Година XIV
Број 43
Прољеће 2014.
www.sumers.org
2
МАЈКА ПРИРОДА
(УЗ СВЈЕТСКИ ДАН ЗАШТИТЕ ШУМА)
Kako po~eti pisati o za{titi
{uma, nego ovako: ^ovjek + priroda = ZDRAVA BUDU]NOST,
~ovjek – priroda = KATASTROFA!
Da nema {uma – ne bi bilo
voda, a da nema voda ne bi bilo
`ivota na zemqi.
[ume su najrasprostrawenija
`ivotna zajednica, idealno stani{te za svekoliki `ivi svijet
i najve}a blagodet za ~ovjeka.
Nisu li vitke jele i omorike
sa svojim granama, kao rukama,
materijalizacija energije Majke
Zemqe i nebeskog oca – Sunca?
One su kao princeze du{a
sveop{teg duha {ume!
[ume su najboqi i najjeftiniji filter za dobijawe pitkih
voda. Nema toga `ivog stvora na
zemqi, koji nije osjetio
uzvi{enost susreta sa kristalno
~istim izvorima, i ~iji ledni
zapuh ne nosi u sje}awu, dokle god
`ivi.
Na povr{ini tla pod {umom
od 1 ha akumulira se 800-2.500 m3
vode.
Svjetske {ume godi{we atmosferi daju 86 milijardi tona kiseonika, a apsorbuju 119
milijardi tona ugqen-dioksida.
Treba znati da 4 bukova stabla
za 100 godina obezbijede kiseonik ~ovjeku koji `ivi 80 godina.
^ovek mo`e da `ivi bez hrane
35 dana, bez vode 5 dana, a bez vazduha samo 5 minuta. Kada to
imamo u vidu, znamo da {ume
~uvaju vitalnu energiju na{ih
`ivota.
Visoke {ume na povr{ini od
1 ha, u procesu fotosinteze oslobode 3 tone kiseonika, a potro{e
4 tone ugqen-dioksida, a bukove
{ume na povr{ini od 1 ha, mogu
apsorbovati 68 tona ~a|i i
pra{ine.
Dana{wi qudi, koji `ive zarobqeni u mediju kretawa zabo-
NASA uz pomo} Google Eartha
mapirala sve {ume na planeti:
U 12 godina nestalo je 2,3 miliona kvadratnih kilometara
{uma!
Zahvaquju}i ameri~kom satelitu Landsat 7, kojim zajedni~ki
upravqaju NASA i USGS,
izra|ena je dosad najdetaqnija
karta svjetskih {uma, na kojoj
se vidi koliko je u posqedwih
desetak godina {uma na planeti
nestalo, a koliko je podru~ja u
me|uvremenu po{umqeno.
Nau~nici uz pomo} bogate
baze podataka mogu prou~avati i
upo re|ivati stawe {umskih
podru~ja u pojedinim dr`avama
te pratiti deforestaciju.
Svaki piksel na karti ozna~ava
podru~je veli~ine prosje~nog
fudbalskog stadiona.
"Dobili smo podatke o godi{woj deforestaciji u posqedwih 12 godina na cijelom
planetu", kazao je Matthew
Hansen, voditeq istra`iva~kog
tima na Univerzitetu u Marylandu. On je s kolegama analizirao 143 milijarde piksela na
654.000 satelitskih snimaka
Landsata ne bi li izradio
kartu, koju i 'obi~ni' korisnici interneta mogu detaqno
prou~iti zahvaquju}i Google Earthu.
ravqaju koliko nas mo`e ko{tati
otu|enost od prirode. ^ovjek je
otu|en od ne~ega, ~emu ne pridaje
zna~aj, a zaboravqa da je glavni i
odgovorni urednik svih pojava
Majka Priroda!
Divqewe {umama je tiha molitva koja se do Boga ~uje, jer
~ovjek koji voli {umu ima ~isto
srce i du{u. Sa druge strane, ko je
uni{tava, ima prqe`nu du{u,
misli, jezik i djela. U to smo se
uvjerili, kada se sretnemo sa onim
koji vole i koji pusto{e {ume!
Zemqa je najstarija udovica, a
mi smo djeca nebeskog oca, zvjezdani sinovi (jer svaki ~ovjek na
planeti ima, ne samo jednu zvijezdu, nego mnogo vi{e, {to bi
rekao Karl Sagan).
Kineska izreka ka`e, najboqe
vrijeme da posadi{ stablo bilo je
prije 20 godina. Drugo najboqe
vrijeme je – sada.
Svjetske {ume nestaju takvom
brzinom - svake minute 50 fudbalskih igrali{ta.
Global Forest Watch je sistem za
nadgledawe {uma koji je stvorio
institut World resources, zajedno sa
40 partnerskih grupa. On na internetu daje slike {uma u stvarnom vremenu. Na predstavqawu
programa, predsjednik Instituta
Andrew Steer rekao je da taj program predstavqa pravu prekretnicu. Prvi put je sada mogu}e
pru`iti podatke u realnom vremenu na svakom lokalnom nivou
svakome u svijetu. I time se bavi
Global Forest Watch. Sistem spaja
kqu~ne informacije sa satelitskim snimcima visoke rezolucije
na jednostavnoj interaktivnoj
web stranici. Ako koristite Google mapu da prona|ete ku}u svog
prijateqa, onda mo`ete koristiti Global Forest Watch da shvatite {ta se de{ava sa {umama u
va{oj zajednici, u cijeloj zemqi
ili ~ak u drugom dijelu svijeta.
Global Forest Watch se koristi
kompjuterskom snagom tehnologije
Google Earth kako bi satelitske
slike NASA u~inila dostupnim
na internetu. Rezolucija je toliko detaqna, da je mogu}e utvrditi da li je dio {ume posje~en,
spaqen ili zahva}en bole{}u.
Ako ~ovek kao do sada nastavi
da sije~e drve}e za 40 godina,
80% drve }a na planeti }e nestati.
Nedeqko @ugi}
прољеће 2014.
3
INFORMATIVNOSTRU^NI ^ASOPIS
Osniva~ i izdava~:
JP[ "[ume
Republike Srpske"
Za izdava~a:
Mr Dragan Grabovac
SADR@AJ
2.
UVODNIK
4-6.
[UME IMAJU SVIJETLU BUDU]NOST
7-9.
POSLOVAWE U 2013. GODINI
10-11. VLASTITA PROIZVODWA SADNOG MATERIJALA
12.
UNAPRE\EWE SJEMENSKO RASADNI^KE PROIZVODWE
U REPUBLICI SRPSKOJ
13-15. ФОРМИРАНА ИЗВЈЕШТАЈНО-ПРОГНОЗНА СЛУЖБА
16.
PRA]EWE UTICAJA VAZDU[NIH ZAGA\EWA NA [UMSKE
EKO SISTEME I VITALNOST [UMA U REPUBLICI SRPSKOJ
17-18. IZRADA PROGRAMA ZA PO[UMQAVAWE
I GAZDOVAWE PODRU^JEM KR[A
19.
SASTANAK O SPRE^AVAWU NELEGALNIH AKTIVNOSTI
"ZLATNA PLAKETA" ZA "[UME RS"
20.
PREDSTAVNICI ЈПШ "ШУМЕ РС" U POSJETI IZRAELU
21.
UTVR\IVAWE CIJENE RADA
U ЈПШ "ШУМЕ РEPUBLIKE СRPSKE"
22-23. SERTIFIKACIJA
24.
DABAR U BIO[TICI
25.
NAJNOVIJE SU[EWE ^ETINARSKIH [UMA
NA PODRU^JU REPUBLIKE SRPSKE
26-27. PRIJEDLOG MJERA ZA[TITE I SPA[AVAWA
OD [UMSKIH PO@ARA I DRUGIH [TETA U [UMAMA RS
28.
Glavni i odgovorni urednik:
Nedeqko @ugi}
Redakcioni savjet:
Мр Саво Живковић,
Споменко Стојановић, дипл. инж. шумарства
Slavi{a Sabqi},
Miлица Ковачевић, дипл. инж. шумарства
Александра Момић, Мр. Немања Тодоровић
^asopis se dostavqa svim organizacionim jedinicama JP[ “[ume RS”, [umarskom fakultetu,
ministarstvima u Vladi RS i dr`avnim institucijama, saradnicima, elektronskim i {tampanim medijima, {umarstvima zemaqa u okru`ewu,
ekolo{kim udru`ewima, poslovnim partnerima
i zainteresovanim gra|anima. Prenos i kori{}ewe tekstova iz ~asopisa je dozvoqen, uz
navo|ewe izvora. Glavni i odgovorni urednik
ima pravo na izmjenu naslova i kra}ewe teksta.
Saradnicima se skre}e pa`wa da svoje tekstove
prirede u skladu sa pravilima koja nala`e profesionalna i gra|anska etika javnosti rada.
Adresa:
JP[ "[ume Republike Srpske"
Informativno-stru~ni ~asopis "[ume"
Romanijska 1, 71350 Sokolac
Telefoni:
057 405-326 i 065 543-983,
faks 405-341
ISKORISTITI QUDSKE RESURSE
29-30. PROBLEM KORI[]EWA BIOMASE
IZ [UMA REPUBLIKE SRPSKE
31-32. [UME OD STAROG VIJEKA DO OSVAJA^KE TURSKE
33-34. OTKRIO 102 I OPISAO 2.500 BIQNIH VRSTA
35-36. EVROPSKE MRE@E ZA O^UVAWE BIOLO[KE
RAZNOLIKOSTI
OSAMNAEST GODINA OD NESRE]NOG SLU^AJA
37.
IZ POTOKA PREKO TEHERANA DO IST RIVERA
38.
^OVJEK MAJKE PRIRODE
39.
IN MEMORIAM - MILAN MI]EVI]
прољеће 2014.
Molimo saradnike da rukopise {aqu na
e-mail: [email protected]
[email protected]
Rje{ewem Ministarstva informacija
Republike Srpske broj 01-740-1/00, od
22. avgusta 2000. godine, javno glasilo
Informativno-stru~ni ~asopis
"[ume" upisan je u Registar javnih
glasila pod rednim brojem 377.
Grafi~ka priprema,
{tampa i lektura
NIGD "DNN" Bawaluka
4
Na{ in ter vju: prof. dr Biqana Mar ko vi}, pred sje dn
[UME IMAJU SVIJ
[UME: Vi ste ~ovjek {irokog
spektra djelovawa, kao profesor i
stru~wak zaposleni ste u “Orlu“,
prof. na Ma{inskom fakultetu u
Isto~nom Sarajevu i kao predsjednik Nadzornog odbora JP[ “[ume RS“... Osim to ga, di je te ste
in`ewera {umarstva i Va{a se li~nost pro fi li sa la uz {u mar sku
struku. U jednom vrlo te{kom, da
ne ka `e mo naj te `em vre me nu, do {li ste na ~elo Nadzornog odbora.
Kako se osje}ate u toj ulozi?
MARKOVI]: Da, kao {to ste i
rekli, veoma te{ka i zahtjevna pozicija u ovim smutnim i nesigurnim
vremenima, a zaboravili ste re}i da
sam pri tome i @ENA... Poqe mog
interesovawa uvijek je bilo {iroko
i raznoliko, jo{ od djetiwstva, stru~no i profesionalno se {irilo tokom vre me na, izbo rom za ni mawa,
prikladno vremenu, iskustvu i razvoju, ali po zi ci ja pred sje dni ka NO
JP[ “[ume Republike Srpske“ do{la je sasvim slu~ajno, zanimqivim
sticajem okolnosti.
Stru~no i politi~ko anga`ovawe
i doprinos razvoju {ire zajednice su
prepoznali qudi koji se nalaze na
~e lu re sor nog mi nis tar stva,
ocjewuju}i da u trenutnim okolnostima, ovakvim kao {to sam ve} pomenu la, mo gu li ~nim za la gawem,
autoritetom i harizmom, doprinijeti
da se JP[ “[ume Republike Srpske“
pomaknu bar malo naprijed, u odnosu
na prethodne godine. Ra~unala sam na
savjetodavnu pomo} mojih roditeqa,
koji su cijeli svoj radni vijek proveli u {umarskoj struci. Kako se osje}am, danas se razlikuje od osje}aja
ko ji sam ima la na po ~et ku ime no vawa na ~elo NO... danas se osje}am
mnogo sigurnije, stabilnije i sa vi{e o~ekivawa i zahjteva, mawe skepti~no i bez straha, kojeg je bilo na
po~etku.
[UME: U ovako slo`enim problemima va`no je da progovori savjest struke. Prethodni direktor
JP[ “[ume RS“ nije bio {umarske struke i udar javnosti ga je brzo
“potro{io“… Sada{wi je {umarske struke i ima unutra{wu samosa bi ra ju }u si lu da u|e u fa zu
uspostavqawa reda! Vjerovatno za
to ima punu podr{ku od Vas i ~lanova Nadzornog odbora?
MARKOVI]: Od po~etka imenovawa tre nu tnog sas ta va NO, di re ktor, ali i prethodni v.d. direktora
su imali, imaju i ima}e punu i maksimalno mogu}u podr{ku NO, koja
ukqu~uje dono{ewe svih odluka, preporuka, zakqu~aka, koji mogu doprinije ti pro spe ri te tu JP[ “[u me
RS“ i prevazila`ewu uzroka krize i
te{ke situacije u “[umama“, koja je
postojala u prethodnom periodu. Ho}u re}i da podr{ka i pomo} ~lanova
NO nije uslovqena imenom ~ovjeka
koji se nalazi na mjestu direktora
JP[ “[u me RS“, ni ti wego vom
stru ~nom spre mom, ne go opre dijeqeno{}u da svoj posao radi na najboqi mogu}i na~in.
[U ME: Je dan od {u mar skih
stru~waka, koji je u~estvovao u kreirawu prvog zakona o {umama Republi ke Srpske, po koj ni Ra do van
Simi}, javno je isticao u medijima
i javnim tribinama, kao i na sastancima u Privrednoj komori RS,
ako se donese va`e}i zakon o {umama - da }e u {umarstvu nastati haos…
MARKOVI]: Svaka oblast qudskog djelovawa, pa i {umarstvo, o kome pri ~a mo, mo ra bi ti ade kva tno
ure|ena i definisana, ina~e nastupa haos ili anarhija. Kada se govori
o kori{}ewu prirodnih resursa, kao
{to su {ume, na prvom mjestu, nu`no
прољеће 2014.
5
nik Nad zor nog odbo ra JP[ “[u me Re pu bli ke Srpske“
JETLU BUDU]NOST
“[ume“ imaju svijetlu budu}nost i lijepu priliku da iskoriste podr{ku koja im se pru`a
od strane Vlade RS, Ministarstva za poqoprivredu, {umarstvo i vodoprivredu i Nadzornog odbora, te da sa samo malo vi{e rada, reda i discipline, uz saradwu za Sindikalnom
organizacijom, postignu respektabilne rezultate i da se vi{e ne pomiwu u negativnom
kontekstu.
je da postoji ure|en sistem koji do
detaqa opisuje i defini{e sve aktivnosti vezane za uzgoj {uma, wihov
rast i razvoj, za{titu, pravilnu upotrebu, eksploataciju, ali i ekologiju, za {ti tu zdravqa ra dni ka, itd.
Otjelotvorewe ure|enog sistema je
Zakon o {umama, ukoliko je pogre{no formulisan ili ne obuhvata neki od segmenata koji sam pomenula,
onda nije dobro.
Kao {to vam je poznato, va`e}i
Zakon o {umama stupio je na snagu
kra jem av gus ta 2008. god., dok su
izmjene i dopune ovog zakona izvr{ene krajem jula ove godine. Prije mog
anga`ovawa u NO, polemika izazvana dono{ewem Zakona o {umama bila mi je djelimi~no poznata samo iz
sredstava informisawa, zbog li~nog
interesovawa.
Me |u tim, za re la ti vno krat ko
vrijeme uspjela sam da sagledam glavne probleme u {umarstvu generalno,
izme|u ostalog, i probleme koje izazivaju zakonska rje{ewa, koja predstavqaju ote `a va ju }i fa ktor za
uspe{no poslovawe JP[ “[ume Republike Srpske“.
[UME: Ura|ene su izmjene i dopune zakona… Ho}e li se time ispraviti gre{ke, po kojima je JP[
“[ume RS“ u dobroj mjeri bilo degradirano?
MARKOVI]: Primjenom Zakona
o {u ma ma, ote `an je fi nan sij ski
polo`aj JP[, a kao primjer se mo`e
na ves ti ~iweni ca da je, sa mo po
osno vu iz dva jawa za op {ti ne, fi nansijsko optere}ewe u 2009. god. bilo ve}e za 3.489.351,00 KM.
Naknade koje Javno preduze}e pla}a u ovu svrhu su za nekoliko procena ta ve }e ne go u okru `ewu, a
prilikom odre|ivawa veli~ine izdvajawa nije se dovoqno vodilo ra~una o re al nim okol nos ti ma i
uslovima za normalno poslovawe, uz
ta ko de fi ni sa na sred stva. Ta ko |e,
pri mje nu Za ko na do da tno ote `a va
ka{wewe dono{ewa prate}ih podza-
прољеће 2014.
konskih akata. Neosporno je i da se
formirawem Agencije za {ume do{lo do situacije u kojoj je bilo prepli tawa odre |e nih na dle `nos ti
izme|u Ministarstva, Javnog pereduze}e i pomenute agencije, koja se pokazala nefunkcionalnom, {to je na
kraju uzrokovalo ukidawem Agencije,
koju izmjene i dopune Zakona o {umama i ne tretiraju kao takvu.
Nu`no je napomenuti da postoji
konstantan problem raspodjele sredstava pro{irene reprodukcije, jer su
se sred stva pri kupqena po ovom
osnovu usmjeravala u Javno preduze}e
u izno su oko 20%, a u po sqedwe
dvije-tri godine i mawe. Osim toga,
sredstva proste reprodukcije su se
trebala izdvajati na poseban ra~un
Ministarstva, za posebne namjene za
{ume, kako bi se upla}ani iznos vra}ao u Javno preduze}e. Izmjenama i
dopunama Zakona o {umama ovo pitawe je regulisano na na~in da se
sredstva proste reprodukcije upla}uju na poseban ra~un, {to je mnogo jednostavnije rje{ewe za upotrebu tih
sredstava.
Po se bno je pi tawe gaz do vawa i
upravqawa {umom i {umskim zemqi{tem, koje je po Zakonu o {umama u
nadle`nosti Ministarstva, a ugovorom se na preduze}e prenosi pravo
kori{tewa, dok u praksi gazdovawe
{umom vr{i Javno preduze}e.
Ovo su samo neka od pitawa koja
direktno uti~u na poslovawe Javnog
preduze}a, ali djelatnost {umarstva
treba da bude predmet analize i izu~avawa qudi iz struke, koji su najkompetentniji da daju ocjene efekata
pri mje ne Za ko na o {u ma ma, kao i
izmjena i dopuna.
Sve {to sam prethodno rekla ide
u korist adekvatnog pozicionirawa
JP[ [ume Republike Srpske, kao jednog od najva`nijih javnih preduze}a
u Re pu bli ci, ina ~e ne vi dim do voqno dobar razlog za izmjene i dopune Zakona.
[UME: Novo rukovodstvo na sve
na~ine poku{ava da se iz faze nereda u|e u fazu uspostavqawa reda,
odr`avaju}i dobre i zdrave kontakte sa Ministarstvom, Nadzornim
odbo rom, di re kto ri ma {um skih
gazdinstava i svim zaposlenim radicima. I to daje pozitivne rezultate. Kako Vi gledate na to?
MARKOVI]: Sasvim je normalno i o~e ki va no to {to ozbiqan i
predan ~ovjek, kao {to je direktor
La ke ti}, za je dno sa svo jim naj bli `im saradnicima, odr`ava, kako vi
ka`ete, zdrave kontakte sa resornim
mi nis tar stvom i Nad zor nim odbo rom, jer je to rukovode}a i vlasni~ka
struktura koja omogu}ava normalno
funkcionisawe ovog javnog preduze}a. Ka ko dru ga ~i je fun kci oni sa ti??? Naravno da se mora po{tovati
hijerarhija, uspostvaiti prije svega,
dobri me|uqudski odnosi, izgraditi
povjerewe u smislu da sve odluke, dogovori i razmjena informacija idu
ka zajedni~kom ciqu, dobrobiti preduze}a u cjelini. Jako je va`no da
postoji stalna komunikacija, telefonski razgovori izme|u mene i dire kto ra La ke ti }a su ~es ti, kao i
izme|u pomo}nika Ministra za {umarstvo, gospodina Zubi}a, {to nam
omogu}ava kontinuirano koordinisawe akti vnos ti na ispuwavawu
Plana proizvodno-finansijske konso li da ci ja, ko ji je de fi ni san u
aprilu ove godine. To je jedini recept za uspjeh.
[U ME: Program proizvodno
finansijske konsolidacije za kratko vrijeme dao je pozitivne rezultate. Nije li to dokaz da su problemi
u {umarstvu i kadrovske prirode?
MARKOVI]: Program koji pomiwete je formulisan zajedni~kim
snagama i naporima Uprave JP[ i
NO, po{tuju}i zahtjeve i sugestije
koje je pred nas postavilo Ministarstvo poqoprivrede, {umarstva i vodoprivrede, imenovawem ministra,
gospodina Steve Mirjani}a. Naime,
zajedni~ki ciq bio je uspostaviti
6
takav program koji }e obuhvatiti sve
se gmen ta ra da JP[, na ro ~i to one
koji su tokom prethodnih godina generaisali najve}e probleme. Vi ste o
ovom programu detaqno pisali, tako
da ne}u elaborirarti, o svim aktivnostima i stepenu izvr{ewa sam govo ri la i na za je dni ~koj sje dni ci
koja je uprili~ena u Vladi tokom juna, bitno je napomenuti da se realizacija svih aktivnost i obuhva}enih
programon redovno prati na sastancima Uprave, sjednicama NO, reaguju}i na sve potencijalne probleme i
ko~nice koje ~ine smetwu realizaciji aktivnosti. Program je odobren i
prihva}en od strane resornog ministarstva, naravno, ukqu~uje i probleme kadrovske prirode i, naravno, svi
problemi su u su{tini prouzrokovani qudskim faktorom. U sr`i svih
aktivnost je ~ovjek, kao nosilac, sa
svim svo jim ma na ma i vrli na ma, a
vrlina uspje{nog menaymenta je da
postavi prave qude na prava mjesta.
[UME: Javno preduze}e “[ume
RS“, pro{le go di ne os tva ri lo je
pozitivan rezultat nakon tri godine poslovawa sa gubitkom. Nije li
to dokaz da su problemi u {umarstvu nastali i lo{im izborom kadrova?
MARKOVI]: Kada smo krenuli u
za je dni ~ke akti vnos ti oko spro vo |ewa Programa proizvodno finansij ske kon so li da ci je, za ciq smo
imali samo jedno - posti}i pozitivan rezultat u iznosu koji je realno
mogu}, poku{avaju}i dosti}i vrijednost koju je pred nas, kao zadatak,
pos ta vi lo re sor no mi nis tar stvo.
Prva ta~ka presjeka i analize rezultata je trebalo da bude upravo vremen ska odre dni ca de ve to mje se ~nog
izvje{taja o poslovawu, uz kontinuira no pra }ewe akti vnos ti to kom
svih mjeseca, na sastancima Uprave i
NO, uz stalnu koordinaciju sa rukovodstvom svih organizacionih cjelina. Na ve li ko za do voqstvo svih
aktera u realizaciji Programa, rezultati poslovawa su pokazali poziti van iznos u vrije dnos ti bli zu 5
milona, {to je, iskreno, bilo iznena|ewe i za mene, imaju}i u vidu te`inu i dubinu problema koji se vu~e
pret ho dnih pet go di na, a ta ko |e i
vrijeme koje je bilo na raspolagawu.
Da kle, re zul ta ti po ka zu ju da se u
“[umama“ mo`e poslovati pozitivno, da je Program proizvodno-finansijske konsolidacije prepoznao i
generisao najve}e probleme. Sve aktivnosti su pra}ene na mjese~nom
nivou i da su svi akteri u lancu aktivnosti dali odre|eni doprinos da
se postigne pozitivan rezultat
ukqu~uju}i upravu, Nadzorni odbor,
“[ume“ imaju velike izglede za uspjeh, odli~nu podlogu za dobar rad, te da
se adekvatnim izborom kadrova na svim nivoima, kontinuiranom kontrolom
rada do posqedweg izvr{ioca na terenu, mo`e obezbijediti stalni napredak,
koji }e omogu}iti podizawe ugleda i pozicije samog preduze}a u Republici Srpskoj i o~ekivani pozitivni bilans.
“[ume“ imaju svijetlu budu}nost i lijepu priliku da iskoriste podr{ku
koja im se pru`a od strane Vlade RS, Ministarstva za poqoprivredu, {umarstvo i vodoprivredu i Nadzornog odbora, te da sa samo malo vi{e rada, reda i
discipline, uz saradwu za Sindikalnom organizacijom, postignu respektabilne rezultate i da se vi{e ne pomiwu u negativnom kontekstu. Ako moje li~no
anga`ovawe mo`e biti samo jedan neizbje`ni to~ki} u mehanizmu aktivnosti
Javnog preduze}a, koji doprinosi napretku, onda }e moje zadovoqstvo biti neizmjerno.
direktore [umskih gazdinstava i
sve propratne slu`be. Koliko je to
dobro, da li je moglo boqe i br`e je
pitawe, ali je realan odgovor da je
ovo bio samo dobar po~etak puta ka
uspjehu, koji je jako dug i krivudav i
na kome treba istrajati, te biti virtouz u prevazila`ewu i rje{avawu
svih spoticawa koja se de{avaju svakodnevno.
[UME: JP “[ume RS“, kao {to
je po zna to, evo, ve} dru gi pe ri od
ima va`ewa FSC sertifikata, i
nakon “Hrvatskih {uma“, prvo smo
preduze}e koje je dobilo FSC sertifikat za gazdovawe {umama na
cijeloj povr{ini dr`avnih {uma.
To podrazumijeva da je gazdovawe i
stru~ni rad u {umama u skladu sa
me|unarodnim standardima.
MAR KO VI]: Ser tifi kat ko ji
posjeduje JP[ “[ume Republike Srpske“ dokaz je da Javno preduze}e gazduje {umama u svojim granicama na
na ~in ka ko to pro pi su ju evrop ske
norme i standardi i da je sposobno
da odgovori zahtjevima me|unardonih
specifikacija, na na~in koji omogu}ava prepoznavawe u {irim granicama, {to Ja vnom pre du ze }u da je
kre di bi li tet i kom pa ra ti vnu pre dnost u odnosu na ostala preduze}a
iz bran{e. Naravno da je to pozitivna karakteristika koja upotpuwuje
kompletnu sliku preduze}a, a zasluge
za odr`avawe ovog sertifikata na
godi{wem nivou treba dati ~lanovima Komisije za sertifikaciju, koji
moraju da na|u prave odgovore na pitawa stranih provjeriva~a, da odli~no poznaju sva pravila pona{awa,
te po ka `u i obja sne do ka ze za do voqavawa postavqenih EU zahtjeva.
[U ME: Admi nis tra ti vno i
pravno, navr{ilo se 20 godina od
osni vawa JP[ “[u me Re pu bli ke
Srpske“... Ho}emo li jubilej proslaviti radom i {tedwom ili }emo i
to obiqe`i ti na svrsis ho dan i
skroman na~in, kako u javnosti ne
bi bilo spekulacija oko toga?
MARKOVI]: Dvadeset godina od
for mi rawa Ja vnog pre du ze }a ni je
kratak period, posebno ako se vratimo u vrijeme nastanka, kroz vrijeme
razvijawa i opstanka, period nakon
rata, period turbulencija i promjena
vlasti... naravno da je potrebno obiqe`iti ovaj zna~ajan jubilej, sjetiti
se nekih qudi koji su dali svoj doprinos poziciji i ugledu Javnog preduze}a, sjetiti se biv{ih direktora,
penzionisanih radnika, svih qudi
~ija se uloga u razvoju JP[ ne smije
zaboraviti. U skladu sa dogovorom u
okviru resornog ministarstva, Uprave i NO, obiqe`avawe ovog jubileja
je predvi|eno za prvi kvartal 2014
god., kako bismo imali dovoqno vremena da se organizacija manifestacije obavi na pristojnom, lijepom,
ali skromnom nivou.
[UME: Na kraju, va{ pogled u
bu du }nost: ku da ide JP[ “[u me
Republike Srpske“?
MARKOVI]: Moje mi{qewe je
da “[ume“ imaju velike izglede za
uspjeh, odli~nu podlogu za dobar rad,
te da se adekvatnim izborom kadrova
na svim ni vo ima, kon ti nu ira nom
kon tro lom ra da do po sqedweg iz vr{ioca na terenu, mo`e obezbijediti stal ni na pre dak, ko ji }e
omogu}iti podizawe ugleda i pozicije samog preduze}a u Republici Srpskoj i o~ekivani pozitivni bilans.
Da kle, [u me ima ju svije tlu bu du }nost i lijepu priliku da iskoriste
podr{ku koja im se pru`a od strane
Vlade RS, Ministarstva za poqoprivredu, {umarstvo i vodoprivredu i
Nadzornog odbora, te da sa samo malo
vi{e rada, reda i discipline, uz saradwu za Sindikalnom organizacijom, pos ti gnu re spe kta bil ne
rezultate i da se vi{e ne pomiwu u
negativnom kontekstu. Ako moje li~no anga`ovawe mo`e biti samo jedan neizbje`ni to~ki} u mehanizmu
akti vnos ti Ja vnog pre du ze }a, ko ji
doprinosi napretku, onda }e moje zadovoqstvo biti neizmerno.
Zahvaqujem za pitawa koja ste mi
uputili i pru`ili priliku da ka`em nekoliko rije~i o perspektivi i
tre nu tnim okol nos ti ma po slo vawa
Javnog preduze}a {umarstva “[ume
Republike Srpske“.
Nedeqko @ugi}
прољеће 2014.
7
Aktivnosti organizacionih dijelova
ПОСЛОВАЊЕ У 2013. ГОДИНИ
•
•
•
•
•
•
-
-
•
•
[G ''Bawa Luka'' Bawa Luka
Ostvarena dobit u 2013. godini,
iznosi 147 944 KM.
Sje~a ostvarena sa 99%, odnosno
91355 m3
- sortimenti ~etinara 6540 m 3 :
trupci 2935 m3; rudno drvo 537 m3;
celulozno drvo 3069 m3
- sortimenti li{}ara 84815 m 3 :
trupci 24745 m 3 ; ogrev 60067 m 3 ;
rudno drvo 2m3
Realizacija izvr{ena sa 101%, odnosno 92938 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 8062m 3 :
trupci 4152 m3; rudno drvo 352 m3;
celulozno drvo 3557 m3
- sortimenti li{}ara 84876 m 3 :
trupci 25970 m 3 ; ogrev 58905 m 3 ;
rudno drvo 2m3
[G ''O{treq Drini}'' Drini}
Ostvarena dobit u 2013.godini,
iznosi 382 982 KM.
Sje~a ostvarena sa 94%, odnosno
80720 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 45852m 3 :
trupci 36446 m3; rudno drvo 2404m3;
celulozno drvo 6994 m3
- sortimenti li{}ara 34868 m 3 :
trupci 12972 m 3 ; ogrev 11350 m 3 ;
celulozno drvo 10547 m3
Realizacija izvr{ena sa 90%, ili
77624 m3 od ~ega:
sortimenti ~etinara 42296 m 3 :
trupci 33270 m3; rudno drvo 2347
m3; celulozno drvo 6679 m3;
sortimenti li{}ara 353276 m 3 :
trupci 12345 m 3 ; ogrev 12409 m 3 ;
celulozno drvo 10573 m3.
[G '' Panos'' Vi{egrad
U 2013 godini poslovali sa
gubitkom od oko 445 169 KM.
Sje~a ostvarena sa 64%, odnosno
33 389 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 21628 m 3 :
прољеће 2014.
•
•
•
•
trupci 16359 m3; rudno drvo 1757
m3; celulozno drvo 3512 m3
- sortimenti li{}ara 11760 m 3 :
trupci 3903 m 3 ; ogrev 7695 m 3 ;
celulozno drvo 161 m3
Realizacija izvr{ena sa 61%, ili
31486 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 20299 m 3 :
trupci 15344 m3; TT stubovi 60 m3;
rudno drvo 1948 m3; celulozno drvo
2948 m3;
- sortimenti li{}ara 11186 m 3 :
trupci 4783 m 3 ; ogrev 6401 m 3 ;
ostala oblovina 2 m3;
[G ''Bira~'' Vlasenica
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 71 175 KM.
Sje~a ostvarena sa 90%, odnosno
77266 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 14270 m3 :
trupci 8509 m3; TT stubovi 42 m3;
rudno drvo 1346 m3; celulozno drvo
4373 m3
- sortimenti li{}ara 62996 m 3 :
trupci 24745 m 3 ; ogrev 23531 m 3 ;
celulozno drvo 14720 m3
Realizacija izvr{ena sa 79%, ili
68174 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 10479 m 3 :
trupci 6913 m3; TT stubovi 17 m3;
rudno drvo 813 m3; celulozno drvo
2736 m3;
- sortimenti li{}ara 57695 m 3 :
trupci 22168 m 3 ;ogrev 21875 m 3 ;
celulozno drvo 13652 m3.
•
[G ''Doboj'' Doboj
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 51 371 KM.
• Sje~a ostvarena sa 108%, odnosno
53419 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 17062 m3 –
trupci 3786 m3; TT stubovi 185 m3;
rudno drvo 4414 m3; celulozno drvo
8677 m3
- sortimenti li{}ara 36357m 3 :
trupci 9893 m3; ogrev 25947 m3; rudno
drvo 499 m3; ostala oblovina 19 m3
• Realizacija izvr{ena sa 108%,
ili 53397 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 16507 m 3 :
trupci 3697 m3; TT stubovi 183 m3;
rudno drvo 4375 m3; celulozno drvo
8253 m3;
- sortimenti li{}ara 36890 m 3 :
trupci 9838 m3; rudno drvo 492m3;
ogrev 26541 m 3 ; ostala oblovina
19m3.
•
•
•
•
[G ''Gradi{ka'' Gradi{ka
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 693 615 KM.
Sje~a ostvarena sa 102%, odnosno
150710 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 9425 m3 :
trupci 6194 m3; rudno drvo 80 m3;
celulozno drvo 3146m3
- sortimenti li{}ara: 141285 m3:
trupci 50187 m 3 ; ogrev 91095 m 3 ;
ostala oblovina 3 m3
Realizacija izvr{ena sa 102%,
ili 150946 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 8810 m 3 :
trupci 5692 m3; rudno drvo 52 m3;
celulozno drvo 3062 m 3 ; ostala
oblovina 4 m3;
- sortimenti li{}ara:142135 m3:
trupci 50662 m 3 ; ogrev 91471 m 3 ;
ostala oblovina 3 m3.
•
[G ''Zelengora'' Kalinovik
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 12 005 KM.
Sje~a ostvarena sa 92%, odnosno
36062 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 8111 m 3 –
trupci 6211 m3; rudno drvo 301 m3;
celulozno drvo 1599 m3
- sortimenti li{}ara 27951 m 3 :
trupci 10395 m 3 ; ogrev 17502 m 3 ;
celulozno drvo 54 m3
8
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Realizacija izvr{ena sa 91%, ili
35623 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 7802 m 3 :
trupci 5542 m3; rudno drvo 374 m3;
celulozno drvo 1886 m3;
- sortimenti li{}ara 27821 m 3 :
trupci 10843 m 3 ; ogrev 16964 m 3 ;
celulozno drvo 14 m3.
[G ''^emernica'' Kne`evo
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 73 912 KM.
Sje~a ostvarena sa 107%, odnosno
49363 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 34615 m3 –
trupci 24563m3; TT stubovi 563 m3;
rudno drvo 2525 m3; celulozno drvo
6964 m3
- sortimenti li{}ara 14749 m 3 :
trupci 5402 m3; ogrev 9347 m3
Realizacija izvr{ena sa 109%,
ili 50097 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 34486 m 3 :
trupci 24304 m3; TT stubovi 414 m3;
rudno drvo 2741 m3; celulozno drvo
7027 m3;
- sortimenti li{}ara 15612 m 3 :
trupci 5289 m3; ogrev 10323 m3.
[G ''Vrbawa'' Kotor Varo{
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 5 701 KM.
Sje~a ostvarena sa 97%, odnosno
83899 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 11876 m 3 ;
trupci 5649 m3; rudno drvo 256 m3;
celulozno drvo 5971 m3
- sortimenti li{}ara 72023 m 3 :
trupci 25320 m3; ogrev 46704 m3;
Realizacija izvr{ena sa 95%, ili
82166 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 11064 m 3 :
trupci 6371 m3; rudno drvo 438 m3;
celulozno drvo 4255 m3;
- sortimenti li{}ara 71102 m 3 :
trupci 26661 m3; ogrev 44441 m3.
[G ''Majevica'' Lopare
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 89 691 KM.
Sje~a ostvarena sa 104%, odnosno
16839 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 343 m 3 ;
trupci 96 m 3 ; rudno drvo 5 m 3 ;
celulozno drvo 242 m3
- sortimenti li{}ara 16496 m 3 :
trupci 5368 m3; ogrev 10924 m3;
Realizacija izvr{ena sa 100%,
ili 16155 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 343 m 3 :
trupci 96 m 3 ; rudno drvo 5 m 3 ;
celulozno drvo 242 m3;
- sortimenti li{}ara 15812 m 3 :
trupci 5414 m3; ogrev 10396 m3.
[G ''Lisina'' Mrkowi} Grad
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 48 643 KM
Sje~a ostvarena sa 97%, odnosno
56855 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 18993 m3 –
trupci 12647 m3; rudno drvo 853m3;
celulozno drvo 5493 m3
- sortimenti li{}ara 37862 m 3 :
trupci 13414 m3; ogrev 24448 m3;
• Realizacija izvr{ena sa 99%, ili
58015 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 18544 m 3 :
trupci 12113 m3; rudno drvo 770 m3;
celulozno drvo 5661 m3;
- sortimenti li{}ara 39471 m 3 :
trupci 13540 m3;ogrev 25931 m3.
[G ''Botin'' Nevesiwe
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 9 772 KM
• Sje~a ostvarena sa 67%, odnosno
22711 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 11652m –
trupci 4360 m3; rudno drvo 1130 m3;
celulozno drvo 6162 m3
- sortimenti li{}ara 11059 m 3 :
trupci 3533 m3; ogrev 7527 m3;
• Realizacija izvr{ena sa 46%, ili
15620 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 7644 m 3 :
trupci 2638 m3; rudno drvo 851 m3;
celulozno drvo 4155 m3;
- sortimenti li{}ara 7976 m3: trupci
2756 m3; ogrev 5220 m3.
•
•
•
•
•
•
•
[G '' Jahorina'' Pale
U 2013. godini poslovali sa
gubitkom od oko 488 615 KM
Sje~a ostvarena sa 105%, odnosno
73070 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 41112m –
trupci 28561 m3; TT stubovi 3 m3;
rudno drvo 2345 m3; celulozno drvo
10203 m3;
- sortimenti li{}ara 31958 m 3 :
trupci 6039 m 3 ; ogrev 25916 m 3 ;
celulozno drvo 2 m3
Realizacija izvr{ena sa 101%,
ili 77355 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 43584 m 3 :
trupci 28714 m3; rudno drvo 2797
m3; celulozno drvo 12073 m3;
- sortimenti li{}ara 33771 m 3 :
trupci 6909 m3; ogrev 26862 m3.
[G ''Prijedor'' Prijedor
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 237 925 KM
Sje~a ostvarena 113% sa, odnosno
133150 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 4028 m –
trupci 1381 m3; TT stubovi 110 m3;
rudno drvo 264 m3; celulozno drvo
2274 m3
- sortimenti li{}ara 129122 m3:
trupci 37346 m3; rudno drvo 29 m3;
ostala oblovina 407 m 3 ; ogrev
58646 m3; celulozno drvo 32695 m3
Realizacija izvr{ena sa 114%,
ili 133845 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 3939 m 3 :
trupci 1762 m3; TT stubovi 110 m3;
rudno drvo 154 m3; celulozno drvo
1913 m3;
- sortimenti li{}ara129907 m 3 :
trupci 38115 m 3 ; rudno drvo 46
m3;ogrev 58447 m3;ostala oblovina
690 m3; celulozno drvo 32609 m3.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
[G ''Ribnik'' Ribnik
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 616 478 KM
Sje~a ostvarena sa 96%, odnosno
117166 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 63390 m –
trupci 45360 m3;TT stubovi 11 m3;
rudno drvo 3025 m3; celulozno drvo
14994 m3
- sortimenti li{}ara 53776 m 3 :
trupci 17598 m 3 ; ogrev 28390 m 3 ;
celulozno drvo 7788 m3
Realizacija izvr{ena sa 93%, ili
114332 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 58162 m 3 :
trupci 42779 m3; TT stubovi 20m3;
rudno drvo 3765 m 3 ; celulozno
drvo 11599 m3;
- sortimenti li{}ara 56170a m3:
trupci 18021 m 3 ; ogrev 27063 m 3 ;
celulozno drvo 11085 m3.
[G ''Sjeme}'' Rogatica
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 84 834 KM
Sje~a ostvarena sa 93%, odnosno
69047 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 53435 m –
trupci 43841 m3; TT stubovi 206m3;
rudno drvo 2191 m3; celulozno drvo
7196 m3
- sortimenti li{}ara 15612 m 3 :
trupci 2076 m3; rudno drvo 33 m3;
ogrev 13503 m3;
Realizacija izvr{ena sa 93%, ili
68485 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 53278 m 3 :
trupci 44094 m3; TT stubovi 185 m3
; rudno drvo 2586 m3; celulozno
drvo 6412 m3.
- sortimenti li{}ara 15207 m 3 :
trupci 4478 m 3 ; ogrev 10696 m 3 ;
rudno drvo 33 m3;
[G ''Romanija'' Sokolac
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 335 217 KM
Sje~a ostvarena sa 123%, odnosno
134541 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 122394 m3 –
trupci 82729 m3;TT stubovi 752 m3;
rudno drvo 8613 m3; celulozno drvo
30297 m3, ostala oblovina 3m3;
- sortimenti li{}ara 12147 m 3 :
trupci 1307 m3; ogrev 10840 m3.
Realizacija izvr{ena sa 123%,
ili 134887 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 123203 m3:
trupci 83775 m3; TT stubovi 828 m3;
rudno drvo 9731 m3; celulozno drvo
28865 m3; ostala oblovina 4 m3;
- sortimenti li{}ara11684 m 3 :
trupci 1786 m3; ogrev 9899 m3.
[G ''Drina'' Srebrenica
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 320 489 KM
Sje~a ostvarena sa 93% , odnosno
59583 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 5343m 3 –
прољеће 2014.
9
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
trupci 4185 m3; rudno drvo631 m3;
celulozno drvo 528 m3
- sortimenti li{}ara 54240 m 3 :
trupci 28680 m 3 ; ogrev 18886 m 3 ;
celulozno drvo 6674 m3
Realizacija izvr{ena sa 90%, ili
57451 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 4574 m 3 :
trupci 3759 m3; rudno drvo 364 m3;
celulozno drvo 451 m3;
- sortimenti li{}ara 52877 m 3 :
trupci 29581 m 3 ;ogrev 17251 m 3 ;
celulozno drvo 6045 m3.
[G ''Magli}'' Fo~a
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 81 063 KM
Sje~a ostvarena sa 97%, odnosno
84957 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 65803m –
trupci 41032m3; rudno drvo 5849
m3; celulozno drvo 18922 m3
- sortimenti li{}ara 19154 m 3 :
trupci 5241 m3; ogrev 13913 m3;
Realizacija izvr{ena sa 93%, ili
82073 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 62617 m 3 :
trupci 37319 m 3 ; rudno drvo
6191m3; celulozno drvo 19107 m3;
- sortimenti li{}ara 19457 m 3 :
trupci 6296 m3; ogrev 13161 m3.
[G ''Borja'' Tesli}
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 72 502 KM
Sje~a ostvarena sa 99%, odnosno
111994 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 20468 m –
trupci 10803 m3; TT subovi 183 m3 ;
rudno drvo 2481 m3; celulozno drvo
7001 m3 ;
- sortimenti li{}ara 91526 m 3 :
trupci 30264 m 3 ; ogrev 61258 m 3 ;
rudno drvo 4 m3
Realizacija izvr{ena sa 100%,
ili 113439 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 20121 m 3 :
trupci 10844 m3; TT subovi 190 m3
rudno drvo 2386 m 3 ; celulozno
drvo 6701 m3;
- sortimenti li{}ara 93317 m 3 :
trupci 30789 m3; rudno drvo 4 m3;
ogrev 62524 m3.
[G ''Viso~nik'' Han Pijesak
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 824 951 KM
Sje~a ostvarena sa 108%, odnosno
109468 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 96790 m –
trupci 61844 m3; TT stubovi 101 m3;
rudno drvo 2635 m 3 ; ostala
oblovina 126 m 3 ; celulozno drvo
32084 m3
- sortimenti li{}ara 12678 m 3 :
trupci 4260 m3; ogrev 8419 m3.
Realizacija izvr{ena sa 107 %,
ili 108432 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 96041 m 3 :
trupci 61774 m3; TT stubovi 80 m3 ;
rudno drvo 3301 m3; celulozno drvo
прољеће 2014.
30760 m3; ostala oblovina 126 m3;
- sortimenti li{}ara 12391 m 3 :
trupci 4320 m3; ogrev 8071 m3.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
[G ''Vu~evica'' ^ajni~e
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 780 136 KM.
Sje~a ostvarena sa 95%, odnosno
56359 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 46074 m –
trupci 36694 m3; TT subovi 213 m3;
rudno drvo 2190 m3; celulozno drvo
6976 m3
- sortimenti li{}ara 10285 m 3 :
trupci 3338 m3; ogrev 6947 m3.
Realizacija izvr{ena sa 82%, ili
48713 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 41181m 3 :
trupci 32283 m3; TT subovi 200 m3
rudno drvo 2424 m 3 ; celulozno
drvo 6275 m3;
- sortimenti li{}ara 7531 m 3 :
trupci 2726 m3;ogrev 4806m3.
[G ''Gorica'' [ipovo
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 411 519 KM.
Sje~a ostvarena sa 102%, odnosno
107379 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 78068 m3 –
trupci 52810 m3; TT stubovi 25m3;
rudno drvo 5581 m3; celulozno drvo
19651 m3
- sortimenti li{}ara 29311 m 3 :
trupci 7476 m 3 ; ogrev 17811 m 3 ;
celulozno drvo 4025 m3
Realizacija izvr{ena sa 100%,
ili 105689 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 76501 m 3 :
trupci 52284 m3; TT stubovi 19m3;
rudno drvo 5206 m 3 ; celulozno
drvo 18992 m3;
- sortimenti li{}ara 29188 m 3 :
trupci 7618 m 3 ; ogrev 17434 m 3 ;
celulozno drvo 4136 m3.
Istra`iva~ko-razvojni i
projektni centar Bawa Luka
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 58 123 KM.
Vr{ena je obrada taksacionih podataka za izradu [PO za dr`avne
{ume u {umskoprivrednim po dru~jima: ,,Kalinova~ko'', ''Do bojsko-Derventsko'' i ''Majevi~ko''
Ura|eni su aneksi [PO za ''^emerni~ko'' i ''Kotorvaro{ko''
{umskoprivredno podru~je;
Izvr{eno je projektovawe i ura|ena je investiciona-tehni~ka
dokumentacija za izgradwu 40 km,
kao i projekti za rekonstrukciju
20 km {umskih kamionskih puteva;
Nastavqeno je sa digitalizacijom
karata za preostala [PP u Republici Srpskoj.
Centar za sjemensko-rasadni~ku
proizvodwu Doboj
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 10 278 KM.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Izvr{ena je sjetva sjemena {u mskog i hortikulturnog sadnog
materijala na povr{ini od 11, 04
ha ili 34% od ukupne planirane
povr{ine. Posijano je 7.088,83 kg
sjemena ili 68 % od planiranog
Ukupna proizvodwa sadnog mate rijala je 7 151 280 komada ili
99.8%;
Plan realizacije sadnog materijala izvr{en je sa 81,5%
Centar za gazdovawe kr{om
Trebiwe
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 18 232 KM.
Izvr{eno je popuwavawe kultura
na kr{u na povr{ini od 14
hektara iz vlastith sredstava;
Na planta`i lavande izvr{ena je
berba na povr{ini od 2,08 hektara
i sakupljeno je 692 kg cvijeta. Sve
radove izvrili su radnici Centra;
Izra|en je idejni projekat
rasadnika mediteranskih vrsta;
Aktivirana je i proizvodwa
sadnog materijala gdje je
proizvedeno 16 277 sadnica
promorskog i alepskog bora, kao i
~empresa.
[G ''Klekova~a Potoci''
Isto~ni Drvar
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 480 341 KM.
Sje~a ostvarena sa 97% , odnosno
45692 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 38139 m3 –
trupci 32117 m3; rudno drvo 1273
m3; celulozno drvo 4749 m3
- sortimenti li{}ara 7553 m 3 :
trupci 1944 m 3 ; ogrev 4079 m 3 ;
celulozno drvo 1530 m3
Realizacija izvr{ena sa 102%,
ili 48002 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 38572 m 3 :
trupci 32313 m3; rudno drvo 1268
m3; celulozno drvo 4991 m3.
- sortimenti li{}ara 9430 m 3 :
trupci 2155 m 3 ; ogrev 5796 m 3 ;
celulozno drvo 1479 m3;
[G ''Treskavica'' Trnovo
Ostvarena dobit u 2013. godini
iznosi 185 189 KM
Sje~a ostvarena sa 99%, odnosno
26644 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 8655 m3 –
trupci 5667 m3; rudno drvo 462 m3;
celulozno drvo 2527 m3
- sortimenti li{}ara 17989 m 3 :
trupci 5220 m3; ogrev 12768 m3
Realizacija izvr{ena sa 99%, ili
26763 m3 od ~ega:
- sortimenti ~etinara 8743 m 3 :
trupci 5761 m3; rudno drvo 445 m3;
celulozno drvo 2537 m3;
- sortimenti li{}ara 18020 m 3 :
trupci 6055 m3; ogrev 11966 m3.
10
Centar za sjemensko-rasadni~ku proizvodwu Doboj
VLASTITA PROIZVODWA
SADNOG MATERIJALA
“Centar za sjemensko-rasadni~ku proizvodwu” Doboj, organizacioni dio u
sastavu JP[ “[ume Republike Srpske” a.d. Sokolac, u okviru kojeg posluje
pet radnih jedinica, odnosno rasadnika i to: RJ “Stanovi” Doboj, RJ “Petkova~a” Br~ko, RJ “Bi{ina” [ekovi}i, RJ “Stupine” Nevesiwe i RJ “Gorwa
Puharska” Prijedor. Ukupna povr{ina svih rasadnika iznosi 140 ha.
Osnovni zadatak CSRP Doboj jeste
proizvodwa sadnog materijala glavnih
ekonomskih vrsta za potrebe organizacionih dijelova Javnog preduze}a. S
tim u vezi prioritet je proizvodwa
sadnog materijala koji se koristi
prilikom izvo|ewa {umsko-uzgojnih
radova. CSRP Doboj u svom asorti-
manu, pored ovih vrsta (smr~a, jela,
crni i bijeli bor, hrast kitwak,
hrast lu`wak, gorski javor, bijeli
jasen, bukva) ima i {irok spektar
прољеће 2014.
11
divqih vo}karica koje se unose u
{umske komplekse radi oboga}ivawa
{umskog biqnog fonda, zatim euroameri~ke klonove topola i klonove
vrba i drugi sadni materijal koji se
koristi u po{umqavawu.
Pored sadnog materijala namijewenog za po{umqavawe u rasadnicima
se proizvodi znatna koli~ina hortikulturnog sadnog materijala, ta~nije
5% od ukupne proizvodwe, namijewenog za {iroku upotrebu i tr`i{te. U
hortikulturnom sadnom materijalu zastupqen je {irok spektar vrsta ukrasnog drve}a i grmqa raznih formi,
zatim trajnica i sezonskog cvije}a.
Zna~ajna je i proizvodwa `itarica, pored gore pomenute proizvodwe
sadnog materijala. Tako na slobodnim
povr{inama u rasadnicima CSRP
Doboj vr{i se proizvodwa p{enice,
zobi, heqde i drugih `itarica.
U sklopu CSRP Doboj nalazi se
savremena oprema za doradu {umskog i
hortikulturnog sjemena, tj. sjemenski
centar, u kojem se dora|uje sjeme za potrebe JP[ “[ume RS”, kao i za
tr`i{te.
U toku 2013. godine ukupno je realizovano 2.091.000 sadnica sa tendencijom rasta na tri miliona u ovoj
godini, od ~ega je 10% realizovano
izvan sistema Javnog preduze}a stranim i doma}im kupcima.
CSRP Doboj je u toku 2013. godine
ukupno proizveo 4.000 kg {umskog,
hortikulturnog i sjemena `itarica i
qekovitog biqa.
Pored toga {to proizvodi sjeme za
svoje potrebe, CSRP Doboj nudi znatnu koli~inu sjemena i na tr`i{tu.
Tako je ve} du`i niz godina ostvarena
saradwa sa mnogim proizvo|a~ima u
okru`ewu i inostranstvu koji od Javnog preduze}a kupuju sjeme.
S obzirom na to da je 2013. godina
bila godina punog uroda sjemena
smr~e i jo{ nekih vrsta, sjemenski
centar radi punim kapacitetom na do-
прољеће 2014.
radi sakupqenih {i{arica i o~ekuje
se zna~ajna proizvodwa {umskog sjemena ekonomskih vrsta, koja }e biti
dovoqna za stvarawe zaliha sjemena u
naredne 2-3 godine, a tako|e i za
tr`i{te.
CSRP Doboj, pored proizvodwe i
realizacije sadnog materijala, `itarica i sjemena, vr{i i uslu`no ozelewavawe i odr`avawe zelenih
povr{ina.
Kontejnerska proizvodwa
sadnica u CSRP Doboj
Ove godine Centar uvodi i liniju
za kontejnersku proizvodwu sadnica.
Savremena proizvodwa kontejnerskog sadnog materijala jeste ciq i
budu}nost rasadni~ke proizvodwe.
Prednosti ovog na~ina proizvodwe
sadnog materijala jesu u tome {to se
smawuje period gajewa vrsta, zatim
proizvodwa velikog broja sadnica na
maloj povr{ini, pove}an kvalitet i
prijem sadnog materijala na terenu,
jer se radi o sadnicama sa oblo`enim
korijenovim sistemom koje prilikom
presadwe trpe veoma male {okove kao
i niz drugih prednosti.
Naime, svjedoci smo globalnih
klimatskih promjena i u klasi~noj
proizvodwi osje}aju se sve ve}e {tete
kao posqedice klimatskih ekstrema.
U svijetu se nalaze uspje{ni na~ini
za proizvodwu sadnog materijala u
kontrolisanim uslovima, gdje je uticaj
spoqa{wih faktora sveden na minimum. S tim u vezi, proizvodwa sadnog
materijala kontejnerskog tipa odvija
se u kontrolisanim uslovima i procenat uspjeha sjetve jeste 98%, sadni materijal je ekstra kvaliteta i sa
starosti od jedne godine se iznosi na
teren. Sadni materijal proizveden na
ovaj na~in je sposoban za izno{ewe na
terene sa ekstremnim uslovima sredine i u vrijeme kada je vegetacija
jo{ u toku.
12
Seminar u povodu obiqe`avawa Svjetskog dana {uma
UNAPRE\EWE SJEMENSKO
RASADNI^KE PROIZVODWE
U REPUBLICI SRPSKOJ
Povodom obiqe`avawa Svjetskog
dana {uma, JP[ „[UME RS“ u
saradwi sa Ministarstvom poqoprivrede, {umarstva i vodoprivrede i
[umarskim fakultetom iz Bawa Luke
organizovalo je seminar i predavawe
na temu ''UNAPRE\EWE SJEMENSKO RASADNI^KE PROIZVODNjE
U REPUBLICI SRPSKOJ'' koji je
odr`an 20. marta 2014. godine, u Han
Pijesku (Lova~ka ku}a- Han Kram).
Predava~i na seminaru su bili:
~lanovi katedre [umarske genetike i
osnivawa {uma, [umarski fakultet,
Univerziteta u Bawoj Luci, predstavnici Ministarstvo poqoprivrede, {umarstva i vodoprivrede,
predstavnici IRPCa – Bawa Luka,
JP[ ''[UME RS'',predstavnici CGK
– Trebiwe, JP[ ''[UME RS'', predstavnici CSRP – Doboj, JP[
''[UME RS''.
Seminaru je prisustvovalo oko 70
u~esnika, organizovan zaposlenih u
resornom Ministarstvu, Fakultetu,
JP[ ''[UME RS'' na poslovima sjemenarstva, rasadni~arstva i po{u mqavawa kao i ostali za i nteresovani.
Teme koje su obra|ivane na seminaru: ''Zna~aj sjemensko rasadni~ke
proizvodwe u {umarstvu'' (prof. dr
Vasilije Isajev); ''Me|unarodna
iskustva u proizvodwi sjemena i
sadnog materijala'' (prof. dr Milan
Mataruga); ''Regioni provenijencije –
zna~aj izdvajawa za kvalitet novoosnovanih {uma'' (mr Vawa Dani~i});
''Mjesto nauke i istra`ivawa u sjemensko rasadni~koj proizvodw''
(prof. dr Vasilije Isajev); ''Transfer sadnog materijala sa akcentom na
klimatske promjene'' (mr Branislav
Cvjetkovi}); ''Parametri (pokazateqi)
kvaliteta sadnog materijala u
funkciji uspjeha osnivawa novih
{uma'' (prof. dr Milan Mataruga);
''Sjemenske planta`e – zna~aj, osnivawe i me|unarodna iskustva'' (mr
Branislav Cvjetkovi}); ''Zakonska regulativa i sjemensko rasa dni~ka
proizvodwa u Republici Srpskoj'' (mr
Pero Baloti}); ''Pregled stawa sjemensko rasadni~ke proizvodwe u JP[
''[ume Republike Srpske'' (Qubica
Luka~); ''[umski sjemenski objekti
Republike Srpske – stawe i perspektive'' ( mr Velibor Blagojevi});
''Proizvodwa sjemena i sadnog materijala za podru~je Mediterana podru~je kr{a'' (Biqana Ili}).
Poslije 11 prezentacija, predava~a
sa [umarskog fakulteta Univerziteta u Bawoj Luci, JP „[ume
RS“, a.d. Sokolac i Ministarstva poqoprivrede, {umarstva i vodo pri vrede, te diskusije ve}eg broja
pri sutnih proistekli su slijede}i
zakqu~ci:
1. Konstatovana je neophodnost odr`avawa ve}eg (ili ~e{}eg) broja
seminara na u`e definisanu temu
i da pri tome seminar traje najmawe dva dana.
2. Kroz prezentaciju specifi~nosti
po{umqavawa na kr{u istaknut je
zna~aj sjemensko rasadni~ke proizvodwe, kao i potreba da se proizvodwa sadnog materijala bazira
na principima „namjenske proizvodwe“ tj. proizvodwe za unaprijed
poznatog kupca.
3. Potrebno je nastaviti aktivnosti
na reviziji postoje}ih i registraciji novih sjemenskih objekata
pri ~emu akcenat u daqim aktivnostima treba staviti na izdvajawu regiona provenijencija i
time usagla{avawa na~ina proizvodwe sa standardima Evropske
Unije.
4. U ciqu unapre|ewa sjemensko rasadni~ke proizvodwe kroz oplemewivawe,
potrebno
je
intenzivirati aktivnosti na osnivawu {to ve}eg broja sjemenskih
planta`a najzna ~ajnijih vrsta
drve}a u Republici Srpskoj.
5. Istaknuta je podr{ka rukovodstvu
JP „[ume RS“ a.d. Sokolac u
pravcu aktivnosti uvo|ewa novih
tehnologija proizvodwe sadnog materijala, uvo |ewem ve}eg obima
proizvodwe sadnog materijala
oblo`enog korijenovog sistema i
instalacije moderne linije za kontejnersku proizvodwu sadnica.
6. JP „[ume RS“ a.d. Sokolac uz
podr{ku [umarskog fakulteta,
Univerziteta u Bawoj Luci, Ministarstva poqoprivrede, {uma rstva i vodoprivrede ima
ka pa citeta za realizaciju po stavqenih ciqeva pri ~emu o~ekuje
podr{ku {ire dru{tvene zajednice jer je rije~ o strate{kom
proizvodu.
7. Jasno definisati mjere kroz
planirawe i sistemati~ne aktivnosti pra}ewa i unapre|ewa
kvaliteta sjemena i sadnog materijala ugra|ene u sistem kontrole.
Krajwi rezultat ovih aktivnosti
treba da bude ve}i uspjeh u
po{umqavawu tj. osnivawu novih
{uma.
прољеће 2014.
13
Istra`iva~ko razvojni i projektni centar
FORMIRANA IZVJE[TAJNOPROGNOZNA SLU@BA
Istra`iva~ko razvojni i projektni centar Bawa Luka je organizacioni dio JP[ “[ume
Republike Srpske“ a.d. Sokolac, koji se bavi projektovawem u {umarstvu.
Osnovna djelatnost je izrada {umskoprivrednih osnova za {ume u svojini Republike Srpske. Pored ovih poslova IRPC radi i {umskoprivredne osnove za privatne {ume, lovne
osnove, projekte {umskih kamionskih puteva, izradu investiciono-tehni~kih dokumentacija i jo{ mnogo drugih projekata iz oblasti {umarstva.
Novinu predstavqaju aktivnosti na formirawu Izvje{tajno-prognozne slu`be u sklopu
ovog Centra.
Izvje{tajno-prognozna slu`ba
Prema ~lanu 9. Zakona o izmjenama
i dopunama Zakona o {umama
(„Slu`beni glasnik Republike
Srpske“, broj 60 od 18.07.2013.godine)
JP[ “[ume Republike Srpske“ a.d.
Sokolac obavezano je da formira
Izvje{tajno – prognoznu slu`bu. Odlukom Uprave JP[ “[ume Republike
Srpske“ a.d. Sokolac, Izvje{tajno –
prognozna slu`ba }e se formirati u
okviru IRPC-a.
Shodno navedenoj odluci IRPC je
pokrenuo aktivnosti na formirawu
IP slu`be i posjetio ve} formirane
slu`be zemaqa u okru`ewu, te na osnovu wihovih iskustava pokrenuo rad
IP slu`be u Republici Srpskoj.
U aprilu mjesecu organizovana je
obuka za postavqawe bioindikacijskih ta~aka po jedinstvenoj evropskoj
mre`i 16 x 16 km u saradwi sa Institutom za {umarstvo iz Beograda.
Prije obuke IRPC je, u dogovoru sa
Ministarstvom
poqoprivrede,
{umarstva i vodoprivrede Republike
Srpske i Upravom JP[“[ume Republike Srpske“ a.d. Sokolac, izvr{io
registraciju IP slu`be kod ICP
Forests u Hamburgu i time se
obavezao dostavqati prikupqene podatke o procjeni i pra}ewu uticaja
vazdu{nih zaga|ewa na {umske ekosisteme i vitalnost {uma u Republici Srpskoj.
Ostali poslovi i zadaci IP
slu`be su da:
prati zdravstveno stawe {uma na
прољеће 2014.
{umskim povr{inama radi pri kupqawa podataka o pojavi, intenzitetu napada, populaciji i
pro{irenosti organizma {tetnih
za {umsko biqe i biqne proizvode
i o tome vodi sistematsku evidenciju,
prikupqa biolo{ke, meteorolo{ke
i druge podatke va`ne za prognozirawe pojave {etnih organizama,
prognozira pojavu {tetnih organizama te razvoj kretawa wihove populacije i odre|uje optimalne
rokove za wihovo suzbijawe,
obavqa poslove otkrivawa {tetnih organizama,
obavqa laboratorijske analize i
testirawa biqa, biqnih proizvoda
i drugih nadziranih predmeta radi
odre|ivawa {tetnih organizama i
utvr|ivawa stepena zaraze,
izvje{tava o prisutnosti, pojavi i
{irewu {tetnih organizama,
procjewuje rizik od {tetnih organizama,
razra|uje i predla`e preventivne
mjere i mjere suzbijawa {tetnih
organizama,
provodi zdravstvena i druga
istra`ivawa
iz podru~ja
biqnog zdravstva
daje posjednicima stru~na mi{qe wa u vezi sa zdravstvenom
za{titom biqa,
podu~ava
posjednike,
pru`ateqe usluga i druge sudionike ukqu~ene u poslove
zdravstvene za{tite biqa o
{tetnim organizmima, fitosanitarnim mjerama i na~inu oba-
vqa wa pojedinih poslova iz
podru~ja biqnog zdravstva,
sudjeluje u provo|ewu programa
sprje~avawa {irewa {tetnog organizma,
sudjeluje u uvo|ewu i razvoju informacionokog sistema,te obavqa
druge stru~ne i tehni~ke poslove
za koje je ovla{tena.
Aktivnosti IRPC
U toku 2013. godine vr{ena je
obrada taksacionih podataka za
izradu [PO za dr`avne {ume u {umskoprivrednim podru~jima: ,,Kalinova~ko“,
„Trnovsko“,
„Dobojsko-Derventsko“ i „Majevi~ko“.
Ura|eni su aneksi [PO za
''^emerni~ko'' i ''Kotorvaro{ko''
{umskoprivredno podru~je.
Izvr{eno je projektovawe i
ura|ena je investiciono-tehni~ka
dokumentacija za izgradwu 40 km, kao
i projekti za rekonstrukciju 20 km
{umskih kamionskih puteva.
Nastavqeno je sa digitalizacijom
karata za preostala [PP u Republici Srpskoj. Ura|ene su i lovne osnove za lovi{ta: Berkovi}i, Dubrave,
Ribnik, Novi Grad i Rudice.
Nastavqeno je sa pregledom registrovanih i neregistrovanih sjemenskih objekata u svim {umskoprivrednim
podru~jima, gdje je bilo takvih.
Da bi sve poslove kvalitetno
obavqali, IRPC posjeduje najsavremeniju opremu za te poslove i stalno
nastoji da prati nove trendove u svijetu i primjewuje nove tehnologije za
prikupqawe podataka.
14
Komplet instrumenata taksatora
Pored ovih instrumenata IRPC
}e ove godine testirati primjenu
digitalne klupe za prikupqawe taksacionih podataka.
Ova tehnologija omogu}i}e prenos
prikupqenih podataka putem be`i ~nog interneta svaki dan, tako da }e
se promjeniti dosada{wi na~in
rada.
U dosada{woj praksi taksatori su
ispisivali podatke sa ko nc entri~nih probnih krugova u manuale
i nakon zavr{etka terenskih radova
su se ti podaci prenosili u ra~unare
ru~no. Prilikom unosa tih podataka
neizbje`no su se javqale gre{ke kod
unosa, a ovim novim na~inom to se
vi{e ne}e pojavqivati i da ne govorimo o u{tedi vremena koje je do sada
bilo potrebno za unos podataka.
Digitalna klupa ne}e biti kori{}ena samo za
prikupqawe taksacionih podataka, nego }e se izvr{iti i
testirawe wene primjene kod otpreme {umskih drvnih sortimenata. Osnovna prednost kori{}ewa ove tehnologije kod
otpreme {umskih drvnih sortimenata ogleda se u tome {to
}e podaci o svakoj otpremi automatski biti preba~eni
be`i~nim internetom u ra~unare {umskog gazdinstva i
Javnog preduze}a i da se vi{e ne}e ru~no ispuwavati otpremni iskazi, kao propratna dokumentacija uz otpremqeno
vozilo.
прољеће 2014.
15
U toku 2014. godine, planirano je
da IRPC po~ne sa aktivnostima na
prikupqawu podataka za izradu zapreminskih i sortimentnih tablica.
U 2013. godini ura|ena je Metodika za
izradu zapreminskih i sortimentnih
tablica i u ovoj godini }e biti obuka
snima~kih timova za prikupqawe podataka. Va`no je napomenuti, da }e i
zapreminske i sortimentne tablice
biti ura|ene po kategorijama {uma, a
sortimentne tablice }e biti ura|ene
i po me|unarodnim standardima koji
jo{ nisu u primjeni u BiH.
IRPC vr{i kontrolu sjemenskorasadni~ke proizvodwe, te je u sklopu
ove slu`be izvr{ena nabavka instrumenta za ocjenu zdravstvenog stawa
dube}ih stabala (Arbotom).
ARBOTOM je impulsni tomograf
i slu`i za procjenu unutra{weg
stawa drveta.
Zasnovan je na principu tajminga
talasa. Brzina impulsa u drvetu je
povezana sa gustinom materijala i
prema tome mo`e da se koristi za
prikupqawe informacija o wegovom
kvalitetu.
Gusto drvo prenosi talase boqe
nego drvo koje je trulo ili napuklo.
Da bi se dobili najboqi mogu}i
rezultati, korisnik treba da ima
veoma dobro poznavawe anatomije
drveta.
Svaki ARBOTOM-ov senzor je opremwen vibrometrom i elektronskim
regulatorom za stvarnu analizu dolaze}ih impulsa. Jednostavan udarac u
senzore stvara talase koji putuju kroz
drvo. Vrijeme koje talasi provedu
putuju}i izme|u senzora se snima i
pretvara u brzinu.
Skupqawe impulsnih brzina u matricu im dopu{ta da budu predstavqeni kao grafikon. Grafikon
prebacuje impulsne brzine izme|u senzora u sliku u boji.
U zavisnosti od broja i polo`aja
ARBOTOM-ovih senzora, mo`e se
obavqati dvodimenzionalno i trodimenzionalno skenirawe.
Grafikon povr{ine se ra~una od
grafa niza kori{tewem matema ti~kog algoritma. U zavisnosti od
gustine mre`e senzora, ova rutina
dozvoqava da se lokalizuju defekti
drveta.
прољеће 2014.
16
Seminar saradnika Nacionalnog fokal centra
Instituta za {umarstvo Srbije
PRA]EWE UTICAJA VAZDU[NIH
ZAGA\EWA NA [UMSKE
EKOSISTEME I VITALNOST
[UMA U REPUBLICI SRPSKOJ
U Sokocu je dana 10 i 11.
aprila, u organizaciji Istra `iva~ko ra zvojnog i projektnog
centra, odr`an seminar na temu
''Procjena - pra }ewe uticaja vaz du{nih zaga|ewa na {umske eko sisteme i vitalnost {uma u
Republici Srpskoj - Nivo 1''.
Seminar su odr`ali saradnici
NFC - Nacionalnog fokal centra za
pra}ewe vitalnosti {uma Srbije,
Institut za {umarstvo, Beograd,
koji ima 15 ~lanova, od kojih su
prisutni dr Radovan Neveni},
kordinator NFC Srbije, dr Sve tlana Bilibajki}, dr Miroslava
Markovi} i mr Tomislav Stefa novi}.
U~esnici seminara ~uli su
wihova izlagawa.
Ujediwene nacije su sa svojim
komisijama Evropske unije fo rmirale 1985. godine mre`u za
pra}ewe stawa {uma. To nije in icirano samo od nau~ne i stru~ne
javnosti, ve} i od {ire javnosti
koja je izrazila nezadovoljstvo od
velikog zaga|ewa i velikih {teta
koje uti~u na biqni i `ivotiwski
svijet.
Zbog toga je formirana orga nizacija prekograni~nog pra}ewa
zaga|ewa na {umske ekosisteme.
Glavna kancelarija je u Hamburgu
(NFC - Nacionalni fokal centar).
Mre`a je organizovana na dva nivoa
pra}enja stawa {uma: Prvi nivo i
Intenzivni moritoring. Mre`a
Nivoa 1 je ustawena i internacionalna 16 h 16 KM, gdje se ogledna
polja postavqaju, a ako ima potrebe
za gu{}om mre`om 4 h 4 KM.
Seminar je zapo~eo regi stra cijom u~esnika seminara i Uvodnim
izlagawe o zna~aju monitoringa
vitalnosti {uma Evrope i Me |unarodnoj organizaciji ICR Forest,
djelokrugom rada NIVO 1, Mre`a
BIT 16h16 km, koordinate, metode i
kriterijumi prema 1SR Mapia1-u,
Postavqawe BIT oglednih poqa
NIVO-a 1, NIVO 1 - Procjena
stanja kruna, defolijacija, o{ te}ewa na stablima i Baze podataka,
unos u tabele, izve{taji (R. Srpska,
Hamburg).
Zbog vremenskih neprilika nije
se mogao odraditi rad na terenu postavqawe BIT ta~ke po ICP Forests
Manuel-y, a to }e biti realizovano u
toku godine.
N. @.
прољеће 2014.
17
Centar za gazdovawe kr{om Trebiwe
IZRADA PROGRAMA ZA
PO[UMQAVAWE I GAZDOVAWE
PODRU^JEM KR[A
Gazdovawe {umama i {umskim zemqi{tem na podru~ju hercegova~kog kr{a
(op{tine Trebiwe, Bile}a, Qubiwe, Berkovi}i i dijelovi op{tina Gacko i Nevesiwe)
povjereno je Centru za gazdovawe kr{om, kao organizacionom dijelu JP[ "[ume RS"
a.d. Sokolac. Gazdovawe {umama i {umskim zemqi{tem je, zbog specifi~nosti uslova
na kojem se podru~je nalazi, druga~ije nego u ostalim dijelovima Javnog preduze}a.
Zakon o {umama Republike Srpske navodi da su prioritetni poslovi uzgoja i
za{tite {uma, a ne eksploatacija {uma.
Poslovi na eksploataciji {uma su redukovani i prioritet je na o~uvawu visokih
{uma, kojih je svega 2% od ukupne povr{ine. Izmjenama i dopunama Zakona o
{umama i privatizacijom nestrate{kog
dijela kapitala {umarstvo u Hercegovini
izgubilo je do tada realne izvore za samostalno sticawe prihoda (nadle`nost, nad
eksploatacijom kamena, {qunka i pijeska
kao i {umsku mehanizaciju koja je proslije|ena u proces privatizacije).
U takvim uslovima, bez realnog i stalnog izvora prihoda, uz velike tro{kove na
uzgoju i za{titi {uma, samo postojawe organizacionog dijela dovedeno je u pitawe.
Alarmirana je {umarska javnost, kako
nau~na tako i {umarska operativa. Ministarstvo poqoprivrede, {umarstva i vodoprivrede, Javno preduze}e, [umarski
fakultet i Centar za gazdovawe kr{om
Trebiwe prilaze izradi Programa za
po{umqavawe i gazdovawe podru~jem
kr{a, kao baznog dokumenta za poslovawe
прољеће 2014.
{umarstva ovog dijela Republike Srpske.
Odlukom Vlade Republike Srpske i resornog ministarstva u finansirawu Centra
za gazdovawe kr{om u~estvuje se i sredstvima iz buyeta RS. Me|utim, od 2010. godine Centar za gazdovawe kr{om
sufinansirawe poslovawa rje{ava dijelom prijavom na konkurs za raspodjelu
sredstava posebnih namjena.
Izmjenama i dopunama Zakona o
{umama iz 2013. godine regulisano je finansirawe Centra.
Klimatske karakteristike podru~ja
Klima se u oblasti kr{a mijewa u zavisnosti od udaqenosti mora, reqefa terena i nadmorske visine.
Podru~je kr{a uz obalu mora ima mediteransku klimu. Ono je ograni~eno prema
kontinentalnom dijelu ove oblasti velikim planinskim masivima Dinarida, koji
se prostiru paralelno sa Jadranskom obalom u pravcu sjeverozapad-jugoistok i
predstavqa barijeru koja onemogu}ava
dubqe prodirawe mediteranske klime u
kontinentalna podru~ja kr{a.
Na sjeveru kra{ko podru~je prelazi,
postepeno, u planinsku klimatsku zonu
ju`ne Bosne. Izme|u ovog mediteranskog
podru~ja i planinske klimatske zone nalazi se submediteransko podru~je kao poseban teritorij. Svako od ovih klimatskih
podru~ja karakterisano je djelovawem specifi~nih meteorolo{kih faktora.
Zajedni~ka karakteristika svih ovih
podru~ja je nedostatak vlage, iako su u
~itavoj oblasti kr{a registrovane
najve}e godi{we koli~ine padavina u
na{oj zemqi.
U klimatskom pogledu ovo podru~je
pripada izmijewenoj mediteranskoj klimi,
koja se karakteri{e toplim i suvim qetima, te blagim i ki{ovitim zimama.
Me|usobni uticaj mediteranskog i submediteranskog klimata sa zna~ajnim uticajem kontinentalnog klimata proizvode
specifi~ne mikroklimatske uslove koji
imaju odlu~uju}i uticaj na smjewivost i
sastav vegetacije po pojedinim u`im lokalitetima.
Ukupni klimatski uslovi, naro~ito
visoke temperature i nedostatak padavina
u sredini vegetacionog perioda imaju
najve}e negativne posledice u pogledu
za{tite {uma od po`ara i podizawa novih
{umskih kultura.
Op{tekorisne funkcije
i ugro`enost {uma
Geografski polo`aj, klimatske,
zemqi{ne i orografske prilike ovog
podru~ja uti~u na relativno oskudan razvoj
biqne vegetacije i sa stanovi{ta biodiverziteta i proizvodnosti biomase. Zbog
toga je o~uvawe postoje}eg fonda drvne
mase i wegovo uve}awe, a naro~ito, popravqawe biodiverziteta, od izuzetne
va`nosti sa stanovi{ta op{tekorisnih
funkcija {uma za ovo podru~je.
Op{tekorisne funkcije {uma, kao
{to su oboga}ivawe vazduha kiseonikom i
pre~i{}avawe vazduha od {tetnih gasova,
~estica, te radioaktivnih materija, zatim
regulisawe klimatskih pojava i vodnog
re`ima, za{tita zemqi{ta od bujica i
18
erozije, tek sveukupno ispuwavaju `ivotni prostor ~ovjeka svim uslovima za zadovoqewe wegovih `ivotnih potreba.
Insekti, biqne bolesti i {teto~ine
stalno su prisutni i pored korisnih
funkcija u {umi kao zajednici, kada se
prenamno`e, mogu nanijeti ogromne
{tete. ^ovjek svojim nemarom izazove
po`ar u {umi, {to je ~esta pojava na ovom
podru~ju, koji je u stawu uni{titi ~itave
komplekse {uma, sa dalekose`nim {tetnim posqedicama na {irem podru~ju. Nepravilno gazdovawe {umama, prekomjerne
i bespravne sje~e, tako|e ~ini ~ovjek, a posqedice se dugo i te{ko otklawaju.
Planovi Centra
Razvojem tehnike i tehnologije u svijetu i kod nas sve se vi{e osje}a
negativni pritisak na {ume koje nas
okru`uju, {to dovodi do naru{avawa i
uni{tavawa {umskih ekosistema koji su
nam neophodni za `ivot.
Najve}i kompleksi obe{umqenog {umskog zemqi{ta podesnog i nepodesnog za
gazdovawe nalaze se u ju`nom dijelu Republike Srpske (Hercegovini). Od ukupne
povr{ine podesne za po{umqavawe i gazdovawe u Republici Srpskoj, koja iznosi
206.792,97 ha, na podru~ju Hercegovine nalazi se 109.062,90 ha , odnosno 52,74 %.
Uzimaju}i u obzir navedene ~iwenice,
jasna je neophodnost za ve}im ulagawima u
podizawu novih {umskih kompleksa.
U toku je izrada dugoro~nog programa
po{umqavawa i gazdovawa podru~jem kr{a
(2014-2023), u kojem }e se velika pa`wa
posvetiti problematici podizawa novih
kultura i wihovoj za{titi, kao i izvorima finansirawa istih u skladu sa izmjenama i dopunama Zakona o {umama ("Sl.
glasnik RS" br. 60/2013).
proizvodwe sadnog materijala {umskog i
ukrasnog biqa.
Godina
Broj
po`ara
Opo`arena
povr{ina ha
2003.
92
12.594,85
2004.
8
18,72
2005.
12
199,00
2006.
16
1.791,20
2007.
132
17.844,84
2008.
85
6.112,60
2009.
18
142,42
2010.
21
1.467,38
2011.
97
19.329,77
2012.
96
25.775,71
2013.
15
147,71
UKUPNO
592
85.424,20
Za{tita {uma od po`ara
Na osnovu dugoro~nog Programa
za{tite {uma i objekata od po`ara rade
se godi{wi operativni planovi za{tite.
Ugro`enost od po`ara na ovom
podru~ju je ekstremna i zahtijeva dobru organizaciju za{tite, koja se ostvaruje kroz
saradwu sa dr`avnim i lokalnim institucijama, vatrogasnim dru{tvima, Civilnom za{titom, inspekcijskim organima,
policijom, lokalnim stanovni{tvom, ali
i drugim interesnim stranama.
S obzirom na to da je ovaj region specifi~an zbog u~estale pojave po`ara,
opasnost od istih traje ~itavu godinu.
Tako|e, za ovu godinu organizovana je protivpo`arna slu`ba, u ~ijem su sastavu svi
~uvari {uma, ali i ostali radnici.
Pomo}u svoje osmatra~ko-obavje{tajne
slu`be Centar vr{i osmatrawe da bi se
na vrijeme moglo reagovati u slu~aju pojave po`ara. Uspostavqena je i dobra saradwa sa medijskim ku}ama da bi se i na taj
na~in poku{ale preduprijediti ove pojave.
U ciqu spre~avawa pojave i {irewa
biqnih bolesti i {teto~ina vr{e se sanacije po`ari{ta.
Iskori{tavawe sporednih
{umskih proizvoda
Rasadnik mediteranskih vo}nih
kultura, {umskih i ukrasnih
biqaka
Gazdovawe {umama i {umskim ze mqi{tem na podru~ju kr{a ima svoje specifi~nosti u odnosu na gazdovawe
{umama u ostalom dijelu Republike Srpske. Na osnovu dugoro~nog programa
po{umqavawa i gazdovawa podru~jem kr{a
(2004-2013), kao baznog dokumenta za poslovawe {umarstva na ovom podru~ju,
odre|eni su i prioriteti u radu, a to su
o~uvawe postoje}ih {uma i podizawe {umskih kultura primjerenih ovom dijelu
Hercegovine, za{tita {umskog zemqi{ta
i autohtone vegetacije.
Po{to u okviru JP[ "[ume RS" ne
postoji rasadni~ka proizvodwa mediteranskih vrsta, dugoro~nim programom planirana
je
izgradwa
rasadnika
me di teranskog i ukrasnog biqa u Trebiwu. Osnivawe ovakvog rasadnika u Trebiwu ima svoje opravdawe i u pro{irewu
rasadni~ke proizvodwe, kojom bi se zadovoqile potrebe za sadnim materijalom za
podru~je kojim gazduje Centar za gazdovawe
kr{om, kao i potrebe doma}eg tr`i{ta, a
dijelom i za tr`i{ta u regionu.
Ura|en je projekat za osnivawe rasadnika, te je zapo~ela realizacija istog, a u
narednom periodu planira se po~etak
STATISTI^KI PODACI O
[UMSKIM PO@ARIMA
U POSQEDWIH 10 GODINA
PODRU^JU CZGK-a (OP[TINE
TREBIWE, QUBIWE, BILE]A
I BERKOVI]I)
Pored svih aktivnosti koje se
sprovode na ovom podru~ju, i daqe su evidentne bespravne sje~e i to uglavnom
ogrevnog drveta. Centar za gazdovawe
kr{om nastoji da, kroz organizaciju
~uvarske slu`be i saradwu sa policijom,
inspekcijskim organima i sudstvom,
za{titu {uma podigne na vi{i nivo.
S obzirom na relativno dobro zadravstveno stawe {uma i na mali broj
prate}ih opasnih biqnih bolesti i
{teto~ina, u wima se primjewuju uobi ~ajene sanitarne mjere wege u funkciji
odr`awa higijene {uma. Integralna
za{tita {uma ima ve}i zna~aj od direktnih mjera i ona se izvodi u sklopu uzgojnih mjera i primjene odgovaraju}eg
sistema gazdovawa.
Vr{i se redovan monitoring zdravstvenog stawa {uma na stalnim oglednim
plohama koje su postavqene u {umama
(dr`avne i privatne) u svim op{tinama.
Podru~je hercegova~kog kr{a uop{te, a
pogotovo pojedini wegovi dijelovi, veoma
su atraktivni za sakupqa~e samoniklog
qekovitog biqa i gqiva.
Jo{ ekolo{ki potpuno ~isti predjeli,
zajedno sa klimatskim karakteristikama
podru~ja, daju idealne uslove za rast pojedinih qekovitih biqaka.
Na podru~ju kojim gazduje Centar za
gazdovawe kr{om ima 5 registrovanih
preduze}a koja se bave otkupom i preradom
qekovitog biqa.
U maju 2012. godine Centar za gazdovawe kr{om Trebiwe podigao je planta`u
lavande na povr{ini od 2,08 hektara, na
lokalitetu Grab, op{tina Trebiwe. U narednom periodu planira se pove}awe
povr{ina zasa|enih ovom aromati~nom
biqkom.
прољеће 2014.
19
Sastanak o spre~avawu
nelegalnih aktivnosti
Na lokalitetu Vojnog poligona
“Mawa~a“, 19. novembra 2013. godine,
odr`an je sastanak o aktivnostima na
spre~avawu nelegalnih sje~a na
podru~ju ovog vojnog poligona.
Ispred
Zajedni~kog
{taba
Oru`anih snaga BiH sastanku su prisustvovali: komandant kasarne, pukovnik Neboj{a Bo{wak i kapetan
Perica Kopawa, ispred CJB Bawaluka, Policijska stanica Lau{ Danko Vuji~i}, zamjenik komandira, i
Milan Savi~i}, Krim-slu`ba, a
ispred JP[ “[ume RS” Slavi{a
Opa~i}, v.d. izvr{nog direktora za
proizvodwu, Stojko Blagojevi}, rukovodilac Slu`be interne kontrole
JP[, direktor [G “Bawaluka” Dragan Novakovi}, tehni~ki direktor
[G “Bawaluka” Radovan Milisavi} i
interni kontrolor [G “Bawaluka”
Bojan Ili}.
U proteklom periodu bilo je
mnogo prijava sa lokaliteta Vojnog
poligona “Mawa~a”, koje su uglavnom
dolazile na besplatni telefonski
broj 080050102, koji je JP[ “[ume
Republike Srpske” putem kontrolnih
organa provjeravalo.
U dogovoru sa pripadnicima CJB
Bawaluka od 4. oktobra ove godine,
vr{ena je poja~ana kontrola prometa
{umskih drvnih sortimenata na putevima na teritoriji [G “Bawaluka”.
Do 11. novembra 2013. godine, na 85
vozila uo~ene su nepravilnosti te su
sortimenti privremeno izuzeti. Wihovo porijeklo mo`e se dovesti u vezu
i sa pomenutim poligonom.
Zbog specifi~nosti i namjene pomenutog poligona, nije bilo mogu}e
staviti pod kontrolu nelegalne aktiv-
nosti, te je ovaj sastanak i bio neophodan.
Na sastanku su doneseni sqede}i
zakqu~ci:
- Zajedni~kim aktivnostima i
koordinacijom nadle`nih slu`bi:
Oru`anih snaga, policije i JP[ preduprijediti i sprije~iti nelegalne
aktivnosti i bespravne sje~e na Vojnom poligonu “Mawa~a”.
- Nadle`ne slu`be oru`anih
snaga obavezuju se da }e blagovremeno
identifikovati mjesta i objekte na
kojima se vr{e bespravne sje~e i blagovremeno obavijestiti predstavnike
[umskog gazdinstva i predstavnike
policije kako bi se isti identifikovali i bespravna sje~a dokumentovala.
- Predstavnici policije }e u svim
slu~ajevima
bespravnih
sje~a
izvr{iti blagovremenu asistenciju
po dobijenom obavje{tewu na licu
mjesta, kao i na javnom putu prilikom
prometa [DS.
- Radnici {umskog gazdinstva }e
dokumentovati {tetu i podnositi
prijave po poznatim po~iniocima i
iste dostavqati policiji, a ukoliko
se desi da po~inioci budu nepoznati,
prijavu }e dostavqati Okru`nom
tu`ila{tvu Bawaluka na daqe postupawe.
- Predstavnici oru`anih snaga su
se obavezali da obezbijede lokaciju na
poligonu na kojoj }e biti deponovani
oduzeti [DS koji poti~u od nelegalnih sje~a, kao i sredstva rada na|ena u
vr{ewu tih bespravnih radwi. Taj postupak oduzimawa [DS vr{i}e predstavnici {umskog gazdinstva po
propisanoj proceduri, kao i sredstva
na|ena u izvr{ewu krivi~nog djela u
skladu sa ~lanom 65. ZO[-a, “Sl.
glasnik RS“ 75/08.
“LORIMES 2013”
“Zlatna plaketa“ za “[ume RS”
Javno preduze}e u~estvovalo je na Me|unarodnom sajmu lova, ribolova, ekologije i sporta
“Lorimes 2013”
JP[ “[ume Republike Srpske” dobile su “Zlatnu plaketu” za u~e{}e na
17. me|unarodnom sajmu lova, ribolova,
ekologije i sporta “Lorimes 2013”, kao
i mnogobrojne zahvalnice.
Sajam je odr`an od 7. do 10. novembra u Bawaluci, na kojem je u~estvovalo
oko 85 izlaga~a iz Republike Srpske,
Federacije Bosne i Hercegovine i ze-
прољеће 2014.
maqa okru`ewa.
U okviru na{eg izlo`benog prostora, posjetioci su imali priliku da
vide preko 130 trofeja i eksponata
divqa~i ulovqene u lovi{tima {umskih gazdinstava, koji su, kao i uvijek,
izazvali veliko interesovawe. Svoj
proizvodni program predstavio je i
Centar za sjemensko-rasadni~ku proiz-
vodwu iz Doboja. Tako|e, prikazan je i
jedan od tradicionalnih zanata - cijepawe {indre.
Posebno zadovoqstvo nam je {to je
na{ izlo`beni prostor posjetio veliki broj djece, kojoj su najzanimqiviji
bili trofeji divqa~i. Tako|e, imali
smo i organizovanu posjetu u~enika
O[ “Ivo Andri}” iz Bawaluke.
20
PREDSTAVNICI JP[ “[UME
RS” U POSJETI IZRAELU
Predstavnici JP[ “[ume Republike Srpske” i Udru`ewa {umarstva i prerade
drveta “Interfob”, u periodu od 22. do 26. decembra 2013. godine, boravili su u
posjeti Izraelu na poziv Jevrejskog nacionalnog fonda za {umarstvo, poqoprivredu i vodoprivredu (Keren Kasemeteh LaIsrael).
Tokom petodnevnog boravka, na{i
predstavnici imali su priliku da posjete brojne lokacije. Zajedno sa
doma}inima razmijewena su me|usobna
iskustva o stawu u oblasti {umarstva.
U toku sastanaka bilo je govora o
iskustvima Izraela u borbi protiv
invazivnih drenastih vrsta, modelu
poslovawa i organizacije KKL i
drugo.
Direktor KKL-ovog sektora za
{umarstvo David Brand predstavio je
elemente nove izraelske direktive o
{umarstvu, kao i wene uticaje na razvoj ovog sektora. Zajedno sa izvr{nim
direktorom KKL-a za ju`ni Izrael,
na{i predstavnici posjetili su region Negeva i okolinu grada Ber{eve,
gdje se nalazi rasadnik Gilat, u kojem
se vr{i kontejnerska proizvodwa sadnica i tom prilikom upoznali su se
sa specifi~nim metodama meliorizacije zemqi{ta u nepogodnim stani{nim uslovima, kao i zelenim
pojasevima oko naseqa i poqoprivrednih zemqi{ta. Na{im u~esnicima
predstavqen je i proces proizvodwe
reciklirane vode u rezervoaru Tifrah, koja se koristi za navodwavawe.
U toku boravka obi{li su i jedan
od najve}ih {umskih kompleksa Jatir,
gdje se mogao vidjeti izraelski sistem
gazdovawa {umskim kulturama.
Drugog dana boravka posje}en je
sjemenski centar Beit Nehlimat, u
kojem je proces sjemenske proizvodwe
dosta sli~an na{em, po svim fazama
od sakupqawa sjemena sa stabala,
preko odabira, zavr{ne dorade i
zavr{ne konverzije. Istog dana,
uprili~en je i sastanak sa Mo{eom
[arleom, koji je jedan od najve}ih
stru~waka u oblasti podizawa i
odr`avawa {umskih kompleksa za potrebe urbanog stanovni{tva, koji je
predstavio na~in promjene proizvodne
funkcije {uma zbog demografskog
pritiska, kao i na~in uspje{ne komunikacije i preuzimawa odgovornosti
za stawe u {umi, koje ne zavisi samo
od zaposlenih u sektoru {umarstva,
ve} i od lokalne vlasti i
stanovni{tva.
Zajedno sa lokalnim predstavnicima, na{ tim boravio je i u sjever-
nom dijelu Izraela, koji se odlikuje
najboqim {umama, gdje su obi{li
po`ari{te iz 2010. godine, kada je veliki po`ar odnio desetine qudskih
`ivota i nanio veliku ekolo{ku
{tetu. Pokazane su metode prirodnog
i vje{ta~kog obnavqawa po`ari{ta,
uspostavqawe protivpo`arnih linija. Tom prilikom, u KKL-ovom protivpo`arnom
centru
Joaknim
simulirana je akcija ga{ewa po`ara.
Za kraj terenskog obilaska u
okviru ove posjete bila je predvi|ena
mo~vara Hula, u podno`ju planine
Hermon i Golanske visoravni, gdje je
nakon odluke da se korito rijeke Jordan potpuno iskoristi za poqoprivredne potrebe, i nakon prate}e sje~e
okolne {ume, koja je ocijewena kao
lo{a, poku{ano nadomjestiti promjenom funkcije ovog podru~ja u turisti~ke i ekolo{ke svrhe. Ova mo~vara
je danas stani{te za oko pola milijardi raznih vrsta ptica na godi{wem
nivou, i jedna je od najve}ih migracionih stanica na Bliskom istoku.
Nakon terenskog obilaska organizovan je sastanak, gdje su sumirani
utisci sa terena, razmijewena iskustva, te predlo`ena uzvratna posjeta
predstavnika KKL-a Republici Srpskoj u maju ove godine.
Na kraju ove posjete, zajedno sa ambasadorom Bosne i Hercegovine u Izraelu Brankom Kesi}em i pomo}nikom
{efa Predstavni{tva Republike Srpske Aleksandrom Nikoli}em, na{i
predstavnici posjetili su i Wegovo
bla`enstvo, patrijarha jerusalimskog
Teofila.
Najtira`niji izraelski list na
engleskom jeziku “Yeruzalem post” objavio je ~lanak o posjeti na{ih predstavnika. U ~lanku objavqenom i na
portalu jerusalimskog dnevnog lista
opisuju se mogu}nosti saradwe {umarskih stru~waka Izraela i Republike
Srpske, uprkos klimatskoj i ze mqi{no-konfiguracionoj razlici izme|u na{ih zemaqa. Tako|e, izvje{taj
o posjeti objavqen je i na veb stranici KKL-a.
прољеће 2014.
21
Aktivnosti Sindikata u JP[ "[ume Republike Srpske"
UTVR\IVAWE CIJENE RADA
U JP[ "[UME REPUBLIKE SRPSKE"
Svake godine Sindikalna
organizacija Direkcije
JP[ "[ume Republike
Srpske", podnosi izvje{taj
o radu za proteklu godinu,
uz razmatrawe aktuelne
problematike i teku}a
pitawa. Ove godine
najaktuelniji je prijedlog
izmjena i dopuna pojedina~nog kolektivnog ugovora JP[ "[ume Republike
Srpske".
Sastanku je prisustvovao i predsjednik
Granskog sindikata {umarstva, prerade
drveta i papira Republike Srpske Vlado Pavlovi}
Predsjednik Sindikalne organizacije
Milorad [olaja je, prije sastanka, u pismenom obliku, upoznao o Prijedlogu izmjena i
dopuna pojedina~nog kolektivnog ugovora koji treba, nakon razmatrawa svih primjedbi,
sa rokom do 30. marta, da potpi{u direktor
Javnog preduze}a i predsjednik Granskog
sindikata.
Uz to je dostavqeno mi{qewe Pravne
slu`be Saveza sindikata Republike Srpske,
u kojem se, izme|u ostalog, nagla{ava da u
~lanu 2. Prijedloga izmjene i dopuna Pojedina~nog kolektivnog ugovora, koji je dostavqen Sindikatu od strane Uprave preduze}a,
nije predvi|eno vra}awe dijela umawene cijene rada koja je predvi|ena kao mjera proizvodno-finansijske konsolidacije, niti je
predvi|eno koliko dug period mo`e trajati
umawewe cijene rada.
Po mi{qewu Sindikata, umawewe cijene rada mo`e trajati najdu`e tri mjeseca, kako ne bi do{li u situaciju da se radniku kao
pojedincu uskrati pravo na za{titu prava
kod inspektora rada.
Milorad [olaja je obrazlo`io na koji je
na~in Sindikalna organizacija raspolagala
nov~anim sredstvima prikupqenim od sindikalne ~lanarine. Tro{ila su se u skladu sa
kriterijima za raspodjelu nov~anih sredstva,
koji su usvojeni na nivou Granskog sindikata. Najve}i dio je utro{en na lije~ewe radni ka, smrti u`ih ~la no va po ro di ce
radnika, za paketi}e djeci do deset godina,
nov~ana sredstva za 8. mart, dva dru`ewa u
prirodi, ro|ewe dvoje djece i tro{kove platnog prometa i obra~una. Ukupan tro{ak je
5.253 KM.
"[to se ti~e prava radnika, ona u pro{loj godini nisu zna~ajno naru{avana. Imali smo si tu aci ju gdje smo tri mje se ca
ispla}ivali plate po smawenoj cijeni rada,
прољеће 2014.
a na kraju godine, uz pomo} Uprave preduze}a,
uspjeli smo to da vratimo. Imali smo problema i sa nadoknadom za prevoz radnika",
istakao je [olaja.
Su{tina problema Prijedloga izmjene i
dopune Pojedina~nog kolektivnog ugovora je
utvr|ivawe cijene rada u Javnom preduze}u.
Prijedlog je uradila Uprava i dostavila ga
Sindikatu, koji treba da razmotre zaposleni.
Vlado Pavlovi}, predsjednik Granskog
sindikata, istakao je: "Aktuelna i `iva problematika u posqedwe dvije godine je Pojedi na~ni ko le kti vni ugo vo ra, gdje su
tri-~etiri uprave Javnog preduze}a zamijewene, a svi forsiraju ~lan 6, gdje bi bila
nejedinstvena cijena rada, da bude gdje koliko ko mo`e da isplati, {to nije u saglasnosti ni sa Sta tu tom pre du ze}a, ni sa
Kolektivnim ugovorom ni sa ostalim aktima. Za posqedwu godinu dana uspjeli smo napraviti relaksaciju tog ~lana, uz jedan uslov
da pomognemo preduze}u, ali da to nije umawewe plate nego pozajmica od strane radnika. To umawewe ne mo`e da bude du`e od tri
mjeseca, jer je to jedino ono {to Zakon o radu
inspekcije dozvoqava. Kontakti su trajali sa
svim upravama, kao i sa ovom od maja pro{le
godine. Ja sam odbijao da se potpi{e taj ugovor, jer se wim naru{avaju prava radnika.
Razgovarali smo, na po~etku godine, sa opunomo}enim predstavnikom Uprave JP, sa pravni kom iz Sa ve za sin di ka ta RS, gdje je
dogovoreno da Uprava da prijedlog izmjene i
dopune Pojedina~nog kolektivnog ugovora, a
mi }emo se izjasniti o tom prijedlogu, sve
dok se ne potpi{e novi, va`i dosada{wi
Pojedina~ni kolektivni ugovor."
Goran Kanostrevac je rekao: "Pojavila se
potreba za inovaciju Pojedina~nog kolektivnog ugovora, ali u mogu}nosti koje dozvoqava pravna hijerarhija. Na vrhu regulisawa
tog pravilnika je Zakon o radu, ispod je Op{ti kolektivni ugovor, a onda Pojedina~ni
kolektivni ugovor, a Pravilnik o radu je
mimo ili ispod, ali ne mno`e biti u supro-
tnosti sa Kolektivnim ugovorom. Svaki akt
ispod mo`e dati ve}i obim prava onome
iznad, a ne mo`e mawi. Zbog toga smatram da
postoji potreba mijewawe dosada{weg ~lana
6. Pojedina~nog kolektivnog ugovora, u kojem
je re~eno da je cijena rada jedinstvena, jer je
~iwenica da je Zakon u radu predvidio u jednom ~lanu da radnici primaju istu platu
kod poslodavca za iste poslove koje obavqaju.
Kod nas je specifi~na organizacija Javnog
preduze}a, sa 26 organizacionih dijelova, uz
Direkciju, a to zna~i da se ne posluje u jednakim uslovima, u istoj prihodovnoj varijanti.
Treba i}i na mogu}nost da se donese privremena razlika cijene rada, koja se, kao {to
predla`e Sindikat, mora vremenski ograni~iti. Imaju}i u vidu ~iwenicu da su poslovi u {umarstvu specifi~ni, tri mjeseca
je malo za to, ali {est mjeseci je realna mjera... Tu treba precizirati mjesto Direkcije
javnog preduze}a."
"Kao {to znate, na prostoru Balkana kapital je krenuo u jednu opasnu ujdurmu da se
oplo|ava, pa mu je za to potreban jedan drugi
ambijent, a to se reguli{e zakonom o radu,
gdje se gubi humanitarni status radnika, a
dobija se najamni, koji ne bi imao status radnika sa ugovorom o radu. Otvoreno su rekli,
ili ukinite prava radnika ili mi ne}emo
ulagati na ovom prostoru. Taj zakon je nasrnuo na ovaj prostor, a mi smo uspjeli u jesewoj varijanti da ga odbijmo kompletno, kao
ne{to o ~emu mi ne `elimo da raspravqamo.
Bi}u jasan i konkretan, da u ovaj zakon upakujemo jevan|eqe, ako se usvoji, mi gubimo sva
prava, iz razloga {to padaju svi kolektivni
ugovori. Ako u roku od dva mjeseca ne potpi{emo kolektivni ugovor, koji poslodavac
odbija, onda nas nema nigdje, gubimo sva prava. Ako oni (Skup{tina RS) donesu zakon o
radu, bez uva`avawa mi{qewa Sindikata,
vratili bismo se u period iz 1905. godine,
kada je tek formiran sindikat na ovim
prostorima", rekao je predsjednik Granskog
sindikata Vlado Pavlovi}.
N. @ugi}
22
SERTIFIKACIJA
Trenutno je cijela povr{ina od 982.673 ha sertifikovana, pored postoje}e, uve}ano je za
povr{inu CGK - Trebiwe, pro{irewem sertifikacije dobi}e se niz pozitivnih stavki.
Do{lo je do uve}awa {uma visoke za{titne vrijednost, sa postoje}ih 6,19% uve}ano je na
15,33% povr{ine, potrebno je po{tivati sve propisane procedure za monitoring {uma
visoke za{titne vrijednosti.
U ovoj godini vr{eno je niz aktivnosti vezano za po{tivawe me|unarodnih FSC
standarda, pored redovnih obaveza aktivno
se radilo na dodatnim obavezama. Vr{eno je
izdvajawe reprezentant {uma uz obavezu izdvajawa minimalno 5% povr{ine, izdvojeno
je 8,13% povr{ine, taj zadatak je uspje{no
ura|en uz obavezu sprovo|ewa tih aktivnosti i naredne godine. Sve navedene reprezentant {ume obiqe`ene su na preglednim
kartama, uz po{tivawe propisane procedure
za navedene {ume. Vr{ene su pripreme za
pro{irewe sertifikacije, na podru~je
CGK Trebiwe taj zadatak uspje{no je
zavr{en, obuhva}eno je cijelo podru~je
kr{a.
Po{to se CGK-Trebiwe bavi uzgojem
za{titom i prometom sporednih {umskih
proizvoda, odnosno uzgojem i prometom qekovitog biqa, sertifikat u ovom slu~aju
omogu}uje nesmetan promet, jer se vr{i planirawe uzgoja i prometa.
U narednom periodu potrebno je vi{e
aktivnosti na sprovo|ewu i za{titi `ivotne sredine, za{titi svih resursa voda,
flore i faune te za{titi razli~itosti
biodiverziteta na{ih {uma. Potrebno je sa
vi{e odgovornosti sprovesti sve vidove
za{tite, ukqu~uju}i za{titu na radu, uz obavezno po{tivawe svih propisa i procedura
kod primjene HTZ opreme i alata neophodnih za izvr{avawe planiranih radova u
{umarstvu.
U narednoj godini do}i }e do promjene u
me|unarodnim standardima pro{irewa indikatora u pojedinim kriterijumima kod
provjera i kontrola.
O navedenim promjenama, kad budu
zvani~no usvojene i objavqene, na vrijeme }e
biti upoznati svi koordinatori u gazdinstvima. Tako|e, neki dijelovi plana gazdovawa {umama treba da budu javno dostupni,
kako na sajtu preduze}a tako i u planovima
za nerednu godinu i izvje{tajima. Dio planova koji se odnose na rijetke, ugro`ene,
za{ti}ene, endemi~ne vrste flore i faune
te qekovite biqke zvani~no }e biti javno
dostupne na sajtu preduze}a. Zbog sve ve}ih
zahtjeva i potreba obratiti pa`wu na:
Za{titu radnika, alata koji se koriste pri
radu, za{titu `ivotne sredine i za{titu
rijetkih i ugro`enih vrsta.
Potrebno je podi}i nivo bezbjednosti
kod svih radnika, kao i radnika izvo|a~a
radova na po{tivawe svih propisa i postupaka.
Za{tita na radu
radnika u {umarstvu
Prilago|avawe rada i radnog mjesta
radnika neophodno je, naro~ito u pogledu izbora opreme za rad i metoda rada, kao i izbora tehnolo{kog postupka da bi se izbjegla
monotonija u radu, radi smawewa wihovog
uticaja na zdravqe radnika. Treba ukazati
na pravilnu i namjensku upotrebu oru|a za
rad, sredstva i opreme za li~nu za{titu na
radu, i wihovo odr`avawe u ispravnom
stawu, te da se oru|a za rad daju na upotrebu
radnicima koji su za to stru~no osposobqeni. Prepoznavawe i utvr|ivawe opasnosti i {tetnosti na radnom mjestu i u radnoj
sredini vr{i se na osnovu podataka koji se
prikupqaju iz dokumentacije kojom raspola`e poslodavac, posmatrawem i
pra}ewem procesa rada na radnom mjestu,
prikupqawem potrebnih informacija od
radnika i povjerenika radnika i informa-
cija iz drugih izvora i razvrstavawem u
vrste prikupqenih podataka, odnosno
mogu}ih opasnosti i {tetnosti na koje ti
podaci ukazuju. Sve prethodno navedeno obavezuje da radnici koji rukuju sredstvima
rada moraju da pro|u obuku i posjeduju uvjerewe za rukovawe sredstvima rada.
Svi radnici u sje~i, primicawu,
privla~ewu i utovaru moraju imati propisanu HTZ opremu, {qem, radno odijelo,
~izme sa oja~awem na vrhu, za{titne rukavice (sjeka~i: {qem sa mre`icom i antifonima, pantalone sa oja~awem na
koqenima vlakna ili mre`ica da zaustavi
lanac, ~izme sa oja~awem na predwem kraju,
rukavice za za{titu od prosijecawa, prvu
pomo}).
Osnovna za{titna oprema (HTZ oprema)
za {umarske zahvate.
Radna odje}a mora biti izra|ena od materijala koji ~uva tijelo radnika suvim i na
ugodnoj temperaturi. Za rad u vru}im i
suvim uslovima, odgovaraju}a odje}a treba
koristiti kako bi se izbjegla pretjerana toplotna izolacija te omogu}ilo normalno
disawe tijela. Odgovaraju}a oprema treba da
{titi radnika tamo gdje postoji opasnost
od UV zra~ewa ili biolo{kih opasnosti,
kao {to su otrovne biqke, `ivotiwe ili
insekti. Odje}a treba da bude u boji koja se
razlikuje od okoline, kako bi se radnici
jasno vidjeli.
Kori{tewe za{titne opreme treba smatrati kao posqedwu odbranu kod smawewa
rizika od povre|ivawa. Osnovna za{titna
oprema za rad u {umi treba da sadr`ava relevantne stavke propisane Pravilnikom o
za{titi na radu za svako radno mjesto. Kada
se rukuje sa opasnim hemijskim supstancama
прољеће 2014.
23
[UMA
potrebno je imati propisanu za{titnu
opremu u skladu sa sigurnosti u kori{}ewu
hemijskih supstanci.
Slu{alice ili antifoni koriste se
kada je nivo buke na mjestu rada prelazi
85dB. Neophodni su ~izme s poja~anim |onom
i oja~anom kapom, rukavice od materijala
otpornog na prosijecawe sa vawske strane
lijeve ruke, rukavice s poja~anim dlanom za
rukovawe sajlom ili lancima. Izvod: Nacrt
pravilnika o sigurnosti i zdravqu u {umi
(@eneva, ILO, 1997) st. 24.
Alati i sredstva za bezbjedan
rad u {umi
Motorne pile moraju biti projektovane
i opremqene u skladu sa sqede}im odredbama:
(a) odvojene ru~ke za obje ruke kada se nose
rukavice.
(b) on/off prekida~ koji je dohvatqiv desnom
rukom na gasu i nositi rukavice.
(c) kontrola "zakqu~avawa" gasa koja
spre~ava pilu od toga da se upali
neo~ekivano, zato dvije poluge moraju
biti prisutne istovremeno.
(d) zadwi ru~ni {titnik za za{titu desne
ruke.
(e) antivibracioni sistem, koji se sastoji
od gumenog amortizera izme|u motorne
konstrukcije i ru~ke.
(f) ko~nica lanca, koja se aktivira ru~no
od predwe ru~ke i sredstva neru~nog mehanizma u slu~aju inverzije.
(g) hvata~ lanca.
(h) {iqasti branik, koji omogu}ava odmor
od te`ine motorne pile i sigurnost
prilikom rezawa.
(i) ispred predwe ru~ke {titnik za
za{titu lijeve ruke.
(j) {titnik za lanac za izbjegavawe ozqeda
prilikom transporta.
Kamion za prevoz drveta treba da bude
~vrst i pouzdan za utovar i prevoz {umskih
drvnih sortimenata i stabilan na {umskim
putevima.
Dnevni pregled za kamion i prikolicu,
pri ~emu treba posebno povesti ra~una na
upravqa~ki mehanizam, svjetla i reflektore, ko~nice, prikqu~na vozila, ko~ionu
crijev, crijeva hidraulike, crijeva prikqu~aka i signalnu oprema za upozorewe
ostalim u~esnicima u saobra}aju. Treba
imati kante za hvatawe hidrauli~nog uqa,
ako curi na holenderima ili crijevima, i za
eventualno curewa iz stabilizatora i kranova, lopatu, podmeta~e za to~kove, najlon
ili prtenu vre}u za uklawawe iscurjelog
uqa.
Radnici koji rukuju kamionima i kranovima treba da imaju propisanu HTZ opremu:
{qem, za{titno odijelo, cipele sa oja~anim
vrhom, za{titne rukavice, prvu pomo}, PP
aparat. Tovar na kamionu ne smije prelaziti
preko {tica, mora biti bar 10 centimetara
ni`i od {tica, treba obezbijediti tovar sa
{panerima, a treba voditi ra~una i o dozvoqenom osovinskom optere}ewu na putevima
u {umi.
прољеће 2014.
Zglobni traktori su ura|eni namjenski
za izvoz oblovine iz odjela do kamionskog
puta. Treba redovno servisirati, redovno
mijewati uqa u radionicama ili posebnim
predvi|enim mjestima. Zglobni traktori
treba da imaju kante za hvatawe hidrauli~nog uqa ako bi eventualno do{lo do nepredvidqivog pucawa crijeva ili drugih
kvarova. Tako|e moraju imati lopatu i vre}e
za uklawawe mrqe ako je do{lo do neke havarije. Radnici koji rukuju zglobnim traktorima treba da imaju polo`eno za rukovawe
takvim sredstvima, propisanu HTZ opremu,
{qem, za{titno odijelo, ~izme ili cipele
sa oja~anom kapicom na vrhu, za{titne rukavice oja~ane na dlanu za rad sa sajlama i
~eli~nim u`adima, prvu pomo} i PP aparat. Strogo je zabrawen bilo kakav transport ka~ioca na traktoru i u kabini, kod
prikupqawa tovara kontakt sa voza~em su
ugovoreni znaci.
Za{tita `ivotne sredine
u {umi
Za po{tivawe procedure za bezbjedno
uklawawe mrqe od eventualnog isticawa
nafte i uqa potrebno je brzo i hitno intervenisati da se ukloni naftna mrqa. Na mjestu gdje je iscurila nafta ili uqe lopatom
se nabaci suva zemqa, zatim se to pokupi u
najlon vre}u tako se na jednostavan na~in
ukloni mrqa. Najlon vre}a sa pokupqenom
naftom odla`e se na bezbjedna mjesta ili
kontejnere za ~uvawe opasnog otpada. Naftne mrqe treba ukloniti tamo gdje su nastale, sa mjesta parkirawa mehanizovanih
sredstava, mjesta utovara gotovih proizvoda,
i ostalih mjesta gdje je do{lo do curewa naftnih derivata. Posebna opreznost i brza
intervencija neophodne su u slu~aju neposredne blizine vodenih tokova, da sprije~imo
zaga|ewe vode zbog organizama koji `ive u
vodi. Sve gore navedeno obavezuje nas da
uvijek posjedujemo kante, lopatu i vre}e za
brzu intervenciju. Treba tra`iti da mehanizovana sredstva moraju imati navedene
alate. Za prevoz i no{ewe benzina i uqa
treba da imaju odgovaraju}u ambala`u u koju
proizvo|a~ pakuje, ne dolaze u obzir obi~ne
plasti~ne fla{e zbog tankih zidova.
Neprikladna ambala`a velika je opasnost da se fla{a probije, tako mo`e da
curi benzin ili uqe da sam radnik ne}e
primijetiti i brzo preduzeti neophodne
za{titne mjere u spre~avawu curewa na-
ftnih derivata. Poslovo|a u sje~i treba redovno da kontroli{e kante za no{ewe benzina i uqa u sjeka~kim linijama, te da
obrati pa`wu kako i gdje ostavqaju kante
poslije upotrebe. Ambala`a mora da bude
bezbjedno ostavqena, ne smije do}i do prevrtawa ili vaqawa iste. Po{to je ovo veliki problem neblagovremenog reagovawa,
mora se temeqno pristupiti navedenom problemu, a ako je potrebno, treba vr{iti obuku
radnika o brzom i efikasnom reagovawu da
rije{e nastali problem. Brzo treba reagovati tamo gdje se pojavio problem, bez obzira da li se radi o izvo|a~u radova ili
prevozniku {umskih drvnih sortimenata.
Potrebno je povesti ra~una o mjestima i
podru~jima za hrawewe i obitavawe
divqa~i, kao i mjestima za gnijezda ptica
stanarica ili selica, te mjesta sa jazbinama i prirodnim skloni{tima divqa~i.
Potrebno je uspostaviti zone za o~uvawe
i za{titu podru~ja koja odgovaraju nivou i
intenzitetu gazdovawa, i jednostavnost resursa na koje uti~e prisustvo ma{ina i
~ovjeka prilikom izvo|ewa radova. U slu~aju
da je potrebno kontaktirati i sara|ivati sa
priznatim stru~wacima i organizacijama
koje se zala`u za o~uvawe za{ti}enih zona
radi o~uvawa rijetkih vrsta, ova stani{ta
se ozna~avaju i obiqe`avaju na kartama, ako
ima potrebe i obiqe`avaju se na terenu sa
vidnim fluorescentnim trakama kao znak
upozorewa na posebno stawe podru~ja. Kvalitet `ivotne sredine u direktnoj je vezi
sa postizawem ravnote`e izme|u dru{tva i
prirode. Veliki pokli~ u ime ekonomskog
rasta, materijalnog obiqa i o~uvawe nacionalnih interesa sve vi{e osporava nove
vrijednosti kakve su: zdravqe, znawe, sloboda, privatizacija, komunikacije i `ivotna sredina.
Sa druge strane, svako `ivo bi}e stvara
hazardni otpad, koji ugro`ava zdravqe qudi
i `ivotnu sredinu.
Opasni otpad je svaki otpad koji
sadr`i materije koje imaju svojstva: eksplozivnost, zapaqivost, nadra`qivost, {tetnost,
toksi~nost,
infektivnost,
kancerogenost, svojstva nagrizawa, isparavawe otrovnih gasova, hemijske i biolo{ke
reakcije.
Nenad Kurtuma,
dipl. in`. {umarstva
24
[umsko gazdinstvo “Romanija” Sokolac
Dabar u Bio{tici
DABAR (Castor fiber) – novonaseqena `ivotiwska vrsta na [PP “Sokola~ko”
su kratke i vrlo sna`ne, zadwe su malo du`e od predwih, a
zavr{avaju sa pet prstiju. Predwe noge imaju sna`ne prste i nokte,
kojima dobro kopa zemqu, a na zadwima me|u prstima ima pliva}u
ko`icu. Tijelo je pokriveno dlakom (osim repa, koji je quskav), koja
je na vawskom dijelu ~vr{}a, a ispod we su vrlo sitne maqe. Boja
dlake je tamnokestewasta do sivkaste, na trbuhu je svjetlija. Kao i
svi glodari, i dabar se razlikuje vrlo izra`enim predwim zubima,
glodwacima, koji su crvene boje.
^ula i tragovi
Ovih dana lovo~uvari [umskog gazdinstva “Romanija” Sokolac,
obilaze}i rijeku Bio{ticu, u radnoj jedinici Pale`, od
Kru{eva~kog mosta, uzvodno i nizvodno 3 km, prema selu Meqinama i
kawonu Bio{tice, nai{li su na tragove i djelo dabra, koji je preglodao stablo pre~nika 45 cm. Iznena|ewe je bilo veliko, jer dabrovi nisu naseqavali na{a podru~ja.
S podru~ja Bosne dabar je nestao u drugoj polovini 19. vijeka,
zbog velikog lova, potra`we za wegovim krznom i bolesti. Dabar je
vra}en u Bosnu u aprilu 2005. godine projektom “Reintrodukcija
dabra u BiH”, zbog oboga}ivawa faune, kada je pu{teno 20 dabrova u
rijeku Seme{nicu u blizini Doweg Vakufa. Dabrovi su doneseni iz
wema~ke pokrajine Hesen, bili su veoma vitalni i u Seme{nici su
se osje}ali kao kod ku}e. Brigu o wima preuzele su “Sredwobosanske
{ume“, koje su svojim pravilnikom odredile vrijeme
zabrawenog lova (lovostaja) na novonaseqenog dabra, koje traje od 1.
januara do 1. decembra.
Od Seme{nice do Bio{tice dabrovi su pre{li dug put i dospjeli na podru~je op{tine Sokolac. Da li vodenim ili kopnenim
putem, to }e ostati tajna, ali mogu}e je da su se dr`ali vodenog puta,
rijeke Bosna, Krijave i na kraju Bio{tice.
Izgled i `ivotni prostor
Dabar `ivi na vodotocima i vodenim povr{inama obraslim bogatom mo~varnom vegetacijom zeqastih i drvenastih vrsta. Osnovni
su mu stani{ni uslovi stalna i dovoqno duboka voda (najmawe 30
cm). Ako nastawuje mawi vodotok, koji katkad postaje previ{e plitak, na wemu izgradi branu kako bi visina vode bila dovoqna da bi
za{titio ulaz u nastambu. On svoje nastambe i hodnike gradi tako da
su ulazi uvijek ispod vode. Du`ina tunela mo`e biti i po nekoliko
metara, i oni zavr{avaju jednim pro{irewem u obliku kazana presjeka 60-90 cm i visine 80 cm, to je centar svih zbivawa u `ivotu
dabra i nalazi se iznad povr{ine vode. U ovom prostoru odgajaju
se i mladi. Voda je dabru prostor kojim se kre}e, kojim transportuje
gra|evinski materijal za nastambu ili branu i koja mu slu`i za regulaciju tjelesne temperature. Voda mu je najprije za{tita. Idealna
su mu stani{ta prirodne vodene povr{ine, potoci, mawe rijeke i jezera, ali se dobro snalazi i na kanalima i umjetnim jezerima ako
su dobro obrasli vegetacijom. Izbjegava velike rijeke sa sna`nim
vodenim strujama i velikim oscilacijama vode.
Dabar je najve}i glodar na sjevernoj polulopti, masivne je i zdepaste gra|e, izvrstan pliva~ i ronilac, {to mu omogu}uje gra|a tijela. Du`ina tijela dosegne do jednoga metra, visina u hrptu do 30
cm, a {iroki i plosnati rep dosegne tako|e do jednoga metra. Odrasla jedinka te{ka je 20-30 kg. Tijelo je sna`no, pogrbqeno u le|ima.
Trbuh je obje{en, vrat kratak i debeo. Glava je straga {iroka i
su`ena, a prema naprijed zavr{ava kratkom i tupom wu{kom. Noge
Kod dabra je najboqe razvijeno ~ula vida. Dobro vidi i no}u, kad
je i najaktivniji. Dobro su mu razvijeni i sluh i wuh, ali se, uz vid,
~e{}e oslawa na sluh. Osim {to ima dobra ~ula, vrlo je inteligentan pa dobro ocjewuje potencijalne opasnosti i rijetko dolazi u neprilike. Zbog zdepaste gra|e i kratkih nogu spor je i nespretan na
tlu pa se radije zadr`ava u vodi ili neposredno uz wu. Dabar nema
izrazit i specifi~an oblik ogla{avawa. Obi~ni dabar opasnost
ili prepla{enost ogla{ava jakim puhawem odnosno specifi~nim
re`awem. Qeti se iz nastambe mo`e ~uti ci~awe mladih, koje
sli~i na ci~awe mi{a. Karakteristi~an je dabrov zvu~ni efekt
sna`an udarac repom po vodi kad je prepla{en, {to se ~uje poput
jakog udarca veslom po vodi. Iza dabra ostaju brojni tragovi, po kojima se mo`e prepoznati wegova prisutnost u nekom prostoru.
Karakteristi~ni su sqede}i wegovi tragovi: otisci nogu u
blatu ili snijegu, izlazni jarci na obalu, izlazne rupe, nagri`ena i
poru{ena stabla, nastambe iznad zemqe - humke i brane.
Ishrana
Dabar je iskqu~ivi biqo`der. Qeti se hrani so~nim zeqastim biqem koje nalazi u vodi ili neposredno na obali. Jede
trave, {a{, mlade izbojke i li{}e mekih li{}ara, a zimi, izvan vegetacijskog razdobqa, glavna mu je hrana kora mekih li{}ara, i to
samo `iva i mlada. Svojim tipi~nim ~equstima za glodawe (parni
sjekuti}i na gorwoj i dowoj vilici) dabar je u stawu da obori stablo. Tako je mogu}e da on u toku jedne no}i obori stablo presjeka 15
cm. Uvijek jedna jedinka obra|uje jedno stablo. Tipi~an znak da je to
dabrovo djelo je kuglasta forma reza na stablu. Dnevne potrebe
dabra iznose oko 1-2 kg kore stabla. Stabla ru{i ponajprije zato da
bi do{ao do mlade kore u kro{wi, ali i za gradwu brana. Od drvenastih vrsta za hranu mu najvi{e slu`e vrba i topola, potom breza, a
rje|e hrast, joha, lijeska, brijest i jasen, a vrlo rijetko ~etinara.
Jede vi{e od 300 zeqastih i drvenastih biqnih vrsta.
S obzirom na svoju veli~inu i prostor u kojem boravi, dabar
ima srazmjerno malo prirodnih neprijateqa. Nekada mu je glavna
opasnost bio vuk, a katkad za mladunce lisica i orao. Najvi{e je
stradao zbog svoga krzna. Danas je za dabra glavna opasnost
saobra}aj, zatim ~ovjek sa svojim radovima u stani{tu, a u blizini
naseqa i psi lutalice.
Mira ]aji}
прољеће 2014.
25
MISLI I IDEJE [UMARSKIH STRU^WAKA
Najnovije su{ewe ~etinarskih
{uma na podru~ju Republike Srpske
Su{ewe ~etinarskih {uma na podru~ju Republike Srpske mo`e
imati velike posqedice, kako za {umarsku privredu, tako i za
privredne grane koje zavise o {umskom obrastu. U {umarskoj
privredi {tete od su{ewa {uma manifestuju se smawewem wihovog prirasta, poreme}aju u kontinuitetu produkcije drvne
mase i umawewu tehni~kog kvaliteta proizvedene drvne mase.
Ovi poreme}aji negativno se mogu odraziti i na drvnu industriju.
[umske sastojine koje su ugro`ene procesom su{ewa imaju smawenu retencionu
sposobnost padavinskih voda, zbog potpunog
ili djelimi~nog gubitka asimilacionih
povr{ina. Daqi negativni procesi koji
mogu nastati usqed su{ewa {uma odnose se
na poqoprivredu, saobra}aj, turizam i dr.
Prou~avawe uzroka su{ewa jele i smr~e
kao dvije najzna~ajnije ~etinarske vrste kod
nas nije novijeg datuma. Ova raznovrsna
prou~avawa odnose se na procese koji dovode
do umawewa vitalnost stabala, dovode}i do
wihovog kona~nog su {ewa. U ovim
istra`ivawima obuhva}eni su razli~iti
faktori bioti~ke i abioti~ke prirode.
Prva dokumentovana masovna su{ewa
jele na prostorima biv{e Jugoslavije zabiqe`ena su u {umi [kamnici 1900. godine. Su{ewe jele i smr~e nastavqa se i
tridesetih godina 20. vijeka na podru~ju
Like, u Hrvatskoj. Prva intenzivnija
su{ewa jele i smr~e na podru~ju Bosne i
Hercegovine uzrokovana su gradacijom potkorwaka, koja se pojavila nakon nekoliko
veoma su{nih i toplih godina.
Nakon velikih gradacija potkorwaka
koje su bile uzrok masovnog su{ewa jele i
smr~e u Bosni i Hercegovini tridesetih godina 20. vijeka novi talas su{ewa uzrokovan
potkorwacima trajao je 1945-1950, kulminiraju}i 1947. godine.
Su{ewe jele i smr~e nakon ~etrdesetih
godina pro{log vijeka nastavilo se smawenim intenzitetom. Intenzivirawe ovih
procesa se nastavilo velikom gradacijom
potkorwaka na smr~i na planini Vitorog, u
periodu 1996-1998. godine. Pored toga, zabiqe`en je ja~i intenzitet su{ewa smr~e,
posebno jele u zapadnom dijelu Republike
Srpske u periodu 2003-2005. godine. Najnoviji talas su{ewa smr~e i jele, koji je aktuelan na prostoru Republike Srpske traje
od 2011. godine.
Kako bi se pravilno sagledao uzrok ove
pojave, neophodna je analiza svih faktora
koji su dominirali u prethodnom periodu, a
koji mogu dovesti do procesa su{ewa ovih
vrsta ~etinara. Veoma bitan faktor
abioti~ke prirode koji je, na`alost, dominantan na na{em prostoru u posqedwe vrijeme je deficit padavina kombinovan sa
natprosje~no visokim temperaturama vazduha. Ovaj faktor predstavqa jednu od
po~etnih karika u lancu ulan~avawa {teta
koje kao krajwi efekat imaju su{ewe stabala. Su{a ima veoma sna`an efekat na
umawewe vitalnosti stabala, ~ime ona
прољеће 2014.
predstavqaju veoma pogodnu metu za napad
sekundarnih {teto~ina, posebno potkorwaka. Ukoliko se u sastojinama sekundarne
{teto~ine, preventivnim mjerama odr`avaju
u niskoj brojnosti, ne}e do}i do intenzivnijeg su{ewa stabala. Me|utim, ako je brojnost potkorwaka u {umi visoka, tada }e
su{ewe stabala biti velikog intenziteta.
U ciqu odr`avawa niske brojnosti potkorwaka neophodno je vr{iti monitoring
wihove brojnosti koriste}i feromonske
preparate i klopke za potkorwake na smr~i
i jeli.
Veoma je bitno pravovremeno postavqawe klopki, naj~e{}e je to prva polovina
aprila. Kasnijim postavqawem klopki polovinom i krajem maja rizikuje se izostavqawe ulova prve generacije, {to dovodi do
velikih o{te}ewa.
S obzirom na to da je “korawe stabala”
kao jedna od veoma va`nih preventivnih
mjera u regulisawu brojnosti potkorwaka
ukinuto 2009. godine, potrebno je pove}ati
broj klopki sa feromonima za hvatawe potkorwaka, ovo je posebno va`no za jelove potkorwake.
Analizom Izvje{taja o stawu populacije potkorwaka na podru~ju JP[ “[ume
Republike Srpske” mo`e se konstatovati
sqede}e:
Ukupan broj imaga Ips typographus L. do
30.06.2013. godine iznosi 1 085940, ulovqenih u 1.199 klopki, broj imaga Pityogenes
chalcographus L. iznosi 1 104140 ulovqenih u
1.321 klopku. Za potkorwake jele i borova
nisu kori{}eni feromonski preparati.
Drvna masa dozna~enih “slu~ajnih u`itaka”
iznosi 63.649 m3, od ~ega je posje~eno 26.401
m3 ili 41,48%.
U Ministarstvu poqoprivrede, {umarstva i vodoprivrede je 12.07.2013. godine
odr`an sastanak na temu aktuelnog su{ewa
~etinarskih {uma, gdje je konstatovano da je
broj klopki nedovoqan i da se predla`e
zna~ajno pove}awe broja klopki na terenu.
Pored toga, zapa`eno je da nisu postavqani
feromoni za jelove potkorwake iako je u nekoliko gazdinstava izra`enije su{ewe jele,
preporu~eno je, da se {to prije postave feromoni za jelove potkorwake.
Ukupan broj imaga uhva}en tokom jula
mjeseca, zakqu~no sa 31.07.2013. godine kada
je u pitawu Ips typographus L biqe`i porast
od ~ak 136,2%, dok je taj porast kod Pityogenes
chalcographus L 180,9%. Broj klopki kod Ips
typographus L je pove}an za 186 ili (15,5%), a
kod Pityoge nes chal co grap hus L za 2 ili
(0,15%). Na`alost, feromoni za potkorwake na jeli i borovima prema navedenim
izvje{tajima nisu kori{}eni.
Na cjelokupnoj povr{ini je postavqeno
86 klopki za hvatawe Trypodendron lineatum
Oliv.
Drvna masa dozna~enih “slu~ajnih
u`itaka” na dan 31.07.2013. godine iznosi
75.001 m3, od ~ega je posje~eno 42.378 m3 ili
56,5%. Potrebno je naglasiti da u navedenim izvje{tajima ima i odre|enih
nelogi~nosti, prema kojima i pored ukupne
brojnosti potkorwaka od 568.800 imaga nema
suvih stabala.
Prema tome, mo`e se zakqu~iti da je higijena u na{im ~etinarskim {umama lo{a,
da je brojnost potkorwaka visoka i da u ovoj
godini nije dovoqno u~iweno u borbi protiv potkorwaka na jeli. Broj klopki je
veoma mali za postoje}u povr{inu, taj broj,
u uslovima visoke brojnosti treba da bude
znatno ve}i, pogotovo ako se zna da “korawe
stabala” nije obavezno.
Trenutni proces su{ewa }e svakako nanijeti zna~ajnu {tetu, kako u biolo{kom
tako i u ekonomskom pogledu.
Bawaluka, 07.09.2013. godine
Dr Zoran Stanivukovi}, docent
26
Prijedlog mjera za{tite
po`ara i drugih {teta u {
Kod razmatrawa problematike za{tite {uma od
{umskih po`ara i drugih
rizika koji mogu na~initi
{tete {umskom bogatstvu
kao {to su biqne bolesti
i najezda insekata, koja se
odnosila na analizu rizika i izrade prijedloga
interventnih mjera kao
dio prijedloga i priloga
za “Procjenu ugro`enosti
Republike Srpske”.
Od strane radne grupe za procjenu
ugro`enosti ango`ovana je {ira grupa
stru~nih i kompetentnih saradnika koji
su iznijeli svoje mi{qewe u navedenoj
oblasti. Razmijewena su mi{qewa koja
se odnose na formirawe samostalnih
vazdu{nih snaga Republike Srpske za
ga{ewe po`ara i intervencije u slu~aju
drugih po`ara otvorenog prostora te
tako|e i kod upotrebe u slu~ajevima pojave biqnih bolesti ili najezde {tetnih insekata.
Strategija ga{ewa {umskih po`ara
u Republici Srpskoj, izgra|ena na,
identifikovanim i analiziranim rizicima, bila bi zasnovana prevashodno
na svim oblicima preventivnog djelovawa, blagovremenom uo~avawu po`ara
osmatra~kom slu`bom opremqenom indikatorima i detektorima po`ara i
najbr`oj mogu}oj adekvatnoj intervenciji na ga{ewu inicijalnih po`ara
od strane svih aktera u za{titi i
spa{avawu, a posebno JP[ “[ume Republike Srpske” i Republi~ke uprave civilne za{tite. Za ovo su potrebne
promjene u ranom uo~avawu i detektovawu po`ara te hitnom odgovoru usagla{enim djelovawem opremqenih
kopnenih i formiranih vazdu{nih
snaga. Za potrebe hitnog odgovora neophodno je izgradi ti vazdu{ne snage za
ga{ewe {umskih po`ara u Republici
Srpskoj te dograditi i unaprijediti resurse i kapacitete u odgovoru interventnih snaga djelovawem sa zemqe.
VAZDUHOPLOVNE SNAGE
Vazduhoplovne snage ~inile bi:
avioni dromader M18 (tri aviona), helikopteri Mi8 MTV (dva helikoptera),
i avion turbo let 410 (jedan avion).
Vazdu{ne snage bile bi locirane u
Avio-servisu pri Vladi RS (odnosno
dromaderi M18 u Ministarstvu poqoprivrede, {umarstva i vodoprivrede, a
helikopteri i avion za logistiku u pomenutom servisu Vlade RS ili RUCZ,
odnosno helikopteri u OS BiH)
OPREMAWE JEDINICA specijalnom nadogradwom vozila za ga{ewe
{umskih po`ara
Dora|ena specijalna vozila za
ga{ewe {umskih po`ara i transport
vode bila bi na osnovi osposobqenih,
najkvalitetnijih kamiona TAM 110, iz
kontigenta vi{ka vojne opreme, sa nadogradwom koju ~ine prenosivi rezervoar
1.500 l, agregat sa pumpama i ostalom
opremom, crijevima i mlaznicama te dodatnim prenosivim rezervoarom i postoqem.
Potrebno je minimalno 30 kom. specijalno dora|enih kamiona. Specijalna
vozila - kamioni - bila bi locirana u
JP[ “[ume Republike Srpske” po izabranim lokacijama.
HELIKOPTERI
Helikopter Mi8, (MTV) - dva helikoptera.
Cijena novih helikoptera Mi8 je
11.000.000 KM, a remontovanog
5.5000.000 KM.
Me|utim, mi treba maksimalno da
koristimo helikoptere Mi8, OS BiH.
Osnovni razlog je ekonomska racionalnost zbog potrebe znatnih sredstava
u wihovom odr`avawu i upotrebi, a kojima ve} raspola`u OS BiH, {to treba
koristiti, imaju}i na umu da su to
uglavnom helikopteri koje je u OS BiH
unijela Republika Srpska, a eventualnu
nabavku helikoptera treba racionalno
uskladiti sa postoje}im kapacitetima
te vi{kom neperspektivne vojne opreme.
OS BiH u mandatu imaju i reago-
vawe kod situacija elementarnih nepogoda ili drugih nesre}a i oni su na{a
vojska koja stoji na raspolagawu i za
reagovawe u slu~aju elementarnih nepogoda i drugih nesre}a (i najbanalnije,
koristimo je bar 49% prema povr{ini
teritorije, ali je koristimo, svakako u
skladu sa ekonomskom ra~unicom, sat helikoptera ko{ta oko 3.000 KM).
Veoma bitno je pripremiti logisti~ku podr{ku za rad helikoptera kod
ga{ewa {umskih po`ara u smislu obezbje|ewa “kru{ki” - rezervoara za vodu
koji se prenose na podvjesnoj kuki, a
mogu se upotrebiti i za puwewe naprtwa~a i brenta~a kao i direktno
ga{ewe slobodnim padom ili pumpama.
AVION ZA LOGISTIKU
Avion turbo let 410 je avion univerzalne namjene za logisti~ku podr{ku,
transport spasilaca, putnika i tereta,
tako|e transport povrije|enih, za evakuaciju i sl. To je avion koji bi podigao
ukupnu mobilnost snaga civilne
za{tite i operativnu povezanost teritorije Republike Srpske prije svega sa
interventnog aspekta. Mogu}nost povezivawe svih op{tina avionom vr hunskih performansi, sa mogu }no{}u
slijetawa i na livade i na najjednostavnije ure|ene ravne terene u bezmalo
svim uslovima, bio bi velika podr{ka,
posebno u te{kim trenucima kod dopreme interventnih snaga i namirnica
te velika moralna podr{ka ugro`enom
stanovni{tvu u trenucima kad su o~ekivawa gra|ana najve}a. Tako|e bi se koristio i za obuku pilota, za naj{iru
upotrebu u specijalnim namjenama,
izvi|awa, fotografisawa te za sportsku upotrebu.
On bi bio logisti~ka osnova za
u~e{}e civilne za{tite Republike Sr-
прољеће 2014.
27
i spa{avawa od {umskih
{umama Republike Srpske
pske u Mehanizmu civilne za{tite EU
preko Ministarstva sigurnosti BiH,
gdje bi se potvrdio nivo i ugled Republike Srpske. Zemqe treba da u slu~aju
katastrofa i prime, ali i da pru`e
pomo} drugima u skladu sa svojim
mogu}nostima, to je prema standardima
EU.
Avion je univerzalne namjene koji
slije}e na ure|ene travnate i zemqane
terene du`ine oko 300 m. Trenutno bi
mogao da slije}e pored Lakta{a i Sarajeva, u Prijedor, Srbac, Modri~u,
Zalu`ane, Sokolac, Trebiwe, Bijeqinu,
a sa mawom pripremom i u sve ostale
op{tine u RS i druge lokacije.
Turbo let 410 je avion {iroke upotrebe, koji je projektovan sa ciqem da
bude zamjena starom An-2.
Veoma zapa`ena bila bi wegova upotreba na Svjetskom padobranskom prvenstvu u Zalu`anima, u julu 2013.
Alternativa avionu turbo let 410 su:
veoma sli~an karakteristikama i cijenom avion De Havilend, Twin otter DHC 6,
ili avion Pilatus PC-6c, koji nov ko{ta
oko 2.500.000 KM.
Tako|e, najjeftinija alternativa za
turbo let 410 mo`e biti i najrasprostraweniji, vi{enamjenski, stari i
dokazani, (antonov) AN-2, koji se mo`e
nabaviti polovan po cijeni i do 150.000
KM. On se ~ak, pored transporta i logistike, mo`e i direktno koristiti za
ga{ewe po`ara i zapra{ivawa. Pogodan je i za odr`avawe, koje bi bilo potpuno kompatibilno sa dromaderima.
Kao i dromader, slije}e na kratke i tek
malo ure|ene slijetne staze, a sat leta je
neznatno ve}i nego kod dromadera i iznosio bi pribli`no 1.100 KM.
Veoma bitno bi bilo formirati
vazdu{ne snage za ga{ewe po`ara u Republici Srpskoj, ~ime bi strategija
brzog odgovora na {umske po`are dobila veoma bitnu primarnu snagu, bila
bi zaokru`ena i u potpunosti u rukama
RUCZ.
Vazdu{ne snage, zavisno od pristupa, mogle bi biti smje{tene i u avioservis pri Vladi RS, zbog odr`avawa,
kao i maksimalnog ko ri{tewa, jer je
mogu}nost wihove upotrebe univerzalna
i ima naj{iri spektar namjene.
TERENSKA VOZILA ZA GA[EWE
[UMSKIH PO@ARA
^itava strategija ga{ewa {umskih
po`ara u Republici Srpskoj, kao {to je
navedeno, bila bi zasnovana na prevashodno preventivnom djelovawu, blagovremenom uo~avawu po`ara osmatra~kom
прољеће 2014.
slu`bom i najbr`oj mogu}oj intervenciji na ga{ewu inicijalnih po`ara
svih aktera u ZiS, a posebno JP[
“[ume RS” i RUCZ.
Za to su potrebne promjene u ranom
uo~avawu po`ara i hitnom odgovoru usagla{enim djelovawem kopnenih i vazdu{nih snaga.
Pored maksimalnog insistirawa na
primjeni postoje}e metodologije za izradu plana za{tite {uma JP[ “[uma
RS”, ulagawa u novu opremu za elektronsku indikaciju ranog upozoravawa na
mogu}nost i stvarnu pojavu po`ara
pomo}u detektora po`ara, koje treba nabaviti i instalirati, neophodno je JP
“[ume RS” oja~ati namjenskim specijalnim vozilima za ga{ewe po`ara. Za
ovo treba iskoristiti postoje}u opremu
koja je na raspolagawu iz kontigenta neperspektivne vojne opreme.
To su dora|ena specijalna vozila za
ga{ewe {umskih po`ara na bazi kamiona TAM 110 iz kontigenta vi{ka
vojne opreme, prenosivi rezervoar 1.500
l i agregat sa pumpama i ostalom opremom, crijevima i mlaznicama. Specijalno dora|enih 30 kamiona bilo bi
locirano po izabranim {umskim gazdinstvima u JP[ “[ume Republike Srpske”, najmawe jedno vozilo po {umskom
gazdinstvu.
Wihova namjena bilo bi prevashodno
u hitnom odgovoru na inicijalne
po`are na nepristupa~nim terenima,
gdje bi se omogu}ilo jedinicama i timovima [G da brzo iza|u i dopru do terena gdje je nastao po`ar i lociraju ga.
Ujedno bi u slu~aju kori{tewa vazduhoplovnih snaga ova vozila slu`ila za popuno ga{ewe i spre~avawe {irewa
po`ara nakon upotrebe vazduhoplova,
tako|e bi wima mogla da se doprema
voda na planirane lokacije za puwewe
vazduhoplova.
Na bespu}a, kr{evita i nepristupa~na {umska podru~ja uputila bi se,
i u punom intenzitetu eksploatisala,
prava terenska (ne nova) vozila koja bi
se mogla koristiti dugi niz godina
(vi{e od deset).
Prototip specijalnog vozila uradila bi RUCZ, po sopstvenom projektu i
idejnom rje{ewu iz POCZ Bawaluka, na
kvalitetnom vozilu TAM 110 koje posjeduje RUCZ, a uz pomo} sredstva koje bi
obezbijedili donatori. Isto bi bilo,
po izradi i provjeri, dato na ispitivawe i probno kori{tewe u [G po dogovoru sa JP “[ume RS”.
Ovako opremqeno vozilo TAM 110
imalo bi univerzalnu namjenu za ga {ewe po`ara kao i za dopremu vode u
sklopu taktike za brzi odgovor na
{umske po`are.
U vezi s tim Vlada Republike Srpske, na 17. sjednici, odr`anoj 26. i
27.06.2013. godine donijela je Zakqu~ak
kojim se zadu`uje JP[ “[ume Republike Srpske” a.d. Sokolac da preduzme
dodatne mjere i aktivnosti na za{titi
{uma od po`ara i da u narednom periodu razvije sveobuhvatan republi~ki
sistem monitoringa za{tite {uma od
po`ara i sistem upravqawa po`arima.
Razvijawem sveobuhvatnog republi~kog
sistema monitoringa za{tite {uma od
po`ara, nastali po`ari bi se gasili u
momentu wihovog nastanka, materijalne
{tete bi bile daleko mawe, a potreba za
anga`ovawem protivpo`arne avijacije
bila bi svedena samo na ekstremne
slu~ajeve.
Pored promjena u ranom otkrivawu
po`ara te hitnom djelovawu subjekata
zadu`enih za ga{ewe po`ara, name}e se,
zbog hitnog odgovora, potreba za nabavkom protivpo`arnih aviona, koje }e, u
narednom periodu, nabaviti Republika
Srpska i kojima bi upravqao Helikopterski servis Republike Srpske.
Mr Pero Baloti}
28
Pogled u budu}nost
Iskoristiti qudske resurse
(povodom 20 godina JP[ “[ume Republike Srpske”)
Ovom prilikom `elim govoriti o potrebi uvo|ewa planskog sta`irawa, odnosno
stru~nog osposobqavawa diplomiranih in`ewera {umarstva, kao jednom od va`nih pitawa qudskih resursa.
Plan razvoja qudskih resursa
Pro{lo je 20 godina od osnivawa JP[
“[ume Republike Srpske”. Ve}i dio ovog
perioda obiqe`ili su problemi
razli~ite vrste i lo{e ocjene javnosti o
radu preduze}a i uop{te o stawu u {umarstvu. U vezi s tim diskutovao sam na tematskoj sjednici pro{irenog odbora za
poqoprivredu, {umarstvo i vodoprivredu
(tema “Stawe u {umarstvu RS i strategija
razvoja”), odr`anoj u aprilu 2007. godine.
Evo jednog malog izvoda iz te moje diskusije.
“[ta je glavni uzrok lo{eg stawa u
{umarstvu? U ~emu je problem? Ko kreira
{umarsku politiku (ako je nema, onda haos
nekome odgovara), ko odlu~uje, ko
izvr{ava? Qudi, naravno! Problem broj
jedan su qudski resursi i prema tome investicija broj jedan moraju biti qudski
resursi. Ovaj problem treba rje{avati
planski, kontinuirano i dugoro~no. Jedan
od prvih koraka koji “[ume” (misli se na
JP[ “[ume RS”) moraju uraditi je formirawe Sektora za razvoj qudskih resursa.
Bez toga nema razvoja kompanije.”
Poku{ao sam tom prilikom ukazati na
rezultate dva velika projekta (“institucionalni” i “finansijski”, kako su
skra}eno nazivani), koji su u preporukama
nazna~ili nu`nu izradu Strate{kog razvojnog plana “[uma” i u okviru wega
Plana razvoja qudskih resursa. To je podrazumijevalo i formirawe Sektora za
razvoj qudskih resursa, prvo centralnog u
Direkciji “[uma”, a potom i po gazdinstvima.
Sta`irawe
[ume su odr`iv, ali vrlo slo`en prirodni resurs, koji ima neprocjenqivu
proizvodno-ekolo{ku, odnosno dru{tvenu
vrijednost. Upravqawe i gazdovawe
{umama, koje uti~e i na {ire okru`ewe,
zahtijeva stru~an, savjestan i iskusan
kadar. Radi se, dakle, o vrlo odgovornom
zanimawu. Zbog toga je u i {umarskoj
struci neophodno uvesti obavezno
sta`irawe. Ciqevi su sqede}i:
Razvoj qudskih (kadrovskih) resursa,
Poboq{awe cjelokupnog sistema gazdovawa {umama,
Zapo{qavawe osposobqenih stru~nih
kadrova,
Popularizacija struke i studija
{umarstva.
Za sprovo|ewe u djelo ove ideje nije dovoqno samo donijeti odluku. Potrebno je izraditi adekvatan program sta`irawa, koji
treba da sadr`i op{ti i tematski dio, na~in
i mjesto realizacije, trajawe, bodovawe (ocjewivawe), vo|ewe programa, finansirawe i
drugo. Za izradu programa potrebno je organizovati rasprave i radionice. Va`no je aktivno ukqu~iti zaposlene u praksi, a po
potrebi anga`ovati i eksperte iz okru`ewa.
Dosada{wi
na~in
sprovo|ewa
pripravni~kog sta`a i polagawa stru~nog
ispita nije se pokazao efikasnim.
Stru~no osposobqavawe (sta`irawe),
na novi na~in, treba omogu}iti svim
in`ewerima {umarstva odmah (u kratkom
roku) nakon diplomirawa. Za vrijeme
sta`irawa oni bi pro{li sve faze rada,
odnosno oblasti {umarstva u praksi.
Sta`irawe bi se sprovodilo pod stalnim
vo|ewem i nadzorom mentora (rukovodioca
programa). U toku sta`irawa iskazala bi
se sklonost pojedinaca prema u`im specijalnostima. Sta`isti bi sakupqali bodove po utvr|enim kriterijumima i tako se
dokazivali, {to bi onima sa vi{e bodova
davalo prednost pri zapo{qavawu u
stalni radni odnos.
^uvari {uma
[umari, u {irem smislu rije~i svi
koji rade u sektoru {umarstva, po definiciji su ~uvari {uma. Da je zaista tako,
treba stalno dokazivati na terenu, u
stvarnom `ivotu. Na{a profesija danas
nije na dobrom glasu, a neki nas ~ak smatraju {umokradicama. Ugled nekada{weg
{umara (lugara) u uniformi na terenu i
{umarskog in`ewera kao stru~waka mora
se vratiti. Na nama je da promijenimo
ne{to u radu i poku{amo da vratimo dostojanstvo {umarskoj profesiji.
Danas su “sve o~i uprte” u {umu. Pitamo se da li jo{ ima dobre {ume i ho}e
li poslovawe biti pozitivno? Pri tome
zaboravqamo da prihod na ra~unu ne mora
da zna~i da se doma}inski gazdovalo.
Dru{tveno korisnije bilo bi da se okrenemo qudskim potencijalima. Ako imamo
dobar kadar, onda }emo wemu prepustiti
da se brine za {umu i za veliki prihod
koji ne}e biti na {tetu {ume. Postavqa
se pitawe kako do}i do takvog kadra? Realizacija ovog strate{kog ciqa mo`e se
zapo~eti uvo|ewem planskog sta`irawa za
sve diplomirane in`ewere {umarstva.
Kapital su radnici
Proces obnavqawa preduze}a odvija se
stalno, dok jedni odlaze u penziju, drugi
se zapo{qavaju. Kakav je odnos izme|u penzionera i pripravnika, zavisi od poslovne politike. Ako se svaki novi radnik
gleda samo kao novi tro{ak (jedna plata
vi{e), onda je to pogre{no. Dobar
in`ewer mo`e da zaradi najmawe jednu
platu.
Samo nakon zavr{etka studija
in`ewere treba stru~no osposobiti za
prakti~an rad i pravilno ih usmjeriti.
Oni }e to kasnije vi{estruko vratiti i
preduze}u i dru{tvu u cjelini.
Najve}i kapital jednog preduze}a su
wegovi radnici. U tom pogledu “[ume”
treba da promijene strategiju od defanzivne ka ofanzivnoj. Treba tra`iti obrazovan kadar, a ne bje`ati od zapo{qavawa.
^iwenica je da novi in`eweri {umarstva nisu spremni za kvalitetno samostalno obavqawe stru~nih poslova. Oni se
mogu osposobiti kroz osmi{qeno sta `irawe, kroz koje bi istovremeno sticali
dobre poslovne i radne navike, u~ili se
timskom radu, kolegijalnosti i kulturi u
radu.
Svaki sta`ista imao bi od starta
li~ni dosije. Prve bodove prenio bi sa
studija, a druge bi dobio na profesionalnom radnom testirawu iz op{tih sposobnosti i kvaliteta. I tako daqe, bod po
bod... Zar ne bi mladim in`ewerima sta`istima prilikom sve~anog potpisivawa ugovora o stru~nom osposobqavawu
kao poklon terenske ~izme bila dobra poruka.
“Drage kolege, obujte ~izme - takmi~ewe mo`e da po~ne. Sta`isti neka vam je
sa sre}om”.
Sve pripremne aktivnosti za uvo|ewe
sta`irawa, ukqu~uju}i izradu programa,
mogle bi se realizovati kroz jedan mawi
projekat. Grupa ~lanova CEFOR-a, u saradwi sa Savezom studenata [umarskog fakulteta, ve} je uradila projektni zadatak.
Za ovu ideju prije sedam godina “[ume”
nisu pokazale interes.
Dr Zoran Maunaga, redovni profesor
прољеће 2014.
29
PROBLEM KORI[]EWA BIOMASE
IZ [UMA REPUBLIKE SRPSKE
Danas u svijetu obnovqivi izvori energije, me|u koje ubrajamo i drvnu biomasu, u~estvuju sa
16,7% u ukupnoj potro{wi energije i proizvodwi elektri~ne energije. Potreba za
pove}awem u~e{}a energije iz obnovqivih izvora podstaknuta je ~iwenicom da je fosilnih goriva sve mawe, da su skupa i da izazivaju promjene u sastavu atmosfere gasovima sa
efektom staklene ba{te (klimatske promjene – globalno otopqavawe). Pri sagorijevawu
biomase u atmosferu se emituje onoliko ugqen-dioksida koliko biqka u toku rasta vezuje
procesom fotosinteze. Zbog toga je koeficijent emisije ugqen-dioksida jednak nuli.
U Evropskoj uniji Austrija
predwa~i po proizvodwi i upotrebi
biomase i biqe`i porast iz godine u
godinu. U ovoj zemqi biomasa ~ini
dvije tre}ine svih obnovqivih izvora
energije. Slovenija je dostigla udio od
19,4% obnovqivih izvora energije te zadani ciq od 25% obnovqivih izvora
energije do 2020. godine ne}e predstavqati problem za ovu zemqu. U Srbiji se
grade toplane na biomasu (Subotica, Rekovac...), kao i u Crnoj Gori (Mojkovac).
U Hrvatskoj se realizuje projekat "Hrvatskih {uma" pod nazivom "16 uprava
{uma podru`nica – 16 toplana na
{umsku biomasu" u sjedi{tima uprava
{uma: Gospi}, Delnice, \ur|evac, Ogulin... "Hrvatske {ume" su potpisale 19
ugovora o isporuci drvne sje~ke za
proizvodwu elektri~ne energije i 4 ugovora za proizvodwu toplotne enrgije.
Godi{wa vrijednost biomase je 28,2 miliona evra. Godi{wa potreba za drvnom
biomasom u Hrvatskoj iznosi 1,246 miliona tona. Dana{wi potencijal "Hrvatskih {uma" je 830.000 tona, od ukupno
1.530.000 tona, koliko je ima na hrvatskom tr`i{tu (procijeweno je da u drvnoj industriji ima 500.000 tona, a u
privatnim {umama 200.000 tona).
I u Republici Srpskoj postoje primjeri kori{}ewa drvnog ostatka za potrebe proizvodwe toplotne energije,
karakteristi~ni za ranije pilane koje
su imale u svom sastavu razvijen sistem
za proizvodwu toplotne energije. Takav
primjer postoji u Palama, gdje "Gradske
toplane" Pale snabdijevaju toplotnom
energijom ustanove, poslovne prostore i
stanove u u`em gradskom jezgru, sa ukupnom grijnom povr{inom od oko 50.000
m2. Osnovni energent za proizvodwu toplotne energije ~ini biomasa - drvni
ostatak (piqevina i sje~ka) iz drvnog
sektora, u ukupnoj koli~ini od oko
25.000-27.000 nm3 (nasipni metar kubni)
ili oko 18.000-20.000 MWh. Tehnologija
sistema daqinskog grijawa u Palama je
zastarjela i u svim fazama proizvodwe
i distribucije toplotne energije
biqe`e se veliki gubici. Sistem funkcioni{e sa ukupnom efikasno{}u od
54%, {to prouzrokuje ve}u potro{wu
energenta, toplotne gubitke u kotlu i
прољеће 2014.
distributivnoj mre`i, gubitke vode i
pove}an negativni uticaj emisija na
`ivotnu sredinu.
U ovoj godini Evropska investiciona banka za obnovu i razvoj finansirala je izradu Studije izvodqivosti
novog daqinskog grijawa u Palama, sa
novom toplanom i pro{irivawem
mre`e za novih 120.000 m2. Ovo je prvi
pilot projekat ove vrste u Republici
Srpskoj i ukoliko se on realizuje povoqno, u projekat sa Evropskom bankom
za obnovu i razvoj u}i }e i sqede}e
op{tine: Prijedor, Gradi{ka i Sokolac.
U ovom trenutku, mo`da i u narednih nekoliko godina, nabavka industrijskog drvnog ostatka ne}e predstavqati
problem, jer na podru~ju op{tine Pale i
susjednih op{tina Sokolac, Han Pijesak i Rogatica mo`e se obezbijediti potrebna koli~ina drvnog ostatka iz
drvnog sektora. Zbog pove}ane potrebe
tr`i{ta za piqevinom za izradu peleta,
smawuje se u~e{}e piqevine u ukupnoj
masi drvnog ostatka za potrebe grijawa
iz godine u godinu. Takav trend je prisutan i u EU. Na podru~ju op{tine Pale
ve} postoji postrojewe za izradu peleta
u Sumbulovcu. U susjednoj op{tini Sokolac najavqena je izgradwa nekoliko
pogona za izradu peleta: Glasina~ko
poqe, Kne`ina i Sokolovi}i, dok je u
fazi ~ekawa realizacija sli~ne investicije sa firmom "Green power" od decembra 2010. godine. O~ekuje se da }e
zbog toga piqevine biti sve mawe na
tr`i{tu i zbog toga Studija upu}uje da
se nedostaju}a koli~ina energenta obezbijedi iz {uma Republike Srpske.
Ovdje po~iwe problem, jer JP
{umarstva "[ume Republike Srpske"
uop{te u svom programu rada ne vr{i
proizvodwu drvnog ostatka iz redovne
sje~e, izdana~kih {uma i {umskih kultura.
Da u {umama Republike Srpske postoji velika koli~ina {umske biomase,
pokazao je "Program kori{}ewa {umske
biomase iz {uma Republike Srpske",
koji je 2013. godine u saradwi sa Ministarstvom poqoprivrede, {umarstva i
vodoprivrede Republike Srpske uradilo
JP[ "[ume Republike Srpske" –
Istra`iva~ko-razvojni centar Bawaluka. Vo|a tima bio je prof. dr Milorad Danilovi}. Program se odnosi na
{ume kojima gazduje JP[ "[ume Republike Srpske" i on je pokazao da postoje
osnovne pretpostavke i resursi da se
u|e u fazu kori{}ewa {umske biomase
iz na{ih {uma. Ukupna koli~ina ivera
(sje~ke) koji se potencijalno mo`e dobiti od {umskog ostatka iz visokih sastojina sa prirodnom obnovom,
degra diranih prirodnih sastojina,
30
{umskih kultura i izdana~kih sastojina
iznosi 762.361 nm 3 . U kalkulaciju se
u{lo sa 37% kori{}ewa {umskog ostatka. Da bi se koristila ova drvna masa,
potrebno je izvr{iti promjenu na~ina
rada na poslovima kori{}ewa {uma. To
podrazumijeva primjenu odgovaraju}eg
metoda sje~e i izrade (metoda dijelova
krupnog drveta ili nekog drugog u zavisnosti od uslova rada), izgradwu ve}eg
broja privremenih stovari{ta odgovaraju}e veli~ine, pove}awe otvorenosti
{uma sekundarnom mre`om puteva,
pove}awe otvorenosti {uma primarnom
mre`om puteva i rekonstrukcija postoje}ih, znatno ve}i stepen organizacije rada na poslovima kori{}ewa
{uma, nabavku potrebnih sredstava
rada, obu~enu radnu snagu i dr.
Na bazi vi{egodi{wih istra `ivawa tehnika i tehnologija ko ri{}ewa {umskog ostatka u br d skoplaninskim uslovima iz visokih i izdana~kih sastojina razvijen je metod
obrade i izvla~ewa krupnih dijelova i
cijelih stabala do pomo}nog ili glavnog stovari{ta. Radnik motorista
nakon obarawa stabla obavi kresawe
grawevine ispod 3 cm sa korom, koja
ostaje u {umi, a na ostalim debqim granama izvr{i narezivawe u zoni stope
grane, kako bi se postigla fleksibilnost tovara prilikom transporta i smawilo o{te}ivawe na dube}im stablima
prilikom izvla~ewa stabla. Poslije
privla~ewa dijelova krupnog drveta u
sastojini ne ostaje drvni materijal koji
je predmet kori{}ewa, u pore|ewu sa
sortimentnim metodom gdje je potrebno,
osim tehni~kog oblog drveta, izvr{iti
i transport prostornog drveta, koje se
nalazi izra|eno neposredno pored pawa.
Na ovaj na~in bi tro{kovi ivera
(sje~ke) bili mawi, odnosno proizvodwa
ivera bi se odvijala u okviru
tehnolo{kog procesa kori{}ewa {uma.
Znatne u{tede bi se ostvarile u prvoj
fazi transporta, ~iji tro{kovi
najvi{e u~estvuju u ukupnim tro{kovima proizvodwe ivera. Osim toga,
tro{kovi iverawa bi bili mawi zbog
grupisawa drvnog materijala na privremenim stovari{tima, odnosno gdje je
mogu}e ostvariti ve}u iskori{tenost
kapaciteta ivera~a.
Tro{kovi iverawa drvnog materijala variraju u zavisnosti od tipa
ivera~a i strukture materijala.
Tro{kovi proizvodwe biomase od grawevine ~etinara, predo~eni u Programu, sastoje se od: cijene sirovine na
pawu 2,86 KM/nm3, tro{kova prve faze
transporta 1,2 KM/nm3 i tro{kova iverawa 5,0 KM/nm 3 ili ukupno 9,16
KM/nm3. Na ovu cijenu treba dodati cijenu prevoza do toplane (energane) i
ukqu~iti PDV. Ova cijena se u potpunosti uklapa u cijenu ivera (sje~ke) iskazanu u studiji Evropske banke za obnovu
i razvoj za paqansku toplanu (20
KM/nm 3 ) u krugu toplane, te cijena
proizvedene toplotne energije na ovaj
na~in odgovara cijeni toplotne energije proizvedene putem elektri~ne energije.
U Hrvatskoj se za potrebe energenta
koristi i iver (sje~ka) od ogrevnog drveta, {to prouzrokuje vi{u cijenu energenta, a time i vi{u cijenu toplotne
energije. Na bazi podataka JP[ "[ume
Republike Srpske" o prodaji ogrevnog
drveta lokalnom stanovni{tvu i institucijama iz dr`avnih {uma, proizlazi
da oko 80.000 doma}instava koristi
drvo iz dr`avnih {uma kao ogrevnu sirovinu, pod uslovom da jedno doma}instvo tro{i prosje~no 5 m 3 ogrevnog
drveta godi{we. Koli~ina ogrevnog drveta koje godi{we koriste sta no vni{tvo i institucije iz dr`avnih
{uma iznosi oko 450.000 m 3 . Ovoj
koli~ini treba dodati i drvo koje koristi HI "Destilacija" Tesli} i druga
mawa postrojewa, kao i dio celuloznog
drveta koje kupuje fabrika "Natron"
Maglaj.
U [G "Jahorina" Pale autoru ovih
redova dali su informaciju da se za potrebe proizvodwe energenta za toplanu
u Palama mo`e izdvojiti oko 10.000 m3
ogrevnog drveta godi{we. Cijena ogrevnog drveta tvrdih li{}ara druge klase
po va`e}em cjenovniku iznosi 52 KM/m3
bez PDV-a. Kada se na ovu cijenu dodaju
tro{kovi PDV-a, cijepawa, iverawa i
drugi manipulativni tro{kovi, uk qu~uju}i prevoz sje~ke do toplane,
dobi}emo cijenu energenta oko 30
KM/nm3. Ovu cijenu energenta ne mo`e
podnijeti sada{wa cijena toplotne energije, kada se zna da sada{wa cijena industrijske sje~ke u krugu toplane u
Palama iznosi 19,5 KM/nm3. Iz ovoga
proizlazi konstatacija da se ogrevno
drvo, kao drvni sortiment, ne mo`e koristiti za proizvodwu toplotne energije zbog visoke cijene.
^iwenica je da }e se veoma brzo
otpo~eti sa kori{}ewem {umske biomase iz na{ih {uma na na~in kako se to
radi u bli`em i daqem okru`ewu. Za to
postoji potreba, tako|e i propisi Evropske unije usmjeravaju zemqe ~lanice,
kandidate i potencijalne kandidate u
tom smjeru. Mo`da }e kori{}ewe biomase direktno organizovati JP[
"[ume Republike Srpske" putem svojih
organizacionih dijelova, mo`da }e
formirati firmu k}erku po uzoru na
"Hrvatske {ume", a mo`da }e to biti
dozvoqeno privatnim preduze}ima.
Za obavqawe pojedinih poslova u
okviru "Hrvatskih {uma" formirane su
firme k}eri. Me|u wima, u `eqi za
{to efikasnijim kori{tewem {umske
biomase i stvarawem ekonomske koristi, osnovano je trgova~ko dru{tvo
"[umska biomasa" d.o.o. s primarnim zadatkom organizovawa tr`i{ta drvnom
sje~kom, odnosno organizovawem prikupqawa {umske biomase, iverawa i
prodaje drvne sje~ke.
Na republi~kom i evropskom nivou
postoje zna~ajni dokumenti koji upu}uju
na kori{}ewe biomase kao energenta.
Strategija razvoja {umarstva Republike
Srpske 2011-2021. daje zna~ajno mjesto
biomasi i wenom kori{}ewu. U odjeqku
2: Prikaz stawa {uma, {umarstva i
kqu~nih problema {umarskog sektora
daje se zna~ajno mjesto kori{}ewu biomase za dobijawe toplotne energije (str.
27). Navodi se da u Republici Srpskoj
postoje velike mogu}nosti za ko ri{}ewe postoje}e biomase u {umama i
za pro{irewe lanca vrijednosti u
{umarstvu. U SWOT analizi pod snagama se defini{e veliki potencijal za
proizvodwu biomase (str. 62), jedna od
slabosti predstavqa nedovoqna iskoristivost {umskih resursa u energetske
svrhe (str. 64), a kao {anse u analizi
predstavqa kori{}ewe bomase za energiju (str. 65),
U Akcionom planu o biomasi, relevantnom dokumentu za {umarstvo Evropske unije, pi{e da plan predstavqa
mjere pove}awa razvoja upotrebe energije iz biomase. Obuhvata vi{e od 20
akcija, gdje se poku{ava smawiti zavisnost EU od upotrebe fosilnih goriva,
smawiti emisije sa efektom staklene
ba{te i stimulisati ekonomski razvoj
ruralnih podru~ja.
Postoje}i zakon o {umama Republike
Srpske ("Slu`beni glasnik Republike
Srpske", broj 75/08 i 60/13) daje
mogu}nost izrade drvnog ostataka iz
na{ih {uma, s tim da se u ~lanu 8, ta~ka
"l" dopuni izraz "kori{}ewe {uma" sa
kori{}ewem drvnog ostatka, kao {to je
to regulisano zakonom o {umama susjednih zemaqa (Hrvatska, Srbija, Crna
Gora).
ZAKQU^AK
Namjera autora ovog ~lanka je da
ohrabri JP[ "[ume Republike Srpske"
da u okviru svog poslovawa dobro isplanira sve aktivnosti na organizaciji i
realizaciji ovog veoma va`nog projekta, kojim se obezbje|uje ekolo{ki
~ist energent, ostvaruju dodatni prihodi, zapo{qava nova radna snaga i
ostvaruje odr`ivi razvoj ruralnih
podru~ja Republike Srpske. Sasvim sigurno ovo nije lak zadatak. JP[ "[ume
Republike Srpske" su u tom pravcu
na~inile nekoliko va`nih koraka. Prvi
korak je izrada "Programa kori{}ewa
{umske biomase iz {uma Republike Srpske" (jun 2013). Drugi korak je na ~inilo Udru`ewe {umarskih in`ewera
i tehni~ara Republike Srpske u julu
2013. godine organizovawem seminara u
[G "Sjeme}" Rogatica na temu "Kori{}ewe {umske biomase iz {uma RS", na
kome su u~estvovali predstavnici JP[
"[ume Republike Srpske". Predstoji
samo konkretizacija potrebnih aktivnosti na terenu.
Dr Slavko Kujunyi}
прољеће 2014.
31
[ume u pro{losti
[ume od starog vijeka
do osvaja~ke Turske
U svojoj burnoj istoriji, od autohtonih srpskih plemena, zvanih ilirska plemena, i
osvaja~a Rimqana, te srpskih buna i ustanaka do podjele velikog Rimskog carstva (krajem
4. vijeka, 390. godine), kada prostor kasnije nazvane Bosne pripada Zapadnom carstvu,
mo`e se re}i da geografski, politi~ki i civilizacijski nikad nije potpuno pripadala
ni Istoku, ni Zapadu.
Do 6. vijeka Bosna ne postoji pod tim imenom, ali taj prostor je bio pod Isto~nim Gotima
tj. Ostrogotima, a zatim pod Vizantijom, ta~nije Isto~nim rimskim carstvom, da bi ove (i
susjedne) oblasti opusto{ili Avari.
U 7. vijeku, poslije 671. godine, srpski kraq Budimir, crkveno ime Svetopelek, podijelio je svoju Zagorsku
Srbiju na banate i `upe. Tada ja~aju
oblasni gospodari. Do 12. vijeka ove
pokrajine pripadaju Srbiji (uglavnom), a ~esto ih napadaju Ugari i drugi osvaja~i.
Kao sna`nija srpska oblast Bosna
po~iwe da se razvija za vrijeme Kalinovi} bana ili Kulin-bana i wegovih
nasqednika, u 13. i 14. vijeku. Tvrtko
I, najmo}niji vladar Bosne u Srbiji,
pro{irio je svoju vlast i uticaj na
Gorwe Podriwe i Trebiwe sa Primorjem i krunisao se 1377. godine za
kraqa Srbije sa sjedi{tem u Bosni,
imenom kraq Srbqem: Ra{ke, Bosne,
Dalmacije i Primorja. Ne zadugo, jer,
kako to biva kod Srba, a i kod drugih
ju`noslovenskih naroda, neslo`ni
nasqednici Tvrtkovi podlije`u turskom uticaju.
Turci pod Mehmedom II Osvaja~em
zauzimaju Bosnu (1463. prvi put i zakratko), a zatim i Hercegovinu (1482,
odnosno 1501. godine). Od ovih oblasti Turci obrazuju svoj pograni~ni sanyak. Odatle prodiru u sve srpske
zemqe izme|u Drave i Jadrana. Bosna,
Dowi Krajevi, Usora, Soli, Hercegovina i druge srpske oblasti dobijaju
isto osmansko ure|ewe kao i ostale
turske pokrajine. Godine 1580. Bosna
i wen {iri prostor, postaje pa{aluk
sa osam sanyaka u svom sastavu. U 15.
i 16. vijeku zna~ajan dio srpskog stanovni{tva biva poislamqen, veliki
broj i pokatoli~en od strane frawevaca. Islamizacija je imala svoj
osmanski ili muhamedanski na~in,
ali nije utvr|eno da su islamizovani
samo vlastelini. To }e kasnije o svojim posjedima pronijeti poislamqeni
Srbi da bi tako posjede proglasili
svojim, odnosno begovskim.
U velikom Be~kom ratu (16831699), kada se Turci povla~e iz Ugarske, Bosanski pa{aluk gubi svoje
teritorije u Dalmaciji, Lici i Slavoniji.
прољеће 2014.
Prirodni uslovi za razvoj
{ume u BiH
Postanak, razvoj i opstanak {uma
zavisi od vrste tla, klimatskih uslova
i dru{tvenih prilika, odnosno od antropogenog (qudskog) faktora. Najve}i prostor tzv. Bosne i
Hercegovine pokriven je mezozojskim
kre~wacima i paleozojskim {kriqcima. Raspadawem takvih stijena
stvara se tlo veoma pogodno za razvoj
{uma. Preovla|uju}i tipovi ze mqi{ta su “terra rosa“, kao i sme|i podzoli. To su prete`no kisela
zemqi{ta.
Najprostraniji dio Bosne i {ire
ima umjereno kontinentalnu klimu,
koja u vi{em pojasu prelazi u subalpsku i alpsku. Te klimatske razlike po
nadmorskim visinama, orografskim i
hidrolo{kim prilikama prati i
odre|ena vegetacija. Dobro je poznato
da neposredno uz obale rijeka i potoka rastu vrbe, johe, topole, a na liticama stijena borovi koji imaju
`ilu sr~anicu. Izme|u ovih krajnosti
u pogledu vla`nosti zemqi{ta, rastu
jela, omorika, hrast i bukva. Prelazi
iz jedne u drugu prirodnu sredinu
nisu o{tri, ~esto su postepeni i
me|usobno se mije{aju.
Relativno visoka vla`nost vaz-
duha, prosje~no iznad 70% u toku godine, jedan je od najva`nijih uslova za
bujno rastiwe. Poznato je da ki{a i
snijeg u {umi dva puta “padaju” drugi put kada, po prestanku padavina, voda po~ne da kapqe sa grana i
li{}a. Na ovaj na~in se padavine
produ`avaju, voda natapa zemqi{te
du`e vrijeme, pa tlo mo`e da primi
ve}i dio vode koja dospijeva na wegovu
povr{inu. Ne treba zanemariti ni
ulogu listinca i prizemne vegetacije
na usporavawe oticawa vode. Za razliku od goleti, padavine su ra spo re|ene tokom ~itave godine i rijetke
su su{e u du`im vremenskim intervalima. Zbog toga je {uma regulator izvora i vrela, odnosno glavni
proizvo|a~ vode, pitke i svake druge.
Zato se ka`e da je {uma majka vode, a
voda je, uz hranu, najva`niji ekolo{ki
32
fa ktor svih `ivih bi}a na na{oj
planeti.
Povoqni prirodni uslovi i
odre|ene privredne i op{te dru {tvene prilike u tzv. Bosni i Hercegovini uslovili su nastanak i
opstanak velikih kompleksa vrijednih
“neotvorenih”, zrelih {uma li{}ara
(bukva, hrast) i ~etinara (bor, jela,
smr~a) kao i mje{ovitih jednodobnih
{uma. Te {ume tipa pra{ume bile su
jedinstvene u Evropi. Opisane su u
mnogim putopisima i diplomatskim
izvje{tajima iz 19. vijeka. Navodimo
samo nekoliko primjera.
Austrijski generalni konzul u Turskoj carevini u Sarajevu, ina~e Srbin
iz Austrougarske, Atanackovi}, u svom
izvje{taju iz 1856. godine navodi,
izme|u ostalog, da planine oko Sarajeva posjeduju kvalitetno drvo, na
prvom mjestu hrastovinu, koja je zbog
svoje ~vrsto}e i kompaktnosti izvanredno prikladna za brodogradwu.
Kolega po struci, Branislav Begovi}, dugogodi{wi vrsni istra `iva~ istorije {umarstva za vrijeme
vladavine dvije carevine (Turske i
Austrougarske) i jedne kraqevine,
priu{tio nam je jo{ nekoliko izvoda
o {umskom bogatstvu prostora koji
nazivaju Bosna i Hercegovina.
I italijanski konzul Durando je u
svom iskazu iz 1846. godine ukazao
svojim pretpostavqenima na veliko i
raznovrsno {umsko bogatstvo na{ih
krajeva. Konzul jo{ nagla{ava “da bi
ministarstvo pomorstva ovdje moglo
na}i toliko drveta koliko mu god bude
potrebno za svoja brodogradili{ta.”
Austrijski {umar Gutenberg, u
svom izvje{taju iz 1871. godine, navodi da se u ovim krajevima prote`u
“pra{ume sa sastojinama bukve, bukve
i jele, bukve i smr~e, jele i smr~e, sve
do granice {umske vegetacije, koja se
zavr{ava pojasom klekovine. U dowem
i sredwem visinskom pojasu iznosila
je visina stabala bukve 90-100, a ~etinara 100-150 stopa.” (stopa = 32,5 cm)
Emil Hofman, austrougarski {umarski referent, pi{u}i o hrastovim
{umama sredinom 19. vijeka, ka`e:
“Zbog sporog prirasta stabla, kvalitet je vrlo dobar. Drvo ima fine godove i daje se lako cijepati i
obra|ivati. Ta svojstva su stvorila za
bosansku hrastovinu izvanredan glas
i formirala posebnu trgova~ku marku
’Bosna’.”
Ferdinand Laska, carski i kraqevski kapetan, strastveni lovac i
qubiteq prirode, zaqubqenik u qepote tzv. BiH, za koju i sam ka`e da mu
je bila druga i draga domovina za sve
vrijeme (12 godina) slu`be, napisao
je u svojoj kwizi “Lovstvo u Bosni i
Hercegovini” da su {ume najve}e
blago ovih krajeva. Drugi Austrija-
[umska rezonansa
nac, grof Anton fon Perfal, koji je
pohodio ove krajeve kao lovac, napisao je u predgovoru za ovu lijepu
kwigu, koja je kod nas prevedena i objavqena poslije vi{e od 100 godina,
da su ovo “djevi~anski krajevi sa svojim mirnim dolinama i planinama i
divqim klisurama”.
No, da se vratimo kapetanu Laski
i ostavimo za~as wegovo laskawe, vjerujemo iskreno, kada govori o {umama
i divqa~i ovih krajeva, pa da navedemo i wegovo, sada ve} uveliko ostvareno predvi|awe o sudbini {uma u
ovim krajevima. On ka`e: “Prije ili
kasnije, uprkos stru~nom gazdovawu,
do}i }e vrijeme kada }e izda{nost
{uma za sje~u nestati, vrijeme kada }e,
na`alost, ostati samo malo za po sje}i. Jer, iako u okupiranim po dru~jima danas (krajem 19. vijeka,
prim. aut.) jo{ ima beskrajnih {umskih predjela, koji se zbog udaqenog
(nepristupa~nog) polo`aja ne mogu koristiti, postoje i velike {umske
oblasti koje su nakon izvr{ene eksploatacije u stadijumu podmla|ivawa,
a {uma, zna se, sporo raste.”
Na{i savremenici, donedavno stariji lugari Trifko Pavlovi} i dr.,
prisje}ali su se vremena kada su u
jesen 1934. i{li po {umama u doznaku
stabala za sje~u i premjer posje~enih
stabala. U 42. odjeqewu gazdinske jedinice “Gorwa Pra~a”, {umski predio O{tra glava, sjevernog dijela
Jahorine, posje~eno je tada divovsko
stablo jele u kojem je bilo 45 m3 bruto
mase, a neto 38 m 3 . Tada je u tom
~estaru, koji se prostirao na oko
3.000 ha, bilo na hiqade takvih stabala koja su imala prsni pre~nik oko
120 cm, a ~ija se visina kretala oko
50 m. Ova orija{ka stabla bila su u
unutra{wosti djelimi~no trula, a
wihova starost bila je oko 200 godina.
Nije samo O{tra glava imala veliki
broj pra{umskih stabala.
Takav je bio i jedan dio Ravne planine (Pale), na kojoj su se izme|u dva
svjetska rata nalazili pra{umski
kompleksi. Na ovoj planini raslo je
drvo - raritet, nesvakida{we stablo
omorike (smr~e) zvano “rezonansa”.
Naime, ovo stablo ima toliko zbijene
godove da se ne mogu uo~iti golim
okom. Tako na popre~nom presjeku ima
na svakom centimetru {est i vi{e godova. (Rasprostiru se u obliku zbijenih talasa). Ovo izvanredno stablo
rijetko je u {umama tzv. BiH, a vlasti
su, da bi ga za{titile od nezakonite
sje~e, preduzimale posebne mjere.
Stru~wak je i{ao kroz {umu i
obiqe`avao ih crvenom bojom, kao
znak da se ne smiju dozna~ivati za
sje~u. Rezonansa ili ~estika (~esti
godovi) raste na posebnom, kamenitom
zemqi{tu, ne raste visoko i veoma je
dugovje~na.
Stabla rezonanse bila su rezervisana za potrebe vojske. Ova nesvakida{wa stabla, koja se odlikuju
~vrsto}om i elasti~no{}u, upotrebqavana su za izradu aviona i muzi~kih
instrumenata. (Zbog zvuka koji takvo
drvo proizvodi i naziva se rezonansa).
Kako je pisao Ludvig Dimic u
kwizi “[ume i javne ustanove u Bosni
i Hercegovini”, prvi put izdatoj u
Be~u 1905. godine, izuzetna stabla su
se nalazila u {umi blizu Kqu~a. Kada
je grupa {umarskih stru~waka iz Austrije 1895. obilazila teren, zapazila
je neobi~no stablo. Naime, na po dru~ju Crne gore (Kqu~a) na{li su
stablo smr~e visine 50-55 m i prsnog
pre~nika 100-120 cm. Malo daqe
nai{li su na jelovo stablo staro 350
godina, visoko 50 m, prsnog pre~nika
137 cm i zapremine oko 30 m3. Na pawu
jednog stabla moglo je da stoji dvadesetak qudi!
Na Milenijumskoj izlo`bi u Budimpe{ti 1896. godine, prikazano je
bosansko {umsko bogatstvo pomo}u
jedne povr{ine. Naime, izlo`ena je
crnoborova pra{uma iz predjela Revawe, na desnoj obali Drine (Vi {egrad). Ovo odjeqewe imalo je
prosje~nu starost stabala oko 150 godina. Le`alo je na serpentinskoj podlozi, na djelimi~no ravnom, a
djelimi~no prema sjeveru blago nagnutom terenu. Visina stabala iznosila
je oko 40 m, a pre~nik u prsnoj visini
120 cm, dok je masa stabala bila 27,7
m3 (bruto). Broj stabala u ovom odjeqewu po jednom hektaru iznosio je
460, a drvna masa 1.300 m3. U crnoborovim {umama Podriwa, prosjek visine stabala iznosio je u ono vrijeme
oko 45 m, sa drvnom masom od 10-15 m3
po jednom stablu. Zato nije ~udo {to
se na maloj povr{ini nalazila velika
drvna masa.
Mr Savo @ivkovi} dip. in`. {um.
прољеће 2014.
33
200 godina od ro|ewa Josifa Pan~i}a
OTKRIO 102 I OPISAO
2.500 BIQNIH VRSTA
Josif Pan~i} bio je prvi predsjednik Srpske kraqevske
akademije. Otkrio je brojne biqne i `ivotiwske vrste,
kao i novu vrstu crnogorice, koja je po wemu nazvana
Pan~i}eva omorika. Wegovo ime nosi i najvi{i vrh
Kopaonika.
Bio je i ostao botani~ar svjetskog glasa, jedno od
najve}ih imena nauke i kulture Srbije, osniva~ je mnogih
nau~nih disciplina, nau~nik koji je najboqe poznavao i
opisao floru Srbije.
Josif Pan~i} bio je qekar po pozivu,
a botani~ar po naklonosti.
Ro|en 5. aprila 1814. godine u Bribiru
(kod Sewa), osnovnu {kolu zavr{io je u
Gospi}u, gimnaziju u Rijeci, a medicinu
1842. u Budimpe{ti.
Posje}ivao je i istra`ivao mnoge planine tada{we Kne`evine Srbije, a
najvi{e se odu{evqavao Kopaonikom, na
kome je bio 16 puta.
Kao univerzitetski profesor (od
1853. godine, kada je postavqen za profesora liceja, Pan~i} se posvetio i nau~noistra`iva~kom radu, posebno iz oblasti
botanike, zoologije i geologije. Za 42 godine prou~avawa prirode Srbije, objavio
je 42 nau~na djela iz navedenih oblasti.
U nau~nom svijetu proslavio se otkrivawem endemske vrste omorike na planini
Tari 1875. godine, u selu Zaovinama.
Nau~ni naziv ove omorike je "Picea omorika
Pancic".
Najqep{i opis Kopaonika da sada,
Pan~i} je dao u radu: "Kopaonik i wegovo
podgorje", objavqenom 1869. godine.
Biran je za prvog rektora Velike
{kole u Beogradu 1866. godine, a zatim jo{
6 puta. Kraqevska srpska akademija nauka
osnovana je 1. novembra 1866. godine, a za
prvog predsjednika postavqen je Josif
Pan~i}, 5. aprila 1887.
Pan~i} je bio za~etnik planinarstva
u Srbiji i prvi planinarski vodi~.
O wegovom `ivotu i djelu objavqeno je
preko 100 nau~nih radova i rasprava.
Veliku qubav prema srpskom narodu i
nauci Pan~i} je iskazao u svojoj `eqi da
bude sahrawen na Kopaoniku.
@equ su mu ispunili planinari Srbije i SANU - 7. jula 1951. godine, kada su
zemne ostatke wegove i supruge Mileve sahranili u kov~egu od Pan~i}eve omorike u
mauzoleju, na vrhu Kopaonika, koji od toga
vremena nosi ime Pan~i}ev vrh (2017
m/nv).
Sagledavaju}i uslove pod kojima se
bavio istra`ivawima i na koji na~in je
putovao po Srbiji bez `eqeznice i sa slabom putnom mre`om, izra`avamo po{tovawe i divqewe velikanu nauke.
прољеће 2014.
Na ~eonoj strani mauzoleja, koji je
gra|en od kopaoni~kog granita, na posebno ukra{enoj i ugla~anoj plo~i upisan je
sqede}i tekst:
Ostvaruju}i zavet Pan~i}ev,
prenosimo ga da ovde ve~no po~iva.
Objavqujemo i wegovu poruku
upu}enu srpskoj omladini:
"Da }e tek dubokim poznavawem
i prou~avawem prirode na{e zemqe
pokazati koliko voli
i po{tuje svoju otaybinu".
07.07.1951. godine,
Srpska akademija nauka
Univerzitet u Beogradu
Planinarski savez NRS.
Otkrio je novu vrstu ~etinara koja je
po wemu nazvana Pan~i}eva omorika, a po
wemu je nazvan i najvi{i vrh Kopaonika
(Pan~i}ev vrh) na kome se nalazi mauzolej
sa wegovim posmrtnim ostacima.
Biografija
Josif Pan~i} ro|en je 5. aprila 1814.
godine, u selu Ugrini, kod Bribira, u Vinodolu, Hrvatska, kao ~etvrto dijete oca
Pavla i majke Margarite. Roditeqi su mu
bili siroma{ni, a stric je bio u Gospi}u
arhi|akon, te ga je on uzeo sebi i starao se
o wegovom {kolovawu. Osnovnu {kolu
izu~io je u Gospi}u, u Lici, a gimnaziju u
Rijeci. Iz Rijeke je pre{ao u Zagreb
(1830) da nastavi {kolovawe u visokoj
{koli Regia Academica Scientiarum. U dodiru
sa Ma|arima saznao je da u Pe{ti postoji
Medicinski fakultet, na kome se u to vrijeme odr`avala i nastava iz prirodnih
nauka, i po`elio je da tamo nastavi svoje
studije. Nakon zavr{etka medicinskog fakulteta postao je doktor medicine (1842)
izradiv{i tezu Taxilogia botanica, koju je posvetio svome stricu Grguru. Umro je u Beogradu 25. februara 1888. godine.
Nije `elio da stupi u dr`avnu slu`bu
i rije{io je da radi privatno, kao qekar.
Ali, od qekarske prakse nije mogao da
`ivi, jer nije imao dovoqno pacijenata, a
i oni {to su dolazili bili su ve}inom
siroma{ni. Proveo je dvije godine u Ruksbergu, u Banatu, gde se bavio i vaspitawem djece vlasnika tamo{wih rudnika
Hofmanova. Za to vrijeme upoznao je
floru Banata, obi{ao je i Deliblatsku
pe{~aru i peo se na Karpate, a u rudnicima je upoznao mnoge interesantne stijene i minerale.
Poslije dvije godine oti{ao je u Liku
da posjeti svoga strica i dobrotvora Grgura i brata Matu. Tu je pravio izlete po
okolini, pewao se na Velebit i prikupio
dosta biqaka iz flore Primorja.
Odatle se uputio u Be~ da dovr{i
odredbu svoga herbarijuma i da u be~kom
Prirodwa~kom muzeju prou~i i odredi
svoje prikupqene biqke, a u isto vrijeme
je pratio i predavawa ~uvenog botani~ara
Endlera. U Be~u se zadr`ao godinu dana,
gdje se upoznao sa Vukom Karayi}em, koji
ga je uputio u Srbiju da stupi u dr`avnu
slu`bu.
Pan~i} je poslu{ao Vuka i do{ao u
Srbiju u maju 1846. godine, za vrijeme vladavine kneza Aleksandra Kara|or|evi}a.
Ali, kako je Vuk imao u Srbiji i dosta neprijateqa, wegova preporuka nije vrijedila ni{ta, pa je Pan~i} postao sumwiv i
nije mogao dobiti to mjesto. ^ekaju}i na
postavqewe, obilazio je u`i~ki kraj i
bavio se izu~avawem biqnog svijeta.
Pan~i} je gotovo ostao bez sredstava
za `ivot i pomi{qao je da se vrati, no u
tom momentu dobija poziv od Avrama Petronijevi}a, ministra inostranih poslova, koji je imao fabriku stakla u
neposrednoj okolini Jagodine, da se privremeno primi za qekara u tom mjestu i da
kao qekar radi na suzbijawu zaraze
trbu{nog tifusa, koja se {irila me|u radnicima fabrike. Pan~i} je pristao, bio
je na toj du`nosti pola godine i sa uspjehom je zavr{io svoj posao.
34
Stanovnici Jagodine zavoqeli su
Pan~i}a kao savjesnog qekara i plemenitog ~ovjeka i kada je Pan~i}u ponu|eno
mjesto za fizikusa u Negotinu, Jagodina je
tra`ila da zadr`i Pan~i}a. U tome je i
uspjela i Pan~i} je u februaru 1847. godine postavqen za kontraktualnog qekara
i fizikusa jagodinskog okruga. Oko polovine juna odlazi u Aleksina~ku bawu, odakle se prvi put pewe na Rtaw i Ozren.
Iste godine zatra`io je otpust iz austrougarskog podanstva i podnio zahtjev za srpsko dr`avqanstvo.
Krajem godine dobio je premje{taj u
Kragujevac i postavqen je na upra`weno
mjesto za privremenog okru`nog fizikusa. Za vrijeme slu`be u Jagodini,
Pan~i} je odlazio i u ]upriju i tu je upoznao Qudmilu, }erku barona in`ewera
Kordona, koju je zatim kao qekar u Kragujevcu isprosio i u januaru 1849. godine
vjen~ao se u pravoslavnoj crkvi u ]upriji.
U toku 1850. godine primqen je za
~lana Dru{tva srpske slovesnosti, a 1853.
postavqen je za profesora prirodnih
nauka u Liceju, najpre za kontraktualnog
profesora, a kada je 1854. dobio srpsko
dr`avqanstvo dr Josif Pan~i} postavqen je za redovnog profesora u Liceju,
iako do tada nije, sem doktorske disertacije, imao nijedan publikovan nau~ni rad.
Postavqen je za profesora samo na osnovu
saznawa i uvjerewa da je on najboqi poznavalac flore Srbije. U Liceju, kasnije u
Velikoj {koli Pan~i} je ostao do kraja
`ivota.
Josif Pan~i} sahrawen je 1888. godine u sanduku na~iwenom od Omorike na
vrhu Kopaonika koji po wemu nosi i ime Pan~i}ev vrh.
Pan~i}eva omorika
Godine 1855. Pan~i} je prvi put ~uo da
u Zapadnoj Srbiji postoji posebna vrsta
~etinara - omorika. Deset godina kasnije
dobio je dvije wene grane. Trebalo je da
pro|e jo{ deset godina da na planini
Tari, u zaseoku \uri}i, 1877. godine,
prona|e do tada nepoznati ~etinar koji je
kasnije po wemu dobio ime - Pan~i}eva
omorika (Picea omorika).
Tokom svog vi{egodi{weg rada otkrio
je 102 i opisao oko 2.500 biqnih vrsta.
Bio je ~lan u sqede}im u~enim
dru{tvima: Dru{tvo srpske slovesnosti,
prvi predsjednik i redovan ~lan Srpske
kraqevske akademije nauka, Srpskog
u~enog dru{tva Regia societas botanica ratisbonenbis, Srpskog arheolo{kog dru{tva, Srpskog qekarskog dru{tva, Peva~kog
dru{tva i Dru{tva za poqsku privredu.
Bio je po~asni ~lan bavarskog dru{tva
Polichia, podrinske "Sloge" i Aleksin.
Bio je dopisni ~lan Jugoslovenske akademije nauka i umjetnosti, Ugarske akademije nauka, Brandenbur{kog botani~kog
dru{tva, Be~kog geolo{kog instituta i
Jestastveni~kog dru{tva u [erburu, i
Zoolo{kog botani~kog dru{tva u Be~u.
Od odli~ja imao je orden sv. Save
prvog stepena, "Takovski krst" i "Krst
dru{tva Crvenog krsta".
Josif Pan~i} je za omoriku, kao ~etinar koji se razlikuje i od jele i od smr~e,
prvi put ~uo u u`i~kom kraju 1855. godine.
Nije uspio da je prona|e prilikom posjete
ovim krajevima 1861. godine, ali 1865. godine naredio je da se za potrebe Velike
{kole iz zapadne Srbije dostave grane sa
{i{arkama svih ~etinara i tu su se
na{le i dvije grane omorike, me|utim
nije bilo zabiqe`eno odakle su donesene,
niti ko ih je poslao. Ve} sqede}e godine
krenuo je sa svojim u~enicima na nau~nu
ekskurziju po zapadnoj Srbiji i opet je
nije prona{ao, iako je i{ao putem koji je
prolazio pored prirodnih stani{ta omorike. Pan~i} je ne spomiwe ni u svojoj
kwizi "Fauna kne`evine Srbije" (1874).
Na kraju, 1875. godine Josif Pan~i} pronalazi omoriku u Zaovinama, a pronalazak
i opis je objavio na wema~koj jeziku, u
~lanku "Jedan novi ~etinar u Isto~nim
Alpima", a opis biqke je napisan kako to
i dana{wa botanika zahtijeva, na latinskom jeziku. Odmah je po~elo osporavawe u
nau~nim krugovima da se radi o novoj
vrsti koju je Pan~i} nazvalo Picea omorica
P., a ~esto joj je tepao i "ledena lepotica".
Pan~i} je ipak izdr`ao kritiku nauke i
nova vrsta je dobila ime po wemu Pan~i}eva omorika. Uspio je da locira i
neka druga prirodna stani{ta omorike.
Karlo Maly 1934. godine otkriva najinteresantnije nalazi{te Pan~i}eve omorike
na Mitrovcu - Crveni potok ili Tepih
livada, {to prestavqa jedino nalazi{te
omorike na treseti{tu.
Pan~i}eva omorika kao "`ivi fosil"
svjetske flore predstavqa nau~nu zagonetku (porijeklo, smawivawe prirodne sredine samo na sredwi tok rijeke Drine,
slabost u konkurenciji sa drugim biqnim
vrstama, osjetqivost na negativno djelovawe ~ovjeka u prirodnim stani{tima, a
sa druge strane jako dobro uspijevawe u
zaga|enim urbanim uslovima). Kanic u
svom putopisu navodi da su Pan~i}evu
omoriku Rimqani koristili zbog
izdr`qivosti za podupirawe rudni~kih
jama u Bosni.
Ramonda serbica
Ra mon da ser bi ca (srpska ramonda,
kola~i} ili cvijet feniks) je endemska
biqka centralnog Balkana iz poro dice Gesneriaceae. Biqku je otkrio Josif
Pan~i} 1874. godine u okolini Ni{a. Ra-
monda serbica je ostatak suptropske flore
Evrope i Mediterana, najvjerovatnije
afri~kog porijekla. Veoma je sli~na
biqci Ramonda nathaliae i smatra se da se
od we poliploidijom odvojila tokom tercijara u samostalnu vrstu.
Za ovu biqku je karakteristi~na i pojava da i ukoliko se potpuno osu{i, mo`e
ponovo da o`ivi ukoliko se zalije. Ovu
mogu}nost da se iz stawa anabioze ponovo
vrate u `ivot posjeduje veoma malo bi qaka cvijetnica. U Evropi, sem vrsta
roda Ramonda, samo jo{ dvije cvijetnice
mogu da se vrate iz anabioze (Haberlea rhodopensis i Jankaea heldreichii).
Listovi su joj skupqeni u pri ze mnu rozetu, rombi~ni do elipti~norombi~ni. Po obodu su nepravilno i
krupno nazubqeni.
Stani{te ove biqke su puko ti ne kre~wa~kih stijena, naj~e{}e u
za{titi {umske vegetacije. @ivi u klisurama i ni`im planinskim grebenima, na nadmorskoj visini od 150-1.800
metara. ^e{}e se nalazi u brdskom i
ni`em planinskom regionu na nadmorskim visinama od 300 do 1.000 m. Naseqava
samo sjeverno eksponirane stijene. Ramonda serbica sa drugim biqkama obrazuje reliktne hazmofitske zajednice, od kojih su
najzna~ajnije Ceterachi-Ramondaetum serbicae
i ve}i broj zajednica tipa Musco-Ramondetum serbicae. Tako|e, na stani{tima gdje se
preklapa sa Ra mon da nat ha liae, u zona ma simpatrije, obrazuje subasocijaciju Cete rac hi-Ra mon de tum serbicae ramondetosum
nathaliae.
Ramonda serbica je endemit centralnog
dijela Balkanskog poluostrva.
Naseqava sqede}e zemqe: Albaniju,
Bugarsku, Gr~ku (Epir), Republiku Makedoniju, Srbiju i Crnu Goru.
Zbog nepristupa~nosti najve}eg dijela
stani{ta, nije primije}eno opadawe brojnosti populacija ove biqke. Me|utim,
pristupa~ni dijelovi stani{ta (stijene
pored puteva) kao i male lokalne populacije su u velikoj mjeri redukovane i na
ivici su nestanka zbog eksploatacije od
strane sakupqa~a. Prema istra`ivawima,
u isto~noj Srbiji (Si}eva~ka kli su ra, Jela{ni~ka klisura, klisure sjevernih padina [ar planine) brojnost
populacije na 5 m² varira od 10 do 350 jedinki. U uzrasnoj strukturi prete`no se
javqaju reproduktivni adulti. Mla|e uzrasne klase su ~este u zajednicama sa mahovinama.
U Srbiji je Ramonda serbica za{ti}ena
kao prirodna rijetkost.
Priredio N. @ugi}
прољеће 2014.
35
Seminar: [umarski fakultet Bawaluka
EVROPSKE MRE@E ZA
O^UVAWE BIOLO[KE
RAZNOLIKOSTI
Seminar pod nazivom "Od po~etaka biolo{ke raznolikosti do provedbe i upravqawa Evropske mre`e za o~uvawe biolo{ke raznolikosti", odr`an je od 23. do 24. januara 2014.
godine, u prostorijama [umarskog fakulteta Univerziteta u Bawaluci. Tim projekta
"Podr{ka za provo|ewe Direktive o pticama i Direktive o stani{tima u BiH" uputio je
poziv na prvi nau~ni seminar, svim ukqu~enim Ministarstvima i drugim nivoima vlasti
i nevladinom sektoru, koji u~estvuju u osnivawu mre`e "Natura 2000" u BiH. Seminaru je
prisustvovalo preko 50 u~esnika.
Seminar je zvani~no otvorio dekan
[umarskog fakulteta Prof. dr Zoran Govedar, a okvirnu temu seminara prezentovao je ekspert dr. @an-Pol Heremans iz
kompanije "Pro spect C&S", stru ~wak za
o~uvawe prirode, Direktive Evropske
unije te "Nature 2000". Pored dr. Heremansa, na seminaru su u~estvovali i ~lanovi ekspertskog tima dr Alaksander
Golub iz Slovenije - lider projekta - i dr
Ivojlo Zafirov, ekspert za biodivrezitet
iz Bugarske.
Na seminaru su prezentovane teme:
Porijeklo i istorija vegetacije u Evropi od kraja zadweg ledenog doba.
Istorija vegetacije je pri~a o klimi i
pri~a o stani{tima koje je napravio
~ovjek: Porijeklo koncepta etno-krajolika i francuskog pojma "terroirs".
Razlike koje postoje izme|u razli~itih
dijelova Evrope, koje se moraju uzeti u
obzir pri odre|ivawu prioriteta i
utvr|ivawu podru~ja.
Va`nost otvorenih stani{ta u odnosu
{umskih stani{ta za biolo{ku raznolikost.
Pregled istorije i korijena mre`e
za{ti}enih podru~ja u Evropi i svi-
прољеће 2014.
jetu, porijeklo i razvoj Emerald / NATURA 2000 mre`e.
Strategija o~uvawa prirode: s ciqem
da se prona|e "najboqa vrijednost za
novac" u prirodi i o~uvawu biolo{ke
raznolikosti. Zakonska osnova za NATURA.
Uvod u obnovu, upravqawe i pra}ewe
stani{ta (biodiverziteta) Natura
2000; op{ti konceptualni aspekti.
Finansirawe NATURA 2000 u evropskom kontekstu: procjena potencijalnih
tro{kova.
Potencijalni izvori finansirawa i
mehanizmi. Institucionalno finansirawe i samofinansirawe. Ukqu~uju}i
visoke prirodne vrijednosti obradive
povr{ine HNVF u vezi s otvorenim
stani{tima i etno-krajolika.
"Natura 2000" je jezgro o~uvawa prirode EU i bioraznolikosti. Dva sna`na
evropska propisa ~ine temeq politike EU
kao odgovor na tu obavezu iskqu~ivo na
nau~noj osnovi - Direktiva o pticama i
Direktiva o stani{tima. Ciq mre`e je
osigurati dugoro~an opstanak najzna~ajnijih `ivotiwa i biqaka Evrope, kao i
wihovih okru`ewa u svim dr`avama ~lanicama. Ekolo{ka mre`a "Natura 2000"
omogu}uje aktivnosti uz posebnu brigu za
prirodu putem odr`ivog upravqawa, kako
ekolo{ki tako i ekonomski. Mre`a "Natura 2000" je nau~no utemeqen proces
o~uvawa prirode, koji je zakonski definisan i obuhvata potrebe dru{tva.
"Natura 2000", tako|e, ispuwava obavezu Zajednice u okviru UN Konvencije o
biolo{koj raznolikosti. Projekat
"Podr{ka za provo|ewe Direktive o pticama i Direktive o stani{tima u Bosni i
Hercegovini" je fokusiran na podr{ku
institucijama BiH pribli`avawu standardima za{tite okoline u Evropskoj
uniji. Projekat }e podr`avati inicijalne
korake u razvoju "Natura 2000" mre`e
{irom BiH i odgovaraju}e strategije za
wenu implementaciju i planove upravqawa.
Projekat ukqu~uje:
Pripremu prijedloga podru~ja "Natura
2000",
Izradu smjernica planova upravqawa,
Izradu planova za tri odabrana "Natura 2000" podru~ja,
Izradu nacrta propisa/uredbi u ciqu
36
podr{ke uspostavqawu "Natura 2000"
mre`e,
Uspostavqawe informacionog sistema
za "Natura 2000" i komunikacijsku
podr{ku.
Prijedlog za "Natura 2000" podru~ja u
BiH obezbijedi}e tim doma}ih stru~waka
uz koordinaciju me|unarodnog tima eksperata. Prijedlog za "Naturu 2000" BiH }e
obuhvatiti zna~ajne potrebe dru{tva, kao
{to su, na primjer, turizam i poqoprivreda. Bosna i Hercegovina je ve} prihvatila razli~ite pravne dokumente na
razli~itim nivoima vlasti i odgovornosti oko o~uva wa prirode. Projekat }e
podr`ati institucije s prijedlozima dokumenata potrebnih za "Natura 2000".
Dvodnevni seminar "Od po~etaka
biolo{ke raznolikosti do provedbe i
upravqawa Evropske mre`e za o~uvawe
biolo{ke raznolikosti" odr`an je u prostorijama [umarskog fakulteta Univerziteta u Bawaluci. Kako je i najavqeno,
seminar je zvani~no otvorio dekan fakulteta dr Zoran Govedar.
Seminar je okupio vi{e od 50 u~e snika, me|u kojima su bili predstavnici
Ministarstva spoqne trgovine i ekonomskih odnosa BiH, Fonda za okoli{ BiH,
Ministarstva okoli{a i turizma FBiH,
Ministarstva poqoprivrede, vodoprivrede i {umarstva FBiH, Ministarstva
poqoprivrede, {umarstva i vodoprivrede
RS, Vlade Br~ko distrikta BiH, nacionalnih parkova te nevladinih orga nizacija.
Ove institucije u~estvuju u osnivawu
mre`e "Natura 2000" u BiH, koja ima za
ciq da osigura dugoro~an opstanak najzna~ajnijih `ivotiwa i biqaka Evrope,
kao i wihovih okru`ewa, u svim dr`avama
~lanicama EU.
Vo|a projekta "Podr{ka za provo|ewe
Direktive o pticama i Direktive o
stani{tima u BiH" Aleksander Golob naglasio je da je ciq projekta ispuwavawe
kriterija Evropske unije o za{titi
okoli{a, od kojih zavisi dostupnost sredstava za investicije u infrastrukturne
projekte u BiH.
"Jedna od na{ih aktivnosti je upoznavawe javnosti o zna~aju biodiverziteta, s
obzirom na to da je Bosna i Hercegovina
bogata razli~itim `ivotiwskim vrstama
i stani{tima, {to bi moglo doprinijeti
biodiverzitetu Evropske unije", objasnio
je Golob.
On je dodao da je Jean-Paul Herremans,
stru~wak za o~uvawe prirode iz kompanije
"Prospect C&S", tokom seminara iznio
najva`nije principe za o~uvawe biodiverziteta, na {ta se BiH obavezala potpisivawem me|unarodnih konvencija.
Prijedlog za "Natura 2000" podru~ja u
BiH obezbijedi}e tim doma}ih stru~waka
uz koordinaciju me|unarodnog tima eksperata. Prijedlog za "Naturu 2000" BiH }e
obuhvatiti zna~ajne potrebe dru{tva, kao
{to su, na primjer, turizam i poqoprivreda. Bosna i Hercegovina je ve} prihvatila raz li~ite pravne dokumente na
razli~itim nivoima vlasti i odgovornosti oko o~uvawa prirode. Projekat }e
podr`ati institucije s prijedlozima dokumenata potrebnih za "Natura 2000".
"Natura 2000" je jezgro o~uvawa EU
prirode i bioraznolikosti. Dva sna`na
evropska propisa ~ine temeq politike EU
kao odgovor na tu obavezu iskqu~ivo na
nau~noj osnovi - Direktiva o pticama i
Direktiva o stani{tima. Ciq mre`e je
osigurati dugoro~an opstanak najzna~ajnijih `ivotiwa i biqaka Evrope, kao
i wihovih okru`ewa u svim dr`avama
~lanicama. Ekolo{ka mre`a "Natura
2000" omogu}uje aktivnosti uz posebnu
brigu za prirodu – putem odr`ivog upravqawa, kako ekolo{ki tako i ekonomski.
Mre`a "Natura 2000" je nau~no utemeqen
proces o~uvawa prirode, koji je zakonski
provediv i obuhvata potrebe dru{tva.
"Natura 2000", tako|e, ispuwava obavezu Zajednice u okviru UN Konvencije o
biolo{koj raznolikosti. Projekat
Podr{ka za provo|ewe Direktive o pticama i Direktive o stani{tima u Bosni
i Hercegovini fokusiran je na podr{ku
institucijama BiH pribli`avawu standardima za{tite okoli{a u Evropskoj
uniji. Projekat }e podr`avati inicijalne
korake u razvoju "Natura 2000" mre`e
{irom BiH i odgovaraju}e strategije za
wenu implementaciju i planove upravqawa. Projekat ukqu~uje pripremu prijedloga podru~ja "Natura 2000", smjernice
planova upravqawa, izradu planova za tri
odabrana "Natura 2000" podru~ja, nacrt
propisa/uredbi u ciqu podr{ke uspostavqawu "Natura 2000" mre`e, uspostavqen
informacioni sistem za "Natura 2000" i
komunikacijsku podr{ku.
Projekt "Podr{ka za provo|ewe Direktive o pticama i Direktive o sta ni{tima u BiH" traja}e do septembra
2014, a provodi se na teritoriju cijele
Bosne i Hercegovine.
(Vi{e o projektu mo`ete prona}i na:
www.natura2000.ba)
Prof. dr Zoran Govedar
Da se ne zaboravi
OSAMNAEST GODINA OD NESRE]NOG SLU^AJA
Ove godine navr{ava se devetnaest godina od nesre}nog slu~aja kada je autobus [G "Gorica"
[ipovo nai{ao na zaostalu protivtenkovsku minu ukopanu i maskiranu na {umskome putu \ulet Rodu{a. Mina je eksplodirala i uni{tila predwi dio autobusa. Na licu mjesta je poginuo Mirko
Markez, a tjelesne povrede zadobilo je jo{ sedam radnika [G "Gorica" [ipovo.
Mirko Markez ro|en je 25.12.1946. godine u Jawu, selo Vagan, od oca Save i majke
Dragiwe. Odrastao je u vi{e~lanoj patrijarhalnoj porodici.
Osnovnu {kolu zavr{io je u Strojicama, a sredwu ({umarsku tehni~ku) u Sarajevu, 1967. godine. Svoje djetiwstvo proveo
je u Jawu, na proplancima Vitoroga, kao i
mnoga djeca tog kraja. Volio je prirodu,
{umu i `ivio je za wu. Poslije zavr{ene
sredwe {kole odlazi u vojsku ({kolu rezervnih oficira), a potom zasniva radni
odnos u [G "Gorica" [ipovo. Dao je svoj
veliki doprinos u razvoju ovoga kolektiva,
radio je na poslovima referenta za uzgoj i
za{titu {uma, doznake i upravnika radnih
jedinica.
Poslove je obavqao s lako}om, jer je bio
posve}en svome pozivu sa uvjerewem da
~ovjek vrijedi onoliko koliko mo`e da pomogne i pru`i drugima. Bio je dru`equbiv,
duhovit i zabavan, ulivao je sigurnost i povjerewe. Primjer je po{tenog, narodnog
~ovjeka, koji je bio omiqen me|u radnicima,
uvijek je imao razumijevawa za wih, da im
pomogne i iza|e u susret, da se na|e kada zatreba. Rado ga i danas spomenu u pri~ama i
ka`u "DA ONO MAJKA VI[E NE RA\A".
Kao pravi patriota, u rat se ukqu~io
kada je srpskom narodu bilo najte`e i kada
je bio najugro`eniji, u rat je u{ao sa ~inom
kapetana prve klase, a u toku rata dobio je
~in majora. Osta}e zapam}en po vite{kom
pona{awu prilikom povla~ewa na{e vojske
iz okupiranog [ipova.
Wegova inteligencija, poznavawe prirode, "svake {umske staze", sposobnost da
brzo i smireno reaguje u stresnim situacijama, spasila je `ivote i mnogi borci koji
su i danas `ivi duguju wemu zahvalnost.
Svoju pa`wu, znawe i energiju nakon
rata usmjerio je u oporavak [G "Gorica"
[ipovo. Bio je raspore|en na poslove upravnika RJ "Rodu{a" sve do nesre}nog slu~aja,
koji se desio 01.07.1996. godine.
Vojo Rakita U~o
прољеће 2014.
37
Tragovima pro{lih vremena
IZ POTOKA PREKO
TEHERANA DO IST RIVERA
Nakon {to je, na Univerzitetu u Monpeqeu odbranio
doktorsku disertaciju na
temu “Planinske pra{ume
Dinarskih Alpa – masiv
Klekova~e i Grme~a,” Bjelorus Svevlad Tregubov u
Teheranu osniva [umarski fakultet, a potom postaje istaknuti slu`benik
Ujediwenih nacija
Mnogo je pri~a, jo{ od po~etka dvadesetog vijeka, kojih se danas tek poneko
sjeti. A tako ne bi trebalo da bude.
Oto [tajnbajz
Bavarski industrijalac Oto [tajnbajz od “Bosansko-hercegova~kog industrijskog erara” kupuje pravo na
eksploataciju {uma u planinskim masivima Klekova~e, Luweva~e, Srnetice i
Osje~enice. Ovaj “bogati ~ovjek koji je
vidio daqe od drugih” novoj firmi, i to
jo{ 1900. godine, daje naziv “Bosanska
{umska industrija - akcionarsko dru {tvo Oto [tajnbajz”.
Iste godine u Drvaru po~iwe da radi,
za to vrijeme, moderna pilana sa sedamnaest gatera, koji su dnevno prorezivali
oko 1.100 kubika drveta. Samo godinu
dana kasnije Drvar je imao ve} 2.800 radnika. Bile su to godine u kojima je ova,
sada ve} radni~ka varo{, kasnije }e se to
i dogoditi, krenula putem jednog od najzna~ajnijih industrijskih centara u
Bosni.
Iste godine po~ela je da se gradi i
uskotra~na `eqezni~ka pruga Knin Li~ka Kaldrma - Drvar - O{treq, koja je
pu{tena u saobra}aj samo dvije godine
poslije. Ona je, osam godina kasnije,
produ`ena za novu dionicu do Srnetice,
Ribnika i ^ardaka. Tih godina u Drvaru,
a zapravo u pogonima velike imperije
Ota [tajnbajza, bilo ja zaposleno izme|u
osam i deset hiqada radnika.
Svevlad Tregubov
Me|u qudima koji su posebno obi qe`ili vrijeme pro{lo bio je Bjelorus
Svevlad (Vsevold) Tregubov. Ro|en u porodici Bjelogardejaca koja je bila na
strani carske Rusije, da bi spasio glavu,
Tregubov je, polovinom 1919. godine,
bje`e}i od boq{evika, napustio Rusiju.
Otisnuo se u svijet i prvo do{ao do Beograda, u kome zavr{ava [umarski fakultet. Ovaj, kasnije }e se to vidjeti,
прољеће 2014.
stru~wak svjetskog glasa, potom sti`e u
Potoke, {umsko radili{te u wedrima
Klekova~e, gdje boravi od 1930. do 1941.
godine. Podno Klekova~e godinama je pripremao svoju doktorsku disertaciju, koju
je kasnije branio i odbranio u Francuskoj.
Drvar~anin Vojin Bucalo, jedan od
na{ih najpoznatijih stru~waka u oblasti
{umarstva, navodi da je Tregubov odbranio doktorsku disertaciju na temu “Planinske pra{ume Dinarskih Alpa – masiv
Klekova~e i Grme~a,” ali i to da je “tu
disertaciju odbranio, ne na Sorboni,
kako neki tvrde, ve} na Univerzitetu u
Monpeqeu.
Kada su u Drvaru odjeknuli prvi
pucwi ustanika koji su najavili po~etak
rata u ovom kraju, Tregubov odlazi u Zavidovi}e. Tamo se skriva od usta{a, da bi
potom oti{ao u partizane. Po zavr{etku
rata, Tregubov odlazi u Sloveniju, gdje
postaje republi~ki ministar za {umarstvo. Kasnije je bio anga`ovan i u Agenciji Ujediwenih nacija za ishranu i
poqoprivredu – FAO. Bio je i direktor
Projekta Ujediwenih nacija u Iranu. U
Teheranu je tada osnovao i [umarski fakultet. Slu`benik Ujediwenih nacija
ostao je sve do svog penzionisawa. Umro
je Qubqani 1974. godine.
Runolist
Predsjedni{tvo Austrijskog zoolo {ko-botani~kog dru{tva u Be~u, 1909. godine zatra`ilo je od austrijske vlade da
“dio Klekova~e bude izdvojen i za{t i }en”. Zahtjevu se kasnije udovoqilo, zbog
~ega je u ovom kraju, pored ostalog, sa~uvano i vi{e od hiqadu biqnih vrsta.
Samo gqiva, vi{e je od tri stotine
vrsta. U Klekova~i raste i runolist “kapitalac” (tako se zovu krupni primjerci
bilo koje vrste) kako su ga qubiteqi prirode odavno “krstili”. Mnogi pri~aju da
runolista, poput onog sa Klekova~e “nema
nigdje u dinarskom sistemu iako ga ima
od Pirineja pa ~ak do Japana.”
Vr{ak
Spor oko {ume Vr{ak, na podru~ju
predratne drvarske, a danas Op{tine
Isto~ni Drvar, traje ve} pedeset i osam
godina. U pitawu je osamdesetak hektara,
ka`u stru~waci, najkvalitetnije crnogorice u ovom dijelu Balkana.
Prve sporove, ali oko pa{waka na
istom lokalitetu, vodili su seqani
Uvale, jo{ tridesetih godina dvadesetog
vijeka, da bi prvo ro~i{te, ali sada sa
revirima jele i smr~e, bilo odr`ano
1952. godine u Sreskom sudu u Drvaru. Od
tada sporovi oko Vr{ka vodili su se u
Biha}u, Sarajevu, Bawaluci i Mrkowi}
Gradu.
Motorne pile i plate
Prve motorne pile, na radili{tima u
Klekova~i uvedene su po~etkom {ezdesetih godina sada ve} pro{log vijeka. Najprije je to bila ruska dvoru~na motorna
pila dru`ba, te{ka oko pedeset kilograma. Wome su morala rukovati dva radnika. Zatim su do{le jednoru~ne pile
solo pa onda partner R - 11 i partner R 12.
Milan Damjanovi}, tada {ef radili{ta u Potocima, ka`e da je kurs
obuke za rukovaoce motorkama dr`ao
Pero Adamovi}. Ba{ zbog uvo|ewa motornih pila u {umska radili{ta, Upravni
odbor prihvatio je, 1967. godine, Adamovi}ev prijedlog da se mijewa sistem
nagra|ivawa, po{to dotada{wi nimalo
nije stimulisao radnike da vi{e rade.
A koliko su tada zara|ivali radnici
“Grme~a” odnosno “Klekova~e”, vidi se u
{ihtericama, odnosno platnim listama.
Tako je, na primjer, tada{wi predsjednik
op{tine Drvar \uro Karanovi} imao
platu oko 186.000 dinara, a Quban Luka~,
direktor “Grme~a”, {est hiqada dinara
mawe. Upravnik radili{ta primao je
tada 176.000, dok su sjeka~i, istovremeno,
zara|ivali i po 300.000 dinara!
Slavi{a SABQI]
38
^ovjek majke prirode
Stru~no zanimawe Jove Travara bilo je mnogo {ire nego {to su to zahtijevala radna mjesta na kojima je radio. Pored pedologije, fitocenologije i tipologije {uma, posjedovao
je znawa iz svih ekolo{kih oblasti: floristike, dendrologije, petrografije, geologije
i dr.
Cijeli svoj vijek strastveno se bavio gqivama (po ~emu je za `ivota u{ao u legendu), rasadni~kom proizvodwom, kori{}ewem {umskih proizvoda te silvi - i hortikulturom.
JOVAN TRAVAR je, nakon kratke bolesti, preminuo 26.08.2013. godine.
Ro|en je 19.01.1938. godine u Stekerovcima, kod Glamo~a. Djetiwstvo je
proveo kao ratno siro~e, po domovima i
{kolama u Li{tici, Trebiwu, Turbetu
i dr. Sredwu {umarsku {kolu zavr{io
je u Bawaluci, a {umarski fakultet u
Sarajevu, jula 1963. godine, ~ime je stekao zvawe diplomiranog in`ewera
{umarstva.
Svoj radni vijek zapo~eo je kao pripravnik u [umskoj upravi u Glamo~u od
1963. do 1964. godine, nakon ~ega je bio
asistent Instituta za {umarstvo u Sarajevu iz oblasti fitocenologije i pedologije u periodu 1965-1971. godina.
Radio je kao i rukovodilac Slu`be za
Ure|ivawe {uma, OOUR “[umarstvo” u
Glamo~u od 1971. do 1974, nakon ~ega je
bio vi{i stru~ni saradnik Instituta
za {umarstvo u Beogradu od 1977. do
1980, a zatim je rad nastavio kao vi{i
stru~ni saradnik na Institutu za topolarstvo u Novom Sadu od 1974. do 1977.
godine. Dio radnog vijeka proveo je
rade}i na poslovima glavnog projektanta - koordinatora u IRPC “Srpske
{ume“ Bawaluka, u periodu 1980-2003.
godine, nakon ~ega je penzionisan 2003.
godine. Kao honorarni saradnik na
[umarskom fakultetu u Bawaluci, na
predmetima fitocenologija i tipologija {uma, radio je od 1994. do 2002.
Tokom svoje radne karijere u~estvovao je u velikom broju najraznovrsnijih
poslova iz domena {umarske struke,
~esto nezamjewiv u wima. Bio je aktivan
u~esnik inventure {uma na velikim
povr{inama za BiH od 1964. do 1968,
kao asistent za pedologiju i fitocenologiju. Wegovo zavidno iskustvo i rad
na kartirawu {umske vegetacije i
zemqi{ta, te izradi vi{e tuma~a pedolo{kih, vegetacijskih i tipolo{kih
karata, za vi{e {umskoprivrednih
podru~ja u BiH, od 1969. do 1994. godine,
i dan-danas slu`i kao osnova za rad
svima nama, ~ime je ostavio svoj neizbrisiv trag u {umarstvu. Tako|e je
radio na poslovima glavnog projektanta
i koordinatora za izradu {umskoprivrednih osnova za {umskoprivredna
podru~ja u Republici. U IRPC-u je ponajvi{e radio kao tipolog, na preliminarnim i kona~nim spiskovima
gazdinskih klasa. Kao iskusan
stru~wak, obavqao je i stru~na
vje{ta~ewa u {umarstvu, za pravosudne
potrebe. Jovo je savjesno nastojao da
obi|e, vidi i analizira na terenu svako
podru~je, nikad se ne oslawaju}i na suve
prethodne podatke.
Dugogodi{wi je saradnik Zavoda za
za{titu spomenika prirodnog i kulturnoistorijskog nasqe|a u Bawaluci,
kojem je podario mnoge svoje dane i valorizacione studije, ali i drugih brojnih institucija u kojima je neprestano
i nesebi~no davao svoj nau~ni, stru~ni
i qudski doprinos: Instituta za geneti~ke resurse, Fonda za za{titu
`ivotne okoline, nacionalnih parkova
“Kozara“ i “Sutjeska“, IG-instituta,
Udru`ewa gqivara, “Ekosilve“, “Magaprojekta“ i dr. Osniva~ je Nau~nostru~nog dru{tva “Arbor Magna”, kojem
je posvetio svu posqedwu deceniju svog
`ivota, rade}i predano i postojano.
^lanovima ovog dru{tva Jovo je prenio
zaraznu qubav i po{tovawe prema
prirodi, neumoqivi optimizam i energiju, koji nastavqaju da `ive i slave
veliko djelo Jovanovo.
Stru~no zanimawe Jove Travara bilo
je mnogo {ire nego {to su to zahtijevala radna mjesta na kojima je radio.
Pored pedologije, fitocenologije i tipologije {uma, posjedovao je znawa iz
svih ekolo{kih oblasti: floristike,
dendrologije, petrografije, geologije i
dr. Cijeli svoj vijek, strastveno se
bavio gqivama (po ~emu je za `ivota
u{ao u legendu), rasadni~kom proizvodwom, kori{}ewem {umskih proizvoda,
te silvi - i hortikulturom.
Autor i je koautor velikog broja elaborata, studija, kwiga, nau~nih i
stru~nih radova. Moramo spomenuti
samo neke od wih na koje smo izuzetno
ponosni: Prostorni plan Republike
Srpske, Qekovito biqe poma`e do ma}im `ivotiwama, Katalog najve}ih
stabala Republike Srpske, Flora NP
“Kozara”, Flora pra{umskog rezervata
“Lom”, Priru~nik za kori{tewe sporednih {umskih proizvoda, Mogu}nost
izdvajawa za{ti}enog podru~ja Klekova~a-Lom”, Studija o osnivawu parka
“[wegotina-Lipqe”, Mre`a za{ti }enih podru~ja Republike Srpske, Gi sPass, Pho to fo rest, studija “Jahorina”
itd.
U~estvovao je u izradi ogromnog
broja diplomskih, specijalisti~kih, magistarskih radova i doktorskih disertacija, iz oblasti {umarstva, vo}arstva,
genetike, hortikulture, ekologije i
za{tite prirode. Jovo je nesebi~no pomagao svakom ko je od wega pomo}
tra`io, ne postavqaju}i uslove i ne
tra`e}i naknadu.
Bio je vezan za prirodu, koju je neizmjerno volio i bio wen dio, u svakom
smislu te rije~i. Wegovo znawe nije
bilo kwi{ko i ograni~eno na teoriju,
ve} `ivo i neposredno. To je ~ovjek koji
je Bosnu i Hercegovinu upoznao pje{ke,
a u woj je wegovo oko vidjelo vi{e nego
{to je ve}ini nas dano da tokom `ivota
vidimo. Jovanu su podjednako bliske i
drage bile semberske ravnice, hercegova~ki kr{, romanijske tavne {ume,
posavske mo~vare, kraji{ke gudure...
Jovan Travar nije ni bio u stawu da
druga~ije pojmi kartirawe vegetacije,
zemqi{ta ili tipova {uma. Sli~no je
bilo i sa drugim {umarskim disciplinama: za wega sjemenarstvo i
rasadni~arstvo nisu bile literatura:
Jovo nije mogao odoqeti da ne uzme plodove, sjeme ili reznice sa neke nove
vrste na koju bi nai{ao, da ih ne posadi
i o~inski bri`no gaji i prati.
Oti{av{i u penziju, sav se predao svom
rasadniku kod svoje ku}e u selu Crni
Vrh, koji je podigao unutar grabika,
provode}i mnoge dane sa motikom. Gajio
je i odu{evqeno pokazivao svoje leje
ginka, planinskih javora, likvidambra
i drugih mezimaca. Poznavawe qekovitog biqa, isto tako, nije za Jovu bilo
pitawe poznavawa i pra}ewa literature
(a sakupio je zavidnu biblioteku o qekovitom biqu, uvijek ostaju}i otvoren i
za novosti farmakopeje); kome je zatrebala suva kora brekiwe, plodovi mukiwe, cvijet br|anke, suva preslica itd.
- Jovo je bodro davao, bez pitawa i bez
naknade, sa mnogo qubavi i qudske
brige za bli`we.
^itav svoj vijek Jovo je ostao lagan
kao dje~ak i oti{ao sa ovog svijeta kao
vje~iti mladi}.
Hvala mu i slava!
Dr Jugoslav Bruji}
прољеће 2014.
39
In memoriam
MILAN MI]EVI]
(1946-2014)
Dragi i po{tovani kolega,
Dragi Milane,
U ime Tvojih drugara - lovaca i saradnika na poslovima lovstva, zapala me je - kao jednog od najstarijih,
tu`na obaveza da se u wihovo i svoje ime oprostim s
Tobom.
Ne mogu a da se pri tome ne sjetim na{ih prvih susreta od prije pedesetak godina, kada smo po~eli iskreno
dru`ewe i stru~nu saradwu. Bio si pun mladala~kog
elana i `eqe da bude{ primjeran drug u lovu i
priqe`an radnik na stru~nim poslovima u lovstvu.
Lovci su te voqeli, jer su u Tvom eti~kom pona{awu
vidjeli primjer za ugled. Saradnici na poslovima lovstva su cijenili Tvoje upe~atqive rezultate postignute u
lovi{tima u kojima si radio, jednako kao i svi stru~ni
poslenici u brojnim lovi{tima sa kojima si aktivno
sara|ivao u rje{avawu organizacionih i stru~nih problema wihovih organizacija.
Rado }e te se sje}ati i svi oni koji su u~estvovali na
organizovanim stru~nim seminarima za izradu lovnih
osnova, kratkim seminarima za ocjewiva~e lova~kih trofeja i mnogobrojnim pripremama za lova~ke ispite.
Bi}e{ upam}en po brojnim stru ~nim ~lancima u
lova~koj {tampi, a posebno kao inicijator i realizator
u izdava~koj djelatnosti Lova~kog saveza RS, kao nosilac
poslova u izradi filma o radu LSRS, aktivni autor i
vrijedni organizator u prezentacija rada i uspjeha LSRS
na izlo`bama i sajmovima lovstva, te kao autor ili koautor u periodi~noj {tampi i stru~noj literaturi u LSRS
i u Jugoslaviji.
Jednom rije~ju, ostavio si brojna djela po kojima }e{
biti upam}en!
Zato, Tvojoj Miri, k}erki i sinu, zetu, snahi, unucima, ostaloj rodbini i prijateqima ostaje radost da su
te imali, a svima nama zahvalnost i trajna uspomena na
tvoj plemeniti lik.
Po~ivaj u miru!
Sokolac, 20.1.2014.
@ivko Rapaji}
прољеће 2014.
Ovo sam trebao pro~itati iznad tvog odra, na sahrani, ali vijest o tvojoj smrti je kasno stigla do mene.
Otuda je sje}awe na tebe `ivqa i bez “uko~enosti”, jer
rijetki su {umari kojih se mogu sje}ati tako `ivo, kao
{to si ti.
A nisi bio brzomislen i brzokretan, a radan i sistemati~an – jesi! Istrajan, kao da si ro|en u Japanu, a ne u
na{im krajevima, gdje nesposobni potiskuju sposobne i
po{tene.
Po tome }u te se sje}ati. I po slikawu na{e
zajedni~ke majke – Majke prirode, kao nepotkupqivi svjedoci da je ~ovjek + priroda = zdravqe, a ~ovjek – priroda
= katastrofa.
U na{im objektivima, u istom danu, u istom satu, minuti i sekundi, svjetlopisali smo stotine fotografija:
srna, kapitalnih i fosilnih stabala, neobi~nih prirodnih pojava, zelengorskih jezera, pa ~ak i tvoga zavi~aja
Me|urje~ja, kod ^ajni~a. Tamo si, kao student, zasadio
sadnice koje su rasle koliko i tvoj radni vijek i ve} su
bile tehni~ka roba.
Selo je napu{teno i wive je osvojila {uma. Rekoh ti,
kako je bilo lijepo zasaditi drvo prije ~etrdeset godina,
a ti si me podsjetio na kinesku poslovicu: “Najboqi trenutak da se zasadi drvo, bio je prije dvadeset godina, a
drugi najboqi trenutak je sada.”
Na sajmovima i radni~kim sportskim igrama, tvoje
fotografije su bile za{titni oreol {umarske struke i
qepote prirode, {umskih `ivotiwa i ptica, prepariranih, ali sa nekom zaustavqenom `ivom silom...
Sje}am se, kada smo bili u komisiji za obiqe`avawa
deset godina “{uma”, kako si predano radio, i kao dizajner, jer si u{ao u Corel i Photoshop, istrajno
uobli~avaju}i logotip... I takav si bio na svakom zadatku, sve je bila za tebe “krupna sitnica”... zadwi pohod
smo imali sa ~i~om Milankom Ko~evi}em, koji nas je
proveo mar{rutom kroz {ume, skoro pra{umskog tipa, pa
nam je pokazao i vrelo sa kojeg je pio Dra`a Mihailovi}.
^i~a je i{ao u kratkim pantalonama, kroz {ipra`je i
`aru, a ti si posustajao... Uzgred smo se sjetili i wegovog sina Ratka Ko~evi}a, koji je poginuo od nagazne mine,
za vrijeme na{eg boravka na Sportskim igrama u
Tesli}u.
Gledao je u nas, ~e`wivo, kao da kupi `equ – sa posqedwim pogledom na `ivot... Nikad ne}u zaboraviti
wegov pogled, kao ni tvoj lagan hod, kada si, nakon odlaska u penziju, dolazio u Direkciju “[uma”, kod mene i
Du{ana Ga{evi}a. A Dule je odradio pripravni~ki sta`
kod tebe, jer si tada bio {ef radne jedinice u
“Viso~niku” iz Han Pijeska.
Po hodnicima Direkcije JP[ “[ume Republike Srpske” su i danas, i dugo }e jo{ biti tvoje fotografije, u
ladicama novine i ~lanci koje si objavqivao i kwiga iz
oblasti lovstva, a u nama `ivo sje}awe na uznositost u
radu i moralnim odlikama.
Na kraju, dragi prijatequ, du{a ti se raja nagledala,
kao Zemqa sunca i mjeseca.
20. februara 2014.
Nedeqko @ugi}

Incontri - Susreti 8

Visita “ad Limina Apostolorum” dei Presuli della Conferenza

B i l t e n

(La Rassegna Dalmata)

TIRA FUORI LA LINGUA cs n3 del 14-10-12.pdf

LA CICALA zaratina / Zadarski CVRČAK

+CESAR l KRALJ FRANJO JOSIP

preuzmi izdanje - Izdavački centar Rijeka

Flaminal® Hydro Flaminal® Hydro Flaminal® Hydro