ΙΩΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΡΙΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ KΕΙΜΕΝΟ 1 [ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ] [1] ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΕΙΜΕΝΟ 2 [ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΚΑΙ Η ΕΙΔΗΣΗ] «Γεγονός»: επεισόδια στη Νέα Φιλαδέλφεια (20 Ιουνίου 2014) Ειδήσεις: Τα Νέα – Η Αυγή - ΕΡΤopen ΚΕΙΜΕΝΟ 3 [Η ΠΡΟΒΟΛΗ ΚΑΙ Η ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΙΔΗΣΗΣ] The Guardian, The Point Of View ΚΕΙΜΕΝΟ 4 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ Ένας αληθινός φίλος, που πρόωρα χάθηκε, µου έλεγε κάποτε, σε πολύ κρίσιµες ώρες: «Λύσε µου το πρόβληµα της ελευθεροτυπίας και σου λύνω αµέσως το πρόβληµα της δηµοκρατίας». Άλυτο έµεινε ως σήµερα το πρόβληµα της ελευθεροτυπίας και γι’ αυτό άλυτο µένει και το πρόβληµα της δηµοκρατίας. Με τις παρακάτω λίγες γραµµές δεν είναι βέβαια πρόθεσή µου να δώσω µια λύση στο πρόβληµα της ελεύθερης έκφρασης των στοχασµών γενικά και ιδιαίτερα στο πολιτικό πεδίο. Τις έγραψα παρακινηµένος από την ψυχική ανάγκη να πω µερικές ωµές αλήθειες που κατά κανόνα από όλες τις πλευρές φροντίζουν να τις συγκαλύπτουν όσοι µιλούν γι’ αυτό το θέµα. Μόνο ξεκινώντας από αυτές τις πικρές διαπιστώσεις, ελευθερωµένοι από αυταπάτες και υποκρισίες, θα καταστεί δυνατόν να αντιµετωπίσουµε κάποτε και το µεγάλο τούτο πρόβληµα κάθε δηµοκρατίας, υπεύθυνα και σοβαρά. Πότε ο άνθρωπος µπορεί να εκφράζει ελεύθερα τους στοχασµούς του; Δεν αρκεί να µην υπάρχει µια αντίθετη ρητή απαγόρευση. Δεν αρκεί να µην επιτρέπεται και έµµεσα ακόµα να εµποδίζεται στην έκφραση των στοχασµών του (π.χ. µε ποικίλες υλικές ή κοινωνικές κυρώσεις). Δεν αρκεί να διώκεται η δόλια παρεµπόδιση της ελεύθερης έκφρασης. Πρέπει και θετικά να παρέχονται στον άνθρωπο όλα τα µέσα, για να εκφράζει ελεύθερα τους στοχασµούς του. Εκφράζω ελεύθερα τους στοχασµούς µου σηµαίνει µπορώ ελεύθερα να µεταδώσω τους στοχασµούς µου σε άλλους. Πρέπει γι’ αυτό να έχει ο καθένας στη διάθεση του τα αναγκαία µέσα µεταδόσεως στοχασµών. Και φυσικά για να υπάρξει σε µια πολιτεία, πραγµατικά θεσπισµένη, αυτή η πρώτη αρχή της ελευθερίας, θα έπρεπε όλοι εξίσου να διαθέτουν όλα τα υπάρχοντα µέσα µετάδοσης στοχασµών. Αυτό όµως είναι µια ιδανική ανέφικτη κατάσταση. Αρκούµεθα να έχει ο καθένας µια περιορισµένη δυνατότητα να εκφράζει τους στοχασµούς του, να έχει ο καθένας στη διάθεση του ένα µερίδιο περιορισµένο εκφραστικών µέσων. Το περιορισµένο όµως µερίδιο του καθενός πρέπει να είναι προσδιορισµένο µε δικαιοσύνη· να έχει ο καθένας ό,τι πρέπει να έχει. Αλλά και η δίκαιη αυτή κατανοµή είναι ανέφικτη, λόγω του πλήθους των ανθρώπων που θέλουν να εκφρασθούν και της περιορισµένης δυναµικότητας των µέσων. Εξάλλου ούτε αριθµητικά ίση πρέπει να είναι για όλους, ανεξάρτητα από την παιδεία τους, ούτε πάλι η κατ’ αξίαν ίση κατανοµή είναι πρακτικά εφικτή. Αν µπορούσε να υπάρξει και να λειτουργήσει ο απαραίτητος για µια κατ’ αξίας κατανοµή ζυγός ακριβείας, θα έπαιρνε το [2] ΙΩΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΡΙΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ζύγισµα τόσο χρόνο, ώστε όλη η διαδικασία της κατανοµής να καταντά µάταιη. Αλλά και η έλλειψη χρόνου καθιστά συχνά αδύνατη την έκφραση της σκέψης του καθενός µε τα υπάρχοντα µέσα, όσο δίκαια και αν θέτονταν κατά κάποια σειρά στη διάθεση όλων. Αυτόµατα λοιπόν η ελευθερία να εκφράζεις τους στοχασµούς σου έτσι, ώστε να µεταδίδεται αµέσως σε πλήθος ανθρώπων, είναι από τη φύση των πραγµάτων σε κάθε πολιτεία περιορισµένη. Σε αυτές τις δυσκολίες από τη φύση των πραγµάτων προστίθενται οι δυσκολίες από τη διάρθρωση της κοινωνίας. Τα µέσα µετάδοσης βρίσκονται ή στα χέρια της πολιτικής εξουσίας ή στα χέρια λίγων ιδιωτών. Στην πρώτη περίπτωση η πολιτική εξουσία επιβάλλει τη δική της γνώµη, αφήνοντας να εκφράζονται µόνο όσοι συµφωνούν µαζί της. Και έτσι δεν υπάρχει ελευθερία. Γνώµη έχουν κατ’ ουσίαν µόνο οι εξουσιαστές. Στη δεύτερη περίπτωση οι λίγοι ιδιώτες ιδιοκτήτες των µέσων µετάδοσης ασκούν µια τυραννία παραπλήσια µε αυτήν που ασκούν στην πρώτη περίπτωση οι εξουσιαστές. Με µια όµως διαφορά που απαµβλύνει την τυραννία των ιδιωτών των κατεχόντων τα µέσα µετάδοσης. Ενώ το κράτος έχει µία γνώµη, οι κάτοχοι ιδιώτες έχουν ενδεχοµένως περισσότερες γνώµες, αντίθετες, αποκλίνουσες και προκαλείται έτσι ένας γόνιµος και λυτρωτικός διάλογος. Αλλά και αυτό το πλεονέκτηµα δεν αίρει παρά µερικώς το κακό: πρώτα, διότι σε πολλά θέµατα οι λίγοι αυτοί, έχοντας κοινά συµφέροντα, και δη το συµφέρον να διατηρηθεί το µονοπώλιο των µέσων µετάδοσης στα λίγα χέρια τους, δεν αφήνουν να διατυπωθούν αντίθετες γνώµες, και, δεύτερον, ο κάθε άνθρωπος δεν ευκαιρεί να παρακολουθεί αυτόν τον λυτρωτικό διάλογο. Αποκτά για τον κάθε απλό άνθρωπο ένα από τα όργανα, ένα από τα µέσα µετάδοσης, τέτοια επιρροή ώστε τα άλλα να τα αγνοεί. Και αυτή η αποκλειστική κατάκτηση του κάθε ακροατή αποτελεί φυσικά µια επιδίωξη του κάθε ιδιοκτήτη ενός µέσου µετάδοσης. Πάντως οι λίγοι εµπορευόµενοι τα µέσα µετάδοσης δεν έχουν τη δύναµη της µονολιθικότητας του κράτους και έτσι ένα µέρος ελευθερίας έκφρασης διασώζεται. Έχουν όµως ένα άλλο µέγα µειονέκτηµα οι κάτοχοι των µέσων έκφρασης ιδιώτες, είναι έµποροι. Γι’ αυτούς τα µέσα µετάδοσης είναι κυρίως ή και αποκλειστικώς µέσα χρηµατισµού. Θέλουν να µεταδίδουν ό,τι προσπορίζει περισσότερο κέρδος. Και αυτό είναι ό,τι αρέσει στους πολλούς, δηλαδή το αγοραίο, το χυδαίο, το υπερβολικό, το ψεύτικο, εκείνο που διαφθείρει και δε µορφώνει. Και έτσι διεξάγεται µεταξύ των λίγων αυτών ένας αγώνας ως προς το περιεχόµενο των όσων µεταδίδουν, ένας αγώνας που έχει κατά ένα µικρό ποσοστό κριτήριο την καλή ποιότητα και κατά ένα µέγα ποσοστό κριτήριο το ό,τι αρέσει στους πολλούς. Είναι αναπότρεπτη αυτή η στροφή της πλειοψηφίας προς τα κάτω, όσο η µετάδοση των στοχασµών δεν είναι πολιτικό ή κοινωνικό λειτούργηµα, αλλά εµπορία. Το µειονέκτηµα τούτο της εµπορίας επιδεινώνεται από δύο άλλους παράγοντες. Εκτός από την εξάρτηση από το πλήθος των αναγνωστών, υπάρχει και η εξάρτηση από τους διαφηµιστές, έναν περιορισµένο κύκλο ανθρώπων, που µε στενά εµπορικά κριτήρια, αλλά µε τη δυνατότητα να κάνουν µεγάλες παροχές, κρατούν υπό την επιρροή τους ή και ρυθµίζουν την τύχη του οργάνου του τύπου, προσθέτοντας το βάρος τους στην προς τα κάτω πορεία του. Ακόµη χειρότερη είναι η εξάρτηση εκεί όπου συµβαίνει ο τύπος να βρίσκεται στα χέρια του µεγάλου κεφαλαίου. Αυτό αποτελεί µια πρόσθετη δουλεία, έναν πρόσθετο περιορισµό της ελευθερίας του, προς ορισµένη τουλάχιστον κατεύθυνση, που, φοβάµαι, πως όχι εντελώς άδικα επισηµαίνουν οι θεωρητικοί του µαρξισµού. Και αυτός ο πρόσθετος [3] ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ παράγοντας συντελεί στην ακόµη µεγαλύτερη πτώση της ποιότητας των οργάνων του τύπου. Και έτσι καταλήγουµε και εδώ, εκεί όπου καταλήγουν όλα τα προβλήµατα καλής λειτουργίας µιας ελεύθερης πολιτείας: στην ανάγκη να ανυψωθεί η πνευµατική στάθµη του αναγνωστικού κοινού. Ώσπου στα βάθη του µέλλοντος αυτό να κατορθωθεί, ο τύπος θα είναι ελεύθερος όχι µόνο κατά το µέτρο που το θέλουν οι κρατούντες, αλλά και κατά το µέτρο που το θέλουν οι κρατούµενοι. Κωνσταντίνος Τσάτσος, Ευθύνη τ.1, 1961 ΘΕΜΑΤΑ Άσκηση Α1. [α] Σε µία παράγραφο 60 έως 80 λέξεων να ερµηνεύσεις τον τρόπο µε τον οποίο παράγεται το κωµικό στη γελοιογραφία του κειµένου. [β] Να συγκρίνεις τα τρία άρθρα του «Κειµένου 2» ως προς τον τρόπο µε τον οποίο παρουσιάζουν το ίδιο γεγονός και να παρουσιάσεις τα συµπεράσµατά σου σε µία παράγραφο 60 έως 80 λέξεων. [γ] Προσπάθησε να ξαναγράψεις την είδηση του «Κειµένου 2», παρουσιάζοντας απλώς τα γεγονότα και αφαιρώντας οποιοδήποτε σχόλιο και να καταγράψεις τα συµπεράσµατά σου από τη σύγκριση της δικής σου είδησης από τις τρεις προηγούµενες που διάβασες. [δ] Να αφηγηθείς σύντοµα το βίντεο του «Κειµένου 3» και να καταγράψεις τα συµπεράσµατά σου σε µία παράγραφο 80 έως 100 λέξεων. [ε] Να συντάξεις το διάγραµµα του «Κειµένου 4», καταγράφοντας το νοηµατικό του κέντρο (κεντρική έννοια και ειδικότερο θέµα) και τα θεµατικά κέντρα των παραγράφων του (το θέµα και τις κύριες λεπτοµέρειες κάθε παραγράφου). Στη συνέχεια µε βάση το διάγραµµα αυτό να αποδώσεις περιληπτικά το περιεχόµενο του κειµένου χωρίς δικά σου σχόλια σε µία παράγραφο (περίπου 150 λέξεις) µε την εξής δοµή: στη θεµατική πρόταση θα τοποθετηθεί το νοηµατικό κέντρο και πληροφορίες για το κείµενο (π.χ. συντάκτης, κειµενικό είδος) και στις λεπτοµέρειες τα θεµατικά κέντρα των επιµέρους παραγράφων. [στ] Σε µία παράγραφο 80 έως 100 λέξεων να συγκρίνεις τα δηµόσια και τα ιδιωτικά µέσα µαζικής ενηµέρωσης, αντλώντας πληροφορίες από το κείµενα. [ζ] «Λύσε µου το πρόβληµα της ελευθεροτυπίας και σου λύνω αµέσως το πρόβληµα της δηµοκρατίας»: Σε µία παράγραφο 80 έως 100 λέξεων να αναλύσεις το περιεχόµενο της φράσης αυτής. [η] Τι εµποδίζει, σύµφωνα µε τον συγγραφέα, τη δυνατότητα των πολιτών να εκφράζουν ελεύθερα τους στοχασµούς τους δια του Τύπου; Να απαντήσεις σε µία παράγραφο 80 έως 100 λέξεων. [θ] Ποια είναι η άποψη του συγγραφέα για την εµπορευµατοποίηση των µέσων µαζικής ενηµέρωσης και µε ποια επιχειρήµατα τη στηρίζει; Να απαντήσεις σε µία παράγραφο 60 έως 80 λέξεων. Άσκηση Α2. [α] Να αποδώσεις στην ε’ παράγραφο του κειµένου δύο τίτλους, έναν ουδέτερο και έναν σχολιασµένο. [β] Να καταγράψεις τη δοµή και δύο από τους τρόπους ανάπτυξης της δ’ παραγράφου του κειµένου. [4] ΙΩΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΡΙΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ [γ] Να προσδιορίσεις τους τρόπους µε τους οποίους συνδέονται (λεκτικά και νοηµατικά) οι παράγραφοι του κειµένου. [δ] Να εντοπίσεις το είδος της συλλογιστικής πορείας (παραγωγική – επαγωγική) του επιχειρήµατος της γ’ παραγράφου και ολόκληρου του κειµένου. [ε] Να αξιολογήσεις την αποτελεσµατικότητα του τίτλου και του προλόγου του κειµένου. Άσκηση Β1. [α] «ελεύθερης έκφρασης», «µονοπώλιο των µέσων µετάδοσης», «εµπορικά κριτήρια», «πνευµατική στάθµη»: Χρησιµοποιώντας τις φράσεις αυτές του κειµένου, να γράψεις µία παράγραφο 60 έως 80 λέξεων. [β] «ρητή», «δόλια», «εφικτή», «µάταιη», «παραπλήσια», «γόνιµος», «µέτρο»: Να γράψεις µία πρόταση µε το συνώνυµο καθεµιάς από τις λέξεις αυτές του κειµένου. Άσκηση Β2. [α] Να εντοπίσεις ένα σηµείο του κειµένου στο οποίο κυριαρχεί η συγκινησιακή λειτουργία του λόγου και να αιτιολογήσεις τη χρήση της. [β] Να ερµηνεύσεις τη χρήση του ερωτήµατος στη β’ παράγραφο του κειµένου. [γ] Να ερµηνεύσεις τη χρήση των εξής σηµείων στίξης: εισαγωγικά στην α’ παράγραφο, παρένθεση στη β’ παράγραφο, άνω τελεία στη γ’ παράγραφο, διπλή τελεία στην δ’ παράγραφο. Άσκηση Γ. [α] Προβληµατισµένος/ η από την απόλυτη κυριαρχία των σύγχρονων µέσων µαζικής ενηµέρωσης στον δηµόσιο βίο, δηµοσιεύεις ένα κείµενο στην ιστοσελίδα του σχολείου σου (500 έως 600 λέξεις), στο οποίο αναλύεις την επίδραση του Τύπου στην πολιτική ζωή και προτείνεις τρόπους µε τους οποίους η κοινωνία, αλλά και οι ίδιοι οι λειτουργοί του θα µπορούσαν να περιορίσουν τα εκφυλιστικά φαινόµενα που παρουσιάζονται σε αυτόν. [β] Προβληµατισµένος/ η από την απόλυτη κυριαρχία των σύγχρονων µέσων µαζικής ενηµέρωσης στον δηµόσιο και τον ιδιωτικό βίο, δηµοσιεύεις ένα κείµενο στην ιστοσελίδα του σχολείου σου (500 έως 600 λέξεις), στο οποίο αναλύεις τις επιπτώσεις της παραπληροφόρησης και της υπερπληροφόρησης και προτείνεις τρόπους µε τους οποίους οι πολίτες και ειδικά οι νέοι θα µπορούσαν να θωρακιστούν απέναντι στις επιπτώσεις αυτές. [γ] Η εφηµερίδα του σχολείου σου διοργανώνει αφιέρωµα στα σύγχρονα µέσα ενηµέρωσης και επικοινωνίας. Σε σένα ανατίθεται η συγγραφή ενός κειµένου (500 έως 600 λέξεις) στο οποίο αναλύεται η επίδραση της τηλεόρασης στα παιδιά και προτείνονται τρόπου προστασίας τους από αυτή. ΥΛΙΚΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας [5]