Rethymno Οδηγός αγροτουρισμού και εναλλακτικών δραστηριοτήτων Go Nature! Π ΡΕΘΥΜΝΟ Οδηγός αγροτουρισμού και εναλλακτικών δραστηριοτήτων Κείμενα Στέλλα Καλογεράκη Βαγγέλης Παπιομύτογλου Φωτογραφίες Βαγγέλης Παπιομύτογλου Χάρτες Mediterraneo Editions Layout Βαγγέλης Παπιομύτογλου Νατάσα Αντωνάκη Εκτύπωση Γραφοτεχνική Κρήτης Α.Ε.Ε. Συγχρηματοδότηση στα πλαίσια της Κ.Π Leader+ Δυτικής Κρήτης Ο.Α.ΔΥ.Κ κατά 70% (από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ΕΓΤΠ.Ε-Π 52,50% και το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων 17,50) και από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ρεθύμνης 30% Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Η φύση του Ρεθύμνου άλλοτε 4 Το Ρέθυμνο σήμερα 6 Βλάστηση & χλωρίδα 8 Η πανίδα 10 Ακτές 12 Τα Βουνά 14 Φαράγγια 16 Σπήλαια 18 Ίχνη Πολιτισμού 20 Λαϊκή Τέχνη 22 Γαστρονομία 24 Γιορτές 26 Ατζέντα 28 Διαδρομές 29 Με βάση στο Ρέθυμνο 30 Με βάση στο Ατσιπόπουλο 32 Με βάση την Αργυρούπολη 34 Με βάση στον Πλακιά 36 Με βάση στο Σπήλι 38 Με βάση στο Αμάρι 40 Με βάση στον Φουρφουρά 42 Με βάση στο Αρκάδι 44 Με βάση στις Μαργαρίτες 46 Με βάση στο Γαράζο 48 Με βάση στα Ανώγεια 50 Καταλύματα 52 Πάει να ξημερώσει… Δυο σκάρες γλιστρούν στις πλαγιές του Κέδρους που δε φοβάται να αντικρύσει κατάματα τον μεγάλο αδελφό του τον Ψηλορείτη. Ένας, ανάμεσα σε εκατομμύρια, μικροσκοπικός σπόρος μιας ορχιδέας, συναντά τον ξενιστή του, συνοδοιπόρο στο ταξίδι της ενηλικίωσης. Στην απέναντι λοφοπλαγιά το μαύρο στίγμα στη μέση του χωραφιού δεν είναι παρά μια γερόντισσα που συλλέγει χόρτα. Ταρακουνά μια φασκομηλιά και οι ευωδιές της πλημυρίζουν τον τόπο. Πιο πέρα ένας βοσκός ξεκινά ένα μελωδικό διάλογο με τα ζωντανά του, ακατανόητο για τον μη μυημένο. Δεν το ξέρει ακόμα αλλά μια μέρα οι ήχοι αυτοί θα γίνουν μουσική. Σε λίγο ένας μικρός γύλος στην Τριόπετρα θα τσιμπήσει το ζυμάρι αλλά τα τροπικά χρώματά του θα σαγηνεύσουν τον ψαρά που θα τον επιστρέψει στη θάλασσα. Την ίδια ώρα ένας φούρνος στο Αμάρι αργεί να πυρώσει, ευκαιρία για δυο κουβέντες. Ξημέρωσε κι ένα μικρό γαρδέλι κελαηδά σχεδόν δοξαστικά λες και το ξέρει πως σήμερα ο μοναχικός γυπαετός θα βρει επιτέλους το ταίρι του. Υπάρχει ακόμα τόση μαγεία! 3 Η φύση του Ρεθύμνου άλλοτε... Η πρώτη εμφάνιση γης, εκεί που σήμερα απλώνεται η Κρήτη, έγινε κατά τη διάρκεια του Κρητιδικού πολλά εκατομμύρια χρόνια πριν, όταν ο βυθός μιας τεράστιας θάλασσας, της Τηθύος, ανυψώθηκε σαν αποτέλεσμα της τρομακτικής πίεσης των τεκτονικών πλακών. Η Αιγαιίδα, η ξηρά που δημιουργήθηκε, περιελάμβανε εκτός από την Κρήτη το χώρο της ηπειρωτικής Ελλάδας και την θάλασσα του Αιγαίου. Ωστόσο, 10-12 εκατομμύρια χρόνια πριν, λόγω της καταβύθισης μεγάλων τμημάτων γης, τα νερά της Μεσογείου άρχισαν να πλημμυρίζουν την Αιγαιίδα, με αποτέλεσμα τον κατακερματισμό της και τη δημιουργία μιας ομάδας νησιώτικης Κρήτης που θα αποκτήσει ύστερα από συνεχείς μεταβολές, 4 πτυχώσεις, καθιζήσεις και ανυψώσεις τη μορφή που έχει σήμερα. Μια μορφή στην οποία η διάβρωση των κατά κύριο λόγο ασβεστολιθικών πετρωμάτων έχει προσθέσει την δική της πινελιά. Σημάδια της γεωλογικής ιστορίας του Ρεθύμνου μπορεί να δει σήμερα κανείς σε πολλά σημεία του νομού. Ο ορεινός όγκος της Ίδης αποτελεί ένα ανοιχτό γεωλογικό μουσείο και δεν είναι τυχαίο που το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη έχει ενταχθεί στο Δίκτυο Ευρωπαϊκών Γεοπάρκων. Στο δρόμο προς το οροπέδιο της Νίδας υπάρχουν εντυπωσιακοί σχηματισμοί πλακωδών μαρμάρων. Στις κορφές νότια του οροπεδίου φαίνεται καθαρά η τεκτονική επαφή του στρώματος της Τρίπολης πάνω από αυτό των πλακωδών ασβεστολίθων. Σχηματισμοί στο οροπέδιο της Νίδας (πάνω)και στο Βώσακο. Σε αρκετά σημεία του Φυσικού Πάρκου Ψηλορείτη υπάρχουν ενημερωτικές πινακίδες του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Ενδιαφέρουσες πτυχώσεις πλακωδών μαρμάρων εναλλασσόμενες με λεπτές πυριτικές στρώσεις υπάρχουν στα πρανή του δρόμου που οδηγεί στη Πλακιάς Μονή Βωσάκου. Επίσης, πολύ εντυπωσιακές πτυχές μπορεί να δει κανείς στην περιοχή του Αγίου Παύλου στα νότια του Ρεθύμνου. Τέλος, στην περιοχή του Πλακιά στην ανατολική άκρη της αμμουδιάς το μέτωπο ενός μεγάλου κατακόρυφου ρήγματος εξηγεί λίγο πολύ τον τρόπο δημιουργίας της λεκάνης σ’ αυτή την περιοχή. Στο μέτωπο αυτό σήμερα έχουν δημιουργηθεί αναρριχητικές πίστες. Παραστατική παρουσίαση ελέφαντα με οστά που βρέθηκαν ανατολικά του Ρεθύμνου Παλαιοντολογικό Μουσείο Ρεθύμνου Στο όμορφο αυτό μουσείο που στεγάζεται στο αναστηλωμένο Τέμενος Μασταμπά και είναι τμήμα του Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, πραγματοποιούνται σύντομες στάσεις στη διαδρομή που ακολούθησε η Κρήτη τα τελευταία 300 εκατομμύρια χρόνια. Πολύ σημαντικό είναι το υλικό των Πλειστοκαινικών ενδημικών ελεφάντων και ελαφιών της Κρήτης, όλα ευρήματα από την περιοχή του Ρεθύμνου. Παρουσιάζονται επίσης ανάμεσα στ’ άλλα, απολιθώματα προερχόμενα από Παλαιοζωικές, Μεσοζωικές και Καινοζωικές θαλάσσιες αποθέσεις της Κρήτης. Άγιος Παύλος Ο Ψηλορείτης Απολιθωμένο εχινόδερμο από τη συλλογή αγρότη στο Ρέθυμνο. 5 Το Ρέθυμνο σήμερα Τ ο Ρέθυμνο αποτελεί έναν από τους τέσσερις νομούς της Κρήτης, μια διοικητική διαίρεση που υφίσταται ήδη από την ενετοκρατία. Πρωτεύουσα του νομού είναι το Ρέθυμνο μια πόλη χτισμένη στη βόρεια ακτή με πλήθος βενετσιανικά μνημεία και μια πολύ καλά διατηρημένη παλιά πόλη. Οι δυο θάλασσες που βρέχουν το νομό, το Κρητικό Πέλαγος από το βορά και το Λιβυκό από το νότο, δημιουργούν κοντά στα 200 χλμ. ακτογραμμής που περιλαμβάνει μερικές από τις ωραιότερες παραλίες της Ελλάδας. Στην ενδοχώρα το τοπίο 6 χαρακτηρίζεται από την παρουσία μεγάλων ορεινών όγκων με τον μυθικό Ψηλορείτη να κυριαρχεί στα 2456μ. και να περικλείει μαζί με το Κέδρος (1777μ.), το άλλο μεγάλο βουνό του Ρεθύμνου, την καταπράσινη κοιλάδα του Αμαρίου. Το τοπίο είναι πιο ήπιο στα δυτικά ενώ στο νότο μια σειρά μικρών σχετικά βουνών όπως ο Κρυονερίτης, ο Σιδέρωτας και η Βουβάλα κυλά παράλληλα με τις ακτές δημιουργώντας με τις συνεχείς εναλλαγές του τοπίου μερικά από τα πιο όμορφα σημεία του νομού. Αυτές οι έντονες αντιθέσεις με το άγριο Μέλαμπες ορεινό τοπίο να εναλλάσσεται με εύφορες πεδινές εκτάσεις και οι επιβλητικές βραχώδεις ακτές με απέραντες αμμουδερές παραλίες είναι πολύ χαρακτηριστικές της ρεθεμνιώτικης φύσης. Οι άνθρωποι, χιλιάδες χρόνια τώρα, έχουν συμφιλιωθεί με την αγριάδα του τόπου δημιουργώντας οικισμούς σε κάθε σημείο, δίπλα στη θάλασσα ή ψηλά στο βουνό, επηρεάζοντας, όπως σε κάθε πολιτισμό, το φυσικό περιβάλλον σε μεγάλο βαθμό. Η βασική αγροτική δραστηριότητα των κατοίκων είναι η καλλιέργεια της ελιάς και του αμπελιού, ενώ η κτηνοτροφία κυριαρχεί στα ορεινά. Ένα πυκνό δίκτυο δρόμων κάθε τύπου καλύπτει το νομό οδηγώντας σε χωριά με ιδιαίτερο χρώμα και έντονο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον όπως ο Μαρουλάς, το Χρωμοναστήρι, ο Πίκρης το Μούντρος, η Αμνάτος, η Αργυρούπολη, το Σπήλι, οι Μαργαρίτες, τα Ανώγεια και πολλά άλλα. Δρόμοι που σκαρφαλώνουν ψηλά στον Ψηλορείτη, που σχίζουν φαράγγια Ποδηλασία Λευκώγεια όπως το Κουρταλιώτικο και του Κοτσυφού, που τερματίζουν σε ερημικές ακτές του νότου. Δρόμοι που οδηγούν σε μοναστήρια όπως το Αρκάδι και το Βώσακο και που διασχίζουν κοιλάδες διάσπαρτες με βυζαντινά ξωκλήσια όπως αυτή του Αμαρίου. Γιους Κάμπος Το ζεστό καλοκαίρι και η μακρά περίοδος βροχοπτώσεων που διαρκεί περίπου από το φθινόπωρο ως τον Απρίλιο, οδηγούν στο να χαρακτηριστεί το κλίμα του Ρεθύμνου “εύκρατο μεσογειακό”. Οι θερμοκρασίες κυμαίνονται ανάμεσα στους 14οC το χειμώνα και τους 29ο C το καλοκαίρι. Κυρίαρχο ρόλο στα καιρικά φαινόμενα διαδραματίζουν οι ισχυροί βόρειοι και νότιοι άνεμοι. Παρ’ όλο που τα μεγάλα βουνά είναι κατάλευκα σ’ όλη τη διάρκεια του χειμώνα, η θερμοκρασία στα πεδινά σπάνια πέφτει κάτω από τους 10ο C. Η ύπαρξη των βουνών επίσης είναι αυτή που δημιουργεί διαφορετικά μικροκλίματα, ιδιαίτερα ανάμεσα στις βόρειες και νότιες ακτές. Το πυκνό οδικό δίκτυο του νομού προσφέρει πάμπολλες δυνατότητες στους ποδηλάτες για σχεδιασμό διαδρομών κάθε δυσκολίας και τύπου. Οι στενοί ασφαλτοστρωμένοι επαρχιακοί δρόμοι, μα και οι χωμάτινοι αγροτικοί δημιουργούν τις προϋποθέσεις για ποδηλασία δρόμου ή βουνού αντίστοιχα. Πανέμορφες διαδρομές μέσα από πυκνούς ελαιώνες, σημεία με καταπληκτική θέα, κουραστικές αναβάσεις, υπέροχα τοπία και ξεκούραση σε γραφικά καφενεδάκια δημιουργούν ένα πλαίσιο ιδανικό για κάθε ποδηλάτη. Να θυμάστε ότι «μοιράζεστε» το δρόμο με μηχανοκίνητα τροχοφόρα και επομένως θα πρέπει να λαμβάνετε όλες τις δυνατές προφυλάξεις. Οδηγείτε όσο το δυνατόν πιο δεξιά. Για τη δική σας ασφάλεια να φοράτε πάντα κράνος ποδηλάτου. Μην ξεχνάτε ότι δεν έχετε προτεραιότητα. Όταν οδηγείτε ποδήλατο δηλώστε με σαφήνεια προς τα πού σκοπεύετε να πάτε. Δείξτε σεβασμό στους γενικούς κανόνες οδικής συμπεριφοράς. Δείξτε σεβασμό στη χλωρίδα και την πανίδα των διαδρομών. 7 Βλάστηση & χλωρίδα Α πό τα 1.700 και πλέον διαφορετικά είδη και υποείδη που απαντώνται στο νησί πάνω από το 10% είναι ενδημικά, αριθμοί με τους οποίους καμιά ευρωπαϊκή χώρα δεν μπορεί να συγκριθεί. Μόνο στο νομό Ρεθύμνου απαντώνται πάνω από 950 είδη. Στις αμμώδεις παραλίες κυριαρχεί με τα κατάλευκα άνθη του ο κρίνος της θάλασσας (Pancratium maritimum). Τον συντροφεύουν φυτά όπως τα Euphorbia paralias, Medicago marina, Otanthus maritimus, Eryngium maritimum, Crithmum maritimum, όλα με ονόματα που προδίδουν τις ενάλιες προτιμήσεις τους. Οι περιοχές που βρίσκονται κοντά σε οικισμούς και ιδιαίτερα οι πεδινές, χαρακτηρίζονται από βιότοπους έντονα επηρεασμένους από τον άνθρωπο. Εδώ, ανάμεσα στ’ άλλα, θα συναντήσει κανείς γλαδίολους (Gladiolus italicus), Ανώγεια 8 πολύχρωμες ανεμώνες (Anemone coronaria), νάρκισσους (Narcissus tazetta) και νεραγκούλες (Ranunculus asiaticus) που πλημμυρίζουν τους ελαιώνες και τους αγρούς. Στα φρύγανα οι φλώμοι (Phlomis sp.), ο ασπάλαθος (Calicotome villosa), η αφάνα (Sarcopoterium spinosum), η θρούμπη (Satureja thymbra), το θυμάρι (Τhymus capitatus), η αγριολεβάντα (Lavandula stoechas ), οι φασκομηλιές (Salvia sp.) όπως και τα διάφορα είδη λαδανιάς (Cistus sp.) διαχέουν στην ατμόσφαιρα τις μυρωδιές τους. Ο αστύρακας με τα κομψά αρωματικά άνθη του, τα ρείκια (Erica arborea, Erica manipuliflora), ο σχίνος (Pistacia lentiscus), η τραμιθιά (Pistacia terebinthus) και η δάφνη (Laurus nobilis), ο πρίνος (Quercus coccifera), οι κουμαριές (Arbutus unedo, Arbutus andrachne), και η μυρτιά (Myrtus communis) είναι τα είδη που κυριαρχούν στους Μεσογειακούς θαμνώνες (Μακία). Στα φαράγγια ενδημούν πιο σπάνια και ιδιαίτερα είδη. Οι ενδημικές Campanula tubulosa και Campanula saxatilis, το όνοσμα το ελληνικό (Onosma graecum) η βραχόφιλη τουλίπα (Tulipa saxatilis) και οι δυο σταιχιλίνες (Staehelina arborea Lactea x tridentata και Staehelina fruticosa) είναι μερικοί από αυτά. Στα βουνά απαντώνται ανάμεσα στ’ άλλα μερικά από τα πιο στενότοπα είδη. Το όμορφο αγριογαρύφαλλο Dianthus pulviniformis για παράδειγμα είναι ενδημικό του Κέδρους. Στον Ψηλορείτη ενδημεί η Horstrissea dolinikola που μαζί με την Petromarula pinnata αποτελούν τα δύο ενδημικά γένη της Τρία ενδημικά είδη του Ρεθύμνου. Aπό αριστερά προς τα δεξια η τουλίπα του Ντόρφλερ (Tulipa doerfleri), ο δίανθος ο μαξιλαρόμορφος (Dianthus pulverulentus), και η βιόλα η εύοσμη (Viola fragrans). Κρήτης. Απαντώνται ακόμα ο φθινοπωρινός Crocus oreocreticus, η πανέμορφη χιονοδόξα (Chionodoxa nana), το άρο της Ίδης (Arum idaeum), η κομψή κορυδαλίς η μονανθής η βιόλα η εύοσμη (Viola fragrans) και πολλά άλλα. Οι ορχιδέες Οι ορχιδέες, παρά την διακριτική τους παρουσία, αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι της κρητικής χλωρίδας. Στο Ρέθυμνο απαντώνται περίπου 50 είδη και υποείδη ορχιδεών με τα μισά σχεδόν από αυτά να ανήκουν στο γένος Ophrys. Ο ορχιδικός πλούτος ωστόσο αυξάνει συνεχώς, λόγω του ότι οι ορχιδέες πολύ συχνά υβριδίζονται. Ειδικά στο οροπέδιο Γιους Κάμπος, το υβρίδιο μεταξύ της Orchis lactea και της Orchis tridentata παρουσιάζει τόσο μεγάλη πυκνότητα που θα μπορούσε να πει κανείς ότι ένα νέο είδος γεννιέται. Το οροπέδιο γενικά αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους βιότοπους του Ρεθύμνου καθώς, εκτός από ορχιδέες, απαντάται και η Tulipa doerfleri, μια πανέμορφη κόκκινη τουλίπα, ενδημική της περιοχής. Εξ ίσου σημαντικά είναι και τα όρη Βουβάλα, Σιδέρωτας και Ξηρό που σχηματίζουν ένα φυσικό φράγμα προς το Λιβυκό πέλαγος. Όλοι οι δρόμοι που οδηγούν προς τις νότιες ακτές καθώς και οι χωματόδρομοι προς τις κορυφές περνούν ανάμεσα από περιοχές που βρίθουν από ορχιδέες αλλά και άλλα είδη. Πολλά από τα είδη της άγριας χλωρίδας που απαντάται στο Ρέθυμνο, (περιλαμβάνεται τον σύνολο σχεδον των ορχεοειδών), προστατεύονται από τη διεθνή σύμβαση CITES. 9 Η πανίδα Η εύρεση απολιθωμένων οστών νάνων ιπποπόταμων και ελεφάντων δίνει μια αχνή εικόνα της πανίδας του νησιού κατά το Πλειστόκαινο. Και σήμερα ωστόσο, παρά την σαρωτική επέκταση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, επιβιώνουν αρκετά άγρια, μικρά θηλαστικά όπως ο κρητικός ασβός (Meles-meles arcalus), η καλιγιαννού (Mustela nivalis galinthias) και η ζουρίδα (Martes foina bunites). Δυστυχώς, η μεγαλύτερη πιθανότητα που έχει να τα δει κανείς είναι νεκρά στην άσφαλτο. Σημαντικό γεγονός αποτελεί η επανεμφάνιση τα τελευταία χρόνια του αγριόγατου (Felix silvestris), είδος που θεωρούνταν εξαφανισμένο. Στην Κρήτη δεν υπάρχουν Η πέρδικα (Alectoris chucar) 10 Ο δενδροβάτραχος, (Hyla arborea) δηλητηριώδη ερπετά. Η οχέντρα (Elaphe situla) και η δενδρογαλιά (Coluber gemonensis) συχνάζουν στα δέντρα και ανάμεσα στις πέτρες. Η κολισαύρα (Podarchis erhardii) είναι πολύ κοινή σε αντίθεση με την πρασινόσαυρα (Lacerta trilineata) που είναι πιο σπάνια. Στα κλαδιά των δέντρων συχνάζει ο μικροσκοπικός κρητικός δενδροβάτραχος, ενώ οι φρύνοι (Bufo bufo) προτιμούν υγρές περιοχές. Τις βόρειες αμμώδεις παραλίες του νησιού, σήμερα προστατευόμενες από εθελοντές, επισκέπτεται η θαλάσσια χελώνα Caretta caretta, για να εναποθέσει τ’ αυγά της. Η κολισαύρα (Podarcis erhardii) είναι κοινή και απαντάται πολύ συχνά σε πέτρες και φρύγανα Η ορνιθοπανίδα του νομού είναι πολύ πλούσια. Μικροπούλια, όπως σπουργίτια (Passer domesticus), καρδερίνες (Carduelis carduelis), σταχτάρες (Apus apus), σπίνοι (Fringila coelembs) κ.α κοκκινολαίμηδες (Erithacus rubecula) μα και μεγαλύτερα όπως κοτσύφια (Turdus Κοκκινοκαλιακούδες σε πτήση Παρατήρηση πουλιών Η οχέντρα (Elaphe situla) έχει όμορφα σχέδια και είναι ακίνδυνη για τον άνθρωπο. Τα βουνά και τα φαράγγια αποτε- Η Iphiclides podalirius είναι από τις ωραοότερες πεταλούδες. Μικρά χελωνάκαι Careta careta (Φωτ. Αρχέλων) merula), τσαλαπετεινοί (Upupa epops), πέρδικες (Alectoris chucar) και κουρούνες (Corvus corone) έχουν συχνή παρουσία στους αγρούς. Στον ου- ρανό συχνά αιωρούνται Βραχοκιρκίνεζα (Falco tinnunculus) και γερακίνες (Buteo buteo) ενώ συχνή είναι η παρουσία του γκιώνη (Otus scops). Η Σκάρα (Gyps fulvus) λούν παράδεισο για τους παρατηρητές πουλιών, αφού εδώ φωλιάζουν πουλιά όπως ο Γυπαετός ή Κοκαλάς (Gypaetus barbatus), ένα σπάνιο μεγαλόπρεπο πουλί με άνοιγμα φτερών που φτάνει κοντά στα 3μ. Πιο συχνή είναι η παρουσία ενός άλλου μεγάλου πουλιού, του Όρνιου ή Σκάρας (Gyps fulvus), όπως το ονομάζουν στην Κρήτη, και της μικρότερης καλιακούδας (Pyrrhocοrax pyrrhocοrax). Αποδημητικά πουλιά όπως χαλκόκοτες (Plegadis falcinellus) και νερόκοτες (Gallinula chloropus) συναντά κανείς συχνά στους υγρότοπους της Αγίας Γαλήνης και του Γεροπόταμου. Το φράγμα των Ποταμών που μπήκε σε λειτουργία πρόσφατα θεωρείται ότι θα γίνει πόλος έλξης πολλών ειδών ορνιθοπανίδας. Η κατοχή και εξαγωγή ατόμων ειδών της άγριας πανίδας που προστατεύονται από τη διεθνή σύμβαση CITES (Convention on International Trade in Endangered Species, απαγορεύεται. 11 Ακτές Σ τα ατέλειωτα χιλιόμετρα αμμουδιάς στα ανατολικά του Ρεθύμνου, που ξεκινά μέσα από την πόλη και καταλήγει στη Σκαλέτα, προσφέρονται οργανωμένες υπηρεσίες στους λουόμενους με ομπρέλες, ξαπλώστρες, θαλάσσια σπορ και ναυαγοσώστες. Οργανωμένες είναι επίσης και οι παραλίες στο Πάνορμο και στο Μπαλί που από γραφικά ψαροχώρια έχουν εξελιχθεί σε σπουδαία τουριστικά θέρετρα. Πιο χαλαρά είναι τα πράγματα στην μεγάλη αμμουδερή παραλία της Επισκοπής όπου δεν υπάρχουν τουριστικές υποδομές, τουλάχιστον στο ρεθεμνιώτικο τμήμα της ακτής. Στις νότιες ακτές τα πράγματα είναι διαφορετικά. Κρυστάλλινα, κρύα νερά 12 συνδυάζονται με μικρές απομονωμένες παραλίες. Η Αγία Γαλήνη στα ανατολικά έχει οργανωμένες υποδομές όπως άλλωστε και ο Πλακιάς δυτικότερα. Ο Άγιος Παύλος έχει υπέροχους αμμόλοφους και ενδιαφέροντες γεωλογικούς σχηματισμούς. Πιο δίπλα η Τριόπετρα και η μεγάλη σε μήκος Ακουμιανή Γιαλιά που φτάνει μέχρι τις Λίγκρες και την Κεραμιανή Γιαλιά, όλες είναι παραλίες που προτιμούν οι ντόπιοι. Πιο δυτικά η παραλία της Αγιάς Φωτιάς, ο Γυαλοπόταμος και φυσικά κάθε τόσο μικρές σχεδόν ατομικές παραλίες. Από το Δρυμισκιανό Αμμούδι ένα μικρό μονοπάτι οδηγεί στη Λίμνη Πρέβελη που είναι στην πραγματικότητα οι εκβολές του Μέγα Ποταμού. Η περιοχή, γεμάτη με φοίνικες του Θέφραστου, θυμίζει τροπικό τοπίο και, όχι άδικα, είναι παγκόσμια φημισμένη. Στα ανατολικά του Πλακιά το οργανωμένο Δαμνόνι, το Αμμούδι, τα Σχοινάρια, και το μικρό Αμμούδι, όλα με φανατικούς φίλους και με το τελευταίο να προσελκύει αρκετούς γυμνιστές. Ο ίδιος ο Πλακιάς έχει μεγάλη αμμουδερή ακτή, ενώ στα δυτικά του και μέχρι την παραλία της Σούδας οι βραχώδεις Καταδύσεις Ακτές με γαλάζιο σε όλους τους τόνους. Καγιάκ στον ορμίσκο του Αγίου Παύλου Η Ελεύθερη κατάδυση δηλ χωρίς χρήση αναπνευστικής συσκευής επιτρέπεται παντού αντίθετα με την αυτόνομη κατάδυση που επιτρέπεται μόνο σε μέρη που δεν υπάρχουν ενάλιες αρχαιότητες και πάντα με την εποπτεία κάποιου καταδυτικού κέντρου. Επίσης είναι σημαντικό να τηρείται ο βασικός κανόνας ασφάλειας που είναι η κατάδυση να γίνεται πάντα από δύο τουλάχιστον άτομα. Φωτ. Γ. Γιουμπάκης ακτές φιλοξενούν πλήθος μικρούς ορμίσκους. Τέλος, από το Ροδάκινο κατεβαίνει κανείς στην όμορφη παραλία του Κόρακα. Κοντά σ’ όλες σχεδόν τις παραλίες θα συναντήσει κανείς μικρά ταβερνάκια για καφέ, ποτό ή φαγητό όπως επίσης πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια και μικρά ξενοδοχεία. Στο βυθό της θάλασσας χτυπά η καρδιά ενός άλλου, άγνωστου στους πολλούς, πολύχρωμου κόσμου. Ένα πλήθος από περίεργες μορφές ζωής κινείται, καραδοκεί και κρύβεται ανάμεσα στις κόγχες των βράχων, κάτω από τις πέτρες, μέσα στην άμμο. Πολύχρωμοι γύλοι, χάνοι, σαλιάρες, σαργοί, σκάροι, ροφοί και ένα πλήθος άλλων ψαριών απαντώνται στα διάφανα νερά του Ρεθύμνου. Υπάρχουν επίσης χταπόδια, σουπιές, καλαμάρια, γαρίδες, καβούρια και πολλά ακόμα μαλάκια και οστρακόδερμα ντυμένα με εντυπωσιακά χρώματα. Για κείνους που μια μάσκα και βατραχοπέδιλα δεν είναι αρκετά και επιθυμούν μια πιο οργανωμένη κατάδυση, υπάρχουν, τόσο στο βορά όσο και στο νότο, καταδυτικά κέντρα που προσφέρουν εκπαίδευση, εξοπλισμό και οργανωμένες εξορμήσεις σ’ αυτόν τον υπέροχο κόσμο. 13 Τα βουνά Τ ο Ρέθυμνο είναι μια ορεινή περιοχή με κυρίαρχο φυσικά τον μεγαλόπρεπο Ψηλορείτη, την αρχαία Ίδη. Το βουνό, το ψηλότερο της Κρήτης, υψώνει τον μονοκόμματο όγκο του στα ανατολικά του νομού και αποτελεί ένα φυσικό σύνορο με το γειτονικό Ηράκλειο. Το κάποτε δασωμένο βουνό σήμερα είναι βαθειά πληγωμένο. Σώζονται ωστόσο αρκετές συστάδες από τα δάση πρίνου και σφενδάμου που δίνουν μια εικόνα της μορφής που είχε κάποτε. Οι αρχαίοι τοποθέτησαν εδώ τον τόπο ανατροφής του πατέρα των θεών, του Δία, στο εντυπωσιακό Ιδαίον Άντρον. Λίγο χαμηλότερα 14 από το σπήλαιο απλώνεται το τεράστιο οροπέδιο της Νίδας όπου υπάρχει τουριστικό περίπτερο. Με αρκετές κορφές πάνω από τα 2000μ. (ψηλότερη ο Τίμιος Σταυρός στα (2456μ.), ο Ψηλορείτης προσφέρει πολλά μονοπάτια για ορειβατικές διαδρομές, τα περισσότερα από τα οποία αποτελούν μέρος του ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4. Για την εξυπηρέτηση των ορειβατών υπάρχει το καταφύγιο του Ορειβατικού Συλλόγου Ρεθύμνης πάνω από το χωριό Κουρούτες. Στα βόρεια του Ψηλορείτη υψώνεται η μικρή οροσειρά του Κουλούκωνα (Κουτσοτρουλίτης 1083μ.) που αποτελεί στην ουσία αδελφό βουνό, αφού ανάμεσα τους αναπτύσσεται Το Κέδρος το σύνολο σχεδόν των χωριών του Μυλοπόταμου με προεξάρχοντα τ’ Ανώγεια στο ψηλότερο σημείο. Το Κέδρος (1777μ.) είναι το δεύτερο ψηλότερο βουνό του νομού. Απλώνεται στα δυτικά του Ψηλορείτη και περικλείει μαζί μ’ αυτόν την πανέμορφη κοιλάδα του Αμαρίου, ενώ φιλοξενεί πολλά γραφικά χωριά στις πλαγιές του. Το βουνό, όπως άλλωστε και ο Ψηλορείτης θεωρείται βοτανικός παράδεισος. Και εδώ τμήμα του μονοπατιού Ε4 οδηγεί στη κορυφή του. Στα νότια μια οροσειρά από χαμηλά βουνά Το Μονοπάτι Ε4 Το τμήμα του Ευρωπαϊκού μονοπατιού μεγάλων διαδρομών E4 που διασχίζει το Ρέθυμνο περιλαμβάνει δύο τμήματα: το νότιο και το βόρειο, που εισέρχονται από την Αργυρούπολη και από το Ροδάκινο αντίστοιχα. Οι δύο διαδρομές διασχίζουν ολόκληρο το νομό και μέσα από μία μοναδική, συνεχώς εναλλασσόμενη φύση ανεβαίνουν στις κορυφές του Κέδρους και του Ψηλορείτη, για να συναντηθούν στο οροπέδιο της Νίδας απ’ όπου σε μια πλέον διαδρομή συνεχίζει ανατολικά. Το μονοπάτι Ε4 είναι καλά σημαδεμένο και δίνει την δυνατότητα στους περιπατητές να γνωρίσουν μια άγνωστη, παρθένα φύση, να περάσουν από βυζαντινά ξωκλήσια, μοναστήρια και ερειπωμένα κάστρα, να ξεκουραστούν σε παραδοσιακούς οικισμούς και φυσικά να κατακτήσουν ψηλές και απρόσιτες κορφές. Ο Κρυονερίτης Ο Ψηλορείτης χιονισμένος δημιουργεί ένα φυσικό προγεφύρωμα στο Λιβυκό Πέλαγος. Ο Κρυονερίτης (1312μ.) αποτελεί φυσική συνέχεια των Λευκών Ορέων και θεωρείται σημαντική περιοχή για τα πουλιά. Πιο δυτικά η Κουρούπα (984μ.), το όρος Ξηρό (904μ.), ο Σιδέρωτας (1162μ.) και η Βουβάλα (947μ.) διακόπτονται από φαράγγια και μικρές κοιλάδες που αποτελούν και τις φυσικές εισόδους προς τις νότιες ακτές. Το ορειβατικό καταφύγιο του ΕΟΣ Ρεθύμνου, στη θέση Τουμπωτός Πρίνος, στις νότιες πλαγιές του Ψηλορείτη. Η ορειβασία, ειδικά σε άγνωστες διαδρομές, μπορεί να γίνει επικίνδυνη αν δεν τηρούνται μερικοί βασικοί κανόνες ασφαλείας. Θυμηθείτε να έχετε μαζί σας έξτρα ρουχισμό, νερό, χάρτη ή GPS, φορτισμένο κινητό τηλέφωνο και φυσικά νε έχετε ενημερώσει ένα αξιόπιστο πρόσωπο για τη διαδρομή σας και το χρόνο επιστροφής. 15 Τα Φαράγγια Π ολλά μικρά και μεγάλα φαράγγια είναι διάσπαρτα σ’ όλο το Ρέθυμνο δημιουργώντας ένα εντυπωσιακό και ενδιαφέρον για τους περιπατητές ανάγλυφο η δημιουργία του οποίου εξηγείται από την ασβεστολιθική σύσταση των εδαφών που είναι πρόσφορη στη διάβρωση από το νερό. Το μικρό φαράγγι του Πετρέ στην παραλία της Επισκοπής είναι εύκολο στην πρόσβαση ακόμα και από τους λουόμενους. Αρκετά μικρά φαράγγια είναι κοντά στην πόλη του Ρεθύμνου. Το Βεδεριανό και το Γαλλιανό στα δυτικά δεν προσφέρονται για διάσχιση καθώς σε πολλά σημεία είναι κλειστά από 16 ιδιοκτησίες. Αντίθετα, στα ΝΑ της πόλης, το φαράγγι των Μύλων με το εγκαταλειμμένο ομώνυμο χωριό, φιλοξενεί πολλά σπάνια είδη της κρητικής χλωρίδας και είναι πολύ εύκολο στην πρόσβαση. Πιο ανατολικά κοντά στο χωριό Πρασές είναι η είσοδος του Πρασανού φαραγγιού, από τα πιο εντυπωσιακά του νομού. Χαρακτηρίζεται από τα πανύψηλα τοιχώματά του και είναι αρκετά δύσκολο στη διάσχισή του. Πιο νότια, με τα νερά του τώρα πια να χύνονται στο λίμνη του φράγματος των Ποταμών, είναι το όμορφο φαράγγι της Πατσού. Στο φαράγγι υπάρχει παρατηρητήριο πουλιών. Βόρεια Φαράγγι Πατσού του Αρκαδιού κυλά το ομώνυμο φαράγγι που τερματίζει στον Πίκρη, ένα χωριό με σημαντικά ενετικά αρχιτεκτονήματα. Εκεί κοντά, στο φημισμένο για την κεραμική του παράδοση χωριό Μαργαρίτες, υπάρχει το καταπράσινο Μαργαριτσανό φαράγγι που αποτελεί τμήμα της πολιτιστικής διαδρομής «Κουρητία Οδός». Τα Κολλητά είναι ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον σηματοδοτημένο φαράγγι κοντά στο χωριό Κάτω Πόρος. Στα ανατολικά του, παράλ- Μύλοι Φαράγγι Κοτσυφού ληλα μ’ αυτό κυλούν τα φαράγγια Μουδριανό και το Καρανταλιώτικο. Στα νότια τέλος του νομού υπάρχουν δυο σημαντικά φαράγγια που από τη φύση τους δεν μπορούν να αφήσουν αδιάφορο τον επισκέπτη, καθώς αποτελούν τις πύλες προς το νότο. Τα δυο αυτά φαράγγια, του Κοτσυφού δυτικά και το Κουρταλιώτικο ανατολικότερα έχουν επιβλητικές ορθοπλαγιές και φιλοξενούν πλήθος σπάνια αγριολούλουδα. Η είσοδος του Πρασανού φαραγγιού Κουρταλιώτικο φαράγγι & Λίμνη Πρέβελη Η περιοχή, που είναι ενταγμένη στο δίκτυο Natura, περιλαμβάνει δυο από τα πιο σημαντικά μνημεία φυσικού κάλλους του Ρεθύμνου, το Κουρταλιώτικο φαράγγι και τη Λίμνη Πρέβελη. Το πρώτο διαθέτει εντυπωσιακούς καταρράκτες και φιλοξενεί πολλά σπάνια είδη της Κρητικής χλωρίδας, ενώ είναι επίσης γνωστό για την ορνιθοπανίδα του. Τα νερά του Κουρταλιώτη ή Μεγάλου Ποταμού μετά την έξοδό τους από το φαράγγι κυλούν κάτω από μια εντυπωσιακή παλιά γέφυρα και, αφού διασχίσουν ένα δεύτερο μικρό φαράγγι πνιγμένο στους Φοίνικες, εκβάλλουν στο Λιβυκό. Η παρουσία κοντά της ιστορικής Μονής Πρέβελη συμπληρώνει την σπουδαιότητα της περιοχής. Ο φοίνικας του Θεόφραστου (Phoenix theophrastii) απαντάται κυρίως στην Κρήτη και λιγότερο στο ανατολικό Αιγαίο και είναι ένας από τους δύο μη επιγενείς φοίνικες της Ευρώπης. Η Λίμνη Πρέβελη αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς βιοτόπους του. 17 Τα Σπήλαια Σ το Ρέθυμνο υπάρχουν πάνω από 850 καταγραμμένα σπήλαια και ο αριθμός συνεχώς αυξάνεται, καθώς ανακαλύπτονται νέα που τυχαία γεγονότα τα φέρνουν στο φως. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το πλούσιο σε διάκοσμο σπήλαιο στη θέση Τζιβέρα που αποκαλύφθηκε τυχαία κατά τη διάνοιξη του νέου δρόμου Ρεθύμνου - Αμαρίου. Ωστόσο, παρά την πληθώρα των σπηλαίων, λίγα είναι σε θέση να δεχτούν επισκέπτες, αφού τα περισσότερα για λόγους ανασκαφικούς και επικινδυνότητας παραμένουν ασφαλισμένα. Δυο σημαντικά σπήλαια που είναι επισκέψιμα είναι αυτά του Μελιδονίου και των Ζωνιανών. Η ανασκαφική 18 έρευνα που διενεργείται στο σπήλαιο του Μελιδονίου έχει βεβαιώσει ότι το σπήλαιο δεν έπαψε να χρησιμοποιείται και να αποτελεί λατρευτικό κέντρο από τα πρώιμα νεολιθικά χρόνια έως και τα ρωμαϊκά. Σύμφωνα με επιγραφική μαρτυρία είναι συνδεδεμένο με τη λατρεία του Ερμή. Το σπήλαιο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και στα νεώτερα χρόνια, κυρίως κατά την τουρκοκρατία, όταν 370 κάτοικοι του Μελιδονίου πολιορκημένοι από τους Τούρκους πέθαναν από ασφυξία μέσα στο σπήλαιο τον Ιανουάριο του 1834. Στο ηρώο που βρίσκεται στον πρώτο θάλαμο του σπηλαίου φυλάσσονται τα οστά τους. Σπήλαιο Τζιβέρα (Πρασές) Το σπήλαιο Σ(φ)εντόνη στα Ζωνιανά Μυλοποτάμου (47 χιλ. από το Ρέθυμνο στο δρόμο Ρέθυμνο-ΠέραμαΑξός) διαθέτει 14 θαλάμους με πολύ πλούσιο διάκοσμο από σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Το μήκος του είναι 550 μ. και η συνολική επιφάνεια που καλύπτει 3.330 τ.μ. Τα τελευταία χρόνια η αρχαιολογική έρευνα εντόπισε στο εσωτερικό του νεολιθική εγκατάσταση. Ιδιαίτερη αρχαιολογική σημασία έχει το Ιδαίον Άντρον στο οροπέδιο Νίδα στον Ψηλορείτη. Το σπήλαιο όπου κατά τη Σπήλαιο Σφεντόνη (Ζωνιανά) μυθολογική παράδοση ανατράφηκε ο Δίας, αποτέλεσε σπουδαίο λατρευτικό κέντρο τόσο στα μινωικά όσο και στα ρωμαϊκά χρόνια. Οι ανασκαφικές εργασίες που διενεργούνται στο εσωτερικό έχουν αποδώσει πλούσια και σημαντικά ευρήματα, ανάμεσα στα οποία κεραμική, χρυσά κοσμήματα, μετάλλινα αντικείμενα και φυσικά τις γνωστές χάλκινες ασπίδες. Το σπήλαιο είναι τεράστιο και ανάλογων διαστάσεων είναι και η εντυπωσιακή είσοδός του. Άλλα σημαντικά σπήλαια στο νομό είναι το Μούγκρι κοντά στο χωριό Σίσσες και η Φανταξοσπηλιάρα στο χωριό Πρίνος. Να σημειωθεί πως πολλά σπήλαια στο νομό έχουν διαμορφωθεί σε ναούς με τα περισσότερα από αυτά να είναι αφιερωμένα στον Άγιο Αντώνιο και πιο σημαντικό αυτό της Πατσού που αποτέλεσε σημαντικό κέντρο λατρείας από τα υστερομινωικά έως τα ρωμαϊκά χρόνια. Σύμφωνα με επιγραφική μαρτυρία στο σπήλαιο λατρευόταν ο Ερμής Κραναίος. Το σπήλαιο Γερανίου Αυτό το σπουδαίο σπήλαιο, από τα ωραιότερα της Κρήτης αξίζει μια ιδιαίτερη αναφορά, μια και δεν υπάρχει η δυνατότητα, τουλάχιστον προς το παρόν, να το επισκεφτεί κανείς. Το σπήλαιο βρίσκεται στα δυτικά του Ρεθύμνου κοντά στο ομώνυμο χωριό και ανακαλύφθηκε τυχαία το 1969 κατά τη διάνοιξη της νέας εθνικής οδού. Η φήμη του δεν στηρίζεται τόσο στον ιδιαίτερα εντυπωσιακό σταλαγμιτικό διάκοσμο των έξι αιθουσών του, όσο στα παλαιοντολογικά και αρχαιολογικά ευρήματα και συγκεκριμένα στη νεολιθική εγκατάσταση με λίθινα και οστέινα εργαλεία που οι αρχαιολόγοι εντόπισαν μέσα σ’ αυτό. Βρέθηκαν επίσης οστά από πάμπολλα άτομα του ενδημικού ελαφιού Candiacervus ropalophorus που έζησε στο νησί κατά το Πλειστόκαινο. Το σπήλαιο Μελιδονίου από τον Pashley Το Τοπικό Τμήμα Δυτικής Κρήτης της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας είναι πολύ δραστήριο και τα μέλη του έχουν εξερευνήσει μεγάλο αριθμό σπηλαίων του Ρεθύμνου. e-mail: [email protected] 19 Ίχνη Πολιτισμού Χ ιλιάδες χρόνια ανθρώπινης παρουσίας και πολλοί πολιτισμοί έχουν αφήσει διάσπαρτα τα ίχνη τους σ’ όλη τη Ρεθεμνιώτικη ύπαιθρο. Από τα λίγα Νεολιθικά ευρήματα στο Ιδαίον Άντρον και στα σπήλαια Γερανίου και Ελενών περνάμε σε πλήθος αρχαιολογικών δεδομένων για όλες τις φάσεις των μινωικών χρόνων. Οι εγκαταστάσεις στο Αποδούλου Αμαρίου και στο Πυργί της Ελεύθερνας, η ανακτορική εγκατάσταση Μοναστηρακίου Αμαρίου, το νεκροταφείο των Αρμένων και ο οικισμός στη Ζώμινθο Ανωγείων καλύπτουν μια περίοδο από το 2600-1100π.Χ. Στα γεωμετρικά και τα δαιδαλικά χρόνια (1100-620 20 π.Χ.) ακμάζουν σημαντικές πόλεις όπως η Ελεύθερνα και η Αξός. Οι ίδιες περιοχές συνεχίζουν την ανάπτυξή τους και στα αρχαϊκά χρόνια (620-500 π.Χ.) προσφέροντας έργα υψηλής καλλιτεχνικής αξίας. Στα κλασικά (500 - 330 π.Χ.) και τα ελληνιστικά χρόνια (330-67 π.Χ.) θα πρέπει να άκμασε η αρχαία Ρίθυμνα, στη θέση του σημερινού Ρεθύμνου, όπως μαρτυρείται από μεταγενέστερες πηγές, ενώ οι άλλες μεγάλες πόλεις του νομού, η Ελεύθερνα, η Αξός, η Λάππα και η Σίβρυτος δε σταματούν να υπάρχουν τόσο κατά τα ελληνιστικά χρόνια όσο και κατά την ελληνορωμαϊκή περίοδο (67 π.Χ. - 323 μ.Χ.). Κατά τα παλαιοχριστιανικά και Υστερομινωικό νεκροταφείο Αρμένων πρωτοβυζαντινά χρόνια ανεγέρθηκαν στο νησί πολλοί ναοί, αρκετούς από τους οποίους έχει φέρει στο φως η αρχαιολογική έρευνα. Οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές Αρχαίας Ελεύθερνας και Βυζαρίου και Πανόρμου είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. Πολλές είναι και οι Βυζαντινές εκκλησίες που είναι διάσπαρτες σ’ όλο το νομό και αποτελούν ένα πραγματικό στολίδι της ρεθεμνιώτικης υπαίθρου. Πέρα όμως από το αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον των παλαιοχριστιανικών και βυζαντινών Παλαιοχριστιανική Βασιλική Βυζαρίου Η στεγασμένη ανασκαφή στο νεκροταφείο της Ορθής Πέτρας στην Ελεύθερνα εκκλησιών, εξαιρετικής σπουδαιότητας είναι και ο διάκοσμος του εσωτερικού τους: ψηφιδωτά στις παλαιοχριστιανικές βασιλικές και τοιχογραφίες στις βυζαντινές εκκλησίες. Πολλά είναι τα μνημεία από την περίοδο της Βενετοκρατίας με περισσότερα από αυτά να εντοπίζονται στην πόλη του Ρεθύμνου. Η άριστα διατηρημένη Φορτέτζα, δημόσια και ιδιωτικά κτίρια δίνουν μια πλήρη εικόνα της περιόδου. Στην ύπαιθρο σώζονται λείψανα από το Γενουάτικο φρούριο Μονοπάρι αλλά και σημαντικά βενετσιάνικα μνημεία, όπως η βίλλα Clodio στο Χρωμοναστήρι και υπέροχα θυρώματα στον Πίκρη, την Αμνάτο, την Αργυρούπολη και το Μούντρος. Η ανασκαφή στη θέση Κατσίβελος στην Aρχαία Ελεύθερνα Μονή Ατάλης Μοναστήρια Τα Μοναστήρια αποτελούν ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Ρεθεμνιώτικης υπαίθρου. Διάσπαρτα σ’ όλο το νομό και όλα χτισμένα σε καταπληκτικές τοποθεσίες αποτελούν σημαντικά στοιχεία που ο περιηγητής πρέπει να συμπεριλάβει στις διαδρομές του. Η Μονή Αρκαδίου είναι φημισμένη σ’ όλο τον κόσμο για το ιστορικό φορτίο που φέρει και αποτελεί ιδιαίτερο δείγμα αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής. Περιλαμβάνει δε εξαιρετικής σπουδαιότητος μουσείο. Σημαντικό μουσείο έχει και η Μονή Πρέβελη που φέρει επίσης βαρύ ιστορικό φορτίο, όπως και η Μονή Προφήτη Ηλία στα Ρούστικα. Οι Μονές Βωσάκου, Χαλέπας, και Δισκουρίου έχουν όλες σημαντικά αρχιτεκτονικά στοιχεία και είναι πολύ αγαπητές στους κατοίκους του Μυλοπόταμου. Τέλος, πολύ όμορφη είναι η Μονή Ατάλης στο Μπαλί, με θέα το Κρητικό Πέλαγος, όπως άλλωστε και η βραβευμένη γυναικεία Μονή της Αγίας Ειρήνης στο ομώνυμο χωριό. 21 Λαϊκή Τέχνη Η λαϊκή τέχνη στην Κρήτη πήγαζε φυσικά πάντα από την ανάγκη της έκφρασης της όποιας καλλιτεχνικής ευαισθησίας του δημιουργού αλλά, τουλάχιστον στο παρελθόν, σ’ ένα μεγάλο βαθμό είχε πάντα να κάνει με την ανάγκη κάλυψης πρακτικών αναγκών για αυτό και τα περισσότερα δημιουργήματα ήταν χρηστικά αντικείμενα. Η υφαντική μας έχει ίσως κληροδοτήσει τα περισσότερα τεχνουργήματα μιας και παλιότερα υπήρχε αργαλειός σχεδόν σε κάθε νοικοκυριό. Συχνά ένας άτυπος ανταγωνισμός 22 ήταν η αιτία για την δημιουργία πραγματικών αριστουργημάτων. Σήμερα στο Κέντρο Κρητικής Τέχνης διδάσκονται όλες οι τεχνικές της υφαντικής σε συνδυασμό με μια προσπάθεια προσαρμογής των σχεδίων στις σύγχρονες αισθητικές ανάγκες. Παρόμοια πορεία ακολούθησε και η αγγειοπλαστική που ποτέ δεν σταμάτησε ν’ ανθεί στο χωριό Μαργαρίτες όπου αποτελεί τη βασική απασχόληση πολλών κατοίκων. Σήμερα, παράλληλα με την κατασκευή πιθαριών και άλλων χρηστικών αντικειμένων από παλιούς τεχνίτες, Στον τροχό υπάρχουν πολλοί νέοι κεραμίστες που πειραματίζονται με σύγχρονες φόρμες δημιουργώντας σύγχρονα έργα τέχνης. Στην Αλφά, η μαλακή πέτρα που εξορύσσεται από την περιοχή και η οποία από το μακρινό παρελθόν βρίσκει θαυμάσια εφαρμογή σε δομικές αλλά κυρίως διακοσμητικές λύσεις της αρχιτεκτονικής είναι η πρώτη ύλη πολλών λιθοξόων στην ανακατασκευή των παραδοσιακών στοι- Κέντρο Κρητικής Τέχνης χείων των παλιών σπιτιών που, σήμερα πια, μαζικά ανακαινίζονται. Πολλοί ξυλογλύπτες τέλος συνεχίζουν την τέχνη τους καλύπτοντας εκκλησιαστικές ανάγκες, αφού τα παλιά ξυλόγλυπτα έπιπλα έχουν εξοριστεί πια από τα σύγχρονα σπίτια. Αρκετοί λαϊκοί καλλιτέχνες πάντως, ειδικά στ’ Ανώγεια, χρησιμοποιούν το ξύλο μα και την πέτρα σαν πρώτη ύλη στις δημιουργίες τους. Η κρητική λύρα H χρήση φυτικών βαφών για το μαλλί δίνει στα υφαντά ωραία γήινα χρώματα Σε πολλά σπίτια ο αργαλιός είναι ακόμα σε χρήση Το βασικό όργανο της κρητικής μουσικής, η λύρα, αρχίζει να κάνει έντονη την παρουσία της γύρω στον 17ο αι. μ.Χ. και από τον 18ο αι. και μετά καθιερώνεται πλήρως. Φυσικά η αρχική μορφή της λύρας ήταν αρκετά διαφορετική από τη σημερινή που πρωτοκατασκευάστηκε το 1940 από τον Ρεθυμνιώτη Μανόλη Σταγάκη. Η αχλαδόσχημη λύρα που έχει επικρατήσει μέχρι τις μέρες μας συνοδευόταν παλαιότερα από το μπουλγαρί και αργότερα από το λαούτο το οποίο και έχει επικρατήσει. Τόσο ο ήχος και το σχήμα της κρητικής λύρας όσο και τα παραδοσιακά ακούσματα της κρητικής μουσικής διαμορφώνονται μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και σ’ αυτό κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισαν λυράρηδες από το Ρέθυμνο. Χωρίς αμφιβολία την περίοδο αυτή οι Ρεθεμνιώτες Κώστας Μουντάκης και Θανάσης Σκορδαλός ήταν εκείνοι που χάραξαν το δρόμο και οδήγησαν προς την καθιέρωση και την παγκόσμια αναγνώριση της κρητικής παραδοσιακής μουσικής στις επόμενες δεκαετίες. Το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο στεγάζεται σε βενετσιάνικη, διατηρητέα αστική κατοικία του 17ου αιώνα στην οδό Βερνάρδου 28-30. Οι συλλογές του περιλαμβάνουν υφαντά και εργαλεία υφαντικής τέχνης, κεντήματα, δαντέλες, κεραμικά, καλάθια, είδη μεταλλοτεχνίας, νομίσματα, ενδυμασίες, ιστορικά κειμήλια κ.ά. 23 Γαστρονομία Ε ίναι γνωστή η φήμη που έχει παγκόσμια πάρει τα τελευταία χρόνια η κρητική κουζίνα. Πολλά είναι τα στοιχεία εκείνα που συνέβαλλαν σ’ αυτό, αν και σημαντικότερος παράγοντας παραμένει η περίφημη «μελέτη των 7 χωρών», όπως έγινε γνωστή Σύμφωνα μ’ αυτήν, επιδημιολογικές συγκρίσεις κατέδειξαν ότι στις Μεσογειακές περιοχές και ειδικά στην Κρήτη η θνησιμότητα είναι πολύ μικρότερη από τις άλλες, γεγονός που αποδόθηκε στην ευρεία κατανάλωση ελαιολάδου. Το λάδι για τους κρητικούς αποτελούσε πάντα το βασικό συστατικό της 24 διατροφής τους και το κατανάλωναν πάντα σε μεγάλες ποσότητες, πολύ συχνά ωμό. Με την πρώτη ματιά θα έλεγε κανείς ότι η κρητική κουζίνα είναι απλοϊκή, τα εδέσματά της συγκεκριμένα και η ποικιλία τους σχετικά περιορισμένη. Αυτή είναι και η αλήθεια μια και το μυστικό της δεν κρύβεται σε πολυποίκιλες τεχνικές παρασκευής αλλά στα ίδια τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται. Τα πάντα στην κρητική κουζίνα είναι απλά, λίγα, σαφή, ξεκάθαρα και κυρίως γνήσια και φυσικά. Τα άγρια χόρτα για παράδειγμα καταναλώνονται είτε ωμά ως σαλάτα, είτε απλώς βραστά πάντα όμως με την προσθήκη λαδιού και λεμονιού. Τα σαλιγκάρια επίσης που περισυλλέγονται από τα χωράφια, οι χοχλιοί όπως τα λένε οι κρητικοί, έχουν την τιμητική τους στο τραπέζι συνήθως «μπουμπουριστοί» αλλά και μαγειρευτοί με κόκκινη σάλτσα και χόντρο. Τα περισσότερα ωστόσο διατροφικά προϊόντα προέρχονται από την κτηνοτροφία που από τα παλιά χρόνια άνθιζε στις ορεινές περιοχές της Κρήτης. Τα αιγοπρόβατα εκτός από το περίφημο κρέας τους που Το ελαιόλαδο Ξεροτήγανα με μέλι αποτελεί επίσης βασικό κορμό της κρητικής κουζίνας, εξασφαλίζουν και τα πλούσια γαλακτοκομικά προϊόντα για τα οποία η Κρήτη μπορεί να περηφανεύεται. Θαυμάσιο γάλα, ποικιλία τυριών όπως μυζήθρα, γραβιέρα και φέτα, και μοναδικό στακοβούτυρο για το παραδοσιακό κρητικό πιλάφι. Για το επιδόρπιό τους οι κρητικοί προτιμούν πάλι σπιτικά γλυκίσματα παρα- σκευασμένα στο σύνολό τους με δικά τους προϊόντα: μυζηθροπιτάκια και ξεροτήγανα με μέλι. Σ’ όλο το νομό και σχεδόν σ’ όλα τα χωριά συναντά κανείς παραδοσιακές ταβέρνες κι αν όχι, τουλάχιστον μικρά καφενεδάκια. Όλοι μπορούν, αν τους ζητηθεί, να ετοιμάσουν κάτι πρόχειρο που δεν θα είναι τίποτε λιγότερο από αυτό θα ετοίμαζαν για τον εαυτό τους. Η ποιότητα του κρητικού λαδιού δεν είναι τυχαία και αρκεί να παρατηρήσει κανείς τη συχνότητα με την οποία συναντιέται το δέντρο της ελιάς στη μεγαλόνησο. Οι απέραντοι ελαιώνες αποδεικνύουν ότι η ελιά για να ευδοκιμήσει χρειάζεται ήλιο και ήπιες βροχοπτώσεις. Το κλίμα λοιπόν, η ευλογημένη κρητική γη αλλά και το μεράκι των παραγωγών μας που επιμένουν να παράγουν λάδι με τον πιο φυσικό τρόπο, την απλή σύνθλιψη του καρπού, αποτελούν τις βασικές προϋποθέσεις ανάπτυξης και παραγωγής ποιοτικού καρπού και επομένως ποιοτικού χυμού. Έτσι παράγεται το παρθένο ελαιόλαδο, από το καρπό της ελιάς χωρίς αυτός να υποστεί καμία αλλοίωση και επεξεργασία κατά τη συμπίεσή του. Μια λιτή συνταγή όπου το λάδι αποτελεί βασικό συστατικό είναι ο περίφημος και διάσημος πια κρητικός ντάκος που δεν είναι τίποτε άλλο από μια απλή αλλά νοστιμότατη και θρεπτικότατη σύνθεση ντόπιων και φρέσκων προϊόντων: κρίθινο παξιμάδι, τριμμένη ντομάτα, τυρί φέτα, λάδι και αλάτι. 25 Γιορτές Ο ι Ρεθεμνιώτες έχουν αναπτύξει μια ιδιαίτερη σχέση με την παράδοση, τα ήθη και τα έθιμα του τόπου τους, που τα κρατούν ζωντανά και τα αναβιώνουν με ευλάβεια σε κάθε γωνιά του νομού, φροντίζοντας να τα μεταδώσουν στα παιδιά και τα εγγόνια τους. Ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο της λαϊκής παράδοσης του Ρεθύμνου, όπως άλλωστε και ολόκληρης της Κρήτης, είναι τα έθιμα που σχετίζονται με τις γιορτές Αγίων, καθώς και άλλα όπου εγκωμιάζεται η φύση, η παραγωγή αλλά και η ίδια 26 η ζωή. Οι θρησκευτικές γιορτές είναι πολύ σημαντικές και η συμμετοχή στην τελετή της Ανάστασης ή του Επιταφίου μικρών χωριών ή μοναστηριών μπορεί να εξελιχθεί σε μέγιστη πνευματική εμπειρία. Πολύ σημαντικά για τους ντόπιους είναι τα πανηγύρια που οργανώνονται σχεδόν σε κάθε χωριό με την ευκαιρία των εορτών των πολιούχων Αγίων. Εκεί κανείς έχει την ευκαιρία να διασκεδάσει με τον τρόπο των κρητικών. Ποτό φαγητό και μουσική, όλα σε υπερβολικές δόσεις. Αυτά τα πανηγύρια, τα πε- Η κουρά ρισσότερα από τα οποία πραγματοποιούνται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, αποτελούν τόπο συνάντησης των παραθεριστών και μια πραγματική διέξοδο διασκέδασης για τους ανθρώπους της υπαίθρου. Οι Απόκριες κορυφώνονται πάντα με το καρναβάλι του Ρεθύμνου που είναι από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα. Πολλές είναι και οι αποκριάτικες γιορτές στη ύπαιθρο. Στο Μελιδόνι, στο Μέρωνα, στους Αρ- Καρναβάλι μένους και αλλού γίνονται λαϊκές γιορτές και δρώμενα, όπως «η κλοπή της νύφης», «ο Καδής» και «τα μουτζουρώματα». Μια άλλη ευκαιρία για γιορτή είναι το κούρεμα των προβάτων, η λεγόμενη «κουρά» που γίνεται την άνοιξη. Οι κτηνοτρόφοι των ορεινών χωριών προσκαλούν φίλους και συγγενείς και κουρεύουν τα πρόβατα, διαδικασία που πάντα ακολουθείται από γλέντι, μουσική και φαγοπότι. Η τσικουδιά Χοροί και γιορτές με παρδοσιακές ενδυμασίες Η λύρα είναι πάντα παρούσα σε κάθε εκδήλωση Η έκφραση «κέρασε τον» ακούγεται πολύ συχνά στα καφενεδάκια της υπαίθρου και σημαίνει πως άσχετα με την ώρα ο δεχόμενος το κέρασμα θα βρεθεί αντιμέτωπος με το «εθνικό» ποτό των κρητικών, την τσικουδιά. Μικρά αμπελάκια φυτεμένα στα πιο απίθανα σημεία συναντά κανείς σε κάθε σημείο. Κάθε χρόνο επαναλαμβάνεται ο ίδιος κύκλος: φροντίδα του αμπελιού, τρύγος, πάτημα των σταφυλιών για το κρασί της χρονιάς και, επιτέλους, η απόσταξη της τσικουδιάς. Η τελευταία φάση του κύκλου αποτελεί και την κορυφαία στιγμή, καθώς σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας καταναλώνεται μεγάλη ποσότητα φρέσκιας, ζεστής ακόμα πολλές φορές τσικουδιάς από φίλους, γνωστούς και καλεσμένους στη ιεροτελεστία του «καζανιού». Η κρητική τσικουδιά είναι αλκοολούχο ποτό καθαρής απόσταξης, χωρίς αρωματικές προσμίξεις. Η απόσταξη γίνεται σε χάλκινο λέβητα και η καύσιμη ύλη είναι το ξύλο. Πρόκειται για ένα απολύτως αγνό προϊόν που παράγεται χωρίς καμιά χημική επεξεργασία. 27 Aτζέντα ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι (Ρέθυμνο) Καρναβάλι (Πέραμα) Μουτζουρώματα (Αρμένοι) Το κλέψιμο της νύφης (Μελιδόνι) Αποκριάτικα δρώμενα (Μέρωνας) Πανηγύρι της Υπαπαντής (Μαριού) ΑΠΡΙΛΙΟΣ Πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου (Ζωνιανά, Πλακιάς) ΜΑΪΟΣ Πανηγύρι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης (Αξός) ΙΟΥΝΙΟΣ Αναγεννησιακό Φεστιβάλ (Ρέθυμνο) Πανηγύρι της Ανάληψης (Ανώγεια) Η γιορτή του Κλήδονα (Πάνορμο) Πανηγύρι της Ανάληψης (Πάνορμο) Γιορτή του βερίκοκου (Αχλαδές) ΙΟΥΛΙΟΣ Αναγεννησιακό Φεστιβάλ (Ρέθυμνο) Υακίνθεια (Ανώγεια) Πανηγύρι του Αγίου Παντελεήμονα (Άδελε, Χρωμοναστήρι) Πανηγύρι του Προφήτη Ηλία (Αρχαία Ελεύθερνα) Ταλαία (Δήμος Κουλούκωνα) ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ Πολιτιστικές εκδηλώσεις (Ρέθυμνο) Πολιτιστικός Αύγουστος (Ανώγεια) Ταλαία (Δήμος Κουλούκωνα) Ναυτική Εβδομάδα (Ρέθυμνο) Πανηγύρι της Παναγίας (Αγία Γαλήνη, Κοξαρέ, Σελιά, Αξός) Γιορτή βοσκού – τυριού (Ζωνιανά) Πανηγύρι της Παναγίας του Χάρακα (Μπαλί) Γιορτή της σταφίδας (Πέραμα) Γιορτή Κίτρου (Γαράζο) ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ Πανηγύρι του Σταυρού (Αξός) Πανηγύρι της Παναγίας (Μυριοκέφαλα, Λευκόγεια) 28 Διαδρομές 29 Με βάση στο Ρέθυμνο Έ να μικρό βουνό, ο Βρύσινας (857μ.), κυριαρχεί με τον όγκο του στα νότια του Ρεθύμνου δημιουργώντας ένα προστατευτικό τοίχωμα για την πόλη. Κάποιες από τις διαδρομές που προτείνονται εδώ είναι γύρω και πάνω σ’ αυτόν και μας γνωρίζουν μια σειρά γραφικά χωριά που είναι χτισμένα στις βόρειες και νότιες υπώρειες του. Αυτές οι διαδρομές μας φέρνουν κοντά σε σημαντικά αρχαία και βενετσιάνικα μνημεία καθώς και σε σπουδαίες βυζαντινές εκκλησίες. Δυο από τις διαδρομές που προτείνονται είναι καθαρά πεζοπορικές και αφορούν δυο σημαντικά μνημεία της ρεθεμνιώτικης φύσης, το φαράγγι των Μύλων και το μεγαλύτερο των Πρασών. Βίλα Clodio 1km 30 ΑΓΙΑ ΕΙΡΗΝΗ – ΧΡΩΜΟΝΑΣΤΗΡΙ Κυκλική διαδρομή 13χλμ. με αφετηρία το χωριό Αγία Ειρήνη όπου και η ομώνυμη μονή. Στο Ρουσοσπίτι σώζεται θαυμάσια βενετσιάνικη κρήνη και η βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας. Από δω η διαδρομή κατευθύνεται στο παραδοσιακό χωριό Καπεδιανά και συνεχίζει για το Χρωμοναστήρι όπου βρίσκεται η μεγαλόπρεπη Βίλλα Clodio καθώς και άλλα βενετσιάνικα κτίσματα. Κατηφορίζει προς τους Μύλους απ’ όπου μπορεί κανείς να θαυμάσει από ψηλά το καταπράσινο φαράγγι που κυλά παράλληλα με το δρόμο καθώς και το εγκαταλειμμένο χωριό. Λίγο πιο κάτω μια διακλάδωση αριστερά οδηγεί και πάλι στο Ρουσοσπίτι. ΦΑΡΑΓΓΙ ΜΥΛΩΝ Αυτό το καταπράσινο φαράγγι πήρε το όνομά του από το μικρό, γεμάτο μύλους, εγκαταλειμμένο χωριό που βρίσκεται στην κοίτη του. Παρά το μικρό του μέγεθος, φιλοξενεί πολλά σπάνια είδη της κρητικής χλωρίδας. Η είσοδος του φαραγγιού είναι στα νότια του χωριού Χρωμοναστήρι και η έξοδός του κοντά στο Ξηρό Χωριό. Για μια γρήγορη επίσκεψη στο παλιό χωριό των Μύλων υπάρχει το παλιό καλντερίμι που κατηφορίζει στο χωριό από το μέσον περίπου του φαραγγιού. ΓΥΡΟΣ ΤΟΥ ΒΡΥΣΙΝΑ Από το υστερομινωικό νεκροταφείο Αρμένων ένας δρόμος οδηγεί ανατολικά στις βόρειες πλαγιές του Βρύσινα και στο Χρωμοναστήρι . Η θέα προς βορά σε όλη τη διαδρομή είναι καταπληκτική. Εκτός από τα βενετσιάνικα μνημεία του χωριού πολύ σημαντικές είναι οι βυζαντινές εκκλησίες της Παναγίας Κεράς στα νότια του χωριού και του Αγίου Ευτυχίου στα ΒΑ. Από το Χρωμοναστήρι ένας χωματόδρομος οδηγεί στις Πρασές απ’ όπου ο δρόμος συνεχίζει νότια προς το φράγμα των Ποταμών. Στα βόρεια φαίνεται καθαρά η είσοδος του Πρασανού φαραγγιού. Λίγο μετά την πανέμορφη γέφυρα των Πρασών μια διακλάδωση δεξιά οδηγεί στη Μύρθιο και στη συνέχεια διαδοχικά στα χωριά Σελί , Γουλεδιανά , Καρέ και τελικά στους Αρμένους . Συνολικό μήκος διαδρομής 27χλμ. ΠΡΑΣΑΝΟ ΦΑΡΑΓΓΙ Το Πρασανό φαράγγι, που είναι το πιο εντυπωσιακό του Ρεθύμνου, ξεκινά από το βόρεια άκρο της κοιλάδας των Ποταμών και τερματίζει λίγο πριν το χωριό Πλατανιάς. Διακρίνεται για τα ψηλά τοιχώματά του που φιλοξενούν σπάνια είδη της κρητικής χλωρίδας. Το φαράγγι, που θεωρείται επίσης σημαντική περιοχή για τα πουλιά, μπορεί να το διασχίσει κανείς μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες και θα χρειαστεί 3-4 ώρες. Στην έξοδό του, λίγο πριν τη θάλασσα, υπάρχει μια θαυμάσια παλιά γέφυρα. ΑΡΜΕΝΟΙ - ΠΡΑΣΕΣ Η πεζοπορική αυτή διαδρομή ξεκινά από το υστερομινωικό νεκροταφείο Αρμένων και αποτελεί τμήμα του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4. Έχει συνολικό μήκος 15 χιλ. και χρειάζονται περίπου 5 ώρες για τη διάσχιση της. Αφού ανηφορίσει ως την κορυφή του Βρύσινα (ύψ. 858 μ.), κατεβαίνει στο χωριό Σελί ©RU και από εκεί με ΒΑ κατεύθυνση και μέσα από αγροτικά μονοπάτια συναντά τον κεντρικό δρόμο νότια του χωριού Πρασές. Φαράγγι Μύλων 31 Με βάση στο Ατσιπόπουλο Η περιοχή αποτελεί κατά κύριο λόγο μέρος του Δήμου Νικηφόρου Φωκά. Μεγάλο μέρος του δήμου καλύπτεται από μέρος του μοναδικού δάσους ήμερης βελανιδιάς (Quercus macrolepis) της Κρήτης. Φυσικό σύνορο της περιοχής προς τα δυτικά είναι το εύκολα προσβάσιμο από την ακτή φαράγγι του Πετρέ που αποτελεί βιότοπο της ενδημικής Μηδικής του Στράσερ (Medicago strasseri). Στην περιοχή υπάρχουν πολλά μικρά, περιποιημένα χωριά όλα με στοιχεία βενετσιάνικης αρχιτεκτονικής καθώς επίσης και πολλές τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες. Στην παραθαλάσσια βραχώδη περιοχή δυτικά του Ρεθύμνου μπορείτε να επισκεφθείτε το σπήλαιο Σιμονέλλι, ενώ αντίθετα το άλλο σπουδαίο σπήλαιο της περιοχής, στο Γεράνι, δεν είναι επισκέψιμο. 1km 32 Μονή Προφήτη Ηλία ΑΤΣΙΠΟΠΟΥΛΟ - ΓΕΡΑΝΙ Ποδηλατική διαδρομή 28χλμ. με εξαιρετικό φυσιολατρικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον. Ξεκινά από το χωριό Ατσιπόπουλο RUG με τα βενετσιάνικα σπίτια και περνώντας μέσα από τα γραφικά , Γωνιά και Καλονύχτης φτάνει στα Ρούστικα . Εδώ χωριά Πρινές σώζεται η θαυμάσια τοιχογραφημένη, βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας και του Σωτήρα Χριστού του 14ου αι. καθώς και το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία όπου στεγάζεται και ένα θαυμάσιο μουσείο. Στα Ρούστικα υπάρχει ακόμα μουσείο λαϊκών ενδυμασιών. , ένα χωριό με βενετσιάνικα κτήΗ διαδρομή κατευθύνεται προς τον Άγιο Κωνσταντίνο ρια, μια και το αποτελούσε θέρετρο βενετών αρχόντων. Λίγα χιλιόμετρα παρακάτω, στο Κάτω , εντυπωσιάζει η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη με τις τοιχογραφίες του 14ου Βαρσαμόνερο αι. Μετά τα Φρατζεσκιανά Μετόχια ο δρόμος οδηγεί κατηφορικά στο γραφικό Γεράνι όπου και το περίφημο σπήλαιο. ΑΤΣΙΠΟΠΟΥΛΟ – ΑΡΜΕΝΟΙ Η διαδρομή αυτή των 7χλμ. περνά στο μεγαλύτερο μέρος της μέσα από το μοναδικό σε όλη την Κρήτη, προστατευόμενο, δάσος ήμερης βελανιδιάς. Ξεκινά από το Ατσιπόπουλο , ένα όμορφο μεγάλο χωριό με έντονα βενετσιάνικα αρχιτεκτονικά στοιχεία, περνά από την αναστηλωμένη Μονή Πέτρου και Παύλου και το χωριό Γάλλου , όπου και η Πανεπιστημιούπολη, συνεχίζει νότια, διασχίζει το χωριουδάκι Σωματάς και καταλήγει στο Υστερομινωικό νεκροταφείο Αρμένων όπου έχει ανασκαφεί πλήθος τάφων. ΑΝΩ ΒΑΡΣΑΜΟΝΕΡΟ – ΑΓΚΟΥΣΕΛΙΑΝΑ Η όμορφη αυτή διαδρομή δίνει μια αντιπροσωπευτική εικόνα της ενδοχώρας του Ρεθύμνου καθώς διασχίζει χαρακτηριστικούς βιότοπους όπως θαμνότοπους, φρύγανα και καλλιεργημένες εκτάσεις. Μια μικρή παράκαμψη από το χωριουδάκι Μονοπάρι οδηγεί στα ερείπια του ομώνυμου Γενουάτικου κάστρου . Ο δρόμος συνεχίζει νότια, περνά από τα χωριά Άνω και Κάτω Μαλάκι και μέσα από τη δροσερή τοποθεσία Νύφης Ποτάμια φθάνει μετά από συνολικά 13χλμ. στα Αγκουσελιανά . ΑΓΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ - ΑΡΜΕΝΟΙ Πεζοπορική διαδρομή, τμήμα του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4, μήκους 15χιλ. και διάρκειας 5 με τα βενετσιάνικα σπίτια, προχωρά ανατολικά προς το ωρών. Από τον Άγιο Κωνσταντίνο Καλονύχτι και στη συνέχεια προς το Άνω Βαρσαμόνερο . Συνεχίζει προς το Μονοπάρι με το κάστρο, χτισμένο από τον Γενουάτη Pescatore στο απόκρημνο και με εκπληκτική θέα φτάνει μέχρι το περίφημο υστερούψωμα Κάστελος. Από δω νότια του χωριού Κάστελος μινωικό νεκροταφείο Αρμένων όπου διασταυρώνεται με τον κεντρικό δρόμο Ρεθύμνου - Αγ. Γαλήνης. Το δάσος Βελανιδιάς στο υστερομινωικό νεκροταφείο Αρμένων 33 Με βάση στην Αργυρούπολη Η Αργυρούπολη, η αρχαία Λάππα, είναι ένα όμορφο χωριό γεμάτο ίχνη αρχαίου αλλά και νεώτερου πολιτισμού. Μέσα, αλλά και γύρω από το χωριό υπάρχουν ανασκαμμένα τμήματα της αρχαίας πόλης, ρωμαϊκά κατάλοιπα, ενετικά κτίσματα με υπέροχα θυρώματα και βυζαντινές εκκλησίες. Η περιοχή είναι φημισμένη για τις πηγές της Αγίας Δύναμης, ένα κατάφυτο μέρος με Νησί νερά να κυλούν από κάθε σημείο. Εδώ μπορεί κανείς να ξαποστάσει σε μία από τις ταβέρνες που εξυπηρετούν τους εκατοντάδες επισκέπτες. Στην δροσερή τοποθεσία Πέντε Παρθένες συνυπάρχουν η ομώνυμη βυζαντινή εκκλησία, πλήθος ανασκαμμένων ρωμαϊκών τάφων και ένας τεράστιος πλάτανος, αδιαμφισβήτητο μνημείο της φύσης. Διοικητικό κέντρο της περιοχής είναι το κεφαλοχώρι Επισκοπή, ενώ 3χλμ. βορειότερα απλώνεται η τεράστια ομώνυμη αμμουδερή ακτή που συγκεντρώνει εκατοντάδες λουόμενους. Πιο νότια, στα ορεινά Μυριοκέφαλα βρίσκεται η σπουδαία βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας που συγκεντρώνει χιλιάδες Πέντε Παρθένες προσκυνητές στη γιορτή της στις 8 Σεπτεμβρίου. 1km 34 ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ – ΜΟΥΝΤΡΟΣ Πλούσια σε εντυπώσεις πεζοπορική διαδρομή μήκους 6χλμ. Βόρεια από την Αργυρούπολη μια διακλάδωση δεξιά οδηγεί προς την τοποθεσία Πέντε Παρθένες και στη συνέχει προς τον Κάτω Πόρο . Αμέσως μετά το χωριό, υπάρχει μια διακλάδωση σε χωματόδρομο προς το Μούντρος και τα Κολλητά φαράγγια. Μετά περίπου από 1χλμ. μια , όπου αξίζει να διακλάδωση δεξιά οδηγεί στον εντυπωσιακό, εγκαταλειμμένο οικισμό Νησί παρακάμψει για λίγο κανείς και στη συνέχεια να επιστρέψει στον «κεντρικό» δρόμο. Έπειτα από 3χλμ., στα ανατολικά, φτάνει στο Μούντρος , όπου σώζεται ένα βενετσιάνικο μέγαρο με υπέροχο θύρωμα που φέρει επιγραφή από την Αινειάδα του Βιργιλίου. ΦΑΡΑΓΓΙ ΚΟΛΛΗΤΑ Μικρό καταπράσινο φαράγγι με είσοδο κοντά στον οικισμό Κάτω Πόρος και έξοδο στο Βιλανδρέδω. Η διαδρομή που διαρκεί περίπου 3 ώρες γίνεται σχεδόν συνέχεια σε σκιά. Στο φαράγγι, που είναι πλούσιο σε αγριολούλουδα, συναντά κανείς πολλά σπήλαια και βραχοσκεπές. ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ - ΑΓΚΟΥΣΕΛΙΑΝΑ Πεζοπορική διαδρομή μήκους 23χλμ. και διάρκειας 7-8 ωρών, μέρος του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4. Ξεκινά από την Αργυρούπολη και στη διασταύρωση προς Κάτω Πόρο διακλαδίζεται αριστερά προς Άγιο Κωνσταντίνο και δεξιά προς Κολλητά φαράγγια. Αμέσως μετά διασχίζει το ένα μετά το άλλο τα δυο φαράγγια ανατολικά και δυτικά του Μούντρους και περνά στη συνέχεια από την όμορφη τοποθεσία Νύφης Ποτάμια για να φθάσει τελικά στα Αγκουσελιανά . ΡΟΔΑΚΙΝΟ - ΑΓΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Πεζοπορική διαδρομή μήκους 20,5χλμ. και διάρκειας 7-8 ωρών, μέρος επίσης του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4. Ξεκινά από το Κάτω Ροδάκινο και με βόρεια κατεύθυνση ανηφορίζει στον Κρυονερίτη (1312 μ.) Από την κορυφή η θέα προς τις παραλίες του Λιβυκού και την ενδοχώρα είναι καταπληκτική. Στη συνέχεια το μονοπάτι προχωρά βόρεια, περνά από τα χωριά Αλώνες και συνεχίζει προς τα χωριά Ζουρίδι και Βελονάδω, διασχίζει το φαράγγι Κολλητά και Άγιο Κωνσταντίνο . Και στα δυο υπάρχουν στοιχεία ενετικής αρχιτεκτονικής και βυζαντινές εκκλησίες. ΜΥΡΙΟΚΕΦΑΛΑ - ΚΑΝΕΒΟΣ Αυτή η διαδρομή μήκους 15χλμ. ξεκινά από τα ορεινά Μυριοκέφαλα και κατηφορίζει προς την όμορφη κοιλάδα βόρεια του Κρυονερίτη. Διασχίζει χαμηλούς λόφους και περνά από τα χωριουδάκια Βιλανδρέδω, Βελονάδω και Καλή Συκιά για να φθάσει στην Κάνεβο απ' όπου μπορεί να συνεχίσει ανατολικά προς Παλέ και Ρέθυμνο ή νότια για φαράγι κοτσυφού και Πλακιά. Αργυρούπολη 35 Με βάση στον Πλακιά Η πληθώρα όμορφων ακτών στον Πλακιά αλλά και γύρω απ’ αυτόν έχει οδηγήσει σε μεγάλη τουριστική ανάπτυξη όλη την περιοχή. Δεν είναι όμως μόνο οι παραλίες εκείνες που κάνουν αυτή την περιοχή ελκυστική για να την επισκεφθεί κανείς. Το φαράγγι του Κοτσυφού πάνω από τον Πλακιά, που το διασχίζει κανείς και με αυτοκίνητο, εντυπωσιάζει με τη στενή είσοδό του από τα βόρεια. Πιο ανατολικά, πάλι ο δρόμος περνά μέσα από το μεγαλειώδες Κουρταλιώτικο φαράγγι. Ο Μεγάλος Ποταμός, όπως λέγεται, που σχηματίζεται από τα νερά του Κουρταλιώτη, κυλά μέσα σ’ ένα μικρό φαράγγι ανάμεσα σε πλήθος φοίνικες του Θεόφραστου δημιουργώντας στις εκβολές του ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία φυσικού κάλλους της Κρήτης. Στα όμορφα χωριά της περιοχής, με τουριστικές υποδομές τα περισσότερα, υπάρχουν πολλές βυζαντινές εκκλησίες με πιο σημαντικό θρησκευτικό μνημείο της περιοχής τη Μονή Πρέβελη, την Πίσω Μονή όπως λέγεται, ενώ μια στάση στο παλιό μοναστήρι, λίγο πριν, επιβάλλεται. 1km 36 Φοινικιάς Φρατί ΜΙΚΡΟΣ ΓΥΡΟΣ ΠΛΑΚΙΑ 3ωρη πεζοπορική διαδρομή που μπορεί να γίνει θαυμάσια και με ποδήλατο. Ξεκινά από τον πακαι περνάει από τους παλιούς νερόμυλους στη ρεματιά. ραλιακό Πλακιά Στη συνέχεια ανεβαίνει στα Σελιά , που έχουν πανοραμική θέα στον κόλπο του Πλακιά, κι έπειτα κατηφορίζει προς τα νότια με προορισμό τη Σούδα , μια φημισμένη παραλία με κρυστάλλινα νερά. Από δω, ο δρόμος παράλληλα με την ακτή που είναι γεμάτη μικρούς κολπίσκους, οδηγεί ανατολικά στον Πλακιά. ΜΕΓΑΛΟΣ ΓΥΡΟΣ ΠΛΑΚΙΑ Από τον Πλακιά ο κεντρικός δρόμος ανεβαίνει στη Μύρθιο όπου και η Βυζαντινή εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Συνεχίζει βόρεια, διασχίζει και στη συνέχεια ανατολικά για τα Σελιά κάθετα το φαράγγι του Κοτσυφού . Σε όλη τη διαδρομή υπάρχει πανοραμική θέα στον όρμο και αρκετά σημεία για μια ασφαλή στάση. 3,5χλμ. μετά τα Σελιά μια διακλάδωση αριστερά σε ένα χωματόδρομο οδηγεί στα ερείπια του παλιού μοναστηριού στη θέση Φοινικιάς . Από δω κατηφορίζει για Σούδα και Πλακιά . ΜΙΞΟΡΡΟΥΜΑ – ΑΣΩΜΑΤΟΣ Πολύ κοντά στο Μιξόρρουμα είναι το Κάτω Μιξόρρουμα, ένα γραφικό ημιερειπωμένο χωριουδάκι πνιγμένο στο πράσινο. Από δω ένας καλής βατότητας χωματόδρομος οδηγεί μέσα από μια όμορφη πορεία, παράλληλα με το ποτάμι, στο χωριουδάκι Φρατί , ενώ στο μέσον της διαδρομής στ’ αριστερά υπάρχει η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου . Από το Φρατί η διαδρομή κατηφορίζει προς τα δυτικά και συναντά τον κεντρικό δρόμο που διασχίζει , ένα εντυπωσιακό φαράγγι φημισμένο για τη χλωρίδα και την ορτο Κουρταλιώττικο νιθοπανίδα του. Μια στάση στους καταρράκτες κοντά στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου αξίζει τον κόπο. Λίγο μετά την έξοδο του φαραγγιού φτάνει κανείς στο χωριό Ασώματος έχοντας ολοκληρώσει μια διαδρομή 7,5χλμ. ΑΣΩΜΑΤΟΣ – ΜΟΝΗ ΠΡΕΒΕΛΗ Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πεζοπορική διαδρομή. Ξεκινά από τον Ασώματο όπου και η βυζαντινή εκκλησία των Αγίων Ασωμάτων και κατευθύνεται ΝΑ μέσα από αγροτικό μονοπάτι που οδηγεί σε εντυπωσιακή παλιά πέτρινη γέφυρα. Από εκεί ακολουθεί το χωματόδρομο που κατευθύνεται ΝΑ στον γραφικό κολπίσκο Δρυμισκιανό Αμμούδι (6χλμ.). Αυτή η διαδρομή μπορεί να είναι κουραστική καθώς γίνεται συνεχώς στον ήλιο. Στην ακτή ένα μικρό μονοπάτι δυτικά οδηγεί μέσα από τα βράχια στη φημισμένη Λίμνη Πρέβελη , εκεί που καταλήγει το Κουρταλιώτικο φαράγγι . Το τροπικό τοπίο με τους φοίνικες και ο χείμαρρος που εκβάλει στη θάλασσα είναι ένα θέαμα που καταπλήσσει. Από τη θάλασσα ένα άλλο μικρό μονοπάτι ανηφορίζει προς το χώρο στάθμευσης από όπου ένας δρόμος ανατολικά, οδηγεί στην ιστορική Μονή Πρέβελη και το μουσείο της (2χλμ.) ή δυτικά, προς Πλακιά . ΑΓΚΟΥΣΕΛΙΑΝΑ – ΜΙΞΟΡΡΟΥΜΑ Πεζοπορική διαδρομή μήκους 10,5 χιλ. και διάρκειας 3.30 ωρών, τμήμα του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4. Από τα Αγκουσελιανά το μονοπάτι οδηγεί στην Κοξαρέ με τη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Από δω συνεχίζει ΝΑ προς Αγία Πελαγία και Μιξόρρουμα . Λίμνη Πρέβελη 37 Με βάση στο Σπήλι Τ ο Σπήλι, έδρα του δήμου Λάμπης, είναι μια όμορφη κωμόπολη γεμάτη εστιατόρια και καταστήματα, φημισμένη για τις όμορφες από λεοντοκεφαλές κρήνες της. Στο χωριό που είναι έδρα μητρόπολης υπάρχουν οι βυζαντινές εκκλησίες της Μεταμόρφωσης, της Κοίμησης, και του Αγίου Γεωργίου. Οι Άγιος Παύλος ακτές της περιοχής, ο Άγιος Παύλος, η Τριόπετρα, η Ακουμιανή Γιαλιά, οι Λίγκρες, η Κεραμιανή Γιαλιά μα και άλλες μικρότερες, είναι φημισμένες και έχουν φανατικούς φίλους. Τα βουνά της περιοχής, μα και οι φρυγανώδεις εκτάσεις γύρω από αυτά είναι βιότοποι πλούσιοι σε ορχιδέες και είναι αγαπητά σ’ όλους τους φίλους αυτών των πολύ ιδιαίτερων φυτών. Η Αγία Γαλήνη τέλος, στα νοτιοδυτικά του νομού, είναι ένα πολύ αναπτυγμένο τουριστικά μέρος με πλήθος ξενοδοχεία και άλλες τουριστικές υποδομές. Οι εκβολές του Πλατύ Ποταμού στα ανατολικά της αποτελούν ένα από τους λίγους υγροτόπους του Ρεθύμνου. Ακουμιανή Γιαλιά 1km 38 ΚΙΣΣΟΥ ΚΑΜΠΟΣ - ΓΙΟΥΣ ΚΑΜΠΟΣ Από τον Κισσού Κάμπο ο δρόμος οδηγεί ανηφορικά προς τον Κισσό όπου σώζονται οι τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες της Παναγίας και του Αγίου Ιωάννη. Συνεχίζει βόρεια και μετά από μια όμορφη διαδρομή 4χλμ. φθάνει στο οροπέδιο Γιους Κάμπος , βιότοπο της ενδημικής Tulipa doerfleri αλλά και πολλών σπάνιων ορχεοειδών. Ένας αγροτικός δρόμος διατρέχει το οροπέδιο και συναντά τον κεντρικό ασφαλτοστρωμένο δρόμο που συνδέει το Γερακάρι με το Σπήλι . ΚΙΣΣΟΥ ΚΑΜΠΟΣ – ΠΡΕΒΕΛΗ O δρόμος από τον Κισσού Κάμπο κατευθύνεται νότια ανάμεσα σε φρυγανότοπους ιδιαίτερα πλούσιους σε ορχιδέες. Περνά από τα χωριά Ακτούντα, Βάτος , Άρδακτος και Δρύμισκος για να καταλήξει στον παραδοσιακό οικισμό Κεραμέ . Από δω ο δρόμος κατευθύνεται προς τις φημισμένες παραλίες Κεραμέ και Λίγκρες , ενώ μια διακλάδωση δυτικά οδηγεί στην παραλία Δρυμισκιανό Αμμούδι , δίπλα ακριβώς στη Λίμνη Πρέβελη όπου φτάνει κανείς μετά από μια διαδρομή 18χλμ. ΑΚΟΥΜΙΑ – ΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ Από τα γραφικά Ακούμια με τις βυζαντινές εκκλησίες του Σωτήρα Χριστού και του Αγίου Νικολάου ένας ήσυχος ασφαλτοστρωμένος δρόμος οδηγεί με νότια κατεύθυνση στην Ακουμιανή Γιαλιά , μια παραδεισένια παραλία με καταγάλανα νερά, μήκους τριών χλμ. Η Τριόπετρα και ο Άγιος Παύλος , δυο άλλες πανέμορφες παραλίες στα ανατολικά χαρακτηρίζονται από μοναδικούς γεωλογικούς σχηματισμούς και αμμόλοφους. Συνολική διαδρομή 22χλμ. ΚΡΥΑ ΒΡΥΣΗ – ΑΓΙΑ ΓΑΛΗΝΗ Εναλλακτική διαδρομή (13χλμ.) προς το τουριστικό θέρετρο της Αγίας Γαλήνης που γίνεται στα βόρεια του όρους Βουβάλα και περνά μέσα από το ιστορικό χωριό Μέλαμπες όπου και η βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Η θέα προς τον Ψηλορείτη, το Λιβυκό και τις νότιες ακτές του νησιού είναι υπέροχη. Υπάρχουν πολλοί χωματόδρομοι που οδηγούν στο βουνό, ιδανικοί για αναζήτηση ορχιδεών. ΜΙΞΟΡΡΟΥΜΑ - ΓΕΡΑΚΑΡΙ Πεζοπορική διαδρομή 22 χιλ. που ανήκει στο νότιο τμήμα του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4. Η εννιάωρη αυτή διαδρομή παρουσιάζει φυσιολατρικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον. Από το Μιξόρουμα το μονοπάτι οδηγεί στο Σπήλι , ακολουθεί για ένα διάστημα τον κεντρικό δρόμο και ανηφορίζει προς τον Κισσό . 1χιλ. από δω, κοντά στο μοναστήρι του Αγίου Πνεύματος, το μονοπάτι κατευθύνεται στην κορυφή του όρους Κέδρος (1776 μ) . Το βουνό, βιότοπος του πανέμορφου ενδημικού αγριογαρύφαλου Dianthus pulverulentus, θεωρείται βοτανικός παράδεισος και είναι ενταγμένο στο δίκτυο Natura. Από την κορυφή το μονοπάτι κατηφορίζει προς το όμορφο κεφαλοχώρι Γερακάρι . 39 Με βάση στο Αμάρι Τ ο Αμάρι είναι ο παράδεισος για τους λάτρεις του βυζαντινού πολιτισμού. Μέσα και γύρω από την πανέμορφη κοιλάδα που προστατεύεται από τον Ψηλορείτη και το Κέδρος, ένα πλήθος ξωκλήσια σπαρμένα σε κάθε σημείο, κοσμούν με την αρχιτεκτονική και τις τοιχογραφίες τους τον όμορφο και καταπράσινο τόπο. Παλαιοχριστιανικές βασιλικές και μινωικοί οικισμοί, μικρά και μεγάλα όμορφα χωριά απλωμένα στις παρυφές και στην καρδιά της κοιλάδας και μια μοναδική φύση που ισορροπεί ανάμεσα στην γλυκύτητα της κοιλάδας και στην αγριάδα των γύρω βουνών, δημιουργούν ένα μοναδικό αίσθημα στον μαγεμένο επισκέπτη. Η δημιουργία της τεχνητής λίμνης στους Ποταμούς συμπληρώνει το παζλ, καθώς η προσέλκυση ορνιθοπανίδας στη περιοχή θα αναβαθμίσει ακόμα περισσότερο το φυσικό περιβάλλον του Αμαρίου. Αγία Παρασκευή Καλογέρου 1km 40 ΦΑΡΑΓΓΙ ΠΑΤΣΟΥ Πεζοπορική διαδρομή διάρκειας 2 ωρών με εξαιρετικό φυσιολατρικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον. Στην αρχή του φαραγγιού υπάρχει η σπηλαιώδης εκκλησία του Αγίου Αντωνίου που αποτελεί ένα ακόμα σπήλαιο με λατρευτικό χαρακτήρα μια και, όπως έχει αποδειχθεί από τις αρχαιολογικές έρευνες, αποτέλεσε σημαντικό κέντρο λατρείας από τα υστερομινωικά έως τα ρωμαϊκά χρόνια. Σύμφωνα με επιγραφική μαρτυρία στο σπήλαιο λατρευόταν ο Ερμής Κραναίος. Απολαύστε το απαράμιλλο φυσικό περιβάλλον και παρατηρήστε τα πουλιά από το κατάλληλα διαμορφωμένο σημείο. Η έξοδος του φαραγγιού βρίσκεται στο φράγμα των Ποταμών. ΓΥΡΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΛΑΔΑΣ ΤΟΥ ΑΜΑΡΙΟΥ Η διαδρομή (45χλμ.) που δίνει μια πλήρη εικόνα του βυζαντινού και όχι μόνο Αμαρίου, ξεκινά από το Θρόνος όπου συνυπάρχουν η εκκλησία της Παναγίας με ίχνη παλαιοχριστιανικής βασιλικής γύρω από το ναό και τα ερείπια της αρχαίας Συβρίτου στο λόφο. Περνά από το όμορφο Καλογέρου (Αγία Μαρίνα), τη Μονή Ασωμάτων (Αγία Παρασκευή, Παναγία Κερά), το Αμάρι (Αγία Άννα), τον Οψιγιά (Άγιος Γεώργιος) το Μοναστηράκι (Μιχαήλ Αρχάγγελος) με το μεγαλειώδες μινωικό ανακτορικό συγκρότημα και τους Λαμπιώτες (Άγιος Νικόλαος) για να φθάσει στο Άνω Μέρος , το κεφαλοχώρι του Κέδρους. Από δω συνεχίζει ΒΑ περνώντας διαδοχικά από μια σειρά χωριουδάκια για να φθάσει στο Γερακάρι (Άγιος Ιωάννης ο Φώτης) και από κει στις Ελένες (Άγιος Νικόλαος), στο Μέρωνα (Παναγία, Άγιος Νικόλαος) και στους Αποστόλους (Άγιος Νικόλαος) όπου κλείνει ο κύκλος. ΑΝΩ ΜΕΡΟΣ – ΚΡΥΟΝΕΡΙΤΗΣ Από το Άνω Μέρος ο δρόμος ανηφορίζει προς τη Μονή Καλοείδενας με τον αναστηλωμένο ναό. Υπάρχει όμορφα διαμορφωμένος χώρος για την αναψυχή των επισκεπτών. Από δω ένας χωματόδρομος οδηγεί στην πηγή Κρυονερίτης του Κέδρους στα 1000 μ. υψόμετρο με υπέροχη θέα στην κοιλάδα. ΓΕΡΑΚAΡΙ - ΟΨΙΓΙΑΣ Πεζοπορική διαδρομή μήκους 10 χιλ. που ανήκει στο νότιο τμήμα του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4. Διασχίζει κάθετα την κοιλάδα του Αμαρίου και περνά μέσα από τα χωριά Γερακάρι , , Αμάρι , Οψιγιάς . Ελένες ΠΑΝΤΑΝΑΣΣΑ – ΒΕΝΙ – ΒΟΛΙΩΝΕΣ Διαδρομή 6χλμ. που ξεκινά από το χωριό Παντάνασσα όπου η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη. Στο 1ο χλμ., στο δρόμο προς Αποστόλους , ένας χωματόδρομος αριστερά οδηγεί στην κορυφή του λόφου Βένι με το εγκαταλειμμένο μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου . Από δω η θέα προς την κοιλάδα και τα γύρω βουνά είναι εντυπωσιακή. Ο δρόμος στη συνέχεια, μέσα από πυκνή βλάστηση, κατηφορίζει προς τις Βολιώνες όπου λίγο πριν το χωριό συναντά στ’ αριστερά του δρόμου, κρυμμένη στα ελαιόδεντρα, την βυζαντινή εκκλησία της Μεταμόρφωσης. Αμάρι 41 Με βάση στον Φουρφουρά Η περιοχή αυτή του Αμαρίου, σήμερα Δήμος Κουρητών, ζει και αναπνέει με τη βαριά ανάσα του Ψηλορείτη που θεόρατος υψώνεται στα νώτα της. Μια σειρά δυσκολοδιάβατοι δρόμοι από το Φουρφουρά, τις Κουρούτες, τη Νίθαυρη, το Αποδούλου, τον Πλάτανο και τη Λοχριά προσπαθούν να εισχωρήσουν στην καρδιά του χωρίς κανείς τους να μπορεί να διασταυρωθεί με άλλον και το θεϊκό βουνό να βγαίνει πάντα νικητής. Οι περισσότεροι ορειβάτες πάντως, απ’ αυτή την πλευρά επιλέγουν να κατακτήσουν τον Τίμιο Σταυρό, την ψηλότερη κορφή που διαφεντεύει την Κρήτη από τα 2456μ. Στα νότια, η φυσική έξοδος της κοιλάδας οδηγεί εύκολα στην Αγία Γαλήνη, ενώ στα ανατολικά ο δρόμος ακολουθεί σύριζα το βουνό, για να χαθεί τελικά προς το νομό Ηρακλείου. 1km 42 Πάνω από τις Κουρούτες Κοντά στον Φουρφουρά ΟΨΙΓΙΑΣ – ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ «ΤΟΥΜΠΩΤΟΣ ΠΡΙΝΟΣ» Τμήμα του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4 μήκους 15χλμ. Το μονοπάτι μετά τους Λαμπιώτες και δίπλα από τη λιμνοδεξαμενή Βυζαρίου συναντά τα ερείπια της παλαιοχριστιανική τρίκλιτης βασιλικής του 7ου μ.Χ. Από δω ανηφορίζει στο Βυζάρι και στη συνέχεια στο κεφαλοχώρι απ’ όπου μετά από 4 ώρες πορεία στο σημαδεμένο μοτης περιοχής, τον Φουρφουρά νοπάτι, φτάνει στο ορειβατικό καταφύγιο στη θέση Τουμπωτός Πρίνος στις νότιες πλαγιές του Ψηλορείτη και σε υψόμετρο 1600μ. Για χρήση του καταφυγίου, που μπορεί να εξυπηρετήσει 28 άτομα, χρειάζεται συνεννόηση με τον Ε.Ο.Σ. Ρεθύμνου, τηλ. 28310 57766. ΚΟΥΡΟΥΤΕΣ – ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ «ΤΟΥΜΠΩΤΟΣ ΠΡΙΝΟΣ» Για μια πιο ξεκούραστη ανάβαση στο βουνό αλλά και για όσους θέλουν απλά να πάρουν μια γεύση της δωρικότητας του τοπίου υπάρχει η εναλλακτική διαδρομή από τις Κουρούτες προς το καταφύγιο που μπορεί να γίνει με αυτοκίνητο. Η διαδρομή διέρχεται μέσα από το Παρδί, ένα ωραίο δάσος πρίνου και σφενδάμου και δίνει μια εικόνα του κάποτε πυκνά δασωμένου Ψηλορείτη πριν την αποψίλωση του από την ξύλευση και την υπερβόσκηση. ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ «ΤΟΥΜΠΩΤΟΣ ΠΡΙΝΟΣ» - ΤΙΜΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ Το μονοπάτι Ε4 ανηφορίζει από το καταφύγιο μέσα σε γυμνό τοπίο χωρίς σκιά και νερό, γι’ αυτό και οι ορειβάτες πρέπει να είναι κατάλληλα εξοπλισμένοι. Η διαδρομή προς την κορυφή έχει μια διάρκεια τριών ωρών και από τον Οκτώβριο ως τον Μάρτιο είναι απαγορευτική για μη έμπειρους και χωρίς κατάλληλο εξοπλισμό ορειβάτες. ΑΓΙΑ ΓΑΛΗΝΗ – ΑΠΟΔΟΥΛΟΥ Από την Αγία Γαλήνη σε μια διαδρομή 26χλμ. είναι εύκολο να πάρει κανείς μια εικόνα της κρητικής ενδοχώρας και ταυτόχρονα έχει την ευκαιρία να επισκεφτείτε τον αρχαιολογικό χώρο στο Αποδούλου, όπου έχουν αποκαλυφθεί κατάλοιπα παλαιανακτορικού κέντρου καθώς και θολωτοί τάφοι. Από την Αγία Γαλήνη ο δρόμος οδηγεί στη θέση Μάντρες και διακλαδίζεται βόρεια. Πριν το Αποδούλου μια παράκαμψη δεξιά οδηγεί μετά από 1χλμ. στον οικισμό Βαθιακό όπου η μεγάλη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Στο Αποδούλου , εκτός από τον αρχαιολογικό χώρο, σώζεται η αναστηλωμένη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του ξιφηφόρου όπου ξεχωρίζει η σπάνια εικονογράφηση του Αγίου με ξίφος αντί για δόρυ. Η διαδρομή συνεχίζει μέσα από υπέροχους επαρχιακούς δρόμους για τον Άγιο Ιωάννη , δυο μικρά ξεχασμένα στο χρόνο χωριουδάκια. Στην εκκλησία της και την Αγία Παρασκευή Παναγίας στο δεύτερο σώζονται τοιχογραφίες κλασικιστικής τεχνοτροπίας. Από την Αγία Παρασκευή κατηφορίζει νότια για την Αγία Γαλήνη. Σφενδάμια και πρίνοι στο Παρδί 43 Με βάση στο Αρκάδι Η περιοχή του Αρκαδιού σημαδεύεται από το βαρύ φορτίο του γεγονότος του Ολοκαυτώματος του 1866. Η ιστορική Μονή χτισμένη σ’ ένα μεγάλο πλάτωμα, στις δυτικές υπώρειες του Ψηλορείτη, δέχεται χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο. Το συντηρημένο καθολικό φέρει ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία που φανερώνουν επιδράσεις από τους μεγάλους αρχιτέκτονες της Αναγέννησης. Βόρεια του Αρκαδιού, ένα πλήθος οικισμών διαδέχονται ο ένας τον άλλο ανάμεσα στους τεράστιους ελαιώνες που καλύπτουν την περιοχή και φθάνουν σχεδόν μέχρι τη θάλασσα. Εδώ η λιτότητα και πνευματικότητα του τοπίου δίνουν τη θέση τους στην κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα που αποπνέουν τα δεκάδες ξενοδοχειακά συγκροτήματα που είναι χτισμένα κατά μήκος της τεράστιας αμμουδιάς, σ’ ένα από τα πιο αναπτυγμένα τουριστικά σημεία της Κρήτης. 1km 44 Πίκρης Καφενεδάκι στη Μέση ΑΔΕΛΕ – ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ – ΜΑΡΟΥΛΑΣ – ΠΛΑΤΑΝΙΑΣ Πολιτιστική και φυσιολατρική διαδρομή (20 χλμ.) στην καρδιά της περιοχής, που μπορεί να γίνει με τα πόδια (4 ώρες), το ποδήλατο ή το αυτοκίνητο. Ξεκινά από το Άδελε , συνεχίζει προς όπου και η όμορφη, ομώνυμη βυζαντινή εκκλησία και ανηφορίζει προς τον Άγιο Δημήτριο την Αγία Τριάδα . Κατευθύνεται βόρεια προς την Αγία Παρασκευή και από κει με τα βενετσιάνικα σπίτια και τους πύργους. Από δω ο δρόανηφορίζει στον Μαρουλά μος, με υπέροχη θέα προς το Ρέθυμνο, κατηφορίζει στον Πλατανιά . ΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΣ – ΑΡΚΑΔΙ – ΣΚΑΛΕΤΑ Κυκλική διαδρομή 30χλμ. μεγάλου φυσιολατρικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Μπορεί να γίνει με τα πόδια, το ποδήλατο ή το αυτοκίνητο. Ξεκινά από τον παραλιακό Σταυρωμένο και ανηφορίζει προς την όμορφη Μονή Αρσανίου . Συνεχίζει νότια περνώντας από το Παγκαλοχώρι, τη Λούτρα και την Κυριάννα , όπου η βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας και λείψανα βενετσιάνικων αρχοντικών. Συνεχίζει προς την Αμνάτο ένα όμορφο χωριό όπου σώζεται ένα σπουδαίο βενετσιάνικα θύρωμα. Στο χωριό υπάρχει λαογραφική συλλογή και Μουσείο Σχολικής Εκπαίδευσης. Αμέσως μετά, ο δρόμο οδηγεί στην ιστορική Μονή Αρκαδίου . Το μοναστήρι, με την θαυμάσια αναγεννησιακή αρχιτεκτονική του Καθολικού και το μουσείο με τα ιστορικά κειμήλια, αξίζει μια μεγάλη στάση. Από δω ο δρόμος συνεχίζει ΒΑ προς τις Ρούπες και τα δροσερά Σκουλούφια , όπου υπάρχει αναπαλαιωμένη φάμπρικα. Συνεχίζει προς τους Έρφους όπου βρίσκεται ο Άγιος Ιωάννης, μια εκκλησία διακοσμημένη με θαυμάσιας ποιότητος τοιχογραφίες του 14ου αι., η Βιράν Επισκοπή και ο Πρίνος , στα ΒΑ του οποίου βρίσκεται η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής με την εντυπωσιακή πέτρινη σαρκοφάγο που φέρει οικόσημο. ΑΡΚΑΔΙ – ΠΙΚΡΗΣ Πεζοπορική διαδρομή 2 ωρών μέσα από το Αρκαδιώτικο φαράγγι που ξεκινά από την περιοχή του μοναστηριού και καταλήγει στο χωριό Πίκρης . Στο εξαιρετικού φυσικού κάλλους φαράγγι συναντά κανείς αντιπροσωπευτικά είδη κρητικής χλωρίδας και απολιθώματα. Στον βενετσιάνικο Πίκρη αξίζει να περπατήσει κανείς στα γραφικά στενάκια, με τα θολωτά διαβατικά και να επισκεφθεί τη βίλλα με το εντυπωσιακό θύρωμα και το ενεπίγραφο αέτωμα που φέρει χρονολογία 1610. ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ – ΑΡΚΑΔΙ Αυτή η διαδρομή διαφέρει από τις προηγούμενες και δίνει μια εικόνα του ορεινού Αρκαδιού. Από την Αγία Τριάδα την Santa Trinita των ενετών, όπου και η ομώνυμη Αναγεννησιακή εκκλησία, ο δρόμος ανηφορίζει νότια προς τα Χάρκια μέσα από ένα επιβλητικό και άγριο, βραχώδες τοπίο. Το χωριό κοσμείται από την εκκλησία της Αγίας Άννας και τον μεγαλόπρεπο δρυ που έχει χαρακτηριστεί «μνημείο της φύσης». 3,5χλμ. Ανατολικά, κοντά στο χωριό Καβούσι επιβιώνει ένα μικρό σπάνιο δάσος από Αριές, ένα είδος βελανιδιάς, που κοσμεί και δίνει ανάσα στο άγριο τοπίο της περιοχής. 3χλμ. ανατολικά, ο δρόμος διακλαδίζεται δεξιά προς Θρόνος Αμαρίου, μια άλλη όμορφη διαδρομή και αριστερά προς το Αρκάδι που φτάνει κανείς μετά από ένα χιλιόμετρο περίπου, αφού περάσει μέσα από το δάσος με τις τεράστιες κουκουναριές. Το Αρκάδι σε ακουαρέλα του Edward Lear,1864 45 Με βάση στις Μαργαρίτες Η περιοχή της Αρχαίας πόλης Ελεύθερνας αποτελεί τον σημαντικότερο αρχαιολογικό χώρο του νομού Ρεθύμνης. Πολλές διαφορετικές ανασκαφές συνθέτουν το παζλ ενός αρχαιολογικού πάρκου που περιλαμβάνει ανάμεσα στ’ άλλα μια νεκρόπολη των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων, υπολείμματα οικισμού της ελληνιστικής περιόδου, ελληνιστικά και ρωμαϊκά κτίρια και δρόμους καθώς και μια παλαιοχριστιανική βασιλική με εντυπωσιακά μωσαϊκά. Πιο ανατολικά, στις ΒΑ υπώρειες του Ψηλορείτη, απλώνεται μια σειρά μικρά χωριουδάκια με λιτή αλλά ιδιαίτερη αρχιτεκτονική που φέρει πλήθος βενετσιάνικα αρχιτεκτονικά στοιχεία, με τις Μαργαρίτες, όμορφο κεφαλοχώρι με πολλές βυζαντινές εκκλησίες και σπουδαία παράδοση στην κεραμική, να ξεχωρίζουν. Μια άλλη ομάδα νοικοκυρεμένων χωριών απλώνεται βορειότερα με τους δυο παραθαλάσσιους οικισμούς του Πανόρμου και του Μπαλί να γνωρίζουν μεγάλη τουριστική ανάπτυξη. 1km 46 Μαργαρίτες Ελεύθερνα, το Πυργί ΑΡΚΑΔΙ – ΧΟΥΜΕΡΙ Πεζοπορική, φυσιολατρική και πολιτιστική διαδρομή που ανήκει στο βόρειο τμήμα του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4. Από την ιστορική Μονή Αρκαδίου , κινείται ανατολικά, περνά βόρεια από τον αρχαιολογικό χώρο της Ελεύθερνας, κατεβαίνει στο φαράγγι και ανεβαίνει στη Λαγκά όπου υπάρχει μικρή λαογραφική συλλογή. Διασχίζει το Λαγκό, το φαράγγι των Μαργαριτών και ανεβαίνει στο χωριό που φημίζεται για την κεραμική του παράδοση. Εδώ ανάμεσα σε πολλές άλλες υπάρχουν οι βυζαντινές εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου και του Σωτήρα Χριστού. Προχωρά ανατολικά και περνά διαδοχικά από τα χωριά Πηγουνιανά, Ορθέ με την δίκλιτη εκκλησία της Παναγίας και του Αγίου Φανουρίου και στη συνέχεια από τον Καλαμά όπου η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου που ταυτίζεται με τον καθεδρικό ναό της επισκοπής Καλαμώνος. Από δω συνεχίζει για Πασαλίτες, για να φτάσει τελικά ύστερα από μια σχεδόν 10ωρη διαδρομή στο Χουμέρι με την εντυπωσιακή εκκλησία της Παναγίας. ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ ΕΛΕΥΘΕΡΝΑ Από το χωριό Ελεύθερνα ένας χωματόδρομος κατηφορίζει προς βορά με κατεύθυνση προς τη στεγασμένη νεκρόπολη στη θέση Ορθή Πέτρα σε ένα χιλιόμετρο περίπου. Σε ίση απόσταση βορειότερα σώζεται μία εκπληκτική γέφυρα ελληνιστικών χρόνων. Ένα μονοπάτι από την Ορθή Πέτρα με νότια κατεύθυνση και στη συνέχεια βόρεια ανηφορίζει προς το Πυργί την ακρόπολη της αρχαίας πόλης, αφού πρώτα περάσει από τα υπόσκαφα υδραγωγεία και τα ερείπια του βυζαντινού ναού της Αγίας Άννας. Λίγο πριν το Πυργί το μονοπάτι διακλαδίζεται ανατολικά προς τη θέση Κατσίβελος όπου έχει ανασκαφεί μεγάλο τμήμα της πόλης με δρόμους και πολυτελή κτίρια καθώς και μια μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική. Εδώ το μονοπάτι συναντά το χωματόδρομο που νότια οδηγεί στον κεντρικό δρόμο, αφού πρώτα περάσει από το νεκροταφείο με την βυζαντινή εκκλησία του Σωτήρα Χριστού. του χωριού Αρχαία Ελεύθερνα ΠΑΝΟΡΜΟ – ΜΕΛΙΔΟΝΙ – ΜΠΑΛΙ Κυκλική διαδρομή μήκους 45χλμ. που μπορεί να γίνει με ποδήλατο ή αυτοκίνητο. Από το Πάνορμο οδηγεί στο Πέραμα και συναντά την παλιά εθνική οδό. Με κατεύθυνση ανατολική, παράλληλα με το Γεροπόταμο περνά από τον Άγιο Σύλλα και τους Δαφνέδες απ’ όπου στρίβει για το όμορφο και περιποιημένο χωριό Αγιά που έχει παράδοση στα καρβουνοκάμινα. Αμέσως μετά, ο δρόμος φτάνει στο φημισμένο από το ιστορικό και μεγαλειώδες σπήλαιό του Μελιδόνι και από δω συνεχίζει για τον Εξάντη και συναντά την Εθνική Οδό. Λίγο πριν το Μπαλί , στα δεξιά, αξίζει μια επίσκεψη στην αναστηλωμένη Μονή Ατάλης απ’ όπου η θέα στον κόλπο είναι μαγευτική. Καλαμάς 47 Με βάση στο Γαράζο Ο Μυλοπόταμος είναι ένα μέρος ζυμωμένο με πέτρα και το ίδιο κι οι άνθρωποί του. Τα χωριά τους είναι χτισμένα ανάμεσα στον Ψηλορείτη και τον Κουλούκωνα και έτσι, σχεδόν απομονωμένοι, διαμόρφωσαν ένα δικό τους πολιτισμό που κρατάει ακόμα πατώντας γερά στις παραδόσεις. Οι γάμοι, οι βαφτίσεις, τα πανηγύρια έχουν εδώ άλλη κλίμακα και συχνά συγκεντρώνουν χιλιάδες κόσμο. Το Γαράζο είναι ένα όμορφο κεφαλοχώρι, διοικητικό κέντρο της περιοχής,ενώ η Αξός είναι φημισμένη για τις αρχαιότητες και τις βυζαντινές εκκλησίες της. Τα Ζωνιανά, ο πιο ορεινός οικισμός της περιοχής, είναι γνωστά για το φημισμένο σπήλαιο Σφεντόνη. Σημαντικές για την περιοχή είναι και οι πρόσφατα αναστηλωμένες μονές Δισκουρίου, Χαλέπας και Βωσάκου. 1km 48 Μονή Χαλέπας Αξός, Άγιοι Απόστολοι ΔΟΞΑΡΟ - ΜΟΝΗ ΒΩΣΑΚΟΥ - ΣΙΣΣΕΣ Σχετικά εύκολη, φυσιολατρικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος πεζοπορική διαδρομή διάρκειας . Στη 3.30 ωρών. Από το Δοξαρό αμαξιτός δρόμος οδηγεί βόρεια προς τη Μονή Βωσάκου διαδρομή, στα πρανή του δρόμου, υπάρχουν ενδιαφέροντες γεωλογικοί σχηματισμοί. Το αφιερωμένο στον Τίμιο Σταυρό μοναστήρι που χτίστηκε το 1195 και μετά από αλλεπάλληλες καταστροφές ερημώθηκε, ξαναζωντάνεψε τα τελευταία μόλις χρόνια και κοσμείται με θαυμάσια αναγεννησιακή κρήνη. Από δω ένα μονοπάτι κυλά ανάμεσα σε αγριοκουμαριές, λαδανιές και φρύγανα κατηφορίζοντας προς τις Σίσσες και προσφέροντας ταυτόχρονα εκπληκτική θέα στο Κρητικό Πέλαγος. ΧΟΥΜΕΡΙ- ΑΝΩΓΕΙΑ Η διαδρομή Χουμέρι - Ανώγεια, μήκους 25 χιλ. και διάρκειας 8 ωρών, ανήκει στο βόρειο τμήμα του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4. Από το Χουμέρι το μονοπάτι κατευθύνεται προς Αγ. Σύλλα και Δαφνέδες όπου στρίβει ΝΑ προς Επισκοπή με τα κατάλοιπα της επισκοπικής εκκλησίας του Αγ. Ιωάννου και της μικρότερης του Αγ. Γεωργίου. Από δω συνεχίζει προς τον μικρό, εγκαταλελειμμένο γραφικό οικισμό Μούσες και στη συνέχεια στο όμορφο και περιποιημένο Γαράζο όπου αξίζει να επισκεφθεί κανείς τον παλιό οικισμό, το Λαογραφικό μουσείο και την δίκλιτη εκκλησία της Αγίας Κυριακής που μιμείται το καθολικό του Αρκαδιού. Από το Γαράζο το μονοπάτι ανηφορίζει στην Μονή Δισκουρίου όπου παλιά, μπροστά στην εικόνα του Αγίου Γεωργίου στην εκκλησία της Μονής, έλυναν τις διαφορές τους οι κτηνοτρόφοι. Επόμενη στάση της διαδρομής το καταπληκτικό σπήλαιο Σφεντόνη στα Ζωνιανά με 14 θαλάμους και πολύ πλούσιο διάκοσμο. Στα Ζωνιανά λειτουργεί επίσης Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων. Από δω το μονοπάτι συνεχίζει, από τον ασφαλτοστρωμένο πλέον δρόμο προς τ’ Ανώγεια . ΑΞΟΣ - ΔΡΟΣΙΑ Στην θέση του σημερινού χωριού Αξός βρίσκονταν η αρχαία πόλη Όαξος, μια από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Κρήτης που ήκμασε από την υστερομινωική και γεωμετρική έως τη ρωμαϊκή και τα υστερότερα χρόνια. Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως πλούσια υπολείμματα της αρχαίας πόλης ανάμεσα στα οποία ο Ναός της Αφροδίτης, το Πρυτανείο και τάφοι. Η πόλη συνέχισε να ακμάζει τόσο στη ρωμαϊκή όσο και στη βυζαντινή εποχή, εξ ου και η πληθώρα βυζαντινών εκκλησιών, όπως της Αγίας Ειρήνης του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Γεωργίου και του Μιχαήλ Αρχαγγέλου, κτισμένες οι περισσότερες πάνω σε αρχαία κατάλοιπα. Μια όμορφη διαδρομή λοιπόν μπορεί να ξεκινήσει από την Αξό προς τον μικρό οικισμό Λιβάδα, όπου έχουν έρθει στο φως υπολείμματα αρχαϊκής εγκατάστασης. Από δω συνεχίζει για τον Αείμονα απ’ όπου, ακολουθώντας τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο στα δυτικά, φθάνει κανείς στα Τσαχιανά και από κει στην αναστηλωμένη Μονή Χαλέπας . Από τα Τσαχιανά ο δρόμος συναντά την παλιά εθνική οδό και με ανατολική κατεύθυνση οδηγεί στη Δροσιά , το παλιό Γενή Γκαβέ, ένα δροσερό χωριό με πολλές ταβέρνες. Μονή Βωσάκου 49 Με βάση στα Ανώγεια Σ τα 800 μέτρα υψόμετρο στις βόρειες πλαγιές του Ψηλορείτη είναι χτισμένα τα ιστορικά Ανώγεια, η καρδιά του θεϊκού βουνού. Οι ανωγειανοί, εύστροφοι και με ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία άνθρωποι, αν και κτηνοτρόφοι κατά βάση, έχουν διαπρέψει στα γράμματα, αλλά και στη μουσική, αναδεικνύοντας ορισμένα από τα ιερά τέρατα της σύγχρονης ελληνικής μουσικής. Το τοπίο του Ψηλορείτη είναι σ’ ένα μεγάλο βαθμό υπεύθυνο για τον αψύ χαρακτήρα αλλά και την πνευματικότητα των ανωγειανών και κατά κάποιο τρόπο σ’ αυτό το τοπίο γράφεται και η γεωλογική ιστορία της Κρήτης. Παντού στο βουνό συναντά κανείς τα χαρακτηριστικά στρώματα πλακωδών μαρμάρων, την πρώτη ύλη για το χτίσιμο των μητάτων που η αρχιτεκτονική τους παραπέμπει στους μινωικούς θολωτούς τάφους. Οροπέδια με κυρίαρχο αυτό της Νίδας αλλά και μικρότερες πόλγες που πρασινίζουν από την ενδημική νευρίδα, σπήλαια, καταβόθρες και άλλοι σχηματισμοί είναι διάσπαρτα, όλα αποτέλεσμα έντονης καρστικής διάβρωσης. Αυτά, σε συνδυασμό με μια πλούσια ενδημική χλωρίδα και ορνιθοπανίδα, συνθέτουν το ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον της Ίδης και το καθιστούν μοναδικό όχι μόνο στην Κρήτη αλλά και σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, εφόσον μάλιστα πρόσφατα εντάχθηκε στο Δίκτυο Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων. 1km 50 ΑΝΩΓΕΙΑ – ΖΩΜΙΝΘΟΣ Ο Ψηλορείτης διασχίζεται από διάφορα τμήματα του Ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4, όλα σημαδεμένα με τις χαρακτηριστικές πινακίδες και σε αρκετά σημεία με κόκκινα σημάδια και μικρούς σωρούς από πέτρες τις γνωστές πυραμίδες των ορειβατών. Μια διαδρομή 11 χιλιομέτρων είναι αυτή που ξεκινά από τ’ Ανώγεια και ανηφορίζει νότια προς τον αρχαιολογικό χώρο της Ζωμίνθου όπου υπάρχει διαμορφωμένος χώρος για ανάπαυση γύρω από το εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας. Σε μερικά σημεία το μονοπάτι είναι Μητάτα, σπίτια και καταφύγια των βοσκών. δυσδιάκριτο και χρειάζεται προσοχή. ΖΩΜΙΝΘΟΣ – ΝΙΔΑ Από την Ζώμινθο το Ε4 συνεχίζει νότια σε μια εύκολη διαδρομή πάνω στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο με νότια κατεύθυνση. Στη θέση Πετραδολάκια, όπου υπάρχουν μητάτα όπως και σε αρκετά άλλα τμήματα της διαδρομής, η βλάστηση αραιώνει και οι πρίνοι δίνουν της θέση τους σε γλυκαγκαθιές, αστράγαλους και αστρακάνθες. Σ’ αυτό το σημείο ο δρόμος διακλαδίζεται αριστερά προς τον Σκίνακα όπου και το αστεροσκοπείο του Πανεπιστημίου Κρήτης, που είναι επισκέψιμο κάποιες Κυριακές του καλοκαιριού. Η διαδρομή συνεχίζει στον κεντρικό δρόμο και μετά από 2χλμ. το εντυπωσιακό οροπέδιο της Νίδας κάνει την εμφάνισή του. Το Το άρμεγμα γίνεται πάντα με μονοπάτι θα το διασχίσει κάθετα μέχρι το περίπτερο του Δήμου τα χέρια. Ανωγείων στα δυτικά του οροπεδίου και θα ενωθεί με το νότιο τμήμα του Ε4 που έρχεται από τη κορυφή του Τιμίου Σταυρού. ΝΙΔΑ – ΤΙΜΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ Αυτό η διαδρομή προς την ψηλότερη κορφή του Ψηλορείτη είναι από τις δυσκολότερες του μονοπατιού Ε4 και θα πρέπει πάντα να γίνεται με τον κατάλληλο εξοπλισμό και τις απαραίτητες προμήθειες σε νερό. Η διαδρομή το χειμώνα, λόγω πάγου και χιονιού είναι πολύ επικίνδυνη. Ανηφορίζει από το οροπέδιο και από το εκκλησάκι της Ανάληψης, λίγο πριν το μυθικό και εντυπωσιακό σπήλαιο Ιδαίον Άντρον , στρίβει νότια και ανηφορίζει στην πλαγιά Η περιοχή την άνοιξη και στις αρχές του καλοκαιριού βρίθει από αγριολούλουδα. Μετά από 1.30 ώρα περίπου φτάνει στο μικρό οροπέδιο Ακόλλητα και από κει, μετά από 2- 2.30 ώρες, στην κορυφή των 2456μ. όπου και το πετρόχτιστο εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού. Η λαϊκή τέχνη παραμένει ζωντανή στ' Ανώγεια. Το οροπέδιο της Νίδας την άνοιξη. 51 Κ Α Τ Α Διαμερίσματα | Βίλες Δωματια Κλίνες Τζάκι Άτομα με ειδικές ανάγκες Λ Υ Μ Α Εστιατόριο Ιντερνετ Δορυφορική κεραία Θέατρο Πινγκ - πονγκ / Τενις Ραδιόφωνο Τζακούζι Bar Πάρκινγκ Πολυκούζινο Τηλεόραση Α Πρωινό Κλιματισμός Ψυγείο Τ Μεταφορά από αεροδρόμιο Μπάρμπεκιου / Ξυλόφουρνος Απόσταση από αεροδρόμιο Πισίνα Απόσταση από Ρέθυμνο Συνεδριακό κέντρο Απόσταση από θάλασσα villa eleftherna 80km 52 12km 25km Bίλα Kατσαμά Μανωλία Ελεύθερνα Δ. Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. : 28310 25818, 6947804377 ww.eleftherna.gr | e-mail:[email protected] Stratos Villas Παραδοσιακές επιπλωμένες κατοικίες Καπετανάκη Ευαγγελία Kαλονύχτης Δ. Ν. Φωκά Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. : 28310 26956 www.stratosvillas.com | [email protected] 66km 7km 13km 61km 5,5km 5,5km ΘΗΜΩΝΙΕΣ Παραδοσιακά σπίτια Αστρινάκης Νίκος Ρουσοσπίτι Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. : 28310 57010, 6977278146 www.thimonies.gr, www.cretevilla.gr | info@ thimonies-homes.gr 53 ΚΑΜΕΛΙΑ 60km 10km 30km Διαμερίσματα (2**) Παραγιουδάκης Μανώλης Μελισσουργάκι Δ. Γεροποτάμου Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. : 28340 91198, 6946986467 www.kamelia-apartments.com ΝΙΚΟΛΑΟΣ 80km 54 15km 30km Toυριστική επιπλωμένη κατοικία Ζαχαριουδάκη Αικατερίνη Αρχαία Ελεύθερνα Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. : 6937254857, Fax: 2831027216 www.rethymnoholidays.gr | [email protected] ΑΝΕΜΟΣ & ΘΥΜΑΡΙ Μεζονέτα Τσιάτσικας Θησέας Λευκόγια Δ. Φοίνικα Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. : 28310 24736 www.plakias-villas.gr | [email protected] | [email protected] 95km 2km 35km 4km 11km cretan exclusive villas Eπιπλωμένες κατοικίες Χλιαουτάκης Μανόλης Αγ. Τριάδα Δ. Αρκαδίου Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. : 28310 57610, 2831027507 www.οdeontravel.gr | [email protected] 70km 55 ΥΑΚΙΝΘΗΣ 110km 50m 45km Δωμάτια - Ταβέρνα Παυλάκης Γεώργιος Τριόπετρα Ακουμιών Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. : 6977077808 villa anastasia 60km 56 2,5km 6km Παραδοσιακή πέτρινη βίλα Μπεμπή Αναστασία Πρινές Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. / Fax: 28310 32268, κιν. 6947307530 www.villa-anastasia-crete.com | [email protected] ΝΗΣΙ nature club Μεζονέτες Ρουκούνης Γιώργος Γαράζο Δ. Κουλούκωνα Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. : 28314041336, 6932537040 55km 17km 35km 70km 18km 38km POLITHALPI VILLA Τουριστική επιπλωμένη έπαυλη Σαρρής Μιχάλης Αγ. Μάμας Δ. Γεροποτάμου Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ./ Fax: 28340 91135, 6973052541 www.sarris-villa.gr | sarrism.otenet.gr 57 ΕΝΑΘΑ 50km 7km Παραδοσιακά διαμερίσματα Παπατζανής Ιωάννης Αργυρούπολη Δ. Λαππαίων Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. : 2831028979, 81361, 6977697343, e-mail: [email protected] www.greekhotel.com/crete/rethymno/argiroupoli/enatha/home.htm 20km ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ 60km 58 7km 17km Δωμάτια Ρωμανιάς Δημήτριος Αργυρούπολη Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28310 81149, 6944747272 ΚΤΗΜΑ ΔΑΛΑΜΠΕΛΟΣ Πρότυπη μονάδα αγροτουρισμού Πετροδασκαλάκης Βασίλης Αγγελιανά Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. : 28340 22155, 22515, Fax: 28340 22514 www.dalabelos.gr | e-mail: [email protected] 65km 5km 24km * εργαστηριο κεραμικής KOSTAS Δωμάτια Νικολουδάκης Χρήστος Ελεύθερνα Δ. Αρκαδίου Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28340 92280, 6947062978 [email protected] 85km 15km 24km 59 villa aphrodite & villa artemis 80km 5km 6km * επισκέψιμη φάρμα, μουσείο Βίλες Σοφουλάκης Δημήτριος Πρινέ Δ. Ν. Φωκά Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. / Fax : 28310 31028 e-mail: [email protected] ΑΛΩΝΙ ΒΙΛΕΣ 70km 60 7km 7km Mεζονέτες Μυλωνάς Γεώργιος & Σταύρος Ρουσοσπίτι Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28310 23752 www.aloni-villas.com | e-mail:[email protected] villas elisabeth Παραδοσιακή Βίλα Ψωμά Μαρία Πέραμα Ν. Γεροποτάμου Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. : 28340 22400 www.villa-elisabeth.gr | e-mail: www.villa-elisabeth.gr 75km 8km 25km 60km 6km 20km ΖΩΓΡΑΦΑΚΗ Δωμάτια - Ταβέρνα Ευάγγελος Ζωγραφάκης Αργυρούπολη Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28310 8126, Fax: 28310 81191 www.ezografakis.gr | e-mail: [email protected] 61 elia house 65km 2km 5km Βίλα Καλλέργης Κων/νος Λούτρα Δ. Αρκαδίου Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. : 28310 26281 www.holiday-greece.gr | e-mail: [email protected] VILLA PALLADIO 70km 7km 10km *μαθήματα μαγειρικής 62 Mεζονέτες Κωστάκη Αγγελική Χρωμοναστήρι Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28310 51471, 6973382972 www.villa-palladio.com | e-mail: info@villa -palladio.com villa bianca Eπιπλωμένες κατοικίες Γιατάκης Γεώργιος 75km Σφακάκι Δ. Αρκαδίου Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. : 28310 22478 www.villabianca.rethymnon.com | e-mail: [email protected] 400m 10km 25km 45km ΥΑΚΙΝΘΟΣ Mεζονέτες - Studios Μανια Μαρία Αξός Δ. Κουλούκωνα Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28340 61760, 61859, 6977017057 www.yakinthos.gr | e-mail: [email protected] 43km * ξενάγηση, οργάνωση εκδρομών 63 ΓΕΡΟΛΑΚΟΣ ΒΙΛΕΣ 64km 800m 12km Βίλες Πλουτινάκης Ελευθέριος Σταυρωμένος Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28310 71420, 6972899260 www.gerolakos-villas.com zambia 45km 64 2,5km Σπίτι παραδοσιακό Γεωργαλής Ιωάννης 5km Πρινές Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. / Fax: 28310 51700 http://house.zambia.googlepages.com | e-mail: [email protected] AGRECO Oίκος ελληνικών αγαθών Δασκαλαντωνάκης Νίκος 70km 2km Άδελε Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ./ Fax: 28310 72129 www.grevotel.com/crete/agreco | e-mail: [email protected] 7km To αγρόκτημα Agreco κτήμα βιολογικής καλλιέργειας και κτηνοτροφίας έχει έκταση 40 στρ. και αποτελεί ένα μικρόκοσμο όπου αναβιώνουν όλες οι παραδοσιακές αγροτικές ασχολίες της περιοχής. Θα βρείτε: αλώνι, νερόμυλο, 2 παραδοσιακούς ξυλόφουρνους, πατητήρι και δίπλα του το ρακοκάζανο, ελιές, αμπέλια και λαχανόκηπους, κρητικό καφενείο, ταβέρνα, ένα εκκλησάκι, 2 αίθουσες εργαστηρίων για παρασκευή τυποποιημένων γεωργικών προϊόντων και ένα ζωολογικό κήπο. Open May-September LA MAISON DES COURÈTES Παραδοσιακό αγροτουριστικό κατάλυμα Φρυγανάκη Αναστασία Τζανακιανά Μαργαρίτες Δ. Γεροποτάμου Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ. / Fax: 28310 55828, 6945722052 www.kouritonhouse.gr | e-mail: [email protected] 55km 15km 26km 65 ΠΕΤΡΙΝΟ 80km 10km 24km Παραδοσιακά δωμάτια Νικολουδάκης Μιχάλης Ελεύθερνα Δ. Αρκαδίου Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 6972584860 www.petrino.431.net | [email protected] villa magda 62km 66 17km 29km Bίλλα Σταυρακάκης Μανώλης Αρχαία Ελεύθερνα Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 6974720091 www.villamagda.gr | e-mail: [email protected] anemos villas Kατοικίες Γαλανάκης Γιάννης Ροδάκινο Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28310 54260, 54311, 6937173853 www.anemos-villas.com | e-mail: [email protected] 105km 4km 39km 48km 26km 45km ΕΝΑΓΡΟΝ Παραδοσιακά επιπλωμένα διαμερίσματα Παπαδάκης Ιωάννης Αξός Μυλοποτάμου Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28340 61611, 61818, Fax: 28340 61050 www.enagron.gr | e-mail: [email protected] * σταύλος 67 villa radamanthis 60km 8km 8km Διαμερίσματα Κανακάκης Ευάγγελος Ατσιπόπουλο Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28310 55426, 32915 www.forest-villas.gr | [email protected] villa elotia 60km 68 8km 8km Bίλα Kανακάκη Μαρία Ατσιπόπουλο Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28310 35426, 32915 www.forest-villas.gr | [email protected] dimitrios villas Kατοικίες Tσαγκαράκης Μιχάλης Βλυχάδα Γεροποτάμου Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28340 94450 e-mail: [email protected] 50km 1km 30km 14km 27km irini apartments Toυριστικές επιπλωμένες κατοικίες Πίτερης Μιχάλης Μαργαρίτες Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28340 92494, 6974213333 www.irini-apartments.com | e-mail: [email protected] 27km 69 ΕLGINI 105km 600m 37km Δωμάτια Τυράκη Ροδαμνιά Πλακιάς Σούδα Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28320 32094 www.elgini.gr | e-mail: [email protected], [email protected] ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ 74km 70 14km 14km Διαμερίσματα Παγώνη Σοφία Σελλί Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28310 24540 e-mail: [email protected] villa panorama Eνοικιαζόμενα διαμερίσματα Καλονόμος Κων/νος 130km Αγία Παρασκευή Δ. Λάμπης Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 210 8049602, 6974339609 www.villapanorama-crete.gr | e-mail: [email protected] 2,5km 55km 2km 10km villa elena Bίλα Πατεράκης Κων/νος Βιράν Επισκοπή Ρεθύμνου Κρήτης Τηλ.: 28340 93290 e-mail: [email protected] 75km 71 ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΑΓΡΙΟΝ ΓΗ (ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΕ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΑΓΡΟΚΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ) Άδελε - Ρέθυμνο - Κρήτη Τηλ. - Fax: 28310 71919 Κινητό: 6974-967890 e-mail: [email protected] www.agrion.gr ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ 1) ΑΝΔΡΟΥΛΙΔΑΚΗΣ "για καλο…πέραση" (παραδοσιακή ταβέρνα) ΑΝΔΡΟΥΛΙΔΑΚΗΣ ΝΙΚΟΣ ΓΩΝΙΑ Δ. ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΦΩΚΑ τηλ. 28310 31282 2) Παραδοσιακό καφενείο ταβέρνα ΝΕΟΝΑΚΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ Δ. ΣΥΒΡΙΤΟΥ τηλ. 28330 22354 3) ΤΟ ΣΤΕΚΙ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΙΚΟΥ (παραδοσιακή ταβέρνα) ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΡΙΝΕΣ Δ. ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΦΩΚΑ τηλ. 28310 31908, 6937073998 e-mail: giannikos.rethymno@ yahoo.gr 4) ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΤΑΒΕΡΝΑ ΜΥΘΟΣ ΤΣΑΓΚΑΡΑΚΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΠΑΛΙ Δ. ΓΕΡΟΠΟΤΑΜΟΥ τηλ. 28340 94450 5) ΤΟ ΚΕΛΑΡΙ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ (ΚΡΗΤΙΚΑ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ) ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ ΕΛΕΝΗ ΣΠΗΛΙ Δ. ΛΑΜΠΗΣ τηλ. 28320 22406 ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ 1) ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ "ΕΣΤΙΑ" ΝΙΚΟΛΑΤΟΥ ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΛΕ Δ. ΦΟΙΝΙΚΑ ΤΗΛ. 28320 51551, 6981673791 FAX: 28310 51551 2) ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ "ΕΡΑΤΩ" ΜΑΡΚΙΔΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ Δ. ΣΥΒΡΙΤΟΥ TΗΛ. 6974390616 ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΕΚΘΕΣΕΙΣ 1) ΕΚΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ ΠΕΤΡΟΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΓΓΕΛΙΑΝΑ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΤΗΛ. 28340 22155-22515, 6945295222 FAX: 28340 22514 2) ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΩΓΡΑΦΑΚΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ Δ. ΛΑΠΠΑΙΩΝ THΛ. 28310 81269 FAX: 28310 81191 3) ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΕΛΑΙΟΤΡΙΒΕΙΟ ΚΑΙ ΑΛΕΥΡΟΜΥΛΟΣ ΣΠΥΡΙΔΑΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΙΡΑΝ ΕΠΙΣΚΟΠΗ Δ. ΑΡΚΑΔΙΟΥ ΤΗΛ. 6975779838 4) "ΜΥΛΟΣ ΤΟΥ ΠΡΙΝΑΡΗ" ΠΡΙΝΑΡΑΚΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΧΡΩΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΤΗΛ. 28310 75238 2109944757 FAX: 210 9916339 5) "ΡΟΥΣΤΙΚΩΝ ΜΕΛΑΘΡΩΝ" (ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΛΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ) ΚΑΙΤΗ & ΑΝΔΡΕΑΣ ΦΡΑΓΚΙΑΔΑΚΗ ΡΟΥΣΤΙΚΑ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΤΗΛ. 28310 91440, 6932750946 6) ΚΑΨΑΛΙΑΝΑ ΜΥΡΩΝ ΤΟΥΠΟΓΙΑΝΝΗΣ ΑΡΚΑΔΙ ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΤΗΛ. 28310 72731-34, 6944284000 ΤΗΛ. 28310 72125 7) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΚΟΥΖΙΝΑΣ ΚΩΣΤΑΚΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΧΡΩΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΗΛ. 6973382972 8) ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΥΦΑΝΤΑ ΚΟΥΡΑΤΟΡΑΣ Μανώλης Κουράτορας Αγιά Ρεθύμνου, Κρήτη τηλ: +30 28340 41470 Εmail: [email protected] www.ifanta.gr Κέντρα εκμάθησης υποβρύχιας κολύμβησης και καταδυτικά κέντρα: Πλακιάς: 1) Βογιατζής Βασίλης, Τηλ. 6977713838 2) Dive Together B.V, Τηλ. 28320 32313 3)Παπαδάκη Ζαμπία, Τηλ. 6932336525 Πετρές 1): Μαγγελάκη Δέσποινα, Τηλ. 6936830428 Μπαλί: Τσιρίτας Αγγέλης, Τηλ. 6977073153 Αδελιανός Κάμπος: Γιουμπάκης Γιώργος, Τηλ. 6977506093 Θαλάσσια μέσα αναψύχης: Παραλία Ρεθύμνου: Θεοδωράκης Δημήτριος, Τηλ. 28310 25451, 51650 Τσουντάνης Γαβριήλ, Τηλ. 28310 52803 Θεοδωράκης Γεώργιος, Τηλ. 6944582170 Μπαλί: Χελιδώνη Τσαγλιώτη Μαρία, Τηλ. 28340 94101-2 Πικράκης Βαγγέλης, Τηλ. 6936341033 Αφοί Σωπασουδάκη ΑΞΤΕ, Τηλ. 6948502294 Davis Jim, Tηλ: 2834094505 Τσαγλιωτης Ελευθέριος, Tηλ: 283409410 Αδελιανος Κάμπος: Βαρούχας Αντώνης, Τηλ. 2831056522 Πάνορμο: Ζεμπίλης Αντώνης, Τηλ. 6972074847 Αγία Γαλήνη: Μηναδάκης Ιωάννης, Τηλ. 28320 91147 Δαμνόνι: Μπακερης Στυλιανός, Χαπιμαρκ Ελλας ΑΕΤΥΕ, Τηλ. 28320 31991 Κεφαλάς Γεώργιος, Tηλ: 2832051507 camping 1) ELIZABETH Missiria tηλ. 2831 028694, 28379 2) APOLLONIA Plakia τhλ. 28310 31318, Fax: 28320 31607 3) AGIA GALINI τhλ. 28310 91239 Περισσότερες πληροφορίες και πιο ολοκληρωμένος κατάλογος υπάρχουν στην επίσημη ιστοσελίδα της Νομαρχιακής Επιτροπής Τουριστικής Προβολής www.rethymnon.gr
© Copyright 2024 Paperzz
![[Πληκτρολογήστε κείμενο] Σελίδα 1 1Ο ΕΠΑΛ ΑΡΚΑΛΟΧΩΡΙΟΥ](http://s3.paperzz.com/store/data/005188249_1-d1631cfc96863aa420ecfef5c80b2cd2-250x500.png)
