 posebno je bilo na udaru, ne samo
intenzivnog granatiranja i drugog vatrenog djelovanja,2327 već i improvizovanih bombi − guma
napunjenih eksplozivom − koje su bacane s brda Hum,2328 teritorije pod kontrolom HVO-a.2329
2317
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 303, 309 i 310.
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 308.
2319
Vinko Marić, T(f), str. 48146 i 48147; 4D01676, str. 1; P06534; 4D00754.
2320
Slobodan Praljak je, naime, pred Vijećem izjavio da je HVO selektivno otvarao vatru i da je gađao samo konkretne
ciljeve među kojima, po njegovim riječima, nisu bili položaji ABiH koji su se nalazili u gusto naseljenim stambenim
četvrtima. V. u tom smislu Slobodan Praljak, T(f), str. 41864, 41865, 42495, 43597, 43598 i 43603-43605.
2321
P10287, pod pečatom, par. 55 i 91; Miro Salčin, T(f), str. 14224 i 14225; Grant Finlayson, T(f), str. 18041 i 18042;
P09862, str. 3; Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2935 i 2937; P03858, str. 6;
P09834, par. 13 i 16; P05009, str. 2; Larry Forbes, T(f), str. 21302 i 21303; P10039, par. 41; P10287, pod pečatom, par.
47; P08016, str. 3; P04822, str. 5; P06894, pod pečatom, str. 4; Svjedok CB, T(f), str. 10159 i 10160; P04679, str. 4;
Ratko Pejanović, T(f), str. 1268 i 1269.
2322
Zamjenik šefa misije UNPROFOR-a od avgusta 1992. do marta 1994. i šef za civilne poslove UNPROFOR-a od
marta 1992. do marta 1994.: Cedric Thornberry, T(f), str. 26166, 26168, 26171-26173, 26215; P10041, par. 1 i 4.
2323
P03858, str. 6.
2324
Larry Forbes, T(f), str. 21293, 21302 i 21303.; P05009, str. 2.
2325
Larry Forbes, T(f), str. 21302 i 21303.
2326
Miro Salčin, T(f), str. 14224 i 14181. Dana 1. avgusta 1993. je, po njegovom mišljenju, u Donjoj Mahali živjelo
5000 ljudi.
2327
Miro Salčin, T(f), str. 14170 i 14171; P03980, pod pečatom, str. 5; P05285, str. 1; P09834, par. 16; Miro Salčin,
T(f), str. 14280; P09861, str. 3; Svjedok CB, T(f), str. 10159 i 10160.
2328
Miro Salčin, T(f), str. 14185, 14189 i 14221; P09834, par. 13; Grant Finlayson, T(f), str. 18062.
2318
Predmet br.° IT-04-74-T
255
29. maj 2013.
2009/78692 TER
Prijevod
Takve gume bi se u plamenu skotrljale niz brdo Hum i eksplodirale nad stambenim objektima u
Donjoj Mahali.2330 Miro Salčin je opisao kako su, konkretno, dvije gume napunjene eksplozivima
ranile više osoba, uključujući i žene, i nanijele materijalnu štetu stambenim objektima.2331
1006. Osim toga, Vijeće napominje da se u izvještaju koji je 17. avgusta 1993. HVO uputio
Glavnom stožeru HVO-a pominje da je 6. avgusta 1993. izvršeno probno djelovanje dvjema napalm
bombama po naselju Donja Mahala.2332
1007. Vijeće napominje da, prema riječima Mire Salčina, u Donjoj Mahali nije postojala komanda
kao takva ili utvrđeno mjesto okupljanja za 120 vojnika ABiH koji su se tamo nalazili, a koji su bili
naoružani samo lakim pješadijskim naoružanjem.2333
1008. S obzirom na dokaze, Vijeće konstatuje da HVO nije mogao precizno usmjeravati hice,
granate i gume napunjene eksplozivom na vojnike ABiH koji nisu bili grupisani na nekom
određenom mjestu u Donjoj Mahali.
1009. (3) Vijeće konstatuje da se u Ulici maršala Tita – jednoj od glavnih ulica u istočnom
Mostaru2334 – nalazila, između ostalog, komanda 4. korpusa i 41. brigade ABiH.2335 Ta zgrada, koju
je Svjedok DW opisao kao "vojni cilj" sa stanovništa HVO-a,2336 pogođena je u više navrata
granatama i artiljerijskom vatrom HVO-a.2337
1010. U istoj ulici takođe se nalazilo sjedište Ratnog predsjedništva koje su osnovali muslimanski
politički organi,2338 a koje je HVO često granatirao.2339 Međutim, Vijeće ne raspolaže podacima
koji bi ukazivali na prisustvo snaga ABiH u toj zgradi ili na to da je iz zgrade otvarana vatra.
2329
V. konkretno P04623, pod pečatom, str. 5; P07730, pod pečatom, str. 5; P07678, pod pečatom, str. 3; Miro Salčin,
T(f), str. 14185. V. takođe "Dokazi u vezi s položajima snajperista HVO-a u Mostaru" u činjeničnim zaključcima
Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
2330
P09834, par. 13 i 15; Miro Salčin, T(f), str. 14222-14224; IC00420; Grant Finlayson, T(f), str. 18062 i 18063.
2331
P09834, par. 13; Miro Salčin, T(f), str. 14225; Grant Finlayson, T(f), str. 18062 i 18063.
2332
P04265.
2333
P09834, par. 7 i 8; Miro Salčin, T(f), str. 14178 i 14179. V. takođe pokazatelje po kojima je područje Donje Mahale
bilo pod kontrolom ABiH: "Geografski položaj i struktura stanovništva opštine" u činjeničnim zaključcima Vijeća u
vezi s opštinom Mostar.
2334
Svjedok DW, T(f), str. 23106-23108; P04813, pod pečatom, str. 5; P04870, pod pečatom, str. 5; Larry Forbes, T(f),
str. 21412 i 21413, djelimično zatvorena sjednica; P04931, pod pečatom, str. 5; Larry Forbes, T(f), str. 21416 i 21417,
djelimično zatvorena sjednica. V. takođe karte opštine Mostar (Dodatak 4); Jovan Rajkov, T(f), str. 12887; Vinko
Marić, T(f), str. 48221.
2335
Jeremy Bowen, T(f), str. 12749 i 12750; svjedok CB, T(f), str. 10243-10247; 3D00341; IC00087; IC00089.
2336
Svjedok DW, T(f), str. 23188.
2337
P07730, pod pečatom, str. 5; P10047, par. 36; P04870, pod pečatom, str. 5; P07771, pod pečatom, str. 3; Larry
Forbes, T(f), str. 21412 i 21413, djelimično zatvorena sjednica V. takođe "Pad Vranice 10. maja 1993." u činjeničnim
zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
2338
V. "Političke strukture Muslimana u Mostaru" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
2339
P10047, par. 36; P07771, pod pečatom, str. 3.
Predmet br.° IT-04-74-T
256
29. maj 2013.
2008/78692 TER
Prijevod
1011. Vijeće takođe ističe da su, na istom području, prostorije vojnih posmatrača UN-a, a koje su
se nalazile iza komande ABiH,2340 i prostorije SPABAT-a, u Ulici maršala Tita, bile na udaru
granatiranja i drugog vatrenog djelovanja HVO-a.2341
1012. Najzad, bolnica u istočnom Mostaru, koja se takođe nalazila u Ulici maršala Tita, često je
bila na meti artiljerijske vatre i granatiranja HVO-a, između ostalog od septembra 1993. do februara
1994. godine.2342 Jovan Rajkov, hirurg u bolnici u istočnom Mostaru,2343 i Edward Vulliamy izjavili
su da su se na spoljnim i unutrašnjim zidovima zgrade mogle vidjeti brojne rupe od metaka malog
kalibra i brojna mjesta udara granata, premda je zgrada bila jasno prepoznatljiva kao bolnica.2344
1013. Iako je Jovan Rajkov izjavio da nikada nije vidio minobacače ABiH postavljene oko bolnice
u istočnom Mostaru,2345 Vijeće je konstatovalo da nekoliko drugih dokaza, među kojima su
izvještaji SPABAT-a iz septembra 1993., decembra 1993. i februara 1994., potvrđuju da je ABiH
postavila na više položaja pokretne minobacače,2346 između ostalog nedaleko od bolnice.2347 Iz tih
minobacača, ABiH je gađala zapadni Mostar.2348 Međutim, Vijeće nije bilo u mogućnosti da utvrdi
koliko se često iz njih otvarala vatra.2349
1014. Sa stanovišta Vijeća, nema nikakve sumnje da je HVO vršio žestoko granatiranje izrazito
gusto naseljenog područja na kojem su se nalazili minobacački položaji ABiH. Ti položaji bili su,
međutim, mobilni i privremeni. Čak i pod pretpostavkom da su položaji ABiH bili jedina meta koju
je HVO gađao prilikom otvaranja vatre i granatiranja, tom vatrom je svakako bilo pogođeno cijelo
2340
Grant Finlayson, T(f), str. 18032, 18033, 18034-18037, 18046 i 18047, 18165, 18166 i 18168; P09842, pod
pečatom, str. 3; IC00538; P10000; IC00539; IC00540; IC00546; P10039, par. 32; Larry Forbes, T(f), str. 21289;
P09303, str. 20; Larry Forbes, T(f), str. 21385-21388; P10047, par. 26; P07875, str. 5; P07667, str. 2; P07981; P08184;
P07930, str. 5; P06427; P07918, pod pečatom, str. 4; P06389.
2341
P05210, pod pečatom, str. 5 i 10; P05316, pod pečatom, str. 2; P05950, pod pečatom, str. 5.
2342
P04905, pod pečatom, str. 4; P04870, pod pečatom, str. 5; P05007, str. 1; P04623, pod pečatom, str. 4; P04817, pod
pečatom, str. 5; P05316, pod pečatom, str. 2; P05656, pod pečatom, str. 2; P05263, str. 5; Larry Forbes, T(f), str. 2141321417, djelimično zatvorena sjednica; Edward Vulliamy, T(f), str. 1599; P05625, str. 6; P09902, pod pečatom, str. 1;
Larry Forbes, T(f), str. 21295; P10287, pod pečatom, par. 47; P10047, par. 33 i 36; P07771, pod pečatom, str. 3;
P07730, pod pečatom, str. 5; P06894, pod pečatom, str. 4; svjedok DW, T(f), str. 23106; Jovan Rajkov, T(f), str. 12929
i 12930.
2343
Jovan Rajkov, T(f), str. 12974 i 13018.
2344
Jovan Rajkov, T(f), str. 12929, 12930 i 13028; Edward Vulliamy, T(f), str. 1599 i 1600; P09902, pod pečatom, str.
1.
2345
Jovan Rajkov, T(f), str. 13024 i 13025.
2346
P07408, pod pečatom, str. 4. Svjedok DW, T(f), str. 23189 i 23243-23247.
2347
P05475, pod pečatom, str. 1; P07771, pod pečatom, str. 3; P04931, pod pečatom, str. 5; P07256, str. 3; P05316, pod
pečatom, str. 2; P06688, pod pečatom, str. 3, tačka 2.B.2; P10287, pod pečatom, par. 60; Grant Finlayson, T(f), str.
18060-18062, 18122, 18123 i 18166-18168, djelimično zatvorena sjednica; 2D00451, pod pečatom, str. 9; IC00546;
svjedok DW, T(f), str. 23102, 23105-23108, 23142, 23242, 23243, 23245 i 23247; P05899, pod pečatom, str. 2.
2348
P04931, pod pečatom, str. 5; P07408, pod pečatom, str. 4; P05316, pod pečatom, str. 2; P04905, pod pečatom, str.
4; svjedok DW, T(f), str. 23106-23108; Grant Finlayson, T(f), str. 18060.
2349
Svjedok DW, T(f), str. 23106-23108; P07771, pod pečatom, str. 3; Grant Finlayson, T(f), str. 18059, 18060, 18167 i
18168; P05571, str. 3.
Predmet br.° IT-04-74-T
257
29. maj 2013.
2007/78692 TER
Prijevod
područje Ulice maršal Tito, u kojem se nalazila ne samo bolnica u istočnom Mostaru s ranjenicima,
već i brojni stambeni objekti i velik dio stanovništva.
1015. Žestoko i neprestano granatiranje i artiljerijska vatra su doveli do toga da je "među
stanovništvom ₣...ğ vladao veliki strah".2350 Vijeće s tim u vezi ukazuje na reportažu novinara
Jeremyja Bowena od 2. novembra 1993. koja pokazuje strah stanovništva, koje je bilo izloženo
zaglušujućem granatiranju i vatri HVO-a i trčalo ulicama u pokušaju da pronađe zaklon.2351
1016. Iz dokaza proizlazi da je uslijed vatre i granatiranja HVO-a među stanovništvom istočnog
Mostara bilo mnogo poginulih i ranjenih,2352 između ostalog žena, djece i starijih osoba.2353 U
svojoj reportaži, Jeremy Bowen je istakao da, u istočnom Mostaru, "u svakom trenutku, na uglu
svake ulice možete poginuti ili biti osakaćeni" uslijed granatiranja i drugog vatrenog djelovanja.2354
Vijeće napominje da se tako u registru bolnice u istočnom Mostaru za period od 15. juna do 18.
avgusta 1993. bilježi da je primljeno 1.037 pacijenata, među kojima je njih 832 liječeno zbog rana
iz vatrenog oružja ili od ekplozije,2355 dok se u registru za period od 18. avgusta do 13. oktobra
1993. pominje da je primljeno 1.004 pacijenta, među kojima ih je 808 liječeno zbog iste vrste
povreda.2356
1017. Vijeće konstatuje da su se granatiranje i artiljerijska vatra okončali početkom marta
1994.,2357 ali da je Milivoj Petković tek 12. aprila 1994., nakon potpisivanja mirovnog sporazuma
između HVO-a i ABiH u Splitu (Hrvatska), naredio da se jedinice HVO-a povuku s područja
Mostara.2358
1018. S obzirom na sveukupne dokaze, Vijeće zaključuje da je istočni Mostar bio izložen stalnom
i intenzivnom granatiranju i drugom vatrenom djelovanju od juna 1993. do marta 1994. godine.
2350
P10287, pod pečatom, par. 91; P07771, pod pečatom, str. 3.
P06365.
2352
P09834, par. 14 i 16; Miro Salčin, T(f), str. 14297; P07818, str. 4; P06925, pod pečatom, str. 2 i 3; P06365, str. 3 i
14-17; Jeremy Bowen, T(f), str. 12752, 12760, 12761; P09901, pod pečatom, str. 1; P10039, par. 33; P10287, pod
pečatom, par. 91; P05857, pod pečatom, str. 2; P07887, str. 4; P04859, str. 2; P05428, str. 4 i 5; P05625, str. 6; P03544,
str. 2; P05656, str. 2; P07395, pod pečatom, str. 5; P07918, pod pečatom, str. 4; P04971, str. 4; P04679, pod pečatom,
str. 2 i 4; P07527, pod pečatom, str. 4; P07706, pod pečatom, str. 2, tačka 2.B; P06285, str. 4 i 5; P05979, pod pečatom,
str. 2; P04822, str. 6; P04423, str. 6; P10367, pod pečatom, par. 21; P04785, str. 1; P10287, pod pečatom, par. 47; Larry
Forbes, T(f), str. 21287 i 21288; Jovan Rajkov, T(f), str. 12929 i 12930; Cedric Thornberry, T(f), str. 26167, 26190,
26191 i 26195; P10041, par. 57; P03858, str. 7; P09901, pod pečatom, str. 1; P05331; Edward Vulliamy, T(f), str. 1599;
P03198.
2353
P03858, str. 7; P02791; P04287; P09675; P05853; Jovan Rajkov, T(f), str. 12902, 12905, 12932, 12934, 12936,
12937; Jeremy Bowen, T(f), str. 12752; Edward Vulliamy, T(f), str. 1599.
2354
P06365, str. 2.
2355
P04287.
2356
P09675.
2357
P10287, pod pečatom, par. 78; Svjedok DW, T(f), str. 23087; P07763, pod pečatom, Dodaci 1 do 3; P07986, pod
pečatom, str. 6 i 7.
2351
Predmet br.° IT-04-74-T
258
29. maj 2013.
2006/78692 TER
Prijevod
Konkretnije, Vijeće konstatuje da se granatiranje i drugo vatreno djelovanje HVO-a nije
ograničavalo samo na konkretne, potencijalno vojne ciljeve, kao što su komanda 4. korpusa i 41.
brigade. Granatiranje i drugo vatreno djelovanje bili su usmjereni na naseljena područja i direktno
je gađano stanovništvo. Shodno tome, Vijeće zaključuje da je intenzivno granatiranje i drugo
vatreno djelovanje HVO-a po istočnom Mostaru direktno pogađalo stanovništvo koje je živjelo u
tom dijelu grada.
II. Snajpersko djelovanje po stanovništvu istočnog Mostara
1019. U paragrafu 114 Optužnice, pominje se, između ostalog, da su snajperisti2359 HercegBosne/HVO-a "ubijali i ranjavali vatrogasce koji su bili na intervencijama, žene koje su prale veš,
članove porodica koji su išli po vodu i malu djecu koja su se usudila izaći napolje".2360 Ni
Petkovićeva, ni Praljkova odbrana ne osporavaju da su civili ginuli od metaka.2361 Međutim, obje
odbrane osporavaju da su snajperisti HVO-a hotimično otvarali vatru na muslimanske civile.2362
Ćorićeva odbrana pak iznosi, u svojoj završnoj riječi, da tužilaštvo nije dokazalo da su na civile
otvarali vatru snajperisti u sastavu redovnih snaga HVO-a.2363 Pored toga, Petkovićeva odbrana
tvrdi da se u predmetnim slučajevima ne može utvrditi s potrebnim stepenom sigurnosti, to jest van
razumne sumnje, odakle su hici ispaljeni, odnosno koja je strana u sukobu za njih odgovorna.2364
Osim toga, Petkovićeva odbrana napominje da se i ABiH nalazila na "zapadnoj obali" Neretve i da
je, prema tome, moguće da su snajperisti ABiH pucali iz tog pravca.2365
1020. Kako bi potkrijepilo svoje navode, tužilaštvo je stavilo naglasak na 12 incidenata koji su se,
kako se navodi, dogodili između 13. maja 1993. i 2. marta 1994., u kojima su učestvovali snajperisti
HVO-a i koji su, po mišljenju tužilaštva, reprezentativni za snajpersko djelovanje protiv stanovnika
istočnog Mostara.2366 Kako bi analiziralo te incidenate, Vijeće će najprije definisati termin
snajperiste i opisati metode korištene tokom snajperskog djelovanja u Mostaru (A). Vijeće će zatim
ispitati dokaze u vezi s položajima koje su držali snajperisti HVO-a u Mostaru (B), a potom će
analizirati svaki od 12 incidenata opisanih u povjerljivom Dodatku tužilaštva (C). Najzad, Vijeće će
2358
P08188.
Vijeće će bez razlike koristi izraze "tireurs isolés", "snipers" i "tireurs embusqués".
2360
Optužnica, par. 114.
2361
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 387; Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 282.
2362
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 387; Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 282.
2363
Završna riječ Ćorićeve odbrane, T(f), str. 52700.
2364
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 388.
2365
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par. 389
2366
Povjerljivi Prilog Optužnici, 16. novembar 2005., str. 13 i 14. Tužilaštvo podsjeća da su, na osnovu izvještaja o
vještačenju, incidenti 5 i 12 povučeni sa spiska incidenata u Optužnici: T(f), str. 13765.
2359
Predmet br.° IT-04-74-T
259
29. maj 2013.
2005/78692 TER
Prijevod
konstatovati da je, pored tih 12 incidenata, stanovništvo istočnog Mostara bilo izloženo stvarnoj
kampanji snajperskog djelovanja koju su vodile oružane snage HVO-a (D).
A. Definicija snajperiste i metode korištene tokom snajperskih djelovanja u Mostaru
1021. Vijeće je saslušalo iskaz vještaka Patricka van der Weijdena i upoznalo se s prirodom
snajperskog djelovanja na osnovu dokaza koje je on izložio (1). Drugi svjedoci, kao što su Miro
Salčin i Elvir Demić, Vijeću su objasnili kako su djelovali, kakvo naoružanje su koristili i kroz
kakvu su obuku prolazili snajperisti HVO-a u Mostaru (2).
1. Definicija snajperiste
1022. Prema riječima Patricka van der Weijdena, snajperista je specijalizovani strijelac, vješt u
otkrivanju, osmatranju, sačekivanju i neutralisanju neprijateljske žive sile i materijalno-tehničkih
sredstava.2367 Za razliku od strijelca koji je pripadnik pješadijske jedinice i postupa u skladu s
naređenjima tima ili komandira grupe,2368 snajperista obično djeluje sam ili u sklopu tima od dva
čovjeka,2369 u čijem se sastavu nalaze strijelac i osmatrač ("the spotter").2370
1023. U urbanoj sredini, snajperista se najradije odlučuje za vatrene položaje kao što su visoke
zgrade, koje otežavaju lociranje strijelca, ili se povremeno služi platformama za gađanje koje se
grade kako bi se snajperisti olakšalo ispunjavanje zadatka.2371 U naseljenim mjestima, prosječni
domet metka je ograničen na 75 m, a gađanje s većih razdaljina je, prema riječima Patricka van der
Weidena, moguće samo s dominantnih položaja s kojih se pruža pogled na grad – kao što su brda –
ili duž ulica.2372
1024. Činioci koji omogućavaju da se neka osoba identifikuje kao "civil", naročito u urbanoj
sredini, jesu: visina, kretanje, odjeća, aktivnosti u trenutku ispaljivanja hica, pol i starosna dob.2373
U izvjesnim okolnostima proces identifikacije može biti otežan u zavisnosti od vremenskog
intervala tokom kojeg je meta vidljiva, od osvjetljenja, kvaliteta i stepena uvećanja na optičkim
2367
P09808, str. 6; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13732.
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13729.
2369
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13729.
2370
P09808, str. 6 i 7.
2371
P09808, str. 7. Za dalje pojedinosti, v. incidente br. 8 i 14 u vezi s kojima Patrick van der Weijden iznosi ovu
hipotezu.
2372
P09808, str. 8.
2373
P09808, Dodatak B, str. 48.
2368
Predmet br.° IT-04-74-T
260
29. maj 2013.
2004/78692 TER
Prijevod
pomagalima ("the optics"), meteoroloških uslova i izloženosti mete pogledu strijelca (cijelo tijelo,
glava).2374
1025. Osim toga, Patrick van der Weijden je naveo koje oružje je HVO najvjerovatnije koristio
(na primjer, pušku Dragunov2375) u većini snajperskih incidenata koji se navode u Optužnici.2376 U
pitanju je oružje malog kalibra2377 i izuzetno velike preciznosti.2378 U svom Završnom podnesku,
Praljkova odbrana tvrdi da ne postoji nijedan dokaz da su oružane snage HVO-a zaista posjedovale
oružje tog tipa.2379 Međutim, Vijeće se upoznalo, između ostalog, s jednim dokumentom iz kojeg se
vidi da su "oružane snage HVO-a" u Mostaru raspolagale puškama Dragunov početkom avgusta
1993. godine.2380
1026. Pored toga, iako udaljenost ima velik uticaj na efikasnost gađanja kad je riječ o snajperskom
djelovanju, valja uzeti u obzir i druge činioce, kao što su sila gravitacije2381 ili otpor zraka i naleti
vjetra, jer utiču na putanju metka.2382 Prema riječima Patricka van der Weijdena, u svim
incidentima za koji se optuženi terete u Optužnici, snajperske hice su ispalile osobe koje su imale
iskustva u toj oblasti i koje su bile upućene u balistiku.2383
2. Modus operandi, naoružanje i obuka snajperista HVO-a
1027. Opisujući događaj koji se odigrao u julu 1993., Miro Salčin2384 je iznio konkretne
pojedinosti o tehnikama i oružju kojima se služila jedna grupa od četiri snajperista HVO-a koji su
2374
P09808, Dodatak B, str. 48; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13744.
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13757; P09808, Dodatak A, str. 43 i 44.
2376
Patrick van der Weijden je identifikovao sljedeće tipove oružja: Zastava M76, obično opremljena optičkim nišanom
s uvećanjem 4 puta (kalibar: 7,92 mauser/7,62x54R/7,62x51 mm NATO; maksimalni efektivni domet: 800 m); Steyr
SSG69, obično opremljena optičkim nišanom ("scope") s uvećanjem 6 puta (kalibar: 7,62x51 mm NATO; maksimalni
efektivni domet: 800 m); SIG-Sauer SSG 2000/3000, obično opremljena optičkim nišanom s uvećanjem 6 puta (kalibar:
7,62x51 mm NATO; maksimalni efektivni domet: 800 m) i SVD Dragunov, obično opremljena optičkim nišanom s
uvećanjem 4 puta (kalibar: 7,62x54R; maksimalni efektivni domet: 800 m). V. P09808, Dodatak A, str. 43; Patrick van
der Weijden, T(f), str. 13757. U vezi s pojmom efektivnog dometa, Patrick van der Weijden je izjavio da je to domet s
kojeg strijelac ima razumne izglede da pogodi metu. Maksimalni domet metka može biti veći od efektivnog dometa:
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13757. Patrick van der Weijden je dodao da, iako je u pitanju oružje izuzetno velike
preciznosti, na udaljenosti većoj od 300 do 400 m postaje veoma teško gađati određeni dio tijela mete, v. Patrick van
der Weijden, T(f), str. 13754 i 13756. Za grubu skicu pušaka koje su koristili snajperisti, v. IC00382.
2377
P09808, Dodatak A, str. 43 i 46.
2378
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13753.
2379
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 283.
2380
P03929, 3. avgust 1993., str. 2. Za još jedan primjer oružja koje su snajperisti oružanih snaga HVO-a imali na
raspolaganju, v. P01868, str. 1.
2381
V. npr. IC00383.
2382
U vezi s dijelovima korištenih metaka, v P09808, Dodatak A, str. 46 i Patrick van der Weijden, T(f), str. 13765,
13770 i 13771; P09808, str. 41; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13766, 13768 i 13771-13774; IC00381; IC00382;
IC00383.
2383
P09808, str. 42.
2384
Miro Salčin je bio komandir čete u Donjoj Mahali i zamjenik komandanta 2. bataljona 441. motorizovane brigade
stacionirane u rejonu od Starog mosta do Čekrka, v. P09834, par. 7 i 8; svjedok Miro Salčin, T(f), str. 14171 i 14172.
2375
Predmet br.° IT-04-74-T
261
29. maj 2013.
2003/78692 TER
Prijevod
bili raspoređeni na brdu Stotina.2385 Po njegovim riječima, mete su se utvrđivale na osnovu
podataka koje su prosljeđivali izviđači HVO-a, budući da snajperisti nisu otvarali vatru ni nasumice
ni redovno.2386 Tako bi, kada se neka osoba kretala mostom, izviđači snajperistima prenijeli gdje se
nalazi meta.2387 Na prvom snajperskom položaju bio je vojnik u maskirnoj uniformi koji je imao
lovačku pušku s nišanom (položaj koji je Miro Salčin označio brojem 1 u dokumentu IC 00418
tokom svog svjedočenja pred Sudom).2388 Drugi strijelac se nalazio u jednoj kući i imao je pušku
(položaj koji je Miro Salčin označio brojem 2 u dokumentu IC 00418 tokom svog svjedočenja pred
Sudom).2389 Treći strijelac, koji je takođe imao pušku, nalazio se u drugoj kući i zauzimao je
položaj koji je gledao na naselje Mahala (položaj koji je Miro Salčin označio brojem 3 u dokumentu
IC 00418 tokom svog svjedočenja pred Sudom).2390 Četvrti strijelac HVO-a je otvarao vatru iz
puške kalibra 12,7 mm, a nalazio se u zgradi koja je gledala na Mahalu (položaj koji je Miro Salčin
označio brojem 4 u dokumentu IC 00418 tokom svog svjedočenja pred Sudom).2391 Miro Salčin je
dodao da su strijelci HVO-a raspoređeni na brdu Hum bili posebno opasni jer su pod uglom od 80°
ispaljivali metke koji bi žrtve prostrijelili od vrata do bubrega i koji su, prema tome, bili
smrtonosni.2392 Iz ovog svjedočenja se vidi da su, bar u ovom konkretnom slučaju, snajperski hici
bili rezultat koordinisanog djelovanja. U istom duhu, Patrick van der Weijden je izjavio da je
snajperistima bilo gotovo nemoguće da djeluju potpuno samostalno.2393
1028. Elvir Demić, vatrogasac u Mostaru,2394 opisao je metode kojima su se koristile "oružane
snage HVO-a" kako bi neutralisale vatrogasce u istočnom Mostaru. On je izjavio da su "oružane
snage HVO-a" koristile zapaljivu municiju ne bi li izazvale požar u stambenim objektima. Čim bi
se vatrogasna kola zaputila ka stambenom objektu u plamenu, na njih bi otvorili vatru snajperisti
HVO-a i protivavionski topovi.2395 Vozilo bi nastavili da gađaju i pošto stigne na lice mjesta, što je
vatrogascima u velikoj mjeri otežavalo posao.2396 Elvir Demić je izjavio da se ta vrsta napada uvijek
odvijala po opisanom obrascu.2397 Na taj način, bilo je moguće izolovati i zadržati vatrogasne ekipe
2385
Miro Salčin, T(f), str. 14174-14177, 14186 i 14187; IC00417; IC00418; IC00419; P09834, par.11; Miro Salčin,
T(f), str. 14174-14177.
2386
Miro Salčin, T(f), str. 14178.
2387
Miro Salčin, T(f), str. 14178.
2388
Miro Salčin, T(f), str. 14186-14188 i 14175; IC00417; IC00418.
2389
Miro Salčin, T(f), str. 14186-14188 i 14175; IC00417; IC00418.
2390
Miro Salčin, T(f), str. 14186-14188 i 14175; IC00417; IC00418.
2391
Miro Salčin, T(f), str. 14175,14187-14189; IC00418.
2392
P09834, par.11 i 13; Miro Salčin, T(f), str. 14192 i 14196.
2393
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13854.
2394
P09857, str. 2.
2395
P09857, str. 2.
2396
P09857, str. 2.
2397
P09857, str. 3.
Predmet br.° IT-04-74-T
262
29. maj 2013.
2002/78692 TER
Prijevod
na određenim mjestima i tokom određenog vremena.2398 Elvir Demić je dodao kako mu je izgledalo
da, putem ovih napada, "₣oružaneğ snage HVO-a ₣...ğ kao da se igraju" s vatrogasnim ekipama.2399
1029. Vijeće smatra da, zahvaljujući svjedočenjima Mire Salčina i Elvira Demića, raspolaže
podacima koji pružaju uvid u modus operandi snajperista HVO-a.
1030. Pored toga, Vijeće je proučilo izvještaj SPABAT-a od 1. marta 1994., prema kojem se u
logoru HVO-a u Lištici nalazila baza za obuku snajperista koji su, po navodima iz tog izvještaja,
kasnije vršili operacije u Mostaru.2400 Isto tako, u izvještaju o radu HVO-a za period od januara od
juna 1993. stoji da je šest timova od po dva snajperista prošlo obuku od 10. do 20. maja 1993. i da
su potom uspješno angažovani na mostarskom frontu.2401
1031. Vijeće smatra da ovi dokazi pokazuju da je HVO nadzirao, opremao i, suprotno
argumentima Praljkove odbrane,2402 obučavao timove specijalizovane za snajpersko djelovanje.
B. Dokazi u vezi s položajima snajperista HVO-a u Mostaru
1032. Vijeće je, posebno, nastojalo da utvrdi pod čijom su kontrolom bila područja s kojih su,
kako se navodi, snajperisti HVO-a pucali na 12 žrtava koje se navode kao primjer za paragraf 114
Optužnice. Svjedoci koji su svjedočili o incidentima, kao i vještak Patrick van der Weijden,
identifikovali su, između ostalog, više mogućih vatrenih položaja na desnoj obali Neretve: brdo
Stotina za incidente 1 (13. maj 1993.),2403 2 (3. juni 1993.),2404 3 (6. juni 1993.),2405 4 (27. juli
1993.),2406 9 (29. septembar 1993.),2407 10 (10. oktobar 1993.)2408 i 13 (2. februar 1994.);2409
2398
P09857, str. 3.
P09857, str. 3.
2400
P07986, pod pečatom, str. 9 i 10.
2401
P04699, str. 17; P03351, str. 9.
2402
V. Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 283.
2403
P09864, pod pečatom, str. 2; Enes Vukotić, T(f), str. 13664, 13676 i 13677. U vezi s lokacijom kuća na Stotini, v.:
Enes Vukotić, T(f), str. 13664-13667; IC00371; Enes Vukotić, T(f), str. 13664, 13667, 13668, 13671, 13672; IC00376;
Enes Vukotić, T(f), str. 13706 i 13708; IC00380; Enes Vukotić, T(f), str. 13722; IC00384; Patrick van der Weijden,
T(f), str. 13780; P09808, str. 10.
2404
P09860, str. 4; Anel Heljić, T(f), str. 13410 i 13411; IC00384; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13783 i 13784;
P09808, str. 12 i 13.
2405
Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13347; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13785; P09808, str. 14.
2406
P09808, str. 15; Ratko Pejanović je pak ocijenio da je metak ispaljen s mjesta koje se nazivalo Čekrk, Višnjica ili
Stotina, T(f), str. 1330 i 1334; V. takođe P09139.
2407
Damir Katica, T(f), str. 13459-13461, 13463, 13464, 13467 i 13484; IC00334; IC00336; P09808, str. 28 i 29;
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13787 i 13788.
2408
P09862, str. 3; Munib Klarić, T(f), str. 13519, 13527 i 13554; IC00338 i IC00343; IC00341; IC00344 i IC00345;
IC00346; P09808, str. 30 i 31; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13789 i 13790.
2409
P09808, str. 36; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13791; Belkisa Beriša, T(f), str. 13940-13941 i 13946-13947;
IC00393; IC00396; P09139, str. 2.
2399
Predmet br.° IT-04-74-T
263
29. maj 2013.
2001/78692 TER
Prijevod
lokacije u okolini Španskog trga za incidente 8 (29. septembar 1993.),2410 11 (30. oktobar 1993.)2411
i 14 (2. mart 1994.);2412 zgrada Ledera za incidente 6 (30. avgust 1993.)2413 i 7 (7. septembar
1993.);2414 zgrada Centar II za incident 7 (7. septembar 1993.),2415 brdo Hum ili donji dio naselja
Donja Mahala za incident 3 (6. juni 1993.)2416 i Hotel Bristol ili zgrada Borova za incident 11 (30.
oktobar 1993.).2417 Premda Vijeće prihvata, u skladu s tvrdnjama Petkovićeve odbrane,2418 da se u
brojnim izvještajima međunarodnih predstavnika koji su se nalazili u Mostaru snajperski hici, kada
se pominju, ne pripisuju nijednoj strani u sukobu, svjedoci i vještak Patrick Van der Weijden su,
prema ocjeni Vijeća, dovoljno precizno identifikovali položaje da bi se moglo utvrditi koje su
oružane snage – HVO-a, ABiH ili srpske oružane snage – bile odgovorne na datom području u
vrijeme incidenata, shodno navodima iz paragrafa 114 Optužnice.
1033. Kada je riječ o brdu Stotina, Vijeće se upoznalo s više dokaza koji potvrđuju da su oružane
snage HVO-a kontrolisale to područje 13. maja 1993., na dan incidenta br. 1;2419 3. juna 1993., na
dan incidenta br. 2;2420 6. juna 1993., na dan incidenta br. 3;2421 27. jula 1993., na dan incidenta br.
4;2422 29. septembra 1993., na dan incidenta br. 9;2423 10. oktobra 1993., na dan incidenta br. 102424 i
2410
P09808, str. 26; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13801, djelimično zatvorena sjednica; Patrick van der Weijden,
T(f), str. 13800-13802, djelimično zatvorena sjednica.
2411
P09855, str. 3; Džemal Baraković, T(f), str. 13919; P09808, str. 32 i 33; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13805.
2412
P09808, str. 39; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13801 i 13803, djelimično zatvorena sjednica.
2413
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13796 i 13797; P09808, str. 20 i 21.
2414
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13796 i 13798; P09808, str. 23 i 24.
2415
Elvir Demić, T(f), str. 13993.
2416
Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13347.
2417
Džemal Baraković, T(f), str. 13920-13922; IC00392; P09808, str. 32 i 33; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13805.
2418
Završni podnesak Petkovićeve odbrane, par.388.
2419
P09864, str. 2; Enes Vukotić, T(f), str. 13664, 13676 i 13677; Suad Ćupina, T(f), str. 4866; IC00026. Vijeće je
takođe uzelo u obzir dokaze koji potvrđuju činjenicu da su snage HVO-a kontrolisale ovaj dio grada u maju 1993., kao
što su izvještaji u kojima se navodi da su snajperisti ABiH otvarali vatru na brdo Stotina 13. i 24. maja 1993., što
navodi na zaključak da su se oružane snage HVO-a u to vrijeme nalazile na datom mjestu, v. 4D00492 i 4D01689.
2420
P09860, str. 4; Suad Ćupina, T(f), str. 4866; IC00026. Pored toga, Vijeće je analiziralo dokaz iz kojeg se vidi da su
1. juna 1993. snajperisti ABiH otvarali vatru na brdo Stotina, što potkrepljuje tvrdnje da je to brdo bilo pod kontrolom
oružanih snaga HVO-a početkom juna 1993. godine, v. 4D01452. Tome ide u prilog i izvještaj Miljenka Lasića od 13.
juna 1993., prema kojem je po oružanim snagama HVO-a na Stotini, Čekrku i brdu Hum2420 otvarana vatra iz
minobacača, v. 4D01222.
2421
P09859, str. 3; IC00301, IC00304; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13343-13345, 13366, 13367 i 13370.
2422
P10046, str. 2, par. 3 i par. 5. Osim toga, Vijeće se upoznalo s dokazom iz kojeg se vidi da je 9. bojna HVO-a držala
brdo Stotina 7. jula 1993. godine, v. P03260, str. 6. Isto tako, Svjedok EJ, zatočen na Heliodromu od kraja jula 1993. (v.
P10227, str. 7 i 9), izjavio je da je u to vrijeme obavljao radove u blizini Stotine, v. P10227, str. 11. Prema ocjeni
Vijeća, ta dva dokumenta potkrepljuju navode Arifa Goste, prema kojima su oružane snage HVO-a kontrolisale brdo
Stotina oko 27. jula 1993. godine.
2423
P09861; Damir Katica, T(f), str. 13467; Miro Salčin, T(f), str. 14179, 14180 i 14195. Vijeće se upoznalo s
dokazima koji pokazuju da je 2. bojna 3. brigade HVO-a koristila zatočenike za obavljanje radova na Stotini 25.
septembra 1993., v. P05386, i 2. oktobra 1993., v P05555.
2424
P09862, str. 3. Iako Munib Klarić nije izričito izjavio da su oružane snage kontrolisale tu lokaciju 10. oktobra
1993., Vijeće podjeća da su, kao što je to prethodno već izloženo, neki elementi oružanih snaga HVO-a na tom mjestu
koristili zatočenike 2. oktobra 1993., što navodi na zaključak da su pomenute snage kontrolisale brdo početkom oktobra
1993., v. P05555.
Predmet br.° IT-04-74-T
264
29. maj 2013.
2000/78692 TER
Prijevod
2. februara 1994., na dan incidenta br.13.2425 Iako Vijeće ne raspolaže, za svaki od incidenata,
velikim brojem dokaza koji bi pokazali da su oružane snage HVO-a držale brdo Stotina (naročito za
incidente br. 10 i br. 13), dosljednost u svjedočenjima i predočeni dokazi omogućavaju, po ocjeni
Vijeća, da se izvede takav zaključak. Pored toga, Vijeće napominje da je, kako tvrdi Miro Salčin,
ABiH 21. septembra 1993. bezuspješno pokušala da ponovo zauzme brdo Stotina, no Muslimani
poslije toga više nisu pokušavali da osvoje taj položaj jer bi takvom operacijom ugrozili
stanovništvo koje je živjelo u naselju pored Donje Mahale.2426 Osim toga, Miro Salčin je opisao
više snajperskih položaja HVO-a na brdu Stotina u julu 1993. godine.2427
1034. Većina Vijeća konstatuje, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, da se zaključci Praljkove
odbrane, prema kojima bi "prosječan" strijelac ABiH morao biti u stanju da eliminiše svakog
strijelca na tom brdu,2428 te da je stoga bilo nemoguće da snajperist zauzme položaj na brdu Stotina,
ne zasnivaju ni na jednom konkretnom dokazu. Naime, Praljkova odbrana se zadovoljila
pozivanjem na "fotografije" koje pokazuju, kako tvrdi, mjesta udara metka na kući u kojoj je
snajperista HVO-a navodno bio raspoređen na brdu Stotina, ne navodeći konkretne reference za
pomenute dokumente.
1035. Prema tome, većinaVijeća zaključuje, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, da je brdo
Stotina, koje se nalazi južno od brda Hum,2429 bilo pod kontrolom oružanih snaga HVO-a svih dana
tokom kojih su se dogodili incidenti koji se navode u Optužnici.2430
1036. Vijeće je takođe saslušalo iskaze više svjedoka, među kojima i iskaz vještaka Patricka van
der Weijdena, koji su izjavili da su strijelci HVO-a otvarali vatru s lokacija oko Španskog trga,
naročito u okviru incidenata br. 8 (29. septembar 1993,),2431 br. 11 (30. oktobar 1993.)2432 i br. 14
(2. mart 1994.).2433 Na osnovu izjave Džemala Barakovića,2434 Vijeće je utvrdilo da se Španski trg
nalazio u zapadnom dijelu grada Mostara.2435
2425
P09856, str. 2 i str. 3.
Miro Salčin, T(f), str. 14178 do 14181.
2427
V. "Modus operandi, naoružanje i obuka snajperista HVO-a" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom
Mostar.
2428
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 287.
2429
P09864, str. 2.
2430
V. konkretno 4D00621; 4D00622 i 4D01216; v. na primjer IC00417; IC00418; P09834, par. 11.
2431
P09808, str. 26; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13801, djelimično zatvorena sjednica; Patrick van der Weijden,
T(f), str. 13800-13802, djelimično zatvorena sjednica.
2432
P09855, str. 3; Džemal Baraković, T(f), str. 13919; P09808, str. 32 i 33; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13805.
2433
P09808, str. 39; Patrick van der Weijden, T(f), str. 1380 i 13803, djelimično zatvorena sjednica.
2434
Žrtva – primjer za paragraf 114 Optužnice.
2435
P09855, str. 2.
2426
Predmet br.° IT-04-74-T
265
29. maj 2013.
1999/78692 TER
Prijevod
1037. Druge lokacije, kao što su zgrada Ledera za incidente br. 6 (30. avgust 1993.) i br. 7 (7.
septembar 1993.), zgrada Centar II u slučaju incidenta br. 7 (7. septembar 1993.), brdo Hum za
incident br. 3 (6. juni 1993.) i Hotel Bristol ili zgrada Borova za incident br. 11 (30. oktobar 1993.),
pominju se kao mogući snajperski položaji u pomenutim incidentima. Iz dokaza proizlazi da se sve
ove lokacije nalaze u zapadnom Mostaru.2436
1038. Kao što će to biti podrobnije izloženo u daljem tekstu,2437 HVO je bio u dovoljnoj mjeri
vojno prisutan da nametne svoju vlast u zapadnom dijelu grada, da može izdavati naređenja
stanovništu koje je tu živjelo i osigurati da se ona poštuju u maju i julu 1993., pa i kasnije.2438
Prema tome, Većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, smatra da su oružane snage
HVO-a kontrolisale gorenavedene lokacije na dane kada su se odigrali incidenti, s izuzetkom
Hotela Bristol i zgrade Borova koji su, konkretno prema riječima Džemala Barakovića, bili u
2436
Kada su u pitanju incident br. 6 i zgrada Ledera, Omer Dilberović nije mogao da navede odakle je ispaljen hitac, ali
je iznio tvrdnju da je metak doletio iz zapadnog dijela grada, v. Omer Dilberović, T(f), str. 13236 i 13240; vještak
Patrick van der Weijden je izjavio da je hitac koji je pogodio žrtvu mogao biti ispaljen iz zgrade Ledera, v. P09808, str.
20, 21 i 22; u vezi s zgradom Centar II, koja se pominje u okviru incidenta br. 7, v. Elvir Demić,T(f), str. 13965, 13966,
13983, 13984 i 13993; P09139; IC00397; IC00399; Elvir Demić, T(f), str. 13965-13968; IC00397. Kada je u pitanju
brdo Hum i donji dio Donje Mahale u okviru incidenta br. 3, Dževad Hadžižukić je izjavio da je terasa njegove kuće
gledala na zapadni Mostar, brdo Stotina i dio brda Hum, v. Dževad Hadžižukić , T(f), str. 1337; IC00298, Dževad
Hadžižukić, T(f), str. 13346 i 13357; IC00300, Dževad Hadžižukić, T(f), str. 13363 i 13364; IC00302, Dževad
Hadžižukić , T(f), str. 13367 i 13368; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13370 i 13371; IC00306, Dževad Hadžižukić ,
T(f), str. 13371 i 13372 i Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13347. Što se tiče hotela Bristol i zgrade Borova u okviru
incidenta br. 11, v. Džemal Baraković, T(f), str. 13920-13922; IC00392; P09808, str. 32 i 33; Patrick van der Weijden,
T(f), str. 13805.
2437
V. "Postojanje stanja okupacije" u razmatranjima Vijeća o uslovima za primjenu članova 2, 3 i 5 Statuta.
2438
P02884, str. 3; P10038, str. 4; P10035, par. 18; P10367, pod pečatom, par. 51; Svjedok DZ, T(f), str. 26471,
zatvorena sjednica; Svjedok BB, T(f), str. 17185 i 17186, 17189, 17190, 17213, zatvorena sjednica; P09677, pod
pečatom, par. 5 i 6; P02564, pod pečatom, str. 7; 1D00527, par. 9; P02557, pod pečatom, str. 1; P09712, pod pečatom,
par. 23 i 36; P02458, par. 27; P02290; Slobodan Praljak, T(f), str. 43415, 43471; P07500, str. 8; 1D00527, par. 9;
P02884, str. 3; P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T (f), str. 2943 i 2944; Svjedok BB, T(f), str.
17189, 17199 i 25236, 17213, 25239, 25243 i 25244, zatvorena sjednica; P02749; P02769, str. 2; Grant Finlayson, T(f),
str. 18043 i 18044; Odluka od 7. septembra 2006., činjenice o kojima je presuđeno br. 112, 113 i 128 iz Prvostepene
presude u predmetu Naletilić, str. 24 i 25; P09678, pod pečatom, par. 1, 2, 4 i 7; Svjedok BC, T(f), str. 18333, zatvorena
sjednica; P09847, pod pečatom, p.1; P10024, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7037, 7043, 7044 i
7097; Svjedok GG, P10020, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 4757 do 4759; P09678, pod
pečatom, par. 2; Svjedokinja BA, T(f), str. 7202 i 7203; P02756, pod pečatom, str. 2; P02735, pod pečatom; P05091,
par. 12; Svjedok BB, T(f), str. 25420 i 25421, zatvorena sjednica; P03196, pod pečatom, P1 i 2; Svjedok BD, T(f), str.
20707, zatvorena sjednica; Svjedok BD, T(f), str. 20730 i 20731, zatvorena sjednica; P03617, str. 1; P09712, pod
pečatom, par. 53; P10038, str. 4; Svjedok BJ, T(f), str. 5632 i 5633; P10052, str. 1; P10367, pod pečatom, par. 54;
P10033, str. 8 i 9; P09855, str. 2; P09861, str. 2; P10035, par. 14; P09856, str. 2; P05518; P05057; P05053; P05009, str.
4; P05331; Svjedok BD, T(f), str. 20755–20756, zatvorena sjednica; P05730, pod pečatom, u pitanju je Dodatak A koji
se pominje u dokumentu: P05742, pod pečatom, str. 5; P05739, pod pečatom, str. 4 i 5, u pitanju je Dodatak B koji se
pominje u dokumentu: P05742, pod pečatom, str. 5; P09850, pod pečatom, par. 2 i 3; Odluka od 7. septembra 2006.,
činjenica o kojoj je presuđeno br. 115 iz Prvostepene presude u predmetu Naletilić, str. 24 i 25; P06365, str. 18; Jeremy
Bowen, T(f), str. 12790; P05554; P09833, pod pečatom, str. 3 i 5; P10042, par. 10; P05742, pod pečatom, str. 2 i 3;
Larry Forbes, T(f), str. 21313, djelimično zatvorena sjednica; P09328; P09851, pod pečatom, par. 2.10; P07917, par.16.
Predmet br.° IT-04-74-T
266
29. maj 2013.
1998/78692 TER
Prijevod
rukama ABiH, pa su, shodno tome, snajperisti koji su se tu nalazili mogli biti samo pripadnici
oružanih snaga HVO-a ili pod kontrolom oružanih snaga HVO-a.2439
1039. Najzad, Vijeće je analiziralo dokaze koji pokazuju da su snajperisti HVO-a djelovali i s
drugih položaja. Iz dokaza tako proizlazi da je, na primjer, HVO imao snajperiste u srednjoj i
osnovnoj školi nedaleko od Staklene banke, u blizini Titove ulice.2440 S tim u vezi, Vijeće
napominje da je, tokom sastanka održanog 16. juna 1993., Bruno Stojić pomenuo Antoonu van der
Grintenu da je HVO držao pod potpunom kontrolom snajperiste koji su zauzimali položaje u Plavoj
banci, poznatoj i pod nazivom Staklena banka, kao i u "gimnaziji"2441.
1040. Pored toga, svjedok Dževad Hadžižukić je dodao da su snajperisti u Staklenoj banci takođe
otvarali vatru na jedno područje iza Titovog mosta.2442 Jeremy Bowen takođe je Vijeću pokazao
mjesta koja su često gađana iz snajpera, kao što su bila mjesta u Ulici maršala Tita između
"komande"2443 i poljske bolnice, na raskrsnici u obliku slova "T" sa potpunom vidljivošću za
strijelce.2444 Dana 20. septembra 1993., područja Tekije, Donje Mahale, Luke i Opina u istočnom
Mostaru nalazila su se pod kontrolom ABiH i na njih su snajperisti HVO-a otvarali vatru,2445 kao i
na pješačke mostove preko Neretve.2446 Pored toga, u izvještaju SPABAT-a od 20. marta 1994.,
navodi se da su snajperisti HVO-a prisutni u Domu zdravlja, kao i na Mašinskom fakultetu.2447
1041. S obzirom na sve pomenute dokaze, većina Vijeća zaključuje, uz suprotno mišljenje sudije
Antonettija, da je HVO imao više snajperskih položaja na teritoriji pod svojom kontrolom u
zapadnom Mostaru, ne računajući brdo Stotina.
2439
V. Džemal Baraković, T(f), str. 13921. V. takođe izjavu Svjedoka DC, prema kojoj je hotel Bristol bio u rukama
ABiH od aprila 1993., Svjedok DC, djelimično zatvorena sednica, T(f), str. 13614-13616; IC00360. I dalje u vezi s
hotelom Bristol, v. 2D00117. Vijeće napominje da je Suad Ćupina pak izjavio da su Hotel Bristol držali snajperisti
HVO-a, ali nije bliže odredio vremensko razdoblje o kojem govori, v. Suad Ćupina, T(f), str. 4866; IC00026; 1D00527.
Međutim, s obzirom na ostale dokaze, Vijeće smatra da je zgrada hotela Bristol bila u rukama ABiH. U vezi sa zgradom
Borova, v. Svjedok DC, djelimično zatvorena sjednica, T(f), str. 13625-13627. U vezi s mjestom gdje se nalazila zgrada
Borova, v.: IC00364.
2440
Jovan Rajkov, T(f), str. 12931 i 12932.
2441
Antoon van der Grinten, T(f), str. 21046-21048, 21051, 21052 i 21248; P02806, pod pečatom, str. 2.
2442
Dževad Hadžižukić , T(e), str. 13344 i 13345.
2443
Svjedok nije objasnio kome je pripadala ta "komanda".
2444
Jeremy Bowen, T(f), str. 12749 i 12750.
2445
2D01390, 20. septembar 1993.
2446
P06589, pod pečatom, str. 2.
2447
P10287, pod pečatom, par. 92; P08099, pod pečatom, str. 8.
Predmet br.° IT-04-74-T
267
29. maj 2013.
1997/78692 TER
Prijevod
C. Dvanaest snajperskih incidenata opisanih u Povjerljivom prilogu Optužnici
1042. Vijeće će analizirati svaki od incidenata koji se pominje u povjerljivom Prilogu
Optužnici.2448
1. Snajperski incident br. 1
a) Opis događaja
1043. Vijeće je saslušalo svjedočenje Enesa Vukotića,2449 koji je izjavio da je 13. maja 1993. oko
16:00 sati prešao pješački most koji je u to vrijeme povezivao naselje Donja Mahala s naseljem
Luka na suprotnoj obali Neretve.2450 Pošto je prešao most, skrenuo je lijevo, zaustavio se na ulazu u
uličicu koja se zvala Ulica Šaćira Palate i naslonio se na jedan zid, pri čemu je leđima bio okrenut
brdu Stotina odakle su snajperisti obično otvarali vatru na osobe koje su prelazile preko mosta.2451
Tačno na tom mjestu i u tom trenutku, pogodio ga je metak iznad desnog koljena i prostrijelio mu
nogu.2452 Zatim je odvezen na liječenje u bolnicu u istočnom Mostaru.2453
b) Okolnosti i analiza incidenta
1044. Enes Vukotić je objasnio da je, u vrijeme događaja, bio odjeven u "₣civilnu odjećuğ" i da,
iako je bio pripadnik ABiH, u tom trenutku nije bio na dužnosti i nije bio naoružan.2454
c) Činjenični zaključci
1045. Vijeće poklanja vjeru riječima Enesa Vukotića, žrtve snajperskog djelovanja, što se tiče
mjesta odakle je hitac ispaljen, to jest s brda Stotina, tim prije što su, prema riječima svjedoka, u
vrijeme događaja snajperisti obično otvarali vatru na osobe koje su prelazile most. Vijeće
napominje da je, po obavljenoj analizi, Patrick van der Weijden izjavio da je, s obzirom na položaj
žrtve u trenutku kada je pogođena i na konfiguraciju terena, hitac mogao biti ispaljen samo s brda
2448
Povjerljivi Prilog Optužnici, 16. novembar 2005., str. 13 i 14. Pored toga, sudija Antonetti razmatra ovo pitanje u
svom Djelimično suprotnom mišljenju koje je priloženo Presudi.
2449
Pripadnik ABiH, v. P09864, pod pečatom, str. 2; Enes Vukotić, T(f), str. 13660 i 13661; žrtva - primjer za paragraf
114 Optužnice.
2450
P09864, pod pečatom, str. 2. U vezi s mjestom na kojem se nalazio most koji je u vrijeme događaja povezivao
Donju Mahalu s naseljem Luka, v.: IC00377; Enes Vukotić, T(f), str. 13710 i 13711; IC00378: br. 3 označava naselje
Luka; Enes Vukotić, T(f), str. 13710-13712; IC00379; T(f), str. 13713; P09139; Enes Vukotić, T(f), str. 13675;
IC00376: br. 1 označava mjesto na kojem se, kako je to svjedok pokazao, nalazio most.
2451
P09864, pod pečatom, str. 2 i 3. U vezi s mjestom na kojem se nalazila žrtva u trenutku događaja, v.: IC00375;
IC00374; Enes Vukotić, T(f), str. 13672 i 13673; P09140.
2452
P09864, pod pečatom, str. 3; Enes Vukotić, T(f), str. 13673, 13674 i 13686; P09140.
2453
P09864, pod pečatom, str. 3.
2454
P09864, pod pečatom, str. 2; Enes Vukotić, T(f), str. 13661 i 13662.
Predmet br.° IT-04-74-T
268
29. maj 2013.
1996/78692 TER
Prijevod
Stotina.2455 Osim toga, velika udaljenost (760 m2456) između položaja snajperiste i mjesta na kojem
je žrtva pogođena ukazuje na to da je korištena puška s optičkim nišanom. Najzad, kao što je
prethodno već rečeno, brdo Stotina je 13. maja 1993. bilo pod kontrolom oružanih snaga HVO-a.
1046. Shodno tome, Većina Vijeća zaključuje, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, da Enesa
Vukotića jeste pogodio snajperista HVO-a koji je 13. maja 1993. bio na položaju na brdu Stotina.
2. Snajperski incident br. 2
a) Opis događaja
1047. Dokazi u vezi sa snajperskim incidentom br. 2 pokazuju da je, početkom juna 1993.,2457
Mustafa Burić, vojnik ABiH, Musliman iz istočnog Mostara,2458 otišao između 16:00 i 17:00 sati2459
do stambenog kompleksa Sokol, koji se nalazio u Ulici Gojka Vukovića u Donjoj Mahali, s
namjerom da otpuši začepljenu kanalizaciju.2460 Bio je odjeven u "civilnu odjeću" i vozio je kamion
cisternu plave boje2461 koji je pripadao javnom vodovodnom preduzeću2462 i za koji je, po njegovim
riječima, bilo jasno da nije u pitanju vojno vozilo.2463 S njim su bili njegov sin, Nihad Burić,2464 star
10 godina, i još dvoje djece, Anel Heljić,2465 star 9 godina i Ermin Sarić, star 7 godina.2466 Sva tri
djeteta su sjedila na prednjem sjedištu, desno od vozača, Mustafe Burića.2467
1048. Mustafa Burić je parkirao vozilo ispred zgrada kompleksa Sokol, u Ulici Gojka Vukovića,
pri čemu je licem bio okrenut ka brdu Stotina.2468 On je, kako je izjavio, ušao u zgradu zajedno s
troje djece, popravio kanalizaciju i vratio se do vozila desetak minuta kasnije, kada je djeci rekao da
se popnu u kamion.2469 Djeca su ušla u kabinu kamiona cisterne, a Mustafa Burić se sam vratio u
2455
Patrick van der Weijden, T(f,) str. 13781 i 13782.
Prilikom obilaska mjesta događaja, Patrick van der Weijden je pokušao da, za sve incidente navedene u Optužnici,
izmjeri udaljenost između mjesta na kojem se nalazila žrtva u trenutku kada je, kako se navodi, bila pogođena i mjesta
na kojem se, prema riječima više svjedoka, nalazio snajperista. U tu svrhu koristio je laserski metar, v. Patrick van der
Weijden, T(f), str. 13777 i 13778.
2457
Vijeće konstatuje da datum incidenta nije isti u svim dokazima: radi se o 3. junu 1993. prema izvodu iz medicinske
dokumentacije za Anela Heljića, v. P09912; 6. ili 7. junu prema riječima Mustafe Burića, v. P10044, str. 2; ili 13. junu
1993., v. Anel Heljić, T(f), str. 13402 i 13403.
2458
P10044, str. 2.
2459
Svjedok Anel Heljić je rekao da je sunce zalazilo iza brda Hum, v. P09860, str. 2.
2460
P10044, str. 2; P09860, str. 2 i 3.
2461
P10044, str. 2; P09860, str. 2; P09220, str. 6.
2462
Anel Heljić, T(f), str. 13408.
2463
P09860, str. 2.
2464
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice; IC00313.
2465
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice.
2466
P09860, str. 2; P10044, str. 2.
2467
P09860, str. 3: Anel Heljić, T(f), str. 13409, 13414 i 13415; IC00313.
2468
P10044, str. 3.
2469
P10044, str. 3. Anel Heljić je pak izjavio da je Mustafa Burić izašao da obavi popravku, a da je troje djece ostavio u
kabini kamiona, v. P09860, str. 3; Anel Heljić, T(f), str. 13423-13425; P09140; IC00316.
2456
Predmet br.° IT-04-74-T
269
29. maj 2013.
1995/78692 TER
Prijevod
zgradu zato što je u zgradi zaboravio jednu alatku.2470 Čuo je pucanj u trenutku kada se nalazio iza
zgrade.2471 Anel Heljić je pak izjavio da je Mustafa Burić sam izašao iz vozila da obavi popravku, a
da je troje djece ostavio u kabini kamiona.2472 Vijeće je konstatovalo da se ova dva svjedočenja
razlikuju u pogledu toga kako su se događaji odvijali prije incidenta, ali smatra da te razlike nemaju
uticaja na vjerodostojnost i dosljednost u prikazu samog incidenta.
1049. Anel Heljić, koji se nalazio u kabini kamiona cisterne, čuo je fijuk metka i vidio trag udara
na asfaltu, metar i po ispred žutog golfa, u blizini kojeg je bio parkiran kamion.2473 Dvije sekunde
kasnije, prozviždao je drugi metak, koji je dolazio s istog mjesta kao i prvi, i pogodio prednji dio ili
krov golfa.2474 Pet do šest sekundi kasnije, treći metak je proletio kroz vjetrobran kamiona2475 i
ranio Anela Heljića u desnu nadlakticu.2476 Nihadu Buriću je, pak, metak okrznuo gornji dio grudi
nakon incidenta.2477 Nakon pucnjave, Anel Heljić, Ermin Sarić i Nihad Burić su izašli iz kamiona u
pokušaju da pronađu zaklon, a na njih pritom nije otvarana vatra.2478 Treća osoba je uspjela da
odvede djecu do ambulante, nakog čega su prebačena u Higijenski zavod.2479 Vijeće primjećuje da
je, za razliku od Mustafe Burića, koji je u svom svjedočenju rekao da je čuo samo jedan metak,
Anel Heljić izjavio da su ispaljena tri metka. Međutim, Vijeće napominje da, prema vlastitoj izjavi,
Mustafa Burić nije bio očevidac incidenta pošto se u trenutku incidenta nije nalazio u kabini
kamiona. Vijeće smatra da ova protivrječnost nema uticaja na vjerodostojnost dvojice svjedoka.2480
1050. Nakon što je odveden u bolnicu u istočnom Mostaru, Anel Heljić je operisan i u bolnici je
ostao tri mjeseca.2481 Prema riječima Mustafe Burića, Anelu Heljiću bila je slomljena ruka.2482
Nihad Burić je, pak, imao ogrebotine koje su mu nanijele krhotine vjetrobrana, a njegov otac,
2470
P10044, str. 3.
P10044, str. 3.
2472
P09860, str. 3; Anel Heljić, T(f), str. 13423-13425; P09140; IC00316.
2473
P09860, str. 3; P09140; Anel Heljić, T(f), str. 13423-13425; IC00316; IC00317.
2474
P09860, str. 3 i 4; P09140.
2475
P10044, str. 3. Metak je pogodio vjetrobran na visini od približno 2,20 m od tla, v. P09140.
2476
P09860, str. 3 i 4; P09140; IC00314; IC00315; Anel Heljić, T(f), str. 13416; IC00314.
2477
P09860, str. 3.
2478
P09860, str. 3.
2479
P10044, str. 3.
2480
P10044, str. 3: "₣...ğ Ja sam se, kada sam shvatio da sam zaboravio jednu alatku, vratio u zgradu. Tada sam čuo
jedan pucanj. Nisam znao šta se dešava, tako da sam sačekao otprilike jednu minutu i onda sam se vratio ispred
zgrade."
2481
P09860, str. 4. Vijeće napominje da je, s ozbirom na podudarnost izjava Anela Heljića i Mustafe Burića u pogledu
mjesta na koje su žrtve odvedene nakon incidenta, odnosno lokacije na kojoj im je ukazana pomoć, jasno da su "Vojna
bolnica" (koju pominje Anel Heljić) i "Higijenski zavod" (koji pominje Mustafa Burić) u stvari jedno te isto mjesto.
2482
P10044, str. 3; P09912.
2471
Predmet br.° IT-04-74-T
270
29. maj 2013.
1994/78692 TER
Prijevod
Mustafa Burić, izjavio je da sigurno ima i komadiće metka u grudima.2483 Mustafa Burić je izjavio
da Ermin Sarić u incidentu nije bio ranjen.2484
b) Okolnosti i analiza incidenta
1051. Prema mišljenju Anela Heljića, tri hica koje je čuo ispaljeni su s brda Stotina, što je hipoteza
koju je potvrdio Patrick van der Weijden, i uz to dodao da se snajperista nalazio na udaljenosti od
približno 426 m od žrtava.2485 Osim toga, Anel Heljić je rekao da je vidio bljesak prilikom
ispaljivanja drugog metka s prozora jedne zgrade sagrađene na vrhu brda, koja je u to vrijeme bila
pod kontrolom HVO-a.2486 Takođe je izjavio da je i Nihad Burić vidio plamen koji se pojavio u
trenutku ispaljivanja metka.2487 Patrick van der Weijden je s tim u vezi rekao da je, u zavisnosti od
toga kakvo je oružje korišteno i da li je korišten skrivač plamena, moguće da žrtva opazi bljesak
prilikom ispaljenja hica s udaljenosti veće od 400 m.2488
1052. Prema ocjeni Patricka van der Weijdena, domet metka i vrsta rana koje su nanesene žrtvi
ukazuju na to da je korištena municija pogodna za snajperska djelovanja, kao što su kalibri
7,62x51 mm, 7,62x54R mm ili 7,92 mm mauser.2489
1053. Što se tiče mjesta na kojem se nalazio kamion, Slobodan Praljak je u svom svjedočenju pred
Vijećem izjavio da je Patrick van der Weijden pogriješio u pogledu lokacije na kojoj je vozilo bilo
parkirano u vrijeme incidenta.2490 Naime, Anel Heljić je ukazao na lokaciju nedaleko od prve
zgrade kompleksa Sokol, dok se analiza incidenta u izvještaju vještaka Patricka van der Weijdena
zasniva na činjenici da je kamion bio parkiran ispred druge zgrade kompleksa Sokol.2491 Na mjestu
na kojem je "₣stvarnoğ" bio parkiran kamion, po mišljenju Slobodana Praljka, taj kamion nije
mogao da se gađa s brda Stotina.2492 Vijeće napominje da je Patrick van der Weijden, vještak za
snajpersko djelovanje, priznao da mu nije bilo poznato da je Anel Heljić tokom svog svjedočenja
rekao da se kamion nalazio na nekoj drugoj lokaciji,2493 a ne na lokaciji koja je njemu pokazana radi
2483
P10044, str. 3. Vijeće konstatuje da Mustafa Burić nije siguran da li su komadi metka njegovog sina pogodili u
grudi: "Nihad je imao neke ogrebotine od stakla s vjetrobrana i mislim da je imao komadić metka u prsima".
2484
P10044, str. 3.
2485
P09860, str. 4; Anel Heljić, T(f), str. 13410 i 13411; IC00384; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13783 i 13784;
P09808, str. 12 i 13.
2486
P09860, str. 4; Anel Heljić, T(f), str. 13411-13414, 13426-13429 i 13439-13442; IC00310; IC00311; IC00312;
IC00318; IC00319; IC00320.
2487
Anel Heljić, T(f), str. 13435 i 13436.
2488
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13768, 13769 i 13833.
2489
P09808, str. 12.
2490
Slobodan Praljak, T(f) str. 41291; Patrick van der Weijden, T(f), str. 16266 i 16267.
2491
IC00316; Anel Heljić, T(f), str. 13424; P09808, str. 12.
2492
Slobodan Praljak, T(f), str. 41291; IC00321; IC00322; 3D00765, str. 1.
2493
IC00316.
Predmet br.° IT-04-74-T
271
29. maj 2013.
1993/78692 TER
Prijevod
vještačenja, ali je ustvrdio da je i ona lokacija na koju je Anel Heljić ukazao tokom svog
svjedočenja podjednako vidljiva s brda Stotina.2494
1054. U vrijeme i na mjestu incidenta nisu se vodile borbe, a vidljivost je bila dobra.2495 Anel
Heljić je nosio majicu dugih rukava svjetlozelene boje s velikom bijelom slikom.2496 Dodao je i to
da je bio sitne građe za svoje godine.2497 Osim toga, sva tri djeteta su sjedila nepomično u kabini i
bila su neko vrijeme vidljiva sa brda Stotina, tako da je snajperista imao dovoljno vremena da ih
identifikuje.2498 Međutim, Patrick van der Weijden je rekao da je snajperisti teško da utvrdi status
osobe koja se nalazi u kabini kamiona, osim ako tu osobu prethodno nije vidio kako ulazi u
vozilo.2499
c) Činjenični zaključci
1055. Vijeće poklanja vjeru riječima Anela Heljića, žrtve snajperskog djelovanja, u pogledu
okolnosti incidenta i mjesta s kojeg su ispaljeni hici, tim prije što je svjedok izjavio da je vidio
bljesak prilikom ispaljivanja metka iz kuće koja se nalazila na brdu Stotina, koji je vidio još jedan
od dvojice dječaka u njegovom društvu, to jest Nihad Burić. Osim toga, prema riječima Mustafe
Burića, bilo je opštepoznato da su snajperisti imali položaje na brdu Stotina.2500 Pošto je izvršio
vještačenje, Patrick van der Weijden je pak izjavio da je metak doista morao biti ispaljen iz kuće
koja se nalazila na pomenutom brdu budući da "opšti pravac iz kojeg je dopirao hitac" ukazuje na tu
zgradu.2501
1056. Međutim, kada je riječ o rani Nihada Burića, Vijeće konstatuje da se na osnovu dokaza ne
može zaključiti da je ta rana prouzrokovana komadićem metka.
1057. S obzirom na sva ova svjedočenja, većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija,
smatra da raspolaže dovoljnim dokazima da zaključi da je strijelac bio na položaju u kući koja se
nalazila na brdu Stotina. Pored toga, kao što je to prethodno već izloženo, Vijeće konstatuje da je u
vrijeme incidenta brdo Stotina bilo pod kontrolom oružanih snaga HVO-a.
2494
Patrick van der Weijden, T(f), str. 16267-16269.
P09860, str. 2; P10044, str. 2.
2496
P09860, str. 2; Anel Heljić, T(f), str. 13402.
2497
Anel Heljić, T(f), str. 13420 i 13421.
2498
P09808, str. 13.
2499
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13833-13835.
2500
P10044, str. 3. Brdo Stotina bilo je u rukama oružanih snaga HVO-a tokom dana kada su se dogodili snajperski
incidenti navedeni u Optužnici. V. "Dokazi u vezi s položajima snajperista HVO-a u Mostaru" u činjeničnim
zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
2501
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13784.
2495
Predmet br.° IT-04-74-T
272
29. maj 2013.
1992/78692 TER
Prijevod
1058. Više faktora takođe omogućuje da se zaključi da su oba djeteta pogođena iz snajpera: velika
udaljenost između vatrenog položaja i mjesta na kojem su se nalazile žrtve, približno 426 m, kao i
činjenica da je na žrtve ispaljeno više pojedinačih i međusobno izdvojenih hitaca. Povrh toga,
Patrick Van der Weijden je precizirao da rana kakva je nanesena Anelu Heljiću ukazuje na to da je
korištena puška s optičkim nišanom.
1059. Najzad, Vijeće napominje da su u vrijeme događaja meteorološki uslovi bili povoljni. Vijeće
takođe primjećuje da se na osnovu tjelesne građe i odjeće žrtava moglo utvrditi da se radi o djeci,
iako su se žrtve nalazile u kabini kamiona. U svakom slučaju, s obzirom na gore opisane okolnosti,
ništa nije navodilo na pomisao da su osobe koje se nalaze u kamionu bile pripadnici ABiH ili nekih
drugih oružanih snaga.
1060. S obzirom na gorenavedeno, većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija,
zaključuje da je, početkom juna 1993., snajperista HVO-a koji je bio na položaju na brdu Stotina
pucao na Anela Heljića, Nihada Burića i Ermina Sarića.
3. Snajperski incident br. 3
a) Opis događaja
1061. Dževad Hadžižukić
2502
i njegova supruga, Arzemina Alihodžić,2503 stanovali su u kući u
stambenom naselju Tekija u istočnom Mostaru.2504 Terasa njihove dvospratne kuće gledala je na
zapad,2505 dakle prema zapadnom Mostaru, prema brdu Stotina, kao i prema jednom dijelu brda
Hum.2506 Dana 6. juna 1993. oko 17:00 sati,2507 Arzemina Alihodžić je izašla na terasu, a Dževad
Hadžižukić, koji se nalazio u kući, nekoliko minuta kasnije je čuo tri pucnja u intervalima od 10 do
15 sekundi.2508 Poslije trećeg hica, Dževad Hadžižukić je čuo kako je nešto palo na terasi.2509 Izašao
je i vidio svoju suprugu mrtvu kako leži na leđima,na donjoj terasi, u podnožju stepeništa.2510
2502
Musliman iz Tekije u istočnom Mostaru, v. P09859, str. 2.
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice.
2504
P09859, str. 2. U vezi s mjestom na kojem se nalazila kuća Dževada Hadžižukića, v.: IC00296; Dževad Hadžižukić,
T(f), str. 13339. Treba da se napomene da je svjedok davao različite izjave u vezi s time gdje se nalazila smrtonosna
rana koju je zadobila njegova supruga, v. P09140. Iz ljekarske potvrde bolnice u Mostaru može se zaključiti da je žrtva
ranjena s desne strane, v. P02655, "capitis seq. occip. dex".
2505
P09859, str. 2 i 3; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13337.
2506
Dževad Hadžižukić , T(f), str. 1337. U vezi s mjestom na kojem se nalazila terasa, v.: P09140; IC00298, Dževad
Hadžižukić , T(f), str. 13346 i 13357; IC00299; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13362 i 13363; IC00300, Dževad
Hadžižukić , T(f), str. 13363 i 13364; IC00302, Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13367 i 13368; IC00303, Dževad
Hadžižukić , T(f), str. 13369; IC00305, Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13370 i 13371; IC00306, Dževad Hadžižukić ,
T(f), str. 13371 i 13372.
2507
P09859, str. 3; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13336.
2508
P09859, str. 3; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13339.
2509
P09859, str. 3; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13336.
2510
P09859, str. 3; P02655; P09131; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13358.
2503
Predmet br.° IT-04-74-T
273
29. maj 2013.
1991/78692 TER
Prijevod
Glavom je bila okrenuta prema zapadu, odnosno prema brdu Stotina i brdu Hum,2511 a stopala su joj
bila ispružena prema stražnjem zidu kuće, prema istoku.2512 Dževad Hadžižukić je izjavio da je
vidio ranu od vatrenog oružja iza lijevog uha svoje supruge,2513 kao i modricu na licu.2514
b) Okolnosti i analiza incidenta
1062. Dževad Hadžižukić je u svom svjedočenju rekao da je 6. juna 1993. vrijeme bilo sunčano, a
vidljivost dobra.2515 Naselje Tekija je bilo stambena četvrt, u kojoj nije bilo nikakvih vojnih
objekata niti vojnika ABiH u većem broju.2516 Osim toga, Dževad Hadžižukić je u svojoj izjavi
rekao da u naselju i u njegovoj okolini u vrijeme događaja nije bilo vojnih dejstava.2517 Međutim,
Vijeće primjećuje da je u svom iskazu objasnio da se Južni logor, u kojem su bili stacionirani
vojnici ABiH, nalazio na oko 500 m udaljenosti od njegove kuće i da se linija fonta, koja se pružala
duž Bulevara, takođe nalazila u neposrednoj blizini.2518
1063. U vrijeme incidenta, Arzemina Alihodžić je nosila bijelu bluzu i bijelu suknju s velikim
šarenim cvjetovima.2519 Pored toga, Patrick van der Weijden je ocijenio da je žrtvu, koja je u
vrijeme incidenta bila stara 41 godinu,2520 strijelac mogao vidjeti tokom najmanje 10 sekundi,
koliko joj je trebalo da se popne uz stepenice između dva odmorišta na terasi i krene prema ulaznim
vratima kuće.2521 On je na osnovu toga zaključio da je snajperista imao dovoljno vremena da je
identifikuje.2522
1064. Dževad Hadžižukić smatra da je hitac koji je pogodio njegovu suprugu došao s brda Stotina,
mada ne isključuje mogućost da je hitac ispaljen s položaja na brdu Hum ili iz donjeg djela naselja
Donja Mahala, zvanog Oručluk.2523 Patrick van der Weijden je pak ocijenio da se strijelac od čijeg
je hica Arzemina Alihodžić poginula nalazio na brdu Stotina, na udaljenosti od približno 420 m od
2511
Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13354.
P09859, str. 3; Dževad Hadžižukić,T(f), str. 13354. U vezi s mjestom na kojem se nalazila i položajem u kojem je
žrtva bila u trenutku događaja, v. P09140; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13351 i 13352; IC00307; Dževad Hadžižukić ,
T(f), str. 13373 i 13374; IC00308, Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13374 i 13375; IC00309, T(f), str. 13395-13397.
2513
P09859, str. 3; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13339 i 13354.
2514
P09859, str. 3; Dževad Hadžižukić , T(e), str. 13335, 13352.
2515
P09859, str. 3; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13338.
2516
P09859, str. 2; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13338.
2517
P09859, str. 3; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13338.
2518
Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13348.
2519
P09859, str. 3; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13338.
2520
Žrtva je rođena 26. marta 1952., v. P09859, str. 2.
2521
P09808, str. 15.
2522
P09808, str. 15.
2523
Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13347.
2512
Predmet br.° IT-04-74-T
274
29. maj 2013.
1990/78692 TER
Prijevod
cilja.2524 Iskazi Dževada Hadžižukića i Patricka van der Weijdena podudaraju se u tome da zgrade
koje sada zaklanjaju pogled s brda Stotina na mjesto incidenta nisu postojale u vrijeme
incidenta.2525 Pored toga, Patrick van der Weijden je precizirao da domet metka i vrsta rane koja je
prouzrokovana u ovom incidentu ukazuju na to da su korišteni kalibri pogodni za snajpersko
djelovanje, kao što su kalibri 7,62x51 mm, 7,62x54R mm ili 7,92 mm mauser.2526
1065. Tokom svog svjedočenja pred Vijećem, Slobodan Praljak je iznio tvrdnju da, s obzirom na
ranu koju je zadobila žrtva, hitac nije mogao doći s brda Stotina.2527 U vezi s ovom smrtonosnom
ranom, Vijeće napominje da je Dževad Hadžižukić u svojoj izjavi snimljenoj na video traci izjavio
da mu je supruga pogođena iza desnog uha,2528 ali da je kasnije, tokom svog svjedočenja pred
Vijećem, rekao da ju je metak pogodio ispod lijevog uha2529 i da je pogriješio kada mu je istražitelj
tužilaštva postavio pitanje tokom snimanja.2530 Međutim, Vijeće primjećuje da se u potvrdi o smrti
Arzemine Alihodžić nalazi latinski termin "occiput dex", koji ukazuje na to da je žrtva imala ranu
na desnoj strani glave.2531
1066. S tim u vezi, Patrick van der Weijden je precizirao da, iako se ne može sasvim sa sigurnošću
odrediti gdje se nalazila rana koju je zadobila žrtva,2532 to nije dovoljan razlog da se isključi
mogućnost da je hitac ispaljen s brda Stotina.2533
c) Činjenični zaključci
1067. S obzirom na svjedočenje Dževada Hadžižukića, supruga žrtve, i na svjedočenje Patricka
van der Weijdena, većina Vijeća se,uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, uvjerila da je
snajperista bio na položajuna brdu Stotina.2534 Pored toga, kako je prethodno već izloženo, Vijeće
podsjeća da je to brdo bio pod kontrolom oružanih snaga HVO-a u vrijeme incidenta.
2524
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13785; P09808, str. 14. Svjedok je objasnio da su GPS koordinate koje se navode
na toj stranici njegovog izvještaja pogrešne i da bi mogla biti u pitanju "greška u kucanju", Patrick van der Weijden,
T(f), str. 16285 i 16286.
2525
P09808, str. 14; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13357 i T(e), str. 13355-13357. U vezi s mjestom kojem su se
nalazile te dvije zgrade, v.: IC00297 i P09140.
2526
P09808, str. 14.
2527
Slobodan Praljak, T(f), str. 41291.
2528
P09140.
2529
Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13378.
2530
Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13352.
2531
P02655.
2532
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13878.
2533
Patrick van der Weijden, T(e), str. 13882 i 13883.
2534
Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13342; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13785; P09808, str. 14. Svjedok je objasnio
da su GPS koordinate navedene na toj strani izvještaja pogrešne i da bi mogla biti u pitanju "greška u kucanju", Patrick
van der Weijden, T(f), str. 16285 i 16286.
Predmet br.° IT-04-74-T
275
29. maj 2013.
1989/78692 TER
Prijevod
1068. Osim toga, više faktora omogućuje da se zaključi da je žrtva pogođena iz snajpera. Prije
svega, udaljenost od 420m između žrtve i vatrenog položaja ukazuje na to da je korištena puška s
optičkim nišanom,2535 između ostalog i zato što je, prema riječima Patricka van der Weijdena, vrlo
malo vjerovatno da će strijelac naoružan jurišnom puškom AK – 47 kalašnjikov s te udaljenosti
pogoditi cilj.2536 Drugo, Patrick van der Weijden je izjavio da bi prouzrokovane rane bile veće da je
žrtva pogođena metkom većeg kalibra.2537 Pored toga, Dževad Hadžižukić je izjavio da je čuo tri
hica u intervalima od 10 do 15 sekundi,2538 što potkrepljuje hipotezu da je u vrijeme incidenta
pucano iz snajpera, a isključuje hipotezu da se eventualno radi o zalutalom metku s linije fronta.
Osim toga, on je rekao da je, kada je poslije pogibije svoje supruge otišao u Radio Mostar da objavi
njenu smrt, naišao na osobu koja ga je obavjestila da su se još dva slična incidenta dogodila istog
dana i u isto vrijeme, odnosno 6. juna 1993. oko 17:00 sati, što ukazuje na hice iz snajpera ispaljene
s brda Stotina.2539
1069. Najzad, Vijeće primjećuje da je, na dan pogibije, vidljivost bila dobra i da, prema riječima
Dževada Hadžižukića, nije bilo vojnih dejstava u njegovom mjestu prebivališta, odnosno u naselju
Tekija. Iako je izjavio da se "Južni logor" ABiH nalazio na oko 500 m udaljenosti od njegovog
mjesta prebivališta2540 i da se, prema tome, njegova kuća nalazila u zoni potencijalnog rizika, on je
takođe izjavio da je na dan svoje smrti njegova supruga bila odjevena u bijelu bluzu i bijelu suknju
s velikim šarenim cvjetovima.2541 Najzad, Vijeće smatra, isto kao i Patrick van der Weijden, da je s
obzirom na okolnosti incidenta snajperista imao dovoljno vremena da identifikuje cilj.2542
1070. Shodno tome, većina Vijeća,uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, zaključuje da
Arzeminu Alihodžić jeste pogodio snajperista HVO-a koji je 6. juna 1993. bio na položaju na brdu
Stotina, koji je bio u mogućnosti da je identifikuje kao ženu, stanovnicu naselja Tekija, prije nego
što je otvorio vatru.
2535
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13785;P09808, str. 14.
Patrick van der Weijden, T(e), str. 13872.
2537
Patrick van der Weijden, T(e), str. 13872.
2538
P09859, str. 3; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13339.
2539
P09859, str. 4.
2540
Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13348.
2541
P09859, str. 3; Dževad Hadžižukić , T(f), str. 13338.
2542
P09808, str. 15.
2536
Predmet br.° IT-04-74-T
276
29. maj 2013.
1988/78692 TER
Prijevod
4. Snajperski incident br. 4
a) Opis događaja
1071. Dana 27. jula 1993., Arif Gosto,2543 Musliman iz istočnog Mostara,2544 pošao je pješice iz
naselja Šehovina u naselje Tekija, u istočnom Mostaru.2545 Kretao se skrivajući se iza stambenih
objekata jer je tog dana neprestano otvarana vatra i ispaljivane su granate, naročito s brda Stotina,
gdje su se po njegovom mišljenju nalazili položaji snajperista.2546 Kada se zaustavio da priskoči u
pomoć vatrogascima koji su pokušavali da ugase požar2547 na groblju Šarića Harem na koje su
pucali snajperisti, pogodio ga je metak u desni gležanj.2548 Zatim je pokušao da ode u ambulantu u
Tekiji radi liječenja.2549 Vatrogasci, između ostalih Ratko Pejanović koji ga je opazio dok je
pokušavao da pobjegne nakon ranjavanja,2550 upozorili su ga da pazi jer je snajperista još uvijek
aktivan.2551 Uspio je da stigne do ambulante u Tekiji, a da ne bude ponovo pogođen.2552
b) Okolnosti i analiza incidenta
1072. Na dan incidenta, Arif Gosto, star 62 godine, bio je odjeven u tamnoplave pantalone i u
plavu majicu.2553 Prema njegovoj ocjeni, snajperista je mogao da ga identifikuje kao "starijeg
čovjeka",2554 tim prije što je tog dana vrijeme bilo vedro i sunčano.2555 Osim toga, Patrick van der
Weijden, vještak za snajpersko djelovanje, izjavio je da se između mjesta incidenta i
pretpostavljenog položaja strijelca, odnosno brda Stotina pružao neometan pogled.2556 Pored toga,
činjenica da se žrtva zaputila prema groblju ukazuje na to da je neko vrijeme bila vidljiva, što znači
da je strijelac imao prilike da je identifikuje.2557
1073. Prema ocjeni Arifa Goste, snajperista koji ga je ranio nalazio se na brdu Stotina i bilo je
očigledno da puca na njega, kao i na vatrogace koji su pokušavali da ugase požar na groblju Šarića
Harem.2558 Ratko Pejanović, komandir jedince vatrogasaca u istočnom Mostaru2559 koji je u vrijeme
2543
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice.
P10046, str. 2.
2545
P10046, str. 2; Ratko Pejanović, T(f), str. 1326 i 1329.
2546
P10046, str. 2.
2547
V. takođe Ratko Pejanović, T(f), str. 1327 i 1328 u vezi s intervencijom vatrogasaca na groblju "Šarića Harem".
2548
P10046, str. 2.
2549
P10046, str. 2; Ratko Pejanović, T(f), str. 1328.
2550
Ratko Pejanović, T(f), str. 1328.
2551
P10046, str. 2; Ratko Pejanović, T(f), str. 1328.
2552
P10046, str. 2.
2553
P10046, str. 3.
2554
P10046, str. 3.
2555
P10046, str. 3.
2556
P09808, str. 17.
2557
P09808, str. 17.
2558
P10046, str. 2.
2544
Predmet br.° IT-04-74-T
277
29. maj 2013.
1987/78692 TER
Prijevod
incidenta gasio požar na groblju, takođe je potvrdio da je snajperista koji se nalazio na brdu Stotina
pucao na njega i njegovu ekipu2560 i izjavio je da je bilo opštepoznato da snajperisti otvaraju vatru
na to područje.2561 U svom izvještaju, Patrick van der Weijden je potvrdio da je hitac mogao biti
ispaljen s brda Stotina, udaljenog 583 m od mjesta na kojem se nalazila žrtva.2562
1074. Međutim, Vijeće konstatuje da je tokom svog iskaza Patrick van der Weijden djelimično
povukao zaključke iz svog izvještaja. Rekao je da strelica na stranicama 16 i 17 izvještaja pokazuje
na kojem se mjestu nalazio očevidac incidenta, Ratko Pejanović, u trenutku kada je žrtva pogođena,
a ne žrtva, koja se nalazila s istočne strane Ulice maršala Tita.2563 Patrick van der Weijden je
pogriješio zato što je svoju analizu zasnovao na mjestu na kojem je bio Ratko Pejanović, a ne Arif
Gosto.2564 Pored toga, dodao je da je Ratko Pejanović vrlo neodređeno opisao mjesto na kojem se
nalazila žrtva u trenutku incidenta, rekavši samo to da se žrtva nalazila u blizini groblja.2565 Shodno
tome, Patrick van der Weijden je zaključio da je veoma teško utvrditi da li je hitac ispaljen s brda
Stotina.2566 Osim toga, u okolini groblja i na svim drugim mjestima osim mjesta na kojem se
nalazio Ratko Pejanović, veoma je teško, po mišljenju Patricka van der Weidena, imati dobar
pregled s brda Stotina odakle je, prema riječima Arifa Goste i Ratka Pejanovića, ispaljen hitac, i to
zato što se zbog velikog broja nadgrobnih spomenika i drveća na pomenutom mjestu ne vide dobro
žrtva, groblje i njegova okolina.2567
c) Činjenični zaključci
1075. Vijeće napominje da je, prema riječima Ratka Pejanovića, njegovu ekipu u trenutku
incidenta gađao snajperista.2568
1076. U ovom konkretnom slučaju, dokazi pokazuju da je snajperista takođe pucao na Arifa
Gostu, koji se nalazio nedaleko od vatrogasaca.
2559
Ratko Pejanović, T(f), str. 1229 i 1230.
Ratko Pejanović, T(f), str. 1330 i 1334. Ratko Pejanović je izjavio da se mjesto na kojem se nalazio snajperista
zvalo Čekrk, Višnjica ili Stotina. V. takođe P09139.
2561
Ratko Pejanović, T(f), str. 1330.
2562
P09808, str. 16.
2563
Patrick van der Weijden, T(e), str. 13785.
2564
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13785.
2565
Patrick van der Weijden, T(e), str. 13786. Patrick van der Weijden je primijetio: "Strelica pokazuje na kom se
mjestu nalazio svjedok zato što svjedok nije naveo tačnu lokaciju na kojoj se nalazila žrtva, osim naznake da je u
pitanju groblje".
2566
Patrick van der Weijden, T(e), str. 13786; V. takođe Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 290.
2567
Patrick van der Weijden, T(e), str. 13786; V. takođe Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 290.
2568
Ratko Pejanović, T(f), str. 1330 i 1334. Ratko Pejanović je izjavio da se mjesto na kojem se nalazio snajperista
zvalo Čekrk, Višnjica ili Stotina. V. takođe P09139.
2560
Predmet br.° IT-04-74-T
278
29. maj 2013.
1986/78692 TER
Prijevod
1077. Međutim, s obzirom na to da nema tačnih podataka o mjestu na kojem se nalazio strijelac,
Vijeće mora da prouči hipotezu prema kojoj je hitac mogao biti ispaljen i s nekih drugih položaja, a
ne s položaja koje je držao HVO.
1078. Većina Vijeća,uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, konstatuje da ne postoji nijedan
dokaz koji bi ukazivao na to da je mjesto incidenta – to jest, groblje i njegova okolina – bilo u
dometu srpskih snaga. Pored toga, ako se pretpostavi da Vijeće smatra da je to mjesto bilo u dometu
eventualnih strijelaca ABiH, zaključak da bi oni mogli bili ti koji su ispalili taj snajperski hitac
značio bi da Vijeće smatra mogućim da su oni gađali i pucali na stanovnika istočnog Mostara.
Međutim, strane u postupku nisu predočile nijedan dokaz koji bi ukazivao na to da je ABiH svjesno
otvarala vatru na stanovnike istočnog Mostara. Ipak, Vijeće je proprio motu ipak pokušalo da to
potvrdi prilikom saslušanja jednog drugog svjedoka u vezi sa snajperskim incidentom. Naime,
Svjedok DC, kojeg Vijeća smatra izuzetno vjerodostojnim je, na pitanje da li se realno može
pomisliti da bi ABiH pucala iz snajpera na stanovnika istočnog Mostara, odgovorio kategorično
odbacivši tu mogućnost.2569 S obzirom na ove dokaze, Vijeće može da odbaci hipotezu po kojoj je
Arif Gosto mogao biti žrtva hica ispaljenog s položaja ABiH.
1079. Shodno tome, većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, smatra da je Arif
Gosto bio žrtva snajperiste u incidentu za koji je isključeno da je hitac ispalila ABiH i koji se
uklapa u modus operandi snajperista HVO-a, koji su gađali vatrogasce u istočnom Mostaru.2570
Vijeće primjećuje da se, na osnovu incidenata 4, 8 i 14,2571 može konstatovati da je postojao
obrazac napada, koji se sastajao u tome da se najprije gađaju vatrogasci u istočnom Mostaru, a da se
potom otvara vatra na osobe koje bi im pritekle u pomoć. S obzirom na sveukupne dokaze, Vijeće
zaključuje da je hitac iz snajpera koji je pogodio Arifa Gostu mogao ispaliti samo HVO.
5. Snajperski incident br. 6
a) Opis događaja
1080. Vijeće se upoznalo sa svjedočenjem Omera Dilberovića,2572 Muslimana iz naselja Pasjak u
istočnom Mostaru,2573 koji je izjavio da se 30. avgusta 1993. u poslijepodnevnim satima zajedno sa
suprugom i komšinicom pješice zaputio iz Parka Osmana Dikića prema svojoj kući u Pasjaku.2574
2569
Svjedok DC, T(f), str. 13618.
P09855, str. 3; Džemal Baraković, T(f), str. 13908; P07996 i incidenti br. 7 i 11.
2571
Incidenti 8 i 14 koji će biti predmet analize u daljem tekstu.
2572
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice.
2573
P09854, str. 2.
2574
P09854, str. 2; Omer Dilberović, T(f), str. 13232 i 13233.
2570
Predmet br.° IT-04-74-T
279
29. maj 2013.
1985/78692 TER
Prijevod
Svjedok, njegova supruga i komšinica, koje su išle zajedno sa njim, usput su morali da pređu jednu
čistinu od približno 20 m u naselju Mazoljice,2575 koja je bila na glasu kao opasna jer su snajperisti
otvarali vatru na ljude koji su tuda prolazili.2576 Nedaleko od tog mjesta, svjedok i dvije žene su čuli
hice iz snajpera,2577 pa su u jednoj obližnjoj kući sačekali da pucnjava prestane.2578 Prema riječima
Omera Dilberovića, bilo je opšte poznato da snajperisti imaju običaj da otvaraju vatru na muškarce
i, u nešto manjoj mjeri, na žene i djecu.2579 Dvije žene koje su išle s Omerom Dilberovićem čistinu
su prešle prve, a da pri tom nije fijuknuo nijedan metak, i sklonile se u jednoj kući s druge strane
prolaza.2580 Omer Dilberović je tada pokušao da im se trkom pridruži, ali ga je snajperista pogodio
u desnu nogu u trenutku kada se nalazio na sredini čistine.2581 Pao je na zemlju i nije mogao da
ustane zbog rane koju je zadobio.2582 Supruga i komšinica su htjele da mu priteknu u pomoć, ali ih
je on u tome spriječio jer je znao da se, u načelu, otvara vatra i na osobe koje ukazuju pomoć
žrtvama snajperista.2583 Na kraju je uspio da otpuzi do kuće u kojoj su se nalazile njegova supruga i
komšinica.2584 Zadobio je prijelom kuka,2585 a prvu pomoć su mu ukazali u Higijenskom zavodu2586
Mostar, nakon čega je zahvaljujući UNPROFOR-u prebačen u zeničku bolnicu, u kojoj je proveo
sedam mjeseci.2587 U nalazu ljekarske komisije za pregled lica koja su postala invalidi uslijed
sukoba u Mostaru, kod Omera Dilberovića je utvrđen vojni invaliditet od 20% uslijed rane koja mu
je nanesena 30. avgusta 1993. godine.2588
b) Okolnosti i analiza incidenta
1081. Omer Dilberović je izjavio da je na dan incidenta bio odjeven u pantalone i plavu jaknu,2589
da je vrijeme bilo sunčano, a vidljivost dobra.2590 Vojna dejstva uglavnom su se koncentrisala oko
2575
P09854, str. 3; Omer Dilberović, T(f), str. 13232, 13233 i 13249; P09140.
P09854, str. 2; Omer Dilberović, T(f), str. 13250.
2577
P09854, str. 2; Omer Dilberović, T(f), str. 13233 i 13235.
2578
P09854, str. 2; Omer Dilberović, T(f), str.13232, 13233, 13235, 13236, 13246 i 13247; IC00277.
2579
P09854, str. 3.
2580
P09854, str. 3; Omer Dilberović, T(f), str. 13233.
2581
P09854, str. 3; Omer Dilberović, T(f), str. 13233-13248-13263-13264. U vezi s mjestom na kojem se nalazio
svjedok i položajem u kojem je bio u trenutku kada je ispaljen hitac, v. P09140; IC00279; P09139.
2582
P09854, str. 3; Omer Dilberović, T(f), str. 13234.
2583
P09854, str. 3; Omer Dilberović, T(f), str. 13234.
2584
P09854, str. 3; Omer Dilberović, T(f), str. 13234; IC00278.
2585
Omer Dilberović, T(f), str. 13234. Vijeće napominje da se u otpusnici iz zeničke bolnice za Omera Dilberovića
navodi da je zadobio prijelom femura, v. P08404.
2586
To mjesto se u Presudi takođe naziva "bolnica u istočnom Mostaru".
2587
P09854, str. 3 i 4; Omer Dilberović, T(f), str. 13247 i 13248; P08404, str. 1 i 2.
2588
P08756; Omer Dilberović, T(f), str. 13248.
2589
P09854, str. 2; Omer Dilberović, T(f), str. 13235-13255-13256.
2590
Omer Dilberović, T(f), str. 13234 i 13235.
2576
Predmet br.° IT-04-74-T
280
29. maj 2013.
1984/78692 TER
Prijevod
linije razdvajanja između zona pod kontrolom HVO-a i ABiH duž Šantićeve ulice.2591 U blizini
mjesta incidenta nije bilo nikakvih vojnih dejstava, niti je u okolini bilo vojnika i vojne opreme.2592
1082. Tokom pretresa, Petkovićeva odbrana2593 i Ćorićeva odbrana2594 su iznijele argument da je u
vrijeme događaja Omer Dilberović bio vojnik ABiH, naročito s obzirom na to da je stepen
invaliditeta uslijed zadobijene rane utvrdila vojna komisija.2595 Međutim, Vijeće konstatuje da je
Omer Dilberović u više navrata ponovio da u vrijeme incidenta nije bio pripadnik ABiH, a Vijeće
poklanja vjeru njegovim izjavama.2596 Osim toga, on je saopštio da je dobio status "vojnog"
invalida zbog toga što je jedan od članova njegove porodice2597 poginuo na bojištu.2598 Prema tome,
većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, zaključuje da u to vrijeme Omer Dilberović
nije bio pripadnik ABiH.
1083. Iako nije mogao da tačno navede zgradu iz koje je ispaljen hitac,2599 svjedok je izjavio, kako
u glavnom ispitivanju, tako i u unakrsnom ispitivanju odbrane, da je čuo prasak pri ispaljivanju
metka koji ga je ranio i da je siguran da je metak doletio iz zapadnog Mostara.2600 Patrick van der
Weijden je pak iznio ocjenu da je snajperista koji je ranio Omera Dilberovića vjerovatno bio na
položaju na jednom od gornjih spratova u zgradi Ledera koja se nalazi u zapadnom Mostaru, a s
koje se pružao dobar pogled na mjesto incidenta, udaljeno približno 677 m.2601
1084. Prema riječima Patricka van der Weijdena, domet hica i vrsta rane koja je nanesena u ovom
incidentu ukazuju na to da su korišteni kalibri pogodni za snajpersko djelovanje, kao što su kalibri
7,62x51 mm, 7,62x54R mm ili 7,92 mm mauser.2602 Pored toga, on smatra da je u ovom
konkretnom slučaju snajperista svakako koristio puškom s optičkim nišanom ("scoped rifle"),
budući da je žrtva imala da pređe rastojanje od svega nekih 20 m van zaklona i da je, shodno tome,
mogla biti vidljiva samo vrlo kratko.2603 Vještak je precizirao da je uslijed toga bilo veoma teško
identifikovati metu i da je snajperista morao bit iskusan.2604 Osim toga, snajperista se a priori
2591
Omer Dilberović, T(f), str. 13245, 13250 i 13251.
Omer Dilberović, T(f), str. 13235 i 12236.
2593
Omer Dilberović, T(f), str. 13273 i 13274.
2594
Omer Dilberović, T(f), str. 13277 do 13279.
2595
P08756.
2596
Omer Dilberović, T(f), str. 13249, 13271, 13272 i 13277.
2597
Njegov sin Semir Dilberović, pripadnik 4. korpusa ABiH, v. P09854, str. 2; Omer Dilberović, T(f), str. 13249;
P08170.
2598
Omer Dilberović, T(f), str. 13274.
2599
Omer Dilberović, T(f), str. 13244 i 13282.
2600
Omer Dilberović, T(f), str. 13236, 13240 i 13281. V. takođe IC00276. Tri kruga na fotografiji IC00276 pokazuju u
pravcu zapadnog Mostara, v. Omer Dilberović, T(f), str. 13244.
2601
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13795-13797; P09808, str. 20 i 21.
2602
P09808, str. 20.
2603
P09808, str. 21.
2604
P09808, str. 21.
2592
Predmet br.° IT-04-74-T
281
29. maj 2013.
1983/78692 TER
Prijevod
koristio metodom anticipacije prilikom pucanja kako bi na taj način kompenzovao brzinu kojom se
kretala meta.2605
c) Činjenični zaključci
1085. Vijeće poklanja vjeru izjavama Omera Dilberovića i smatra da ga je ranio hitac iz snajpera
30. avgusta 1993. Vijeće napominje da je Patrick van der Weijden potvrdio ove navode i da je,
konkretno, opisao metodu rada koju je snajperista svakako morao primijeniti. Osim toga, žrtva je
čula prasak prilikom ispaljivanja hica koji ju je ranio, a rekla je da umije da razlikuje snajperski
hitac od ostalih "vrsta" pucnjave.2606
1086. Većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, zaključuje da je hitac ispaljen iz
zapadnog Mostara, s obzirom na izjave same žrtve2607 i konfiguraciju terena na mjestu incidenta,2608
premda Omer Dilberović nije mogao da navede odakle je tačno ispaljen hitac i, prema tome, na
kojem je položaju bio snajperista.2609 Vijeće konstatuje da, prema izjavi Patricka van der Weijdena,
zgrada Ledera predstavlja "najočigledniju"2610 ili pak "najubjedljiviju"2611 pretpostavku kada je u
pitanju vatreni položaj u ovom konkretnom incidentu, pri čemu vještak nije mogao da se izjasni s
većom sigurnošću.
1087. S obzirom na to da nema dovoljno tačnih podataka o mjestu na kojem se nalazio snajperista,
Vijeće je dužno da razmotri hipotezu po kojoj je hitac mogao biti ispaljen s nekih drugih položaja, a
ne s položaja koje je držao HVO u zapadnom Mostaru.
1088. Prije svega, Vijeće podsjeća da, prema gore proučenim dokazima, metoda snajperskog
djelovanja snajperisti obično omogućava da utvrdi da žrtva nije bila pripadnik oružanih snaga koje
su učestvovale u sukobu u Mostaru i da nije učestvovala u neprijateljstvima u trenutku kada je
ispaljen hitac. Pored toga, s obzirom na to da se žrtva nalazila u muslimanskom dijelu Mostara,
snajperista je mogao zaključiti da je po svoj prilici u pitanju osoba muslimanske nacionalnosti.
1089. Zatim, većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, konstatuje da nijedan dokaz
ne ukazuje na to da se mjesto na kojem se dogodio incident nalazilo u dometu srpskih snaga. Pored
2605
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13825 i 13826.
Omer Dilberović, T(f), str. 13235.
2607
Omer Dilberović, T(f), str. 13236, 13240 i 13281; V. takođe IC00276. Tri kruga na fotografiji IC00276 pokazuju u
pravcu zapadnog Mostara, v. Omer Dilberović, T(f), str. 13244.
2608
Vijeće primjećuje da je mjesto incidenta nezaklonjeno isključivo u pravcu zapadnog Mostara, što moguće lokacije s
kojih je ispaljen hitac ograničava na to područje, v. P09139 i P09140.
2609
Omer Dilberović, T(f), str. 13244 i 13282.
2610
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13795-13797; P09808, str. 20 i 21.
2611
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13797.
2606
Predmet br.° IT-04-74-T
282
29. maj 2013.
1982/78692 TER
Prijevod
toga, kao što je Vijeće konstatovalo u vezi s eventualnim snajperistima ABiH u slučaju incidenta br.
4, ne postoji nijedan dokaz na osnovu kojeg bi moglo smatrati da je Omer Dilberović bio pogođen
hicem ispaljenim s položaja ABiH.
1090. S obzirom na gorenavedeno, većina Vijeća se, većinom glasova uz suprotno mišljenje sudije
Antonettija, uvjerila da je hitac koji je pogodio Omera Dilberovića ispalio snajperista koji je bio na
jednom od položaja koje je držao HVO u zapadnom Mostaru i da je, prema tome, bio pripadnik
oružanih snaga HVO-a.
6. Snajperski incident br. 7
a) Opis događaja
1091. Elvir Demić, vatrogasac iz Mostara,2612 pred Vijećem je izjavio da su, u septembru 1993.,
on i još trojica kolega vatrogasnim kamionom cisternom žute boje pošli da ugase požar koji je gorio
u jednoj kući u naselju Pasjak, u istočnom Mostaru.2613 Dok su pokušavali da ugase požar, HVO2614
je na njih ispalio nekoliko hitaca, koji su pogodili zid kuće okrenut prema zapadnom Mostaru.2615
Vatrogasci su se sklonili u kuću koja je bila u plamenu i nastavili su da iznutra gase požar.2616 Tada
je na kuću otvorena vatra iz minobacača, pri čemu su minobacačke granate eksplodirale oko
kuće.2617 Oko 15 sati, kratko nakon što su vatrogasci odlučili da odu s mjesta požara budući da je
zbog granatiranja to mjesto postalo isuviše opasno, dva projektila su pogodila krov.2618 Vatrogasci
su ponovo ušli u vozilo kako bi se vratili u Vatrogasni dom. Dok se kamion kretao i nalazio na
udaljenosti od oko 50 ili 150 m od kuće, HVO2619 je otvorio vatru po desnoj strani vozila u tri ili
četiri navrata, u intervalima od po nekoliko sekundi.2620 Hici su najprije pogodili cisternu,2621 a
potom kabinu kamiona,2622 pri čemu su vozača, Aliju Jakupovića,2623 ranili u potiljak.2624 U tom
trenutku, vozilo se kretalo brzinom od oko 20 km na sat2625 i prelazilo je preko brisanog prostora od
2612
P09857, str. 2.
P09857, str. 3.
2614
P09857, str. 3; Elvir Demić, T(f), str. 13964.
2615
P09857, str. 3.
2616
P09857, str. 3.
2617
P09857, str. 3.
2618
P09857, str. 3.
2619
P09857, str. 3; Elvir Demić, T(f), str. 13964.
2620
Elvir Demić, T(f), str. 13965 i 13971.
2621
P09857, str. 3; Elvir Demić,T(f), str. 13971, 13973, 13974 i P09139; IC00398; Elvir Demić, T(f), str. 13993;
P09140.
2622
Metak je prošao kroz stražnji dio kabine pod uglom od 45°, v. konkretno Elvir Demić, T(f), str. 13968; P09857, str.
4 i IC00398.
2623
P09857, str. 3. Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice.
2624
P09857, str. 3; Elvir Demić T(f), str. 13993; IC00398; P09140.
2625
Elvir Demić, T(f), str. 13974.
2613
Predmet br.° IT-04-74-T
283
29. maj 2013.
1981/78692 TER
Prijevod
100 do 150 m.2626 Elvir Demić, koji se u trenutku incidenta nalazio pored vozača, uspio je da zgrabi
volan i da vozilo odveze do mjesta zaklonjenog od hitaca.2627 Vatrogasci su zatim izvukli žrtvu iz
kabine, a potom su je evakuisali do bolnice u istočnom Mostaru.2628
b) Okolnosti i analiza incidenta
1092. Elvir Demić je izjavio da je na dan incidenta vidljivost bila dobra,2629 a stanje mirno, u
smislu da nije bilo vojnih operacija na području gdje su vatrogasci intervenisali prije nego što su
došli na mjesto intervencije i počeli da gase požar.2630 Prema njegovoj ocjeni, snajperski hici koji su
pogodili vatrogasna kola i vozača ispaljeni su iz jednog bijelog stepenasto građenog stambenog
kompleksa koji se nalazi u zapadnom dijelu grada Mostara,2631 a zove se Centar II.2632 Patrick van
der Weijden, vještak za snajpersko djelovanje, je pak zaključio da je snajperista vjerovatno bio na
položaju na jednom od gornjih spratova zgrade Ledera u zapadnom Mostaru, odakle se pružao
dobar pogled na mjesto incidenta s udaljenosti od oko 586 m.2633 Pored toga, Patrick van der
Weijden je precizirao da se između mjesta incidenta i pretpostavljenog položaja snajperiste pružao
neometan pogled.2634
1093. Vijeće napominje da postoji nepodudardnost između iskaza Elvira Demića i Patricka Van
der Weijdena u pogledu pretpostavljenog položaja na kojem se nalazio snajperista koji je pogodio
Aliju Jakupovića u septembru 1993. godine. Vijeće poklanja vjeru riječima Elvira Demića, koji ne
samo da je bio prisutan u vrijeme događaja, već je imao priliku i da lično vidi mjesto gdje je metak
udario kada je prošao kroz jednu stranu kabine.2635 Osim toga, Vijeće primjećuje da je tokom
svjedočenja Elvir Demić dodatno potkrijepio svoje mišljenje tako što je naveo da se na osnovu ugla
pod kojim je metak prošao kroz kabinu nameće zaključak da se snajperista nalazio u stambenom
kompleksu Centar II.2636 Pored toga, Vijeće se slaže sa zaključcima Praljkove odbrane, po čijim
2626
Elvir Demić, T(f), str. 13963 i 13971. U vezi sa smjerom u kojem se kretao kamion u trenutku događaja, v.:
P09140.
2627
P09857, str. 4.
2628
P09857, str. 4. Svjedok je objasio da im se komandir vatrogasaca u istočnom Mostaru, Meho Kekić, pridružio kako
bi automobilom odvezao ranjenog vozača vatrogasnih kola.
2629
P09857, str. 3.
2630
Elvir Demić, T(f), str. 13971; P09857, str. 3: "Na putu prema toj kući, nisu na nas pucali. Kuća koja je gorjela
nalazila se u Mehe Tase, i kad smo počeli gasiti vatru, HVO je zapucao na nas ₣...ğ Pola krova kuće je već izgorilo kad
je HVO stao ispaljivati minobacačke granate".
2631
Elvir Demić, T(f), str. 13965 i 13966; P09139; IC00397; IC00399; Elvir Demić, T(f), str. 13965-13968;
IC00397;Elvir Demić, T(f), str. 13983 i 13984.
2632
Elvir Demić, T(f), str. 13993; IC00398; IC00399.
2633
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13796 i 13798; P09808, str. 23 i 24.
2634
P09808, str. 24.
2635
Elvir Demić, T(f), str. 13995.
2636
Elvir Demić, T(f), str. 13967, 13968 i 13993; IC00398. Kabina vatrogasnih kola pogođena je pod uglom od
približno 45°.
Predmet br.° IT-04-74-T
284
29. maj 2013.
1980/78692 TER
Prijevod
riječima metak ne bi mogao da udari tamo gdje jeste da se snajperista nalazio u zgradi Ledera.2637
Vijeće se uvjerilo u svoj zaključak tim više što je Patrick van der Weijden tokom svog svjedočenja
ukazao na zgradu Ledera, ali je istovremeno i precizirao da ne može biti "100% siguran" u taj
zaključak.2638
1094. Prema tome, Vijeće smatra da se snajperista koji je pucao na Aliju Jakupovića u septembru
1993. nalazio u stambenom kompleksu Centar II. Pored toga, Vijeće raspolaže izjavom Svjedoka U,
stanara pomenutog stambenog kompleksa,2639 prema kojoj su, od 9. maja 1993. do kraja sukoba,
snajperisti među kojima su bili pripadnici "₣hrvatske nacionalnostiğ" i danju i noću otvarali vatru
po liniji fronta iz jednog napuštenog stana do njegovog.2640
1095. Osim toga, Vijeće je primilo k znanju riječi Patricka van der Weijdena, prema kojima je
kamion cisterna bio vidljiv na udaljenosti od 110 m, dok se kretao uzbrdo brzinom koja u tom
trenutku nije mogla biti veća od 20 km na sat.2641 Shodno tome, snajperista je imao na raspolaganju
vremenski interval od 20 sekundi da otvori vatru na kamion, što je bilo dovoljno da bi mogao
ispaliti više uzastopnih hitaca na vozilo.2642 Međutim, po riječima Patricka van der Weijdena,
snajperisti nije bilo moguće da identifikuje žrtvu koja se nalazila u kabini kamiona.2643
c) Činjenični zaključci
1096. Vijeće smatra da Aliju Jakupovića u septembru 1993. jeste pogodio hitac iz snajpera.
Činjenica da je kamion pogodilo nekoliko pojedinačnih hitaca, ispaljenih u vremenskim intervalima
od po nekoliko sekundi, ukazuje na to da je korištena puška sa optičkim nišanom. Pored toga, Elvir
Demić je sa sigurnošću izjavio da je na vozača kamiona cisterne pucao snajperista.2644
1097. Kao što je to prethodno već izloženo, Vijeće smatra da je snajperista koji je ranio Aliju
Jakupovića bio na položaju u stambenom kompleksu Centar II. Budući da se ovaj kompleks u
2637
V. Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 292. V. takođe Slobodan Praljak, T(f), str. 41924 i 41925.
Elvir Demić, T(f), str. 13796 i 13797.
2639
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2943.
2640
Svjedok U, P10220, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 2936 i 2937. Vijeće ističe da se, kako je
naznačio Svjedok U, stan u kojem su bili snajperisti nalazio u zgradi u kojoj je stanovala njegova sestra, na nekoliko
stotina metara udaljenosti od njegove zgrade.
2641
P09808, str. 24; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13797 i 13798.
2642
P09808, str. 24; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13797 i 13798.
2643
P09808, str. 24.
2644
Elvir Demić, T(f), str. 13959 i 13998.
2638
Predmet br.° IT-04-74-T
285
29. maj 2013.
1979/78692 TER
Prijevod
vrijeme događaja nalazio pod kontrolom oružanih snaga HVO-a,2645 Vijeće smatra da može
zaključiti da je snajperista bio pripadnik oružanih snaga HVO-a.
1098. Najzad, većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, smatra da se vatrogasni
kamion cisterna mogao da identifikuje kao vozilo koje su koristili vatrogasci iz istočnog Mostara,
iako je bio žute boje. S tim u vezi, Elvir Demić je saopštio da je vatrogasna jedinica koristila
pomenuto vozilo prije nego što je izbio sukob između Hrvata i Muslimana i da su "svi" znali da
prevozi vodu.2646 Vijeće napominje da je Elvir Demić kasnije, izgleda, povukao ovu svoju
tvrdnju,2647 ali smatra, kao i sam svjedok, da je zbog okolnosti u kojima se kamion koristio u
trenutku incidenta, tj. s obzirom na to da nije bilo vojnih operacija,2648 kao i zbog činjenice da se
kamion kretao usred bijela dana, snajperista mogao da zaključi da vozilo nije služilo za potrebe
ABiH.2649
1099. S obzirom na prethodno izneseno, većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija,
zaključuje da Aliju Jakupovića u septembru 1993. jeste pogodio snajperista HVO-a koji je bio na
položaju u stambenom kompleksu Centar II.
7. Snajperski incident br. 8
a) Opis događaja
1100. Svjedok DB2650 je izjavio pred Vijećem da je, 29. septembra 1993.2651 približno oko 10:00
ili 11:00 sati,2652 Refika Šarića2653 snajperista pogodio u šaku2654 dok se nalazio u Brkićevoj ulici, u
istočnom Mostaru,2655 na oko 15 m udaljenosti od Vatrogasnog doma.2656 Prema riječima svjedoka
DB, to se dogodilo iako je Refik Šarić bio obučen u civilnu odjeću.2657 Svjedoka DB, koji se nalazio
2645
V. "Dokazi u vezi s položajima snajperista HVO-a u Mostaru" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom
Mostar.
2646
Elvir Demić, T(f), str. 13980.
2647
Elvir Demić, T(f), str. 13977 i 13978.
2648
Elvir Demić, T(f), str. 13971.
2649
Elvir Demić, T(f), str. 13980.
2650
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice.
2651
Svjedok DB, T(f), str. 13295, djelimično zatvorena sjednica.
2652
Svjedok DB, T(f), str. 13296, djelimično zatvorena sjednica.
2653
Vijeće konstatuje da nema dokaza u vezi sa statusom Refika Šarića. Svjedok DB samo je pomenuo da je on u
Vatrogasni dom došao kao posjetilac, v. P09858, pod pečatom, str. 3
2654
P09858, pod pečatom, str. 3; P07775, pod pečatom. U vezi s položajem žrtve i mjestom udara metka, v. P09140 i
P09139.
2655
IC00285; Svjedok DB, T(f), str. 13314 i 13315, djelimično zatvorena sjednica.
2656
P09858, pod pečatom, str. 3; Svjedok DB, T(f), str. 13296, djelimično zatvorena sjednica; IC00284; Svjedok DB,
T(f), str. 13312 i 13313, djelimično zatvorena sjednica; IC00286; Svjedok DB, T(f), str. 13315 i 13316. Vatrogasni dom
u istočnom Mostaru nalazio se preko puta zgrade "Razvitka", na putu koji vodi prema Titovom mostu, v. P10042, par.
12.
2657
P09858, pod pečatom, str. 3.
Predmet br.° IT-04-74-T
286
29. maj 2013.
1978/78692 TER
Prijevod
u stanici, metak je pogodio u desnu lopaticu kada je izašao na Brkićevu ulicu2658 da žrtvi pruži
pomoć. Pošto je pogođen, još jedan metak mu je prozviždao iznad glave.2659 Metak koji ga je ranio
prostrijelio mu je tijelo, pri čemu se ulazna rana nalazila ispod desne lopatice, a izlazna sa suprotne
strane.2660 U trenutku incidenta nosio je vatrogasnu uniformu, tj. tamnoplave pantalone i
svjetlozelenu košulju s ljubičastim rukavima.2661
b) Okolnosti i analiza incidenta
1101. Svjedok DB je izjavio pred Vijećem da je na dan incidenta vrijeme bilo sunčano, vidljivost
dobra,2662 a da u okolini nije bilo vojnih dejstava.2663
1102. S druge strane, svjedok nije mogao sa sigurnošću da se izjasni odakle je ispaljen metak,2664
premda je naznačio približni pravac (iz pravca Titovog mosta) gledano s mjesta incidenta.2665
Patrick van der Weijden pak smatra da se pretpostavljeni vatreni položaj nalazio negdje na
Španskom trgu, u zapadnom Mostaru.2666 Konkretno, po njegovom mišljenju, snajperista je mogao
biti samo na tom mjestu, s obzirom na to da zgrade koje se nalaze s obje strane Brkićeve ulice (u
kojoj je žrtva pogođena) obrazuju tunel i ograničavaju pravac gađanja na lokacije koje se nalaze u
istom pravcu kao i sama ulica.2667 Međutim, Patrick van der Weijden je objasnio da je snajperista,
kako bi mogao da gađa mjesto na kojem se nalazila žrtva, morao zauzeti položaj na nekom
uzdignutom mjestu na Španskom trgu.2668 Prema njegovim riječima, snajperista se morao nalaziti
na platformi visine 1,80 m postavljenoj između stabala u zapadnom dijelu Španskog trga, na
udaljenosti od oko 625 m od mjesta incidenta,2669 jer ne samo da se s takvog položaja pružao bolji
pogled na raskrsnicu Brkićeve i Maršala Tita, već je takav položaj ujedno obezbjeđivao i
neophodnu stabilnost i kamuflažu.2670 Prema riječima Patricka van der Weijdena, takođe je moguće
da je snajperista među drvećem sagradio kolibu bez krova i da je nosio u maskirnu uniformu, jer je
2658
IC00287; Svjedok DB, T(f), str. 13316, 13318, 13320, djelimično zatvorena sjednica; IC00288; IC00289; IC00290;
Svjedok DB, T(f), str. 13321 i 13322, djelimično zatvorena sjednica.
2659
P09858, pod pečatom, str. 3; Svjedok DB, T(f), str. 13296, djelimično zatvorena sjednica. U vezi s mjestom na
kojem je metak žrtvu pogodio u lopaticu, s metkom koji je žrtvi prošao iznad glave i s položajem u kojem je žrtva bila,
v. P09140.
2660
IC00282; Svjedok DB, T(f), str. 13299 i 13305-13306, djelimično zatvorena sjednica; P09220, str. 16; IC00283.
2661
P09858, pod pečatom, str. 3.
2662
P09858, pod pečatom, str. 3.
2663
P09858, pod pečatom, str. 3.; Svjedok DB, T(f), str. 13296, djelimično zatvorena sjednica.
2664
Svjedok DB, T(f), str. 13302 i 13309, djelimično zatvorena sjednica; P09858, pod pečatom, str. 3.
2665
IC00281.
2666
P09808, str. 26; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13801 i 13802, djelimično zatvorena sjednica.
2667
P09808, str. 26; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13801, djelimično zatvorena sjednica.
2668
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13799 i 13800, djelimično zatvorena sjednica; P09808, str. 26.
2669
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13800, djelimično zatvorena sjednica. V. fotografiju platforme, P09808, str. 26, i
pogled koji se s tog položaja pružao na mjesto incidenta, P09808, str. 27.
2670
P09808, str. 25 i 26.
Predmet br.° IT-04-74-T
287
29. maj 2013.
1977/78692 TER
Prijevod
na taj način mogao duže da se skriva.2671 Međutim, vještak je odbacio hipotezu po kojoj je
snajperista mogao otvoriti vatru s platforme kamiona dizalice.2672
1103. Praljkova odbrana u svom Završnom podnesku navodi da nije postojala direktna linija
gađanja između vatrenog položaja koji je označio Patrick van der Weijden i lokacije na kojoj je,
kako se navodi, žrtva ranjena.2673 Pored toga, Praljkova odbrana tvrdi da ništa ne ukazuje na to da je
platforma o kojoj govori vještak za snajperska djelovanja zaista postojala u trenutku događaja, a da
je nemoguće da se snajperista uopšte nalazio na Španskom trgu koji je u to vrijeme bio poprište
žestokih borbi.2674 Najzad, Slobodan Praljak je tokom svog svjedočenja izjavio da oružane snage
HVO-a nisu držale nijedan položaj s kojeg bi bilo moguće gađati mjesto gdje je pogođena žrtva iz
incidenta br. 8.2675
1104. Vijeće konstatuje da je, kako bi dokazala da nije postojala direktna linija gađanja između
pretpostavljenog vatrenog položaja i lokacije na kojoj je žrtva ranjena, Praljkova odbrana tokom
pretresa predočila više fotografija, snimljenih iz različitih uglova,2676 kako Svjedoku DB, tako i
Patricku van der Weijdenu.2677 Vijeće primjećuje da je Svjedok DB izjavio, pošto mu je predočen
cjelokupni niz tih fotografija, da je oduvijek imao nedoumica u pogledu mjesta s kojeg je ispaljen
metak koji ga je ranio 29. septembra 1993.2678 Međutim, Vijeće napominje da je Patrick van der
Weijden potvrdio da je postojala direktna linija gađanja između platforme na Španskom trgu gdje
se, prema navodima, nalazio snajperista i mjesta snajperskog incidenta.2679
1105. Međutim, Vijeće smatra da Patrick van der Weijden nije iznio dovoljne dokaza koji bi
doveli da zaključka da je platforma na Španskom trgu doista bila mjesto na kojem se nalazio
snajperista. Vještak je, tokom svog iskaza pred Sudom, jednostavno izjavio da se s mjesta na kojem
2671
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13802, djelimično zatvorena sjednica.
Što se tiče hipoteza po kojima je snajperista imao položaj na platformi kamiona dizalice, Patrick van der Weijden je
izjavio da takav tip platforme ne pruža dovoljnu stabilnost za gađanje, v. P09808, str. 26; Patrick van der Weijden, T(f),
str. 13800, djelimično zatvorena sjednica. Osim toga, Vijeće je konstatovalo da, u svom izvještaju, Patrick van der
Weijden kaže da su mu tu hipotezu prenijeli "svjedoci", ne navodeći dalje pojedinosti, v. P09808, str. 26.
2673
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 286 i 294; V. takođe Slobodan Praljak, T(f), str. 41926 i 41927.
2674
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 286 i 294; V. takođe Slobodan Praljak, T(f), str. 41926 i 41927.
2675
Slobodan Praljak, T(f), str. 41294.
2676
Sa Španskog trga ili s lokacije na kojoj je žrtva ranjena.
2677
V. konkretno fotografije IC00284, IC00285, IC00286, IC00287, IC00288, IC00289, IC00290, IC00291, IC00292,
IC00293, IC00294 i IC00295 koje je Praljkova odbrana predočila svjedoku DB, T(f), str. 13311-13312 i sljedeće. V.
takođe 3D00844, str. 9, 11, 17-19, 22-25, 28 koje je Praljkova odbrana predočila Patricku van der Weijdenu, v. T(f), str.
16276-16277 i sljedeće.
2678
Svjedok DB, T(f), str.13328.
2679
Patrick van der Weijden je prihvatio da neke fotografije koje je Praljkova odbrana snimila sa Španskog trga
prikazuju lokacije s kojih je bilo nemoguće otvoriti vatru na žrtvu. V. konkretno Patrick van der Weijden, T(f), str.
16279, 16280 i 16281. Međutim, vještak je precizirao da je s mjesta koje je označio kao mogući položaj snajperiste on
mogao da vidi lokaciju na kojoj je žrtva ranjena, Patrick van der Weijden, T(f), str. 16282 i 16283. V. fotografiju
platforme P09808, str. 26, i pogled koji se s tog položaja pruža na mjesto incidenta, P09808, str. 27.
2672
Predmet br.° IT-04-74-T
288
29. maj 2013.
1976/78692 TER
Prijevod
je žrtva bila ranjena spustio Brkićevom ulicom do Španskog trga kako bi utvrdio položaj odakle je
metak ispaljen i da je "pronašao" pomenutu platformu.2680 Pored toga, Vijeće ne raspolaže nikakvim
podacima na osnovu kojih bi se dalo utvrditi da li je ta platforma zaista postojala u trenutku
događaja.2681
c) Činjenični zaključci
1106. Vijeće poklanja vjeru izjavama Svjedoka DB i smatra da na njega jeste pucao snajperista 29.
septembra 1993. godine. Činjenica da je na njega pucano dva puta pošto je pokušao da pruži pomoć
Refiku Šariću, koji je i sam bio žrtva snajperskog hica, dodatno potkrepljuje ovu hipotezu.2682
1107. Međutim, na osnovu dokaza nije moguće utvrditi tačno mjesto odakle je ispaljen metak koji
je pogodio Svjedoka DB. Shodno tome, Vijeće je dužno da razmotri sve moguće hipoteze.
1108. Vijeće konstatuje da nijedan dokaz ne ukazuje na to da je hitac mogao biti ispaljen sa
srpskih položaja niti da je, kako je prethodno već izloženo, hitac mogao ispaliti neki od strijelaca
ABiH. Pored toga, ovaj incident se uklapa u modus operandi HVO-a koji je otvarao vatru na
vatrogasce u istočnom Mostaru, kako je to opisano u vezi s incidentom br. 4.
1109. S obzirom na perthodno izneseno, većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija,
smatra da je, budući da je Svjedok DB bio žrtva snajperiste u incidentu za koji je isključeno da je
hitac mogla ispaliti ABiH i koji se uklapa u modus operandi HVO-a, da je snajperski metak koji je
pogodio žrtvu mogao ispaliti samo HVO-a.
8. Snajperski incident br. 9
a) Opis događaja
1110. Što se tiče snajperskog incidenta br. 9, Vijeće je saslušalo svjedočenje Damira Katice,2683
Muslimana iz Mostara koji je u trenutku događaja imao 12 godina.2684 Krajem septembra 1993.,
Damir Katica, Neno Mačkić, star 14 godina, i Ibrahim Dedović, star 13 godina, zaputili su se od
kuće Damira Katice prema skloništu u kojem je Katičina porodica potražila utočište od granatiranja
2680
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13799, djelimično zatvorena sjednica.
Svjedok je u svom izvještaju u više navrata objasnio da je proveo istraživanja kako bi utvrdio da li su određene
zgrade postojale u vrijeme događaja, v. npr. P09808, str. 13. Međutim, Slobodan Praljak je, između ostalog, naglasio
činjenicu da se iz vještačenja ne vidi da je pomenuta platforma postojala u trenutku događaja, Slobodan Praljak, T(f),
str. 41926.
2682
P09858, pod pečatom, str. 3; Svjedok DB, T(f), str. 13296, djelimično zatvorena sjednica.
2683
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice.
2684
P09861, str. 2 i 3.
2681
Predmet br.° IT-04-74-T
289
29. maj 2013.
1975/78692 TER
Prijevod
HVO-a, u naselju Donja Mahala.2685 Kako bi stigli na odredište, trebalo je da prođu kroz
nezaštićeno mjesto u ulici Oručevića Sokak, široko oko 4 m,2686 koje je bilo na glasu kao opasno jer
su na prolaznike otvarali vatru snajperisti HVO-a koji su bili na položajima na brdu Stotina.2687 S
tim u vezi, Damir Katica je objasnio da se sa Stotine pružao jasan i neometan pogled na prolaz.2688
Stanovnici su morali da idu tim putem, i to više puta dnevno, uprkos tome što je bio opasan jer je to
praktično bio jedini način da se ode do ovog ili onog dijela naselja Donja Mahala.2689 Prema ocjeni
Damira Katice, snajperisti HVO-a su hotimično otvarali vatru na civile koji su tuda prolazili, budući
da u okolini nije bilo nikakvih vojnih objekata.2690 Ljudi su zato bili veoma oprezni kada su morali
da idu tim putem i njime su išli trčeći.2691 Osim toga, postavljen je znak koji je upozoravao na
mogućnost snajperskog djelovanja na tom mjestu.2692
1111. Pošto je Ibrahim Dedović uspio da oko 14:30 prođe kroz prolaz, a da se pri tom nije čuo
nijedan pucanj,2693 Neno Mačkić i Damir Katica su uhvatili zalet i pokušali da protrče tim
mjestom.2694 Čim su potrčali, Neno Mačkić pogođen je u lijevu podlakticu, a Damir Katica u
stomak istim metkom.2695 Sekundu kasnije, drugi metak je pogodio Nenu Mačkića u kuk i on je pao
na zemlju.2696 Dok je Damir Katica pokušavao da ga odvuče do nekog zaklonjenog mjesta, metak
mu je prozviždao iznad glave i, neposredno poslije toga, sljedeći metak mu je okrznuo gornji dio
lijeve podlaktice.2697 Damir Katica je tada pobjegao i otišao kod porodice Nene Mačkića kako bi ih
obavijestio da je ovaj ranjen.2698 Kada se vratio na mjesto gdje se odigrao incident, konstatovao je
da je Neno Mačkić u međuvremenu zbrinut na bezbjednom mjestu i da mu se ukazuje pomoć.2699
Nakon što je otišao u ambulantu da donese nosila za prenošenje Nene Mačkića, Damir Katica je
primijetio da je i sam ranjen u stomak.2700 Dvojica dječaka su prevezena u bolnicu u istočnom
2685
P09861, str. 3.
P09861, str. 3 i 4; P09139; P09140.
2687
P09861, str. 3; Damir Katica, T(f), str. 13467; P09139.
2688
P09861, str. 3 i 4.
2689
P09861, str. 3.
2690
P09861, str. 3.
2691
P09861, str. 3.
2692
P09861, str. 3.
2693
P09861, str. 3.
2694
P09861, str. 4.
2695
P09861, str. 4; P09140; P09220, str. 19 i IC00331; Damir Katica, T(f), str. 13455-13457.
2696
P09861, str. 4.
2697
P09861, str. 4; Damir Katica, T(f), str. 13455-13457; P09140; P09220, str. 18 i IC00332.
2698
P09861, str. 4.
2699
P09861, str. 4.
2700
P09861, str. 4.
2686
Predmet br.° IT-04-74-T
290
29. maj 2013.
1974/78692 TER
Prijevod
Mostaru, u kojoj su obojica operisani.2701 Damir Katica je kasnije prebačen u ratnu bolnicu Dunav,
u kojoj je ostao oko jedne sedmice, a potom se oporavljao kod kuće tokom sljedeća dva mjeseca.2702
b) Okolnosti i analiza incidenta
1112. U trenutku događaja, troje djece, među kojima je bio Damir Katica, nosilo je šarenu "civilnu
odjeću" i kape za bejzbol.2703 Vidljivost je bila dobra, a u blizini nije bilo nikakvih vojnih
dejstava.2704
1113. Damir Katica je smatrao da su hici koji su pogodili Nenu Mačkića i njega ispaljeni iz kuće
na brdu Stotina2705 pod kontrolom HVO-a.2706 Ovu hipotezu, po njegovim riječima, dodatno
potkrepljuju činjenice u vezi s položajem u kojem je bio u trenutku incidenta i u vezi s ulaznom i
izlaznom ranom koje je zadobio.2707 Pored toga, bilo je opštepoznato da snajperisti otvaraju vatru iz
pomenute kuće.2708 Patrick van der Weijden je ovu hipotezu potvrdio, procijenivši da je kuća na
brdu Stotina bila udaljena 470 m od mjesta incidenta.2709
1114. Što se tiče konfiguracije terena, Damir Katica je precizirao da su satelitska antena i drvo koji
ometaju vidljivost između mjesta na kojem se odigrao incident i kuće na brdu Stotina bili znatno
manji u trenutku događaja.2710 Prema riječima Patricka van der Weijdena, novoizgrađena zgrada
koja zaklanja pogled nije postojala u septembru 1993., a drvo koje tu raste nije moglo predstavljati
prepreku koja bi onemogućila otvaranje vatre sa Stotine.2711 Pored toga, Patrick van der Weijden je
dodao da se mjesto incidenta vidi kao kroz "tunel" ("effet tunnel"), što isključuje svaku mogućnost
da je metak mogao biti ispaljen s nekog drugog mjesta, a ne s brda Stotina.2712
1115. U vezi s položajem s kojeg su ispaljeni hici, na koji su ukazali Damir Katica i Patrick van
der Weijden, Praljkova odbrana je iznijela više dokaza. Prije svega, odbrana tvrdi da se mjesto na
kojem je žrtva ranjena ne podudara sa smjerom u kojem je žrtva trčala u trenutku incidenta.2713
Prema riječima Praljkove odbrane, da su hici ispaljeni iz kuće na brdu Stotina, logično bi bilo da se
2701
P09861, str. 4. Svjedok je precizirao da je, prije odlaska u ratnu bolnicu u Titovoj ulici, bio primljen u dvije različite
ambulante i da su mu u jednoj od njih previli ranu.
2702
P09861, str. 4; P05613.
2703
P09861, str. 3 i 4.
2704
P09861, str. 3.
2705
Damir Katica, T(f), str. 13459-13461, 13463, 13464, 13467 i 13484; IC00334, IC00335 i IC00337; IC00336.
2706
Damir Katica, T(f), str. 13469.
2707
Damir Katica, T(f), str. 13475 i 13490.
2708
Damir Katica, T(f), str. 13467; IC00418.
2709
P09808, str. 28 i 29; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13787 i 13788.
2710
P09140; P09139.
2711
P09808, str. 29.
2712
P09808, str. 29; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13787.
2713
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 295.
Predmet br.° IT-04-74-T
291
29. maj 2013.
1973/78692 TER
Prijevod
rane nalaze na desnoj, a ne na lijevoj strani tijela.2714 Odbrana zatim podsjeća da je Damir Katica
potvrdio da se mjesto na kojem je pogođen vidjelo s brda Hum i s brda Fortica, gdje su se nalazile
srpske snage.2715 Najzad, napominje ističe da je Damir Katica primijetio da je ranjen tek nakon što
je stigao u ambulantu , nekoliko minuta poslije incidenta.2716
1116. Vijeće napominje da je, suprotno izjavama Patricka Van der Weijdena, bilo i drugih lokacija
s kojih je bilo moguće otvoriti vatru na mjesto gdje se odigrao incident. Međutim, čak i ako se
mjesto na kojem je Damir Katica pogođen jeste vidjelo s brda Hum i s brda Fortica, nije isključeno
da je Damira Katicu u lijevi bok ipak ranio hitac ispaljen s brda Stotina.2717 Naime, na video snimku
koji je prihvaćen kao dokaz, Damir Katica je pokazao tačan položaj u kojem je bio u trenutku kada
je pogođen.2718 On je tada bio okrenut licem prema položaju s kojeg je ispaljen hitac, što omogućuje
da se zaključi da je se s brda Stotina mogao biti ranjen u lijevu stranu tijela2719. Kada je pak riječ o
činjenici da je svjedok primijetio da je ranjen tek nakon što je stigao u ambulantu, Vijeće
primjećuje da se ta ambulanta nalazila u blizini mjesta incidenta i da je, tokom svog iskaza pred
sudom, Damir Katica rekao da je osjetio neko peckanje još dok je bio na mjestu incidenta.2720
1117. Vijeće smatra da se na osnovu dokaza može zaključiti da je hitac mogao biti ispaljen sa brda
Stotina, s obzirom na ranu koju je zadobila žrtvi. Osim toga, Vijeće poklanja vjeru riječima Damira
Katice2721 i smatra da je on doista ranjen istovremeno kada i Neno Mačkić, iako je to tek naknadno
shvatio.
1118. Prema riječima Patricka van der Weijdena, domet hica i vrsta rana koje su nanijete u ovom
incidentu ukazuju na to da je korištena municija kalibra pogodnog za snajpersko djelovanje, kao što
su kalibri 7,62x51 mm, 7,62x54R mm ili 7,92 mm mauser.2722
2714
Završni podnesak Praljkove odbrane, par.295.
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 295. V. takođe Damir Katica, T(f), str. 13496. Vijeće primjećuje da je,
prilikom davanja iskaza, Svjedok DC u vezi s jednim događajem iz marta 1994. izjavio da brdo Fortica nije bilo ni u
rukama srpskih snaga, ni ABiH, ni oružanih snaga HVO-a, v. Svjedok DC, T(f), str. 13600, djelimično zatvorena
sjednica. Međutim, Vijeće konstatuje da je isti svjedok tokom unakrsnog ispitivanja povukao svoje ranije tvrdnje i
rekao da srpske snage jesu zauzimale položaje na brdu Fortica, dok se ABiH nalazila u Podveležju, str. 13635 i 16636,
djelimično zatvorena sjednica.
2716
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 295. V. takođe Damir Katica, T(f), str. 13489.
2717
U vezi s tačnim mjestom gdje je Damir Katica ranjen u stomak, v. IC00331.
2718
V. P09140.
2719
Praljkova odbrana tvrdi da je žrtva trčala pod pravim uglom u odnosu na hitac, pri čemu joj se brdo Stotina nalazilo
s desne strane. Radi predstave o tome u kom je smjeru trčala žrtva, v. P09808, str. 28. Svjedok je precizirao da je, u
trenutku kada se kretao kroz prolaz, bio okrenut lijevom stranom tijela prema mjestu odakle je doletio metak, v. Damir
Katica, T(f), str. 13490.
2720
Damir Katica, T(f), str. 13488 i 13489.
2721
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice.
2722
P09808, str. 28.
2715
Predmet br.° IT-04-74-T
292
29. maj 2013.
1972/78692 TER
Prijevod
1119. Takođe prema riječima Patricka van der Weijdena, snajperista je imao malo vremena da
identifikuje ciljeve pošto su žrtve imale da pretrče samo kratko rastojanje na nezaštićenom
mjestu,2723 a na pomenutoj lokaciji je, osim toga, bio velik broj zgrada i krovova.2724 S obzirom na
te okolnosti, Patrick van der Weijden je zaključio je snajperisti bilo veoma teško da utvrdi "status"
žrtava u ovom incidentu,2725 premda je prihvatio da je lakše identifikovati djecu nego odrasle.2726
Međutim, dodao je i to da, u slučaju kada više osoba jedna za drugom prolaze istim mjestom
incidenta, snajperista može da identifikuje posljednje među njima i da ih gađa.2727
1120. Pored toga, ako je snajperista znao da ljudi obično prolaze mjestom incidenta, mogao je da
sačeka dok ne uoči kretanje i da, pri prvom uočenom pokretu, hotimično otvori vatru u tom pravcu
u nadi da će pogoditi cilj.2728 U takvom slučaju, postotak hitaca koji pogađaju cilj obično je nizak
budući da je žrtva u pokretu.2729 Patrick van der Weijden je precizirao da snajperista mora da je
"anticipirao" kretanje cilja i pucao prije nego što je žrtva izašla iz zaklona na nezaštićeni prostor.2730
c) Činjenični zaključci
1121. Vijeće poklanja vjeru izjavama Damira Katice i smatra da na njega i Nenu Mačkića jeste
pucao snajperista krajem septembra 1993. godine. Naime, prostor kojim su išli bio je opšte poznat
kao opasan zbog snajperskog djelovanja, do te mjere da je bio postavljen znak kako bi ljudi pazili
prilikom kretanja tim mjestom.2731 Na obje žrtve ispaljeno je po više pojedinačnih hitaca, što
potkrepljuje hipotezu da je na njih pucao snajperista i, najzad, Patrick van der Weijden je potvrdio
da vrsta zadobivenih rana rana i udaljenost od vatrenog položaja ukazuju na to da je korištena
municija za puške s optičkim nišanom.2732
1122. Pored toga, većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, uvjerila se da je
snajperista imao položaj na brdu Stotina, prije svega zbog položaja u kojem se Damir Katica
2723
P09808, str. 29; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13787 i 13788.
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13788.
2725
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13788.
2726
P09808, str. 28.
2727
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13788.
2728
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13829.
2729
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13829. Prema ocjeni Patricka van der Weijdena, u takvim okolnostima
snajperista je imao 10% izgleda da pogodi metu, Patrick van der Weijden, T(f), str. 13830.
2730
Patrick van der Weijden, T(f), str. 16262. Metoda pucanja na osnovu "anticipiranja" objašnjava kako je snajperista
pogodio cilj premda je ovaj bio udaljen i nalazio se u uskoj uličici, v. U vezi s tim Slobodan Praljak, T(f), str. 41928 i
41929.
2731
P09861, str. 3.
2732
P09808, str. 28.
2724
Predmet br.° IT-04-74-T
293
29. maj 2013.
1971/78692 TER
Prijevod
nalazio u trenutku incidenta i zbog rane koju je zadobio. Kako je prethodno izloženo, Vijeće
podsjeća da je krajem septembra 1993. brdo Stotina bilo pod kontrolom oružanih snaga HVO-a.2733
1123. Najzad, Vijeće konstatuje da su žrtve iz incidenta br. 9 nosile običnu odjeću i da je u
trenutku događaja bilo vedro. Patrick van der Weijden je izjavio da snajperista zbog konfiguracije
terena nije imao mogućnost da precizno odredi ciljeve. Međutim, vještak je dodao da je lako
razlikovati djecu od odraslih.2734
1124. Shodno tome, većina Vijeća,uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, zaključuje da je
krajem septembra 1993. na Damira Katicu i Nenu Mačkića pucao snajperista, pripadnik oružanih
snaga HVO-a koji je imao položaj na brdu Stotina.
9. Snajperski incident br. 10
a) Opis događaja
1125. Što se tiče snajperskog incidenta br. 10, Vijeće se, između ostalog, upoznalo sa
svjedočenjem Muniba Klarića,2735 Muslimana iz istočnog Mostara.2736 On je izjavio da je,
10. oktobra 1993., riješio da ode do Neretve kako bi se opskrbio vodom.2737 To je odlučio da uradi u
trenutku kada već oko trideset minuta više nije bilo pucnjave.2738 Tokom sljedećih dvadesetak
minuta, Munib Klarić je više puta2739 išao od svoje kuće, koja se nalazila u naselju Tekija u
istočnom Mostaru,2740 do mjesta zvanog Podharemi, udaljenog 250 ili 300 m od njegove kuće,2741 u
naselju Mejdan.2742 To je činio da bi uz pomoć jedne manje posude napunio kanister vodom.2743
Oko 13:20 sati,2744 kada je posljednji put išao po vodu2745 i kada se našao pred stepenicama na kraju
Kusalove ulice,2746 leđima okrenut Neretvi i brdu Stotina,2747 pogodio ga je metak u lijevu petu.2748
2733
V. "Dokazi u vezi s položajima snajperista HVO-a u Mostaru" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom
Mostar.
2734
P09808, str. 29.
2735
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice.
2736
P09862, str. 1 i 2; Munib Klarić, T(f),, str. 13506.
2737
Munib Klarić, T(f), str. 13560-13561 i T(e), str. 13561; P09862, str. 2; Munib Klarić, T(f), str. 13508.
2738
P09862, str. 2; Munib Klarić, T(f), str. 13509.
2739
Munib Klarić, T(f), str. 13560-13561 i T(e), str. 13561; IC00349.
2740
P09862, str. 2; Munib Klarić, T(f), str. 13506.
2741
Munib Klarić, T(f), str. 13508 i 13560; IC00338.
2742
P09862, str. 2; Munib Klarić, T(f), str. 13508, 13511, 13539 i 13564; IC00338; IC00341; IC00342; IC00347;
P09139; P09140.
2743
Munib Klarić, T(f), str. 13560-13561 i T(e), str. 13561.
2744
P09862, str. 2; Munib Klarić, T(f), str. 13508.
2745
Munib Klarić, T(f), str. 13560-13561 i T(e), str. 13561.
2746
P09862, str. 2; Munib Klarić, T(f), str. 13508, 13511, 13539 i 13564; IC00338; IC00341; IC00347; P09139;
P09140.
2747
Munib Klarić, T(f), str. 13526-13527 i T(e), str. 13528; P09140.
2748
P09862, str. 2; Munib Klarić, T(f), str. 13508 i 13548; P09220 i IC00339; P09140.
Predmet br.° IT-04-74-T
294
29. maj 2013.
1970/78692 TER
Prijevod
Metak mu je ušao u petu s desne strane, a izašao s lijeve strane tabana.2749 Klarić je otišao u zaklon
u dnu stepenica, između kuća u toj ulici.2750 Prema riječima Muniba Klarića, ispaljen je jedan jedini
hitac.2751
1126. Munib Klarić je proveo šest ili sedam dana u bolnici u istočnom Mostaru, u kojoj mu je
operisana peta.2752
b) Okolnosti i analiza incidenta
1127. Munib Klarić je iznio hipotezu prema kojoj je hitac koji ga je ranio ispaljen sa Stotine,2753
između ostalog zbog toga gdje su se nalazile ulazna i izlazna rana.2754 Osim toga, on je znao da
snajperisti imaju položaje na brdu Stotina, da se s te lokacije pruža neometan pogled na mjesto gdje
je ranjen i da je to brdo bliže mjestu incidenta nego brdo Hum.2755 Patrick van der Weijden je
potvrdio hipotezu Muniba Klarića, dodavši da se pretpostavljeni položaj snajperiste vjerovatno
nalazio na brdu Stotina, koje je udaljeno 449 m od mjesta na kojem se nalazila žrtva u trenutku
događaja.2756
1128. Praljkova odbrana pak tvrdi da se na osnovu rane koju je zadobio Munib Klarić mogu
izvoditi zaključci o putanji projektila. Prema riječima odbrane, svjedok je pogođen u petu, pri čemu
je metak izašao kroz svod stopala.2757 Tokom unakrsnog ispitivanja Patricka van der Weijdena,
Praljkova odbrana je iznijela tvrdnju da, s obzirom na oblik rane, hitac nije mogao biti ispaljen s
brda Stotina.2758 U nastavku istog unakrsnog ispitivanja, odbrana je zatim podsjetila Patricka van
der Weijdena da je Munib Klarić tokom svjedočenja pred Sudom izjavio da su ulazna i izlazna rana
od metka obrazovale ozljedu vertikalnog oblika.2759 Pošto su ga na ovo podsjetili, Patrick van der
Weijden je priznao da hitac nije mogao biti ispaljen s brda Stotina.2760
2749
P09862, str. 2; Munib Klarić, T(f), str. 13508 i 13548; P09220 i IC00339; P09140.
Munib Klarić, T(f), str. 13530.
2751
P09862, str. 2.
2752
P09862, str. 3; P06316.
2753
P09862, str. 3; Munib Klarić, T(f), str. 13519, 13527 i 13554; IC00338 i IC00343; IC00341; IC00344; IC00345;
IC00346.
2754
Munib Klarić, T(f), str. 13526, 13527 i 13548.
2755
P09862, str. 3.
2756
P09808, str. 30 i 31; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13789 i 13790.
2757
Završni podnesak Praljkov odbrane, par. 296. Vijeće primjećuje da Praljkova odbrana ne navodi nijedan izvor kako
bi potkrijepila svoje tvrdnje.
2758
V. Patrick van der Weijden, T(f), str. 16291-16293. V. takođe analizu incidenta koju iznosi Slobodan Praljak,
Slobodan Praljak, T(f), str. 41929 i 41930.
2759
V. Patrick van der Weijden, T(f), str. 16292 i 16293. Vijeće primjećuje da Praljkova odbrana nije navela nijedan
izvor kako bi potkrijepila svoje tvrdnje tokom unakrsnog ispitivanja Patricka van der Weijdena.
2760
Patrick van der Weijden, T(f), str. 16293.
2750
Predmet br.° IT-04-74-T
295
29. maj 2013.
1969/78692 TER
Prijevod
1129. Vijeće, međutim, napominje da je Munib Klarić rekao da mu je metak prostrijelio lijevu
petu s desna na lijevo,2761 a ne slijedeći vertikalnu putanju, kako je to ustvrdila Praljkova odbrana
tokom svjedočenja Patricka van der Weijdena pred Sudom. Samim tim, Vijeće bi moglo zaključiti
da hitac jeste ispaljen s brda Stotina.
1130. Ipak, postoje tri faktora zbog kojih se ne može izvesti tačan zaključak u vezi s mjestom s
kojeg je ispaljen metak na osnovu rane koju je zadobila žrtva. Prvo, Munib Klarić je rekao da mu je
peta dva puta operisana, jednom zbog metka koji ga je pogodio, a jednom poslije slučajnog
pada.2762 Prema tome, moguće je da se izgled rane u međuvremenu promijenio. Osim toga, tokom
svog svjedočenja pred Sudom, Munib Klarić je rekao da na rani ne može da pokaže gdje je ušao, a
gdje izašao metak.2763 Najzad, Patrick van der Weijden je ukazao na to da u peti ima mnogo kostiju
i da je, prema tome, teško utvrditi ulaznu i izlaznu tačku metka koji neku osobu pogodi na tom
mjestu.2764
1131. Shodno tome, Vijeće smatra da je u ovom konkretnom slučaju isključivo na osnovu
promatranja rane nemoguće utvrditi putanju metka i odakle je metak ispaljen.
1132. Osim toga, Vijeće konstatuje da je Munib Klarić davao različite izjave u vezi s položajem s
kojeg je snajperista na njega otvorio vatru. Najprije je iznio hipotezu po kojoj je snajperista imao
položaj na brdu Stotina,2765 ali je kasnije, tokom svjedočenja pred Sudom, povukao tu izjavu,
tvrdeći, između ostalog, da ne zna odakle je doletio metak ni pod kojim uglom ga je pogodio.2766
Takođe je izjavio da je "snajperista mogao biti bilo gdje, u bilo kojoj kući",2767 istovremeno
iznijevši tvrdnju da je hitac ispaljen s brda Stotina.2768 Osim toga, Vijeće primjećuje da je Munib
Klarić bio leđima okrenut tom brdu u trenutku događaja2769 i da nije čuo hitac koji ga je
pogodio.2770
c) Činjenični zaključci
1133. Vijeće poklanja vjeru izjavama Muniba Klarića i smatra da on jeste ranjen snajperskim
hicem 10. oktobra 1993. dok je uzimao vodu iz Neretve. S tim u vezi, Vijeće konkretno napominje
2761
Munib Klarić, T(f), str. 13515.
Munib Klarić, T(f), str. 13515.
2763
Munib Klarić, T(e), str. 13518.
2764
Patrick van der Weijden, T(f), str. 16292.
2765
Munib Klarić, T(f), str. 13519.
2766
Munib Klarić, T(f), str. 13546.
2767
Munib Klarić, T(f), str. 13524.
2768
V. konkretno Munib Klarić, T(f), str. 13526, 13527 i 13554.
2769
Munib Klarić, T(f), str. 13526-13527 i T(e), str. 13528; P09140; IC00348.
2770
P09862, str. 2; Munib Klarić, T(f), str. 13560.
2762
Predmet br.° IT-04-74-T
296
29. maj 2013.
1968/78692 TER
Prijevod
da se u otpusnom pismu iz bolnice za Muniba Klarića pominje da je pacijent bio žrtva snajperskog
metka.2771
1134. Međutim, s obzirom na nedovoljno tačne podatke u vezi s položajem na kojem je bio
snajperista, Vijeće je dužno da prouči hipotezu prema kojoj je hitac mogao biti ispaljen s nekih
drugih položaja, a ne s položaja HVO-a.
1135. Većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, konstatuje da nijedan dokaz ne
ukazuje na to da je mjesto incidenta moglo biti u dometu srpskih snaga. Pored toga, pod
pretpostavkom da je mjesto incidenta bilo u dometu eventualnih snajperista ABiH, zaključak da su
hitac ispalili ti snajperisti značio bi da su oni gađali stanovnika istočnog Mostara i da su na njega
otvorili vatru. No, kako je već pomenuto u analizi prethodnih incidenata, strane u postupku nisu
predočile nijedan dokaz koji bi pokazao da je ABiH svjesno otvarala vatru na stanovnike istočnog
Mostara. S obzirom na te dokaze, Vijeće može da odbaci hipotezu prema kojoj je Munib Klarić
mogao biti žrtva hica ispaljenog s položaja koje je držala ABiH.
1136. Prema tome, većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, zaključuje da je Munib
Klarić bio žrtva snajperiste u incidentu za koji je isključeno da su hitac mogli ispaliti pripadnici
ABiH ili srpskih snaga i da je, shodno tome, hitac koji je ranio Muniba Klarića mogao ispaliti samo
HVO.
10. Snajperski incident br. 11
a) Opis događaja
1137. Vijeće je saslušalo svjedočenje Džemala Barakovića, Muslimana iz istočnog Mostara i
vozača vatrogasne brigade u istočnom Mostaru od kraja avgusta 1993. godine.2772 Tokom
prijepodneva2773 30. oktobra 1993.,2774 Džemal Baraković je otišao u Ulicu Ale Ćišića pošto mu je
supruga rekla da je jednu komšinicu2775 ranio snajperista.2776 Dok je tražio komšinicu, vidio je
Envera Džihu2777 i Ibru Špagu kako leže na zemlji i pokušavaju da odu u zaklon iza biblioteke u
2771
P06316.
P09855, str. 2.
2773
Džemal Baraković, T(f), str. 13915.
2774
Džemal Baraković, T(f), str. 13909; P06263; P08457; P05853.
2775
P09855, str. 3.
2776
Vijeće napominje da Džemal Baraković nije bio očevidac hica koji je ranio njegovu komšinicu, ali da se s njom
susreo nekoliko dana kasnije. Tada je saznao da joj je snajperski metak okrznuo glavu, v. P09855, str. 4. V. takođe
Džemal Baraković, T(f), str. 13924.
2777
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice.
2772
Predmet br.° IT-04-74-T
297
29. maj 2013.
1967/78692 TER
Prijevod
Ulici maršala Tita.2778 Enver Džiho je bio ranjen snajperskim hicem, a Ibro Špago je pokušavao da
mu ukaže pomoć.2779 Prema riječima Džemala Barakovića, Enver Džiho je bio vojnik ABiH koji,
međutim, nije bio na dužnosti u trenutku događaja, a nosio je vojnu košulju i "civilne"
pantalone.2780 Nekoliko trenutaka pošto ih je primijetio, Džemal Baraković je vidio kako na mjesto
događaja stižu kola hitne pomoći i dva čovjeka s nosilima.2781 Jedan od njih bio je Stojan Kačić2782
zvani Blanja,2783 vojnik ABiH2784 obučen u "pantalone ₣...ğ maskirne" i "civilnu ₣...ğ košulju".2785
Ibro Špago je nosila podigao s prednje strane, a Stojan Kačić sa stražnje,2786 i zajedno su prenijeli
Envera Džihu u Ulicu braće Lakišića.2787 Džemal Baraković je primijetio da je, u trenutku kada su
"nosila" išla drugim dijelom stepenica koje vode do pomenute ulice, Stojana Kačića2788 metak
pogodio u nogu.2789 Nakon toga, svi su uspjeli da odu u zaklon.2790
b) Okolnosti i analiza incidenta
1138. Vijeće napominje da je tužilaštvo navelo i Stojana Kačića i Envera Džihu kao žrtve u
incidentu br. 11.2791
1139. Vijeće primjećuje da je, prema riječima Džemala Barakovića, 30. oktobra 1993. vidljivost
bila dobra2792 i da nije bilo nikakvih borbenih dejstava ni vojnih baza na području incidenta,2793
premda se tu nalazilo nekoliko vojnika na dopustu.2794
1140. Štaviše, Džemal Baraković je iznio hipotezu prema kojoj je hitac koji je ranio Stojana
Kačića ispaljen iz Staklene banke, budući da se mjesto incidenta, to jest drugi dio stepenica koje
vode do Ulice braće Lakišića, vidjelo iz te zgrade.2795 Pored toga, Staklena banka je bila viša od
ostalih zgrada koje su je okruživale, pa je pružala bolju vidljivost i veću zaštitu snajperistima, opet
2778
P09855, str. 3; Džemal Baraković, T(f), str. 13912; IC00389; P09140.
P09855, str. 3; Džemal Baraković, T(f), str. 13899; P06263; P08457.
2780
P09855, str. 3; Džemal Baraković, T(f), str. 13914 i 13918.
2781
P09855, str. 3.
2782
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice.
2783
P09855, str. 3.
2784
Džemal Baraković, T(f), str. 13918.
2785
P09855, str. 4; Džemal Baraković, T(f), str. 13917.
2786
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice.
2787
P09855, str. 3; Džemal Baraković, T(e), str. 13903 i 13912; P09140.
2788
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice.
2789
P09855, str. 4; Džemal Baraković, T(f), str. 13903, 13911, 13926 i T(e), str. 13912; IC00389; P09140; P05853.
2790
P09855, str. 4.
2791
V. povjerljivi Prilog Optužnici, str. 14.
2792
P09855, str. 3; Džemal Baraković, T(f), str. 13913.
2793
P09855, str. 4.
2794
P09855, str. 4.
2795
P09855, str. 3; IC00390; IC00392; P09139.
2779
Predmet br.° IT-04-74-T
298
29. maj 2013.
1966/78692 TER
Prijevod
prema riječima pomenutog svjedoka.2796 Patrick van der Weijden je prihvatio da nekoliko zgrada u
Mostaru, tipa "nebodera", predstavljaju potencijalni i vjerodostojni vatreni položaj u ovom slučaju,
konkretno Staklena banka, udaljena približno 743 m od mjesta incidenta.2797 Iako je u pitanju velika
udaljenost, po mišljenju Patricka van der Weidena vojnik obučen za snajpersko djelovanje, stručan i
dobro opremljen, može da pogodi cilj i na tolikoj udaljenosti.2798
1141. Pored toga, Patrick van der Weijden je izjavio da domet hica i vrsta rana nanesenih u ovom
incidentu ukazuju na to da su korišteni kalibri pogodni za snajpersko djelovanje, kao što su kalibri
7,62x51 mm, 7,62x54R mm ou 7,92 mm mauser.2799
1142. Praljkova odbrana je pak iznijela tvrdnju da lokacija na kojoj su žrtve ranjene nije bila
vidljiva iz VIC-a i, konkretnije, iz Staklene banke.2800 Praljkova odbrana je dodala da su obje žrtve
nosile vojnu uniformu i da su se u trenutku događaja mogle smatrati vojnicima ABiH.2801 Najzad,
odbrana je podsjetila na riječi Džemala Barakovića, prema kojima je u Mostaru "svako mogao da
puca na svakoga".2802
1143. Vijeće Primjećuje da je Džemal Baraković, iako je izjavio da je, uopšte uzev, bilo moguće
otvoriti vatru sa svih uzvišenja u gradu,2803 ipak označio fotografiju snimljenu s lokacije na kojoj su
žrtve ranjene i na njoj konkretno identifikovao Staklenu banku.2804 Osim toga, Patrick van der
Weijden takođe je izjavio da se pomenuta zgrada vidjela s mjesta incidenta.2805 Prema tome, Vijeće
smatra da je prvi argument Praljkove odbrane, prema kojem se lokacija na kojoj su žrtve ranjene
nije mogla vidjeti s VIC-a, neosnovan.
1144. Što se pak tiče odjeće koju su nosile dvije žrtve, Vijeće primjećuje da su one obje doista bile
djelimično odjevene u vojnu uniformu, pri čemu je Enver Džiho nosio vojničku košulju,2806 a
Stojan Kačić maskirne pantalone.2807 Vijeće takođe ističe da su obojica bili pripadnici ABiH,
premda nisu bili na dužnosti u vrijeme kada su ranjeni.2808
2796
Džemal Baraković, T(f), str. 13906.
P09808, str. 32 i 33; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13805.
2798
P09808, str. 33.
2799
P09808, str. 32.
2800
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 297.
2801
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 297.
2802
Završni podnesak Praljkove odbrane, par. 297.
2803
Džemal Baraković,T(f), str. 13922 i 13923.
2804
IC000392; Džemal Baraković,T(f), str. 13921.
2805
P09808, str. 33 i fotografija snimljena s mjesta incidenta.
2806
P09855, str. 3; Džemal Baraković, T(f), str. 13914 i 13918.
2807
Džemal Baraković,T(f), str. 13917.
2808
P09855, str. 3; Džemal Baraković, T(f), str. 13914 i 13918.
2797
Predmet br.° IT-04-74-T
299
29. maj 2013.
1965/78692 TER
Prijevod
1145. Međutim, iako Vijeće konstatuje da su Enver Džiho i Stojan Kačić bili pripadnici ABiH,
snajperisti je u trenutku događaja bilo jasno da Stojan Kačić obavlja medicinsku evakuaciju, a da je
Enver Džiho ranjen. Vijeće smatra da se prema tome Stojan Kačić mogao identifikovati kao vojnik
koji pokušava da izvrši "evakuaciju".
1146. Što se tiče položaja s kojeg je ispaljen hitac, Vijeće napominje da Džemal Baraković jeste
izjavio da je bilo moguće otvoriti vatru ne samo iz Staklene banke, već i sa svih uzvišenja u
gradu.2809 On je konkretno identifikovao druge visoke zgrade koje su se vidjele s lokacije na kojoj
se nalazio Stojan Kačić u trenutku kada je ranjen, kao što su, između ostalih, Hotel Bristol ili pak
zgrada Borova,2810 pri čemu su obje zgrade bile pod kontrolom ABiH u vrijeme događaja.2811
Patrick van den Weijden takođe je izjavio da "strijelac mora da je bio negdje u vidnom polju koje
sam pokazao na fotografiji".2812
1147. S obzirom na prethodno izneseno, Vijeće ne može da zaključi da je hitac koji je ranio
Stojana Kačića doista ispaljen iz Staklene banke, budući da su i Džemal Baraković i Patrick van der
Weijden, u svojim svjedočenjima pred Sudom da je snajperista mogao imati položaj na više
uzvišenja s kojih se pruža direktna linijapogleda na mjesto incidenta.
c) Činjenični zaključci
1148. Vijeće primjećuje da ni Patrick van der Weijden, ni Džemal Baraković, koji je na lice mjesta
došao pošto je Enver Džiho već bio ranjen i na zemlji,2813 nisu predočili nikakve dokaze u vezi s
pitanjem da li je Enver Džiho bio pogođen hicem iz snajpera.2814 Međutim, Vijeće se upoznalo sa
dokumentima P 06263, P 08457 i P 05853, na osnovu kojih se može zaključiti da Enver Džiho jeste
pogođen snajperskim hicem 30. oktobra 1993. godine.2815
1149. Pored toga, Vijeće smatra da okolnosti u kojima je ranjen Stojan Kačić ukazuju na to da je i
njega pogodio snajperista. Naime, iako na tom području nisu vođene borbe u trenutku događaja,2816
Stojana Kačića je pogodio metak dok je ukazivao pomoć Enveru Džihi, koji je i sam bio žrtva
2809
Džemal Baraković,T(f), str. 13922 i 13923.
IC00392. Zgrada Borova i Hotel Bristol označeni su brojevima 1 i 2. V. takođe IC00391. "Zgrada banke" i Hotel
Bristol označeni su brojevima 1 i 2.
2811
Džemal Baraković,T(f), str. 13921.
2812
Patrick van der Weijden, T(e), str. 13805. Svjedok ovdje upućuje na fotografiju priloženu uz dokument P09808, str.
33.
2813
Džemal Baraković, T(f), str. 13899 i 13900.
2814
S tim u vezi, tužilaštvo objašnjava da je, iako su Enver Džiho i Stojan Kačić bili žrtve u istom incidentu, odlučilo da
izvodi dokaze uglavnom u vezi sa Stojanom Kačićem, v. Džemal Baraković, T(f), str. 13899 do 13902.
2815
P06263; P08457; P05853.
2816
P09855, str. 4.
2810
Predmet br.° IT-04-74-T
300
29. maj 2013.
1964/78692 TER
Prijevod
snajperiste. Na osnovu bliske povezanosti događaja, Vijeće može da zaključi da je Stojan Kačić bio
izložen "istoj vrsti napada" kao Enver Džiho.
1150. Nijedan dokaz ne ukazuje na to da se lokacija na kojoj su žrtve ranjene nalazila u dometu
srpskih snaga. Pored toga, budući da su se žrtve u vrijeme incidenta nesumnjivo nalazile u istočnom
Mostaru, Vijeće može da, iz istih razloga koji su već izloženi u vezi s incidentom br. 6, isključi
mogućnost da je hitac ispalio snajperista ABiH koji bi svjesno otvorio vatru na muslimansko
stanovništvo tog dijela grada.2817
1151. S obzirom na prethodno izneseno, većina Vijeća uz suprotno mišljenje sudije Antonettija,
zaključuje ne može da navede tačno mjesto odakle je pucao snajperista, ali da se to mjesto moglo
nalaziti samo na nekom od položaja pod kontrolom HVO-a pa je, shodno tome, snajperista bio
pripadnik oružanih snaga HVO-a.
11. Snajperski incident br. 13
a) Opis događaja
1152. Vijeće je saslušalo svjedočenje Belkise Beriše, žrtvine majke, Muslimanke, stanovnice
naselja Tekija u istočnom Mostaru od septembra 1993.,2818 a upoznalo se i s izjavom Sabajre Gaš,
medicinske sestre i stanovnice istog naselja.2819 Patrick van der Weijden takođe je iznio svoje
stručno mišljenje iz oblasti snajperskog djelovanja o ovom konkretnom slučaju.
1153. Belkisa Beriša je živjela s porodicom u naselju Tekija, u istočnom Mostaru, u stambenom
kompleksu u obliku slova "U" koji je bio gledao prema zapadnom Mostaru.2820 Zbog položaja
zgrade i zbog toga što je HVO, kao što je bilo opštepoznato, postavio snajperiste na brdo
Stotina,2821 stanovnici tog naselja morali su da budu oprezni kada su se kretali u blizini ulaza u
zgrade.2822
1154. Prema riječima Belkise Beriše, njen sin Orhan Beriša,2823 star 8 godina, pogođen je iz
snajpera 2. februara 1994. oko 13:00 sati.2824 Ona je od Hane Batlak, koja je bila očevidac
događaja, čula da je u trenutku događaja Orhan Beriša trčao napolju, između ulaza u zgradu u kojoj
2817
V. "Snajperski incident br. 6" u činjeničnim zaključcima Vijeća u vezi s opštinom Mostar.
P09856, str. 2.
2819
P10045, par. 2.
2820
Belkisa Beriša, T(f), str. 13941.
2821
P09856, str. 2; Belkisa Beriša, T(f), str. 13938; P10045, par. 3.
2822
P09856, str. 2; Belkisa Beriša, T(f), str. 13938.
2823
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice; P09046 i Belkisa Beriša, T(f), str. 13948.
2824
P09856, str. 3. Datum 2. februar 1994. takođe potvrđuje i dokazni predmet P05853, str. 198.
2818
Predmet br.° IT-04-74-T
301
29. maj 2013.
1963/78692 TER
Prijevod
se igrao (tačka A) i stepeništa koje je vodilo do praga njegove zgrade (tačka B),2825 pri čemu su ta
dva mjesta bila udaljena jedno od drugog oko 10 m.2826 Metak ga je pogodio u leđa2827 dok se
nalazio nedaleko od zgrade u kojoj je bio stan njegove porodice2828 i, nakon što je ranjen, otpuzao je
do zaklona.2829 Sabajra Gaš, po zanimanju medicinska sestra,2830 je izjavila da su je istog dana
poslije 9:00 sati,2831 dok je bila kod kuće u naselju Tekija (Put za Opine 21), pozvali da pomogne
Orhanu Beriši koji je, ranjen ležao na leđima iza zgrade.2832 Kada je stigla do već onesviještenog
djeteta, zatekla je drugu medicinsku sestru, Sanelu Avdović, koja mu je pružala pomoć.2833
Primijetila je da Orhanu Beriši teče krv po donjem dijelu stomaka i kasnije je saznala da je pogođen
u leđa.2834
1155. Dok je Sabajra Gaš pomagala Orhanu Beriši, na mjesto incidenta je stigao jedan civilni
automobil.2835 Dijete je odvedeno u bolnicu u istočnom Mostaru.2836 Orhan Beriša je preminuo u
bolnici,2837 podlegavši zadobivenim povredama kratko nakon što je primljen u bolnicu.2838 Belkisa
Beriša je saznala od jedne "babice"2839 koja je njenog sina odvela u bolnicu da je ulazna rana od
metka bila mala i da je bila na leđima, dok je izlazna rana na grudima bila daleko veća.2840
b) Okolnosti i analiza incidenta
1156. Iskazi Belkise Beriše i Sabajre Gaš se podudaraju u pogledu toga da je snajperista koji je
ubio Orhana Berišu bio na položaju na brdu Stotina, prema kojem gleda prednja strana stambenog
kompleksa.2841 Patrick van der Weijden je rekao da je ta hipoteza valjana i precizirao da se
vjerovatni vatreni položaj, odnosno jedna kuća na brdu, nalazio na udaljenosti od 553 m od mjesta
2825
Belkisa Beriša, T(f), str. 13938, 13940 i 13944-13947; P09139; IC00393; IC00395.
P09856, str. 4; P09140.
2827
P10045, str. 2.
2828
Belkisa Beriša, T(f), str. 13938-13940 i 13944-13947; P09139; IC00393; IC00395.
2829
P10045, str. 2; IC00394.
2830
P10045, str. 2.
2831
P10045, str. 2. Svjedokinja je precizirala da se više ne sjeća u koliko je tačno sati došla da bi ukazala pomoć žrtvi,
ali da je svoju smjenu u bolnici završila oko 9:00 sati.
2832
Orhan Beriša je pogođen ispred svoje zgrade i odatle je otpuzao u potrazi za zaklonom, što je razlog zbog kojeg ga
je Sabajra Gaš zatekla iza zgrade, v. P10045, str. 2.
2833
P10045, str. 3.
2834
P10045, str. 2 i 3. Vijeće napominje da se, prema svojoj izjavi, Sabajra Gaš ne sjeća ko joj je rekao da je žrtva
pogođena u leđa. Vijeće konstatuje da evidencija vođena u Higijenskom zavodu u Mostaru potvrđuje da je Orhan
Beriša primljen u bolnicu kao pacijent 2. februara 1994., u 14:30 sati, v. P05853, str. 198.
2835
P10045, str. 3.
2836
P10045, str. 3; P09856, str. 3.
2837
P08501; P09132; P10045, str. 2.
2838
P09856, str. 3.
2839
Vijeće napominje da svjedokinja nije navela identitet te "babice".
2840
P09856, str. 3.
2841
Belkisa Beriša, T(f), str. 13940, 13941, 13946 i 13947; IC00393; IC00396; P09139; P10045, str. 2.
2826
Predmet br.° IT-04-74-T
302
29. maj 2013.
1962/78692 TER
Prijevod
incidenta.2842 Vještak je ukazao na tu kuću zato što je pružala zaštitu od niskih zimskih temperatura
(incident se zapravo dogodio 2. februara 1994.) i zato što se nalazila na razumnoj udaljenosti, u
smislu dometa, za većinu kalibara koje su koristili snajperisti.2843 Prema riječima Patricka van der
Weijdena, domet hica i vrsta rane koja je nanesena u ovom incidentu ukazuju na to da je korišten
kalibar pogodan za snajpersko djelovanje, poput kalibra 7,62x51 mm, 7,62x54R mm ili 7,92 mm
mauser.2844 Najzad, specifičan oblik stambenog kompleksa pred kojim je dijete ranjeno (zgrada u
obliku slova "U"), formirao je "tunel" koji je ograničavao vidljivost ("effet tunnel") na brdo Stotina
ili na vatreni položaj nedaleko od tog mjesta.2845
1157. Vijeće napominje da su "svjedoci"2846 s kojima se Patrick van der Weijden sastao i čije riječi
navodi u svom izvještaju o vještačenju rekli da je hitac mogao biti ispaljen s vrha brda Hum, koje je
bilo udaljeno 800 m od mjesta incidenta, ali da je on sam tu mogućnost odbacio, i to zbog:
1) prevelike udaljenosti između mjesta incidenta i pomenutog brda; 2) činjenice da bi snajperista
bio na brisanom prostoru da se nalazio na tom mjestu i 3) nagiba strmine.2847
1158. Što se tiče konfiguracije terena, premda nove zgrade sagrađene poslije 1993. zaklanjanju
pogled između mjesta incidenta i kuće na Stotini u kojoj je snajperista potencijalno imao položaj
kada je otvorio vatru, u vrijeme događaja u vidnom polju nije bilo prepreka.2848
1159. Tokom unakrsnog ispitivanja Patricka van der Weijdena, Slobodan Praljak je iznio tvrdnju
da su neke od zgrada koje danas onemogućavaju direktan pogled s brda Stotina na mjesto na kojem
je Orhan Beriša ranjen u stvari postojale i u vrijeme incidenta.2849 Međutim, Vijeće napominje da
Slobodan Praljak svoju tvrdnju nije potkrijepio nijednim dokumentom ili dokazom i da, prema
tome, Vijeće tu tvrdnju ne može smatrati tačnom.
c) Činjenični zaključci
1160. Vijeće poklanja vjeru izjavama Belkise Beriše i Sabajre Gaš, prema kojima je Orhana
Berišu ubio snajperista 2. februara 1994. dok se nalazio nedaleko od svog stana. Premda Belkisa
Beriša i Sabajra Gaš nisu bile očevici ispaljenog hica, postoji više faktora koji Vijeću omogućavaju
da zaključi da žrtva jeste pogođena snajperskim hicem. Naime, pokazalo se da su snajperisti "danju
2842
P09808, str. 36; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13791.
P09808, str. 36; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13791.
2844
P09808, str. 35.
2845
P09808, str. 36.
2846
P09808, str. 36. Vijeće konstatuje da Patrick van der Weijden nije naveo identitet pomenutih "svjedoka".
2847
P09808, str. 35 i 36; Patrick van der Weijden, T(f), str. 16298; Patrick van der Weijden, T(e), str. 16295.
2848
Belkisa Beriša, T(f), str. 13940, 13941, 13946 i 13947; IC00393; IC00396; P09808, str. 36 i 37.
2849
V. Patrick van der Weijden, T(f), str. 16294-16296; 3D00843, str. 1, 3 i 4.
2843
Predmet br.° IT-04-74-T
303
29. maj 2013.
1961/78692 TER
Prijevod
i noću" gađali područje na kojem je živjela žrtva,2850 a oni su, kao što je bilo opšte poznato, imali
položaje na brdu Stotina.2851 Osim toga, činjenica da je Orhana Berišu pogodio samo jedan metak
potvrđuje pretpostavku da je dječak bio žrtva snajperskog hica, a isključuje mogućnost da je hitac
ispaljen iz jurišne puške.
1161. Većina Vijeća se takođe uvjerila, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, da je snajperista
koji je ubio Orhana Berišu bio na položaju na brdu Stotina, prije svega zbog toga što je, prema
izjavi Patricka van der Weijdena, specifičan oblik zgrade ispred koje je žrtva pogođena ograničavao
broj položaja s kojih je metak mogao biti ispaljen i zbog toga što je pomenuta zgrada svojom
prednjom stranom gledala prema brdu Stotina. Vijeće takođe podsjeća da je Patrick van der
Weijden odbacio hipotezu prema kojoj je snajperista bio na položaju na na brdu Hum. Osim toga,
udaljenost između brda Stotina i lokacije na kojoj je žrtva ubijena (553 m) potkrepljuje
pretpostavku da je korištena puška s optičkim nišanom. Kako je već prethodno izloženo, Vijeće
smatra da je u vrijeme događaja brdo Stotina bilo pod kontrolom oružanih snaga HVO-a.
1162. Najzad, Vijeće primjećuje da je, 2. februara 1994., Orhan Beriša nosio pantalone plave boje
i svijetlozelenu jaknu.2852 Njegova majka, Belkisa Beriša, uz to je izjavila da je dječak bio sitne
građe.2853 Tog dana, vidljivost je bila dobra,2854 a već oko sedmicu dana nije bilo nikakvih borbenih
dejstava ni granatiranja2855 Patrick van der Weijden smatra da je snajperista je lako mogao žrtvu
identifikovati kao djete, čak i s velike udaljenosti, naročito zbog toga što se žrtva nalazila u blizini
referentnih tačaka, kao što su vrata, odrasle osobe ili ulaz u zgradu.2856
1163. S obzirom na ispitane dokaze, većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija,
zaključuje da je Orhana Berišu 2. februara 1994. ubio snajperista, pripadnik oružanih snaga HVO-a,
koji je bio na položaju na brdu Stotina.
2850
P09856, str. 3.
P09856, str. 2; Belkisa Beriša, T(f), str. 13938; P10045, str. 2, par 3.
2852
P09856, str. 4.
2853
P09856, str. 4.
2854
P09856, str. 3.
2855
P09856, str. 3.
2856
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13790; P09808, str. 36.
2851
Predmet br.° IT-04-74-T
304
29. maj 2013.
1960/78692 TER
Prijevod
12. Snajperski incident br. 14
a) Opis događaja
1164. Što se tiče incidenta br. 14, Vijeće se upoznalo sa svjedočenjima Fatime Fazlagić,
medicinske sestre, Muslimanke iz zapadnog Mostara2857 koja je radila u Vatrogasnom domu na
lijevoj obali Neretve od januara 1994.,2858 kao i svjedoka DB i DC. Patrick van der Weijden takođe
je iznio svoje stručno mišljenje iz oblasti snajperskog djelovanja o ovom konkretnom slučaju.
1165. Vatrogasni dom u istočnom Mostaru se nalazio u naselju Razvitak,2859 preko puta istoimene
zgrade (zgrada "Razvitka")2860 u Brkićevoj ulici,2861 koja je vodila do Titovog mosta.2862 Bilo je
poznato da je ovo područje opasno zbog snajperista koji su otvarali vatru na "civil₣eğ".2863 Naime,
mnogi ljudi su u ulici u kojoj se nalazio vatrogasni dom bili žrtve snajperista koji su bili na
položajima u "Staklenoj banci",2864 zbog čega su bili postavljeni znakovi koji su prolaznike
upozoravali na opasnost od snajperskog djelovanja.2865
1166. Dana 1. marta 1994. oko 12:30 sati2866 ili 2. marta 1994. oko 13: 55 sati,2867 Uzeir Jugo,2868
vozač vatrogasne brigade,2869 popravljao je gumu na vatrogasnom kamionu2870 crvene boje2871 koji
je bio parkiran u Brkićevoj ulici, ispred Vatrogasnog doma.2872 Pet minuta nakon je Uzeir Jugo
2857
P10042, par. 7.
P10042, par. 12.
2859
IC00359; IC00362; IC00364; IC00367; Svjedok DC, T(f), str. 13621-13624, 13631 do 13633, djelimično zatvorena
sjednica.
2860
P10042, par. 12.
2861
P09858, pod pečatom, str. 3; IC00359; IC00362; IC00364; IC00367; Svjedok DC, djelimično zatvorena sjednica,
T(f), str. 13621-13624 i 13631-13633.
2862
P10042, par. 12.
2863
P10042, par. 12. S tim u vezi, Vijeće napominje da je Svjedok DB iznio protivrječne izjave o tome koliko jet o
područje bilo opasno. Govoreći o tom istom mjestu, odnosno o Brkićevoj ulici kod Vatrogasnog doma, izjavio je da
"lokalitet na kojem smo nas dvojica pogođeni nije bio poznat kao opasan, ni prije ni poslije toga nisam vidio da po tom
lokalitetu djeluju iz snajpera", v. Svjedok DB, T(f), str. 13310 i 13311, djelimično zatvorena sjednica. V. takođe
P09858, pod pečatom, str. 3. Međutim, Vijeće konstatuje da Svjedok DB protivrječi samom sebi kada istovremeno tvrdi
sljedeće: "Nekoliko mjeseci poslije mene, iz snajpera je pogođen i ubijen vozač naše cisterne. Zvao se Uzeir Jugo", v.
P09858, pod pečatom, str. 3. Shodno tome, Vijeće smatra da se ne može pouzdati u izjave Svjedoka DB u vezi s tim
koliko je Brkićeva ulica bila opasna u smislu prisustva snajperista.
2864
P10042, par. 12.
2865
P10042, par. 12.
2866
P10042, par. 14; P07998. Vijeće napominje da se u izvorima navode različiti datumi incidenta, ali smatra da to ne
ugrožava vjerodostojnost prikaza događaja.
2867
P09863, pod pečatom, str. 3.
2868
Žrtva - primjer izapar. 114 Optužnice.
2869
P09858, pod pečatom, str. 3; P07998.
2870
P10042, par. 14; P09858, pod pečatom, str. 3; IC00359; IC00366; IC00356; IC00357; Svjedok DC, djelimično
zatvorena sjednica, T(f), str. 13605-13608, 13613, 13632 i 13633; P09140.
2871
IC00359; IC00362; IC00364; IC00367; Svjedok DC, djelimično zatvorena sjednica, T(f), str. 13621-13624, 1363113633; P09858, pod pečatom, str. 4.
2872
P10042, par.14; P09863, pod pečatom, str. 3; IC00359; IC00366; IC00356; IC00357; Svjedok DC, djelimično
zatvorena sjednica, T(f), str. 13605-13608, 13613, 13632 i 13633; P09140.
2858
Predmet br.° IT-04-74-T
305
29. maj 2013.
1959/78692 TER
Prijevod
izašao da počne s popravljanjem, Fatima Fazlagić je čula pucanj iz vatrenog oružja i vidjela Jugu
kako pada na kolovoz ispred kamiona, što je potvrdio i Svjedok DC.2873 Svjedok DB, koji se u
trenutku događaja nalazio u Vatrogasnom domu, nije vidio kako Uzeir Jugo pada na zemlju, ali
jeste čuo nekoliko pucnjeva iz vatrenog oružja,2874 kao i Fatima Fazlagić.2875 Fatima Fazlagić je
primijetila da se Uzeir Jugo uhvatio za stomak.2876 Svjedok DB je objasnio da je Uzeira Jugu metak
pogodio u leđa,2877 a Svjedok DC da ga je metak pogodio u rebra s lijeve strane.2878 Prema riječima
Fatime Fazlagić, vatrogasci su izašli iz Vatrogasnog doma u pokušaju da pomognu Uzeiru Jugi, ali
je snajperista nastavio da puca.2879 Najzad, nekoliko vatrogasaca je uspjelo da žrtvu skloni van
dometa vatre,2880 nakon čega su ga odveli u bolnicu.2881 Uzeir Jugo preminuo je u bolnici 2. marta
1994., prema riječima Fatime Fazlagić,2882 i to nekoliko sati po prijemu u bolnicu, prema riječima
Svjedoka DB,2883 a dvadeset pet sati kasnije, prema riječima Svjedoka DC.2884 U vezi s ovim
pitanjem, Vijeće napominje da se u izvodu iz matične knjige umrlih kao vrijeme smrti navodi 2.
mart 1994. u 15:00 sati.2885
b) Okolnosti i analiza incidenta
1167. Prema riječima Svjedoka DC, hitac je morao biti ispaljen s mjesta između dvije zgrade koje
gledaju na Titov most, sa zapadne strane grada Mostara.2886 Svjedok je precizirao da nije vidio
odakle je tačno ispaljen hitac, ali da ima neku predstavu o "opštem pravcu" tog hica,2887 ispaljenog
sa zapada, iz pravca Titovog mosta.2888 Svjedok DC takođe nije imao tačnu predstavu o položaju u
kojem je bila žrtva u trenutku kada je pogođena budući da je, kako je izjavio, vidio samo u kojem
2873
P10042, par. 15; P09863, pod pečatom, str. 3.
P09858, pod pečatom, str. 3.
2875
P10042, par. 15. Vijeće napominje da je Fatima Fazlagić čula samo jedan pucanj u trenutku kada je žrtva pala i još
nekoliko pucnjeva poslije toga, zbog kojih je u početku bilo nemoguće intervenisati i ukazati pomoć Uzeiru Jugi.
Svjedok DC je pak rekao da je čuo samo jedan pucanj, v. Svjedok DC, T(f), str. 13592, djelimično zatvorena sjednica.
Međutim, Vijeće primjećuje da je isti svjedok rekao da tokom pružanja pomoći nije otvarana vatra, Svjedok DC, T(f),
str. 13609, djelimično zatvorena sjednica
2876
P10042, par. 15.
2877
P09858, pod pečatom, str. 3 i 4.
2878
Svjedok DC, djelimično zatvorena sjednica, T(f), str. 13600 i P09133; P09140.
2879
P10042, par. 16.
2880
P10042, par. 17.
2881
P10042, par. 17.
2882
P10042, par. 17.
2883
P09858, pod pečatom, str. 4.
2884
P09863, pod pečatom, str. 3; P09133; P09128.
2885
P09128. Vijeće konstatuje da postoje razlike u pogledu dana i sata kada je umro Uzeir Jugo. Prema riječima Fatime
Fazlagić, umro je 2. marta 1994., v P10042, par.17; prema riječima Svjedoka DB, nekoliko sati poslije prijema u
bolnicu, v. P09858, pod pečatom, str. 4; a, prema riječima Svjedoka DC, umro je 24 sata kasnije, v. P09863, pod
pečatom, str. 3; P09133; P09128. Međutim, Vijeće smatra da su najpouzdani datum i sat smrti koji se navode u izvodu
iz matične knjige umrlih.
2886
IC00355; IC00365; IC00361; IC00362; IC00363; IC00364; IC00367; IC00368; Svjedok DC, djelimično zatvorena
sjednica, T(f), str. 13619-13621, 13623, 13624, 13628-13635, 13596-13598 i T(e), str. 13622.
2887
Svjedok DC, djelimično zatvorena sjednica, T(f), str. 13589, 13592 i 13632.
2874
Predmet br.° IT-04-74-T
306
29. maj 2013.
1958/78692 TER
Prijevod
pravcu su bila okrenuta stopala Uzeira Juge.2889 Naime, svjedok je bio s druge strane kamiona, pa je
mogao vidjeti samo ono što je bilo ispod vozila.2890
1168. Pored toga, Svjedok DC je govorio o lokacijama s kojih se pružao pogled na mjesto
incidenta. Suprotno tvrdnjama koje Fatima Fazlagić iznosi u svojoj izjavi,2891 on je pred Vijećem
izjavio da, po njegovom mišljenju, snajperista nije mogao biti imati položaj u Staklenoj banci – jer
se iz te zgrade nije pružao pogled na mjesto incidenta2892 – ni u srednjoj školi, iz istih razloga.2893
Međutim, izjavio je da se hoteli Neretva i Bristol vide s mjesta incidenta2894 i da je ABiH preuzela
kontrolu nad tim zgradama u aprilu 1993.2895 Poslije rata, Svjedok DC je čuo od stanovnika sa
zapadne obale Mostara da su Hrvati imali kamion Elektroprivrede s kranom i korpom za
popravljanje ulične rasvjete.2896 U svojoj pismenoj izjavi, on je iznio hipotezu prema kojoj su se
snajperisti koristili kranom da otvaraju vatru s povišenog položaja, nakon čega bi promijenili
vatreni položaj.2897 Međutim, Vijeće napominje da svjedok tokom svog svjedočenja pred Sudom
nije sa sigurnošću tvrdio da je takva hipoteza vjerodostojna,2898 a da je kasnije opovrgao da je vidio
kamion s kranom i korpom ili da je o njemu čuo od drugih.2899 Pored toga, Svjedok DC je tokom
unakrsnog ispitivanja priznao da se s brda Fortica, koje je u vrijeme događaja bio u rukama srpskih
oružanih snaga, takođe pružala direktna linija gađanja na mjesto incidenta.2900
1169. Prema riječima Patricka van der Weijdena, hitac je mogao biti ispaljen samo sa Španskog
trga ili s neke obližnje lokacije, budući da zgrade s obje strane Brkićeve ulice obrazuju tunel koji
ograničava liniju gađanja na lokacije koje se nalaze u istom pravcu kao i sama ulica.2901 Po
njegovom mišljenju, vatreni položaj se najvjerovatnije nalazio na platformi visine 1,80 m
postavljenoj između drveća koje se nalazilo na zapadnoj strani Španskog trga, u Brkićevoj ulici,2902
2888
Svjedok DC, djelimično zatvorena sjednica, T(f), str. 13596.
Svjedok DC, T(f), str. 13650 i 13651, djelimično zatvorena sjednica.
2890
Svjedok DC, T(f), str. 13650et13651, djelimično zatvorena sjednica.
2891
P10042, par. 12.
2892
P09863, pod pečatom, str. 3; Svjedok DC, djelimično zatvorena sjednica, T(f), str. 13631; IC00365. Vijeće
konstatuje da se Patrick van der Weijden slaže sa zaključkom po kojem strijelac nije imao položaj u "Staklenoj banci",
v. Patrick van der Weijden, T(e), str. 13800, djelimično zatvorena sjednica i 13803.
2893
Svjedok DC, djelimično zatvorena sjednica, T(f), str. 13639 i 13640.
2894
IC00360; IC00361; Svjedok DC, T(f), str. 13614, 13615 i 13619-13621.
2895
IC00360; Svjedok DC, djelimično zatvorena sjednica, T(f), str. 13614-13616. Vijeće primjećuje da je svjedok, u
vezi s hipotezom po kojoj je snajperista mogao otvoriti vatru na Uzeira Jugu iz Hotela Bristol, dodao da je takva
hipoteza nerealna, jer bi to značilo da je neko pucao na svog brata, Svjedok DC, djelimično zatvorena sjednica, T(f), str.
13616-13618.
2896
P09863, pod pečatom, str. 3.
2897
P09863, pod pečatom, str. 3.
2898
Svjedok DC, djelimično zatvorena sjednica, T(f), str. 13637-13640.
2899
Svjedok DC, djelimično zatvorena sjednica, T(f), str. 13640 i 13641.
2900
Svjedok DC, T(f), str. 13635 i 13636, djelimično zatvorena sjednica.
2901
P09808, str. 39; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13801 i 13803, djelimično zatvorena sjednica.
2902
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13801-13803, djelimično zatvorena sjednica.
2889
Predmet br.° IT-04-74-T
307
29. maj 2013.
1957/78692 TER
Prijevod
na udaljenosti od oko 625 m od mjesta incidenta.2903 Naime, ne samo da se s tog položaja pružao
najbolji pogled na raskrsnicu Brkićeve i Maršala Tita, već je on istovremeno obezbjeđivao i
neophodnu stabilnost i kamuflažu.2904 Strijelac je mogao sagraditi i sklonište, na primjer kolibu bez
krova, i biti odjeven u maskirnu uniformu, što bi mu omogućilo da dosta dugo ostane skriven.2905
Prema vještakovim riječima, činjenica da su se incidenti br. 8 i 14 dogodili 29. septembra 1993. i
početkom marta 1994. potkrepljuje pretpostavku da platforma jeste bila sagrađena.2906 Osim toga,
vještak je odbacio mogućnost da je snajperista kao platformu mogao koristiti kamion dizalicu zbog
toga što takva sredstva ne pružaju dovoljnu stabilnost za dalekometno gađanje.2907
1170. Vijeće napominje da su lokacije na kojima su žrtve pogođene i pretpostavljeni vatreni
položaji bezmalo isti u incidentima 8 i 14. Iako Vijeće smatra, kao i u slučaju incidenta 8, da je
moguće da je na Uzeira Jugu otvorena vatra s platforme postavljene na Španskom trgu,2908 Vijeće
ponavlja svoje zaključke po kojima Patrick van der Weijden nije iznio dovoljne dokaze koji bi
naveli na pomisao da platforma postavljena na Španskom trgu jeste zapravo bila mjesto na kojem se
nalazio snajperista i da jeste postojala u vrijeme događaja.2909 Osim toga, Vijeće napominje da
nijedan svjedok nije mogao da iznese preciznije podatke osim opšteg pravca iz kojeg je doletio
metak. Patrick van der Weijden, kao i Svjedok DC, odbacili su hipotezu po kojoj je strijelac bio na
položaju u Staklenoj banci, kako je to iznijela Fatima Fazlagić.2910 Što se pak tiče Hotela Neretva i
Hotela Bristol, koji su u vrijeme događaja bili u rukama ABiH,2911 Vijeće smatra, slično Svjedoku
DC2912 i kako je to već prethodno izložilo, da nijedan dokaz ne pokazuje da je ijedan snajperista
ABiH mogao hotimično otvarati vatru na osobe koje su se očigledno nalazile u istočnom Mostaru. S
druge strane, Vijeće primjećuje da se s brda Fortica, koji su u vrijeme događaja kontrolisale srpske
snage, pruža pogled na mjesto incidenta.2913 Osim toga, Vijeće primjećuje da ne može tačno da
2903
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13800 i 13803, djelimično zatvorena sjednica.
P09808, str. 39. Svjedok je precizirao da je, prilikom njegovog obilaska lica mjesta, takva platforma bila podignuta
na Španskom trgu i da se s te platforme pružao pogled na mjesto incidenta, v. Patrick van der Weijden, T(f), str. 16283 i
T(e), str. 16281. V. takođe P09808 i fotografiju A koja se nalazi na str. 39 izvještaja.
2905
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13802 i 13803, djelimično zatvorena sjednica.
2906
Patrick van der Weijden, T(f), str. 13803, djelimično zatvorena sjednica.
2907
P09808, str. 39; Patrick van der Weijden, T(f), str. 13800 i 13803, djelimično zatvorena sjednica.
2908
Žrtva - primjer za paragraf 114 Optužnice.
2909
Pored toga, Vijeće napominje da je, kao i u slučaju incidenta br. 8, Praljkova odbrana predočila nekoliko fotografija
Patricku van der Weijdenu i Svjedoku DC kako bi konkretno pokazala da je postojalo više mogućih vatrenih položaja,
v. IC00359; IC00360; IC00361; IC00362; IC00364; IC00365; IC00366; IC00367; IC00368.
2910
V. prethodne paragrafe.
2911
Svjedok DC, T(f), str. 13615 i 13616, djelimično zatvorena sjednica.
2912
Svjedok DC, T(f), str. 13626, djelimično zatvorena sjednica.
2913
Svjedok DC, T(f), str. 13635 i 13636, djelimično zatvorena sjednica.
2904
Predmet br.° IT-04-74-T
308
29. maj 2013.
1956/78692 TER
Prijevod
ocijeni odakle je metak ispaljen budući da nije sigurno u kojem je položaju bilo tijelo žrtve u
trenutku kada je pogođena.2914
c) Činjenični zaključci
1171. Vijeće se uvjerilo da je Uzeir Jugo ubijen hicem iz snajpera 1. marta 1994., između ostalog
na osnovu izvještaja koji je 3. marta 1994. napisao Ratko Pejanović, komandir profesionalne
vatrogasne jedinice iz istočnog Mostara.2915
1172. Međutim, s obzirom na to da nema preciznih podataka u vezi s mjestom na kojem se nalazio
strijelac, Vijeće je dužno da prouči hipotezu prema kojoj je hitac mogao biti ispaljen s nekih drugih
položaja, a ne s položaja koje je držao HVO.
1173. Većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, konstatuje da nijedan dokaz ne
ukazuje na to da je mjesto na kojem se odigrao incident bilo u dometu srpskih snaga. Pored toga, i
kako je to već izloženo, čak i pod pretpostavkom da je mjesto incidenta bilo u dometu eventualnih
strijelaca ABiH, strane u postupku nisu predočile nijedan dokaz na osnovu kojeg bi se dalo
zaključiti da su snage ABiH svjesno otvarale vatru na stanovnike istočnog Mostara. S obzirom na
ove dokaze, Vijeće može da odbaci hipotezu prema kojoj je Uzeir Jugo mogao biti žrtva hica
ispaljenog s položaja ABiH.
1174. Većina Vijeća, suprotno mišljenje sudije Antonettija, zaključuje da je Uzeir Jugo bio žrtva
snajperiste u incidentu za koji je isključeno da je hitac mogla ispaliti ABiH,i koji se uklapa u modus
operandi HVO-a i da je, prema tome, snajperski hitac koji je pogodio žrtvu mogao biti ispaljen
samo s položaja HVO-a.
13. Opšti zaključci u vezi sa snajperskim incidentima
1175. Većina Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, zaključuje da su snajperisti HVO-a
bili umiješani u incidente 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 13 i 14. Pomenuti incidenti prouzrokovali su
smrt ili ranjavanje stanovnika istočnog Mostara između 3. juna 1993. i 2. februara 1994. godine.
2914
Svjedok DC je samo rekao da je vidio na koju stranu su bila okrenuta stopala žrtve u trenutku incidenta jer ih je
vidio ispod kamiona dok se on sam nalazio s druge strane vozila, Svjedok DC, T(f), str. 13650 i 13651, djelimično
zatvorena sjednica.
2915
P07998. U ovom izvještaju se izričito navodi uzrok smrti Uzeira Juge.
Predmet br.° IT-04-74-T
309
29. maj 2013.
1955/78692 TER
Prijevod
D. Kampanja snajperskih djelovanja čiji je cilj bilo cjelokupno stanovništvo istočnog Mostara
1176. Dokazi pokazuju da su, suočeni s napadima snajperista HVO-a, muslimanske vlasti u
Mostaru preduzele mjere u pokušaju da zaštite stanovništvo. Tako je u naselju Donja Mahala
uveden policijski sat koji je bio na snazi svakog dana tokom 1993. godine.2916 U istom naselju,
ABiH je postavljala ćebad da prekrije uličice i prolaze.2917 Osim toga, po riječima Svjedokinje DT,
stanovnici istočnog Mostara su se kretali noću kako ih snajperisti ne bi gađali.2918 Po riječima Mire
Salčina, ABiH je provodila protivsnajperske operacije čiji je cilj bio da zaštiti muškarce, žene i
djecu koji su se kretali na brisanom prostoru kada su išli po vodu.2919 Djelovanje snajperista HVO-a
stvaralo je klimu straha među stanovništvom istočnog Mostara, naročito hici koji su na stanovnike
ispaljivani kada bi morali otići u Vatrogasni dom radi snabdijevanja vodom.2920
1177. Osim incidenata koje je Vijeće prethodno ispitalo, tužilaštvo je predočilo žrtve – primjere za
paragraf 114 Optužnice, kao i spisak osoba koje su ubijene ili ranjene u istočnom Mostaru. Vijeće
će, prema tome, izvršiti analizu kako bi utvrdilo da li su te osobe zaista bile žrtve snajperskih
hitaca (1). Pored toga, Vijeće je prihvatilo kao dokaze brojne dokumente i svjedočenja prema
kojima je na stanovnike istočnog Mostara otvarana vatra iz snajpera. Većina Vijeća, uz suprotno
mišljenje sudije Antonettija, smatra da ti dokazi potkrepljuju navode o incidentima 1, 2, 3, 6, 7, 9,
13 i potvrđuju da je protiv stanovništva na lijevoj obali Neretve vođena stvarna kampanja
snajperskog djelovanja (2).
1. Žrtve snajperskih djelovanja: poginuli i ranjeni u istočnom Mostaru – primjeri
a) Žrtve poginule tokom opsade istočnog Mostara – primjeri
1178. Vijeće napominje da se, u povjerljivom Prilogu Optužnici, nalazi spisak od 21 osobe za koje
se navodi da su ubijene tokom opsade Mostara.2921 U Dodatku svom Završnom podnesku,
tužilaštvo navodi da su pomenute osobe ubijene snajperskim hicima.2922 Vijeće konstatuje da na
spisku stoje imena tri osobe koje se pominju u snajperskim incidentima, tako da su njihovi
2916
P09834, par. 11. U vezi s uvođenjem policijskog sata u Mostaru, v. Svjedok CR, T(f), str. 18403.
P09834, par. 11.
2918
P09946, pod pečatom, par. 68.
2919
Miro Salčin, T(f), str. 14183.
2920
P09855, str. 3; Džemal Baraković, T(f), str. 13908. Na stanovnike istočnog Mostara takođe je otvarana vatra kada
su išli po vodu na Neretvu ili na neke druge lokacije, v. Svjedok BC, T(f), str. 18329 i 18330, zatvorena sjednica.
2921
U vezi sa spiskom imena, v. povjerljivi Prilog Optužnici, str. 11 i 12.
2922
V. Dodatak Završnom podnesku tužilaštva, str. 30, odjeljak "Ubijanja muslimanskih civila snajperskom vatrom u
istočnom Mostaru".
2917
Predmet br.° IT-04-74-T
310
29. maj 2013.
1954/78692 TER
Prijevod
konkretni slučajevi prethodno već bili predmet analize.2923 Prema tome, Vijeće će sada ispitati
slučajeve ostalih 18 osoba.
1179. Vijeće primjećuje da je tužilaštvo, kako bi dokazalo da su te osobe umrle, predočilo dokaze
iz protokola Bolnice u istočnom Mostaru2924 posredstvom svjedoka Jovana Rajkova.2925 Svjedok je
Vijeću objasnio na koji način valja tumačiti te protokole, pri čemu je ukazao na to da svako
zaokruženo ime u evidenciji o prijemu u bolnicu znači da je osoba čije je ime zaokruženo umrla.2926
Osim toga, on je dodao da su ljekari ispred svakog imena zapisivali zašto je pacijent primljen u
bolnicu, tj. "vulnus explosivum" u slučaju rane od eksplozije i "vulnus sclopetarium" ili "vulnus
transsclopetarium" u slučaju rane nanesene hicem iz vatrenog oružja.2927 Na osnovu tih dokaza,
Vijeće je utvrdilo da 15 osoba jeste umrlo,2928 ali nije bilo u mogućnosti da izvede isti zaključak u
pogledu tri osobe navedene na spisku jer je tužilaštvo dostavilo netačne reference.2929 Pored toga,
Vijeće konstatuje da se napomene "vulnus sclopetarium" ili "vulnus transsclopetarium"2930 javljaju
uz imena 12 od ukupno 15 preminulih osoba,2931 a da se napomena "vulnus explosivum"2932 javlja
uz imena tri osobe sa spiska.2933
1180. Međutim, Vijeće smatra da se samo na osnovu napomene "vulnus sclopetarium" ili "vulnus
transsclopetarium" ne može izvesti zaključak da su osobe navedene na spisku ubijene iz snajpera.
Naime, ta napomena ne isključuje mogućnost da su rane nanesene iz nekog drugog oružja, na
primjer iz automatskog oružja, što je moguće tim prije što je Mostar u vrijeme događaja bio zona
borbrnih dejstava. Jovan Rajkov je samo precizirao da ta napomena znači da je pacijent preminuo
od posljedica ranjavanja vatrenim oružjem. A premda snajperski hitac po definiciji prouzrokuje
2923
U pitanju su Arzemina Alihodžić, žrtva – primjer za incident br. 3, Orhan Beriša, žrtva - primjer za incident br. 13, i
Uzeir Jugo, žrtva - primjer za incident br. 14.
2924
Konkretno, dokazi P04287, P05853, P09675 i P02791.
2925
Ljekar na "Higijenskom institutu" u istočnom Mostaru, svjedok Rajkov, T(f), str. 12885 i 12886.
2926
Svjedok Rajkov, T(f), str. 12902.
2927
Svjedok Rajkov, T(f), str. 12905.
2928
Zaokruženi su brojevi pod kojima su sljedeće osobe zavedene prilikom prijema u bolnicu: Avdem Avdić, P04287,
str. 61; Samija Bucman, P05853, str. 119; Remzo Čenan, P04287, str. 155; (Jure) Nedeljko Cvitanović, P09675, str.
188; Edina Helezović, P05853, str. 86; Nijaz Fazlagić, P04287, str. 23; Mithat Hebib, P09675, str. 177; Haso Jugo,
P09675, str. 173; Šaćir Jusufović, P05853, str. 198; Adisa Mahmutović P04287, str. 33; Emela Merzić P04287, str. 269;
Sadeta Merzić P04287 str. 269; Djani Oručević P05853, str. 49; Hidajif Šikalo P05853, str. 224 i Stjepan Sforcan
P05853, str. 49.
2929
Vijeće nije bilo u mogućnosti da pronađe reference za stranice koje tužilaštvo navodi u povjerljivom Dodatku
Završnom podnesku tužilaštva (str. 30): Šaćir Rahimić, P02791, str. 0109-7142; Fatima Sabljić, P05853, str. 198 i Adis
Kelecija, P05853, str. 198.
2930
Ponekad napisana skraćeno.
2931
Avdem Avdić, P04287, str. 62; Remzo Čenan, P04287, str. 156; (Jure) Nedeljko Cvitanović, P09675, str. 188;
Edina Helezović, P05853, str. 86; Nijaz Fazlagić, P04287, str. 24; Mithat Hebib, P09675, str. 177; Haso Jugo, P09675,
str. 173; Šaćir Jusufović, P05853, str. 26; Adisa Mahmutović, P04287, str. 34; Đani Oručević, P05853, str. 49; Hidajif
Šikalo, P05853, str. 224 i Stjepan Sforcan, P05853, str. 49.
2932
Ponekad napisana skraćeno.
2933
Samija Bucman, P05853, str. 119; Emela Merzić, P04287, str. 270 i Sadeta Merzić, P04287, str. 270.
Predmet br.° IT-04-74-T
311
29. maj 2013.
1953/78692 TER
Prijevod
rane iz vatrenog oružja, on ipak spada u posebnu kategoriju hitaca. Vijeće smatra da tužilaštvo, koje
snosi teret dokazivanja, nije predočilo dovoljne dokaze kako bi pokazalo da su 18 navedenih osoba
doista ubili snajperisti, kako to tužilaštvo tvrdi u Dodatku Završnom podnesku.2934
b) Žrtve ranjene tokom opsade istočnog Mostara –primjeri
1181. U povjerljivom Prilogu Optužnici, tužilaštvo je takođe predočilo spisak od 123 osobe koje
su, po navodima tužilaštva, ranjene tokom opsade istočnog Mostara.2935 Vijeće je konstatovalo da
se u spisku navode imena 10 osoba koje se pominju u snajperskim incidentima, tako da su njihovi
konkretni slučajevi već bili predmet detaljne analize.2936
1182. Kao i u slučaju žrtava – primjera, poginulih tokom opsade istočnog Mostara, tužilaštvo se
oslonilo na protokole bolnice iz istočnog Mostara2937 i na svjedočenje Jovana Rajkova kako bi
utvrdilo šta je, po navodima tužilaštva, prouzrokovalo povrede koje su nanesene žrtvama sa
spiska.2938 Vijeće primjećuje da je, od 113 osoba čiji su slučajevi predmet ove analize, u šest
slučajeva razlog za prijem u bolnicu u istočnom Mostaru nečitak,2939 da tri imena sa spiska ne mogu
da se pronađu u evidenciji (zbog toga što su reference koje tužilaštvo navodi u Dodatku Završnom
podnesku nepotpune),2940 da se jedno ime ne pominje u protokolu pod referencom koju je tužilaštvo
navelo u Završnom podnesku,2941 da uz imena dvije osobe stoji napomena "prezime nepoznato"
("Last Name Unknown"),2942 da je jedna osoba primljena u bolnicu zbog rane od eksplozije2943 i,
najzad, da jedna osoba nije primljena u bolnicu ni zbog rane iz vatrenog oružja, ni zbog rane od
ekplozije.2944
2934
V. Dodak Završnom podnesku tužilaštva, str. 30, odjeljak "Ubijanja civila, Muslimana, snajperskom vatrom u
istočnom Mostaru".
2935
U vezi sa spiskom imena, v. povjerljivi Prilog Optužnici, str. 12 i 13.
2936
Vijeće napominje da se na spisku navode žrtve incidenata koje je Vijeće već isitalo u prethodnom dijelu, i to: Nihad
Burić, Omer Dilberović, Edo Dostović, Alija Jakupović, Enver Džiho, Anel Heljić, Damir Katica, Munib Klarić, Neno
Mačkić i Enes Vukotić. Vijeće konstatuje da se na spisku u poverjivom Prilogu Optužnici, str. 13, nalazi ime Hare
Gosto. Vijeće smatra da nije u mogućnosti da utvrdi da li je u pitanju ime Arifa Goste koje se pominje u incidentu 4.
2937
Konkretno, dokaznipredmeti P04287, P05853, P09675 i P02791.
2938
V. prethodni paragraf i Dodatak Završnom podnesku tužilaštva, str. 30 i 40, odjeljak "Zlostavljanje Muslimana,
civila, tokom opsade istočnog Mostara."
2939
V. povjerljivi Dodatak Završnom podnesku tužilaštva, str. 39 i 40: Fatima Bakija P04287, str. 13, Aldin Redžić
P04287, str. 207, Šerif Kolečić P05853, str. 90, Ivanca Lončar P04287, str. 137, Muhamed Oručević P05853, str. 273 i
Lutvo Začinović P05853, str. 207.
2940
V. povjerljivi Dodatak Završnom podnesku tužilaštva, str. 39 i 40: Selmo Ivković P04287, Emina Jarvin P05853 i
Stojan Kačić P05853.
2941
V. povjerljivi Dodatak Završnom podnesku tužilaštva, str. 40: Vahid Kulagić P04287, str. 41.
2942
V. povjerljivi Prilog Optužnici, str. 12 i 13: Salmo, prezime nepoznato, i Amir, prezime nepoznato ("Last Name
Unknown"). U nedostatku prezimena, Vijeće ne može da se izjasni o povredama koje su te osobe mogle zadobiti tokom
opsade istočnog Mostara.
2943
V. povjerljivi Dodatak Završnom podnesku tužilaštva, str. 40: Sabina Šendro P04287, str. 270 ("vulnus
explosivum", skraćeno).
2944
V. povjerljivi Dodatak Završnom podnesku tužilaštva, str. 40: Huso Zukanović P05853 str. 329.
Predmet br.° IT-04-74-T
312
29. maj 2013.
1952/78692 TER
Prijevod
1183. Svih ostalih 99 osoba sa spiska, žrtava – primjera ranjenih u istočnom Mostaru, ranjene su iz
vatrenog oružja.2945 Uprkos tome, i kako je već izloženo, Vijeće smatra da tužilaštvo, koje snosi
teret dokazivanja, nije predočilo dovoljne dokaze kako bi pokazalo da su te osobe doista ranili
snajperisti. Vijeće smatra da napomena iz kojih se vidi da su te osobe bile ranjene iz vatrenog
oružja u trenutku prijema u bolnicu u istočnom Mostaru ne omogućuje da se, u nedostatku
potkrepljujućih dokaza, zaključi da su te osobe bile žrtve snajperskih hitaca, tim prije što su ranjene
tokom sukoba.
2. Kampanja snajperskih djelovanja čiji je cilj bilo cjelokupno stanovništvo istočnog Mostara
1184. Vijeće je ispitalo više svjedočenja i dokaza prema kojima su snajperisti HVO-a, koji su bili
u zapadnom Mostaru, otvarali vatru na Muslimane koji su se nalazili u istočnom Mostaru,
konkretno u periodu od juna 1993. do februara 1994. godine.2946 U nekoliko izvještaja SPABAT-a
pominje se aktivno prisustvo snajperista HVO-a,2947 čiji su napadi mogli biti različitog inteziteta.2948
Tako su, na primjer, samo od 6. do 16. oktobra 1993. u bolnicu u istočnom Mostaru primljene 23
osobe ranjene iz snajpera, od kojih je pet podleglo povredama.2949 Prema tome, neosporno je da su
snajperisti bili prisutni u redovima oružanih snaga HVO-a angažovanih u Mostaru.2950
1185. Vijeće konstatuje da su stanovnici lijeve obale Neretve bili izloženi djelovanju snajperista
HVO-a koji su gađali djecu, žene i starije osobe (a). Pored toga, neke osobe su bile pogođene ili je
na njih otvarana vatra dok su se bavile svojim svakodnevnim aktivnostima (b).
2945
Napomena "vulnus sclopetarium" ili "vulnus transsclopetarium", napisana skraćeno ili u punom obliku stoji u
protokolima, v. svjedok Rajkov, T(f), str. 12905.
2946
Grant Finlayson, T(f), str. 18044 i 18045; Klaus Johann Nissen, T(f), str. 20445 i 20446; P05215; P05539, str. 1 i 2;
Suad Čupina, T(f), str. 4860 i 4863-4866; IC00026; Svjedok DV, T(f), str. 22872; P10217, pod pečatom, par. 99;
P04822, par. 26; P06365; P09869; Svjedok AC, P10222, pod pečatom, predmet Naletilić i Martinović, T(f), str. 7930;
P09863, pod pečatom, str. 3; Svjedok DC, djelimično zatvorena sjednica, T(f), str. 13641; Jeremy Bowen, T(f), str.
12749-12752; Edward Vulliamy, T(f), str. 1597; P05215, str. 1 i 2; P05539, str. 1 i 2; P10039, par. 33; P05475, pod
pečatom, str. 1; P10047, par. 33; P07887, str. 4; Svjedok DW, T(f), str. 23129 i 23130; P07706, pod pečatom, str. 2,
tačka 2.B; P07917, str. 12; P10047, par. 40 i 43; P10287, pod pečatom, par. 47; P07700, str. 1; Ratko Pejanović, T(f),
str. 1421; P02622, pod pečatom, str. 2; Klaus Johann Nissen, T(f), str., P20446; Antoon van der Grinten, T(f), str.
21045 i 21046; P02782, pod pečatom, str. 3; Grant Finlayson, T(f), str. 18062 i P05571, str. 3; P07904, p.1; P06500, str.
5; P07929, str. 2; Jovan Rajkov, T(f), str. 12931 i 12932; Svjedok BC, T(f), str. 18402; P05519, str. 3; P02622, pod
pečatom, str. 2; P10047, par. 33; Svjedok BB, T(f), str. 17222, zatvorena sjednica.
2947
P03465, str. 4; P05979, str. 2; P06500, pod pečatom, str. 5; P06589, pod pečatom, str. 2.
2948
P07929, pod pečatom, str. 2; P07918, pod pečatom, str. 4 i P07986, pod pečatom, str. 7; Miro Salčin, T(f), str.
14178.
2949
P05979, str. 2.
2950
V. na primjer P03912; V. takođe P02806, str. 2; Anton van der Grinten, T(f), str. 21019, 21050 i 21051; svjedok
BC, T(f), str. 18402. Uostalom, Slobodan Praljak je potvrdio da su snajperisti HVO-a bili prisutni u Mostaru, v.
Slobodan Praljak, T(f), str. 42893 i 42894.
Predmet br.° IT-04-74-T
313
29. maj 2013.
1951/78692 TER
Prijevod
a) Otvaranje snajperske vatre na žene, djecu i starije osobe
1186. Više svjedoka je pred Vijećem izjavilo su žene i djecu gađali snajperisti2951 koji su bili na
položajima u sektorima pod kontrolom HVO-a.2952 Konkretno, Anthony Turco2953 je opisao dva
incidenta u kojima su gađane žene. Dana 10. novembra 1993. oko 11:30 sati, jedan tim vojnih
posmatrača UN-a, među kojima je bio svjedok, pošao je prema kontrolnom punktu ABiH za izlazak
iz istočnog Mostara.2954 Na udaljenosti od 500 do 800 m od kontrolnog punkta ABiH, tim je naišao
na trojicu muškaraca kako pokušavaju da ukažu pomoć jednoj mlađoj ženi koja je ležala u jarku
pošto ju je, prema riječima svjedoka, snajperista ranio u grudi.2955 Tim vojnih posmatrača UN-a
tada je odlučio da je odvede u bolnicu u istočnom Mostaru.2956 Prema riječima Anthonyja Turca, ta
mlada sedamnaestogodišnja žena se zvala Zada, a bila je odjevena u "civilno odijelo".2957 Muškarci
koji su bili kraj nje nosili su crnu odjeću i nipošto se nisu mogli pobrkati s pripadnicima oružanih
snaga.2958 Anthony Turco takođe je istakao da u području na kojem se nalazila žrtva nije bilo vojnih
ciljeva ABiH, a da je bilo nezamislivo da bi ona mogla biti pripadnik tima koji je držao kontrolni
punkt.2959 Kasnije je čuo da je mlada žena podlegla povredama, ali to nije mogao provjeriti.2960
Krajem februara 1994., Anthony Turco i još jedan pripadnik vojnih posmatrača UN-a ukazali su
pomoć jednoj drugoj mladoj ženi koju je, prema njegovim riječima, takođe pogodio snajperista.2961
Anthony Turco je ostao u vozilu koje je bilo okrenuto prema zapadu, prema položaju na kojem je
bio snajperista, dok je njegov kolega otišao po žrtvu u njenu kuću.2962 Ubrzo potom, dok je ženu,
ranjenu u nogu, vozio zajedno s njenim sinom u bolnicu, Anthony Turco je čuo više hitaca
ispaljenih prema njima.2963 Svjedok je precizirao da su žrtva i njen sin bili "u civilnoj odjeći" i da su
se nalazili na području na kojem nije bilo potencijalnih vojnih ciljeva.2964
1187. Pored toga, Anthony Turco je u svom svjedočenju rekao da su snajperisti gađali starije
osobe.2965 Dok je bio u istočnom Mostaru, u periodu od decembra 1993. do 17. marta 1994.,2966
2951
V. npr. P06925, str. 2 i 3. V. takođe Jeremy Bowen, T(f), str. 12744, 12745 i 12748.
P09859, str. 3 i 4; Dževad Hadžižukić, T(f), str. 13343 i 13350; Grant Finlayson, T(f), str. 18045; P02751, str. 2;
P10039, par. 42; P02947, pod pečatom, str. 4 i 5; Klaus Johann Nissen, T(f), str. 20444.
2953
Pripadnik vojnih posmatrača UN-a u istočnom Mostaru od decembra 1993. do 17. marta 1994., v. P10047, par .24 i
52.
2954
P10047, par. 17; P06585.
2955
P10047, par. 17 i 18; P06574.
2956
P10047, par. 18. P06574.
2957
P10047, par. 19.
2958
P10047, par. 19.
2959
P10047, par. 17 i 19.
2960
P10047, par. 18; P06574.
2961
P10047, par. 40; P07760.
2962
P10047, par. 40; P07760.
2963
P10047, par. 40; P07760.
2964
P10047, par. 40.
2965
Ratko Pejanović, T (e), str., str. 1329 i 1330; Miro Salčin, T(f), str. 14184.
2952
Predmet br.° IT-04-74-T
314
29. maj 2013.
1950/78692 TER
Prijevod
vidio je kako, po njegovim riječima, snajperista otvara vatru na jednog starca koji je u tom trenutku
obavljao radove na svojoj kući, nedaleko od objekta vojnih posmatrača UN-a, pri čemu se kuća
vidjela s položaja HVO-a.2967 Svjedok je precizirao da je čovjek, koji nije bio pogođen, bio isuviše
star da bi bio vojno sposoban, da je nosio "civilnu odjeću" i da se u blizini njegove kuće nije bilo
nijednog vojnog cilja.2968
1188. Prema tome, Vijeće zaključuje da su snajperisti HVO-a gađali starije osobe, žene i djecu u
istočnom Mostaru. Vijeće primjećuje da, iako je svjedočenje Anthonyja Turca prihvaćeno na
osnovu pravilq 92bis Pravilnika, Vijeće smatra da je to svjedočenje potkrijepljeno sveukupnim
prethodno ispitanim dokazima u vezi sa žrtvama snajperskih incidenata. Konkretno, Vijeće
podsjeća da je već zaključilo da je HVO imao snajperiste u svojim redovima, da su snajperisti imali
položaje na više lokacija na desnoj obali Neretve i da su redovno otvarali vatru na muslimanske
stanovnike istočnog Mostara.
1189. Što se tiče reportaže "Nedovršeni posao" Jeremyja Bowena, koju je Vijeće pogledalo, u
kojoj jednu ženu pogađa snajperski hitac dok pere veš na Neretvi,2969 Vijeće konstatuje da je
Jeremy Bowen na pretresu priznao da nije bio lično prisutan u vrijeme incidenta i da je taj insert
snimio njegov snimatelj, Nigel Chandler.2970 Osim toga, on je izjavio da ne može tačno da odredi
mjesto na kojem se incident desio.2971 Shodno tome, Vijeće smatra da ne može zaključiti da je
osobu koja u tom incidentu ubijena iz vatrenog oružja gađao HVO-a.
b) Otvaranje snajperske vatre na građane dok se bave svakodnevnim aktivnostima
1190. Vijeće je primilo k znanju kriterijume na osnovu kojih, po riječima Patricka van der
Weijdena, snajperista može da identifikuje potencijalni cilj. Vijeće je posebno primjetilo kriterijum
u vezi s onim što cilj radi u trenutku ispaljivanja hica. S tim u vezi, Vijeće je identifikovalo jedan
broj dokaza koji pokazuju da su se, među žrtvama snajperskih hitaca, neke osobe bavile aktivostima
koje a priori nemaju nikakve veze s borbenim dejstvima. Džemal Baraković2972 je izjavio da je
vatrogasna brigada iz istočnog Mostara organizovala raspodjelu vode stanovnicima iz tog dijela
grada, naročito noću, pošto su tokom dana snajperisti HVO-a otvarali vatru na vatrogasne
kamione.2973 On je izjavio da su snajperisti raspoređeni u zgradi Staklene banke otvarali vatru na
2966
P10047, par. 24 i 52.
P10047, par. 43.
2968
P10047, par.43.
2969
P06365.
2970
Jeremy Bowen, T(f), str. 12858.
2971
Jeremy Bowen, T(f), str. 12860.
2972
Musliman iz istočnog Mostara, vozač vatrogasne brigade Mostara od kraja avgusta 1993., v. P09855, str. 2.
2973
P09855, str. 3; Džemal Baraković, T(f), str. 13908.
2967
Predmet br.° IT-04-74-T
315
29. maj 2013.
1949/78692 TER
Prijevod
osobe koje su, pošto bi se opskrbile vodom u Vatrogasnom domu preko puta zgrade Razvitka
između Ulice maršala Tita i Titovog mosta u istočnom Mostaru, išle Ulicom Ale Ćišića, koja se od
Ulice maršala Tita penje prema Ulici braće Lakišića, u naselju Mazoljice u istočnom Mostaru.2974
Larry Forbes2975 je dodao da su se na punktu za snabdijevanje vodom stvarali dugi redovi i da su
ljudi morali strpljivo da čekaju na mjestima gdje su bili izloženi snajperskim hicima HVO-a, o
čemu uostalom svjedoči i jedan od njegovih izvještaja od 1. oktobra 1993. godine.2976 Isto tako,
Svjedok DB2977 je rekao da je na vatrogasce otvarana snajperska vatra kada su punili kamion
cisternu namijenjen raspodjeli vode u naselju Tekija.2978 Uopšte uzev, vatrogasci iz istočnog
Mostara su platili visok danak jer je nekoliko njih, između ostalih Edo Dostović,2979 Edo Sarić2980 i
Alija Jakupović,2981 bilo ranjeno ili su poginuli na zadatku.2982
1191. Ratko Pejanović2983 je izjavio da je, 1. avgusta 1993., jednog od njegovih poznanika, koji je
s kofom otišao po vodu, pogodio snajperski hitac dok se nalazio u blizini džamije na trgu Musala,
nedaleko od agencije Putnik.2984 Svjedok je dodao da je njegova kuća bila na udaljenosti od 800 m
od komande njegove vatrogasne jedinice i da je, da bi došao na posao, morao da se zaustavlja po
pet puta, tražeći zaklon i zaštitu od snajperista.2985 U izvještaju PMEZ-a od 23. avgusta 1993,
navodi se da su snajperisti HVO-a onemogućavali stanovnicima istočnog Mostara da se na Neretvi
snabdijevaju vodom.2986
1192. Osim toga, Ratko Pejanović je izjavio da su jednog dana, oko 5 sati ujutro, njega i njegov
tim pozvali da ugasi požar koji je izbio u kući Mire Hamzića.2987 Snajperista, koji je vjerovatno bio
na položaju u srednjoj školi "Aleksa Šantić",2988 otvorio je vatru na vatrogasni kamion parkiran na
2974
P09855, str. 2 i 3.
Pripadnik UNCIVPOL-a, angažovan u Bosni tokom šest mjeseci počev od 25. maja 1993., raspoređen u Međugorju
od 28. juna 1993., v. Larry Forbes, T(f), str. 21260 i 21262-21266.
2976
Larry Forbes, T(f), str. 21260, 21262-21264, 21309, 21341, 21342 i 21397; P05539, str. 2.
2977
Vatrogasac u Mostaru, v. P09858, pod pečatom, str. 2.
2978
P09858, pod pečatom, str. 2.
2979
Ratko Pejanović, T(f), str. 1314,1460; P08005; Edo Dostović je žrtva – primjer za paragraf 114 Optužnice.
2980
Ratko Pejanović, T(f), str. 1314.
2981
Ratko Pejanović, T(f), str. 1460 i P08009; Alija Jakupović je žrtva – primjer za paragraf 114 Optužnice.
2982
V. konkretno Ratko Pejanović, T(f), str. 1352; v. izvještaje s potpisom Ratka Pejanovića u vezi s ranjenim ili
poginulim vatrogascima: P07996, P07997, P07998, P07999, P08001, P08003, P08005, P08007, P08009 i P09513.
Ranjene su još i neke kolege Ratka Pejanovića čija se imena ne pominju u Prilogu Optužnici, između ostalih Emir Vilić
koji je ranjen dva puta, 2. avgusta i 17. septembra 1993. godine (P07996), Mirzo Bratić koji je ranjen 3. jula 1993., a
poginuo 23. januara 1994. uslijed pogotka granatom. (P07997 i P07999), Elvir Demić je ranjen 23. januara 1994.
(P09513), Hamza Kodro je izgubio život 4. jula 1993. (P08001), a Ahmet Šator je ranjen 2. jula 1993. (P08003);
P04240.
2983
Komandir jedinice vatrogasaca i civilne zaštite u Mostaru, v. Ratko Pejanović, T(f), str. 1229 i 1230.
2984
Ratko Pejanović, T(f), str. 1334.
2985
Ratko Pejanović, T(f), str. 1420 i 1421.
2986
P04440, str. 1.
2987
Ratko Pejanović, T(f), str. 1323.
2988
Ratko Pejanović, T(f), str. 1323; IC00002, slovo F pokazuje mjesto gdje se nalazila srednja škola.
2975
Predmet br.° IT-04-74-T
316
29. maj 2013.
1948/78692 TER
Prijevod
udaljenosti od 50 ili 60 m od kuće Mire Hamzića, u Fejićevoj ulici.2989 Svjedok i njegove kolege su
izašli iz kabine i sklonili se iza kamiona jer nisu mogli da pređu ulicu na brisanom prostoru,2990 a na
kraju su uspjeli da se zaštite od hitaca ušavši u jednu kuću.2991
1193. Najzad, Vijeće primjećuje da su snajperisti takođe otvarali vatru na materijalna sredstva kao
što su vozila,2992 a ponekad i na stoku.2993 Na primjer, Svjedok DV je rekao da je, poslije 9. maja
1993., HVO izdao naređenje svojim snajperistima da gađaju civilna i vojna vozila, s izuzetkom
vozila UNPROFOR-a.2994 Prisustvo predstavnika međunarodnih organizacija u istočnom Mostaru
nije sprečavalo snajperiste da i dalje otvaraju vatru po tom dijelu grada.2995
1194. Sveukupni dokazi omogućuju većini Vijeća, uz suprotno mišljenje sudije Antonettija, da
zaključi da su snajperisti HVO-a otvarali vatru na stanovnike istočnog Mostara, naročito kada su
ovi pokušavali da se opskrbe vodom. Dokazi takođe potvrđuju da su snajperisti otvarali vatru na
vatrogasce, kao i na vatrogasna kola koja su se kretala gradom.
III. Životni uslovi stanovništva u istočnom Mostaru
1195. U paragrafima 110 i 112 Optužnice, navodi se da su Muslimani, protjerani ili prinuđeni da
pobjegnu u istočni Mostar, bili sve brojniji i da se broj stanovnika u tom području pod opsadom
povećao sa 18.400 prije rata na 51.600 osoba; da su Muslimani živjeli ili su pokušavali da žive u
sve opasnijim, jadnijim i užasnijim uslovima; da su organi vlasti Herceg-Bosne/HVO blokirali
humanitarnu pomoć za Muslimane u istočnom Mostaru; da su presjekli linije snabdijevanja vodom i
električnom energijom tog dijela grada, ili ih nisu popravljali; i da je zbog neprestanog granatiranja
i snajperskog djelovanja muslimansko stanovništo bilo prisiljeno da živi u podzemlju.
1196. Iz dokaza proizlazi da je, od juna 1993. do aprila 1994., muslimansko stanovništvo koje se
nalazilo u istočnom Mostaru i okolini živjelo u izuzetno teškim životnim uslovima.2996 Stanovništvo
2989
Ratko Pejanović, T(f), str. 1324 i 1325; IC00002, slovo E pokazuje mjesto gdje je vatrogasni kamion bio parkiran
na dan incidenta.
2990
Ratko Pejanović, T(f), str. 1324.
2991
Ratko Pejanović, T(f), str. 1324 i 1325.
2992
V. npr. Ratko Pejanović, T(f), str. 1316 i 1317.
2993
Miro Salčin, T(f), str. 14192.
2994
Svjedok DV, T(f), str. 22891; P10217, pod pečatom, par. 95; P02593, pod pečatom, str. 8.
2995
Cedric Thornberry, T(f), str. 26184, 26186-26188, 26273, 26316, 26317 i 26348; P03858, str. 6 i 14; P04296, insert
2; 4D00722, str. 1.
2996
Svjedok BB, T(f), str. 17222, zatvorena sjednica; Grant Finlayson, T(f), str. 18052 i 18053; Philip Watkins, T(f),
str. 18845; Svjedok DW, T(f), str. 23081, djelimično zatvorena sjednica, 23102-23105; Larry Forbes, T(f), str. 21292 i
21293; Bo Pellnäs, T(f), str. 19545; P10039 par. 5, 6, 33, 37 i 40; P10047, par. 25; P02636, str. 4; P02898, pod
pečatom, str. 2 i 3; P03522, str. 3; P03952, str. 2; P04419, str. 1; P04822, str. 5, par. 25; P05883, pod pečatom, str. 3;
P09906, pod pečatom; P06568, pod pečatom, str. 7; P06688, pod pečatom, str. 1, tačka

SAŽETAK PRESUDE

EUCO 237/14 Za delegacije se u prilogu nalaze zaključci koje je

VOP-O1 - Prijava štete po osiguranju od odgovornosti.cdr

(PDF format)

VII. Uloga, Smisao i Funkcija Etičkih Odbora u Zavodima

Dragi/e, Pozivamo osnovne i srednje škole iz grada Zagreba da se

O naucnoj kulturnoj i prepisivackoj djelatnosti Pljevljakana

SRCEM U POHODE - Osnovna škola Slavka Kolara Hercegovac

исламска заједница у пљевљима (i дио)

ISTARSKA ŽUPANIJA