Savo Lausevic
Visnja I(osovic
FILOZOFIJA
za cetvrti razred gimnazije
[]
Zavod za udzbenike i nastavna sredstva
Podgorica, 2010.
NAGOVOR NA FILOZOFIJU
7
I UVODENJE U FILOZOFIJU
9
1. ODREDENJE FILOZOFIJE
10
Zasto jilozojija svoj predmet saznanja traii?
Specificnost metoda u jilozofskom saznanju
Dejinisati ili ne dejinisati jilozojiju?
Sa kim poiinje i odakle izvire jilozojija?
2. ISTORIJSKI
I SISTEMSKI
10
11
12
13
PRISTUP FILOZOFIJI
17
Zasto je istorija jilozojije vaina za jilozojiju?
Osnovne discipline jilozojije
3. FILOZOFIJA U ODNOSU
Sta znaii biti u odnosu? .:
Filozojija i mit
Filozojija i umjetnost
Filozojija i religija
Filozojija i pozitivna nauka (e)
Filozojija u savremenom svijetu
23
·····
(ONTOLOGIJA)
OSNOVNI OBLIK FILOZOFIJE?
Uvod
Put u ontoloska pitanja
Kategorijalno-ontoloske razlike
Po cemu su razlikuju ontoloske teorije?
KlasiCna i moderna paradigma ontologije (metajizike)
2. U CEMU JE POSEBNOST ANTICKE
23
23
24
25
26
27
11ONTOLOSKO TRAGANJE ZA BIVSTVOVANJEM
1. ZASTO JE METAFIZIKA
17
17
ONTOLOGIJE?.
Miletska skola
Elejska skola: Problem /ednog
Heraklit: Problem logosa
Empedokle i Anaksagora
Atomisti
Platonova teorija ideja
Aristotel: Sinteza metajiziCkih ucenja
Plotin: Emanacija svijeta iz /ednog
3. SREDNJOVJEKOVNA METAFIZIKA
Uvod
Kako su se susreli grlko-helenistiCki i judeo-hriScanski svijet?
PatristiCka tumacenja i odbrana hriScanstva
Pojam stvaranja kod sv. Vasilija Velikog
Ontologija licnosti: Sveta Trojica i lienost covjeka
Sv. Avgustin: Razumijevaj da bi vjerovao, vjeruj da bi razumio!..
Vrijeme je u dusi
Vjera i razum, komplementarnost jilozojije i teologije
Toma Akvinski: Bog, boije stvaranje i tvorevina
Dokazi 0 boijem postojanju (egzistenciji)
31
32
32
33
33
34
36
39
39
40
~U:..
_.,
...
;:.;: ,,·,.. 4'1, " .; ;.<.; 0',.,
;;'!.. :::::''42',''' ,: ::
:::::.'~42.:., ,; ·43
45
·48
48
49
50
50
51
52
52
53
53
54
.
4· MODERNA METAFIZIKA
I NOVOVJEKOVNO
UZDIZANJE SUBJEKTA
Raaanje duha novog vijeka
time zapolinje jilozojija novog vijeka?
Dekartova obnova metajizike
Dekartov ontoloski dokaz 0 postojanju Boga
Dekartov dokaz 0 postojanju svijeta
Traganje za supstancijom
Spinozino rjeSenje dualizma supstancija
Lajbnicov metajiziCki odgovor na pitanje 0 supstanciji
Sta obuhvata prosvjetiteljstvo?
Sta ontoloski novo donosi prosvjetiteljstvo?
5· NJEMACKI KLASICNI IDEALIZAM
Uvod
Kantova kritika metajizike
Kopernikanski obrt ujilozojiji
Culnost - razum - um
Hegelova metajizika apsolutnog subjekta
Sta je cilj jilozoJskog traganja za apsolutnim?
Panlogizam i dijalektika - parmenidovsko i heraklitovsko kod Hegela
Sistem apsolutnog idealizma
Filozojija duha
6. SAVREMENA ONTOLOGIJA
Kratak uvod u savremenu jilozojiju
Sopenhauer: Svijet kao volja i predstava
NiCeova kritika metajizike
Kjerkegor: Od istina svijeta prema istini egzistencije
Jaspers: Bivstvovanje i egzistencija
Sartr: Egzistencija prethodi esenciji
Martin Hajdeger ili kritiCka destrukcija metajizike
Na remu Hajdeger zasniva ontologiju?
Sta je cilj Jundamentalne ontologije?
III STA MOGU ZNATI: TEORIJA SAZNANJA
1. STA JE PREDMET INTERESOVANJA
TEORIJE SAZNANJA?
Uvod
Pojam znanja
Bitne kategorije i relacije teorije saznanja
Znanje i vjera
Saznanje i istina
Uloga jezika u saznanju
Izvori saznanja
Ontologija i teorija saznanja
Teorija saznanja i logika
Teorija saznanja i nauka
57
57
57
58
58
58
59
59
60
60
61
64
64
64
65
66
66
67
68
68
69
71
71
71
72
73
73
74
75
76
76
81
82
82
82
83
84
85
85
86
87
87
88
POIMANJE SAZNANJA
91
Parmenid i Heraklit: Logosno saznanje
Sojisti i Sokrat:Ljudski karakter saznanja
Platonovo poimanje saznanja
Aristotelova podjela saznanja
91
92
95
2. ANTICKO
96
3. SAZNANTE U SREDNTOVTEKOVNOT FILOZOFITI
Opste i posebno u saznanju
Problem univerzalija
100
100
101
4. MODERNO ZASNIVANTE TEORITE SAZNANTA
104
Uvod
Problem metode
RacionalistiCki koncept saznanja
Dekartovo zasnivanje metode
Dekartova matematika
Spinoza
Lajbnicova teorija saznanja
Lajbnicove matematiCke ifizikalne ideje
EmpiristiCka teorija saznanja
Bekonovo shvatanje saznanja
Lokovo zasnivanje teorijt: saznanja
Berklijev solipsizam
Hjumova teorija saznanja
Kantova kritiCka teorija saznanja
104
105
105
106
107
108
110
111
5. SAVREMENE TEORITE SAZNANTA
Uvod
Pozitivizam
Pragmatizam
Fenomenologija
Strukturalizam
IV PRAKTICKA FILOZOFIJA
1. STA SAZNATE FILOZOFSKA ANTROPOLOGITA?
Razlika izmedu teorijske i praktiCke filozofije (uvod)
Sta je filozofska antropologija?
Covjek: BUe prirode i bUe istorije?
Zasto covjek ima posebno mjesto u svijetu?
Plesnerovo razumijevanje covjeka kao bUa mogucnosti
Gelenovo odredenje covjekove sustine
Sartrovo poimanje slobode
2. FILOZOFITA ISTORITE
Sta je to istorija?
Odakle dolazi ideja istorije?
Hegelovo tumacenje svjetske istorije
Marksovo razumijevanje istorije
Diltaj, ili kako razumjeti istorijski svijet?
Gadamerova filozofska hermeneutika
3. AKSIOLOGITA I ETIKA
Aksiologija ili teorija vrijednosti
Kako odrediti etiku kao filozofsku disciplinu?
Koje su osnovne etiCke kategorije?
Moral
Pojam dobra
Pojam slobode
Gdje je osnovni izvor morala i moralnog djelovanja?
Sofisti i Sokrat
111
112
113
115
115
116
122
122
122
124
125
126
131
132
132
132
133
134
135
136
136
139
139
139
140
141
141
142
144
144
146
147
147
····..···..···.. 148
149
149
149
Platonovo eticko ucenje
Aristotelova etika vrline
150
152
Kantova etika duinosti
UtilitaristiCka etika
Levinasova etika odgovornosti
4·
153
154
155
FILOZOFIJA POLITIKE
15 8
Odredenje filozofije politike
AntiCki pojmovi polisa i politike
Platon: Traganje za pravednoscu je smisao politike
U eemu Aristotel kritikuje Platonovu teoriju politiker
Aristotel: Odnos driave i gradanina
Od polisa do megapolisa
Srednji vijek i hriScansko razumijevanje politike
Moderna filozofija politike
Teorije drustvenogugovora kao odgovor na pitanje kako je nastala driava?
Sta politiCki novo donosi gradansko drustvo?
Sta je to ideologija?
Sta je to liberalizam?
Sta je to konzervativizam?
Sta je to socijalizam?
Kritika totalitarnih poredaka
Sta je to demokratija?
Sta je to narod, i kako narod moie da vlada?
158
159
160
161
161
V IZABRANA TEMA: FILOZOFIJA NAUKE
1.
173
OD NAUKE PREMA FILOZOFIJI NAUKE
Filozofija i nauka
Pojam nauene teorije i nauena metode
Predmet filozofije nauke
2.0SNOVNE
174
174
175
176
STRUJE U FILOZOFIJI NAUKE
177
Uvod
LogiCki empirizam
Naueni realizam
Kunov pojam nauene revolucije
Poperova teorija opovrgljivosti
3· NAucNo
177
177
177
178
179
ISTRAiIVANJE
Verner Karl Hajzenberg
Paul Fajerabend
162
162
163
164
164
165
165
166
167
167
169
169
181
:
182
183
VI RJECNIK FILOZOFSKIH POJMOVA
187
VIII HRO N 0 LOG IJA
210
VII IZABRANA LITERATURA(PREVODI)
214