PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM
ZA PROSTOR OPŠTINE BERANE
(PERIOD 2010-2014. GODINE)
Berane, septembar 2010. godine
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Na osnovu člana 17. stav 1 Zakona o upravljanju otpadom („Sl. list CG“, broj 80/05) i
člana 33. Statuta opština Berane, Skupština opštine Berane, na sjednici održanoj
07.10. 2010. godine, donijela je
PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM U OPŠTINI BERANE ZA
PERIOD OD 2010 – 2014. GODINE
1. UVOD
Plan upravljanja otpadom za opštinu Berane do 2014. godine (u daljem tekstu: Plan),
predstavlja osnovni dokument kojim se određuju srednjoročni ciljevi i obezbjeđuju
uslovi za racionalno i održivo upravljanje otpadom na teritoriji opštine.
Plan uređuje poslove sakupljanja, privremenog skladištenja, prevoza, obrade i
odlaganje otpada uz poštovanje principa: održivog razvoja, regionalnog upravljanja
otpadom, preventivnog djelovanja, principa „zagađivač plaća“, a sve u skladu sa
Zakonom o upravljanju otpadom, Strateškim master planom upravljanja otpadom na
republičkom nivou i Planom upravljanja otpadom u Crnoj Gori.
Plan ukazuje na zadatke koji stoje pred opštinom Berane, predlaže načine rešavanja i
obaveze aktera koji moraju da poštuju Zakon o upravljanju otpadom. Plan je obuhvatio
sve faze upravljanja: nastajanje otpada (proizvodnju), sakupljanje, predselekciju,
transport, reciklažu, deponovanje, mehaničko-biološku obradu, aspiraciju biogasa i
proizvodnju električne energije od biogasa dobijenog iz sanitarne kade na budućoj
regionalnoj sanitarnoj deponiji.
Plan upravljanja otpadom definiše strategiju razvoja i efikasnog i racionalnog
upravljanja komunalnim, industrijskim, opasnim, inertnim i drugim otpadom i
upozorava da upravljanje otpadom ne smije da dovede u opasnost zdravlje ljudi i
ugrozi životnu sredinu.
Plan upravljanja otpadom u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom, sadrži:
•
•
•
•
vrste, količine i mjesto nastanka otpada;
lokacije postojećih postrojenja i objekata za odlaganje otpada;
vrste otpada i način njihovog selektivnog skupljanja;
djelatnosti koje se odvijaju u okviru reciklažnih dvorišta i transfer stanica u
cilju privremenog skladištenja otpada;
• mjere za sprečavanje nastajanja otpada ili smanjenja količina otpada i
negativnih uticaja na životnu sredinu, obezbjeđivanje pravilnog upravljanja
otpadom, uključujući i mjere za smanjenje količina biološki razgradivog otpada
sadržanog u komunalnom otpadu koji se odlaže na deponijama, kao i
ambalažnog otpada;
1
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
• program sakupljanja otpada iz domaćinstva i od proizvođača koji ne podliježu
obavezi donošenja plana;
• program sakupljanja opasnog otpada iz domaćinstava i od proizvođača koji ne
podliježu obavezi donošenja plana;
• način upravljanja otpadom sa dinamikom realizacije;
• dinamiku finansiranja i izvor finansijskih srestava;
• razvijanje javne svijesti o upravljanju otpadom.
Plan upravljanja otpadom u opštini Berane, zasniva se na tri principa:
sprečavanju nastanka otpada ili njegovom minimalnom stvaranju i obaveznom
smanjenju,
recikliranju i ponovnom korišćenju izdvojenih materijala,
monitoringu uticaja otpada na prostoru opštine Berane.
1.1.
Cilj Plana upravljanja otpadom za prostor opštine Berane
Plan upravljanja otpadom u opštini Berane, treba da obezbijedi poštovanje ciljeva
Nacionalne politike upravljanja otpadom, Zakona o upravljanju otpadom, Strateškog
master plana upravljanja otpadom za period do 2014. godine.
Plan ima za cilj da smanji negativan uticaj otpada na zdravlje ljudi i poboljša kvalitet
životne sredine, poboljša efikasno i racionalno upravljanje komunalnim, industrijskim,
medicinskim, životinjskim, opasnim, neopasnim e-otpadom, muljevima iz tretmana
otpadnih i fekalnih voda, građevinskim otpadom, zemljom iz otkopa i šutom, otpadnim
uljima, otpadnim gumama, vozilima van upotrebe (otpadnim vozilima), drvenim i
poljoprivrednim otpadom, azbestnim i drugim otpadom.
Takođe, cilj Plana je da se iskoriste i prikažu najbolje dostupne tehnologije,
sagledavajući troškove i ekološku prihvatljivost tehnologija.
Cilj upravljanja otpadom je da materijali što potpunije uđu u zatvoreni ciklus i da se
obezbijedi odnošenje otpada prema standardima EU.
NASTAJANJE OTPADA
PRIVREMENO SKLADIŠTENJE
SAKUPLJANJE I SELEKCIJA
TRANSFER I TRANSPORT
OBRADA I KORIŠĆENJE
DEPONOVANJE
2
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Slika 1. Šema zatvorenog ciklusa upravljanja otpadom
Ostvarivanjem ovog cilja, upravljanje otpadom u opštini Berane biće u skladu sa
Zakonom o upravljanju otpadom, Direktivama i standardima EU.
Cilj Plana je da definiše smjernice za odlaganje čvrstog komunalnog otpada na
sanitarnu deponiju zbog poboljšanja stanja životne sredine u skladu sa Zakonom o
upravljanju otpadom.
Uzimajući u obzir da je u prethodnom periodu bilo nekontrolisano odbacivanje svih
vrsta otpada na otvorena odlagališta, Plan upravljanja će direktno uticati na smanjenje
otpada koji se proizvodi, strogu kontrolu, pravilno upravljanje, a sve u cilju zaštite
zdravlja ljudi, vazduha, voda i zemljišta u opštini Berane.
Cilj je kvalitetna sanacija i rekultivacija prostora koji je bio pod uticajem komunalnog,
opasnog, industrijskog i medicinskog otpada. Plan treba da predvidi tehnologije
selektivnog sakupljanja otpada na izvoru stvaranja i predloži valorizaciju selektovanog
otpada.
Opština Berane mora da definiše odluke i propise kojima će se regulisati, urediti i
obezbijediti pravilno i kompletno sprovođenje upravljanja otpadom na svojoj teritoriji,
a sve u cilju smanjenja količine otpada koji će se konačno odlagati na budućoj
sanitarnoj deponiji „Vasova voda“.
1.2. Osnovni principi upravljanja otpadom
Osnovni principi upravljanja otpadom koji se moraju uzeti u obzir prilikom
implementacije Plana upravljanja otpadom u opštini Berane su:
Održivi razvoj
Održivo upravljanje otpadom znači efikasnije korišćenje resursa, smanjenje količine
proizvedenog otpada, a sa onom količinom otpada koja je proizvedena, mora se
postupati na takav način da doprinese postavljenim ciljevima održivog razvoja.
Princip preventivnog djelovanja
Svaka aktivnost mora biti planirana i sprovedena na način da: prouzrokuje najmanju
moguću promjenu u životnoj sredini, odnosno da prestavlja najmanji mogući rizik po
životnu sredinu i zdravlje ljudi; smanji opterećenje prostora i potrošnje sirovina i
energije u izgradnji, kao i u proizvodnji, distribuciji i upotrebi; uključi mogućnost
reciklaže; spriječi ili ograniči uticaj na životnu sredinu na samom izvoru zagađenja.
Princip regionalnog upravljanja
3
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Regionalno upravljanje otpadom obezbjeđuje se povezivanjem opštine Berane sa
susjednim opštinama Andrijevicom, Rožajama i Plavom, u cilju ekonomičnijeg
upravljanja otpadom.
Princip blizine
Stvoreni otpad treba tretirati u blizini njegovog stvaranja – nastajanja.
Po ovom principu, stanovnici i privredni subjekti opštine Berane mora da znaju kako
je upravljanje otpadom njihov zadatak, jer su oni stvorili taj otpad.
Ovaj princip u sebi sadrži odrednicu da se izbjegne neželjeni uticaj transporta otpada
na životnu sredinu. Uvijek se mora imati na umu o kojem je otpadu riječ, njegovoj
zapremini i potencijalnom uticaju na životnu sredinu (vazduh, vodu i zemljište).
U određenim slučajevima, ekonomičnost može značiti njegovo tretiranje daleko od
mjesta nastajanja.
Princip predostožnosti
Vrši se preduzimanjem mjera za spriječavanje degradacije životne sredine i u slučaju
nepostojanja naučnih i stručnih podataka.
Princip „zagađivač plaća“
Princip „zagađivač plaća“, predstavlja opredjeljenje da zagađivač mora da snosi
troškove posledica svog djelovanja. Troškovi proizvodnje, tretmana i odlaganja otpada
moraju biti sadržani u cijeni usluga koje su vezane za upravljanje otpadom.
Princip poštovanja hijerarhije
Princip poštovanja hijerarhije upućuje na obavezu poštovanja redosleda prioriteta u
implementaciji upravljanja otpadom:
prevenciju stvaranja otpada i njegovu redukcija,
ponovnu upotrebu – ponovno korišćenje proizvoda za istu ili drugu namjenu,
reciklažu – ponovni tretman otpada radi korišćenja kao sirovine u proizvodnji
istog ili različitog proizvoda,
iskorišćenje vrijednosti otpada kroz kompostiranje, povraćaj energije ili druge
tehnologije,
odlaganje otpada, ukoliko ne postoji drugo odgovarajuće rešenje.
Princip odgovornost proizvođača
Ovaj princip znači da proizvođači, uvoznici, distributeri i prodavci proizvoda koji
utiču na porast količine otpada, treba da snose kolektivnu odgovornost za nastali
otpad. Značenje riječi proizvođač, u ovom kontekstu je mnogo šire od uobičajenog.
4
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Proizvođač nije samo onaj koji prvi utiče na stvaranje otpada, već i ostali u lancu
imaju veliku ulogu. Uloga prvog proizvođača je najznačajnija, imajući u vidu da utiče
na sastav i osobine proizvoda.
1.3. Primjena Plana
Plan upravljanja otpadom u opštini Berane, urađen je na osnovu Zakona o upravljanju
otpadom u Crnoj Gori, Strateškog master plana upravljanja otpadom na republičkom
nivou i Nacionalne politike upravljanja otpadom.
Plan predstavlja strateške pravce upravljanja otpadom u opštini Berane za period od
2010. do 2014. godine.
Jedinice lokalne samouprave su odgovorne za razvoj i primjenu politike upravljanja
otpadom, kroz:
usvajanje programa i planova upravljanja otpadom na svojoj teritoriji,
regionalne programe (dvije i više opština),
procjenu proizvodnje otpada,
plan sakupljanja i transporta,
plan tretmana,
plan odlaganja – zbrinjavanja,
restrikciju proizvodnje otpada,
poboljšanje rada i osposobljavanje javnih komunalnih preduzeća,
regulisanje rada privatnih preduzeća u sakupljanju,
transport i odlaganje otpada,
unapređenje sistema dozvola.
Prema Zakonu o lokalnoj samoupravi („Sl. list RCG“ br. 42/03), razvoj i sprovođenje
politike upravljanja otpadom na lokalnom nivou od sakupljanja, transporta, reciklaže,
do zbrinjavanja – odlaganja, su u nadležnosti opštine Berane.
1.4. Zakonodavni okvir
U pripremi Plana poštovane su odredbe zakonskih i podzakonskih propisa kao i
direktive EU koje se odnose na oblast upravljanja otpadom.
1.4.1. Nacionalni propisi
Zakon o upravljanju otpadom („Sl. list RCG“ br. 80/05 i „Sl. list CG“ br. 73/08), ovaj Zakon definiše načine i klasifikaciju otpada, propisuje postupke upravljanja
otpadom i stvaranje uslova za upravljanje otpadom, sadržaj i postupak donošenja
planova upravljanja otpadom, odgovornost i obaveze upravljanja otpadom, principe
upravljanja posebnim vrstama otpada (otpadna ulja, akumulatori, otpadne gume,
5
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
otpadna vozila, medicinski i veterinarski otpad, kanalizacioni mulj), postrojenja za
spaljivanje otpada kao i neka druga pitanja.
Opredjeljenja ugrađena u Zakon o upravljanju otpadom su preduslov da se oblast
upravljanja otpadom reguliše u skladu sa direktivama i standardima koji važe u
zemljama članicama EU. Ostvarivanje ovog cilja, zahtijeva izmjene u ponašanju svih
subjekata i nosilaca odgovornosti za upravljanje otpadom.
Ostali nacionalni propisi koji imaju uticaja na pitanja upravljanja otpadom:
Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list RCG“, br. 80/05),
Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl. list RCG“,
br.80/05),
Zakon o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine (“Sl.
list RCG”, broj 80/05),
Zakon o zaštiti vazduha (“Sl. list RCG”, broj 25/10),
Zakon o vodama („Sl. list RCG“, br. 27/07),
Zakon o životnoj sredini („Sl. list CG“, br. 48/08),
Zakon o zaštiti prirode („Sl. list CG“, br.51/08),
Zakon o zaštiti od buke u životnoj sredini („Sl. list CG“, br.45/06),
Zakon o komunalnim djelatnostima („Sl. list RCG“, br. 12/95),
Zakon o upravljanju otpadom („SL. List RCG“, br. 80/05 i „SL. List CG“ br.
73/08),
Uredba o kriterijumima, visini i načinu plaćanja posebne naknade za
upravljanje otpadom („Sl.list CG“, br. 11/09 i 46/09),
Uredba o visini naknada, načinu obračuna i plaćanja naknada zbog zagađivanja
životne sredine (“Službeni list RCG”, br. 26/97, 9/00 i 52/00 i “Službeni list
CG”, broj 33/08),
Pravilnik o sadržini elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu („Sl.list
CG“, br. 14/07),
Pravilnik o bližim karakteristikama lokacije, uslovima izgradnje, sanitarnotehničkim uslovima, načinu rada i zatvaranja deponija za otpad, stručnoj
spremi, kvalifikacijama rukovodioca deponije i vrstama otpada i uslovima za
prihvatanje otpada na deponiji (’’Sl. list CG’’, br. 84/09),
Pravilnik o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih
voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta
otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom
kvalitetu otpadnih voda („Sl. list CG“, br. 09/10),
Pravilnik o bližim uslovima koje treba da ispunjava komunalni kanalizacioni
mulj, količine, obim, učestalost i metode analize komunalnog kanalizacionog
mulja za dozvoljene namjene i uslovima koje treba da ispunjava zemljište
planirano za njegovu primjenu (’’Sl. list CG’’, br. 89/09),
Pravilnik o klasifikaciji otpada i o postupcima njegove obrade, prerade i
odstranjivanja (’’Sl. list CG’’, br. 86/09),
Uredba o kriterijumima, visini i načinu plaćanja posebne naknade za
upravljanje otpadom (’’Sl. list CG“, br. 11/09 i 46/09),
6
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Uredba o načinu i postupku prijave stavljanja ambalaže i upakovanih proizvoda
na tržište, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadne
ambalaže i rada tog sistema (‘’Sl. list CG’’, br. 09/10),
Uredba o načinu i postupku prijave stavljanja električnih i elektronskih
proizvoda na tržište, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade
otpada od električnih i elektronskih proizvoda i rada tog sistema („Sl. list CG“,
br 09/10),
Uredba o načinu i postupku prijave stavljanja guma na tržište, osnivanja sistema
preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih guma i rada tog sistema
(„Sl. list CG“, br. 09/10),
Uredba o načinu i postupku prijave stavljanja vozila na tržište, osnivanja
sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih vozila i rada tog sistema
(“Sl. list CG”, br.09/10),
Uredba o načinu i postupku prijave stavljanja baterija i akumulatora na tržište,
osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade istrošenih baterija i
akumulatora i rada tog sistema (“Sl. list CG“, br. 15/10),
Pravilnik o postupanju sa otpadnim uljima (“Sl. list CG”, br. 21/10).
1.4.2. Opštinski propisi
- Odluka o komunalnom uređenju grada (2008)
Ovom odlukom propisano je da se otpad sa javnih površina sakuplja na selektivan
način u posude za separatno odlaganje otpada i definisane su obaveze pravnih i
fizičkih lica u pogledu iznošenja, odvoza i deponovanje otpada sa javnih površina i
kućnog otpada.
1.4.3. Zakonodavstvo Evropske Unije
Direktive EU su pravne instrukcije za usklađivanje nacionalnih propisa, pa su samim
tim i obavezujuće pravne norme EU u pogledu ciljeva koji treba da se postignu.
Direktive za upravljanje otpadom mogu se podijeliti u četiri kategorije direktiva, u
zavisnosti od toga što propisuju (Slika 2):
a) okvir upravljanja otpadom (okvirna direktiva o otpadu),
b) posebne tokove otpada,
c) transfer otpada, (uredba o nadzoru i kontroli otpreme otpada unutar područja,
na području i s područja Evropske unije) i
d) objekte za obradu i odstranjivanje otpada.
a) Novu okvirnu direktivu o otpadu 2008/98EC, usvojio je Evropski parlament u
decembru mjesecu 2008. godine. Direktiva definiše hijerarhiju postupanja s otpadom
sledećim redosledom: prevencija → ponovno korišćenje → reciklaža → energetsko
iskorišćavanje → odstranjivanje otpada na sanitarnoj deponiji. Ovako uspostavljenoj
hijerarhiji odstranjivanje otpada na deponiji je zadnja opcija, pošto su sve prethodne u
7
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
potpunosti iskorišćene. Direktivom su postavljeni ciljevi vezani za reciklažu otpada –
do 2020. godine 50% od ukupno prikupljenog komunalnog otpada se mora reciklirati i
70% od ukupno prikupljenog građevinskog otpada.
b) Direktive za posebne tokove otpada
Direktiva 2004/12/EC Evropskog Parlamenta i Evropskog Saveta od
11.februara 2004.godine kojom se dopunjuje Direktiva 94/62/EC o ambalaži i
ambalažnom otpadu,
Direktiva 2000/53/EC Evropskog Parlamenta i Evropskog Saveta od
18.septembra 2000.godine o istrošenim vozilima (ELV),
Direktiva 2002/96/EC Evropskog Parlamenta i Evropskog Saveta od 27.januara
o otpadu od električne i elektronske opreme (WEEE),
Direktiva 2006/66/EC o baterijama i akumulatorima i otpadnim baterijama i
akumulatorima (kojim se ukida Direktiva 91/157/EEC),
Direktiva 96/59/EC o odlaganju PCB i PCT (polihloriranih bifenila i
polihloriranih terfenila),
Direktiva 2004/35/EC Evropskog parlamenta i Savjeta od 21. aprila 2004. god.
o odgovornosti za životnu sredinu u vezi s prevencijom i rehabilitacijom štete
nastale u životnoj sredini.
c) Direktiva 259/93/EEC za nadzor i kontolu otpremanja otpada
d) Direktive za obradu i odstranjivanje otpada
Direktiva 1999/31/EC o deponijama otpada,
Direktiva 2000/76/EC o spaljivanju otpada,
Direktiva 2008/1/EC o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne
sredine.
Slika 2. Direktive Evropske Unije
8
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Ostalo:
Strateški Master plan za upravljanje otpadom na republičkom nivou
(2004)
Strateški Master plan za upravljanje otpadom je predvidio da je za prevazilaženje
najvažnijih problema u Crnoj Gori vezanih za upravljanje otpadom, do 2014. godine
potrebno investirati oko 120 miliona i to u izgradnju sedam regionalnih sanitarnih
deponija, sanaciju postojećih odlagališta, nabavku opreme i sredstava za bolju
tehničku opremljenost javnih komunalnih preduzeća, kao i za rešavanje pitanja
odlaganja opasnog otpada.
U Strateškom Master planu upravljanja otpadom na republičkom nivou, prikazana je
mreža međuopštinskih deponija za odlaganje čvrstog komunalnog otpada. U skladu sa
tim konceptom, predviđena je zajednička međuopštinska sanitarna deponija za opštine
Pljevlja i Žabljak.
Plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period od 2008-2012. godine
Državni plan upravljanja otpadom donešen 14.02.2008. godine, predstavlja osnovni
dokument kojim se određuju srednjoročni ciljevi i obezbjeđuju uslovi za racionalno i
održivo upravljanje otpadom u Crnoj Gori, sadrži sledeće:
- ocjenu stanja upravljanja otpadom, ciljeve upravljanja otpadom, dugoročne i
kratkoročne mjere u upravljanju otpadom u planskom periodu sa dinamikom
realizacije, okvirna finansijska srestva za izvršenje plana, način realizacije i subjekte
odgovorne za realizaciju, razvijanje javne svijesti o upravljanju otpadom.
Nacionalna politika upravljanja otpadom (2004).
1.5. REČNIK TERMINA
U Planu su korišćeni izrazi dati Zakonom o upravljanju otpadom, Zakonom o
zaštiti životne sredine i Direktivama EU.
otpad je svaka materija ili predmet koje je vlasnik odbacio ili je dužan da
odbaci;
komunalni otpad je otpad nastao u domaćinstvima, kao i drugi otpad koji je po
svojim svojstvima sličan otpadu nastalom u domaćinstvima;
opasni otpad je svaki otpad koji sadrži elemente ili jedinjenja koja imaju neko
od sljedećih svojstava: eksplozivnost, reaktivnost, zapaljivost, nadražljivost,
štetnost, toksičnost, infektivnost, kancerogenost, mutagenost, teratogenost,
ekotoksičnost, svojstvo oksidiranja, svojstvo nagrizanja i svojstvo otpuštanja
otrovnih gasova hemijskom ili biološkom reakcijom;
9
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
industrijski otpad je otpad nastao u proizvodnim procesima u industriji i
zanatstvu, a razlikuje se od komunalnog otpada po svom sastavu i
karakteristikama;
neopasni otpad je otpad koji po sastavu i svojstvima nema neku od
karakteristika opasnog otpada;
inertni otpad je otpad kod kojeg nije moguće izazvati značajnu fizičku,
hemijsku ili biološku promjenu koji se ne može rastvoriti, koji ne zagađuje
životnu sredinu, ne škodi zdravlju ljudi i ne utiče štetno na stvari sa kojima
dođe u kontakt; vrijednost opasnih supstanci u ocjednoj vodi inertnog otpada i
ekotoksičnost ocjedne vode ne ugrožava kvalitet površinske ili podzemne vode;
ambalažni otpad je ambalaža preostala nakon raspakivanja proizvoda, a
obuhvata sve proizvode, koji služe za zaštitu, rukovanje, plasman i prodaju
drugog proizvoda;
medicinski otpad je otpad nastao pružanjem zdravstvenih usluga i vršenjem
naučnih istraživanja i eksperimenata u oblasti medicine;
veterinarski otpad je otpad nastao ispitivanjem i liječenjem životinja ili
pružanjem veterinarskih usluga, kao i otpad nastao prilikom naučnih ispitivanja
i eksperimenata vršenim na životinjama;
biorazgradivi otpad je otpad koji je razgradiv aerobnim ili anaerobnim
postupkom pod uticajem mikroorganizama;
građevinski otpad je otpad nastao prilikom izgradnje, održavanja i rušenja
građevinskih objekata;
električni i elektronski otpad je električna ili elektronska oprema koju je
korisnik odbacio, a koja je utvrđena katalogom otpada;
auto otpad su vozila, djelovi vozila i gume koje nijesu za upotrebu, a koje je
vlasnik odbacio;
otpadna ulja su maziva ili industrijska ulja koja se ne mogu koristiti za
prvobitnu namjenu, naročito ulja iz motora sa unutrašnjim sagorijevanjem, ulja
za mjenjač, ulja za turbine, ulja za hidraulike i druga industrijska ulja i maziva;
PCB su polihlorisani bifenili, polihlorisani terfenili, monometiltetra
hlorodifenil metan, monometildihlorodifenil metan, monometildibromodifenil
metan i smješe koje sadrže neku od pomenutih supstanci u ukupnoj količini
većoj od 0,005% težine jedinjenja u kome se nalaze;
katalog otpada je popis otpada prema svojstvima i mjestu nastanka, razvrstan
na grupe, podgrupe i vrste otpada, sa popisom djelatnosti koje proizvode otpad;
10
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
upravljanje otpadom je sprječavanje, smanjenje, ponovno korišćenje,
sakupljanje, prevoz, prerada i odstranjivanje otpada, uključujući kontrolu tih
postupaka i kontrolu posle njegovog odstranjivanja;
održivo upravljanje otpadom je efikasno korišćenje materijalnih resursa,
smanjenje količine otpada koji se proizvodi, a kad je otpad proizveden,
postupanje sa njim na nain koji aktivno doprinosi ekonomskim, socijalnim i
ekološkim ciljevima održivog razvoja;
skladištenje otpada je privremeno skladištenje kod proizvođača otpada ili
prilikom sakupljanja otpada prije njegovog prevoza, kao i skladištenje otpada
prije postupka njegove prerade ili odstranjivanja;
deponija je sanitarno-tehnički uređen prostor na kojem se, uz primjenu
odgovarajućih tehnoloških postupaka, vrši odlaganje otpada;
ponovna upotreba otpada je djelatnost koja ne ugrožava život i zdravlje ljudi i
životnu sredinu, a koja obuhvata korišćenje otpada u cjelini ili djelimično,
odnosno izdvajanje i korišćenje materija i materijala radi proizvodnje energije;
prerada otpada je postupak obrade otpada i njegovih komponenti radi
pripreme za ponovnu upotrebu, reciklaža supstanci iz otpada, spaljivanje otpada
radi korišćenja u energetske svrhe i prerade u gorivo;
reciklaža je prerada otpada koja obuhvata preradu materija i materijala
sadržanih u otpadu radi dobijanja supstanci i materijala u svrhu daljeg
korišćenja, uključujući i organsku reciklažu, osim za proizvodnju energije;
organska reciklaža je aerobna prerada, uključujući i preradu u gnojivo ili
anaerobnu preradu biološki razgradivog otpada u kontrolisanim uslovima i pod
uticajem mikroorganizama za proizvodnju organske materije ili metana;
odstranjivanje otpada je postupak pripreme za preradu i odlaganje otpada koji
nije moguće preraditi;
postrojenje za spaljivanje otpada je postrojenje za termičku obradu otpada;
kanalizacioni mulj je mulj nastao u uređajima za prečišćavanje otpadnih voda
prilikom njihovog tretmana;
primjena komunalnog kanalizacionog mulja je rasprostiranje komunalnog
kanalizacionog mulja po površini zemljišta, njegovo deponovanje ili primjena u
drugim procesima bez ugrožavanja životne sredine u cilju ponovnog korišćenja;
sakupljanje otpada je pripremanje otpada za prevoz do mjesta obrade, a
naročito stavljanje otpada u kontejnere, sortiranje i skladištenje;
11
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
obrada otpada je fizički, termički, hemijski ili biološki postupak prerade i/ili
odstranjivanje otpada, uključujući njegovo sortiranje, kojim se vrši promjena
karakteristika otpada i klasifikacija;
odlaganje otpada je jedan od postupaka odstranjivanja pri kojem se vrši
punjenje deponije otpadom;
spaljivanje otpada je oksidacioni proces prerade otpada, uključujući
sagorijevanje, proizvodnju gasa (gasifikaciju) i razlaganje otpada, kao i
pirolitičko razlaganje, izvršeno u specijalnim objektima ili uz pomoc specijalne
opreme, u skladu sa propisima;
vlasnik otpada je proizvođač otpada ili pravno ili fizičko lice koje raspolaže
otpadom;
proizvođač otpada je pravno ili fizičko lice čija djelatnost dovodi do nastajanja
otpada, kao i lice koje vrši prethodnu obradu, miješanje ili druge aktivnosti
usled kojih nastaje promjena u svojstvima ili sastavu otpada;
rukovodilac deponije je lice odgovorno za organizovanje i obavljanje poslova
na deponiji;
rukovodilac postrojenja za spaljivanje je lice odgovorno za organizovanje i
obavljanje poslova u postrojenju za spaljivanje otpada;
posebne vrste otpada su: PCB otpad, otpadna ulja, baterije i akumulatori,
otpadna vozila, otpad od električnih i elektronskih proizvoda, komunalni mulj.
12
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
2. IZVOD IZ PPO-a i GUP-a
2.1. PPO opštine Berane
No
BILANS POVRŠINA
1
A
1.1
1.2
1.3
B
POLJOPRIVREDNE POVRŠINE
Obradive površine
Oranice
Voćnjaci
Livade
Pašnjaci
29.323,00
15.736,00
3.935,00
1.081,00
10.712,00
13.587,00
2
A
2.1
2.2
2.3
B
2.4
2.5
C
2.6
2.7
2.8
ŠUMSKE POVRŠINE
Privredne šume
Visoke šume
Izdanačke šume
Šikare
Šume za ostale namjene
Visoke šume
Izdanačke šume
Neobrasle površine
Pogodne za pošumljavanje
Za ostale namjene
Neplodne
27.856,58
21.167,32
13.158,26
2.492,31
5.516,75
4.916,50
981,70
3.934,80
1.772,76
1.162,10
219,35
391,31
3
3.1
NEPLODNE POVRŠINE
Goleti, šikare, bare
UKUPNO 1+2+3
POVRŠINA (ha)
4.120,00
4.120,00
61.299,58
13
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
2.2. GUP opštine Berane
BILANS POVRŠINA
NAMJENA
STANOVANJE
Individualno
Kolektivno
UKUPNO
DJELATNOST
Tržni centar
Pijaca
Stočna pijaca
UKUPNO
DJELATNOST
Industrija
Proizvodno poslovni sadržaji
Proizvodno zanatstvo
Usluge
UKUPNO
DRUŠTVENE DJELATNOSTI
Zdravstvo
Školstvo i dječja zaštita
Kultura
UKUPNO
POLJOPRIVREDA
Voćnjaci
Njive
Šume
UKUPNO
ZELENILO
Zaštitno, priobalje
Parkovi
Sport i rekreacija
UKUPNO
KOMUNALNE SLUŽBE
Groblje
Kompleks/prečišćavanje
ATC
UKUPNO
SAOBRAĆAJNE USLUGE
Aerodrom
Autobuska stanica
Servisi/pumpe
UKUPNO
SAOBRAĆAJ
Koridor autoputa
Koridor željeznice
Saobraćajnice
UKUPNO
UKUPNO ZAHVAT GUP-a
POVRŠINA
NAMJENE (ha)
295,50
110,39
405,89
0,60
1,12
1,53
3,25
77,39
2,28
3,32
9,21
92,20
6,50
9,74
1,22
17,46
18,56
81,50
365,74
465,80
76,04
20,96
14,89
111,89
6,33
7,75
0,60
14,68
42,75
0,75
1,13
44,63
12,00
23,00
166,29
201,29
1.357,09
14
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
3. POSTOJEĆE STANJE UPRAVLJANJA OTPADOM
3.1. OPŠTI PODACI O OPŠTINI BERANE
3.1.1. Geografski položaj Berana
Područje opštine Berane prostire se na površini od 717 km2, odnosno 5,2% površine
Crne Gore (13.812 km2). Od ukupno 21 opštine u Crnoj Gori, Berane po površini
zauzima 8 mjesto. Od ukupne površine na obradivo zemljište otpada 22%, ostalog
zemljišta ima 41%, dok šume zahvataju prostor od 37%.
Beranska opština u Gornjem Polimlju, leži između vrhova Bjelasice na zapadu,
Cmiljevice na istoku, Tivranske klisure na sjeveru i Sutjeske i Previje na jugu. Ona je
dobro prirodno ograničena, osim na sjevero-istoku gdje su Police i Bihor, manja
krečnjačka uzvišenja. Sjedište opštine je grad Berane.
Slika 3. Položaj opštine Berane u Crnoj Gori
Beranska opština, na sjeveru Crne Gore, zahvata Gornje Polimlje i leži između vrhova
Bjelasice na zapadu, Cmiljevice na istoku, Tivranske klisure na sjeveru i Sutjeske i
Previje na jugu. Pomenute planine formiraju Beransku kotlinu, pri čemu se na
sjeveroistoku, preko Police i Bihora protežu manja krečnjačka uzvišenja opasana
planinskim visovima. Kotlina se pruža u pravcu SSI - JJZ u dužini od 9 km, širine 3-5
km. Sredinom kotline protiče rijeka Lim, sa blagom devijacijom u pravcu sjevera.
15
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Tereni sa lijeve i desne strane Lima se osjetno razlikuju. Na desnoj strani je zastupljen
neogeni reljef, sa dolinama i malim zaobljenim uzvišenjima, od kojih se ističu
Jasikovac, Dubica i Dapsićko brdo. Lijeva strana Lima je terasasta, fluvio-glacijalna sa
pet terasa, ravnih i stepenasto poređanih jedna iznad druge, usmjerenih u pravcu toka
Lima. Širina ovih terasa se kreće od 300-800 metara.
Slika 4. Satelitski snimak opštine Berane
3.1.2. Saobraćaj
Glavna saobraćajnica koja prolazi kroz Berane, je Jadranska magistrala. Teritorijom
opštine ona dolazi iz pravca Bijelog Polja, sjevero-zapadno od Berana. Kroz Tivransku
klisuru ulazi u grad i nastavlja istočno prema Rožajama.To je magistralni put šireg
regionalnog značaja, koji povezuje susjedne opštine Bijelo Polje, Berane i Rožaje, a
istovremeno čini izlaz prema Srbiji i šire. Pravac od Ribarevine prema Mojkovcu i
Kolašinu ide ka Podgorici i primorju. Stoga je Jadranska magistrala vrlo važan faktor
za postojeće i buduće privredne aktivnosti ovog kraja. Druga važna saobraćajnica je
magistralni put Berane – Andrijevica – Plav prema Albaniji, kao i dva kraka od
Andrijevice prema Peći, i preko Trešnjevika prema Podgorici.
Ostali putevi su lokalnog karaktera i povezuju prigradska naselja i sela sa
Beranama.To su pravci prema Polici i Bihoru, Lubnicama i Kaludri. Veoma važnu
pretpostavku za razvoj opštine i regiona predstavlja Aerodrom Berane, čijom se
neznatnom modernizacijom može mnogo učiniti za razvoj turizma u regionu. Dužina
poletno-sletne staze je 1.950 m, a prekrivena je kvalitetnim višeslojnim asfaltom,
širine 40 m. Sa obje strane poletno sletne-staze, postoje pomoćne travne staze, iste
dužine (1.950 m) i širine (oko 40 metara).
16
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Slika 5. Putna mreža u Beranama
3.1.3. Stanovništvo opštine Berane
Beranska opština se prostire na 717 km2. Od ukupne površine na plodno zemljište
otpada negdje oko 65 km2. Na ovoj teritoriji živi 35.068 stanovnika u 10.706
domaćinstava. U Opštini ima 27 mjesnih zajednica sa 66 naselja. U samom gradu živi
11.776 stanovnika u 3.330 domaćinstava.
Broj stanovnika i gustina naseljenosti
Broj stanovnika i gustina naseljenosti dati su u Tabeli 1. na osnovu Popisa
stanovništva iz 2003. godine.
Tabela 1. Broj stanovnika u popisu 2003. i 1991. za opštinu Berane
Stanovništvo
No
1.
2.
Berane
gradska
ostala
Azane
2003.
35.068
11.776
23.292
134
1991.
37.473
11.908
25.565
197
Apsolutni
porast / pad
-2.405
-132
-2.273
-63
Index
1991. = 100
92,9
98,5
90,7
68
17
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
Babino
Bastahe
Beran Selo
Berane grad
Bor
Bubanje
Budimlje
Buče
Veliđe
Vinicka
Vrševo
Vuče
Glavaca
Godočelje
Goražde
Gornja Vrbica
Gornje Zaostro
Dapsići
Dašča Rijeka
Dobrodole
Donja Vrbica
Donja Ržanica
Donje Zaostro
Donje Luge
Dolac
Dragosava
Zagorje
Zagrad
Zagrađe
Javorova
Jašovići
Johovica
Kalica
Kaludra
Kruščića
Kurikuće
Lagatori
Lazi
Lubnice
Lužac
Lješnica
Mašte
Mezgalji
Murovac
Orah
Orahovo
Pahulj
Petnjik
Petnjica
Pešca
Ponor
436
70
1.492
11.776
234
212
1.701
950
28
619
245
26
127
219
556
566
236
740
114
124
403
806
149
1.846
1.292
171
312
53
279
116
32
143
126
267
99
115
405
99
245
834
50
205
207
40
90
130
89
674
573
1.722
58
387
73
1.281
11.908
304
290
1.441
941
37
607
407
68
144
247
599
953
253
709
199
225
385
804
150
1.931
1.272
240
280
69
314
179
52
170
205
343
162
182
675
130
243
687
52
209
242
87
113
176
129
724
624
1.499
168
49
-3
211
-132
-61
-78
260
9
-9
12
-162
-42
-17
-28
-43
-387
-17
31
-85
-101
18
2
-1
-85
20
-69
32
-16
-35
-63
-20
-27
-79
-76
-63
-67
-270
-31
2
147
-2
-4
-35
-47
-23
-46
-40
-50
-51
223
-110
112,7
95,9
116,5
98,5
79,9
73,1
118
101
75,7
102
60,2
38,2
88,2
88,7
92,8
59,4
93,3
104,4
57,3
55,1
104,7
100,2
99,3
95,6
101,6
71,3
111,4
76,8
88,9
64,8
61,5
84,1
61,5
77,8
61,1
63,2
60
76,2
100,8
121,4
96,2
98,1
85,5
46
79,6
73,9
69
93,1
91,8
114,9
34,5
18
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
Poroče
Praćevac
Radmanci
Radmuževići
Rovca
Rujišta
Savin Bor
Skakavac
Tmušići
Trpezi
Tucanje
Crvljevine
Crni Vrh
Štitari
34
43
313
106
105
56
259
83
36
763
374
117
144
277
60
50
541
137
109
59
338
93
73
1164
577
69
155
372
-26
-7
-138
-31
-4
-3
-79
-10
-37
-401
-203
48
-11
-95
56,7
86
69,4
77,4
96,3
64,9
76,6
89,2
49,3
65,5
64,8
169,6
92,9
74,5
Podaci o broju stanovnika po naseljima su važni radi lakšeg i kvalitetnijeg planiranja
mjesta – lokacija za kontejnere, broja i tipa kontejnera, broja pražnjenja u toku 24
časa, tipa vozila za transport sakupljenog otpada, kao i dobrog planiranja broja
ekoloških i zelenih ostrva.
Tabela 2. Broj stanovnika po popisu 2003. i 1991. za opštinu Berane
Stanovništvo
Berane
gradska
ostala
2003.
35.068
11.776
23.292
1991.
37.473
11.908
25.565
Apsolutni
porast / pad
-2.405
-132
-2.273
Index
1991. = 100
92,9
98,5
90,7
Rast stanovništva
Pretpostavka godišnjeg rasta stanovništva temelji se na upoređivanju podataka iz
popisa 1991. i popisa iz 2003. godine. Godišnji porast stalnog stanovništva od 0,37 %
bio je pretpostavljen kao prosjek za cijelu zemlju (specifikovan sa rastom od 0,81 % za
centralni region, sa rastom od 1,26 % za primorski region i opadanjem od -0,68 % za
planinski region). Ovi parametri su korišćeni za proračun količina otpada, uz
kombinaciju sa parametrima ekonomskog razvoja.
Tabela 3. Broj stanovnika po popisu 2003. i 1991. za opštinu Berane, sa
projekcijom za 2009. i 2014. godinu
Stanovništvo
Berane
gradska
ostala
1991.
2003.
2009.
2014.
37.473
11.908
25.565
35.068
11.776
23.292
33.661
11.382
22.279
32.531
11.001
21.503
19
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
3.2. KONCEPT CJELOVITOG SISTEMA UPRAVLJANJA OTPADOM
Već se nekoliko decenija pokušava da osmisli sistem upravljanja otpadom kojim će se
spriječiti ne samo ugrožavanje okoline, nego i samog čovjeka, odnosno njegovog
zdravlja. Rast otpada je uzrokovan porastom životnog standarda i potrošačkih navika,
velikim industrijskim rastom, koji sa sobom nosi i povećanu proizvodnju otpada
uključujući i opasan otpad. Nastojanja da se količina otpada za odlaganje smanji, kao i
da se isti zbrine na ekološki prihvatljiv način, pokrenuta su još sedamdesetih godina
prošlog vijeka, kada su u EU donešene i prve konkretne zakonske odredbe.
U zadnjih tridesetak godina osmišljeno je i više tehničko-tehnološki postupaka za
obradu različitih vrsta otpada koji su sastavni djelovi sistema upravljanja otpadom na
nivou pojedinih gradova, odnosno regija. Koncept ''Cjeloviti sistem upravljanja
otpadom'' podrazumijeva sprovođenje cijelog niza mjera koje se odnose na praćenje i
postupanje sa otpadom od mjesta nastanka, pa do mjesta konačnog zbrinjavanja. Mjere
se odnose na prihvat, reciklažu, obradu i zbrinjavanje i moraju se voditi kriterijumima
zaštite okoline, ekonomskim načelima i društvenom prihvatljivošću.
3.2.1 Osnovne postavke cjelovitog sistema upravljanja otpadom
Cjeloviti sistemi upravljanja otpadom za osnovni cilj imaju ostvarenje pozitivnog
djelovanja na okolinu, kako se generisanjem otpada ne bi narušio postojeći ekološki
bilans i ravnoteža. To se može postići samo odgovornim i razumnim postupanjem sa
proizvedenim otpadom, čime se jedino može garantovati održivi razvoj. U tom smislu,
osnovne postavke cjelovitog sistema upravljanja otpadom, polaze od načela potpunog
uvida u tok otpada od mjesta nastanaka, pa do mjesta konačne obrade i zbrinjavanja.
Između početne i krajnje tačke postoji cijeli niz mjera koje su u postupku sprovođenja
hijerarhijski podređene jedna drugoj. U skladu sa zakonskom regulativom, cjeloviti
sistemi upravljanja otpadom definišu zbirne radnje u okviru tehničkih i organizacionih
normi koje u skladu sa tehničkim i ekonomskim polazištima uključuju sledeće
hijerarhijske postavke:
a)
b)
c)
d)
e)
Izbjegavanje nastanka otpada,
Smanjenje količina i vrsta otpada,
Ponovna upotreba,
Reciklaža otpada,
Prerada i odstranjivanje otpada.
Navedene postavke definišu cjelovitu, opšteprihvaćenu univerzalnu koncepciju za
postupanje sa svim vrstama otpada. Sistem objedinjuje upotrebu velikog broja
specifičnih mjera i metoda koje su vezane uz prethodno navedene aktivnosti od
izbjegavanja i smanjenja količina otpada, selektivnog prikupljanja otpada, upotrebe i
reciklaže tako prikupljenog otpada, prevoza i privremenog skladištenja otpada, obrade
i konačnog zbrinjavanja.
20
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
3.2.2 Osnovni elementi cjelovitog sistema upravljanja otpadom
Svaka mjera ''cjelovitog sistema upravljanja'' ima specifičnu ulogu u planiranom
sistemu upravljanja otpadom. Za sprovođenje prethodno navedenih postavki i mjera
koje čine teoretsku osnovu cjelovitog sistema upravljanja otpadom, potrebno je u
praksi definisati elemente za njegovo sprovođenje.
a) Nastanak otpada
Otpad nastaje gotovo u svim djelatnostima. Kada je u pitanju komunalni otpad,
nastanak se većim dijelom veže uz domaćinstva, a manjim dijelom na industrijske
djelatnosti koje ipak po svojstvima proizvode otpad različit od komunalnog.
b) Postupanje sa otpadom
Podrazumijeva one aktivnosti manipulacije s otpadom kojima se isti odlaže u za to
predviđene kante i kontejnere. Navedeno uključuje i aktivnosti odvojeno prikupljenog
dijela otpada putem posebnih posuda (zelena ostrva) ili u za to predviđenim mjestima
(reciklažna dvorišta).
c) Privremeno odlaganje, odnosno skladištenje
Obavlja se na unaprijed određenim mjestima u sklopu adekvatnih posuda ili
pretovarnih stanica.
d) Sakupljanje privremeno skladištenog otpada
Uključuje radnje njegovog pretovara.
e) Prevoz privremeno skladištenog otpada
Podrazumijeva radnje prevoza i pretovara otpada u veća/manja vozila do mjesta
obrade, odnosno konačnog zbrinjavanja.
f) Prerada otpada
Podrazumijeva aktivnosti tretiranja otpada bilo u sklopu pogona za reciklažu ili u
kompostnim, odnosno termičkim jedinicama.
g) Odlaganje
Odlaganje je konačno zbrinjavanje u okviru uređenog odlagališnog prostora. Cjeloviti
sistem upravljanja komunalnim otpadom, ne mora se ograničiti samo na upravljanje
komunalnim otpadom, već se u isti sistem prema potrebi mogu uključiti i drugi
proizvodni tokovi otpada sa svojstvima sličnim komunalnom otpadu. Međutim,
komunalni otpad predstavlja praktično jedini tok koji se u većim količinama pojavljuje
svakodnevno, dok se iz industrijskih aktivnosti isti pojavljuje uglavnom šaržno.
21
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Upravljanje komunalnim otpadom počinje na mjestu njegovog nastanaka. Naime, u
početnoj tački cjelovitog sistema upravljanja se postavljaju zahtjevi za smanjenje
nastanka otpada koji uveliko zavise od ponašanja pojedinca i društva u cjelini.
U cjelovitom sistemu upravljanja otpadom definisane su kategorije i vrste otpada.
Svaka kategorija i vrsta otpada ima zaseban tok obrade i zbrinjavanja. Mnoge korisne
komponente otpada mogu se izdvojiti i separatno prikupljati u za to predviđenim
mjestima. Odvojeno prikupljanje otpada predstavlja polazište savremenog upravljanja
i njime se omogućava očuvanje prirodnih resursa (manje sirovina), štednja energije,
izbjegava se nastajanje otpada i na taj način potencijalno zagađenje okoline. U
cjelovitom sistemu upravljanja otpadom, dvije su glavne odrednice odvojenog
prikupljanja i to: izdvajanje iskoristivih komponenti kao sekundarnih sirovina i
izdvajanje materija sa karakteristikama opasnog otpada sa ciljem njihove detoksikacije
i recikliranja.
Odvajanje otpada na mjestu nastanka, podrazumijeva njegovo odlaganje i privremeno
skladištenje u posebnim prihvatnim jedinicama. Miješani komunalni otpad se odlaže u
za to pripremljene posude i kontejnere koji su raspoređeni u svakoj ulici, ispred kuće,
odnosno domaćinstava. Iskoristive ili problematične komponente takođe se odlažu u
posude, ali u sklopu posebno opremljenih prostora, kao što su reciklažna dvorišta ili
zelena ostrva. Ovi prostori su opremljeni posebnim prihvatnim kontejnerima koji su
količinski postavljeni obzirom na broj gravitirajućih stanovnika, odnosno
domaćinstava. Odloženi otpad u kontejnerima, prikuplja se putem odgovarajućih
kamiona, odnosno pogodnog voznog parka koji mora biti prilagođen sistemu
prikupljanja.
Sakupljanje podrazumijeva jednostavne operacije punjenja vozila otpadom, koji se
odvozi na privremeno skladištenje prema transfer stanici ili direktno na obradu,
odnosno zbrinjavanje. Obrada prikupljenog komunalnog otpada podrazumijeva
postupke mehaničke obrade, mehaničko-biološke obrade, fizičko-hemijske obrade,
biološke obrade i različitih oblika termičke obrade. Iz karaktera pojedinih tehnologija
za obradu otpada, vidljivo je da iste podrazumijevaju iskorišćenje korisnih svojstava u
materijalne i energetske svrhe, smanjenje zapremine otpada i uklanjanje njihove
eventualne toksičnosti.
3.2.3 Osnovni koncept cjelovitog sistema upravljanja otpadom na teritoriji
opštine Berane
Koncept sistema upravljanja otpadom na teritoriji opštine Berane zasniva se na
regionalnom zbrinjavanju otpada na sanitarnoj deponiji. Deponija predstavlja krajnju
tačku cjelovitog sistema upravljanja otpadom koja prihvata neiskoristive ostatke
otpada za konačno zbrinjavanje. Tehnički je i ekonomski logično da se uz odlagališta
grade i sistemi prerade miješanog otpada i sistemi prerade reciklabilnih materijala.
Kada su u pitanju Berane, osnovni koncept cjelovitog sistema upravljanja otpadom
Berana čine redom elementi kako slijedi: izbjegavanje i smanjivanje količina otpada,
22
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
odvojeno skupljanje otpada (primarna reciklaža), skupljanje i prevoz otpada, obrada
otpada i odlaganje otpada.
3.3. VRSTE, KOLIČINE I MJESTO NASTANKA OTPADA
Otpad je svaka materija ili predmet koje je vlasnik odbacio ili je dužan da odbaci.
Klasifikacijom otpada vrši se podjela po grupama, podgrupama i vrstama, a sve u
skladu sa porijeklom otpada. Klasifikacija otpada vrši se na osnovu kataloga otpada.
Karakterizacija otpada je postupak ispitivanja kojim se utvrđuju fizičke, hemijske i
biološke osobine otpada. Na osnovu izvršene karakterizacije, otpad se označava u
skladu sa Zakonom i Direktivama EU. Vlasnik otpada dužan je da vrši karakterizaciju
za sve vrste otpada, osim za otpad iz domaćinstva.
Vlasnik otpada je dužan da izvrši preradu otpada, a ukoliko je prerada otpada
nemoguća, ekonomski ili sa stanovišta zaštite životne sredine neopravdana i štetna,
dužan je da otpad odstrani u skladu sa planom i principima zaštite životne sredine.
Ukoliko se ne upravlja na adekvatan način, otpad ugrožava osnovne komponente
životne sredine (vodu, vazduh i zemljišta).
Otpad se u zavisnosti od stepena opasnosti, dijeli se na:
- Neopasni otpad i
- Opasni otpad.
Opasni otpad je svaki otpad koji sadrži elemente i jedinjenja, a ima neke od sledećih
svojstava: eksplozivnost, reaktivnost, zapaljivost, nadraživost, štetnost, toksičnost,
infektivnost, kancerogenost, mutagenost, svojstvo oksidiranja, svojstvo nagrizanja i
otpuštanja otrovnih gasova hemijskom ili biološkom reakcijom.
Opasni otpad može biti:
1. Opasni otpad iz domaćinstva: ovaj otpad uglavnom čine odbačena električna i
elektronska oprema – (frižideri, bojleri, TV, PC, kertridži, toneri, baterije,
alkalna i kiselinska sredstva za čišćenje, pesticidi (fungicidi, insekticidi,
herbicidi i dr.).
2. Opasni otpad iz industrije: glavni proizvođači opasnog industrijskog otpada su:
preduzeća, luke, benzinske pumpe, auto-servisi, praonice automobila,
fotografske radnje, kozmetički saloni, hemijske čistionice i sl.
Neopasni otpad je otpad koji po sastavu i svojstvima nema neku od karakteristika
opasnog otpada.
Prema mjestu nastanka, otpad se dijeli na:
• Komunalni otpad,
23
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
•
•
•
•
•
Industrijski otpad,
Medicinski otpad,
Građevinski otpad od rušenja,
Zemlju i šut iz otkopa,
Poljoprivredni, šumsko-drveni otpad.
Takođe, Zakon ukazuje i na posebne vrste otpada:
•
•
•
•
•
•
•
Otpadne baterije i akumulatore,
Otpadne gume i gumeno-tehnički materijal,
Otpadna vozila,
Otpadnu elektronsku i električnu opremu (e – otpad),
Otpadnu ambalažu,
Mulj izdvojen iz fekalnih otpadnih voda,
Otpadna ulja.
3.3.1. Komunalni otpad
Komunalni otpad je otpad iz domaćinstava, otpad iz proizvodne ili uslužne djelatnosti,
ako je po svojstvima sličan otpadu iz domaćinstava. U komunalni otpad spada i otpad
dobijen u privrednim organizacijama, koji nije nastao u procesu proizvodnje.
Podaci o količinama i sastavu komunalnog otpada
Jedan od najvažnijih instrumenata za planiranje održive i dugoročne implementacije
sistema upravljanja čvrstim otpadom je dobra baza podataka o trenutnoj situaciji u
oblasti proizvodnje otpada i njen kvalitet. Količina proizvedenog otpada znatno se
razlikuje od količine sakupljenog, tretiranog i deponovanog otpada. Podaci o
količinama se prikazuju u različitim mjernim jedinicama (t/dan; m3/dan i sl.).
Količina proizvedenog čvrstog komunalnog otpada u opštini Berane je u direktnoj vezi
sa brojem stanovnika u gradu i u ostalim naseljima, brojem turista, brojem zaposlenih
u ustanovama i preduzećima, nivoom organizovanosti domaćinstava u sakupljanju i
predselekciji, razvijenosti opštine i angažovanosti Javnog preduzeća „Komunalno“ na
sakupljanju i transportu Č.K.O.-a.
Na bazi podataka iz Strateškog master plana upravljanja otpadom u Crnoj Gori i
Nacionalnog plana upravljanja otpadom, proizvodnja komunalnog otpada u opštini
Berane koja geografski pripada sjevernom regionu Crne Gore, iznosi 0,6
kg/stanovniku/dan.
24
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Tabela 4. Specifična proizvodnja komunalnog otpada
Procjena specifične proizvodnje komunalnog otpada
kg/st/dan
Rezidencijalno stanovništvo - Planinski region
0,60
Izbjeglice
0,25
Turisti (vezano za broj noćenja)
1,50
kg/st/god
219
91
Prema prikazanoj proizvodnji, godišnja količina proizvedenog čvrstog komunalnog
otpada na prostoru opštine Berane iznosi 9.069 tona, a za region buduće sanitarne
deponije „Vasova voda“ je 19.898 tona.
Tabela 5. Procjena proizvodnje otpada po opštinama regiona sanitarne deponije
Berane
Opština
Berane
Rožaje
Plav
Andrijevica
Ukupno
Lokal.
stanov.
35.068
22.693
13.805
5.785
77.351
Procjena proizvodnje otpada po opštinama
Proizvođači otpada
Iznos otpada po opštinama (t/god)
Lica
Lica
Turisti
koja Izbjegl Lokal.
koja Izbjegla
Turisti
Ukupno
(noćenja)
a lica stanov.
lica
rade
rade
vani
vani
2.323
5.922 5.716
8.217
3
329
520
9.069
1.239
5.003 1.140
5.034
2
278
104
5.418
0
7.879 2.000
3.208
0
437
182
3.827
0
686 1.515
1.408
0
38
138
1.584
3.562 19.490 10.371 17.867
5 1.082
938
19.898
Kratkoročna očekivanja od 20010. do 2014. godine, zasnovana su na sledećim
pretpostavkama. U Master planu su date procjene proizvodnje otpada za period 20052009. godina, i 2010-2014. godina. S obzirom da u međuvremenu, od izrade Master
plana, nije bilo promjena ni aktivnosti na unapređenju upravljanja opadom, smatramo
da se procijenjene količine iz Master plana, mogu bez izmjena projektovati na period
2010-2014. godina:
Generalno, svaka tehnička mjera za poboljšanje usluga upravljanja
otpadom, počinje od 2010. godine.
Povećanje stope obuhvaćenosti komunalnim uslugama:
− u urbanim sredinama postupno povećanje sa nivoa iz 2009. od 85%
na 92 % u 2014. godini,
− u ruralnim sredinama postupno povećanje sa nivoa iz 2009. od 15%
na 27 % u 2014., izuzimajući naselja sa manje od 190 stanovnika.
Uvođenje odvajanja otpada na mjestu nastanka nekoliko frakcija koje se
mogu reciklirati, kao što je:
25
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
−
−
−
−
−
postupno povećanje udjela papira i kartona u količini sakupljenog
otpada do 40% u 2013. godini,
postupno povećanje udjela stakla u količini sakupljenog otpada do
20% u 2013. godini,
postupno povećanje udjela metalnih limenki i konzervi do 10% u
2013.godini, u ukupnoj količini metala u okviru sakupljenog otpada,
postupno povećanje udjela zelenog otpada urbanih sredina u ukupnoj
količini organskog otpada u okviru sakupljenog otpada, do 7% u
2013. godini,
postupno povećanje udjela otpada iz dvorišta ruralnih sredina u
ukupnoj količini organskog otpada u okviru sakupljenog otpada, do
19% u 2013. godini.
Na osnovu gore navedenih pretpostavki, izračunata je proizvodnja komunalnog
otpada koja se predviđa za kratkoročni period od 5 godina za opštinu Berane.
Tokom 5 godina, u periodu od 2010. do 2014. godine, količina otpada će se neznatno
smanjiti sa 9.000 tona na 8.950 t. Uticaj na smanjenje proizvodnje otpada koji nastaje
usled smanjenja broja stanovnika za 0,68% godišnje, ne može se kompenzovati ni
povećanjem BDP za + 2,5% na godišnjem nivou. Ovi faktori imaju za posledicu pad
količine otpada u 2014. godini u odnosu na 2010. godinu.
U odnosu na proizvedenu količinu otpada u 2009. godini, 40% se sakupi i odloži. Ovaj
procenat je izuzetno nizak i karakterističan je za gotovo sve opštine sjevernog regiona.
Za Berane je karakteristično da 34% od ukupne populacije ove opštine živi u
gradskom području, a da je od njih 84% obuhvaćeno regularnim opštinskim servisom
sakupljanja otpada. U ruralnom području, gdje živi oko 66% stanovništva, svega 15%
stanovništva je obuhvaćeno ovom uslugom. Tokom posmatranog petogodišnjeg
perioda treba doći do povećanja područja sa kojeg se sakuplja otpad na 62% (55% za
odlaganje i 7% za reciklažu). Takođe, i količina deponovanog otpada će se u ovom
periodu povećati za oko 40%.
Informacije i podaci o sastavu komunalnog otpada su važni za procjenu i utvrđivanje
sledećih aktivnosti:
Izbora i korišćenja odgovarajuće opreme za skladištenje, sakupljanje,
transport, tretman i odlaganje otpada,
Procjene izvodljivosti smanjenja otpada/ponovne upotrebe na izvoru,
recikliranja i obnove energije,
Izgleda transfer stanica, tretmana otpada/postrojenja za reciklažu i
deponije.
Generalno, komunalni otpad se sastoji od sledećih glavnih frakcija:
26
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Organski otpad (otpad iz dvorišta, zelena trava, listovi, odsječene grane,
otpad od hrane, drveće),
Papir i karton (novine, knjige, časopisi, komercijalna štampa, kancelarijski
papir, papir za pakovanje, toaletni papir, papir za čišćenje, karton),
Plastika (ambalažni materijal, flaše, plastične kese, folije),
Staklo (boce, tegle za hranu i piće, ravno staklo),
Metal (aluminijumske konzerve, crni i obojeni metali),
Tekstil i koža,
Ostalo(prljavština, pepeo, pometeno ulično smeće, prašina, neidentifikovani materijali).
Prema podacima iz Republičkog plana upravljanja otpadom, sastav čvrstog
komunalnog otpada (u težinskim %) za Sjeverni region, je sledeći:
•
•
•
•
•
•
•
Papir i karton 15%
Staklo 7%
Metal 4%
Plastika 12%
Tekstil 5%
Organski otpad 35%
Ostali 22%
35
30
Papir i karton
25
Staklo
Metal
20
15
10
5
Plastika
Organski otpad
Tekstil
Ostali
0
Slika 6. Sastav čvrstog komunalnog otpada Sjevernog regiona prema
Državnom planu upravljanja otpadom
3.3.2. Industrijski otpad
Industrijski otpad je svaki otpadni materijal koji nastaje u toku jednog industrijskog
procesa. Po svojim osobinama može biti neopasan ili opasan. Opasne karakteristike
otpada u zakonskoj regulativi Crne Gore identifikovane su u skladu sa Bazelskom
konvencijom kao toksičnost, zapaljivost, ekotoksičnost, eksplozivnost, itd.
27
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Propisi Crne Gore nalažu da svaki generator otpada, u ovom slučaju industrija,
obezbijedi zbrinjavanje svog otpada u skladu sa propisima.
Svaki generator otpada je obavezan da izvrši karakterizaciju i kategorizaciju otpada
kod nadležnih institucija i da, u zavisnosti od njegove prirode, sa njim postupa u
skladu sa propisima.
Neopasni industrijski otpad
Neopasni industrijski otpad je otpad koji nema ni jedno svojstvo od svojstava
utvrđenih pravilnikom o vrstama i metodama ispitivanja otpada, koja su
karakteristična za opasni otpad. Neopasan industrijski otpad, je svaki otpadni materijal
koji nastaje u jednom industrijskom procesu, a koji po svojim osobinama ne utiče
štetno na životnu sredinu i zdravlje ljudi, odnosno, ne sadrži toksične supstance preko
dozvoljene koncentracije. Zahvaljujući svojoj prirodi, ova vrsta otpada se u cjelini, ili
po izdvajanju pojedinih njegovih komponenti koje se koriste kao sekundarne sirovine,
može ekološki bezbijedno odlagati na sanitarne deponije komunalnog otpada.
U Crnoj Gori, pa i u Beranama, ne postoje validni podaci o količinama i vrstama
otpada koji nastaje u tehnološkim procesima, a svrstava se u neopasan otpad.
Otpad koji nastaje u poljoprivredi, proizvodnji hrane, pića i slično, uglavnom se tretira
kao komunalni otpad iz domaćinstva.
Industrijski otpad iz malih i srednjih preduzeća
Ovaj otpad se stvara u drvopreradi, metalopreradi, proizvodnji hrane, uslužnim
djelatnostima i sl.
Količine ovog otpada nijesu poznate ni na nivou Crne Gore, niti na nivou opštine
Berane.
Donošenjem lokalnih planova upravljanja otpadom, imaće se bolji uvid u količine
otpada koji se stvara u ovim sredinama.
3.3. 3. Medicinski otpad
U Crnoj Gori do sada nijesu vršena mjerenja količina medicinskog otpada, jer se sav
otpad obrađen ili ne, odlaže u kontejnere javnog komunalnog preduzeća.
Količine medicinskog otpada zavise od ekonomske moći države i stepena razvijenosti
zdravstvene zaštite. Što je zdravstvena zaštita na većem nivou, više je i medicinskog
otpada, jer se upotrebljava više materijala i pribora za jednokratnu upotrebu. Udio
opasnog otpada u ukupnom medicinskom otpadu varira i kreće se od 3% – 30%
zavisno od djelatnosti. Prema podacima KCCG u Crnoj Gori udio komunalnog otpada
28
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
u ukupnoj količini medicinskog otpada je 75%, a udio opasnog medicinskog otpada
iznosi 25%.
Slika 7. Odnos opasnog medicinskog otpada i komunalnog u ukupnom
medicinskom otpadu
Klinički Centar Crne Gore prema dostavljenim podacima proizvodi 722 tona godišnje
medicinskog otpada od čega 182 tona opasnog medicinskog otpada ili 25,2%.
Računajući na ukupan broj postelja, Klinički Centar Crne Gore proizvodi 0,66
kg/krevet/dan opasnog medicinskog otpada, odnosno 2,47 kg/krevet/dan medicinskog
otpada. Uzimajući u obzir ovaj podatak i predviđeni rast broja stanovnika, ukupna
godišnja količina medicinskog otpada u KCCG, opštim i specijalnim bolnicama i
stacionarima domova zdravlja u Crnoj Gori je prikazana u Tabeli 6.
Tabela 6. Količine medicinskog otpada u Crnoj Gori
Vrsta otpada
Ukupni MO
Komunalni MO
Opasni MO
Broj postelja
u 2006. god.
Medicinski
otpad
2.586
2.586
2.586
2.680
2.680
2.680
Sadašnja
količina
(t/god.)
2.331,4
1.708,4
623
Očekivana količina u
2020. godini. (t/god.)
2.416,2
1.770,6
645,6
Na ovu količinu treba dodati otpad koji se generiše u domovima zdravlja i ostalim
ustanovama koje proizvode medicinski otpad.
Na području opštine Berane, identifikovani su sljedeći proizvođači medicinskog
otpada:
JZU Opšta bolnica - Berane
JZU Dom zdravlja „Dr Nika Labović“ - Berane
19 privatnih ambulanti i stomatoloških ordinacija.
3.3.4. Farmaceutski otpad
Glavni proizvođači farmaceutskog otpada na području Berana su:
JZU „Opšta bolnica“, JZU Dom zdravlja „Dr Nika Labović“,
Stomatološke ordinacije u privatnom vlasništvu (ukupno 19)
Apoteka u državnom i apoteke u privatnom vlasništvu (ukupno 5)
29
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Količine farmaceutskog otpada u Beranama na godišnjem nivou nije bilo moguće
utvrditi.
Ovaj otpad se odlaže na gradskoj deponiji „Vasova voda“ kao i obični komunalni
otpad.
3.3.5. Veterinarski otpad
Veterinarski otpad može biti neopasan (po svojstvima sličan komunalnom otpadu) i
opasan. Nastaje u ustanovama i ordinacijama koje pružaju zdravstvenu zaštitu
životinja.
3.3.6. Građevinski otpad
Građevinski otpad nastaje prilikom izrade građevinskih proizvoda i vršenju
građevinskih radova. Spada u kategoriju neopasnog otpada. Građevinski otpad se
može ponovno upotrijebiti, pri čemu se građevinski otpad koji sadrži štetne sastojke
zasebno odlaže i uklanja. Više od 50 % građevinskog otpada se može ponovno
iskoristiti.
3.3.7. Biorazgradivi (organski) otpad
Biorazgradivi otpad spada u kategoriju neopasnog otpada. Glavni proizvođači su
poljoprivredna domaćinstva, stolarske radionice itd.
Na teritoriji opštine Berane postoji 19 preduzeća registrovanih za proizvodnju rezane
građe.
POSEBNE VRSTE (TOKOVI) OTPADA
3.3.8. Otpadne baterije i akumulatori
Otpadni akumulatori i baterije čine opasan otpad koji nastaje u domaćinstvima,
ustanovama, javnim servisima i sl.
Ova vrsta otpada je opasna, jer su kod njega prisutni elementi kao što su živa,
kadmijum, olovo, bakar, selen, litijum, berilijum, bor i dr. Zbog svoje specifičnosti,
ovu vrstu otpada moguće je odlagati na posebno određenim mjestima, uz prethodni
tretman.
30
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Otpadne baterije i akumulatori se moraju na poseban način tretirati. Glavni
proizvođači otpadnih baterija i akumulatora su: auto-servisi, privredna društva,
domaćinstva.
Na bazi ukupnog broja registrovanih automobila, autobusa i kamiona, procjenjuje se
da se u Beranama godišnje proizvede 3.000 komada otpadnih akumulatora.
3.3.9.Otpadne gume
Glavni proizvođači otpadnih guma su: preduzeća, auto-servisi, vulkanizeri i druga
javna i privatna preduzeća koja se bave transportom, građevinske firme koje koriste
terensku opremu i pojedinačna domaćinstva.
Veliki priliv starih automobila u Crnu Goru poslednjih godina, doveo je do toga da
sada u opštini Berane ima registrovanih oko 10.000 automobila i 1.000 kamiona i
autobusa. Ovako veliki broj vozila, godišnje stvori oko 25.000 otpadnih automobilskih
i 2.500 kamionskih guma. Uzimajući u obzir prosječnu težinu jedne automobilske
gume od oko 10 kg i kamionske oko 55 kg, dobija se podatak da se u Beranama u toku
jedne godine stvori oko 240 tona ove vrste otpada.
3.3.10. Otpadna elektronska i električna oprema (e – otpad)
Stanje upravljanja e-otpadom u opštini Berane je nezadovoljavajuće. Do ove ocjene se
došlo na osnovu razgovora sa rukovodstvom JP „Komunalno“. Ne postoje tačni podaci
koliko se godišnje na nivou opštine Berane stvori e-otpada otpada, ali je neka slobodna
procjena da se na nivou grada godišnje generiše oko 150 tona ove vrste otpada.
Ova vrsta otpada sadrži u sebi veoma toksične materije koje mogu opasno ugroziti
životnu sredinu i ljudsko zdravlje.
Procjene rukovodstva JP „Komunalno“ ukazuju da se u opštini Berane proizvodi i
odbaci preko 4 kg e-otpada po glavi stanovnika na godišnjem nivou.
3.3.11. Otpadna ulja
Glavni proizvođači otpadnih ulja su: auto-servisi, hoteli, restorani, privredna društva,
domaćinstva.
I pored toga što se zadnjih godina u Crnu Goru uvezla velika količina motornih vozila,
ne postoji organizovano prikupljanje korišćenih motornih ulja nakon zamjene.
Može se reći da je situacija lošija nego prije dvadesetak godina, kada je tadašnji
“Jugopetrol” imao mrežu sakupljačkih stanica u vidu namjenskih tankova postavljenih
kod većih auto servisa i prevozničkih firmi.
31
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Uglavnom se korišćena ulja koriste kao jeftino energetsko gorivo u pećima koja nijesu
projektom namijenjena i prilagođena za takva goriva (radionice, servisi, itd.), pri čemu
nastaju veoma toksični i kancereogeni dimovi i gasovi koji zagađuju atmosferu.
3.3.12. Ambalažni otpad
Ambalaža predstavlja sve proizvode za pakovanje, čuvanje, rukovanje, isporuku i
promociju robe, od sirovina do gotovih proizvoda, od proizvođača do korisnika ili
potrošača, bez obzira na prirodu materijala od kojeg su izrađeni, a može biti:
prodajna ili primarna ambalaža – najmanja ambalažna jedinica u kojoj se
proizvod prodaje konačnom kupcu;
zajednička ili sekundarna ambalaža – ambalažna jedinica koja sadrži više
proizvoda u primarnoj ambalaži tako da je proizvod pristupačan kupcu u grupi,
a može se izdvojiti i uzeti pojedinačno;
transportna ili tercijarna ambalaža – zaštitna ambalaža koja omogućava prevoz,
pretovar i rukovanje određenom količinom proizvoda pakovanog samo u
prodajnoj ili i u prodajnoj i zajedničkoj ambalaži; u ovu vrstu ambalaže ne
spadaju kontejneri za drumski, željeznički, prekomorski i vazdušni prevoz robe.
Ambalažu čine i pomoćna sredstva za pakovanje koja služe za omotavanje ili
povezivanje robe, pakovanje, nepropusno zatvaranje, pripremu za otpremu i
označavanje robe.
Ambalažni materijal je svaki materijal od kojeg se proizvodi ambalaža, kao što su:
staklo, plastika, papir, karton, drvo, metal, višeslojni miješani materijali i drugi
materijali.
Ambalažni otpad se definiše kao ambalaža ili ambalažni materijal koji ostane nakon
što se proizvod raspakuje i odvoji od ambalaže, isključujući proizvodne ostatke.
Ambalaža i ambalažni otpad predstavljaju važan dio otpada koji se može reciklirati,
zbog čega je neohodno utvrditi količine ove vrste otpada koje se proizvode u jedinici
vremena i napraviti projekciju očekivanih količina u narednom periodu.
Saglasno projekciji datoj u Master planu, koja je rađena na osnovu iskustava 12
zemalja članica Evropske unije, procijenjene količine ambalaže i ambalažnog otpada u
komunalnom otpadu domaćinstava i pravnih lica na nivou Crne Gore, su:
Tabela 7. Pretpostavljene godišnje količine ambalaže i ambalažnog otpada
(na nivou Crne Gore)
Materijal
Papir i karton
Staklo
Ambalaža od
privrednih subjekata (t)
12.960
2.200
Ambalaža od
domaćinstava (t)
2.280
8.860
32
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Metal
Plastika
Ukupno
1.044
5.060
21.264
4.100
9.420
24.660
Većinu papirnog i kartonskog ambalažnog otpada proizvode privredni subjekti, dok
većina staklenog i metalnog otpada potiče iz domaćinstava.
3.3.13. Azbestni otpad
Azbestni otpad pripada grupaciji opasnog otpada i to kao sirovi azbest i kao materijal
ili predmet koji sadrži azbest i azbestana vlakna, azbestna prašina nastala emisijom
azbesta u vazduh kod obrade azbesta, materijala i proizvoda koji sadrže azbest, vlasnik
ih odbacuje, namjerava ili mora odbaciti. Proizvodi koji sadrže azbest do 90% su
osjetljiviji i lakše se oštećuju. Tu spadaju obloge bojlera i cijevi. Kod proizvoda koji
imaju manji sadržaj azbesta, od 10-15% (azbestni cementni krovovi i ploče), azbest je
zacementiran i teško dolazi do zagađenja, osim ako se mehanički ne oštete ovi
materijali. Udisanje vazduha sa prisutvom vlakana od azbesta je kancerogeno (izaziva
rak pluća i druge plućne bolesti). Nema preciznih podataka o proizvođačima i
količinama azbestnog otpada.
3.3.14. Komunalni mulj iz otpadnih voda
Berane, opština sa 35.068 stanovnika, nema izgrađeno postrojenje za prečišćavanje
fekalnih otpadnih voda. Pošto još uvijek postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda
nije u funkciji, nema ni ove vrste otpada.
Mulj iz otpadnih voda se može u skladu sa savremenim postupcima upotrijebiti za:
proizvodnju biogasa i električne energije,
kompostiranje,
poboljšanje strukture zemljišta.
3.3.15. Otpadna vozila
Glavni proizvođači su: auto-servisi, auto–otpadi, privredna društva i pojedinačna
domaćinstva.
Otpadna vozila, predstavljaju veliku opasnost u pogledu mogućnosti zagađivanja
životne sredine, zbog prisustva mineralnih i drugih ulja, kiselina i elektroda iz
akumulatora.
Poslednjih godina zbog uvoza velike količine polovnih vozila iz evropskih država,
nametnuto je pitanje ubrzanog rešavanja problema otpadnih vozila.
33
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Trenutno stanje na nivou opštine Berane je takvo da nema podataka o broju otpadnih
vozila.
4. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA UPRAVLJANJA OTPADOM U
OPŠTINI BERANE
4.1. JP „KOMUNALNO“
Za upravljanje otpadom u opštini Berane, zaduženo je Javno preduzeće „Komunalno“
– Berane, koje je pravni sledbenik Javnog preduzeća za stambeno komunalnu
djelatnost Berane, nakon podjele tog preduzeća shodno Odluci Upravnog odbora br.
279 od 22.07.2002. godine, i Odluci Skupštine opštine o davanju saglasnosti na
statusnu promjenu Javnog preduzeća za stambeno komunalnu djelatnost Berane.
Djelatnosti koje ovo preduzeće obavlja su:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
održavanje čistoće javnih površina (ulica, trotoara i zelenih površina),
sakupljanje, odvoz i deponovanje otpada,
održavanje deponije otpada,
uređenje, održavanje, čuvanje i utvrđivanje režima korišćenja pijaca i pijačnih
objekata (zelena i buvlja pijaca),
upravljanje, uređenje i održavanje gradskog groblja, kapele i obavljanje
pogrebnih poslova,
održavanje lokalnih puteva,
uređenje, održavanje, obnavljanje i čuvanje parkova, zasada, travnjaka i
drugih zelenih površina,
održavanje plaže na Limu,
pružanje kafilerijskih usluga.
Navedene djelatnosti JP „Komunalno“ su od javnog interesa.
4.1.1. Materijalno-tehnička opremljenost JP „Komunalno“
Za realizaciju poslova JP „Komunalno“ – Berane raspolaže sledećim materijalnotehničkim sredstvima:
poslovni objekti,
sredstva rada i oprema,
kadrovi.
Poslovni objekti: administrativno-poslovni objekti (250 m2), pomoćni objekti skladišni prostor (60 m2), radionički prostor (20 m2) i parking prostor za vozni park
(450 m2).
34
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Tabela 8. Sredstva rada i oprema u JP „Komunalno“ – Berane
No
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Sredstva rada i oprema
Količina
Auto smećar (bubnjar)
3 kom.
Auto podizač
3 kom.
Auto cistijerna
1 kom.
Kamion kiper
1 kom.
Utovarivač – rovokopač (kombinirka JCB)
1 kom.
Auto čistilica
1 kom.
Auto čistilica – mala
1 kom.
Putnička vozila
1 kom.
3
Posude za smeće – kontejneri od 1,1 m
171 kom.
Posude za smeće – kontejneri od 5,0 m3
89 kom.
Posuda za smeće – metalno bure od 200 l 350 kom.
Ručna kolica
40 kom.
Betonske korpe sa uloškom za otpatke
30 kom.
Metalne korpice za otpatke
70 kom.
Unutrašnja organizacija JP “Komunalno” – Berane, je uređena po principu podjele na
radne jedinice, koje su organizovane po funkcionalnom principu, u skladu sa
karakterom procesa rada i nijesu samostalne cjeline:
•
•
•
•
•
•
•
RJ „Čistoća i gradsko zelenilo“
RJ „Mehanizacija i odvoz“
RJ „Lokalni putevi“
RJ „Gradske pijace“
RJ „Gradsko groblje“
RJ „Inkasanti“
RZ „Zajedničke službe“
Ukupno ima 136 zaposlenih, a od toga njih 67 radi u RJ „Čistoća i gradsko zelenilo“ i
RJ „Mehanizacija i odvoz“, koje se bave zbrinjavanjem komunalnog otpada.
Tabela 9. Radnici na zbrinjavanju komunalnog otpada
Radnici na zbrinjavanju komunalnog otpada
u JP „Komunalno“ – Berane
Školska sprema
RJ „Čistoća i
RJ „Mehanizacija i
gradsko zelenilo“
odvoz“
VSS
1
2
VS
1
SSS
1
3
VK
KV
1
PK
35
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
NK
Ukupno
SVEGA
27
30
31
37
67
Upravljanje otpadom u opštini Berane predstavlja skup svih aktivnosti, odluka i mjera
koje imaju za cilj sprečavanje nastanka otpada, smanjenje količine otpada po svim
osnovama, definisanje njegovog uticaja na životnu sredinu, sakupljanje prema
savremenim tehnologijama, sortiranje otpada, transport, deponovanje i reciklaža
neselektivno i selektivno sakupljenog otpada.
Sumirajući, upravljanje otpadom u opštini Berane podrazumijeva implementaciju
sistema zakonskih, administrativnih, organizacionih, tehnoloških i ekonomskih normi,
metoda, uključujući one mjere koje ograničavaju negativan uticaj bilo kojeg otpada
Slike 8-13. Mehanizacija i radnici JP “Komunalno” - Berane
36
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
4.1.2. Sakupljanje otpada
Sakupljanje komunalnog otpada se u Beranama obavlja veoma dobro, uprkos
nedostatku savremenih sredstava za sakupljanje otpada – kontejnera svih kapaciteta.
Na javnim površinama u Beranama, raspoređeno je:
kontejnera zapremine 1,1 m3
posuda za otpad – kontejnera od 5 m3
metalnih buradi od 200 litara
metalnih korpica za otpatke
betonskih korpi sa uloškom
171 komad
89 komada
350 komada
70 komada
30 komada
Slika 14. Kontejneri zapremine 1,1 m3 za sakupljanje komunalnog otpada
Slika 15. Kontejneri zapremine 5 m3 za sakupljanje komunalnog otpada
37
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Slika 16. Metalna burad od 200 litara
Kontejneri se prazne putem specijalnih vozila, autosmećara (bubnjara) i autopodizača.
Pražnjenje kontejnera se vrši prema planu:
U užem i širem gradskom jezgru kontejneri se prazne jedan put dnevno, a u
ulicama 29 Novembra, Svetog Save, Polimskoj, Dušana Vujoševića i Voja
Maslovarića, 60 – 70 kontejnera se prazne dva puta dnevno.
Prigradskim naseljima jedan put dnevno.
Tabela 10. Naselja u kojima se pružaju usluge odvoza smeća
Naselja u kojima JP »Komunalno« - Berane pruža usluge odvoza smeća
Broj domaćinstava kojima Procenat
NASELJE
Broj domaćinstava
se fakturišu usluge odvoza
(%)
Berane (grad)
3.330
2.850
85,6
Beran Selo
372
300
80,6
Buče
267
230
86,1
Dolac
353
255
72,2
Donje Luge
508
364
71,7
Lužac
228
0
Petnjica
125
0
Pešca
468
200
42,7
UKUPNO
5.651
4.199
74,3
Tabela 11. Godišnje količine sakupljenog otpada u regionu sanitarne deponije Berane
Oblast
regionalne
deponije
Berane
Opštine
Berane
Rožaje
Stanovništvo
35.068
22.693
Otpad u opštinama (t/god) 2006. god
Odloženo
Proizvedeno Reciklirano Odloženo
(%)
9.069
0
3.619
40
5.418
0
2.410
44
38
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Plav
Andrijevica
Ukupno
13.805
5.785
77.351
3.827
1.584
19.898
0
0
0
1.643
469
8.141
43
30
41
U Beranama nema ograđenih soški za kontejnere, već su postavljeni na neuređenim
lokacijama na otvorenoj površini. Raspored kontejnera nije ucrtan na planu grada.
Preporučuje se da se urade soške za kontejnere na lokacijama gdje je to moguće, kao i
da se raspored kontejnera ucrta u plan grada.
4.1.3. Transport otpada
Transport otpada u Beranama obavlja JP „Komunalno“ – Berane. U budućnosti
lokalna samouprava može povjeriti sakupljanje i transport privrednom društvu ili
preduzetniku, pod uslovom da posjeduje odgovarajuću opremu za sakupljanje i
transport otpada i potreban broj stalno zaposlenih kadrova u skladu sa Zakonom.
Važno je istaći da sredstva i oprema kojima se sakuplja otpad ili pak transportuje,
moraju obezbjeđivati sprečavanje rasipanja otpada, širenje prašine, mirisa i buke.
Slike 17 i 18. Vozila JP „Komunalno“ za transport Č.K.O.-a u Beranama
4.2. LOKACIJE POSTOJEĆIH POSTROJENJA I OBJEKATA ZA
OBRADU I ODLAGANJE OTPADA
Pod kapacitetima za upravljanje otpadom se podrazumjevaju: prostori za postavljanje
specijalnih kontejnera u kojima se na selektivan način sakuplja otpad, odlagalište
otpada, pretovarne (transfer stanice), reciklažni centar, centar za kompostiranje,
reciklažno dvorište.
Prostori za postavljanje specijalnih kontejnera u kojima se na selektivan
način sakuplja otpad
39
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Sredinom 2008. godine, startovalo se sa pilot projektom „Selektivno prikupljanje
otpada“, ali sa malim brojem od 10 kontejnera (po 5 za odlaganje papira i PET
ambalaže).
Slika 19. Kontejneri za selektivno sakupljanje otpada
Odlagalište otpada
Sakupljeni čvrsti komunalni otpad sa teritorije opštine Berane
odlagalište „Vasova voda“. Lokacija “Vasova voda” je udaljena
celuloze i nalazi se sa suprotne strane rijeke Lim. Na ovoj lokaciji
odlaže od oktobra 2005. godine, kada je sa vlasnikom zemlje
zakupu za korišćenje u tu svrhu.
se transportuje na
4,3 km od Fabrike
se komunalni otpad
potpisan ugovor o
Na Slici 19. prikazano je odlagalište na lokalitetu „Vasova voda“ u Beranama.
Slika 19. Gradsko odlagalište komunalnog otpada “Vasova voda“ u Beranama
40
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Na lokaciji “Vasova voda” planira se izgradnja regionalne sanitarne deponije i
reciklažnog centra za opštine Berane, Rožaje, Andrijevicu i Plav. Studijom o izboru
lokacije regionalne sanitarne deponije, lokacija “Vasova voda” je drugorangirana iza
lokacije “Buče”, koja je otpala zbog Zakona o restituciji. Prije (ili u toku) izgradnje
regionalne deponije na lokaciji “Vasova voda”, neophodno je uraditi sanaciju
postojećeg odlagališta.
Deponovanje čvrstog komunalnog otpada obavlja Javno preduzeće „Komunalno“ –
Berane.
Na osnovu podataka iz Plana upravljanja otpadom na niovu Crne Gore (jer se ne vrši
mjerenje otpada) dnevne količine komunalnog otpada koje se odlažu na odlagalište
„Vasova voda“, iznose oko 25 tona. Godišnja količina komunalnog otpada koja se
odloži iznosi oko 9.125 tona.
Ocjena deponovanja neselektovanog otpada na odlagalište „Vasova voda“ u Beranama
je nezadovoljavajuća, jer nijesu ispunjeni uslovi predviđeni Direktivom EU
1999/31/EC i Zakonom o upravljanju otpadom.
Pretovarne (transfer stanice)
Pretovarne (transfer) stanice nijesu potrebna opštini Berane, ali su Državnim planom
upravljanja otpadom, planirane za opštine Plav i Rožaje koje će svoj otpad da odlažu
na budućoj regionalnoj sanitarnoj deponiji u Beranama.
Centar za kompostiranje
U opštini Berane ne postoji centar za kompostiranje.
Reciklažno dvorište
Reciklažno dvorište u koje bi građani odlagali pojedine vrste kabastog i opasnog
otpada, nije izgrađeno na teritoriji opštine Berane.
Neuređena odlagališta otpada
Na teritoriji Berana je postojao značajan broj divljih odlagališta na kojima su se
odlagale različite vrsta otpada (komunalni, automobilske gume, metalni, građevinski i
dr.). JP „Komunalno“ Berane je velikom akcijom uklanjanja otpada sa divljih deponija
koja je bila u novembru 2006. godine, uklonilo otpad sa 21 lokacije divljih odlagališta.
Od tada se redovno pristupa uklanjanju otpada čim se pojavi neko divlje odlagalište.
Radnici JP „Komunalno“ naprave fotografije, uklone otpad, a uslugu fakturišu opštini
Berane. U toku izrade Plana upravljanja otpadom, u gradu i okolini nije primijećeno
41
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
neko divlje odlagalište otpada, sem jedno odlagalište građevinskog šuta iza JZU
„Opšta bolnica“ Berane, jer se u to vrijeme radilo na rekonstrukciji vodovodnog i
kanalizacionog sistema same bolnice.
Slika 20. Građevinski šut odbačen pored kontejnera
iza JZU „Opšta bolnica“ Berane
5. PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM ZA PERIOD 2010-2014. GODINE
Opština Berane će do izgradnje regionalne sanitarne deponije, otpad tretirati u skladu
sa Zakonom o upravljanju otpadom („Sl.list CG“, br. 73/08).
5.1. VRSTE OTPADA I NAČIN NJIHOVOG SELEKTIVNOG SAKUPLJANJA
Vrste otpada su date u poglavlju 3.3. „Vrste, količine i mjesto nastanka otpada“.
Zakon o upravljanju otpadom obavezuje da se otpad sakuplja na selektivan način.
Tabela 12. Potreban broj kontejnera za materijale koji će se reciklirati u regionu
buduće sanitarne deponije u Beranama
Oblast
regionalne
deponije
BERANE
Papir i
karton
260
Plastika
(PET)
220
Staklo
120
Konzerve
i limenke
220
Otpad iz
dvorišta
180
Ukupno
1.000
Izgradnjom savremene regionalne sanitarne deponije zaustaviće se neodgovarajuće
odlaganje čvrstog komunalnog otpada, što će spriječiti dalju devastaciju prostora.
Nekontrolisano odlaganje svih vrsta otpada, ne samo komunalnog (medicinski i
42
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
opasan otpad), govori o opasnostima zagađivanja životne sredine i direktnog uticaja na
zdravlje ljudi i drugih živih bića.
5.2. UPRAVLJANJE KOMUNALNIM OTPADOM
Postojeća predviđanja proizvodnje komunalnog otpada zasnivaju se na demografskim
podacima popisa iz 2003. godine.
Količina proizvedenog čvrstog komunalnog otpada u opštini Berane je u direktnoj vezi
sa brojem stanovnika u gradu i u ostalim naseljima, brojem turista, brojem zaposlenih
u ustanovama i preduzećima, nivoom organizovanosti domaćinstava u sakupljanju i
predselekciji, razvijenosti opštine i angažovanosti Javnog preduzeća „Komunalno“ na
sakupljanju i transportu Č.K.O.-a.
Prema prikazanoj proizvodnji, godišnja količina proizvedenog čvrstog komunalnog
otpada na prostoru opštine Berane iznosi 9.069 tona, a za region buduće sanitarne
deponije „Vasova voda“ je 19.898 tona.
Tabela 13. Procjena proizvodnje otpada po opštinama regiona sanitarne deponije
Berane
Opština
Berane
Rožaje
Plav
Andrijevica
Ukupno
Lokal.
stanov.
35.068
22.693
13.805
5.785
77.351
Procjena proizvodnje otpada po opštinama
Proizvođači otpada
Iznos otpada po opštinama (t/god)
Lica
Lica
Turisti
koja Izbjegl Lokal.
koja Izbjegla
Turisti
Ukupno
(noćenja)
a lica stanov.
lica
rade
rade
vani
vani
2.323
5.922 5.716
8.217
3
329
520
9.069
1.239
5.003 1.140
5.034
2
278
104
5.418
0
7.879 2.000
3.208
0
437
182
3.827
0
686 1.515
1.408
0
38
138
1.584
3.562 19.490 10.371 17.867
5 1.082
938
19.898
Kratkoročna očekivanja od 20010. do 2014. godine, zasnovana su na sledećim
pretpostavkama. U Master planu su date procjene proizvodnje otpada za period 20052009. godina, i 2010-2014. godina. S obzirom da u međuvremenu, od izrade Master
plana, nije bilo promjena ni aktivnosti na unapređenju upravljanja opadom, smatramo
da se procijenjene količine iz Master plana, mogu bez izmjena projektovati na period
2010-2014. godina:
Generalno, svaka tehnička mjera za poboljšanje usluga upravljanja
otpadom, počinje od 2010. godine.
Povećanje stope obuhvaćenosti komunalnim uslugama:
− u urbanim sredinama postupno povećanje sa nivoa iz 2009. od 85%
na 92 % u 2014. godini,
43
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
− u ruralnim sredinama postupno povećanje sa nivoa iz 2009. od 15%
na 27 % u 2014., izuzimajući naselja sa manje od 190 stanovnika.
Uvođenje odvajanja otpada na mjestu nastanka nekoliko frakcija koje se
mogu reciklirati, kao što je:
− postupno povećanje udjela papira i kartona
u količini sakupljenog
otpada do 40% u 2013. godini,
− postupno povećanje udjela stakla u količini sakupljenog otpada do
20% u 2013. godini,
− postupno povećanje udjela metalnih limenki i konzervi do 10% u
2013.godini, u ukupnoj količini metala u okviru sakupljenog otpada,
− postupno povećanje udjela zelenog otpada urbanih sredina u ukupnoj
količini organskog otpada u okviru sakupljenog otpada, do 7% u
2013. godini,
− postupno povećanje udjela otpada iz dvorišta ruralnih sredina u
ukupnoj količini organskog otpada u okviru sakupljenog otpada, do
19% u 2013. godini.
Na osnovu gore navedenih pretpostavki, izračunata je proizvodnja komunalnog
otpada koja se predviđa za kratkoročni period od 5 godina za opštinu Berane.
Tokom 5 godina, u periodu od 2010. do 2014. godine, količina otpada će se neznatno
smanjiti sa 9.000 tona na 8.950 t. Uticaj na smanjenje proizvodnje otpada koji nastaje
usled smanjenja broja stanovnika za 0,68% godišnje, ne može se kompenzovati ni
povećanjem BDP za + 2,5% na godišnjem nivou. Ovi faktori imaju za posledicu pad
količine otpada u 2014. godini u odnosu na 2010. godinu.
U odnosu na proizvedenu količinu otpada u 2009. godini, 40% se sakupi i odloži. Ovaj
procenat je izuzetno nizak i karakterističan je za gotovo sve opštine sjevernog regiona.
Za Berane je karakteristično da 34% od ukupne populacije ove opštine živi u
gradskom području, a da je od njih 84% obuhvaćeno regularnim opštinskim servisom
sakupljanja otpada. U ruralnom području, gdje živi oko 66% stanovništva, svega 15%
stanovništva je obuhvaćeno ovom uslugom. Tokom posmatranog petogodišnjeg
perioda treba doći do povećanja područja sa kojeg se sakuplja otpad na 62% (55% za
odlaganje i 7% za reciklažu). Takođe, i količina deponovanog otpada će se u ovom
periodu povećati za oko 40%.
Da bi se izvršilo pravilno sakupljanje komunalnog otpada u opštini Berane, potrebno
je u narednom petogodišnjem periodu vršiti organizovano selektivno sakupljanje
komunalnog otpada. Istina, u narednom periodu 2010-2014. godine, neće se
kompletno riješiti selektivno sakupljanje otpada, ali je sigurno da se može na kraju
2013. godine dostići nivo 30 % selektovanja. Za realizaciju selektivnog sakupljanja
potrebno je planirati posebna sredstva za nabavku opreme, obezbijediti prostore za
formiranje ekoloških dvorišta, zelenih i ekoloških ostrva.
44
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Na slikama 21–37 prikazani su tipovi kontejnera za selektivno i neselektivno
sakupljanje komunalnog otpada.
Takođe je u periodu 2010-2014. godine, potrebno planirati organizovano neselektivno
i selektivno sakupljanje u ruralnim sredinama i mjestima gdje je broj stanovnika veći
od 20.
Posude za sakupljanje komunalnog otpada
Slike 21-23. Kante za sakupljanje neselektovanog čvrstog komunalnog otpada
Slike 24-26. Kontejneri za neselektovani Č.K.O. zapremine 1,1 m3
Slike 27 i 28. Kontejneri za neselektovani Č.K.O. zapremine 5 i 7 m3
45
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Slike 29-31. Kontejneri za sakupljanje plastike (PET ambalaže)
Slike 32-34. Kontejneri za sakupljanje papira
Slike 35-37. Kontejneri za sakupljanje stakla
Tabela 14. Količina komunalnog otpada koji se proizvodi na nivou opštine
Berane i upoređenje sa razvijenim državama u 2007. godini
Stanovništvo
Ukupna količina Č.K.O.-a
Količina Č.K.O.-a po
stanovniku
Opština Berane
35.068
9.125 t/god
Slovenija
2.000.000
800.000 t/god
Austrija
8.100.000
3.100.000 t/god
260 kg/god
400 kg/god
383 kg/god
46
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Tabela 15. Obrada i odlaganje komunalnog otpada u 2007. godini
Komunalni otpad odložen
na smetlištu
Komunalni otpad odložen
u sanitarne kade
Opština Berane
Slovenija
Austrija
100 %
0%
0%
0%
73 %
29 %
Na bazi Tabele 15. može se zaključiti da se opština Berane nalazi tek na početku
organizovanog sakupljanja, transporta i deponovanja Č.K.O.-a, jer tek treba da se
sagradi sanitarna deponija. Inače, što je razvijenost zemlje veća, manji je procenat
deponovanja otpada u sanitarne kade, jer je procenat recikliranog otpada veći.
Ukoliko opština Berane želi da u potpunosti primijeni Zakon o upravljanju otpadom i
ispoštuje Direktive EU, potrebno je u periodu 2010-2014. godine, obezbijedi sredstva
za nabavku vozila za transport komunalnog otpada do buduće sanitarne deponije.
Potrebno je izvršiti nabavku sledećih tipova vozila:
Vozila za transport (autosmećari sa potisnom pločom) – dva;
Vozilo za prihvat i transport kontejnera zapremine 5 m3 (autopodizač) – jedno;
Vozilo sa kipom – jedno.
Osim vozila namijenjenih transportu komunalnog otpada, potrebno je nabaviti i
određeni broj građevinskih mašina:
Utovarivač – jedan;
Bager – jedan;
Buldozer – jedan.
Da bi se održavala higijena postojećeg voznog parka JP „Komunalno“ i vozila koje
treba nabaviti u narednom periodu, kao i kontejnera za sakupljanje otpada, potrebno je
uraditi prostor za njihovo pranje.
Slike 38 i 39. Vozila za transport komunalnog otpada
47
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
5.2.1. Djelatnosti koje se odvijaju u okviru reciklažnih dvorišta
Reciklažno dvorište je posebno nadgledani prostor i mjesto specijalno opremljeno za
odvojeno prikupljanje materijala koji se ponovo mogu koristiti, kao i mjesto za
problematične opasne otpadne materijale iz domaćinstva.
U reciklažnom dvorištu se odvojeno odlažu sve vrste otpada koji nastaju u
domaćinstvu, a po sadržaju ne pripadaju komunalnom neopasnom otpadu.
Reciklažno dvorište treba posmatrati kao polaznu tačku savremenog upravljanja
otpadom. Zato opština Berane treba da formira reciklažno dvorište u narednom
periodu. Reciklažno dvorište mora da radi po uputstvima. Vlasnik reciklažnog dvorišta
mora da ima zaposleno edukovano osoblje, tako da može garantovati pravilno i
blagovremeno odvajanje otpada. On mora biti odgovoran da se takav otpad usmjeri
dalje na obradu u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom. Prikupljeni materijal
treba dalje reciklirati, balirati i odložiti do prodaje, što znači da neće zagaditi životnu
sredinu.
Svaki materijal koji se odlaže u reciklažnom dvorištu mora imati poseban kontejner na
kojem će biti vidljivo ispisana oznaka namjene kontejnera (papir, karton, staklo i dr.).
Veoma je važno pitanje šta se odlaže u reciklažno dvorište. U zavisnosti od veličine
reciklažnog dvorišta, finansijske moći investitora i prostora namijenjenog za
reciklažno dvorište, građani bez ikakve nadoknade mogu odložiti u za to namijenjene
kontejnere:
karton i papir,
staklenu ambalažu (obojenu i providnu),
ravno staklo (od polomljenih prozora, vrata i dr.),
aluminijumske limenke,
PE gajbe ( za pivo, vino, sokove i dr.),
PET ambalažni materijal,
pjenasti polistiren (stiropor, stirodur, okipor i dr.),
automobilske gume (lična vozila) bez felgi, do 4 komada,
kabasti plastični materijal,
kabasti drveni materijal,
bijelu tehniku (frižideri, zamrzivači, električni šporeti i dr.),
elektro opremu (video i audio tehnika, kompjuteri),
mobilne telefone,
otpadne kablove,
čelični manji otpad,
sivi liv,
aluminijumske blokove motora automobila,
obojene metale (bakar, aluminijum, cink i dr.),
tekstil,
plutu,
zeleni otpad.
48
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
U reciklažnim dvorištima nije dozvoljeno primanje i odlaganje miješanog i
industrijskog otpada.
U reciklažnom dvorištu na posebnom platou u posebne vidno označene kontejnere,
mogu se odlagati baterije do 0,5 kg, akumulatori, uljni filtri.
U reciklažnom dvorištu na posebno uređenom prostoru, mogu se postavljati i strogo
kontrolisati posude za prikupljanje opasnog otpada, kao što su razne vrste ulja i
antifrizi.
Takođe se na posebnim mjestima u reciklažnom dvorištu postavljaju kontejneri za
ljekove koji nijesu za upotrebu i opasan otpad (boje i lakovi, razređivači i hemikalije).
Kvalitetna reciklažna dvorišta imaju posebne podgrupe za prikupljanje otpada:
kartonska ambalaža se sakuplja u plavo obojenim kontejnerima,
čvrsta PE ambalaža se sakuplja u žutim kontejnerima,
staklena ambalaža se sakuplja u posebnim kontejnerima specijalne izrade,
kabasti metalni otpad se odlaže u kontejnere sive boje.
Očekuje se da će građani opštine Berane prihvatiti postavljanje reciklažnih dvorišta,
pod uslovom da su dobro organizovana.
Građani moraju biti preko sredstava javnog informisanja obaviješteni o mjestu
postavljanja reciklažnog dvorišta, njegovom radnom vremenu i vrstama materijala koji
se odlažu, sa naglaskom da je odlaganje tih materijala besplatno. Isto tako, građani
moraju da se obavijeste kako reciklažna dvorišta nijesu odlagališta komunalnog i
industrijskog otpada.
Da bi se izgradilo reciklažno dvorište, potrebno je, u skladu sa zakonom, uraditi izbor
lokacije u okviru PUP-a i DUP-a opštine Berane.
Vlasnik reciklažnog dvorišta mora dobiti dozvolu za postavljanje reciklažnog dvorišta.
Dozvolom mora biti definisan: broj kontejnera, radno vrijeme sa obavezom urednog
vođenja knjiga prijema i otpreme sakupljanog otpada. Kvalitetno reciklažno dvorište
će biti praktična edukacija predselekcije otpada na nivou opštine Berane.
Na području grada Berana u 2011-oj treba obavezno postaviti reckilažno dvorište.
Prvo treba u okviru DUP-a uraditi tehničku dokumentaciju o postavljanju reciklažnog
dvorišta i tačno definisati broj kontejnera i njihovu namjenu.
Razlozi zbog kojih je važno uvođenje reciklaže komunalnog otpada na nivou opštine
Pljevlja:
Smanjuje se količina otpada koji će se deponovati.
Vrši se valorizacija sekundarnih sirovina (papir, karton, metal, plastika) i
drugih sirovina koji se javljaju u procesu reciklaže.
49
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Reciklirane sirovine iz komunalnog otpada se koristite za sopstvene potrebe,
jer se mogu prodati na tržištu.
Čuvaju se sopstveni resursi.
Štedi se energija.
Otvaraju se nova radna mjesta.
Štiti se životna sredina.
Tabela 16. Mreža reciklažnih dvorišta za područje sanitarne deponije u Beranama
Centar
Berane
Ukupno
Obuhvaćene opštine
Berane
Andrijevica
Plav
Rožaje
4 reciklažna dvorišta
za 4 opštine
Broj
stanovnika
Otpad
(t/dan)
35.068
5.785
13.805
22.693
24,86
4,34
10,48
14,84
77.351
54,52
Potpuno
opremljeno
RD
1
Djelimično
opremljeno
RD
1
1
1
2
2
Slika 40. Reciklažno dvorište kakvo je potrebnio Beranama
5.2.2. Djelatnosti koje se odvijaju u okviru transfer stanica
Transfer stanice su obavezne u svim opštinama u kojima nema sanitarnih deponija.
One služe za prihvat komunalnog otpada, koji se nakon toga transportuje do
regionalne sanitarne deponije. Postojanje transfer i pretovarnih stanica je značajno u
zimskom periodu i u vrijeme otežanog ili prekida saobraćaja. Mikrolokacije
pretovarnih i transfer stanica treba da definiše odgovarajuća Studija.
Transfer sistemi uključuju mjesta za privremeno odlaganje otpada i specijalno urađene
platoe za punjenje vozila za transport otpada. Sistem mora da razradi proceduru za rad
i održavanje postrojenja i opreme.
50
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Slika 41. Transfer stanice za područje sanitarne deponije u Beranama
Tabela 17. Transfer stanice za područje sanitarne deponije u Beranama
Centar
Berane
Ukupno
Obuhvaćene opštine
Andrijevica
Plav
Rožaje
3 transfer stanice za 4 opštine
Broj stanovnika
5.785
13.805
22.693
42.283
Otpad (t/dan)
4,34
10,48
14,84
29,66
Prilikom projektovanja transfer stanice, njene tehničke karakteristike moraju biti
potpuno usklađene sa lokalnim sistemom upravljanja otpadom.
Transfer stanica treba da posluže za sledeće:
pretovar komunalnog otpada iz malih vozila u veća,
racionalizaciju transporta na udaljenosti više od 15 km od sanitarne deponije,
izbjegavanje stvaranja neuređenih odlagališta otpada,
da pretovar komunalnog otpada bude opremom koja može da sabija otpad.
Objekat transfer stanice treba da bude jeftin i prihvatljiv.
Transfer stanica mora biti urađena tako da:
ima dovoljnu veliku površinu da prihvati dopremljeni komunalni otpad,
omogući rad transfer stanice u svim vremenskim uslovima,
da ima kvalitetan pristupni put do glavnog puta,
omogući manipulaciju transportnih i utovarnih sredstava,
ima dovoljno veliku površinu da prihvati sakupljeni komunalni otpad u toku
jedne sedmice,
Upravljanje transfer stanicom treba da se povjeri organizaciji kojoj budu ustupljeni
poslovi sakupljanja i transporta komunalnog otpada do buduće regionalne sanitarne
deponije u Beranama.
51
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Slike 42 i 43. Preskontejneri zapremine 20 m3 u transfer stanici
5.2.3. Zelena ostrva
Na prostoru grada treba obavezno što prije postaviti više zelenih ostrva.
Zelena ostrva omogućavaju odlaganje više vrsta otpada na jednom mjestu, što
olakšava građanima rešavanje problema kućnog otpada. Kvalitetnim estetskim
izgledom zeleno ostrvo dodatno stimuliše građane na reciklažnu sirovinu. Pogodne
lokacije za smještaj zelenih ostrva su u blizini dječjih vrtića i škola, gdje imaju i
edukativni značaj, jer stvara naviku za reciklažu kod najmlađeg naraštaja. Sastoji se
npr. od kontejnera za: papir, staklo, PET ambalažu, limenke, stare ljekove i baterije.
Zelena ostrva treba da budu pod nadzorom JP „Komunalno“. Posude se moraju čistiti i
prazniti dva puta dnevno, a nekada i više puta, što će utvrditi organizacija zadužena za
održavanje zelenih ostrva.
Veoma je uputno i preporučljivo da se pored kontejnera postave posude sa cvijećem
kako bi uljepšale prostor. Prostor zelenog ostrva se ne može ograđivati žičanim
ogradama.
Treba razmotriti mogućnost postavljanja zelenih ostrva makar na svakih 2.000
stanovnika grada Berana.
Slika 44. Zeleno ostrvo kakvo je potrebno Beranama
52
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
5.3. UPRAVLJANJE INDUSTRIJSKIM OTPADOM
Prilike u beranskoj privredi se mogu okarakterisati kao veoma teške. Ekonomska kriza
koja vlada ovim prostorima, bukvalno je zbrisala nekadašnju privredu u Beranama, pa
su mnoga od preduzeća dospjela u velike probleme ili stečaj. Ta preduzeća godinama
nijesu ništa proizvodila, radnici nijesu primali zarade po nekoliko godina, ili su, pak,
štrajkovali, a tokom 2004. godine, i formalno veliki broj uposlenih radnika je
proglašen tehnološkim viškom i upućen na Zavod za zapošljavanje.
Najveći broj industrijskih kapaciteta izgrađen je na lokaciji "Rudeš". Međutim, ti
kapaciteti su izgrađivani, uglavnom, u bivšoj SFRJ prema ranijim standardima, za
potrebe tadašnjih društvenih preduzeća, kao što su: "Fabrika celuloze i papira"
(preduzeće koje je u prošlom vremenu bilo nosilac razvoja opštine), "Polimka" –
fabrika kože, kožne konfekcije i galanterije, šumskog preduzeća, fabrike medijapan
ploča, ciglane, rudnika uglja, pogona za proizvodnju tapeta itd. Posle propasti ovih
preduzeća i ti kapaciteti (proizvodne hale, oprema i dr.) su ili rasprodati ili ruinirani.
Prema tome, osnova i novi infrastrukturni kapaciteti za dalji razvoj privrede opštine
Berane, moraju se obnoviti i nanovo izgrađivati.
Stupanjem na snagu Zakona o upravljanju otpadom 01.01.2010. godine, jedinica
lokalne samouprave može obavezati proizvođača otpada da dostavi podatke o
proizvedenom otpadu i načinu upravljanja otpadom, ukoliko na godišnjem nivou
proizvode više od 10 tona neopasnog otpada.
Upravljanje industrijskim otpadom iz malih i srednjih preduzeća, takođe će se vršiti u
skladu sa zakonskom regulativom.
5.4. UPRAVLJANJE MEDICINSKIM I FARMACEUTSKIM OTPADOM
Upravljanje medicinskim otpadom podrazumijeva njegovo razvrstavanje na mjestu
nastanka, sakupljanje, vođenje dnevnika i prijavljivanje, skladištenje, predtretman i
tretman, prevoz i odlaganje.
Ambalaža za sakupljanje medicinskog otpada (plastične vreće, kartonske kutije,
posude i kontejneri) mora biti izrađena tako da:
svojim karakteristikama (boja, oblik, veličina) omogućava i olakšava
razvrstavanje na mjestu nastanka; oznake su: crvena boja za infektivni otpad,
crvena sa crnim pojasom za patološki otpad, žuta boja za hemijski otpad, zelena
za farmaceutski otpad, a crna i plava za komunalni otpad,
nepropusna je za tečnost, onemogućava ispadanje ili izlivanje sadržaja,
onemogućava neovlašćeno otvaranje posuda i kontejnera pri daljem postupanju
ili tretmanu,
pri tretmanu ne zagađuje životnu sredinu,
53
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
mora biti neprobojna za sadržaj pri normalnim uslovima postupanja, a
napravljena tako da je onemogućeno ispadanje sadržaja ili povređivanje i
prenos infekcija na osobe koje upotrebljavaju posudu ili postupaju s otpadom,
mora biti označena natpisom „opasni medicinski otpad“ sa naznakom o vrsti
otpada,
omogućava adekvatno pranje i dezinfekciju, ako se kontejneri od metala i
plastike koriste više puta.
Slike 45-47. Kontejneri za sakupljanje medicinskog otpada
Svaka Javna zdravstvena ustanova dužna je da sačini plan upravljanja medicinskim
otpadom i dostavi ga nadležnom državnom organu radi davanja saglasnosti. Nadležni
organ državne uprave, prije davanja saglasnosti, plan upravljanja opasnim otpadom
dostavlja jedinici lokalne samouprave na čijoj teritoriji se proizvodi opasan otpad i
organu državne uprave nadležnom za djelatnosti kojima se stvara opasan otpad, radi
davanja mišljenja.
Direktor zdravstvene ustanove dužan je da odredi tim za upravljanje medicinskim
otpadom, koji treba da se sastoji od:
- direktora ustanove,
- rukovodioca odjeljenja,
- rukovodioca apoteke,
- radiologa,
- infektologa,
- glavnog tehničara,
- finansijskog rukovodioca i
- tehničkog lica - inženjera.
Sve aktivnosti ovog tima moraju se dokumentovati u pisanom obliku.
Proizvođači medicinskog otpada dužni su, da u skladu sa članom 22. Zakona o
upravljanju otpadom, izrade plan upravljanja otpadom, ako proizvode više od 200 kg
opasnog otpada na godišnjem nivou.
Plan upravljanja medicinskim otpadom za prostor opštine Berane, obuhvata:
razvrstavanje medicinskog otpada,
54
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
inicijalno skladištenje, puteve, način, zadužene osobe i vremenski plan
sakupljanja otpada,
edukaciju zaduženih i odgovornih osoba i osoblja koje razvrstava otpad,
puteve, način i zadužene osobe za prevoz otpada do mjesta sekundarnog
skladištenja,
uslove, način i trajanje sekundarnog skladištenja,
odgovorne osobe i način vođenja evidencija (dnevnik, prijavni listovi, izvještaj
o ispitivanju fizičko-hemijskih svojstava otpada itd.) i obilježavanje otpada,
način i vremenski plan odvoza, način obrade i odlaganja otpada,
odgovornu osobu (ili osobe) za organizaciju i unutrašnji nadzor.
Pojedinačne posude ili držači s vrećama, moraju biti smještene u inicijalna skladišta:
prostorije za nečisto,
prostorije za dekontaminaciju instrumenata (iz hirurške sale),
ordinacije, previjališta, laboratorije i druga mjesta gdje se generiše medicinski
otpad.
Sakupljanje medicinskog otpada treba da obavljaju zadužene osobe jednom dnevno, a
po mogućnosti jednom u smjeni.
Prevoz otpada do mjesta sekundarnog skladištenja u odgovarajućoj ambalaži,
obavljaju zadužene osobe prevoznim sredstvima napravljenim od nepropusnog
materijala koji se lako čisti i dezinfekuje (propisi Ministarstva zdravlja).
Putevi sakupljanja i prevoza otpada moraju biti predviđeni i jasno naznačeni, trebaju
biti odvojeni od puteva kojima se odvijaju uobičajene zdravstvene aktivnosti
(bolesnici, čisto rublje, sterilni materijal itd.) ako ne prostorno, barem vremenski.
Osobe koje postupaju sa medicinskim otpadom, moraju biti edukovane za postupanje i
moraju biti opremljene radnim odijelima i zaštitnim sredstvima.
Medicinski otpad se sekundarno skladišti u odvojenom, označenom, ograđenom i
natkrivenom prostoru, predviđenom samo za tu namjenu, koji je građen tako da se lako
čisti i dezinfekuje i kojem je omogućen pristup vozilima za odvoz. Dezinfekcija
prevoznih sredstava obavlja se jednom dnevno, sekundarnog skladišta barem jednom
sedmično, a po potrebi (u slučaju prosipanja otpada) i češće.
Evidencija o opasnom medicinskom otpadu, koji vode zadužene osobe, sadrži:
dnevnik o vrsti, količini i mjestu nastanka,
prijavne listove,
prateći list uz prevozno sredstvo.
Zadužena osoba prikuplja podatke o medicinskom otpadu, vodi bazu podataka i
sačinjava mjesečni izvještaj koji dostavlja odgovornoj osobi za organizaciju.
55
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Skladištenje infektivnog otpada i oštrih predmeta bez kondicioniranja, smije trajati
najduže osam dana. Infektivni otpad i oštri predmeti se tretiraju u pećima za
spaljivanje infektivnog otpada ili se postupcima obrađivanja (drobljenje, mljevenje,
dezinfekcija, sterilizacija), dovode u stanje kada više nijesu opasni za zdravlje, pa se
mogu reciklirati ili odlagati kao komunalni otpad.
Anatomski patološki otpad, se iz etičkih razloga sakuplja, skladišti i tretira posebno.
Zbrinjava se spaljivanjem u krematorijumu ili zakopavanjem na groblju.
Krv koja ostaje nakon laboratorijskih analiza, tretira se kao infektivni otpad.
Krv i krvni derivati koji su tokom dijagnostičkih analiza pomiješani sa hemikalijama,
tretiraju se kao hemijski otpad.
Opasni hemijski otpad i veće količine inertnog hemijskog otpada (10 litara na dan)
sakupljaju se u ambalaži (žuta boja za hemijski otpad), koja je posebno prilagođena
izabranom sastavu zbrinjavanja. Hemijski otpad se može tretirati spaljivanjem u
pećima za spaljivanje opasnog otpada.
Posude pod pritiskom se ne smiju izlagati povišenoj temperaturi zbog mogućnosti
eksplozije, niti odlagati bez deaktivacije. Posude pod pritiskom, mogu se reciklirati
Farmaceutski otpad se mora sakupljati u posebnoj ambalaži (zelena boja za
farmaceutski otpad) i skladištiti u odgovarajućem skladištu. Ovaj otpad se može
tretirati spaljivanjem u spalionicama za opasni otpad.
Apoteke moraju u svojim prostorima za izdavanje ljekova držati ambalažu za
farmaceutski otpad u koju korisnici mogu odložiti farmaceutski otpad koji nastaje u
domaćinstvu.
Farmaceutski otpad se ne smije odlagati na sanitarnim deponijama za čvrsti
komunalni otpad.
Slike 48 i 49. Posude za sakupljanje farmaceutskog otpada
56
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Za izradu Plana upravljanja farmaceutskim otpadom, zaduženo je Ministarstvo
zdravlja.
Slika 50. Medicinski otpad iz Opšte bolnice Berane
5.5. UPRAVLJANJE VETERINARSKIM OTPADOM
Veterinarski otpad je otpad koji nastaje prilikom veterinarskog tretmana nad
životinjama ili vršenjem opita.
Sa veterinarskim otpadom treba upravljati na način da se:
zaštiti zdravlje ljudi i zdravlje životinja,
izbjegne zagađenje životne sredine (vode, zemljišta i vazduha),
spriječi nekontrolisano odlaganje i razmnožavanje zaraženih životinja i
patogenih mikroorganizama,
onemogući stvaranje neprijatnih mirisa,
podvrgne toplotnoj preradi i iskoriste vrijedna svojstva,
vodi evidencija i dostavljaju izvještaji nadležnim upravnim tijelima.
5.6. UPRAVLJANJE POSEBNIM VRSTAMA OTPADA
5.6.1. Upravljanje otpadnim akumulatorima i baterijama
Porast broja vozila u Beranama, uzrokovaće povećanje broja otpadnih akumulatora za
period 2010-2014. godine. Procjena količine otpadnih akumulatora za ovaj period
prikazana je u Tabeli 18.
57
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Tabela 18. Broj otpadnih akumulatora u periodu 2010-2014. godine
Godina
2010
2011
2012
2013
2014
Otpadni akumulatori (kom)
3.000
3.050
3.100
3.150
3.200
Plan upravljanja otpadom kao što su baterije i akumulatori, ima za cilj:
da spriječi zagađivanje životne sredine usled neadekvatnog njegovog tretmana,
promovišući upravljanje koje nije štetno na životnu sredinu,
da zaštiti zdravlje ljudi.
U skladu sa odredbama Direktive Savjeta 91/157/EEC o baterijama i akumulatorima
koji sadrže opasne supstance obaveza države Crne Gore, odnosno nadležnih organa za
zaštitu životne sredine, je da:
▫
▫
▫
▫
▫
▫
▫
zabrani i onemogući korišćenje baterija i akumulatora sa više od 0,0005% žive;
izradi program posebnog sakupljanja potrošenih baterija i alumulatora;
u skladu sa programom, obezbijedi uslove za sakupljanje i privremeno čuvanje
potrošenih baterija i akumulatora;
vodi evidenciju o nabavljenim, utrošenim i sakupljenim baterijama i
akumulatorima;
po uspostavljanju tržišta sekundarnim sirovinama, organizuje službu koja bi se
bavila prethodnim aktivnostima, kao i prodajom ovih sekundarnih sirovina;
dostavlja informacije o sakupljenim i odloženim (uskladištenim) baterijama
nadležnim organima;
razvije program obuke zaposlenih u vezi sa baterijama i akumulatorima.
Vlada Crne Gore je donijela Uredbu o načinu i postupku prijave stavljanja baterija i
akumulatora na tržište, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade istrošenih
baterija i akumulatora i rada tog sistema (“Sl. list CG“, br. 15/10), kojom se tretiraju
otpadni akumulatori i baterije.
58
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Slike 51-54. Kontejneri za sakupljanje starih akumulatora i baterija
5.6.2. Upravljanje otpadom od elektronske i električne opreme
Na bazi procjene da se u opštini Berane proizvodi i odbaci preko 4 kg e-otpada po
glavi stanovnika na godišnjem nivou, predviđene su količine ove vrste otpada za
period 2010-2014. godine.
Tabela 19. Godišnje količina e-otpada u opštini Berane za period 2010-2014. godine
Godina
2010
2011
2012
2013
2014
e-otpad
150 t
155 t
160 t
165 t
170 t
Iz Tabele 19, se vidi da se radi o prilično velikim količinama opasnog e-otpada koji je
izuzetan zagađivač podzemnih voda i zemljišta.
Vlada Crne Gore je donijela Uredbu o načinu i postupku prijave stavljanja električnih i
elektronskih proizvoda na tržište, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade
otpada od električnih i elektronskih proizvoda i rada tog sistema („Sl.list CG“ br.
09/10) od 19. februara 2010. godine, kojom se tretira e-otpad.
59
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Slike 55-58. Kontejneri za sakupljanje e-otpada
5.6.3. Upravljanje otpadnim gumama
Uredbom o načinu i postupku prijave stavljanja guma na tržište, osnivanja sistema
preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih guma i rada tog sistema („Sl. list CG“ br.
09/10) od 19.februara 2010. godine, između ostalog, regulisano je sakupljanje
otpadnih guma, mjesto preuzimanja i njihova prerada. Prema Članu 12. ove Uredbe,
obrađivač otpadnih guma (pravno lice koje ispunjava uslove propisane Zakonom o
upravljanju otpadom) je dužan da uz zahtjev za izdavanje dozvole za preradu otpadnih
guma, iz plana upravljanja otpadnim gumama, dostavi podatke o: načinu i obimu
preuzimanja otpadnih guma od proizvođača otpadnih guma, predviđenom broju mjesta
za preuzimanje i prevoznicima otpadnih guma od mjesta preuzimanja do postrojenja
za obradu. Proizvođač otpadnih guma je pravno ili fizičko lice, koje je vlasnik otpadne
gume ili kod kojeg zbog vršenja djelatnosti stalno ili povremeno nastaju otpadne
gume.
Uredbom je definisano da Plan upravljanja otpadnim gumama na nivou opštine
Pljevlja, treba da uradi obrađivač otpadnih guma (pravno lice koje ispunjava uslove
propisane Zakonom o upravljanju otpadom).
Veliki priliv starih automobila u Crnu Goru poslednjih godina, doveo je do toga da
sada u opštini Berane ima registrovanih oko 10.000 automobila i 1.000 kamiona i
autobusa. Ovako veliki broj vozila, godišnje stvori oko 25.000 otpadnih automobilskih
i 2.500 kamionskih guma. Uzimajući u obzir prosječnu težinu jedne automobilske
gume od oko 10 kg i kamionske oko 55 kg, dobija se podatak da se u Beranama u toku
jedne godine stvori oko 240 tona ove vrste otpada.
Prema Direktivi EU 1999/31/EC odlaganje cijelih automobilskih guma od 2003.
godine, više nije dozvoljeno, a od 2006. godine, nije dopušteno ni odlaganje izrezanih
auto guma.
Godine 1992. u 12 država EU, 65% otpadnih guma se odlagalo na deponije, a samo
35% se zbrinjavalo na drugi način. Deset godina kasnije, 2002. godine, situacija se
potpuno izmijenila. U tadašnjih 15 država EU, 65% otpadnih guma se zbrinjavalo
60
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
protektiranjem (obnovom guma), reciklažom, upotrebom u energetske svrhe ili
izvozom za ponovnu upotrebu, a manje od 35% je završavalo na deponijima.
Reciklaža guma spada u djelatnosti održivog razvoja. Proizvodi dobijeni reciklažom
otpadnih guma, mogu se koristiti u proizvodnji velikog broja novih proizvoda.
Važno je napomenuti da se otpadne gume mogu u potpunosti reciklirati, a njihove
hemijske i fizičke osobine čine ih vrijednim sirovinama.
Mnoge prednosti koje gume imaju tokom upotrebe, ostaju važeće i kod primjene
otpadnih guma u sekundarnoj fazi njihove obrade, kada se guma koristi kao materijal
za izradu drugih vrsta proizvoda. Guma u svakom obliku zadržava svoje osnovne
karakteristike, uključujući usporen razvoj bakterija, otpornost na buđ, toplotu i vlagu,
sunčevu svjetlost i UV zračenje, kao i prilikom uticaja raznih vrsta mineralnih ulja,
većine razređivača, kiselina ili drugih hemikalija.
Fizičke osobine otpadnih guma imaju veliku vrijednost, jer nijesu toksične, nijesu biorazgradive, njihov oblik, težina i elastičnost čine ih u potpunosti upotrebljivim za
veliki broj raznih proizvoda, u obliku cijelih guma, komada, granulata ili u obliku
prašine.
Postupkom mehaničke reciklaže, gume se kidaju na komade i postupnim
usitnjavanjem prolaze proces separacije u kojem se zasebno odvajaju gumeni djelovi,
čelik i tekstil, što su osnovne komponente svake gume.
U postupku takve reciklaže, ne stvara se nikakva druga otpadna supstanca, sve je
''upotrebljivo'', a izuzetno je važno da nema nikakvih popratnih ''emisija u životnu
sredinu'' – u vazduh, vodu ili zemljište. Istraživanja su pokazala da je mehanički
postupak reciklaže otpadnih guma daleko povoljniji za životnu sredinu od spaljivanja
u energetske svrhe. Upravo reciklažom kroz gumeni granulat koji ulazi u ponovni
ciklus upotrebe, čuvaju se prirodni resursi.
Savremenom tehnologijom, od otpadnih guma se dobija granulat različitih veličina čija
je dalja primjena prisutna u mnogim privrednim djelatnostima: od građevinskih,
infrastrukturnih, prevozničkih, poljoprivrednih (stočarskih i vrtlarskih), do sportskih
terena i urbanih sredina sa uređenim površinama za slobodno vrijeme, dječjim
igralištima, kao i centrima za rehabilitaciju.
Proizvođači otpadnih guma na nivou opštine Berane su sva vozila u upotrebi, a mjesta
stvaranja ove vrste otpada u najvećoj mjeri su auto servisi, gdje se vrši zamjena
dotrajalih guma novim.
Savremeni postupci upravljanja gumama definišu upotrebu otpadnih guma:
kao pogonsko gorivo u cementarama,
reciklažu kod proizvođača automobila,
za proizvodnju granulata,
protektiranje.
61
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Gorivo
Ugalj
Mješavina 90% uglja i 10% gume
Guma
Energetska vrijednost
~ 29 MJ/kg
~ 35,8 MJ/kg
~ 32,5 MJ/kg
Iz navedenog se može zaključiti da mješavina 90% uglja i 10% granulata otpadnih
guma razvija toplotnu energiju koja je za oko 25-30% veća od energetske vrijednosti
uglja, a ujedno se štedi na uglju kao osnovnom energentu. Ujedno, sagorijevanjem
otpadnih guma u rotacionoj peći, nastaje manje dimnih gasova nego sagorijevanjem
kamenog uglja, a u odnosu na lož ulje srednjeg kvaliteta, otpadne gume sadrže manju
količinu sumpora.
Slika 59. Odložene stare gume u Beranama
5.6.4. Upravljanje otpadnim uljima
Ove godine je u Crnoj Gori usvojen Pravilnik o postupanju sa otpadnim uljima (“Sl.
list CG”, br. 21/10), kojim se tretiraju otpadna ulja.
Otpadna ulja mogu poticati od ulja za podmazivanje koja se koriste u industriji i od
jestivih ulja. Potrošnja i jednih i drugih ulja je u porastu, a nakon upotrebe ta ulja
postaju otpadna ulja.
Ne raspolaže se podacima o količini ulja koja se stavljaju u promet, pa nije moguće
procijeniti ni količine otpadnih ulja.
Upravljanje otpadnim uljima treba da obezbijedi:
da se sakupljanje i odlaganje otpadnog ulja u okviru auto servisa sakuplja u
odgovarajuće posude i odlaže na odgovarajuće mjesto unutar auto servisa,
62
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
da se obezbijedi preuzimanje otpadnih ulja iz auto servisa od strane ovlašćenog
preduzeća,
da ovlašćeno preduzeće izvrši transport otpadnog ulja sa lokacije preuzimanja,
do lokacije skladištenja,
da se, ukoliko je to moguće, obezbijedi odgovarajući tehnološki tretman
otpadnog ulja uz mogućnost njegove dalje upotrebe,
da se prilikom sakupljanja i njegovog tretmana, preduzmu odgovarajuće mjere
kontrole, kako bi se izbjegla mogućnost njegovog nekontrolisanog odlaganja,
sa ciljem zaštite zemljišta, površinskih i podzemnih voda.
Savremeni postupci upravljanja otpadnim uljima su:
regeneracija,
rekondicioniranje,
rerafinacija,
spaljivanje i suspaljivanje.
Slika 60. Rezervoar za sakupljanje otpadnih motornih ulja
Slika 61. Cistijerna za sakupljanje otpadnih motornih ulja zapremine 10 m3
5.6.5. Upravljanje otpadnim vozilima
63
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Vlada Crne Gore je donijela Uredbu o načinu i postupku prijave stavljanja vozila na
tržište, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih vozila i rada tog
sistema („Sl.list CG“ br. 09/10) od 19. februara 2010. godine, kojom tretiraju otpadna
vozila. Direktiva EU 2000/53/EC, dopunjena sa 2002/525/EC, reguliše pitanje
prihvatanja, recikliranja i lagerovanja otpadnih vozila.
Tretman vozila van upotrebe treba da se obavi na sledeći način:
mjesto za obradu mora biti urađeno sa vodonepropusnom podlogom,
odstranjeni rezervni djelovi moraju se odvojeno skladištiti, a djelovi zaprljani
uljem, moraju se skladištiti na nepropusnoj površini,
akumulatori, filtri i kondenzatori koji sadrži PCB/PCT i ostali opasni i
neopasni otpad koji nastaje tretmanom vozila van upotrebe, mora se skladištiti
u posebnim posudama,
tečnosti iz vozila van upotrebe: gorivo, motorno ulje, ulje mjenjača, ulje
hidrauličkih sistema, radna tečnost u rashladnim uređajima, antifriz, tečnosti
kočnica, kiseline iz akumulatora, radna tečnost u klima uređajima i sve druge
tečnosti i opasne materije, moraju se skladištiti u posebnim posudama,
mjesto za tretman mora raspolagati opremom za tretman otpadnih voda.
Prije dalje obrade otpadnih vozila (presovanje ili usitnjavanje), moraju se ukloniti:
katalitički konverteri,
stakla,
gume,
veliki djelovi od plastičnih materijala (branici, instrument table, posude za
tečnosti itd.),
metalni djelovi koji sadrže bakar, aluminijum i druge metale.
5.6.6. Upravljanje ambalažnim otpadom
O ambalažnom otpadu je više rečeno u poglavlju 3.3.12. „Ambalažni otpad“.
Vlada Crne Gore je donijela Uredbu o načinu i postupku prijave stavljanja ambalaže i
upakovanih proizvoda na tržište, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade
otpadnie ambalaže i rada tog sistema („Sl.list CG“ br. 09/10) od 19. februara 2010.
godine, kojom se tretira otpadna ambaža.
5.6.7. Upravljanje otpadom koji sadrži PCB
Polihlorovani bifenil (PCB) se najviše upotrebljava u transformatorima za
rashlađivanje, jer ne provodi električnu struju i podnosi veliku temperaturu. Zabranjen
je zbog kancerogenih, mutagenih i teratogenih efekata.
64
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Direktiva Savjeta Evrope 96/59EC o odlaganju PCB-a, obavezuje zemlje članice da
preduzmu potrebne mjere za obezbjeđenje odlaganja upotrijebljenog PCB-a i da
oprema koja sadrži PCB bude dekontaminirana. Transformatore koji sadrže više od
0,05% PCB-a po težini, treba dekontaminirati pod određenim uslovima, na primjer
zamjenom tečnošću koja ne sadrži PCB.
Država Crna Gora će u narednom periodu donijeti propis kojim će regulisati
upravljanje otpadom koji sadrži PCB.
5.7. UPRAVLJANJE MULJEM IZ FEKALNIH OTPADNIH VODA
U procesu prečišćavanja fekalnih otpadnih voda, predviđeno je postrojenja za tretman
otpadnih voda u cilju izdvajanja mulja.
Pošto se očekuje se da će postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda u Beranama biti
izgrađeno tek krajem posmatranog planskog perioda, ovim dokumentom nije
obuhvaćeno planiranje upravljanja kanalizacionim muljem. To će biti riješeno u
sklopu Glavnog projekta postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda, a saglasno
Pravilniku o bližim uslovima koje treba da ispunjava komunalni kanalizacioni mulj,
količine, obim, učestalost i metode analize komunalnog kanalizacionog mulja za
dozvoljene namjene i uslovima koje treba da ispunjava zemljište planirano za njegovu
primjenu (’’Sl. list CG’’, br. 89/09).
5.8. UPRAVLJANJE GRAĐEVINSKIM OTPADOM
Građevinski otpad nastaje prilikom izrade građevinskih proizvoda ili poluproizvoda,
gradnje, rušenja i rekonstrukcije objekata.
Materijali koji se javljaju u građevinskom otpadu, zavise od radova koji se izvode i
mogu biti:
zemlja, pijesak, šljunak, glina, kamen (zemljani radovi/iskop tla);
bitumen (asfalt) ili cementom vezani materijal, pijesak, šljunak, drobljeni
kamen (niskogradnja);
beton, opeka, gips, plinobeton, prirodni kamen (visokogradnja);
miješani građevinski otpad – drvo, plastika, papir, karton, metal, kablovi, boje i
lakovi, šut.
Sastav građevinskog otpada zavisi od toga da li se ruši postojeći ili gradi novi objekat.
Ako se na mjestu nastanka izmiješaju različite vrste otpada nastaje smeće, koje
redovno uzrokuje povećane troškove zbrinjavanja i zagađuje životnu sredinu. S druge
strane pravilno sakupljeni i odvojeni otpad može se ponovo iskoristiti ili odložiti po
znatno nižim cijenama.
65
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Građevinski otpad može sadržavati i opasne vrste otpada kao npr. azbestni otpad, ulja i
zauljeni otpad, otpadne boje, lakove i razređivače, akumulatore, baterije itd. Ako se
različite vrste neopasnog građevnog otpada pomiješaju sa opasnim vrstama otpada,
tada sve količine građevnog otpada postaju opasan otpad. U tom slučaju potrebno je
poštovati vrlo stroge i skupe tehnologije obrade ovog otpada.
Pravilno upravljanje građevinskim otpadom zahtijeva:
odvojeno sakupljanje,
nadzor proizvedenih i odloženih količina.
Lokalna samouprava Berana treba da izdaje dozvole za transport i odlaganje ovog
otpada. Ovo iz razloga što je Zakonom o upravljanju otpadom, definisano da svaki
proizvođač koji stvori više od 40 t/god. neopasnog otpada (u koji spada građevinski),
dužan je da uradi Plan upravljanja otpadom za period od pet godina i dostavi ga
lokalnoj samoupravi na saglasnost za privremeno ili stalno odlaganje, razvrstavanje i
ponovnu upotrebu sa nadzorom transporta materijala u oba smjera. U 2010-oj godini,
potrebno je utvrditi količine građevinskog otpada, šuta i materijala iz otkopa i u
okviru PUP-a i DUP-a izabrati lokaciju za odlaganje ovog otpada sa prostora opštine
Berane.
5.9. UPRAVLJANJE ŠUMSKO-DRVENIM OTPADOM
JP „Komunalno“, odnosno RJ „Čistoća i gradsko zelenilo“ za uređenje i čišćenje
javnih površina, na teritoriji opštine obavlja poslove održavanja, orezivanja i transport
drvenih masa do mjesta odlaganja.
Nema preciznih podataka o količini ukupnog šumsko-drvenog otpada koji se
proizvede u opštini.
Šumsko - drveni otpad se može prema savremenim procesima upotrijebiti za:
- proizvodnju namještaja parkovskog mobilijara,
- kompostiranje,
- proizvodnju biogasa i električne energije,
- zagrijavanje prostorija.
Preduzeće kome opština povjeri sakupljanje ovog otpada treba da planira nabavku
opreme za orezivanje, sakupljanje, transport, odlaganje i eventualno kompostiranje
šumsko-drvenog otpada.
5.10. PROGRAM SAKUPLJANJA OTPADA IZ DOMAĆINSTAVA I
PROIZVOĐAČA OTPADA KOJI NE PODLIJEŽU OBAVEZI
DONOŠENJA PLANA
66
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Sakupljanje otpada iz stambenih i poslovnih prostora povjereno je JP “Komunalno”,
koje je dužno da za odlaganje otpada iz stambenih i poslovnih prostorija, obezbijedi
odgovarajuće posude za otpad (kontejnere, kante, plastične kese i sl).
Kartonski, plastični i ostali ambalažni otpad, stare novine i drugi papir, moraju se
odložiti u posebno obilježene kontejnere.
U cilju stvaranja uslova za sakupljanje otpada, urbanističko-tehnička dokumentacija za
izgradnju višeetažnih stambenih i poslovnih zgrada, mora da sadrži i rješenje za
obezbjeđenje prostora za postavljanje odgovarajućih posuda za otpad.
Stari namještaj, otpad bijele tehnike i drugi kabasti predmeti iz stambenih i poslovnih
prostorija, mogu se samo izuzetno ostavljati na javnim površinama i to na mjestima i u
vrijeme koje odredi preduzeće nadležno za čistoću, uz saglasnost organa lokalne
uprave nadležnog za poslove komunalne inspekcije.
Detaljnija specifikacija poslova na održavanju čistoće vrši se prema godišnjem
Programu koji najkasnije do 31. decembra tekuće godine, za narednu godinu donosi
preduzeće nadležno za čistoću, a na koji saglasnost daje Skupština opštine.
Program sadrži:
Područja za koje se Program donosi,
Vrijeme i način održavanja čistoće na područjima za koje se Program donosi,
Tehničko-tehnološke uslove za realizaciju Programa,
Iznos sredstava potrebnih za realizaciju Programa.
Sastavni dio sistema sakupljanja otpada je plan postavljanja kontejnera.
Plan ( projekat ) sadrži:
Arhitektonsko rješenje uređenja mjesta za posude za komunalni otpad,
Grafički prikaz svake lokacije posebno za postavljanje posuda za komunalni
otpad.
Lokacije se prikazuju na geodetskoj podlozi u razmjeri 1:1000 i za svaku lokaciju je
definisan broj posuda, njihova namjena prema vrsti komunalnog otpada (papir, limena
i PET ambalaža, ostali kućni otpad, itd.), naziv i broj lokacije.
Da bi se što veći dio teritorije opštine opremio potrebnim brojem različitih posuda
prema planu postavljanja i obezbjedila zamjena polomljenih, potrebno je nabaviti
dodatne količine posuda.
Kućni otpad se mora odvajati od ostalog otpada i na taj način dobiti potpuna jasna
slika potrebne frekvencije sakupljanja otpada koji proizvodi domaćinstvo. Tako će se
odrediti cijena koju će domaćinstva plaćati za usluge sakupljanja, transporta, reciklaže
i odlaganja.
67
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Za sakupljanje otpada iz domaćinstava, treba preduzeti sledeće mjere i aktivnosti:
Pravilno organizovati selektivno sakupljanje otpada u posebne posude i njihovo
pražnjenje,
Eliminisati stvaranje neuređenih odlagališta,
Organizovati reciklažno dvorište za prihvatanje kabastog otpada,
Promovisati otvaranja reciklažnog dvorišta i zelenih ostrva u kojima će građani
sami donositi i odlagati otpad u posebne posude i kontejnere,
Sanirati postojeća neuređena odlagališta,
Rekultivisati sva obrađena neuređena odlagališta.
Proizvođači otpada koji ne podliježu donošenju plana, odnosno koji proizvode manje
od 40 tona neopasnog otpada na godišnjem nivou (trgovine, supermarketi, minimarketi
i dr), a proizvode značajnu količinu kartonske i papirne ambalaže, moraju u okviru
svojih dvorišta imati posude za selektivno sakupljanje otpada, odnosno isti ne mogu
odlagati u posude za odlaganje otpada iz domaćinstava.
5.11. PROGRAM SAKUPLJANJA OPASNOG OTPADA IZ DOMAĆINSTAVA
I PROIZVOĐAČA OTPADA KOJI NE PODLIJEŽU OBAVEZI
DONOŠENJA PLANA
Za sakupljanja opasnog otpada iz domaćinstava i proizvođača koji ne podliježu
obavezi donošenja plana, treba preduzeti sledeće mjere i aktivnosti:
Organizovati selektivno sakupljanje opasnog otpada u posebne posude i njihovo
pražnjenje,
Eliminisati stvaranje neuređenih odlagališta,
Organizovati reciklažno dvorište i zelena ostrva za prihvatanje opasnog otpada.
Opasni otpad se nakon adekvatnog tretmana (obrade), može prihvatati i odložiti na
tijelo buduće sanitarne deponije, ukoliko je ta vrsta opasnog otpada dovedena do nivoa
komunalnog otpada.
Preduzeće za sakupljanje otpada bi određenim danima u određenom vremenu
(najmanje jednom nedeljno) preuzimalo proizvedeni opasni otpad. U ovim danima
proizvođači opasnog otpada su dužni da na odgovarajući način i na odgovarajuće
mjesto iznesu otpad, kako bi preduzeće za sakupljanje opasnog otpada preuzelo i
odložilo na za to određenu lokaciju.
6. MJERE ZA SPREČAVANJE NASTAJANJA ILI SMANJENJA
KOLIČINE OTPADA I NEGATIVNIH UTICAJA NA ŽIVOTNU
SREDINU, PRAVILNO UPRAVLJANJE OTPADOM
Sprečavanju nastajanja ili smanjenja količine otpada i negativnih uticaja na životnu
sredinu u opštini Berane, mora biti posvećena posebna pažnja. Opština Berane će
68
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
izgradnjom regionalne sanitarne deponije sa reciklažnim centrom, a što je planirano za
2011. godinu, riješiti pitanja deponovanja neopasnog komunalnog otpada i reciklaže.
Smanjenje količine otpada podrazumjeva umanjenje količine bilo koje vrste otpada
koji nastaje, obrađuje se, skladišti ili odlaže. Tehnike smanjenja otpada se usredsređuju
na umanjenje izvora otpada ili aktivnost reciklaže koja smanjuje količinu otpada.
Opština će riješiti pitanje deponovanja neopasnog komunalnog otpada izgradnjom
regionalne sanitarne deponije, kao i pitanje reciklaže.
Takođe, važna neriješena pitanja su predselekcija i sakupljanje opasnog otpada
(baterije i akumulatori, kompjuteri, mobilni telefoni, elektronska oprema, gume,
motorna ulja, i dr.), koja će se riješiti izgradnjom reciklažnog dvorišta u toku 2011.
godine. U toku 2011. godine riješiće se i pitanje lokacije za odlaganje građevinskog i
otpada iz iskopa.
Predselekcija otpada na izvoru stvaranja je bitan faktor u sprečavanju i smanjenju
zagađivanja životne sredine, kao i izdvajanje vrijednih komponenti i odvajanje opasnih
materija iz čvrstog komunalnog otpada, a koji se ne smiju miješati.
Za predselekciju otpada u Beranama, potrebno je formirati kontrolisana reciklažna
dvorišta, ekološka ili zelena ostrva, u kojima shodno Zakonu o upravljanju otpadom,
treba postaviti specijalne posude – kontejnere, koji su vidno obilježeni natpisima za
akumulatore, baterije, kompjutere, mobilne telefone i druge e-materijale. Prednost
ovakvog sakupljanja je sprečavanje zagađivanja vode, vazduha i zemljišta od raspada
opasnih materijala, a građani bi u definisanom vremenu bez naknade odlagali opasne
otpadne materijale u posebne posude.
Postoji više mogućih postupaka zbrinjavanja otpada s vrlo različitim uticajem na
okolinu. Prevencija nastajanja otpada je svakako najpovoljnija metoda za rešavanje
problema otpada. Druge mjere se preduzimaju u toku tehnološkog procesa na mjestu
nastajanja otpada, a uključuju prevenciju nastajanja promjenom načina proizvodnje ili
načina upotrebe, redukciju na samom izvoru, kao i ponovnu upotrebu proizvoda.
Postupci reciklaže, odnosno prerade materijala, takođe daju dobre rezultate u pogledu
uticaja na okolnu, a odnose se, uglavnom, na odvojeno prikupljeni otpad koji se može
iskoristiti kao sekundarna sirovina.
• Smanjivanje otpada na izvoru
Za razliku od drugih opcija u hijerarhiji otpada, redukcija otpada nije opcija koja se
može odabrati u nedostatku drugih. O redukciji se mora razmišljati svaki put kada se
donosi odluka o korišćenju resursa. Redukcija mora biti osmišljena od projektovanja,
preko izrade do transporta, ambalaže i prodaje proizvoda. Potrošači takođe treba da
aktivno učestvuju u redukciji otpada kupovinom proizvoda koji daju minimalni otpad.
• Ponovna upotreba
69
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Neki proizvodi su dizajnirani da bi se mogli koristiti više puta. U nekim slučajevima
proizvodi se mogu preraditi u proizvode iste ili slične namjene. Ponovnim korišćenjem
proizvoda štedi se energija, smanjuju se troškovi odlaganja, kao i troškovi trgovaca i
potrošača.
• Reciklaža
Reciklaža je značajna kako u domenu industrijskog tako i u domenu komunalnog
otpada. U oba slučaja se mogu ostvariti izuzetno značajni tehnički, ekološki i
ekonomski efekti. Najznačajniji su svakako: smanjenje količina industrijskog i
komunalnog otpada koje bi se morale trajno zbrinuti odlaganjem na deponije (čime se
vijek deponija produžava) i značajno usporavanje procesa iscrpljivanja prirodnih
sirovinskih resursa.
Uvođenje selektivnog prikupljanja otpada u naseljima i gradovima, počinje
opredjeljenjem lokalnih vlasti da frakcije komunanog otpada, koji se može reciklirati
ne odlažu na sanitarne deponije, već da se izdvajaju i koriste kao sekundarne sirovine.
Ukoliko se izdvajanje korisnih frakcija otpada vrši na mjestu njegovog nastanka,
potrebni su novi kontejneri za selektivno sakupljanje otpada i nova vozila za
sakupljanje i prevoz otpada. Dalje sortiranje i kompaktiranje ovih materijala obavlja se
u centralnoj stanici za reciklažu, odakle ih preuzimaju kupci, koji ih koriste kao
sekundarne sirovine.
• Kompostiranje
Kompostiranje predstavlja ubrzano, djelimično, razlaganje vlažne, čvrste organske
materije, prvenstveno otpadaka od hrane, pomoću aerobnih mikroorganizama i pod
kontrolisanim uslovima. Kao proizvod se dobija koristan materijal - kompost, sličan
humusu, koji nema neprijatan miris i koji se može koristiti kao sredstvo za poboljšanje
kvaliteta zemljišta ili kao đubrivo.
Prednosti i nedostaci kompostiranja: prednosti – krajnji proizvod ima izvjesnu tržišnu
vrijednost, prostor potreban za lokaciju postrojenja je relativno mali, cijene transporta
nijesu mnogo visoke; nedostaci – potrebna velika ulaganja u postrojenje, tržište nije
uvijek osigurano, skladištenje krajnjeg proizvoda može biti problem, često je potrebno
kompost dodatno tretirati (proces sterilizacije, itd.).
Zbog razlike u kvalitetu pojedinih postupaka obrade otpada, Zakon o upravljanju
otpadom definiše strogi hijerarhijski postupak zbrinjavanja otpada:
PREVENCIJA NASTAJANJA OTPADA → PONOVNA UPOTREBA → DOBIJANJE
MATRIJALA → DOBIJANJE ENERGIJE ILI DRUGE VRSTE OBRADE PRIJE
KONAČNOG ODLAGANJA OTPADA
70
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
7. SANACIJA NEUREĐENIH ODLAGALIŠTA
Svako odlagalište otpada koje nije urađeno u skladu sa Zakonom o upravljanju
otpadom i Direktivama EU, predstavlja nekontrolisanog zagađivača vazduha, vode i
zemljišta.
Da bi se izvršila sanacija, uradiće se katastar svih neuređenih odlagališta otpada na
prostoru opštine. Posle utvrđivanja lokacija, svako odlagalište otpada u Beranama,
treba ispitati po vrsti, opasnosti, površini, kapacitetu odnosno zapremini, a zatim na
bazi tih podataka definisati tehnologiju sanacije.
Ne postoji univerzalni način sanacije, već se svako neuređeno odlagalište mora
posmatrati i tretirati na specifičan način.
Sanacija i remedijacija neuređenih odlagališta može da se izvede na više načina u
zavisnosti od karakteristike odlagališta i lokacije ne kojoj se ono nalazi, odnosno u
zavisnosti od nivoa opasnosti koji odlagalište predstavlja. Mjere koje se sprovode
prilikom remedijacije neuređenih odlagališta, su:
Premještanje neuređenih odlagališta (premještanje otpada na pogodnije mjesto),
Djelimično zatvaranje neuređenih odlagališta,
Potpuno zatvaranje neuređenih odlagališta.
Premještanje neuređenih odlagališta predstavlja racionalnu opciju u situaciji kada u
relativnoj blizini neuređenog odlagališta postoji sanitarna deponija na koju bi otpad
mogao da se bezbijedno odloži i kada ne postoje mogućnosti za adekvatnu
remedijaciju neuređenog odlagališta na lokaciji na kojoj se nalazi. Da bi se izvela
jedna ovakava akcija potrebni su povoljni uslovi, kao što je blizina sanitarne deponije i
tehničke mogućnosti za premještanje otpada sa jedne lokacije na drugu.
Premještanje otpada sa neuređenih odlagališta na uređene deponije, ostaje kao
najizvodljivija opcija u slučajevima kada se procijeni da neuređeno odlagalište
značajno ugrožava životnu sredinu i kada se na njoj postoji relativno manja količina
otpada, tako da nije racionalno vršiti kompletnu remedijaciju, postavljanje gornjih i
donjih izolacionih slojeva. Takođe premještanje otpada se preporučuje u slučajevima
kada se otpad nalazi na terenu koji onemogućava sprovođenje neophodnih mjera za
sanaciju neuređenog odlagališta.
Djelimična sanacija neuređenog odlagališta. Ukoliko iz bilo kojeg od navedenih
razloga nije moguće izvršiti premještanje, odnosno uklanjanje neuređenog odlagališta,
postoji nekoliko mogućnosti njegovog "zatvaranja", odnosno uređivanja na način da se
minimizira njegov negativan ili potencijalno negativan uticaj na životnu sedinu.
Ukoliko se analiziranjem lokacije na kojoj se nalazi neuređeno odlagalište utvrdi da ne
postoji velika opasnost od zagađivanja životne sredine, potrebno je u cilju prevencije
izvesti nekoliko osnovnih koraka, koji podrazumijevaju:
71
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Sakupljanje rasutog otpada na jednu "gomilu" koja će biti prekrivena,
izjednačavanje visine otpada na cijeloj gomili kako bi se jednostavnije i sa
boljim efektom mogao postaviti pokrivni sloj.
Postavljanje gornjeg pokrivnog sloja, odnosno geosintetičkog materijala koji
treba da spriječi prodiranje atmosfrskih padavina u tijelo odlagališta i na taj
način onemogući spiranje različitih zagađujućih materija i njihov transport u
podzemne vode.
Postavljanje obodnih kanala oko prekrivenog dijela odlagališta koji treba da
omoguće oticanje atmosferske vode sa tijela odlagališta, kako se voda u tom
dijelu ne bi zadržavala i ugrožavala prekrivni sloj.
Postavljanje sloja humusa na kojem će se nalaziti vegetacija.
Za odlagališta sa značajnom količinom otpada, koji se nalazi u slojevima debljine od
nekoliko metara, potrebno je na osnovu proračuna, izvršiti postavljanje određenog
broja biotrnova (degazatora), kako bi se eliminisalo zadržavanje metana u tijelu
odlagališta, a samim tim i formiranje potencijalno eksplozivnih smješa. Poželjno je i
postavaljanje nekoliko pijezometara na različitim djelovima odlagališta, a posebno na
obodnim djelovima, kako bi mogao da se kontroliše fizičko hemijski sastav podzemnih
voda, na osnovu čega može da se izvuče zaključak jesu li sprovedene mjere adekvatne.
Potpuna sanacija neuređenog odlagališta. U slučajevima da se analiziranjem
lokacije neuređenog odlagališta utvrdi da ono ima značajan negativan uticaj na životnu
sredinu, potrebno je izvršiti kompletnu sanaciju i zatvaranje neuređenog odlagališta,
mjerama koje će obezbijediti minimiziranje rizika od zagađenja. Ovakve metode se po
pravilu koriste na lokacijama sa visokim nivoom podzemnih voda koje u pojedinim
trenucima mogu da spiraju zagađujuće materije iz tijela odlagališta i na taj način šire
zagađenje. U slučajevima kompletne rekultivacije, teži se potpunom izolovanju tijela
odlagališta, postavljanjem gornjih i donjih nepropusnih slojeva, kako bi se odloženi
otpad zaštitio prije svega od atmosferskih, ali i drugih uticaja, odnosno kako bi se
lokalizovala zona u kojoj postoje zagađujuće materije.
Da bi se izvršila potpuna revitalizacija neuređenog odlagališta, potrebno je privremeno
prebaciti otpad sa mjesta na kojem se nalazio i izvršiti pripremu terena za postavljanje
nepropusnih HDPE folija. Nakon ravnanja terena i postavljanja pjeskovitog sloja, vrši
se postavljanje traka od HDPE folije koje se preklapaju kako bi mogle biti zavarene,
da bi se obezbijedila nepropusna površina. Na postavljenu foliju nasipa se sloj zemlje
koja ima zadatak da štiti foliju od probijanja, nakon čega se vrši poravnjanje otpada u
sloju odgovarajuće debljine. Sloj otpada se zatrpava sa jednim ili više slojeva zemlje,
nakon čega se postavlja gornja nepropusna folija koja se zajedno sa donjom
nepropusnom folijom sidri u prethodno pripremljenim obodnim kanalima, kako bi se
obezbijedila njihova stabilnost. Na gornju foliju potrebno je staviti sloj zemljišta visine
oko 20 cm kao zaštitu folije od mehaničkih uticaja, a na taj sloj zemljišta moguće je
dodati i sloj humusa koji može da se iskoristi za ozelenjavanje tog prostora.
Da bi rekultivacija bila potpuna potrebno je postaviti biotrnove, odnosno sisteme za
degazaciju i pijezometre radi praćenja kvaliteta podzemnih voda ispod tijela
odlagališta i njegovoj okolini.
72
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Troškovi remedijacije neuređenih odlagališta. Prilikom izbora mjera koje će se
sprovesti, mora se voditi računa prije svega o izvodljivosti predloženih mjera, ali i o
raspoloživim finansijskim sredstvima. Izbor mjera sanacije i remedijacije mora biti
takav da zadovolji minimalne kriterijume zaštite životne sredine i zdravlja ljudi, a da
pri tom mjere budu što jednostavnije i finansijski najracionalnije.
Generalno, plan sanacije se sastoji iz sledećih faza:
•
•
•
•
Izrada projekata sanacije neuređenog odlagališta otpada,
Finansijska procjena sanacije,
Sklapanje budžeta,
Realizacija sanacije i konačno zatvaranje.
Opstina Berane će na neki od pomenutih načina ukloniti neuređena odlagališta sa 100,
100-1000 i preko 1000 m3 otpada, ali otpad ne može premještati na sanitarnu deponiju
dok se ne izgradi, već na gradsko odlagalište „Vasova voda“, koje takođe treba da se
sanira.
Prioritet u sanaciji odlagališta treba da bude sanacija odlagališta „Vasova voda“ koje
se oko 5 godina koristi kao odlagalište otpada sa teritorije opštine. Potrebno je uraditi
Glavni projekat sanacije i rekultivacije odlagališta „Vasova voda“.
Ukupna finansijska srestva koja su potrebna za sanaciju svih neuređenih odlagališta na
teritoriji opštine Berane biće poznata nakon izrade katastra neuređenih odlagališta.
8. RAZVIJANJE JAVNE SVIJESTI O UPRAVLJANJU OTPADOM
Politika razvijanja javne svijesti, radi uključenja svih subjekata u opštini Berane u
rešavanje problema zaštite životne sredine od uticaja svih vrsta otpada, obaveza je
Sekretarijata za komunalne poslove i zaštitu životne sredine, uz podršku stručnjaka iz
oblasti zaštite životne sredine.
Sve institucije koje se bave problematikom otpada na nivou opštine Berane, moraju se
potpuno uključiti u kampanju razvijanja javne svijesti, a pogotovo JP „Komunalno“.
Prilikom svake prezentacije, javnosti se mora prikazati šta je pravilno, a šta pogrešno
odlaganje, selektovanje i upravljanje otpadom, kao i ukazivati na negativan uticaj
pogrešnog odlaganja otpada na životnu sredinu i zdravlje ljudi.
Veoma je bitno da sva predložena nova poboljšanja upravljanja otpadom koja treba da
se primijene, budu uz učešće javnosti. Takođe je bitno upoznati javnost, da će sva
poboljšanja koja se urade u upravljanju otpadom u praksi, donijeti određeni povraćaj
sredstava kroz princip „zagađivač plaća“, a to će uticati na smanjenje troškova
sakupljanja, transporta, reciklaže i deponovanja otpada.
73
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Obradu, odnosno odlaganje otpada može obavljati privredno društvo ili preduzetnik
ako posjeduje odgovarajuću opremu - postrojenja za obradu i odlaganje otpada i
potreban broj zaposlenih, na osnovu dozvole za obradu, odnosno odlaganje otpada.
Ispunjenost uslova za obavljanje djelatnosti obrade, odnosno odlaganja otpada
utvrđuje i dozvolu izdaje nadležni organ lokalne uprave (Služba za stambenokomunalne poslove i saobraćaj), a za opasni otpad nadležni organ državne uprave.
U početku kampanje razvijanja javne svijesti, treba uvesti striktnu primjenu Zakona o
upravljanju otpadom i drugim propisima. Značajnu ulogu na realizaciji Plana imaju
inspektori komunalne policije, zbog djelovanja na sve prekršioce Zakona i propisa.
Takođe je bitna povezanost svih struktura za sprovođenje zakona.
Na nivou opštine Berane, treba koristiti:
sve vrste medija, a posebno lokalnu televiziju,
povjerenje stanovništva,
pojedinačne akcije preduzeća, NVO-a i pojedinaca,
sve ciljane poruke,
formiranje radionica po mjesnim zajednicama, školama i vrtićima,
jednostavne poruke preko svih medija.
Ovo sve zbog toga da bi Plan upravljanja otpadom u opštini Berane za period 20102014. godine, bio u potpunosti realizovan.
Da bi Plan upravljanja otpadom na nivou opštine Berane bio kompletan, a realizacija
brza i efikasna, potrebno je postojećem opštinskom Informacionom centru nadležnost
proširiti za segment upravljanja otpadom.
Takav Info-sistem bi na nivou opštine Berane predstavljao integralni dio ukupnog
sistema upravljanja otpadom, koji može da ujedinjuje i koordiniše djelatnosti za stalnu
edukaciju.
Program stalne edukacije stanovništva opštine Berane ima za cilj prihvatanje i
sprovođenje Plana upravljanja otpadom.
Da bi se realizovao ovaj Plan, mora se stvoriti povoljna klima za razumijevanje
temeljnih društvenih odgovornosti, ekološka svijest, odgovornost i angažovanje svih
građana, zbog opšteg dobra opštine Berane i budućih generacija.
Realizacija Plana upravljanja treba da teče po fazama i to:
Prva faza su predavanja u mjesnim zajednicama, školama i vrtićima, javnim
ustanovama i većim naseljima ili drugi prihvatljiv način edukacije. Predavači
moraju biti iskusne osobe koji dobro poznaju oblast upravljanja otpadom i
vrstama otpada. U prvoj fazi treba angažovati sredstva javnog informisanja na
realizaciji Plana upravljanja otpadom, uraditi i distribuirati materijale na CD74
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
u, crtane materijale i uraditi ciljane edukativno popularne priloge na lokalnoj
televiziji. Animirati i finansijski dati potporu nevladinim organizacijama koje se
bave zaštitom životne sredine na prostoru opštine Berane.
Druga faza Projekta upravljanja otpadom na nivou opštine Berane će biti
uspješna onoliko koliko je stalna podrška građana. Podrška se postiže na dva
načina i to: stimulacijom i nagrađivanjem građana i institucija i primjenom
propisa kažnjavanjem subjekata za neprimjenjivanje Zakona o upravljanju
otpadom, odluka i propisa.
Dosadašnja iskustva razvijenih zemalja su pokazala da se javna svijest u početku više
razvija striktnom primjenom Zakona, odluka i propisa, nego na bazi informacija.
Komunalna policija će u početku implementacije Plana imati izuzetno težak zadatak.
U okviru opštine Berane već postoji Informacioni centar. Nadležnost centra treba
proširiti za segment upravljanja otpadom. Centar treba da bude povezan sa Agencijom
za zaštitu životne sredine i to sa sektorom za upravljanje otpadom. Informacioni centar
treba da bude organizaciona jedinica usko povezana sa opštinskom Agencijom za
izgradnju i razvoj – Službom za zaštitu životne sredine.
Informacioni centar na nivou opštine Berane bi bio u obavezi sa sakuplja podatke od
pravnih i fizičkih lica, vlasnika otpada i podnosi godišnji izvještaj Skupštini opštine
Berane o stanju životne sredine iz oblasti upravljanja otpadom. Da bi informacioni
centar radio kvalitetno, potrebno je na nivou opštine Berane donijeti Odluke i propise
kojima će se regulisati pitanja vođenja svih knjiga o svim vrstama otpada. Knjige se
moraju evidentirati u informacionom sistemu u registru otpada za prostor opštine
Berane.
Centar treba da bude organizovan tako da u svakom trenutku može komunicirati sa
Agencijom za zaštiru životne sredine Crne Gore, institucijama, organizacijama i
nevladinim organizacijama koje se bave otpadom.
Za jednog od rukovodilaca organizacione jedinice Info-centar, treba da bude
imenovana osoba koja poznaje poslove upravljanja otpadom i poznaje tehnologije
sakupljanja, transporta, reciklaže, selekcije, deponovanja i lagerovanja sekundarnih
sirovina.
U organizaciji upravljanja otpadom treba predvidjeti stranicu na web-sajtu i popuniti je
relevantnim podacima, uputstvima i informacijama koje posjeduje informacioni centar
opštine Berane. Veoma je važno da Info-centar opštine Berane ima mogućnosti
dobijanja direktnih informacija od građana i institucija, preko telefona i posebno
definisane e-mail adrese.
Ovakav način organizovanja Info-centra za upravljanje otpadom, omogućiće
pravovremeni i stalni prenos informacija koje su bitne za funkcionisanje ukupnog
sistema upravljanja otpadom, a blagovremeno će informisati građane i turiste o
aktivnostima i obavezama na prostoru opštine Berane.
75
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Info-centar upravljanja otpadom može vršiti ankete u cilju razvijanja javne svijesti kod
građana po pitanju zbrinjavanja svih vrsta otpada, a po mogućnosti da izdaje
šestomjesečni informator.
9. OCJENA STANJA
Bez obzira što je po popisu iz 2003. godine, broj stanovnika u opštini Berane manji
nego što je bio po popisu iz 1991. godine, količina otpada svih vrsta nije se smanjila.
Da bi planiranje upravljanja otpadom na prostoru opštine Berane bilo sa manjim
odstupanjima realno, bez obzira na finansijska sredstva, potrebno je uzeti u obzir da je
Evropska Unija još 1975. godine usvojila i počela primjenu direktive 75/442/EEC o
upravljanju otpadom. Zapadna Evropa je prije 33 godine počela primjenu
organizovanog upravljanja otpadom, pogotovo sakupljanje, transport i odlaganje
komunalnog otpada.
Crna Gora je među prvim državama Zapadnog Balkana usvojila 2005. godine Zakon o
upravljanju otpadom, čija je primjena počela 01.01.2010. godine, ali u trogodišnjem
periodu od usvajanja Zakona do njegove primjene, nije urađeno ni približno koliko je
moglo i trebalo.
Zato, realizacija ovog složenog i veoma važnog pitanja može se završiti, pod uslovom
da ono što je planirano za sve subjekte u opštini Berane, bude i ostvareno u periodu
2009-2013. godina.
Na osnovu prezentovanih rezultata o upravljanju otpadom na nivou opštine Berane,
konstatovano je da se osnovni problemi mogu svrstati u grupe i to:
mogućnosti i način sakupljanja čvrstog otpada,
transport otpada,
reciklaža,
deponovanje otpada,
edukacija stanovništva.
Mora se istaći da opština Berane nije riješila niti jedan od pet bitnih problema:
deponovanje, reciklažu, predselekciju komunalnog otpada na mjestu nastajanja,
transportna sredstva i edukaciju stanovništva.
Kada se govori o načinu i mogućnostima sakupljanja čvrstog otpada uočava se više
vrsta i to:
komunalni otpad,
industrijski otpad,
medicinski otpad,
životinjski otpad,
76
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
komunalni opasni otpad,
e-otpad,
građevinski otpad.
Ukoliko se posmatra komunalni otpad, tada se mora naglasiti da postoje varijacije u
dnevnoj masi i sastavu u zavisnosti od godišnjeg doba i dana u nedjelji.
U dijelu sakupljanja, selekcije i odlaganja komunalnog otpada, može se konstatovati:
neriješeno pitanje sakupljanja, predselekcije, transporta, reciklaže i
deponovanje inertnog komunalnog otpada,
neriješeno pitanje sakupljanja, predselekcije, transporta, reciklaže i
deponovanje opasnog komunalnog otpada,
neriješeno pitanje selektovanja, reciklaže i deponovanja opasnog industrijskog
otpada,
neriješeno pitanje sakupljanja i valorizacije otpadnih ulja,
neriješeno pitanje predselekcije komunalnog otpada na izvoru nastajanja,
neriješeno pitanje sakupljanja, transporta, tretmana i deponovanja starih
automobilskih guma, kao veoma važnog pitanja.
U dijelu transporta komunalnog otpada, može se konstatovati:
nedostatak broja modernih odgovarajućih vozila za prihvat i transport do
mjesta odlaganja,
procječna starost vozila je iznad 10 godina.
U dijelu reciklaže komunalnog otpada ocjena je:
da opština Berane namjerava da u sklopu reginalne sanitarne deponije izgradi
i savremeni reciklažni centar.
Što se tiče industrijskog otpada, opština Berane od 01.01.2010. godine, može u
potpunosti da primijeni Zakon o upravljanju otpadom, jer proizvođač otpada treba da
plaća i rešava problem otpada koji je stvorio u toku procesa proizvodnje. Ovo se
naročito odnosi na autoservise i proizvodna preduzeća koja generišu više od 200
kg/god opasnog otpada ili 40 t/god neopasnog otpada. Opština Berane nije obavezna
da finansira upravljanje ovim vrstama otpada, ali je obavezna da definiše okvire za
postupanje sa pojedinim otpadima ovog porijekla i vrši kontrolu na svojoj teritoriji.
Takođe je bitno riješiti pitanje uvoza starih automobila i takse pri uvozu za njihov
tretman nakon upotrebe.
Crna Gora i opština Berane nemaju proizvođača automobilskih guma, ali zato postoji
izuzetno veliki problem njihovog sakupljanja, transporta, odlaganja i tretmana. Da bi
se ovaj problem riješio, trebalo bi da se pokrene inicijativa prema državi o donošenju
uredbe da se pri uvozu automobila i automobilskih guma plaća posebna taksa koja bi
se davala onima koji sakupljaju, deponuju i tretiraju otpadne gume.
77
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Pitanje transporta i odlaganja građevinskog šuta, zemlje i šljunka iz otkopa je obaveza
opštine Berane, pa se u što kraćem roku mora definisati mjesto odlaganja i pitanje
transporta i kretanja vozila po gradu.
U ocjeni stanja, mora se naglasiti sledeće:
nedovoljna svijest pravnih lica da svoje privredne otpade moraju sami da
zbrinjavaju i da urade plan upravljanja otpadom,
nedovoljna edukacija građana,
nepoštovanje potrebnih uputstava, pravilnika i dozvola na nivou Crne Gore i
opštine Berane,
nepripremljenost organizacija i ustanova za kvalitetno i obavezno rešavanje
pitanja medicinskog otpada (za ovu oblast je zaduženo Ministarstvo zdravlja,
rada i socijalnog staranja),
neriješeno pitanje zbrinjavanja životinjskog-veterinarskog otpada (obaveza
Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede),
nedovoljan broj visokostručnih kadrova angažovanih na rešavanju upravljanja
otpadom,
veoma niske zarade zaposlenih, pogotovo neposrednih izvršilaca u sakupljanju,
selekciji, transportu, deponovanju i dr.
10. NAČIN UPRAVLJANJA OTPADOM SA DINAMIKOM
REALIZACIJE
Implementacija Plana upravljanja otpadom na prostoru opštine Berane za period 20102014. godine, treba da počne odmah nakon njegovog usvajanja u Skupštini opštine
Berane.
Lokalna samouprava će preko svojih sekretarijata i ostalih službi, sprovesti sljedeće
aktivnosti u cilju realizacije Plana:
No
Aktivnost
1.
Izvršiti popis svih proizvođača bilo
koje vrste otpada na nivou opštine
Berane
radi vođenja registra
podataka o proizvodnji otpada i
upravljanju otpadom i izdatim
dozvolama
Upoznati preko javnih
glasila
proizvođače otpada koji u toku jedne
godine proizvode više od 200 kg
opasnog otpada ili 40 t neopasnog
otpada, da su dužni da urade
2.
Nosilac aktivnosti
Rok
Sekretarijat za komunalne
poslove i zaštitu životne
sredine
IV kvartal
2010. godine,
Sekretarijat za komunalne
poslove i zaštitu životne
sredine
Odmah
po
donošenju
Plana
78
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
3.
4.
5.
srednjoročni
i
godišnji
plan
upravljanja otpadom i dostave ih
Sekretarijaut za komunalne poslove i
zaštitu životne sredine do 01.09.2010.
godine.
Izvršiti reviziju svih postojećih odluka
o komunalnim djelatnostima donešenih
na nivou opštine Berane i izvršiti
njihovo hitno usaglašavanje sa
Zakonom o upravljanju otpadom („Sl.
list RCG“, br. 80/05)
Lokalnim planskim dokumentima
definisati
lokaciju
za
buduće
reciklažno dvorište, uraditi tehničku
dokumentaciju o njegovoj namjeni i
odredi mjesta kontejnera za selektivno
sakupljanje otpada
Definisati
mikrolokacije
zelenih
ostrva,
njihov
izgled,
način
ograđivanja, broj i vrste kontejnera
na zelenim ostrvima
Sekretarijat za komunalne
poslove i zaštitu životne
sredine
I kvartal
2011. godine
Služba za urbanizam i
gradsko građevinsko
zemljište
IV kvartal
2010. godine
Služba za urbanizam i
gradsko građevinsko
zemljište u saradnji sa
Službom za izgradnju i
razvoj i JP „Komunalno“,
6. Uraditi
katastar
neuređenih Sekretarijat za komunalne
odlagališta na prostoru opštine, poslove i zaštitu životne
definisati
prioritete
sanacije
i sredine
rekultivacije
7. Definisati način sanacije neuređenih Sekretarijat za komunalne
odlagališta, kao i način rekultivacije poslove i zaštitu životne
zemljišta nakon izvršene sanacije
sredine
8. Donijeti akt na nivou opštine Berane Predsjednik Opštine Berane
kojim se zabranjuje odlaganje otpada ili SO Berane na bazi
na neuređena odlagališta
predloga Sekretarijata za
komunalne poslove i zaštitu
životne sredine
9. Uvesti
EKO
obilježavanje na Sekretarijat za komunalne
teritoriji opštine Berane
poslove i zaštitu životne
sredine
10. Promovisati upravljanje otpadom i Sekretarijat za komunalne
zaštitu životne sredine, predložiti, poslove i zaštitu životne
podsticati i podržavati sve dobre ideje sredine
o kvalitetnom upravljanju otpadom,
sprovoditi kampanje o jačanju javne
svijesti i vršiti ispitivanje javnog
mnjenja
11. Kontinuirano informisati javnost o Sekretarijat za komunalne
stanju životnesredine
i o svim poslove i zaštitu životne
aktivnostima i postignutim rezultatima sredine
do kraja
2010. godine
IV kvartal
2010. godine
IV kvartal
2010. godine
IV kvartal
2010. godine
I kvartal
2011. godine
stalna
aktivnost
stalna
aktivnost
79
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
u oblasti upravljanja otpadom i
pripremiti zbirni godišnji izvještaj koji
dostavlja Agenciji za zaštitu životne
sredine)
12. Aktivnosti na adekvatnom sprovođenju Komunalna policija
Zakona o upravljanju otpadom i
Odluke o komunalnom uređenju grada
i mjesnih centara, odnosno njihovih
kaznenih odredbi za počinjene
prekršaje
13. Procijeniti ljudske resurse u opštini Nadležne opštinske službe i
Berane i JP „Komunalno“ i donijeti službe u JP „Komunalno“
potrebne odluke na nivouopštine
Berane
stalna
aktivnost
IV kvartal
2010. godine
11. DINAMIKA FINANSIRANJA I IZVORI SREDSTAVA
Praksa razvijenih zemalja je potvrdila da uz dobru organizaciju, optimalnu i adekvatnu
savremenu opremu i kvalitetan transport, treba očekivati značajne ekonomske rezultate
i potpuno opravdanje investicija u sistemu upravljanja otpadom u opštini Berane.
Segmentu predselekcije otpada treba posvetiti posebnu pažnju, jer na taj način treba
očekivati brzu edukaciju i brzi realan prihod od prodaje izdvojenih materijala. Tržište
materijala je domaće i inostrano:
Karton i papir – prodaja domaćem i inostranom tržištu,
PET ambalaža – prodaja na inostranom tržištu,
Plastika – prodaja na inostranom tržištu,
Aluminijska ambalaža – prodaja na domaćem i inostranom tržištu,
Staklo – prodaja na inostranom tržištu.
Predselekcija i reciklaža kao sistem odvojenog sakupljanja i kontrolnog razdvajanja
otpada imaju ekonomski efekat ostvarivanja profita, efekat očuvanja postojećih resursa
i veoma bitno smanjenje zagađenja životne sredine na prostoru opštine Berane.
Predselekcija, presovanje, baliranje, reciklaža i prerada izdvojenih sirovina, direktno
će uticati na smanjenje zagađenja životne sredine na mjestu nastanka otpada i povećati
vijek trajanja buduće regionalne sanitarne deponije u Beranama.
Prilikom ekonomske analize upravljanja otpadom, moraju se uzeti u obzir troškovi:
izgradnje regionalne sanitarne deponije i reciklažnog centra,
odvojenog sakupljanja otpada,
prevoza otpada,
odlaganja otpada,
80
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
sanacija neuređenih odlagališta otpada.
Veoma je bitno da se utvrdi odnos u troškovima između onih koje plaća opština
Berane i troškova koje će plaćati ostali učesnici u opštini (domaćinstva, a posebno
ustanove i preduzeća).
Da bi se Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane realizovao za period
2010-2014. godine, potrebno je da se obezbijede finansijska sredstva za nabavku
opreme, sredstava i uređaja kao i za obezbjeđivanje prostora i kadrova.
Uzeto je u obzir da je opština Berane osnivač i vlasnik JP „Komunalno“. Izrada ovog
plana upravljanja otpadom, ukazala je na potrebu značajnog investiranja, da bi se
navedeni problem riješio na adekvatan način.
S obzirom da je glavna djelatnost JP „Komunalno“ – Berane sakupljanje i transport
otpada, raspoloživa oprema koja služi za sakupljanje otpada i sredstva za transport,
moraju da ispunjavaju uslove koji su utvrđeni propisima. Glavni nedostatak u
efikasnom obavljanju postojećih aktivnosti JP „Komunalno“, je u nedostatku
savremenih sredstava za sakupljanje otpada – vozila i kontejnera svih kapaciteta.
Deponovanje i reciklaža čvrstog otpada će se vršiti na budućoj regionalnoj sanitarnoj
deponiji u Beranama u sklopu koje treba da se izgradi i Reciklažni centar.
Regionalna sanitarna deponija
Tabela 20. Procjena investionih troškova regionalne sanitarne deponije
sa Reciklažnim centrom
No
1.
1.1
1.2
1.3
1.4
2.
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
2.10
OPIS
Nivelacija prostora
Čišćenje terena
Iskop materijala
Nivelacija prostora (Sanitarna kada)
Kontrola prostora (Sanitarna kada)
Ukupno (1)
Izrada podloge, ocjedne vode
Mineralni sloj za zaptivanje (50 cm)
Sintetički bentonit
Ispitivanje i pregled mineralnog sloja za zaptivanje
HDPE folija (2,5 mm)
Geotekstil (1.200 g/m2)
Drenažni sloj , 50 cm šljunka (16/32)
HDPE drenažna cijev za ocjedne vode (300mm)
Šljunak za drenažne cijevi
Šahta (3 kom)
Bazen za ocjedne vode
Cijena (€)
40.000,00
220.000,00
36.000,00
24.000,00
320.000,00
300.000.00
132.000,00
24.000,000
228.000,00
72.000,00
240.000,00
32.500,00
10.000,00
2.700,00
50.000,00
81
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
2.11
2.12
2.13
2.14
3.
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6
3.7
3.8
4.
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
4.7
5.
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
5.7
5.8
5.9
5.10
6.
6.1
6.2
6.3
7.
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
8.
8.1
Oprema za recirkulaciju
Tretman ocjednih voda (kontejnerski sistem)
Privremeni prekrivač
Pumpa za ocjedne vode
Ukupno (2)
Zatvaranje sanitarne kade, površinske vode
Sloj za nivelisanje (50 cm)
Geotekstil (1 sloj)
Mineralni sloj za zaptivanje (50 cm)
Drenažni sloj (50 cm)
Rekultivacioni sloj (100 cm)
Jarkovi oko sanitarnih kada
Put za nadzor oko deponije
Kišna kanalizacija duž interne saobraćajnice
Ukupno (3)
Sakupljanje i spaljivanje gasa
Biotrnovi (bunari za sakupljanje gasa)
Cijevi za gas (DN 100)
Cijevi za gas, DN 250
Cijevi za kondenzovanje gasa,DN50
Stanica za prikupljanje gasa
Stanica za kompresovanje gasa
Plamenik
Ukupno (4)
Infrastruktura
Interni put (širina 6 m)
Kontrolni punkt, Objekat za osoblje
Vaga
IT (Hardware, Software)
Mreža za osvjetljenje
Postrojenje za pranje točkova vozila
Septička jama
Oprema za kontrolu ocjednih voda
Pijezometri za monitoring podzemnih voda
Ograda i kapija
Ukupno (5)
Oprema za rad deponije
Kompaktor
Rovokopač sa točkovima
Buldozer
Ukupno (6)
Infrastruktura
Pristupni put (širina 6 m)
Elektroenergetska mreža
Trafostanica (630 kVA)
Dovod vode
Sistem za komunikaciju
Ukupno (7)
Reciklažni centar
Izrada hale (podovi, zidovi, krov i dr.)
30.000,00
400.000,00
25.000,000
42.000,00
1.588.200,00
120.000,00
43.200,00
300.000,00
240.000,00
120.000,00
18.0000,00
20.000.00
15.000,00
876.200,00
96.000,00
30.000,00
427.250,00
180.000,00
120.000,00
40.000,00
20.000,00
3.000,00
90.000,00
15.000,00
95.000,00
6.000,00
35.000,00
604.000,00
255.000,00
145.000,00
155.000,00
555.000,00
40.000,00
60.000,00
60.000,00
115.000,00
22.500,00
297.500,00
300.000,00
82
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
8.2
8.3
9.
9.1
9.2
9.3
9.4
9.5
Opremanje hale (aeracija, struja i dr.)
Oprema za separaciju i recikliranje
Ukupno (8)
Dodatni troškovi
Premjer zemljišta
Glavni projekat
Menadžment
Nadzor nad izvođenjem radova
Naknadni radovi za građenje
Ukupno (9)
Ukupno ulaganje (1+2+3+4+5+6+7+8+9)
150.000,00
1.400.000,00
2.000.000,00
21.000,00
143.504,00
55.194,00
110.388,00
441.552,00
771.668,00
7.439.788,00
Sakupljanje otpada
Tabela 21. Procjena investicionih troškova sakupljanja otpada
OPIS
1. Vozila
Specijalna vozila za pražnjenje kontejnera i transport
otpada (autosmećari) – investicija i reinvesticija
Specijalna vozila za pražnjenje kontejnera i transport
otpada (autopodizači) – investicija i reinvesticija
2. Kontejneri
Kontejneri za sakupljanje neselektovanog komunalnog
otpada (140 l) – investicija i reinvesticija
Kontejneri za sakupljanje neselektovanog komunalnog
otpada (1.100 l) – investicija i reinvesticija
Kontejneri za sakupljanje neselektovanog komunalnog
otpada (4 m3 -10 m3) – investicija i reinvesticija
3. Infrastruktura (Oprema)
Radionica – prva investicija i reinvesticija
Administracija (IT, Office) – investicija i reinvesticija
Transfer stanice – investicija i reinvesticija
Ostalo – investicija i reinvesticija
4. Dodatni troškovi
Menadžment
Izdaci za investicije
Ukupno za sakupljanje otpada (1+2+3+4)
Cijena (€)
3.280.000,00
2.560.000,00
720.000,000
1.815.000,00
1.007.500,00
697.500,00
110.000,00
1.890.000,00
525.000,00
345.000,00
780.000,00
240.000,00
419.100,00
69.850,00
349.250,00
7.404.100,00
83
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
Tabela 22. Ostali troškovi
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Opis
Izrada Plana postavljanja posuda za
selektivno i neselektivno sakupljanje
otpada
Definisanje lokacije za reciklažno dvorište,
rešavanje imovinsko-pravnih pitanja i
otkup zemljišta
Izrada projekta uređenja reciklažnog
dvorišta
Usaglašavanje normativnih akata i Plana
upravljanja otpadom
Izrada projekata sanacije divljih odlagališta
Sanacija divljih odlagališta
Edukacija građanstva – razne aktivnosti
Uređenje zelenih ostrva
Izgradnja i opremanje reciklažnog dvorišta
Izgradnja soški za kontejnere
Cijena (€)
UKUPNO
544.000,00
1.500
50.000
5.000
2.500
100.000
25.000
90.000
250.000
20.000
SVEUKUPNO (Sanitarna deponija sa Reciklažnim centarom + Sakupljanje otpada +
Ostali troškovi) = 15.387.888,00 €
Izvori finansiranja
Finasiranje Plana biće obezbijeđeno iz:
▫
▫
▫
▫
▫
Kredita međunarodnih finansijskih institucija
Budžeta opštine,
Budžeta Crne Gore,
Fondova Evropske Unije,
Donacija.
84
Plan upravljanja otpadom za prostor opštine Berane za period od 2010. do 2014. godine
12. STUPANJE NA SNAGU
- Plan se donosi za period do 2014. godine,
- Plan stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u „Službenom listu Crne Gore
– opštinski propisi“.
SKUPŠTINA OPŠTINE BERANE
Broj: 02-030-230
Berane, 08.10. 2010. godine.
PREDSJEDNIK,
Samir Agović
85
O b r a z l o ž e nj e
Pravni osnov za donošenje Lokalnog plana upravljanja otpadom sadržan je u članu 17
Zakona o upravljanju otpadom (Sl.list RCG br. 80/05 i sl.list CG br 73/08) kojim je
propisano da organ lokalne samouprave donosi lokalni plan upravljanja otpadom, a u
skladu sa republičkim planom upravljanja otpadom, za period od 5 godina.
Članom 17 ovog zakona propisan je okvirni sadržaj lokalnog plana upravljanja
otpadom koji prema ovom članu naročito treba da sadrži:
1. Vrste, količine i mjesto nastanka otpada;
2. Lokacije postojećih postrojenja i objekata za obradu i odlaganje otpada;
3. Vrste otpada i način njihovog selektivnog sakupljanja;
4. Djelatnosti koje se odvijaju u okviru reciklažnih dvorišta i transfer stanica u
cilju privremenog skladištenja otpada;
5. Mjere za spečavanje nastajanja otpada ili smanjenja količina otpada i
negativnih uticaja na životnu sredinu, obezbeđenje pravilnog upravljanja
otpadom, uključujući i mjere za smanjenje biološki razgradljivog otpada
sadržanog u komunalnom otpadu koji se odlaže na deponijama, kao i
ambalažnog otpada;
6. Program sakupljanja otpada iz domaćinstava i od proizvođača koji ne
podliježu obavezi donošenja plana;
7. Program sakupljanja opasnog otpada iz domaćinstava i od proizvođača koji ne
podliježu obavezi donošenja plana;
8. Način upravljanja otpadom sa dinamikom realizacije;
9. Dinamika finansiranja i izvori sredstava;
10. Razvijanje javne svijesti o upravljanju otpadom;
Nakon sprovedene javne rasprave i dobijanja saglasnosti br.08-2367/1/2010 od strane
Ministrastva uređenja prostora i zaštitu životne sredine pripremljen je ovaj Predlog
plana upravljanja otpadom koji će skupštini opštine biti ponuđen na
razmatranje.
Planom se uređuju poslovi sakupljanja, privremenog skladištenja, prevoza, obrade i
odlaganja otpada uz poštovanje principa održivog razvoja, regionalnog upravljanja
otpadom, a sve u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom, strateškim master
planom upravljanja otpadom na republičkom nivou i Planom upravljanja otpadom.
Cilj donošenja ovog plana jeste obezbeđenje efikasnijeg korišćenja resursa, smanjenja
količine otpada i postupanja sa otpadom na način kojim se doprinosi ostvarivanju
ciljeva održivog razvoja.
Smatramo, da je donošenje lokalnog plana upravljanja otpadom od opšteg značaja i da
predstavlja pozitivan podsticaj da se na jedan kvalitetan način tretira pitanje
sakupljanja i upravljanja otpadom a sve u cilju zdravije životne sredine i kvalitetnijeg
života stanovništva opštine Berane, te predlažemo da Skupština usvoji Plan kao u
tekstu.
SEKRETARIJAT ZA PLANIRANJE I UREĐENJE
PROSTORA ZAŠTITU ŽIVOTNE SREDINE I
KOMUNALNO-STAMBENE POSLOVE

pametno gospodarimo otpadom 365 dana u godini pilot projekt tako

Poštovani korisnici, Zahvaljujemo Vam na dosadašnjoj suradnji

Otpad ne mora da bude i smeće Otpad ne mora da bude i smeće

Razvrstavanje otpada počinje u Vašem domu! Ako još

postupanje s otpadom 1 str

Obavijest građanima

zaštitaokoliša i održivogospodarenjeresursima

priprema za izvedbu nastavnog sata