LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
LOKALNI PROGRAM ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE (LEAP)
OPŠTINE MILIĆI
2014-2020
1
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
SADRŽAJ
1 UVOD
4
2ŠTA JE LEAP______________________________________________________________5
3 OSNOVNI PODACI O OPŠTINI
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
POLOŽAJ
ODNOS RURALNOG I URBANOG DIJELA OPŠTINE
BROJ STANOVNIKA I DOMAĆINSTAVA PO MJESNIM ZAJEDNICAMA
PRIVREDA
MZ EKOLOŠKI PROBLEMI I POTREBE
4 ANALIZA STANJA – SEKTOR VODA
4.1 HIDROGEOGRAFIJA OPŠTINE MILIĆI
4.2 ZAGAĐIVAČI VODENIH TOKOVA
4.3 PREGLEDVODOSNABDJEVANJA
4.4
5
6
31
37
138
ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
POPLAVE I PLAVNA PODRUČJA
4.5 ANALIZA I ZAKLJUČCI
ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
5 ANALIZA STANJA – SEKTOR TLA (UPRAVLJANJE OTPADOM)ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
5.1 PREGLED KARAKTERISTIKA ZEMLJIŠTA OPŠTINE MILIĆI
5.2 UPRAVLJANJE OTPADOM
5.3
ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
ZELENE POVRŠINE
5.3 ANALIZA I ZAKLJUČCI
6 ANALIZA STANJA – SEKTOR VAZDUH I BUKA
6.1 PREGLED STANJA VAZDUHA U OPŠTINI MILIĆI
6.2 ZAGAĐIVAČI
6.3 BUKA
ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
147
147
148
ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
7 ANALIZA STANJA – BIQNI I ŽIVOTINJSKI SVJET-BIODIVERZITET ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
7.1 STANJE FLORE I FAUNE U OPŠTINI MILIĆI
7.2 ŠUME
7.3 ANALIZA I ZAKLJUČCI
8 KULTURNO ISTORIJSKI LOKALITETI
ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
149
150
2
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
8.1
PREGLED I ANALIZA STANJA
9 VIZIJA OPŠTINE MILIĆI
152
10 AKCIONI PLANOVI
153
10.1
10.2
10.3
10.4
10.5
AKCIONI PLAN ZA SEKTOR-VODA
AKCIONI PLAN ZA SEKTOR - ZEMLJIŠTA
AKCIONI PLAN ZA SEKTOR - VAZDUH
AKCIONI PLAN ZA SEKTOR – BILJNI I ŽIVOTINJSKI SVJET
AKCIONI PLAN – KULTURNO ISTORIJSKI LOKLALITETI
153
153
154
155
ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
11 MONINTORING I EVALUACIJA
ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
12 PREGLED ZAKONSKOG OKVIRA
ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
13 ANALIZA RIZIKA
ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.
3
1 Uvod
Problem ugroženosti i očuvanja životne sredine sve više dobija na značaju . Svjedoci smo različitih
aktivnosti koje su praćene što političkim odlukama na najvišim nivoima što medijskom promocijom i
kampanjama za podizanje javne svijesti . Uprkos stalnim naporima problemi životne sredine su sve
izraženiji i kompleksniji . Globalni pristup sagledavanja problema životne sredine je opšte prihvaćen te
postoje elementi pritiska i motivacije na sve zemlje svijeta da slijede opšte odluke koje se tiču
očuvanja prirode . Trenutno opredjeljenje je da se problemi prepoznaju i rješavaju na lokalnom nivou
tamo gdje i nastaju i gdije su najizraženij (razmišljaj o cijelom svijetu djeluj u svojoj okolini) .
Zakonskom regulativom, tačnije Zakonom o zaštiti životne sredine („Sl. glasnik RS“ broj: 53/02), u
odredbama člana51., navodi se da jedinice lokalne samouprave donose lokalne programe zaštite
životne sredine za period od 6. godina , koji usvajaju skupštine lokalne samouprave. Načelnik opštine
Milići donio je Rješenje broj : 02-020-49/13 od 15.10.2013 o imenovanju tima za izraduLEAP-a
opštine Milići .
Povod za izradu Plana pored zakonske obaveze je potreba za uređenjem ove oblasti kako od strane
građana tako i od neophodnosti za rješenje ove problematike.
lokalni program zaštite životne sredine treba da obradi sledeće oblasti :









Čistoća životne sredine,
Drenaža bujičnih voda,
Tretiranje, prikupljanje, drenaža i prečišćavanje kanalizacije na području grada
Tretiranje otpada na području opštine,
Zaštita od buke, vibracija i zagađenosti vazduha nastale kao rezultat aktivnosti javnosti i
javnih usluga, npr ugostiteljstva, postrojenja, veleprodaje...
Organizovanje lokalnog transporta,
Snabdjevanje vodom za piće,
Lokalno upravljanje energijom,
Upravljanje zelenim površinama i loklanim prirodnim zaštićenim područjima.
Izrada plana vrši se u saradnji sa nadležnim organima uprave, predstavnicima privrednih organizacija
i udruženja koje se bave pitanjima zaštite životne sredine. LEAP se donosi na period od šest godina
(2014-2020.) i može se revidirati, a stavlja se na uvid javnosti svake godine. Plan je izradila radna
grupa, imenovana od strane načelnika opštine Milići, u sastavu:
1.
2.
3.
4.
5.
Marko Savić
Rada Đokanović
Rajko Dukić
Zoran Stjepanović i
Mirsad Čizmić
Uključenje javnosti predviđeno je kroz javnu raspravu o dokumentu . Grupa za izradu će napraviti
plan javne rasprave kada će sa dokumentom upoznati sve zainteresovane strane na lokalnom nivou .
4
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
2 Šta je LEAP
Na Konferenciji Ujedinjenih Nacija o životnoj sredini i razvoju koja je održana 1992. godine u Rio
de Ženeiru usvojena je "Agenda 21" koja održava globalni konsenzus i visok stepen političke
saglasnosti o neodvojivosti razvoja i životne sredine i obraduje najznačajnije globalne ekološke
probleme sa kojima se čovečanstvo suočava.
Na ministarskoj konferenciji "Životna sredina Evrope", održanoj 1993. godine u Lucernu potpisan
je "Ekološki akcioni program za centralnu i istočnu Evropu". Osnovni princip ovog dokumenta je da
se pitanja zaštite životne sredine neposredno uključe u proces ekonomske obnove.
EAP(Environmental Action Program - program ekoloških akcija za centralnu i istočnu Evropu) se
smatra privremenim, srednjoročnim programom, sa ciljem da pomaže zemljama centralne i istočne
Evrope da dostignu zapadne standarde u očuvanju i unapređenju životne sredine. On donosi okvire
za utvrdivanje prioriteta i za razvoj realnih, efikasnih i ekonomsko racionalnih rešenja. Jedan od
osnovnih zadataka EAP-a je da osnaži planiranje zaštite životne sredine na lokalnom nivou. U većini
zemalja centralne i istočne Evrope u toku je proces uspostavljanja Nacionalnih ekoloških akcionih
planova (NEAP - National Environmental Action Program).
Ovaj proces se odvija uz manje ili veće prepreke koje su posledica nagomilanih ekoloških
problema kao i trenutnog društveno - ekonomskog stanja tih zemalja, odnosno opštih teškoća da se
planovi prevedu u konkretnu akciju. I pored činjenice da EAP potencira lokalne inicijative, nije
usledilo adekvatno uobličavanje programa za lokalne zajednice. Sve je to navelo pojedine lokalne
zajednice da pristupe izradi sopstvenih planova za zaštitu i unapredjenje životne sredine,
zasnovane, pre svega, na prioritetima tih zajednica i metodologiji EAP-a. Pokazalo se da se na
lokalnom nivou mogu lakše identifikovati i primeniti preporuke i metodologija za izradu planova i
programa ekoloških akcija.
Postupajući po ovoj metodologiji mnogi gradovi u zemljama istočne Evrope doneli su svoje
ekološke akcioni programe: Trojan i Stara Zagora - Bugarska, Elk i Radom - Poljska, Šatoraljaujhelji
- Mađarska, Sveti Nikola i Kavadarci - Makedonija. Donošenje ovih programa i njihova realizacija
bila je pomognuta od međunarodne zajednice. Ovo su bili prvi lokalni planovi a danas veliki broj
opština i gradova ovog regiona ima usvojene lokalne planove .
Lokalni ekološki akcioni plan donosi:
▪ poboljšanje razumevanja ekoloških problema na lokalnom nivou,
▪ rangiranje problema u odnosu na ljudsko zdravlje, eko - sisteme, kvalitet života uopšte,
▪ racionalno usmeravanje ograničenih sredstava na prioritetne probleme,
▪ uobličavanje LEAP-a koji u potpunosti uključuje tehnička, politička i upravljačka rešenja
Razlozi za sprovođenje LEAP-a su:
▪ unapređenje saradnje unutar sektora i među-sektorski,
▪ doprinos stvaranju partnerskih odnosa na lokalnom nivou,
▪ unapređuje mogućnost učestvovanja gradjana u donošenju odluka koje se tiču životne sredine
▪ povećava nivo informisanosti i znanja o ekološkim problemima,
▪ donosi više stručnosti u kreiranju ekološke politike,
▪ pomaže procesu uspostavljanja prioriteta,
▪ otkriva nedovoljno istražena i ugrožena područja u oblasti životne sredine,
▪ povećava mogućnost lokalnih zajednica da se suoče sa ekološkim problemima,
▪ doprinose izgradnji konsenzusa o ekološkim prioritetima,
▪ ohrabruje ekonomski racionalno donošenje odluka,
▪ doprinosi očuvanju i poboljšanju ekoloških uslova.
Donošenje Ekološkog akcionog plana podrazumeva aktivno učešće javnosti tokom celog procesa
a uspešnim uključivanjem javnosti u proces ostvaruje se dvosmerna komunikacija:
5
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
▪ učešće javnosti znači podizanje svesti kroz informisanje i obrazovanje članova zajednice o obimu i
ciljevima donošenja, ekološkim temama i prioritetima i mogućim akcijama za rad na najvišim
prioritetima,
- LEAP obuhvata traganje za idejama, razmišljanjima i mišljenjima građana, čime se osigurava da
prioriteti i rešenja odražavaju ono što smatra zajednica kao celina. Proces donošenja, prema
dosadašnjim iskustvima, traje oko 2 godine. Njima se sistematišu saznanja o stanju životne sredine i
utvrduju prioriteti za rešavanje najznačajnijih ekoloških problema. On predstavlja, novi kvalitativni
pristup životnoj sredini i planiranju razvoja. Njegovom izradom se ne zaustavlja realizacija postojećih
planova, već se učešcem i pritiskom javnosti njihova realizacija podstiče.
Faze LEAP-a su:
▪ Planiranje i početak projekta,
▪ Prepoznavanje i rangiranje ekoloških problema sredine,
▪ Izrada programa ekoloških akcija,
▪ Sprovođenje programa ekoloških akcija i
▪ Praćenje i vrednovanje lokalnih programa ekoloških akcija.
Prva faza LEAP-a ukazuje na osnovne probleme životne sredine, planirane promene tehnoloških
procesa, potrebu modernizacije opreme, prostornog planiranja, vodosnabdevanja, razvoja održive
poljoprivrede i turizma, očuvanja prirodnih i kulturnih vrednosti, ekološkog obrazovanja i na druga
pitanja od važnosti za kvalitet života.
Druga faza projekta predviđa izradu Procene uticaja zagadenosti na životnu sredinu koju radi
stručni tim.
Nakon procene rizika i rangiranja ekoloških problema pristupa se izradi Ekološkog plana.
Plan definiše prioritetne probleme i za svaki prioritet utvrđuje ciljeve, zadatke i pokazatelje.
Primer :
Jedan od ciljeva akcionog plana "Svetog Nikole" (primer Makedonije) je: "Nedostatak vode za
piće koja je nekvalitetna" a za taj identifikovan problem cilj je: "Zdrava i čista voda za piće".Da bi se
ciljevi ostvarili, zadaci su: "Uklanjanje izvora zagađenja do 2003.god." a pokazatelji uspešnosti
realizacije zadataka: " - 90% stanovništva u zahvatu gradskog vodovoda koristi vodu za piće; optimalno korišcenje hemikalija za obradu vode: Al2(SO4)3 10 - 20 mg/l, Cl2 - 0,2 - 1mg/l;veći broj
sistema za snabdevanje sela vodom od sadašnjeg za 8 do 16novih sistema. Za svaki cilj utvrdjuju se
akcije. Tako je za zaštitu jezera Elk u Poljskoj utvrdeno 3 cilja a do ostvarenja svakog cilja treba
realizovati čitav niz akcija. Za prvi cilj: "Uklanjanje uticaja zagadjenja poreklom iz domaćinstva u
jezero" utvrdjeno je 9 akcija na sanaciji postojećih i postavljanju novih kanalizacionih kolektora sa
svim potrebnim tehničkim podacima.
BiH je kasnije pristupla ovom planu i veći broj opština i gradova često potpomognut donatorskim
sredstvima donosio je loklane planove zaštite životne sredine . Na državnom nivou 2011
godineusvojen je dokument „Pregled pravnog i institucionalnog okvira za zaštitu okoliša u BiH “ . U
Republici Srpskoj nosilac procesa je Ministarstvo za prostorno uređenje stambeno komunalne
poslove i ekologiju . Zakonom o zaštiti životne sredine data je obaveza i okvir za izradu Plana .
3 Osnovni podaci o Opštini
3.1 Položaj
Opština Milići je locirana u istočnom dijelu Bosne i Hercegovine u entitetu Republika Srpska i
zauzima centralni dio regije Birač. Nalazi se na magistralnom putu M-19 Sarajevo – Beograd, čini
tranzitnu vezu između sarajevsko-romanijsko-birčanske i sembersko-majevičke regije i saobraćajnu
vezu preko Zvornika i Bratunca sa Srbijom.
6
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Kroz područje opštine prolazi i regionalni put Milići-Srebrenica preko Zelenog Jadra i sa ove
saobraćajnice se ostvaruje veza sa Srbijom. Sa ove dvije komunikacije račvaju se lokalni putevi koji
povezuju skoro sva sela i zaseoke na opštini.
2
Opština se prostire na površini od 285 km brdsko-planinskog zemljišta od 200-1500 m nadmorske
visine.
2
- Površina285 km
- Stanovištvo
- Procjena
13.500
- Popis 1991
16.030
2
- Gustina naseljenosti
47 st./km
- Klima / umjereno- kontinentalna
- Geografke koordinate
o
44 10`12`` SGŠ
o
19 05`24`` IGD
-Vremenska zona
CET(UTC+1)
CEST(UTC+2)
- Procjena broja stanovnika dobijena od MZ. 2013 10.891
2
- Gustina naseljenosti
47 st./km
7
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
- GEOGRAFSKI POLOŽAJ, RELJEF, KLIMA I DRUGE PRIRODNE KARAKTERISTIKE PROSTORA
GEOGRAFSKI POLOŽAJ
Područje opštine Milići se nalazi između 44° 00' 55" i 44° 18' 59" S.G.Š. i 18° 58' 30" i 19° 12' 20"
I.G.D. Najjužnija tačka obuhvata nalazi se na području naseljenog mjesta Đile (jugozapadno od
vrha Paležić), dok je najsjevernija tačka locirana u meandru rijeke Drinjače na području
naseljenog mjesta Raševo. Najzapadnija tačka je u predjelu Gornjeg Zalukovika (u neposrednoj
blizini male hidroelektrane"Zalukovik"), na području naseljenog mjesta Podbirač, a najistočnija
tačka je na području naseljenog mjesta Gunjaci (jugoistočno od vrha Grabik).Opštinska teritorija se
proteže u pravcu sjever – jug 21 – 33.5 km, a istok – zapad 4 – 16 km.
Opština Milići se nalazi u istočnom dijelu Bosne i Hercegovine i Republike Srpske. Prostor opštine
predstavlja centralni dio regije Birač koja se proteže od planine Javor do rijeke Drine u srednjem
Podrinju. Ova regija u širem smislu obuhvata opštine Bratunac, Vlasenica, Zvornik, Milići,
Osmaci, Srebrenica i Šekovići. U skladu sa vrstom regionalizacije, područje opštine je smještano
u različite regionalne cjeline.
• Pobrđe i srednjogorje Srednje Bosne (A. Melik iz 1949. godine),
• Oblast planinskog stočarstva (T. Kanaet iz 1954. godine),
• Srednjevisoka dinarska regija Bosne (R. Petrović iz 1957. godine),
• Srednjebosanska makroregija, mezoregija Istočna Bosna (S. Ilešič iz 1961. godine),
• Istočna komlementarna zona razvoja BiH, subregija Istočna Bosna (regionalizacija na zone
razvoja iz 1963/64. godine),
• Istočni planinsko – šumski pojas BiH (regionalizacija na ekonomsko -geografske pojaseve iz
1963/64. godine),
• Planinsko – kotlinska regija, subregija Istočna Bosna (Jovan Đ. Marković iz 1967. godine),
• Makroregija Sjeveroistočna Bosna, regija Zvornik (I. Bošnjović iz 1969. godine),
• Srednja Bosna sa Sarajevsko – zeničkom zavalom i Gornjim Podrinjem (V. Rogić iz 1973. godine),
• Istočnobosanska ili Tuzlanska makroregija, regija Zvornik (K. Papić iz 1977. godine),
• Područje Osnovne privredne komore Tuzla (1977. godina),
• Sjeveroistočna Bosna (Leksikografski zavod Zagreb iz 1983. godine).
Prostor opštine graniči sa 6 opština. Na sjeveru opština Milići graniči sa opštinom Zvornik, na
zapadu sa opštinom Vlasenica, na sjeveroistoku i istoku sa opštinama Bratunac i Srebrenica i na
jugoistoku i jugu sa opštinama Han Pijesak i Rogatica.
Lokalitet ušća rijeke Jadar u Drinjaču na sjevernoj granici opštine je udaljen svega oko 5 km
vazdušne linije od državne granice sa Republikom Srbijom na Zvorničkom jezeru (Mačvanski okrug).
Na drugoj strani, najjužnija tačka opštine je udaljena oko 6 km od državne granice sa Republikom
Srbijom na Perućačkom jezeru (Zlatiborski okrug). Najbliži regionalni centar u Srbiji je Užice
koje je u novom Prostornom planu Republike Srbije definisano kao "urbani centar državnog
značaja". Preko područja opštine prelazi najznačajnija drumska saobraćajnica kroz istočni dio BiH
i RS koja povezuje centralnu Bosnu i Srbiju: Sarajevo – Sokolac – Vlasenica – Milići - Zvornik –
Loznica.
RELJEF
Može se izdvojiti više fizičko - geografskih cjelina: doline Studenog Jadra, Zelenog Jadra i Jadra;
kompozitna dolina Drinjače; planina Udrč sa visokim i srednje visokim pobrđem na sjeverozapadu,
planinski masiv Javora na jugozapadu (planina Birač) i jugu opštine, kao i niska planina
Ludmer i njeni obronci na istoku opštine. Iz samih naziva ovih fizičko - geografskih cjelina je
vidljiva značajna vertikalna i horizontalna raščlanjenost reljefa. Najniža tačka opštine Milići je na
ušću Jadra u Drinjaču, istočno od centra naseljenog mjesta Raševo i iznosi 165 m. Najviša tačka
se nalazi na planini Javor. Riječ je o vrhu Mehovac koji ima visinu od 1490 m i lociran je u
ataru naseljenog mjesta Đile. Prosječna nadmorska visina područja opštine Milići iznosi 625 m.
Geomorfološki razvoj uslovio je različite oblike reljefa. Zastupljena su dva glavna genetska tipa
reljefa: fluvijalni i kraški tip reljefa. Kraški tip reljefa je dominantan u južnom dijelu opštine - na
području planine Javor, kao i u širem području planine Udrč na sjeverozapadu.
U reljefu se što se tiče morfologije reljefa razlikuju riječne doline (Studeni Jadar, Zeleni Jadar,
Jadar, Drinjača i njihove pritoke: Tabahana, Lukavica, Vaganjski potok, Štedrić, Bukovička
rijeka, Koprivski potok, Dragošnica, Palučak, Dubnica, Radinja, Skugrićka rijeka, Cerski potok,
8
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Slanska rijeka) okružene planinom Udrč na sjeverozapadu, Ludmerom na istoku i planinskim
masivom Javora na jugu (planina Birač na jugozapadu). Rijeke Jadar i Drinjača predstavljaju
erozionu bazu i dren čitavog prostora opštine.
U morfologiji reljefa posebno se izdvajaju klisurske doline u gornjem dijelu toka Zelenog Jadra,
kao i na pojedinim dijelovima toka Drinjače (kompozitna dolina). Na području opštine najveće
učešće ima visinski pojas 400 – 500 m sa 19.25 %. Visinski pojas do 200 m učestvuje u površini
opštine sa svega 0.58 %. Gotovo 59 % površine opštine ima visinu do 600 m. Učešće terena sa
nadmorskom visinom iznad 1000 m iznosi 14.48 %, a preko 1400 m svega 0.24 % površine opštine
Milići.
Sledeća tabela pokazuje morfometrijske karakteristike opštine Milići.’
Visinski pojasevi
Površina (ha)
Do 200 m
160,64
200-300 m
1894,70
300-400 m
4187,56
400-500 m
5368,93
500-600 m
4817,67
600-700 m
3425,20
700-800 m
1734,58
800-900 m
1168,32
900-1000 m
1089,51
1000-1100 m
941,66
1100-1200 m
965,51
1200-1300 m
1520,48
1300-1400 m
543,54
1400 m ˃
67,24
Ukupno
27885,53
Procentualno učešće (%)
0,58
6,79
15,02
19,25
17,28
12,28
6,22
4,19
3,91
3,38
3,46
5,45
1,95
0,24
100
Nagib terena
Nagib terenana još bolje pokazuje morfološke karakteristike određenog terena koje sama
morfometrija ne može prikazati na kvalitetan način.
Tabela : StrukturapovršinapremauglovimanagibanapodručjuopštineMilići
Kategorija uslova nagiba
0
0-2
0
2-5
0
5-7
0
7-15
0
15-25
0
25-40
0
40 ˃
Ukupno
Površina (ha)
1152,25
1233,55
1081,63
7965,14
10437,63
5503,90
511,43
27885,53
Procentualno učešće
4,13
4,42
3,88
28,56
37,43
19,74
1,83
100
Ravni tereni (0 - 2°) čine svega 4.13 % ukupne površine opštine Milići. Povoljni nagibi za ratarstvo i
urbanizaciju (0 - 7°) iznose svega 12.43 % površine opštine. Ovi tereni se prvenstveno prostiru u
dolinskom (ravničarskom) dijelu opštine. Najveće učešće na području opštine imaju strmi tereni (15
- 25°) sa čak 37.43 %. Prostori sa nagibom preko 25° (veoma strmi i vrletnitereni) se mogu
koristiti za mali broj namjena, prvenstveno za šumarstvo i zimski turizam. Na području opštine Milići
ovi nagibi pokrivaju čak 21.57 % površine. To su prije svega padine Javora i Udrča. Najveći nagibi su
prisutni u klisurskoj dolini Zelenog Jadra.
Ekspozicije reljefa
Eksponiranost reljefa prema različitim stranama svijeta je značajna karakteristika reljefa koja utiče
na sve načine korišćenja prostora, prije svega na stanovanje, poljoprivredu i zimski turizam.
9
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Tako npr. sjeverne ekspozicije generalno nisu povoljne za poljoprivredu i stanovanje, ali se
preporučuju za skijaške terene.
Najveće učešće u strukturi površina prema eksponiranosti imaju sjeverno eksponirani tereni
(osojni tereni) sa 44.88 %. Južne „tople“ ekspozicije su zastupljene sa 30.04 %. Ravni
neeksponirani tereni zauzimaju svega 0.61 % površine opštine. Od pojedinačnih ekspozicija
najveću površinsku zastupljenost imaju sjeveroistočna i sjeverna ekspozicija. Ovakva struktura
površina koincidira sa generalnim pravcem pružanja reljefa na području obuhvata opštine Milići.
KLIMA
o
o
Opština Milići se nalazi gotovo u središtu umjerenog pojasa (između 44 0' i 44 19' SGŠ odnosno
o
o
između 18 58' i 19 12' IGD), u području istočne Bosne.
Klimatske karakteristike ove opštine određuje uticaj intenzivne razmjene tropskih i polarnih
vazdušnih masa i znatne ciklonske aktivnosti, naročito na Jadranskom moru. Pored toga, ove
karakteristike su uslovljene odlikama atmosferske cirkulacije makro nivoa iznad Evrope i
Atlantskog okeana, dok je zimi zbog otvorenosti prostora opštine prema sjeveroistoku, čitava
teritorija izložena uticaju hladnih vazdušnih masa koje prodiru sa područja Rusije i Ukrajine pri
formiranju jakog Sibirskog anticiklona. Planinski vijenac Dinarida sprečava značajniji uticaj
Mediterana na klimu ovog prostora.
Usljed svih ovih uticaja veći dio opštine Milići (sjeverni i centralni dio –gotovo cjelokupne
doline Studenog Jadra, Zelenog Jadra i Jadra) ima umjereno kontinentalnu klimu sa oštrim
zimama i toplim ljetima, koju znatno modifikuju morfologija terena i drugi lokalni faktori. Sa
povećanjem nadmorske visine, na jugozapadu, jugu i istoku opštine klima prelazi u
pretplaninsku umjereno kontinentalnu klimu. Na krajnjem jugozapadu opštine, u širem području
planine Javor (potez Đipa – Petrovačka greda) vlada planinska klima. U ovom planinskom
prostoru ljeta su svježa, a zime hladne sa obilnim snježnim pokrivačem.
Opštinski centar Milići je smješten na sutoku Studenog Jadra i Zelenog Jadra, u aluvijalnoj
dolini, na 260 m nadmorske visine. Naseljeno mjesto okružuju uzvišenja Goločevina, Gradina i
Galovića brdo sa nadmorskom visinom 470 – 560 m.
Nažalost, na području opštine Milići nikad nije postojao meteorološki monitoring putem stalne
meteorološke stanice. Kao najbliža stanica do 1992. godine je funkcionisala meteorološka
0
stanica Vlasenica, udaljena od naseljenog mjesta Milići 11 km vazdušne linije (ϕ = 44 11' N , λ
o
= 18 57' E, H = 680 m). Meteorološka stanica u Srebrenici je povremeno funkcionisala u periodu
prije 1992. godine, a danas je u mreži meteoroloških stanica RS, dok je meteorološka stanica
u Zvorniku u stalnoj funkciji od 1980 - ih godina. Inače, u susjednoj opštini Han Pijesak je
nakon rata uspostavljena nova meteorološka stanica koja funkcioniše u mreži Hidrometeorološkog
zavoda RS.
Osnovne klimatske karakteristike
Temperatura vazduha
Termički režim atmosfere iznad područja opštine Milići se zbog geografske blizine najbolje
može analizirati na osnovu podataka sa meteorološke stanice Vlasenica. Pošto visinska razlika
između dolinskog (nizijskog) dijela opštine Milići i centralnog područja opštine Vlasenica iznosi
preko 400 m, osnovano se može pretpostaviti da je prosječna godišnja temperaturom vazduha
u dolinskom području opštine i naseljenom mjestu Milići u periodu 1970 – 1990. godina iznosila oko
0
10.0 C. U planinskom području, na jugu i jugozapadu opštine, prosječna godišnja temperatura
vazduha je značajno manja i u najvišim područjima iznad 1000 m nadmorske visine iznosi oko
0
6.0 C.
0
Srednja mjesečna i godišnja temperatura u preiodu od 1970-1979 godine ( C)
Meterološka
stanica
Vlasenica
Mjeseci
Ukupno
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
0,6
2,0
5,4
8,9
13,8
16,9
18,3
17,9
14,3
9,3
5,1
1,6
9,5
10
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Proces globalnog zatopljavanja u posljednje dvije decenije svakako je uticao na porast
prosječne godišnje temperature vazduha i na području opštine Milići, tako da se prosječna
godišnja temperatura vazduha u dolinskom području u sadašnjem trenutku može procjeniti na
o
oko 10.5 C.
Po podacima iz perioda 1970 – 1979. godina za meteorološku stanicu Vlasenica u toku godine
o
ima oko 88 dana sa temperaturom ispod 0 C.
Padavine
Prostorna raspodjela godišnjih količina padavina ukazuje da se na analiziranom području
opštine Milići u toku godine u prosjeku izlučuje oko 1000 mm vodenog taloga, dok se u
južnom planinskom području, na krajnjem istoku i sjeverozapadu opštine u toku godine izlučuje
od 1000 - 1250 mm vodenog taloga. Iznad 1250 mm padavina prisutno je u najjužnijem dijelu
opštine (predio oko vrhova Paležić i Mehovac). U dolini Jadra prosječna godišnja količina padavina
pada ispod 950 mm vodenog taloga.
Sljedeća tabela pokazuje vrijednosti srednjih mjesečnih količina i srednje godišnje količine padavina
na meteorološkoj stanici Vlasenica u periodu 1970 – 1979. godina.
Srednja mjesečna i godišnja količina padavina u preiodu od 1970-1979 godine (mm)
Meterološka
stanica
Vlasenica
Mjeseci
Ukupno
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
81,4
79,5
62,2
102,7
109,1
130,6
109,0
95,1
101,6
95,8
96,4
69,8
1133,2
U godišnjoj raspodjeli padavina jesen bilježi nešto veću količinu padavina u odnosu na proljeće
što pokazuje izvjestan uticaj Mediterana.
Po podacima iz perioda 1970 – 1979. godina za meteorološku stanicu Vlasenica u toku godine
sniježni pokrivač se prosječno zadržava oko 63 dana, dok se osnovano može pretpostaviti da
je u sadašnjem trenutku, u dolinskom području opštine Milići prosječna dužina trajanja snježnog
pokrivača oko 45 dana.
Po podacima iz klimatoloških karata (Klimatološki atlas SFR Jugoslavije) za period 1931 – 1960.
godine najveća dužina trajanja snježnog pokrivača (10 – 40 dana sa snježnim pokrivačem preko 50
cm) je bila prisutna u krajnjem južnom, planinskom dijelu opštine. Dužina trajanja snježnog
pokrivača iznad 50 cm u najjužnijem i najvišem dijelu opštine (predio oko vrhova Paležić i
Mehovac) je iznosila i preko 40 dana godišnje.
Vlažnost vazduha, oblačnost i magla
Po podacima iz perioda 1970 – 1979. godina za meteorološku stanicu Vlasenica prosječna
godišnja relativna vlažnost vazduha iznosi 77.7 %. Na osnovu ovih podataka može se reći da je
vazduh na području opštine Milići umjereno vlažan.
Što se tiče oblačnosti u istom periodu, prosječna godišnja vrijednost iznosi 5.3 (maksimalno
10). U toku godine, po podacima iz perioda 1970 – 1979. godina na istom lokalitetu pojava
magle se prosječno registruje tokom 31 dana (najviše tokom jesenjih i zimskih mjeseci).
Vjetar
Analogno po osnovu podataka sa meteorološke stanice Vlasenica, preovlađujući vjetrovi u toku
godine u dolinskom dijelu opštine su sjeverni, sjeverozapadni i zapadni vjetrovi, a najveću
srednju brzinu imaju vjetrovi iz južnih pravaca. Tišine nisu previše izražene.
11
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
ŽIVOTNA SREDINA
VODA, TLO, VAZDUH
Proces planiranja i izrade planske dokumentacije je jedan od najbitnijih faktora razvoja društva.
Analizirajući postojeće stanje i sagledavajući potrebe, a u skladu sa najvišim kriterijumima, LEAP
predstavlja srednjeročni plan razvoja u smislu unapređenja životne sredine .
LEAP-om, kao jednim od osnovnih planskih dokumenata u oblasti upravljanja životnom
sredinom, definišu se osnovne potrebe, ciljevi i koncepcija zaštite i unapređenja životne sredine.
Stanje životne sredine prikazano je po pojedinačnim elementima (voda, vazduh, zemljište,
biodiverzitet, kulturno-istorijski lokaliteti) i na osnovu njihove međusobne povezanosti i
uslovljenosti. Analiza postojećeg stanja životne sredine predstavlja osnov za njenu dalju
zaštitu, unapređenje kvaliteta i planiranje razvoja budućih aktivnosti u skladu sa održivim razvojem,
potencijalima i ograničenjima datog prostora, kao i potrebama stanovništva.
Ciljevi strategija i prostornih planova, definisani kao održivi razvoj i unapređenje kvaliteta
životne sredine, podrazumijevaju uspostavljanje ravnoteže između prirodnih faktora i resursa na
jednoj strani i ljudskih potreba, na drugoj strani. To se odnosi na razvoj životne sredine i
infrastrukture, upotrebu obnovljivih izvora energije, razvoj saobraćajne infrastrukture, održivo i
kontrolisano korištenje vodnih resursa, razvoj poljoprivrede i ruralnih područja uporedo sa
jačanjem različitih ekonomskih aktivnosti, zaštitu prirode i njenih vrijednosti, zaštitu biološke
raznovrsnosti, zaštitu i uređenje kulturnih predjela i ukupno poboljšanje kvaliteta života stanovništva.
Izdvajanje zaštite životne sredine u poseban plan, između ostalog, ima za cilj da u širem razmatranju
pojedinačnih komponenti sredine eksplicitno prezentira i objasni pojavu ugroženosti prirodne
sredine na konkretnom području i u konkretnim okolnostima u svrhu sticanja opšteg saznanja o
potrebi i značaju zaštite i unapređenja životne sredine.
Prilikom izrade ovog ekološkog plana korištena metodologija je usklađena sa važećim
zakonskim aktima, što podrazumijeva da je i oblast zaštite životne sredine izrađena u
saglasnosti sa legislativom koja u Republici Srpskoj pravno reguliše ovu oblast i kojom su
integrisane odgovarajuće direktive i principi EU u nacionalno zakonodavstvo.
TERITORIJA I VEZE SA SUSJEDNIM PROSTORIMA
TERITORIJA
Obuhvat plana predstavlja područje opštine Milići. Ukupna površina opštine Milići iznosi 278.86
2
km ili 27885.53 ha. U površini Republike Srpske opština Milići učestvuje sa 1.13 %, a u površini
BiH sa 0.54 %.
Područje opštine se sastoji od 57 naseljenih mjesta odnosno 22 katastarske opštine. U sastav
opštine ulaze 53 cjelovita naseljena mjesta, manji dijelovi tri naseljena mjesta (Bakići, Vrli Kraj
i Neđeljišta) i veći dio naseljenog mjesta Podbirač. Slično je i kod katastarskih opština. Tako
u sastav opštine ulazi 18 cjelovitih katastarskih opština – Derventa, Dubnica, Vitići, Vrsinje, Vrtoče,
Zabrđe, Zagrađe, Zaklopača Koprivno, Lukavica, Maćesi, Milići, Nova Kasaba, Raševo, Rovaši,
Rupovo Brdo, Sebiočina i Skugrići, manji dijelovi tri katastarske opštine – Neđeljišta, Gornji
Zalukovik i Donji Zalukovik i veći dio katastarske opštine Podbirač.
Tabela 1: Naseljena mjesta i njihova površina na području opštine Milići
Redni broj
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
NASELJENO MJESTO
Bačići
Bakići*
Bešići
Bijelo Polje
Bišina
Bukovica Gornja
Bukovica Donja
Buljevići
Vitići
Višnjica
POVRŠINA (km2)
2.78
0.56
3.20
5.03
5.06
0.82
3.64
2.93
1.28
12.87
Redni broj
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
NASELJENO MJESTO
Jeremići
Kokanovići
Koprivno
Kostrača
Krajčinovići
Lukavica
Lukići
Maćesi
Milići
Mišići
POVRŠINA (km2)
0.47
1.74
5.36
2.24
2.79
2.66
3.64
7.10
2.40
2.00
12
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
Vrli Kraj*
Vrtoče
Vukovići
Vukšići
Gerovi
Glušac
Golići
Gornje Vrsinje
Gunjaci
Derventa
Donje Vrsinje
Dubačko
Dubnica
Dukići
Đile
Đurđevići
Zabrđe
Zagrađe
Zaklopača
0.07
4.76
3.92
4.26
5.16
4.60
1.57
15.33
4.95
2.38
4.45
2.95
2.73
1.91
31.79
1.83
4.74
13.17
8.10
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
Neđeljišta*
Nova Kasaba
Nurići
Pavkovići
Podbirač**
Podgora
Pomol
Rajići
Raševo
Raškovići
Ristijevići
Rovaši
Rupovo Brdo
Sebiočina
Skugrići
Supač
Toljevići
Štedra
UKUPNO
0.92
6.51
4.40
3.52
7.37
2.03
3.69
4.35
13.40
2.45
1.09
7.48
8.95
3.02
11.64
2.27
2.50
6.00
278.86
U administrativno – političkom pogledu opština Milići je u podjeljena na 20 mjesnih zajednica.
Područje opštine graniči sa 6 opština u Republici Srpskoj – Bratunac, Vlasenica, Zvornik, Rogatica,
Srebrenica i Han Pijesak.
VEZE SA SUSJEDNIM PROSTORIMA
Veze sa susjednim prostorima proističu iz geografskog položaja određenog prostora. Pod vezama
se podrazumijevaju odnosi određene teritorije sa teritorijama u okruženju, na različitim
teritorijalnim nivoima.
Tako kada govorimo o vezama opštine Milići sa susjednim prostorima, to se prvenstveno
odnosi na geografski položaj opštine i relacije prema različitim vrstama i nivoima političkih
entiteta u okruženju.
Na prvom mjestu opština Milići predstavlja jedinicu lokalne samouprave u okviru Republike
Srpske i BiH, sastavni dio mezoregije Bijeljina i subregije Zvornik po Prostornom planu
Republike Srpske do 2015. godine. Inače, u subregiji Zvornik se nalaze pored opštine Milići i
opštine Bratunac, Vlasenica, Zvornik, Osmaci, Srebrenica i Šekovići. Samo gradsko naselje
Milići je po Prostornom planu Republike Srpske do 2015. godine definisano kao primarni
lokalni centar. Opština Milići i njeno opštinsko sjedište su veoma jakim funkcionalnim vezama
povezani sa subregionalnim centrom Zvornik i mezoregionalnim centrom Bijeljina.
Pored toga, područje opštine Milići je funkcionalnim vezama višeg ranga naročito vezano za entitetski
centar Banju Luku.
Inače, opština Milići ima svoju značaj i u okviru Bosne i Hercegovine. Međuentitetska granica
je u prošlosti smatrana tzv. "zatvorenom granicom", sa barijernom ili frontovskom funkcijom.
Međutim, stvarnost je pokazala da je u međuvremenu ova granica dobila filtrirajuću i kontaktnu
funkciju. Protok ljudi i robe i s tim vezano gubljenje barijerne funkcije granice je učinilo da se
krene u zajedničke međuentitetske projekte. Stvaranje ekonomskih regija u BiH koje prelaze
entitetsku granicu se može shvatiti kao način ekonomske integracije BiH. Prostor opštine Milići
u ekonomskoj regionalizaciji BiH pripada Ekonomskoj regiji Sjeveroistočna BiH, čija je
operativna institucija Regionalna razvojna asocijacija Sjeveroistočne BiH (NERDA), koja je
osmišljena da koordinira različite međuentitetske razvojne projekte, prvenstveno vezane za
infrastrukturu i privredu ali u praksi ovo nikada nije zaživilo. U Ekonomsku regiju Sjeveroistočne
BiH, pored opštine Milići ulaze još opštine Bijeljina, Brod, Bratunac, Donji Žabar, Han Pijesak,
Lopare, Modriča, Osmaci, Pelagićevo, Petrovo, Srebrenica, Šamac, Šekovići, Ugljevik, Vlasenica,
Vukosavlje i Zvornik iz RS, a iz Federacije BiH sve opštine Tuzlanskog kantona (Banovići, Čelić,
Doboj-Istok, Gračanica, Gradačac, Kalesija, Kladanj, Lukavac, Sapna, Srebrenik, Teočak, Tuzla
i Živinice) i Posavskog kantona (Domaljevac - Šamac, Odžak i Orašje), uz Brčko distrikt BiH.
Pored teškoća u organizacionom funkcionisanju ove regije javlili su se i problemi političke prirode koji
su umnogome sputali ovaj vid regionalnog organizovanja .
Sjeveroistočna i jugoistočna granica opštine Milići je udaljena 5 – 6 km od državne granice sa
Republikom Srbijom i njenih administrativno – teritorijalnihjedinica - Mačvanskog i Zlatiborskog
okruga. Ova dva okruga u novoj statističkoj regionalizaciji Srbije karakteriše treći nivo
13
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
kategorizacije - nacionalna statistička teritorijalna jedinica 3 (NSTJ 3) i nešto drugačiji nazivi Mačvanska oblast i Zlatiborska oblast. Saradnja sa susjednom državom i njenim administrativno
– teritorijalnim jedinicama (okruzi - oblasti), kao i sa pograničnim opštinama u njihovom sastavu
(Bajina Bašta, Ljubovija i Mali Zvornik) nije na zadovoljavajućem nivou ni u jednom privrednom i
društvenom segmentu. Veliki nedostatak predstavlja i činjenica da se do sada nije krenulo u
transgraničnu saradnju kroz formiranje transgraničnih regija ili različite zajedničke razvojne
inicijative i projekte, što bi sveukupno doprinijelo inteziviranju međusobnih veza i interakcija na
svim poljima i obostrano pospješilo razvoj područja sa obe strane granice. Mačvanska oblast i
Zlatiborska oblast nemaju izrađene prostorne planove. U sadašnjem trenutku (2013. godina) u
toku je izrada regionalnih prostornih planova koji obuhvataju i ove dvije oblasti. Jedini ažurni
prostorno - planski dokument višeg ranga koji pokriva ove dvije oblasti odnosno pogranična
područja Republike Srbije prema BiH i RS jeste Prostorni plan Republike Srbije od 2010. do
2020. godine. U ovom dokumentu preko pograničnog područja prema BiH i RS je planirana
izgradnja gasovoda do Ljubovije iz pravca Beograda preko Valjeva. Na rijeci Drini je planirana
izgradnja akumulacija i pratećih hidroelektrana na srednjem toku -Dubravica i Tegare.
Saradnja i veze sa ostalim prostorima na području bivše Jugoslavije, Evropske unije i ostalih
evropskih zemalja su u posljednje vrijeme sve intezivnije (opštine i gradovi partneri). Takođe, u
saradnji sa različitim međunarodnim agencijama realizuju se projekti iz oblasti obnove stambenog
fonda i infrastrukture. Unapređenje ovih odnosa mogli bi da unaprijede kontinuirani pozivi
prekogranične saradnje EU kao i činjenica da Republika Srbija pravi krupne korake ka EU i evropskim
Integracijama .
Prirodni resursi
Opština Milići raspolaže značajnim prirodnim resursima, prije svega rudnim i šumskim bogatstvima,
obradivim zemljištem, pašnjacima i livadama, vodnim i turistčkim potencijalom.
- Ležišta ruda i minerala
Pored rude boksita koja je dominantna kao resurs, opština raspolaže i drugim mineralnim sirovinama,
kao što su: Krečnjak, kvarcni pijesak, siga, sigasti pijesak, zeleni tuf i dr.
Istraživačko – eksploatacioni prostor rude boksita se proteže u dužini od oko 30 km, od granice sa
opštinom Vlasenica na zapadu, pa do granice sa opštinom Srebrenica na istoku. Procjenjuju se
rezerve rude boksita na oko 15.000.000 tona, a eksploatacione rezerve krečnjaka oko 3.500.000
tona.
- Šumsko zemljište
Područje opštine je pokriveno sa 17.722 ha šume od kojih su 12.053 ha u državnom vlasništu, a
5.219 ha u privatnom vlasništvu. U strukturi šuma visoke šume sa prirodnom obnovom su
zastupljene sa 50%, dok su sve ostale vrste šuma zastupljene takođe sa 50%.
3
Ukupna drvna zaliha svih kategorija šuma iznosi 2.234.724 m (85% liščari i 15% četinari), a
3
prosječan godišnji zapreminski priras svih kategorija šuma je 10 m /ha.
Šume zauzimaju 62% ukupne površine opštine.
14
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Privatne
šume
32%
Državne
šume
68%
Četinar
15%
Lišćari
85%
Relizacijom republičkog programa izvršena je sertifikacija šuma što bi trebalo da doprinese boljoj
ekološkoj situaciji šuma (uklanjanje otpada i sl.)
- Poljoprivredno zemljište
Poljoprivredno zemljište kao prirodni resurs zauzima značajno mjesto u provrednom razvoju
opštine.
Prema katastarskim podacima opština Milići raspolaže sa sledećom strukturom poljoprivrednog
zemljišta:
- Oranica .............. 4548 ha 43%
- Livada ............. 2951 ha 27%
- Pašnjaci ........... 1750 ha 16%
- Voćnjaci ........... 631 ha
6%
- Neplodno........... 910 ha
8%
10790 ha 100%
Neplodn
o
8%
Voćnjaci
6%
Pašnjaci
16%
Oranice
43%
Livade
27%
15
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Iz strukture prikazanog zemljišta vidi se da opština ima značajan poljoprivredni potencijal,
mogućnosti za intenzivniji razvoj ratarske proizvodnje, stočarstva i voćarstva.
a i
- Vodni potencijal
Opština Milići raspolaže značajnim vodnim potencijalom, koji se još uvijek nedovoljno i neefikasno
koristi.
Područje opštine presjeca pet rijeka, puno izvora, potoka i potočića koji omogućavaju kvalitetno
snadbijevanja stanovništva pitkom vodom, snabdijevanje vodom za potrebe poljoprivredne
proizvodnje, podizanje ribnjaka za uzgoj pastrmke, a i značajan su potencijal za izgradnju mini
hidrocentrala.
Čisti prirodni izvori vode se vrlo malo koriste u fabričkoj proizvodnji pakovanje pitke vode,izuzev
Fabrike „Vivija“ Raševo.
- Turistički potencijal
Pogodnosti za razvoj turizma proizilaze iz bogatog biljnog i životinjskog svijeta, hidrografskog
potencijala, reljefa opštine (200-1500 m nadmorske visine) , prirodnih ljepota, vjerskih, kulturnoistorijskih i drugih vrijednosti.
Na pojedinim dijelovima opštine nalazi se veliki broj stećaka, čija starost datira iz dvanaestog vijeka,
a koji svjedoče o životu na ovim prostorima iz tog vremena. Poseban adut za razvoj turizma mogla bi
da bude i životna sredina . Za ozbiljniji razvoj turizma neophodno je izvšiti povezivanje svih turističkih
potencijala, organizacija, privrednih subjekta radi formiranja zajedničke turističke ponude .
- Stanovništvo
Stanovništvosasvojimobilježimapredstavljaosnovniplanskiparametarpremakomeseusklađujusvaostala
planskarješenja. Kaoisasvimplanovimaistrategijamakojiseradeilisuurađeniuposljednjih 15 godina,
ključniproblempredstavljanedostatakpopisastanovništva.Popis je izvršen u ovoj godini (2013) ali će
nam zvanični podaci biti na raspolaganju tek sledeće godine . Kada ovi podaci budu dostupni
moćićemo izvršiti ažuriranja koja se odnose na broj stanovnika . OpštinaMilićijenakonposljednjegrata
(1997.
godina)
uradilanezvaničanpopisstanovništvasanekolikoobilježja
(brojstanovnika,
brojdomaćinstava,
pol,
starost,
zanimanje),
štojepredstavljaloosnovuzakvalitetnedemografskeprocjeneza
2010.
godinu.
Poredovognezvaničnogopštinskogpopisakorišćenisustatističkipodaciizraznihdrugihizvora
(biračkispiskovi, brojučenikauosnovnimškolama).
Utekstuokretanjustanovništvaidomaćinstavabićekorišćenipodaciizzvaničnihpopisastanovništva (1948
– 1991. godina), popisaRSiz 1993. godine (tzv. "ratnipopis"), anajnovijipodacibićedatiuvidurezultata
popisa za 2013. godinu. Sličanprincipbićekorišćeniudijelukojićegovoritiostrukturamastanovništva
(polna,
starosnainacionalna).
Kaonajboljiprostorniindikatorvezanzastanovništvopokazalasegustinanaseljenostiionaćebitiprikazanaup
osljednjemdijelutekstaostanovništvu.
KRETANJE BROJA STANOVNIKA I DOMAĆINSTAVA
Kretanje broja stanovnika po naseljenim mjestima na području opštine Milići pokazuje sljedeća tabela.
Redni broj
NASELJENO MJESTO
BROJ STANOVNIKA
1948
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Bačići
Bakići*
Bešići
Bijelo Polje
Bišina
Bukovica Gornja
Bukovica Donja
Buljevići
Vitići
Višnjica
106
5
121
89
115
82
173
279
78
198
1953
142
5
148
119
149
98
206
342
81
235
1961
139
5
193
117
140
106
193
355
88
185
1971
186
9
275
105
135
112
171
342
96
242
1981
267
8
333
47
76
185
119
286
71
163
1991
502
7
390
25
54
178
139
220
41
79
1993
122
7
188
14
58
0
0
111
40
30
2010
675
6
61
10
30
0
25
87
29
35
16
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
Vrli Kraj*
Vrtoče
Vukovići
Vukšići
Gerovi
Glušac
Golići
Gornje Vrsinje
Gunjaci
Derventa
Donje Vrsinje
Dubačko
Dubnica
Dukići
Đile
Đurđevići
Zabrđe
Zagrađe
Zaklopača
Jeremići
Kokanovići
Koprivno
Kostrača
Krajčinovići
Lukavica
Lukići
Maćesi
Milići
Mišići
Neđeljišta*
Nova Kasaba
Nurići
Pavkovići
Podbirač**
Podgora
Pomol
Rajići
Raševo
Raškovići
Ristijevići
Rovaši
Rupovo Brdo
Sebiočina
Skugrići
Supač
Toljevići
Štedra
UKUPNO
0
279
196
191
109
209
143
185
95
152
178
132
95
84
97
33
102
190
226
66
80
252
99
143
114
101
360
169
115
5
398
107
166
188
106
140
261
267
135
77
451
98
147
578
112
175
55
8907
0
276
216
248
139
241
134
200
119
181
193
146
105
98
104
51
129
192
278
73
94
322
116
162
127
116
412
258
120
6
467
133
204
209
104
177
276
324
149
83
535
122
180
685
150
195
68
10442
0
503
210
246
188
268
133
228
158
226
214
179
129
99
176
66
166
239
321
92
115
336
98
163
121
142
521
315
187
16
540
154
198
198
112
229
282
368
165
77
670
327
232
804
170
199
89
12190
0
588
190
241
247
232
129
234
154
255
267
138
91
110
216
100
186
214
331
68
104
338
127
197
94
133
415
506
102
24
652
198
150
203
98
261
231
444
164
77
797
134
251
952
140
168
118
12742
0
542
213
228
243
152
94
271
21
249
273
102
117
65
227
137
136
164
373
64
75
278
96
218
91
203
562
1546
192
27
875
221
130
151
75
371
185
431
151
65
116
132
332
986
137
134
146
14152
0
579
219
218
262
87
84
252
1
324
327
81
195
48
288
161
83
89
437
50
108
169
82
196
94
224
687
2414
247
26
1042
241
127
111
106
459
170
464
79
56
1236
125
332
1144
132
93
168
15752
0
396
263
212
0
81
71
0
0
380
35
85
163
47
0
162
71
59
242
0
146
203
117
191
100
172
0
3168
243
0
39
0
106
89
110
0
154
0
68
49
0
0
0
0
112
92
0
7996
0
443
188
212
22
61
62
20
0
433
121
44
194
37
44
190
34
29
280
24
109
109
53
124
125
228
107
2983
305
10
310
37
79
69
172
72
117
140
47
31
194
45
30
207
138
83
28
9348
Iz tabele je vidljivo da je broj stanovnika opštine Milići kontinuirano rastao od Drugog svjetskog rata
do 1991. god. (stalno stanovništvo - 15752, stanovništvo u zemlji - 15500). Prosječna godišnja
stopa rasta u tom periodu je bila 13.3 ‰. Popis iz 1993. god. pokazuje drastičan pad broja stanovnika
za čak 48.41 % u periodu 1991 – 1993. godina (ako se poredi stanovništvo u zemlji), da bi u
sljedećih 17 godina došlo do rasta broja stanovnika po prosječnoj godišnjoj stopi rasta od oko
9.1 ‰.
Potrebno je podsjetiti da je popis iz 1993. god. popisivao samo stanovništvo u zemlji, a
procjena iz 2010. god. se takođe temelji na konceptu stanovništva u zemlji.
Drastičan pad broja stanovnika u periodu 1991 – 1993. godina je posljedica prvenstveno ratnih
migracija. Procjena iz 2010. godine daje podatke o rastu broja stanovnika, što je posljedica
pozitivnog migracionog salda (izbjeglice i raseljena lica i povratničko stanovništvo) i pored krajnje
niskog prirodnog priraštaja.
17
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Dijagram 1: Dinamika stanovništva opštine Milići u periodu 1948 – 2010. Godina
Generalno gledajući, osnovni faktor koji je uticao na kretanje broja stanovnika u prošlosti,
odnosno dinamiku stanovništva bilo je mehaničko kretanje. Do tog zaključka se može doći
upoređujući godišnje stope kretanja broja stanovnika i godišnje stope prirodnog priraštaja.
Stope prirodnog priraštaja su gotovo uvijek bile veće od stopa kretanja broja stanovnika. Negativni
migracioni saldo u periodu 1948 – 1993. godina uslovio je manju stopu rasta stanovništva, nego
što je mogla biti u uslovima pozitivnog migracionog salda ili migracionog salda oko nulte
vrijednosti.
Kretanje broja stanovnika po naseljenim mjestima pokazuje stvarne demografske procese
(heterogenost dinamike stanovništva po naseljenim mjestima). Kontinuirani rast u periodu 1948 –
1991. godina je imalo 12 naseljenih mjesta (od 57 naseljenih mjesta). To su bila naseljena
mjesta Bešići, Donje Vrsinje, Đile, Đurđevići, Zaklopača, Milići, Nova Kasaba, Nurići, Pomol,
Rovaši, Skugrići i Štedra. Gotovo kontinuirani rast populacije u ovom periodu su imala još naseljena
mjesta Bačići, Bukovica Gornja, Gerovi, Gornje Vrsinje, Derventa, Dubnica, Lukići, Maćesi, Mišići,
Raševo i Sebiočina. Primjetno je da je u oba slučaja riječ prvenstveno o naseljenim mjestima
koja su opštinski centar (Milići), lokalni centri (Derventa i Nova Kasaba), prigradska naselja (Bačići,
Đurđevići, Lukići i Mišići), te naseljena mjesta koja se naslanjaju na lokalne centre. U odnosu
na 1948. godinu, po popisu iz 1991. godine 32 naseljena mjesta je imalo veći broj stanovnika.
Kontinuirani pad populacije u periodu 1948 – 1991. godina je zabilježilo jedino naseljeno mjesto
Golići. Gotovo kontinuirani značajniji pad populacije u ovom periodu je karakterisao i naseljena
mjesta Bijelo Polje, Bišina, Bukovica Donja, Pavkovići, Podbirač i Ristijevići.
Drastičan pad broja stanovnika u periodu 1991 – 1993. godina na nivou opštine odrazio se i
na naseljskom nivou. Čak 46 naseljenih mjesta je u ovom periodu zabilježilo populacioni pad.
Zanimljivo je da su rast u ovom periodu prije svega zabilježila seoska naselja u unutrašnjosti
opštine.
Porast broja stanovnika u periodu 1993 – 2010. godina zabilježilo je 28 naseljenih mjesta (većinom
lokalni centri, prigradska naselja i naseljena mjesta sa bošnjačkim stanovništvom), a porast broja
stanovnika u periodu 1991 – 2010. godina prisutan je u naseljenim mjestima Bačići, Derventa,
Đurđevići, Kokanovići, Lukavica, Lukići, Milići, Mišići, Podgora i Supač (pretežno prigradska naselja
Milića i naseljena mjesta u blizini opštinskog centra). Ostala naseljena mjesta u opštini su u
istom periodu doživjela pad populacije.
Kod kretanja broja domaćinstava je prisutna slična situacija kao kod kretanja stanovništva, s
tim da je stopa rasta broja domaćinstava bila iznad stopa rasta stanovništva u većem dijelu
perioda 1948 – 1991. godina. Jedini značajniji pad je zabilježen u periodu 1991 - 1993. godina
(stagnacija u periodu 1961 - 1971. godina).
Objašnjenje za gotovo kontinuirani rast broja domaćinstava u periodu 1948 – 1991. godina je u
porastu broja stanovnika i smanjenju prosječne veličine domaćinstva od 1971. godine. U ovom
periodu je broj stanovnika stalno rastao, a na drugoj strani se prosječna veličina domaćinstva
18
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
konstantno smanjivala od 1971. godine. Primjera radi 1953. godine prosječna veličina
domaćinstva je bila 5.34 člana, dok je 1991. godine iznosila 3.93 člana. U popisu 1993.
godine bilježi se nagli pad broja domaćinstava (smanjenje za 1556 domaćinstava) i pad
prosječne veličine na 3.25 članova. Procjene za 2010. godinu govore o porastu broja
domaćinstava na 3024 domaćinstva, uz dalji pad prosječne veličine domaćinstava na 3.08 članova.
Nedavno održani popis 2013. godine daće jasnu sliku broja stanovnik koja je neophodna sa konteksta
planiranja, određivanja prioriteta i drugih važnih parametara .
Za potrebe drugih planskih dokumenata početkom 2013. godine izvršena je procjena broja stanovnika
od strane predsjednika MZ. i prema ovoj procjeni u opštini Milići živi : 10.891 stanovnik . Kada je rječ
o drugim parametrima što se stanovništva ali i mnogih drugih oblasti, tiče uglavnom ćemo se bazirati
na procjenama iz ranije usvojenih planskih dokumenata u prvom redu Prostornog plana opštine Milići
kao sveobuhvatnog dokumenta .
STRUKTURESTANOVNIŠTVA
Strukture stanovništva su značajan segment svake demografske analize i ukazuju na kvalitet
određene populacije. Kod struktura stanovništva su prisutne još veće teškoće u odnosu na
osnovne demografske podatke, pošto podaci o pojedinim strukturama stanovništva iz popisa
1991. godine nisu publikovani, tako da će se u tim slučajevima koristiti podaci iz popisa 1981.
godine.
Polna struktura
Polna struktura na području opštine Milići je 1991. godine značajnije odstupala od prosjeka BiH. Te
godine, u odnosu na prosjek BiH (više ženskog stanovništva), područje opštine je karakterisalo
nešto veće učešće muškog stanovništva - 50.16 %.
U 2010. godini okvirno se procjenjuje da je došlo do povećanja udjela ženskog stanovništva (ratni
gubici muškog stanovništva), tako da je odnos muškog i ženskog stanovništva – 49.5 % : 50.5 %.
Starosna struktura
Starosna struktura predstavlja veoma značajnu strukturu stanovništva i
razne druge vrste planiranja. Starosna struktura 1991. godine na području
povoljnija od prosjeka BiH. Prosječna starost stanovništva 1991. godine na
iznosila 29.15 godina. Prema starosnoj dobi stanovništvo opštine se 1991.
demografske zrelosti.
na njoj sezasnivaju
opštine Milići je bila
području opštine je
godine nalazilo u fazi
Procjena za 2010. god. govori o pogoršanju starosne strukture, izraženom u porastu
stanovništva iznad 65 godina (staro stanovništvo) na oko 13 % i smanjenju učešća mladog
stanovništva (0 – 14 godina) na svega 14 %, dok je učešće zrelogstanovništva (15 – 64 godina)
19
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
povećano na 73 % ukupne populacije. Prosječna starost stanovništva opštine Milići u 2010. god.
se procjenjuje na oko 39 godina i stanovništvo opštine se nalazi u fazi demografske starosti.
Alarmantna činjenica je da se gotovo izjednačio broj mladog i starog stanovništva.
GUSTINA NASELJENOSTI
Gustina naseljenosti je jedan od najznačajnijih indikatora u prostornom planiranju, jer spaja prostor i
stanovništvo. Gustina naseljenosti obuhvata plana je i 1991. god. i 2010. godine bila ispod
prosječnegustine naseljenosti RS i BiH za te godine. Tako je gustina naseljenosti (stalno
2
2
stanovništvo) na području opštine Milići 1991. godine iznosila 56.5 st/km (RS 63.67 st/km , BiH
2
2
2
85.49 st/km ), a 2010. godine (stanovništvo u zemlji) 33.45 st/km (RS oko 52.4 st/km , BiH oko 68
2
st/km ). Može se
zaključiti da je gustina naseljenosti 1991. godine na ovom području bila 88.7 % prosjeka RS
(66.09 % prosjeka BiH), a 2010. godine oko 64 % prosjeka RS (oko 49 % prosjeka BiH).
Ipak, analiza gustine naseljenosti na nivou naseljenih mjesta daje najbolje rezultate i približno
pokazuje distribuciju stanovništva u prostoru. Sljedeća tabela pokazuje distribuciju gustine
naseljenosti prema popisu iz 1991. godine.
Distribucija gustine naseljenosti na području opštine Milići prema popisu iz 1991. godine.
2
Kategorija naseljenog mjesta
2
(st/km )
Površina (km )
%
0,00
0,01-9,99
10-19,99
20-49,99
50-99,99
100-199,99
200-499,99
Iznad 500
Ukupno
0,07
67,82
46,62
53,18
71,65
36,29
0,82
2,40
278,86
0,03
24,32
16,72
19,07
25,69
13,01
0,30
0,86
100
Letimičan pogled na ovu tabelu ukazuje da su i pored pada broja stanovnika 2010. godine, u
odnosu na 1991. godinu nastavljeni paralelni procesi demografskog pražnjenja i demografske
2
koncentracije. Površina rijetko naseljenih prostora (sa gustinom naseljenosti ispod 20 st/km
površine atara naseljenog mjesta) je povećana na čak 66.28 % ukupne teritorije. Riječ je
pretežno o prostranim područjima u jugozapadnom, južnom, jugoistočnom i istočnom dijelu
opštine na kojima živi svega 1228 stanovnika. Inače, na 3.95 % teritorije, odnosno u 4 naseljena
mjesta (Bukovica Gornja, Vrli Kraj, Gerovi, Gunjaci) uopšte nema stanovništva (nenastanjeno
2
područje). S druge strane, povećana je površina teritorija sa gustinom naseljenosti 20 - 50 st/km .
Površine svih ostalih kategorija gustine naseljenosti po naseljenim mjestima su smanjene u odnosu
na 1991. godinu. Međutim, značajno se povećala koncentracija – na 4.09 % opštinske teritorije
2010. god. živi čak 4586 stanovnika ili 49.17 % ukupne populacije opštine Milići. Ta teritorija su
gradsko naselje Milići i prigradska naselja (Bačići, Đurđevići i Mišići), kao i naseljeno mjesto
Derventa.
Do još realnije gustine naseljenosti moglo bi se doći korišćenjem kartografskog metoda koji
eliminiše stvarno nenaseljena područja, poput planinskih masiva i šumskih područja.
2
Korišćenjem kartografskog metoda dolazi se do podatka da je 75.61 km (27.11 %) područja
opštine realno nenaseljeno 2010. godine. Sličan procenat je bio prisutan i 1991. godine. Riječ
je o planinskom masivu Javora u južnom dijelu opštine, kao i planini Udrč na sjeverozapadu
opštine.Republika Srpska ne posjeduje novu klasifikaciju naseljenih mjesta na gradska i ostala
naselja. Ovdje treba napomenuti da je kod definisanja pojma gradsko naselje u periodu prije 1992.
godine korišćen administrativno – upravni kriterijum, odnosno republička statistika je u gradskanaselja
ubrajala sva naseljena mjesta koja su bila opštinska sjedišta u SR BiH. Ukoliko bi se primjenila ova
klasifikacija iz 1970 –ih godina, naseljeno mjesto Milići se ne bi moglo smatrati zvaničnim
gradskim naseljem.Međutim, upotreba kombinovanog demografsko – statističkog kriterijuma (M.
Macura, 1954.) za klasifikaciju naseljenih mjesta daje nešto drugačiju sliku. Ova tipologija naseljenih
20
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
mjesta, na osnovu broja stanovnika naseljenog mjesta i učešća nepoljoprivrednog stanovništva,
naseljena mjesta djeli na gradska, mješovita i seoska naselja. Da bi se izvršila klasifikacija
naseljenih mjesta potrebno je imati podatke o učešću poljoprivrednog stanovništva, a posljednji
takvi podaci su publikovani u Popisu stanovništva iz 1981. godine. U sklopu aktivnosti vezanih za
javnu raspravu o prostornom planu Republike Srpske, pokrenute su aktinosti na izmjeni granica
naseljenog mjesta Milići čime bi se ažurirao postojeći status i izvršio prikaz stanja na realnim
osnovama .
Prema tim podacima i na osnovu prethodno navedenih kriterijuma na području opštine Milići je
1981. godine bilo prisutno samo 3 mješovita naselja – Vrtoče, Milići i Nova Kasaba. Te godine
nijedno naseljeno mjesto nije ispunjavalo kriterijume za gradsko naselje (jedino se naseljeno
mjesto Milići približilo ovoj kategoriji). Ostala 54 naseljena mjesta opštine Milići su se te
godine mogla svrstati u seoska naselja. Iz ove analize za 1981. godinu primjetno je da su se
mješovita naselja nalazila u dolinskom dijelu opštine i duž opštinske osovine razvoja.
Nedostatak podataka o nepoljoprivrednom stanovništvu u današnje vrijeme onemogućava da se
uradi ovakva tipologija naseljenih mjesta. Na osnovu određenih procesa kao što su pad
populacije, pad ukupne zaposlenosti, pad zaposlenosti u nepoljoprivrednim djelatnostima u
periodu poslije 1981. godine može se pretpostaviti današnja tipologija naseljenih mjesta prema
demografsko -statističkom kriterijumu. Tako se osnovano može pretpostaviti da jedino naseljeno
mjesto Milići ima status gradskog naselja po demografsko - statističkom kriterijumu (iznad 3000
stanovnika i preko 90 % nepoljoprivrednog stanovništva), dok je naseljeno mjesto Bačići
preraslo u mješovito naselje po ovoj tipologiji. Naseljena mjesta Vrtoče i Nova Kasaba su u
međuvremenu promjenila tip i zajedno sa ostalih 53 naseljena mjesta u opštini Milići u sadašnjem
trenutku predstavljaju seoska naselja po demografsko - statističkom kriterijumu. Od ovih 55
naseljenih mjesta jedino se naseljena mjesta Derventa i Vrtoče približavaju kategoriji mješovitih
naselja.
Ukoliko se primjeni urbanistički kriterijum koji pored broja stanovnika i aktivnosti stanovništva u
obzir uzima i morfološke karakteristike naseljenog mjesta, stepen izgrađenosti, funkcije i
opremljenost naseljenog mjesta tehničkom i društvenom infrastrukturom, jedino naseljeno mjesto
Milići u ovom trenutku ima sve urbane karakteristike. Od ostalih naseljenih mjesta samo
naseljena mjesta Nova Kasaba i Derventa imaju pojedine urbane odlike (veća gustina
izgrađenosti, opremljenost javnim službama i tehničkom infrastrukturom). Urbane karakteristike
naseljenog mjesta Nova Kasaba su bila izraženije 1991. godine.
U gradskom naselju Milići 2010. godine živi 2983 stanovnika ili 31.99 % stanovništva opštine
2
Milići (15.33 % 1991. godine), a površina koju zauzima gradsko naselje iznosi svega 2.4 km ili
0.86 % ukupne površine opštine. Gradskonaselje Milići je doživjelo značajan rast broja
stanovnika (23.57 %) u odnosu na 1991. godinu, kao i većina prigradskih naselja – Bačići,
Đurđevići i Mišići.Inače, veći dio naseljenog mjesta Milići, kao i manji dijelovi naseljenih
mjestaBačići, Vrtoče, Đurđevići, Kokanovići, Krajčinovići, Mišići i Podgora čine urbano područje
Milići iz 1984. godine.
Organizacija ESPON (European Spatial Planning Observation Network) iz Luksemburga je razvila
urbano – ruralnu tipologiju na NUTS 5 nivou (statistička teritorijalna jedinica u rangu naših
opština). Ova metodologija se bazira na gustini naseljenosti, postojanju funkcionalnog urbanog
područja i korišćenju zemljišta. Na osnovu gustine naseljenosti opštine i postojanja funkcionalnog
urbanog područja određuje se da u opštini postoji visok ili nizak urbani uticaj. Kriterijumi su
gustina naseljenosti iznad entitetskog prosjeka i postojanje funkcionalnog urbanog
područja. Indikator korišćenje zemljišta (projekat CORINE LC 2006) se koristi da bi se
odredionivo ljudske intervencije u prostoru. Kriterijum je korišćenje zemljišta na entitetskom nivou.
Za BiH bi vrijednosti kriterijuma za urbani uticaj izgledale na sljedeći način:
2
• Gustina naseljenosti iznad 68.3 st/km ,
• Postojanje funkcionalnog urbanog područja (17500 stanovnika, 0.5 % nacionalne populacije).
Vrijednosti kriterijuma za nivo ljudske intervencije za BiH izgleda na sljedeći način:
• Velika ljudska intervencija – udio «vještačkih površina» (osim vještačkihakumulacija) iznad prosjeka
BiH (1.48 %),
• Srednja ljudska intervencija - udio poljoprivrednog zemljišta iznad prosjeka BiH (36.7 %),
• Mala ljudska intervencija - udio ostalih zemljišta (šumsko – zajedno sa planinskim travnjacima,
vodno, ostalo neplodno) iznad prosjeka BiH (oko 61.82 %).Sljedeća tabela daje vrijednosti ovih
indikatora za opštinu Milići.
Vrjednost indikatora u 2010. Godini za urbano-ruralnu tipologiju za opštinu Milići
21
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Vrjednost indikatora u 2010. Godini za urbano-ruralnu tipologiju za opštinu Milići
Gustina
naseljenosti
2
(st/km )
33,44
Gunkcionalno
urbano područje
Udio vještačkih
površina (%)
Ne
1,57
Udio
poljoprivrednog
zemljišta (%)
30,04
Udio ostalih
zemljišta (%)
68,39
Na osnovu vrijednosti iz tabele može se zaključiti da područje opštine Milići karakteriše nizak
urbani uticaj i velika ljudska intervencija u prostoru.Morfološko – fizionomske karakteristike naseljske
strukture. Morfološko – fizionomske karakteristike naseljenih mjesta u opštini Milići pokazuju veliki
stepen raznovrsnosti koji je uslovljen djelovanjem brojnih faktora (istorijski faktor i tradicija, reljef i
ostali fizičko – geografski faktori).
Ruralna naselja su većim dijelom razbijenog tipa, sastavljena od više zaseoka međusobno
udaljenih 0.5 – 2.5 km. Brojni zaseoci, a i neka naseljena mjesta imaju nazive po prezimenima
(patronimi). Ovaj tip ruralnih naselja je prisutan u brdsko -planinskom dijelu opštine. Naseljena mjesta
razbijenog tipa na području opštine Milići su Bijelo Polje, Bukovica Donja, Buljevići, Višnjica,
Vukovići, Gerovi, Glušac, Golići, Gornje Vrsinje, Donje Vrsinje, Dubačko, Dubnica, Dukići,
Zabrđe, Zagrađe, Jeremići, Kokanovići, Koprivno, Kostrača, Krajčinovići, Lukavica, Maćesi,
Pavkovići, Podbirač, Rajići, Raševo, Raškovići, Rovaši, Rupovo Brdo, Skugrići, Supač i
Toljevići.
Sljedeća grupa naseljenih mjesta ima značajne dijelove koji su zbijeni, odnosno čestosu dijelovi
naseljenog mjesta «ušoreni» uz bitne lokalne saobraćajnice, regionalne i magistralne puteve
(linearnog tipa). Riječ je o poluzbijenim naseljenim mjestima.
Ovaj tip naseljenog mjesta prisutan je pretežno u dolinskom i brdskom području opštine Milići i
po brojnosti dolazi iza razbijenog tipa naseljenog mjesta. Ovom tipu pripadaju naseljena mjesta
Bešići, Vitići, Vrtoče, Vukšići, Đile, Zaklopača, Lukići, Neđeljišta, Nurići, Podgora, Pomol,
Ristijevići, Sebiočina i Štedra.
Zbijena naseljena mjesta na području opštine Milići pored gradskog naselja Milići su još i naseljena
mjesta Bačići, Bišina, Bukovica Gornja, Derventa, Đurđevići, Nova Kasaba i Mišići. Međutim,
niti ova naseljena mjesta nemaju potpuno zbijenu strukturu, pošto su pojedini dijelovi naseljenog
mjesta odvojeni od glavnine zbijene fizičke strukture naseljenog mjesta. Tako npr. glavnina fizičke
strukture naseljenog mjesta Bačići se pruža u dolini Studenog Jadra i ima zbijenu strukturu, dok
južni brdski dio naseljenog mjesta (zaseoci Bačići i Gradina) ima dosta difuznu strukturu.
Centri vangradskih naseljenih mjesta u opštini Milići se u većini slučajeva nalaze uz školu (često
napuštenu), ambulantu, mjesnu kancelariju, otkupnu stanicu, vjerski objekat, poštu ili trgovinu. Ove
vrste javnih službi i privrednih objekata su osnovni objekti javnih službi i privrednih objekata u
vangradskim naseljenim mjestima. Najveći broj vangradskih naseljenih mjesta u sadašnjem
trenutku posjeduje barem jedan objekat javnih službi ili privredni objekat (trgovina, zanatska radnja,
pilana itd.). U
naseljenom
mjestu Milići i
pored
značajno
zastupljene višeporodične
izgradnje(pretežno potiče iz 1980 – ih godina) dominira individualna izgradnja. Gustina
naseljenosti kompaktno izgrađenog dijela (oko 55 st/ha) i izgrađenost su više nego zadovoljavajući.
Samo naseljeno mjesto Milići (odnosno njegov izgrađeni dio) ima dosta pravilanoblik, iako je
primjetna urbanizacija duž saobraćajnica. Centralni dio gradskog
naselja na sutoku Studenog i Zelenog Jadra karakteriše dosta homogena fizička struktura sa
najvećim brojem višeporodičnih stambenih objekata.
Podaci o broju, strukturi, gustini naseljenosti i naseljenim mjestima sa aspekta zaštite životne sredine
imaju veliki značaj . Čovjek je osnovni činilac zaštite i zagađenja životne sredine. Pregledom iznjetih
podataka vidljivo je da je stanovništvo većinski pozicionirano u gradskim i prigradskim naseljima .
seska naselja su razuđena i slabo naseljena . posebno se to odnosi na ruralni dio sa većim
nadmorskim visinama . Najiši djelovi opštine su uglavnom ne naseljeni ili slabo naseljeni.
- Privreda
Privreda opštine je bazirana najvećim dijelom na eksploataciji i preradi prirodnih bogatstava.
Intenzivan razvoj opština doživljava u zadnje četiri decenije i to prvenstveno kao rudarski centar.
Nosilac ekonomskog razvoja opštine je Kompanija AD „Boksit“ čija je osnovna djelatnost bazirana na
22
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
proizvodnji rude boksita, proizvodnji i preradi nemetalnih sirovina, preradi drveta, proizvodnji hrane,
uslužnim djelatnostim iz oblasti saobraćaja, mašinstva, građevinarstva, ugostiteljstva i turizma i na
prometu energenata i ostalih roba.
Iskorištavanje šumskog potencijala zasnovano je najvećim dijelom na primarnoj preradi drvnih
sortimenata organizovanoj u nekoliko privatnih preduzeća, a u zadnje vrijeme sve veća pažnja se
poklanja višim fazama prerade drveta (AD „Intal“- proizvodnja montažnih kuća, AD „Boksit“proizvodnja parketa i podova, D.O.O. „Savox“ – proizvodnja građevinske stolarije, montažnih
kuća,D.O.O. „Samatini“- proizvodnja troslojnog parketa). sektor drvoprerade je najrazvijeniji sektor u
opštini gledajući a broj privrednih subjekata . pored nabrojanih eksploatacijom i primarnom obradom
drveta bave se : Wood Inpex doo, Prmil doo, DOO 6. maj, kao i veći broj manjh preduzetnika koji se
bave sječom i izvozom drveta .
Jedan dio privrednih subjekata se bavi uslužnim djelatnostima iz oblasti prometa roba i usluga na
veliko i malo, ugostiteljstvom i proizvodnjom hrane.
Proizvodnjom hrane u ovom trenutku intenzivnije se bave D.O.O „Mileks“ i Sektor poljoprivrede A.D.
„Boksit“ Milići, kao i veći broj individualnih proizvođača.
Poljoprivreda je vrlo perspektivna grana privrede i u veoma kratkom vremenu zauzeće odgovarajuće
mjesto u privrednoj hierarhiji
Za uspješan razvoj privrede i dovođenje novih investitora potrebno je na području opštine formirati i
urediti industrijsku zonu pojednostaviti procedure za dobijanje dozvola za rad na nivou RS, ojačati
institucionalne mehanizme za podršku biznisu, a banke i MKO da svoje usluge pojeftine i prilagode ih
razvojnoj funkciji privrede. Osnovni uslov ipak predstavlja obezbjeđenje sirovine interesantne za
preradu . Trenutno ovaj potencijal ima poljoprivreda gdje treba usresrediti napore kako bi se
obezbedile dovoljne količine sirovina interesantnih za dalju obradu i korištenje što će sigurno biti
najveći adut za privlačenje proizvođačkih kapaciteta . Pored navedenih većih privrednih kapaciteta
postoji i veći broj zanatskih, uslužnih i trgovinskih preduzeća i preduzetnika .
U svjetlu ovog plana privredna aktivnost pored razvojnog karaktera ima i veliki uticaj na zagađenje
životne sredine . U skladu sa duhom principa izrade LEAP-a plan će dati prjedlog aktivnosti koje je
potrebo provesti kako bi se napravila ravnoteža između privrednog razvoja i očuvanja životne sredine.
O uticaju pojedinih privrednih subjekata na pojedie elemente životne sredine biće riječi u narednim
oblastima plana .
23
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
I Brojno stanje malih i srednjih preduzeća po djelatnosti
Red.
Vrsta preduzeća
br.
Broj preduzeća po godinama
Index %
2007
2008
2009
2010
2011
2008/07
2009/08
2010/09
2011/10
1.
Poljoprivreda
2
1
1
1
1
50
100
100
100
2.
Šumarstvo
2
1
1
1
1
50
100
100
100
3.
Vadjenje rude metala
1
1
1
1
1
100
100
100
100
4.
Vadjenje ruda i ost.kamena
1
1
1
1
1
100
100
100
100
5.
Proizvodnja prehrambenih proizvoda
1
1
1
1
1
100
100
100
100
6.
Obrada i prerada drveta
13
12
12
11
12
92
100
92
109
7.
Ostala proizvodnja
7
9
9
10
15
129
100
111
150
8.
Sakupljanje,prečišćavanje i distribucija vode
1
1
1
1
1
100
100
100
100
9.
Trgovina na veliko
6
5
5
5
6
83
100
100
120
10.
Trgovina na malo
8
7
7
7
7
88
100
100
100
11.
Ostale usluge
6
10
10
10
11
167
100
100
110
12.
Preduzetnici
116
131
110
118
120
113
84
107
102
164
180
159
167
177
110
88
105
106
UKUPNO
24
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
II Brojno stanje zaposlenih u malim i srednjim preduzećima po djelatnosti
Red.
Vrsta preduzeća
br.
Broj zaposlenih
Index %
2007
2008
2009
2010
2011
2008/07
2009/08
2010/09
2011/10
2
1
1
1
1
50
100
100
100
35
16
4
4
4
46
25
100
100
786
771
686
764
810
98
89
111
106
7
7
7
7
7
100
100
100
100
41
40
39
39
39
98
98
100
100
249
278
268
268
288
112
96
100
107
1.
Poljoprivreda
2.
Šumarstvo
3.
Vadjenje rude metala
4.
Vadjenje ruda i ost.kamena
5.
Proizvodnja prehrambenih proizvoda
6.
Obrada i prerada drveta
7.
Ostala proizvodnja
67
51
54
54
60
76
106
100
111
8.
Sakupljanje,prečišćavanje i distribucija vode
33
32
31
31
31
97
97
100
100
9.
Trgovina na veliko
61
29
27
27
27
48
93
100
100
10.
Trgovina na malo
29
18
17
17
17
62
94
100
100
11.
Ostale usluge
109
94
94
94
100
86
100
100
106
12.
Preduzetnici
240
285
263
263
275
119
92
100
105
1659
1622
1491
1569
1659
98
92
105
106
UKUPNO
25
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Dati su podaci o broju privrednih subjekata do 2011. godine koji su preuzeti iz strategije razvoja .
Spisak poslovnih subjekata koji imaju ekološke dozvole u našoj opštini izgleda ovako :
Oznaka registratora:
RB
1.
1
Broj registratora: 08-03
Naziv registratora: EKOLOŠKE DOZVOLE
Vrsta dokumenta
Naziv
Ekološke dozvole
a.d. ”Vitinka” Kozluk
PJ “Vivia” u Raševu,
Oznaka
05-360-8/ 07
Datum
Revizija
30.08.2007
2012
2.
Ekološka dozvola
D.O.O. „6. MAJ“ Milići
05-360-19 /07 20.12.2007
2012
3.
Ekološka dozvola
AD „Intal“ Milići
05-360-1 /08
20.10.2008
2013
4.
Ekološka dozvola
D.O.O „SAVOX“ Milići
05-360-2/ 08
15.02.2008
2013
5.
Ekološka dozvola
D.O.O“Promil“ Milići
05-360-3/ 08
27.02.2008
2013
6.
Ekološka dozvola
05-360-4/ 08
10.03.2008
2013
7.
Ekološka dozvola
05-360-5/ 08
13.05.2008
2013
8.
Ekološka dozvola
AD „Boksit“ benziska stanica i 05-360-6 / 08
stanica za TNG u Vukšić Polju
22.10.2008
2013
9.
Ekološka dozvola
D.O.O. „WOOD IMPEX“ Milići
D.O.O. „MIGENT“ Milići
Bast Co S &N Bratunac
05-360-7/ 08
22.10.2008
2013
10. Ekološka dozvola
D.o.o „6 MAJ“ Milići
05-360-8/ 08
31.10.2008
2013
11. Ekološka dozvola
„Elektro Jovana“ Milići
05-360-9/ 08
18.11.2008
2013
12. Ekološka dozvola
D.o.o „Mileks“ Mješaona hrane
05-360-10 /08 15-12.2008
2013
13. Ekološka dozvole
AD“Boksit“ Betonjara
05-360-2/ 09
05.11.2009
2014
14. Ekološka dozvola
AD“Boksit“ Separacija
05-360-1 /09
04.02.2010
2015
15. Ekološka dozvola
P Petrol Istočno Sarajevo ad 05-360-3/09
B.Luka (NESTRO PETROL)
16.03.2010
2015
16. Ekološka dozvola
BiH Telekom –Direkcija Tuzla
05-360-2/10
05.07.2010
2015
17. Ekološka dozvole
Bi H Telekom –Direkcija Tuzla
05-360-3/10
13.07.2010
2015
18. Ekološka dozvole
AD“ Boksit“ Drvoprerada
05-360-4/10
24.09,2010
2015
19. Ekološka dozvola
AD „Boksit“ Protektirnica
05-360-4/11
24.11,2011
2016
20. Ekološka dozvola
AD „Elektro-Bijeljina“ TC 35/10kv 05-360-6/11
24.01.2012
2017
21. Ekološka dozvola
AD“ Elektro-Bijeljina“ TC 35/10kv 05-360-5/11
24.01.2012
2017
22. Ekološka dozvola
AD „SAVOX“ Milići
05-360-7/11
25.01.2012
2017
23. Ekološka dozvola
DOO“ Mileks“ Milići
05-360-1/12
14.02.2012
2017
24. Ekološka dozvola
SZR „Čopa“
05-360-2/12
26.032012
2017
05-360-5/ 12
25.09.2012
2017
05-360-6/12
23.10.2012
2017
05-360-7/12
30.11.2012. 2017.
25.
Obnovljena ekološka
dozvola (broj:05-360-8/ 07
od 30.08.2007.)
26. Ekološka dozvola
27. Obnovljena i objedinjena
ekol.dozv.(br.05-360-19/ 07
od 20.12.2007. i br.05-3608/08 od 31.10.2008.)
a.d. ”Vitinka” Kozluk
PJ “Vivia” u Raševu,
opština Milići
DOO“ Mileks“ Milići
D.O.O. „6. MAJ“ Milići
26
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
28. Ekološka dozvola
Opština Milići, za rezervoar TNG 05-360-8/12
i kotlovnicu u Supač Polju za
potrebe objekata škole i sportske
dvorane
22.02.2013. 2018.
29. Obnovljena i objedinjena
ekol.dozv.(br.05-360-12/ 08
od 15.02.2008. i br.05-3607/11 od 25.01.2012.)
D.O.O „SAVOX“ Milići
05-360-1/ 13
06.03.2013.
2018.
30. Obnovljena ekološka
dozvola (broj:05-360-4/ 08
od 10.03.2008.)
D.O.O. „WOOD IMPEX“ Milići
05-360-2/ 13
26.04.2013.
2018.
05-360-3/ 13
12.06.2013. 2018.
Avdić Murat
05-360-5/13
Farma za uzgoj i tov pilića
AD „Boksit“ benziska stanica i 05-360-6 / 13
stanica za TNG u Vukšić Polju
17.09.2013. 2018.
31. Obnovljena ekološka
dozvola (broj:05-360-5/ 08
od 13.05.2008.)
32. Ekološka dozvola
33. Obnovljena ekološka
dozvola (broj:05-360-6/ 08
od 22.10.2008.)
D.O.O. „MIGENT“ Milići
10.10.2013.
2018.
Posjedovanje ekoloških dozvola je važno sa aspekta očuvanja životne sredine po više osnova .
Ispnjavanjem uslova za dobijanje ekološke dozvole je važno u smislu neophodnosti ispunjavanja
standarda kada je rječ o odlaganju otpada, nivou buke, emisiji polutanata u vazduh i odlaganja
otpadnih voda . Na prvi letimičan pregled je više nego očigledno da nije veliki broj subjekata koji iaju
ekološke dozvole . Jasnija slika se može dobiti kada se uporedi sa pregledom industrijskog i uslužnog
sektora koji je dat u daljem toku ovg plana.
27
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
- Komunalije
Komunalna infrastruktura pokušava da isprati potrebe opštine . Postoji više problema kda je rječ o :
upravljanju otpadom, vodosnabdjevanjem i kanalizacionoj mreži o čemu će više rječi biti u nastavku plana.
-
Putna i saobraćajna infrastruktura
U Milićima se ukrštaju dva važna putna pravca . Na prvi pomenuti magistralni put M19 u Milićima se
uključuje regionalni Put Milići – Zeleni Jadar (raskrsnica Srebrenica - Skelani) . Magistralni put kroz
opštinu Milići prolazi u dužini od 17,5 km a na njemu se nalaze naseljena mijesta : Zaklopača, Kopnjača,
Podgora, Milići, Dubnički Most, Vukšić Polje, Nova Kasaba i Kaldrmica . Nabrojania naseljena mjesta
pripadaju MZ : Zaklopača, Vukovići, Podgora, Milići I, Milići II, Dubnički Most, Nova Kasaba i Skugrići .
Regionalni put Milići – Zeleni Jadar prolazi kroz opštinu u dužini od 19 km kroz naseljena mjesta Milići,
Mišići, Lukić Polje, Derventa, Žutica i Đile . Nabrojana naseljena mjesta pripadaju sledećim MZ.: Milići I,
Milići II Mišići, Derventa Štedrić i Đile i Rupovo Brdo . Samo naselje Milići smiješteno je u kotlinskoj
aluvijalnoj ravni na ušću dvije rijeke : Studeni i Zeleni Jadar . Prosiječna nadmorska visina na kojoj su
smiješteni Milići je oko 250 mnv. Magistaralni i regionalni put su uvijek prohodni a održavanje istih je u
nadležnosti AD Zvornik-Putevi Zvornik . Od ukupnog broja ulica u naselju asfaltirano je preko 90 % dok je
manji broj povezan makadamskim putevima (Jovana Cvijića, Jadarska, Semberska i manji dio Romanijske
u ukupnoj dužino od oko 3 km). Pored pomenutih puteva više važnosti postoje mreža od 40 km
asfaltiranih lokalnih puteva sa tendencijom rasta : Asfaltni lokalni putevi postoje u sledećim naseljenim
mjestima :
R/br
Putni pravac
1.
2.
Kušlat Gornje - Raševo
Kaldrmica – Cerska
3.
4.
Kaldrmica - Skugrići
Ražište - Maćesi
5.
OŠ Cerska - Hurići
6.
7.
Nova Kasaba - Mravinjci
Nova Kasaba Sebiočina
Nova kasaba – ulice u
naselju
Vukšić Polje - Crkvine
Dubnički Most – Rajići Buljevići
Milići - Đurđevići
Supač –Vagan - Podgora
Supač - Gradina
Podgora - Lukavica
Kopnjača - Vukovići
Lukić Polje- Vrsinje
Lukić Polje naselje
Mišići naselje
Derventa - Ivanpolje
Derventa- Koprivno
Žutica - Štedrić
Sjenokos - Babići
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
Naseljena
mjesta
koja
povezuje
Gornje Raševo
Kaldrmica , Ržište, Cersska
(dio koji pripada opštini
Milići)
Skugrići
Ražište- raskršće Maćesi –
Tumače i krak do Maćeha
Cerska dio koji pripada
Milićima, Hurići....
Mravinjci
Sebiočina (djelimično)
Nova Kasaba
Ukupna dužina
(km)
2,3
5,0
Crkvine
Dubnički
Most,
Rajići,
Buljevići
Đurđevići
Vagan , Podgora
Gradina
Lukavica Donja
Vukovići-Brdo
Vrsinje
Lukić Polje
Mišići (dio)
Ivanpolje
Dio puta prema Koprivnu
Štedrić
Babići,
MZ koje povezuje
Raševo
Skugrići,
Rovaši
Maćesi,
7,0
3,2
Skugrići
Maćesi
3,5
Rovaši
0,35
2.5
0,3
Nova Kasaba
Nova Kasaba
Nova Kasaba
0,9
5,8
Dubnički Most
Dubnički Most i
Rajići
Milići I
Milići II , Podgora
Milići II
Podgora
Vukovići
Milići III
Mišići
Mišići
Derventa
Koprivno
Štedrić
Rovaši
1,1
1,6
0,5
1,0
2,0
1,5
0,4
0,7
0,8
1,0
2,2
2,92
28
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Iz date tabele može se vidjeti da je najrazvijenija putna mreža u sjeverozapadnom djelu opštine tačnije na
širem području Cerske na kome se nalazi ukupno 21,62 km od ukupno 46,57 km ukupne asfaltne mreže
računajući i novoizgrađene ulice u prigradskim naseljima . Uzimajući u obzir samo lokalne puteve na ovom
području nalazi se preko 50 % mreže asfaltnih loklanih puteva .
- Civilno društvo
Civilno društvo je bitan faktor za razvoj demokratije. Organizacije civilnog društva u opštini Milići se
smatraju relativno dobro organizovanim i aktivnim.
Međutim, njihova uloga u dijalogu vlasti i stanovništva, kao njihova primarna funkcija, još je nedovoljno
razvijena.
Organizacije civilnog društva još uvijek nemaju definisane mehanizme za odnose sa vlastima.
Djelovanje civilnog društva je takođe otežano s obzirom na percepciju o političkoj pripadnosti, kao
odlučujućem faktoru za obavljanje i učešće u javnim poslovima.
Budžetska sredstva za finansiranje projekata civilnog društva su prilično ograničena, a i za ono sredstava
što se obezbjedilo ne postoje definisani kriteriji za njihovu raspodjelu.
Opština Milići je u cilju što bolje saradnje i koordinacije sa mladima i NVO sektorom imenovala
koordinatora za ova pitanja.
Uspostavom asocijacije „Budni posmatrač“ NVO sektoru je omogućeno prisustvo sjednicama SO-e i na taj
način upoznavanje sa radom iste kao i sa radom lokalne zajednice.
Za ovaj plan posebno su intresantne organizacije civilnog društva koje se u osnovi bave zaštito životne
sredine . Kada je rječ o ovim organizacijama na opštini Milići bitisale su dvije organizacije : Ekološko
društvo Birač Milići i Flora i Fauna Milići. Nažalost Flora i Fauna je ugašena dok je Ekološko društvo Birač
Milići ne aktivno i ne realizuje aktivnosti . Oganizacije koje su srodne ekološkim a imaju provedene
aktivosti su Sportsko ribolovno društvo i Lovačko društvo mada skoro sve NVO u svojim statutima imaju i
dio koji se odnosi a provođenje ekoloških akcija .
- Informisanje
Dvije radio stanice („Birač“ i „Medžik“) su u funkciji informisanja građana o svim dešavanjima na
području opštine i regiona.
Građani opštine Milići nemaju dobar TV signal državne televizije, pa koriste lokalnu kablovsku televiziju.
Opština Milići je dobro snabdjevena dnevnom ilustrovanom štampom iz Republike Srpske, BiH i Srbije.
skoro cjelo područje opštine je pokriveno je internet vezom različitih operatera . Opština Milići i većina
privrednih i javnih subjekata posjeduju web stranice na kojima postoji mogućnost objave informacija . Od
nedavno područje grada je pokriveno zonama sa besplatnim internetom . U smislu provođenja ovog plana
informativni kanali su važni kada je riječ o informisanju i promociji aktivnosti .
- Obrazovanje
Obrazovni proces u opštini Milići se ostvaruje veoma kvalitetno u predškolskoj ustanovi „Poletarac“,
osnovnoj školi „Aleksa Jakšić“ i nekoliko područnih škola i u srednjoškolskom centru „Milutin Milanković“.
Predškolska ustanova „Poletarac“ počela je sa radom 1983. godine i radila je desetak godina vrlo
uspješno, da bi početkom rata u ovoj ustanovi bio obustavljen proces rada sve do početka 2001. godine,
kada se vrši adaptacija i opremanje ovog objekta i njegova predaja najmlađima na korištenje. Od tada pa
do danas u ovoj obrazovnoj ustanovi boravi preko 40 mališana raspoređenih u dvije vaspitne grupe –
jasličku (od 1-3 godine) i stariju mješovitu (od 3-6 godina).
Osnovno obrazovanje u opštini Milići je organizovano kroz rad matične škole „Aleksa Jakšić“ i nekoliko
područnih škola u kojima znanja ovog nivoa obrazovanja stiče cca 680 učenika, a nastavu vrlo uspješno
izvode 45 prosvjetnih radnika.
29
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Nastava se izvodi po planu i programu Republike Srpske, osim u povratničkim zajednicama u kojima se
nastava iz nacionalne grupe predmeta izvodi prema planu Federacije BiH.
U 2009. godini OŠ „Aleksa Jakšić“ obilježila je stogodišnjicu svog postojanja i uspješnog poslovanja. U
prošloj godini izvršena je zamjena stolarije na centralnom školskom objektu a u sklopu ovih radova
stavljena je i termo fasada .
Srednjoškolski centar „Milutin Milanković“ je osnovan školske 1996/1997. godine i tada je bio smješten u
prilično neuslovnom objektu Osnovne škole u Derventi. Novi objekat Srednjoškolskog centra je izgrađen i
2
stavljen u funkciju 2005/2006. školske godine koji, raspolaže sa 3.300 m korisne površine. U ovom
objektu izgrađeno je 14 kabineta, amfiteatar, biblioteka sa čitaonicom, radionicama za praktičnu nastavu,
restoran, zbornica i kancelarijski prostor za administraciju centra. Kabineti su opremljeni sa
najsavremenijom opremom, a biblioteka raspolaže sa knjižnim fondom od cca 9000 knjiga.
U Srednjoškolskom centru nastava je organizovana u četiri oblasti – gimnazija, ekonomska škola,
drvoprerađivačka i elektro struka, koje pohađa cca 450 učenika, a nastavu izvodi 44 profesora.
Škole mogu biti važni partneri u implementaciji plana .
- Zdravstvena zaštita
Zdravstvena zaštita za stanovnike opštine Milići je organizovana u Dom zdravlja „Sveti Nikola“ i
manifestuje se kroz rad timova porodične medicine.
Terenske ambulante u Derventi, Novoj Kasabi i Skugrićima nisu u funkciji zbog toga što trenutno ne
zadovoljavaju standarde zdravstva ni građevinski, niti su adekvatno opremljene, a nisu kadrovski
osposobljene.
U prvoj polovini 2010. godine u Domu zdravlja je izvršena adaptacija dijela prostora za potrebe
porodične medicine, izvršeno opremanje, instaliranje softvera i obuke zaposlenih.
Usluge zdravstvene zaštite po ovom modelu trenutno obavlja pet ljekara i jedan stomatolog, prateće
medicinsko osoblje i jedan broj speciojalista koje angažuje Fond zdravstva iz susjednih Domova zdravlja.
U Domu zdravlja građanima se pružaju osnovne usluge ljekara porodične medicine (prevencija,
dijagnostika, liječenje i rehabilitacija), liječenje u kući, palijativna njega, hitna medicinska pomoć,
konsultativno-specijalistički pregledi iz oblasti pedijatrije i ginekologije, zaštita i unapredjenje mentalnog
zdravlja, stomatološke usluge(preventivna, dječija i opšta stomatologija, usluge laboratorijske i rendgen
dijagnostike, druga funkcionalana i morfološka dijagnostika, imunizacija protiv zaraznih bolesti, higijenskoepidemiološka zaštita, sanitarni pregledi i hitan sanitetski prevoz.
Specijalističke i zdravstvene usluge pacijentima opštine Milići pružaju specijalisti (hirurg, kardiolog,
internista, gastroentrolog, urolog, dermatolog, ORL, oftalmolog itd.) u domu zdravlja Vlasenica , koje
angažuje Fond zdravstvenog osiguranja RS.
Dom zdravlja i opština Milići će preduzeti sve aktivnosti da se usluge navedenih specijalista obezbjede
pacijentima u Domu zdravlja u Milićima.
U toku 2007. godine u okviru Doma zdravlja registrovan je Centar za zaštitu mentalnog zdravlja sa
neuropsihijatrom i psihologom.
- Socijalna zaštita
Socijalna zaštita na nivou opštine se realizuje preko Centra za socijalni rad koji je tehnički dosta dobro
opremljen i kadrovski osposobljen (nedostaje psiholog) da može sve poslove iz oblasti socijalne zaštite
kvalitetno i na vrijeme izvršavati.
Da bi se iskazale stvarne potrebe za socijalnom zaštitom, mora se što prije ažurirati socijalna karta
opštine Milići, koja je rađena 2000. godine, a koja se više ne može smatrati pouzdanom osnovom za rad
Centra. Iz tih razloga u toku je izrada ankete na terenu koja bi trebala da posluži kao osnov za izradu
socijalne karte . Prema pokazateljima kojima raspolaže Centar za socijalni rad u opštini se stalno
povećava broj lica kojima je potrebna jednokratna pomoć, a i tuđa njega, a jedan broj ih koristi i smještaj
u ustanovama socijalne zaštite za osobe sa poteškoćama u razvoju.
Centar za socijalni rad svoju djelatnost obavlja primjenjujući odredbe Zakona o socijalnoj zaštiti,
Zakona o dječijoj zaštiti, Porodičnog zakona, Zakona o zaštiti od nasilja u porodici, kao i odredbe nekih
drugih zakonskih i podzakonskih akata.
30
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
U svom radu Centar ostvaruje saradnju sa javnim ustanovama i institucijama, udruženjima građana,
humanitarnim organizacijama, te drugim domaćim i stranim fizičkim i pravnim licima koja se bave
socijalnom zaštitom.
Pored zdravstvene i socijalne zaštite stanovništva opštine, značajnu pažnju treba posvetiti zaštiti
životinja i bilja, preko nadležnih veterinarskih stanica i poljoprivrednih apoteka.
-
Vodosnabdjevanje
Stanovnicima urbanog dijela opštine, kao i u većini sela i zaseoka obezbjeđeno je uredno snabdijevanje
vodom za piće.
Nisu obezbijeđeni svi potrebni uslovi za filtriranje i dobijanje hemijski i bakteriološki potpuno ispravne
vode za piće, kao ni za racionalizaciju u potrošnji iste što će biti osnovni zadatak lokalne zajednice u
narednom periodu. Pored gradskog vodovoda na području opštine izgrađena su još dva veća
vodovoda(Vukovići i Derventa) koja snadbijevaju vodom za piće više naselja, kao i više manjih vodovoda
koji podmiruju skoro kompletno stanovništvo pitkom vodom. Područje opštine Milići je pokriveno preko 90
% vodovodnom mrežom.
-
Kanalizaciona mreža
Kanalizaciona mreža je urađena u većem djelu gradskog naselja i nekim djelovima urbanih prigradskih
naselja.Prečišćavanje otapadnih i fekalnih voda nije riješeno,pa se otpadne vode ispuštaju u recipijente ili
uvale bez ikakve obrade . Da problem bude još veći i postjećoj kanalizacionoj mreži je potrebna
rekonstrukcija jer je davno izgrađena . Loše po opštinu Milići je što od republičkog nivoa odgovornost i
obaveza za rješavanje ovih problema od strane Ministarstva za upravu i lokalnu samoupravu stavlja se u
nadležnost opština . Na ovaj način se od opština očekuje rješenje ovog i sličnih problema za šta su
neophodna velika sredstva bez direktne obaveze Vlade RS ili BiH da učestvuje u finansiranju aktivnosti .
-
Odvoz otpada
Opština je već preuzela određene aktivnosti i u saradnji sa opštinama iz regije pristupila organizovanju
regionalne deponije čime će ovaj problem biti riješen kvalitetno na duži period.
Komunalno preduzeće je privredni subjekat koji se bavi obezbjeđenjem vode za piće i održavanjem
vodovoda, održavanjem kanalizacione mreže,odvoz i deponovanje čvrstog otpada i uređenje prostora.
Odvoz opada vrši se iz urbanih – gusto nasljenih dijelova u kojima postoji dobar pristupni put u toku cijele
godine. Kada je riječ o naseljenom mjestu Milići odvozom otpada pokriven je najveći dio. Kada je riječ o
ostalim dijelovima opštine (u tabeli objašnjeno kao da - dijelimično) odvoz se vrši iz centralnih urbano
naseljenih dijelova MZ. Ostali dio MZ. Nije pokriven odvozom zbog loše konfiguracije terena, velike
razuđenosti, nedostatka sudova za sakupljanje ... Iz 12 od 20 MZ odvoz otpada se uopšte ne vrši iz
istovjetnih razloga kao u slučaju napred navedenih dijelova MZ.
Odnos ruralnog i urbanog dijela Opštine
Tabela Odnos ruralnog i urbanog dijela opštine
R/br
Mjesna
zajednica
Naseljena
mjesta
1.
Milići I
Grdski dio
Đurđevići
Jovac (dio koji
pripada MZ)
2.
Milići II
Broj stanovnika
u naseljenom
mjestu
3006
218
115
Ukupno
stanovnika
u MZ.
3339
Urban-ruralno/udaljeno
od centra km
Urbano/0-2
Urbano/0,5-2
Urbano/1-2,5
2306
Gradina
32
Urbano/1,5-3
31
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
R/br
Mjesna
zajednica
3.
Milića Brdo
4.
Gornji
Zalukovik
Rajići
5.
6.
7.
8.
9.
Koprivno
Maćesi
Mišići
Rovaši
Naseljena
mjesta
Broj stanovnika
u naseljenom
mjestu
Ukupno
stanovnika
u MZ.
Urban-ruralno/udaljeno
od centra km
Goločevina
Gradski dio
Manovići
Zabrđe
Rogač
Bišina
Orašje
Golići
Pavkovići
Stankovići
Bara
Kamenjak
Zagrađe
Gornji Zalukovik
Rajići
Raškovići
Buljevići
Koprivno
Durmići
Pavlovići
Krunići
Kostrača
Radići
Toljevići
28
62
65
5
5
21
37
3
11
Jeremići
8
Maćesi
68
Tumače
24
Golići
Krajčinovići
15
19
Marinkovići
20
Ruralno/6-7,5
Kokanivići
12
Ruralno/4-6
Mišići
391
Urbano/2,5-4
Luke
31
Cerska (centar škola)
Talovići
25
Ruralno/12-13
29
Ruralno/15-18
Sejmenovići
27
Ruralno/16-18
Grbići
27
Ruralno/14-16
Selimovići
27
Ruralno/14-18
450
1824
12
9
38
26
39
43
25
9
14
16
40
80
160
231
120
250
155
Urbano/0,6-3
Urbano/0-2
Ruralno/9-10
Ruralno/9-9,5
Ruralno/7-8,5
Ruralno/6-8
Ruralno/6-7,5
Ruralno/5,5-7
Ruralno/4-6,5
Ruralno/5-6
Ruralno/3,5-4,5
Ruralno/1,5-4
Ruralno/20-25
Ruralno/13-18
Urbano/3-5
Ruralno/7-8
Ruralno/6-8
Ruralno/9-12
Ruralno/10-11
Ruralno/9-10,5
Ruralno/10,5-12
Ruralno/12-13
Ruralno/13-14
Ruralno/11,5-13
Ruralno/9-11
92
Ruralno/17-19
Ruralno/17-18
475
371
Ruralno/5-5,5
Ruralno/7-9,5
Ruralno/12-13,5
32
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
R/br
10.
11.
12.
13.
Mjesna
zajednica
Dubnički Most
Нова Касаба
Скугрићи
Štedrić
Naseljena
mjesta
Hurići
Broj stanovnika
u naseljenom
mjestu
20
Ukupno
stanovnika
u MZ.
Urban-ruralno/udaljeno
od centra km
Žigići (Amidžići)
17
Ruralno/17-19
Jojići
14
Ruralno/15-17
Kurtići
61
Ruralno/16-19,5
Babići
45
Ruralno/18-19
Turnadžići
12
Ruralno/17-18
Udovičići
28
Ruralno/14-16
Mustabašići
8
Ruralno/14-17
Gostelja
19
Dubnica
39
Ruralno/5-7
Glušac
45
Ruralno/5-6,5
Johovac
30
Urbano / 2-2,5
Dubnički Most
278
Urbano/2,5-3,2
Vukšić Polje
240
Urbano/3,5-4
Pavkovići
33
Ruralno/4-6
Мравињци
36
Себиочина
48
Ruralno/5-8,5
Бутковићи
9
Ruralno/7,5-9
Нова Касаба
290
Urbano/7-8
Калдрмица
56
Скугрићи
290
Ruralno /12-19
Metaljka
20
Ruralno/16-18
Bešići
48
Štedrić
42
Ruralno/13-14,5
Štedra
46
Nurići
30
Ruralno/14,5-16
Ruralno/18-20
Ruralno/17-18
684
383
366
166
Urbano/3-3,5
Urbano/7,5-8
Urbano/10-11,5
Ruralno/16-18
33
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
R/br
Mjesna
zajednica
Naseljena
mjesta
14.
Đile i Rupovo
Brdo
Đile
Broj stanovnika
u naseljenom
mjestu
43
Rupovo Brdo
32
Milići III
Zilići
25
Vujadini
30
Ruralno/7-8
Vrsinje
26
Ruralno/6-10
Ogojče
7
Ruralno/9-12
Bijelo Polje
23
Ruralno/8-12
Bačići
27
Ruralno/3-6
Gornje Raševo
87
Donje Raševo
32
Ivanpolje
120
Derventa
150
Urbano/7-8
Dukića Most
100
Ruralno/4-8
Lukić Polje
170
Urbano/3,5-4
Kostići
25
Ruralno/10-13
Dukići
Vitići
30
26
Ruralno/8-10
Ruralno/5-6
Božići
30
Ruralno/8-10
Toljevići
20
Ruralno/11-13
Ristijevići
Višnjica
50
25
Ruralno/9-13
Ruralno/6-8
Johovača
30
Ruralno/8,5-10
Pomol
20
Ruralno/6-10
Kopnjača
40
Vukovići (Brdo)
162
Ruralno/6-8
Vrtoče
41
Ruralno/2-12
Zaklopača
70
Podbirač
Miloševina
40
40
Lukavica
118
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Raševo
Derventa
Vukovići
Zaklopača
Podgora
Ukupno
stanovnika
u MZ.
75
Urban-ruralno/udaljeno
od centra km
Ruralno/20-23
Ruralno/15-26
138
119
Ruralno/6-8
Ruralno/16-18
Ruralno/18-22
796
243
150
Urbano/7,5-8
Urbano/5-6
Urbano/5-6
Ruralno/7-11
Ruralno/11-15
432
Ruralno/4-7
34
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
R/br
Mjesna
zajednica
Naseljena
mjesta
Supač
Broj stanovnika
u naseljenom
mjestu
89
Podgora
Gerovi
192
24
Ukupno
stanovnika
u MZ.
Urban-ruralno/udaljeno
od centra km
Ruralno/2-7
Urbano/2,5-3,5
Ruralno/10-15
Mapa Opštine sa granicom urbanog područja
35
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
36
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Urbani dio opštine čini gradski dio kao i veća prigradska naselja te naselja uz magistralni i regionalni put.
Ostali dio opštine čine sela karakteristična za ovaj dio BiH – sela razuđenog tipa . Urbana mjesta su :
Milići, Đurđevići, Mišići, Lukić Polje, Derventa, Ivanpolje, Dubnički Most, Vukšić Polje, Nova Kasaba,
Kaldrmica, Podgora, Gradina, Vagan i Zakolpača . Veću gustinu od ostalih sela imaju (polu urbani oblik):
Rajići – dio uz asfaltni put,Vukovići –Brdo, Koprivno, Rovaši dio kod škole i Žutica .
Broj stanovnika i domaćinstava po mjesnim zajednicama po procjeni predsjednika MZ
Tabela Broj stanovnika i domaćinstava po mjesnim zajednicama
Red.
br.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Naziv MZ-e
Broj domaćinstava
Procjena broja stanovnika
Milići I
Milići II
Milići III
Derventa
Nova Kasaba
Rovaši
Skugrići
Štedrić
Zalukovik
Dubnički
Most
11
Raševo
12
Rajići
13
Đile i Rupovo
Brdo
14
Vukovići
15
Koprivno
16
Mišići
17
Milića Brdo
18
Zaklopača
19
Podgora
20
Maćesi
UKUPNO
3339
2306
138
796
383
371
366
166
120
684
878
624
49
259
119
143
135
67
50
180
119
250
75
44
78
31
243
155
475
231
150
432
92
10891
71
67
125
95
50
162
36
3263
MJESNE ZAJEDNICE EKOLOŠKI PROBLEMI I POTREBE
U opštini Milići definisano je 20 MZ čiji je pregled dat u tabeli :
Re
d.
br.
Naziv
MZ-e
1
Milići I
Procjen
a broja
stanov
nika
3339
2
Milići II
2306
3
Milići III
138
Centar MZ
Milići –
dom
rudara
Milići opština
Vrsinje
Postoji
li
objeka
t MZ
Ne
Pojašnjenje
Ne
MZ zahvata dio grada Goločevinu kao i prigradsko
naselje Gradinu
MZ obuhvata naseljena mjesta Bačići,Vujadini
Da
MZ zahvata dio grada kao i prigradska naselja :
Đurđevići, Lučica i Jovac.
37
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
4
Derven
ta
796
Derventa
Da
5
Nova
Kasab
a
Rovaši
383
Nova
Kasaba
Da
371
OŠ.
Cerska
7
Skugrić
i
366
Škola u
Skugrićim
a
Da
8
Štedrić
166
Štedrić
Da
9
Zaluko
vik
120
Zalukovik
Ne
10
Dubnič
ki Most
684
Dubnički
Most
(Škola)
Ne
11
Rašev
o
119
Gornje
Raševo(Š
kola)
Da
12
Rajići
250
Rajići
(objekat
MZ)
13
Đile i
Rupov
o Brdo
75
Đile
14
Vukovi
ći
Kopriv
no
243
Vukovići Brdo
Koprivno crkva
Da (ne
dovrše
na
izgrad
nja)
Ne
(postoj
e
temelji
i plato
starog
doma)
Da
6
15
155
Da
Vrsinje,Ogojče,
Bijelo Polje i Ziliće
Prostorno najveća MZ. obuhvata naseljena mjesta
Ivanpolje,Derventa
Dukića
Most,LukićPolje,Kostići,Dukići,Vitići,Božići,Toljevići,Ristij
evići,Višnjica,Johovača i Pomol
MZ obuhvata naseljena mjesta NovaKasaba,
Sebiočina,Butkovići i
Mravinjci
MZ. obuhvata naseljena mjesta Mustabašići,
Cerska (centar - škola),Talovići,
Sejmenovići,
Grbići, Selimovići
Hurići, Žigići (Amidžići), Jojići
Kurtići, Babići,
Turnadžići,
Udovičići i Luke MZ obuhvata veliki broj naseljenih
mjesta od podnožja Udrča do škole u Cerskoj .
MZ obuhvata naseljena mjesta
Metaljka, Skugrići i
Kaldrmica
MZ obuhvata naseljena mjesta : Štedrić, Nurići, Bešići i
Štedra
MZ obuhvata naseljena mjesta : Gornji Zalukovik
Zagrađe MZ. ima malu gustinu naseljenosti. Graniči sa
opštinom Vlasenica .
MZ obuhvata naseljena mjesta :
Pavkovići,Dubnica,Glušac
Johovac,Dubnički Most
Vukšić Polje,Gostelja
MZ. se nalazi na krajnjem sjevernom djelu opštine.
Obuhvata naseljena mjesta Gornje i Donje Raševo . U
MZ se nalazi fabrika vode „Vivia“ . Prirodna granica sa
opštinom Zvornik je rijeka Drinjača .
MZ. obuhvata naseljena mjesta: Buljevići,
Raškovići, Rajići
MZ zahvata veliki prostor sa malom gustinom
naseljenosti. MZ uključuje naseljena mjesta : Đile,
Rupovo Brdo, Ovu Mz karakteriše veliko planinsko
područje i kopovi rudnika Boksita .
MZ. obuhvata neseljena mjesta : Vukovići i Vrtoče
MZ. obuhvata neseljena mjesta : Koprivno,
Toljevići,Radići,Kostrača
Krunići,Pavlovići,Durmići
38
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
16
Mišići
475
17
Milića
Brdo
231
18
Zaklop
ača
Podgor
a
150
19
20
Maćesi
UKUPNO
432
92
10891
Mišići
(sportski
centar)
Milića
Brdo Škola
Da
Zakolpača
- škola
Podgora
Ne
Maćesi
Ne
Ne
Ne
Jeremići
Centralni dio MZ je prigradsko naselje Mišići . MZ
obuhvata naseljena mjesta : Mišići, Kokanovići, Kitanići,
Krajčinovići, Borići, Marinkovići i Golići .
MZ. obuhvata neseljena mjesta : Kamenjak, Zabrđe,
Rogač, Bišina,
Orašje, Golići, Pavkovići,
Stankovići, Bara,Manovići
MZ. obuhvata neseljena mjesta : Zaklopača, Podbirač i
Mileševina
MZ. obuhvata neseljena mjesta : Gerovi, Supač
Podgora, Lukavica
MZ. obuhvata neseljena mjesta : Maćesi i Tumače
U svim MZ postoji savjeti MZ i predsjednici savjeta preko kojih se vodi korespodencija i realizuju odluke
donjete na sastancima savjeta i zborovima građana . Veliki problem u motivisanju ljudi za većim učešćem
je ograničenost u donošenju odluka i ne postojanje budžeta koji im se stavlja na raspolaganje za
realizaciju prioriteta . Trenutno se vrše određene aktivnosti u smislu ukrupnjavanja MZ. koje će se
najvećim djelom vršiti spajanjem susjednih MZ u jednu .
EKOLOŠKI PROBLEMI U MZ.
MZ Milići I
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Milići I polazi od ušća Osojskog i Đurića potoka (tromeđa ranije opisana), nastavlja nizvodno
Osojskim potokom do mjesta gdje potok siječe put iznad Transporta, zatim ide granicom državne šume i
privatnog posjeda i nastavlja istim pravcem padinom do iznad Magacina, zatim se između kuće Petković
Snežana i Magacina spušta na raskršće Magistralnog i Regionalnog puta i nastavlja regionalnim putem
(Ulica „Cara Dušana“) do skretanja za Novo groblje (tromeđa Milići I; Milići II; Mišići) gdje prelazi rijeku
Zeleni Jadar i nastavlja granicom parcela između Ćirkovića i Zadruge. Zatim prelazi lokalni put prema
Borićima i dalje granicom posjeda između Mimić Radojka i Mimić Radisava izlazi na lokalni put za Milića
Brdo (Tromeđa Milića Brdo, Milići I, Mišići) , odakle iznad kuće Ćirković Rajka prolazi pravo do kote 243
(Relej) i spušta se u Duboki potok između Đurđevića i Pavkovića (tromeđa MZ Milića Brdo; Dubnički Most
i Milići I), odakle nastavlja granicom MZ Dubnički Most i Vukovići do početne tačke.
MZ. Milići I je najmnogoljudinija MZ. u opštini Milići . MZ obuhvata dio gradskog naslja (gotovo sve
stmbene zgrade) kao i okolna prigradsk naselja . Granica sa MZ Milići II proteže se duž ulice Cara Dušana
(Regionalni put Milići-Zelani Jadar) do granice sa MZ Mišići . MZ prostorno obuhvata dio naseljenih mjesta
koja se nalaze u podnožju jugozaoadne padine Milića Brda, Đurđeviće sve do naseljenog mjesta Jovac
gdije je granica sa MZ Dubnički Most . Sama MZ je najvećim svojim djelom u alovijalnoj ravni rijeka Zeleni
Jadar, Studeni Jadar i Jadar . Na njenom području Studeni Jadar i Zeleni Jadar obrazuju Rijeku Jadar .
Kroz MZ prolaze i ukrštaju se dva glavna putna pravca na opštini : Magistralni put M19 Šepak-Sarajevo i
regionalni putni prvac Milići - Zeleni Jadar . MZ se vodosnabdjeva sa gradskog vodovoda i manjim djelom
pojedinačnim vodovodima ili bunaima . U gradskom djelu u većoj mjeri postoji izgrađena kanalizaciona
mreža ali se sva kanalizacija ispušta bez trtmana direktno u recipijent . Većina ulica je asfaltirana ali
postoji i veći broj makadamskih puteva i platoa. Od privrednih subjekata Dominira veći broj trgovinskih
radnji i ugostiteljskih objekata, apoteka, veterinarska stanica, pekara (Mileks doo), Savox doo
(drvoprerada) Transport (radionica u sektoru Boksit AD), Mješaona stočne hrane (Mileks doo), Pogon za
39
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
uzgoj pilenki (Boksit AD) . Gradsko područje pokriveno je uslugom odvoza otpada ali u samoj MZ postoji
veći broj divljih deponija. Dosta smeća gomila se i na obalama rijeka .
Sa ekološkog aspekta kao najozbiljniji problemi su istaknuti :
Kanalizacija koja se bez tretmana ispušta u vodotoke . Svojevremeno osamdesetih godina prošlog
vijeka pokušalo se sa izgradnjom prečistača ali se ovaj projekat nikada nije završio .
Jedan od porblema kada je zgađenje tla i vodotoka u pitanju je i nelegalno odlaganje otpada . na
obalama vodotokova ali i po šumama i uvalama gdje postoji veći broj divljih deponija od čega nekoliko njih
već tradicionalno i u samom gradu.
Kvalitet vazduha se ne prati redovno ali po podacima kojima se raspolaže isti je zadovoljavajući . Na
kavlitet vazduha uiče i sam reljef MZ. koja je najvećim djelom smještena u kotilinu te je pojava magle
veoma česta . U zimskom periodu postoji veliki broj pojedinačnih dimnjaka iz kojih se emituju produkti
sagorjevanja . Stanovništvo za ogrijevuglavnom koristi drvo a u znatno manjoj mjeri zemni gas i ugalj.
Buka koja se proizvodi dolazi od saobraćaja i ugostiteljskih objekata . Nivo buke po podacima kojima se
raspolaže ne prelazi dozvoljene vrijednosti . Šume na području MZ nemaju veliki privredni značaj ali su
ugrožene čestim požarima i sječom zbog blizine naseljenim mjestima . Za divlje životinje koji u ovim
šumama žive veliki problem predstavljaju psi i mačke koji iz naseljenih mjesta dolaze i progone divlje
životinje . Iste predstavljaju latentnu opanost i u smislu šitenja zaraznih bolesti s obzirom da se kreću i po
naseljima i po šumi .
MZ Milići II
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Milići II polazi iz tromeđe Milići I, Mišići i Milići II (ranije opisana , skretanje za novo groblje ) i
nastavlja putem prema novom groblju do novog groblja, nastavlja granicom državnih šuma i privatnih
posjeda , zatim preko kote 473 izlazi na lokalni put prema Bijelom Polju preko kog prelazi i spušta u
sklopove potoka i nastavlja pravcem preko izvora Velike vode (Tromeđa MZ Mišići , Milići II i Vrsinje),
preko Male vode do raskrsnice puteva za Supač i Bačiće, i dalje nastavlja putem prema Supču do
tromeđe (MZ Vrsinje- Milići II – Podgora) i nastavlja granicom MZ Podgora – Vukovići – Milići I (ranije
opisano) i završava u početnoj tačci.
MZ. Milići II djeli gradski dio sa MZ Milići I i zauzima prostor sa desne strane ulice Cara Dušana
(regionalni put Milići – Zeleni Jadar) Pored graskog dijela MZ obuhvata prigradska naselja : Gradina,
Vagan, Naselje Goločevinu ... Na prostoru ove MZ pozicionirane su obe škole (osnovna i srednja), Dom
zdravlja ... Slično kao i MZ Miići I i za ovu MZ važe slični problemi tačnije većina su zajaenički . Kroz MZ
protiče rijeka Studeni Jadar a samom granicom sa MZ. Podgora (jednim djelom) i Lukavička rijeka . MZ je
najvećim dijelom pokrivena odvozom otpada . Zbog loše konfiguracije terena postoje preoblemi sa
odvozom otpada u naseljenim mjestima Goločevina i Gradina . Domaćinstva u ruralnim područjima nisu
pokrivena uslugom pa i ovdje imamo pojave divljih deponija . Vodosnabdjevanje se uglavnom vrši sa
gradskog vodovoda ali i iz pojedinačnih sistema . Kanalizacija se bez predhodnog tretmana ispušta u
recipijent ili u septičke jame koje u najvećem broju ne zadovoljavaju potrebne standarde. Gradski dio u
najvećoj mjeri pokriven je kanalizacionom mrežom. Većina ulica i puteva su asfaltirani mada ima i
makadamskih komunikacija posebno prema selima i sporednim uličnim ograncima.
Ne postoji stalna kontrola kvaliteta vazduha i buke ali kao i za MZ Milići I i ovdje su parametri bili
zadovoljavajući kada su vršena probna mjerenja . Stanje šuma i zemljišta je slično kao i kod MZ Milići I .
MZ Milići III
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Milići-III polazi od kote Đipa 1328 odakle se spušta u izvor potoka ispod ove kote i dalje nizvodno
do sastava potoka koji čine rijeku Štedrić (tromeđa MZ Milići III, Derventa i Štedrić) iz te tačke izlazi na kosu i
produžava između Kipića i Kruščika do izvorišta rijeke Dragošnice. kojom nastavlja nizvodno u dužini od 2 km
do prodole ispod Brekinje, izlazi iz korita Dragošnice i nastavlja prodolom između Hera i Brekinje i ispod
Donjeg Vrsinja i spušta se u Sutorinski potok na mjesto gdje počinje da teče pored državne šume, dalje
nastavlja nizvodno Sutorinskim potokom do 100 m iznad boksitove Farme svinja odakle izlazi iz korita i
40
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
produžava pravo na kotu Prosjeka 564 (tromeđa MZ Mišići-Milići III- Derventa). Dalje nastavlja ranije opisanim
granicama sa MZ Mišići, Milići-III, Podgora i Gornji Zalukovik i zatvara u polaznu tačku.
MZ. obuhvata mahom ruralne djelove opštine . dominantna naseljena mjesta su dio sela Bačići (dio
pripada MZ Milići II), Vrsinje, Zilići i Bijelo Polje . Po strukturi stanovništva MZ je multietnička . Od vodenih
tokova MZ. uključuje Lukavički rijeku i Dragošnicu kao i veći broj potoka . Putna mreža je najvećim djelom
makadamska mada postoje asfaltirani dijelovi puta za Vrsinje (oko 2 km) . Na prostoru MZ nema fabričkih
postrojenja . Glavana privredna aktivnost je poljoprivreda i korištenješumskih potencijala . Kao i
naprostoru cijele opštine nema kontinuiranog praćenja kvaliteta vazduha mada slobodno možemo reći da
nema ni potrebe za kontinuiranim praćenjem . Naseljena mjesta su daleko odizvora buke te i u tom smislu
nema potrebe zakontinuiranim praćenjem . Na području ove MZ na lokalitetu u blizini Vrsinja nalazi se
lokalno pozajmište kamena za nasipanje puteva . Opština je izradila i plan eksploatacije ali kako nije niko
od privrede investirao u otvaranje pogona postoji bojazan od nestručne eksploatacije i pojave erozije na
ovom terenu . Poljoprivredna proizvodnja zasnovana je uglavnom na skromnom korištenju agrotehnike i
mehanizacije tako da trenutno nema uočljivog zagađenja zemljišta . MZ nije pokrivena odvozom otpada
pa postojedivlje deponije na koje lokalno stanovništvo odlaže otpad . Pozitivna činjenica u ovom slučaju je
što seoska domaćinstva odlažu manje količine otpada nego gradska . Sela uovoj MZ.prate trend u
seoskim sredinama u opštini pa je broj stanovnika u njima mali . Uvelikom broju slučajeva to su staračka
domaćinstva . U poslednje vrijeme razvojem mljekarastva u opštini Milići u MZ osnovano je nekoliko mini
farmi muznih krava .
MZ Dubnički Most
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Dubnički Most počinje u mjestu gdje se potok ispod Brezove glave uliva u Skugrićku rijeku,
dalje nizvodno Skugrićkom rijekom do padine Radnja (1 km od ušća Skugrićke rijeke u Jadar). Odatle
padinom Radnja do mjesta gdje međuopštinska granica sa opštinom Bratunac izlazi iz korita Jadra. Iz te
tačke nastavlja uzvodno rijekom Jadar do tačke gdje se Vukšićki potok uliva u rijeku Jadar, od te tačke
pravo na kotu 521, iz kote 521 pravo do tačke gdje se potok u Jatarištu uliva u Jadar.
Dalje nastavlja nizvodno niz rijeku Jadar do tačke gdje se rijeka Radinja uliva u rijeku Jadar. Zatim
uzvodno uz rijeku Radinju do mjesta gdje se potok između Bišine i Glušca uliva u rijeku Radinju, pa
uzvodno potokom do iznad sela Glušac, zaseoka Maksimovići (uključuje zaseok Maksimoviće), iz tog
potoka dalje se proteže između zaseoka Maksimovići i Vagurići i prelazi u Hrastinski potok. Hrastinskim
potokom nizvodno se
spušta 1,5 km i iz te tačke presjeca gornjim rubom Pavkovića groblja (između Gornjih i Donjih Pavkovića) i
nastavlja u pravcu Releja (kota 501) do tačke presjeka sa Dubokim potokom koji teče između Pavkovića i
Đurđevića (tromeđa M. Brdo, D. Most, Milići-I), dalje se spušta nizvodno potokom do mjesta gdje potok
sječe lokalni put, nastavlja lokalnim putem Đurđevići – Pavkovići do raskršća ovog puta sa lokalnim putem
koji ide od Releja. Sa ove raskrsnice granica silazi u rijeku Jadar kod stovariša AD „Boksit“, dalje
nastavlja nizvodno rijekom Jadar do ušća potoka kroz Johovac, pa uzvodno potokom u dužini od 500 m
(tromeđa MZ D.Most, Milići-I i Vukovići), iz te tačke proteže se pravo na kotu 471 na Humcu i odatle se
spušta u ušće potoka ispod Metale u Vukovićanski potok (tromeđa MZ Vukovići, Rajići, Dubnica), dalje
nastavlja opisanom granicom sa MZ Rajići do uliva potoka sa Brezove glave u Skugrićku rijeku (početna
tačka).
Kao centralno naseljeno mjesto uovoj MZ dominiranaselje Dubnički Most koje jesmješteno na
magistralnom putu M19 na udaljenostiodoko 2,5 km od Milića . Ovo je jedno od većih prigradskih naselja
sa tendecijom porasta broja stanovnika kao veće naselje u ovoj MZ izdvaja se i Vukšić Polje koje se
takođe nalazi na magistralnom putu i gusto je naseljeno . Ostali dijelovi MZ su seoska naselja ruralnog
karaktera . Od privrednih subjekata na prostoru ove MZ prisutna je farma koka nosilja kao i benzinska
pumpa u Vukšić Polju koji posluju u sastavu kompanije Boksit . Od javnih objekata postoji petogodišnja
osnovna škola u Dubničkom Mostu i crkva u Vukšić Polju . Jedna od najvećihdivljih deponija locirana je na
Jatarištu u blizini granice sa MZ Nova Kasaba . Deponija je nastala odlaganjem velikih količina izmeta sa
farme koka nosilja koje pored neprijatnog mirisa u sebi sadrži hormone i antibiotike koje koke uzimju sa
hranom a izlučuju preko izmeta . Od rječnih tokova najdominantniji je svakako Jadar zatim Dubnička rijeka
41
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
u svom donjem toku do ušća u Jadar te rijeke Radinja i Skugrićka rijeka koje su ujedno prirodne granice
sa MZ Nova Kasaba i Skugrići . Pored ovih riječica veliki broj potoka (Duboki potok, Hrastinski potok,
Vukovićanski potok ...) Kanalizacioni sistemi izgrađeni su na privrednim i javnim objektima a ostali
suindividualni ili se za tu svrhu koriste primitivne septičke jame . Ne vrši se nikakav tretman otpadnih voda
osim voda i otpada koji nastaje u radu benzinske stanice gdje je angažovano pravno lice koje zbrinjava
ovaj opani otpad . Urbani dijelovi uz magistralni put pokriveni su odvozom otpada dok ostali dijelovi nisu
pokriveni ovom uslugom . Veliki broj divljh deponija stacioniran je uz riječne obale, potoke i vrtače u
ruralnom djelu . Šumski kompleksi su prisutni na prostoru cijele MZ sa nešto povoljnijom strukturom u
ruralnom dijelu MZ. Seoska domaćinstva prate trend smanjenja broja stanovnika . Poljoprivreda je grana
kojom se bavi veliki broj stanovnika ove MZ posebno ako imamo u vidu da postoje veći kompleksi plodne
zemlje (alovijalne ravni uz rijeku Jadar i Dubnički rijeku ) koja je većim djelom u vlasništvu poljoprivredne
zadruge koja je propala pa stari vlasnici uglavnom koriste ove površine . U ruralnom dijelu veći akcenat je
na stočarstvu i voćarastvu, mada je zbog smanjenja broja stanovinka u ovom dijelu sve prisutnija pojava
zarastanja pašnjaka i njiva . Kao i na područjuopštine i ovdje se kontinuirano ne prati kvalitet vazduha i
nivo buke . Nešto ugroženiji dijelovi u ovoj MZ. su uz magistralni put .
MZ Rajići
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Rajići polazi od međuopštinske granice sa opštinom Vlasenica kod Hajdarevića odakle silazi
na izvor Skugrićke rijeke i nastavlja Skugrićkom rijekom nizvodno do mjesta gdje se potok sa Brezove
glave uliva u Skugrićku rijeku, dalje nastavlja uzvodno potokom do kote 562 na Brezovoj glavi i dalje
pored puta i groblja, uključujući selo Gake do kote 405 i spušta u Raškovljanski potok koji teče između
Dubnice i Raškovića, zatim nizvodno potokom do ušća u rijeku Dubnica, produžava rijekom Dubnicom do
tačke gdje se u Dubničku rijeku uliva Vukovićanski potok.
Dalje nastavlja uzvodno Vukovićanskim
potokom do ušća potoka ispod Metala u Vukovićanski potok i nastavlja uzvodno potokom ispod Metale
do Debeljca i međuopštinske granice sa Vlasenicom kojom se proteže sve do polazne tačke kod
Hajdarevića na međuopštinskoj granici.
MZ karakteriše urbani dio naselja Rajići, Buljevići i Raškovići uz Dubničku rijeku i lokalni asfaltni put
Dubnički Most- Donji Zalukovik i ruralni dio u ostatku MZ. Najznačajniji vodotk u ovoj MZ je svakako
Dubnička rijeka mada teritorijalno se na prostoru ove MZ jednim graničnim djelom proteže i Skugrićka
rijeka . Od privrednih subjekata na području MZ nalazi se kamenorezeačka radnja . Pored ove proizvodnje
stanovništvo se bavi i poljoprivrednom proizvodnjom a koriste se i šumski potencijali . Na području ove
MZ. Nalazi se i ležište zelenog tufa . Zemljište uzDubnički rijeku je zaravnjenju i pogodno za obradu .
Ruralni dijelovi uglavnom su pogodni i koriste se za stočarstvo i voćarstvo . Sama poljoprivredna
proizvodnja je primitivna uz malo korištenje mineralnih đubriva i hemijskih sredstava zazaštitu tako da u
ovom momentu nema opasnosti od zagađenja i zakiseljavanja zemljišta . Vodosnabdjevanje se vrši sa
individualnih vodovoda i jednim manjim dijelom sa vodovoda Alpro-Vukovići-Rajići . Uskoro bi u upotrebu
trebao biti pušten i novoizgrađeni gradski vodovod . za urbani dio uz asfaltni put . uređena kanalizaciona
mreža ne postoji . Uglavnom seradi o individualnim odvodima u recipijente ili pojedinačnim septičkim
jamama . Prostor MZ nije pokriven odvozom otpada pa tako da je prirodna pojava divljih odlagališta .
Kvalitet vazduha i nivo buke se kontinuirano ne prati, mada za isto i nema indicija s obzirom na položaj i
moguće izvore zagađenja . Šumski kopleksi se sastoje od mješavine državnihi privatnihšuma kao i planski
pošumljenih dijelova Seoska ruralna domaćinstva prati trend odlivaposebno mlađeg stanovništa .
MZ Vukovići i Vrtoče
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Vukovići – Vrtoče polazi iz tromeđe MZ Milići-I, Vukovići, Dubnica (ranije opisana), iz ove tačke
granica se proteže pravo u izvor potoka Zanoga, odakle se dalje proteže pravcem u ušće Đurića potoka i
Osojskog potoka (tromeđa Milići-I, Vukovići, Milići II) iz kojeg izlazi na brdo na veznu tačku 169 (tromeđa
Milići-II, Podgora, Vukovići) i spušta na mjesto gdje dalekovodna trasa presjeca put za brdo Gradinu,
nastavlja dalekovodnom trasom do mjesta gdje ova trasa presjeca Cjetkovački potok, odakle se
granicom državne šume i privatnog posjeda spušta do magistralnog puta, prelazi put i spušta se u rijeku
Studeni Jadar (tromeđa Vukovići, Podgora i Zaklopača). Nastavlja uzvodno rijekom Studeni Jadar do ušća
42
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Bakićanskog potoka u rijeku Studeni Jadar, zatim uzvodno Bakićanskim potokom do međuopštinske granice
sa opštinom Vlasenica i dalje se proteže međuopštinskom granicom do Debeljca i granice sa MZ Rajići,
nastavlja granicom sa ovom MZ i dalje granicom sa MZ Dubnički Most do početne tačke.
Centralno naseljeno mjesto u ovoj MZ. je naseljeno mjesto Vukovići . Dijelovi naselja Vukovići (zaseok
Brdo), Kopnjača (Igrišta), Djelovi Vrtoča oko Milića i Magistralnog puta su gusto naseljeni . Ostatak MZ
jeruralnog karaktera . Od privrednih subjekata na prostoru MZ. Nalaze se drvoprerađivački kapaciteti
Samatini i Promil . Stanovništvo se bavi poljoprivredom mahom stočarstvom i voćarstvom . Poljoprivredna
proizvodnja obavlja se sa minimoumom agrotehničkih mjera te za sadane predstavlja problem
zazagađenje zemljišta . Od vodenih tokova najznačajniji je Studeni Jadar koji kroz ovu MZ protiče u
manjem dijelu kroz naselje Kopnjača . Od ostalih vodotokova kroz MZ protiče više potoka (Đurića potok,
Osojski potok, cjetkovači potok, Vukovićanski potok, Bakićanski potok, Zanoga...) Kao i u ostalom djelu
opštine u MZ ne postoji kontinuiran proces praćenja kvaliteta vazduha i nivoa buke . Uzimajući u obzir
položaj MZ aktivnost priverede... možemo reći da nema ni vidljve potrebe za istim ali da i ovdje kao i na
drugim mjestima treba uvesti kontrolna povremena mjerenja na kritičnim lokacijama (u ovoj MZ Kopnjača)
. U MZ ne postoje uređeni kanalizacioni sistemi već individualni ispusti i septičke jame . Vodosnabdjevanje
MZ u najvećem djelu vrši se preko vodovoda Alpro – Vukovići dio uz magistralni put sa gradskog
vodovoda a ostatak sa individualnih sistema . Voda sa vodovoda Alpro – Vukovići se ne hloriše iako
rezultati analize vode pokazuju neophodnost ovog postupka .
MZ Mišići
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Mišići polazi sa izvora Velike vode (tromeđa MZ Milići-II, Mišići i Milići III) i proteže se preko kote
Presjeka 564 tromeđa Dervente, Milići III i Mišića, prema ušću Ristijevićkog potoka u Zeleni Jadar ispod kuće
Miće Vujadinovića (ne uključuje kuću), nastavlja uzvodno Ristijevićkim potokom do300 m ispod izvora potoka
(tromeđa MZ Mišići, Derventa, M. Brdo) od te tačke nastavlja granicama MZ M. Brdo, Milići-I i Milići-II
(ranije opisanih) i dolazi u početnu tačku.
Centralno naselje uovoj MZ. je prigradsko naselje Mišići . Ovo je urbano naseljeno mjesto smješteno uz
regionalni put Milići – Zeleni Jadar sa objestrane rijeke Zeleni Jadar . Urbano naseljeni su te Borići
smješteni odmah uz Mišiće na desnoj obali rijeke Zeleni Jadar . Ostala naseljena mjesta su seoska
naselja ruralnog tipa .
Od privrenih subjekata uovoj MZ. smješteni su dok su u Mišićimapekara i drvoprerađivački pogon .
Najznačajniji vodotok u MZ je ne sumnjivo rijeka Zeleni Jadar . Pored ovog vodotoka postoji i veći broj
potoka . Zemljište uz rijeku je alovijalana ravan ipogodno je za obradu . Ostatak zemljišta je brdsko
zemljište uglavnom pogodno za stočarstvo i voćarstvo . Poljoprivredna proizvodnja je uglavnom primarna
bez velike primjene agrotehnike i mehanizacije pa trenutno nema bojazni od zagađenja usled bavljenja
poljoprivredom . Šumski kompleksi sumješavna državnog i privatnog vlasništva . Pojedini dijelovi imaju
izgrađene kanalizacione sisteme ali se u većini slučajeva radi o pojedinačnim ispustima ili septičkim
jamama . Ne postoji tretman kako fekalnih tako i ostalih otpadnih voda . Kada je riječ o kvalitetu vazduha i
nivou buke slično ostalim MZ. i ovdje nema kontinuiranog praćenja ali prilično pouzdano možemo reći da
je najvećim djelom u granicama dozvoljenog . Urbanidjelovi obuhvaćeni su uslugom odvoza otpada dok
ostali nisu obuhvaćeni uslugom . Vodosnabdjevanje se vrši sa gradskog vodovoda i više pojedinačnih i
manjih sistema .
MZ Derventa
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Derventa polazi iz tačke sastava potoka koji čine rijeku Štedrić (ranije opisana tromeđa MZ Milići
III, Derventa-Štedrić), odatle se penje preko Ravne Gore na kotu 724, zatim nastavlja preko Ravne Gore na
vis Koštan (kota 631) i odatle se pravo spušta u izvor „Vrela“, dalje nastavlja nizvodno potokom do ušća u
rijeku Zeleni Jadar i dalje međuopštinskom granicom Milići-Srebrenica do iznad zaseoka Mušići u
Teljevskom potoku, izlazi iz međuopštinske granice iznad pomenutog mjesta, nastavlja iznad zaseoka Nikolići,
iznad Gornje i Donje Bukovice, nastavlja preko vrha Brezove Glavice do Cerovog Brda, sa Cerovog Brda
43
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
presjeca put Derventa – Koprivno i istim pravcem se spušta u Kostračku rijeku. Nastavlja Kostračkom rijekom
uzvodno u dužini 500 m odakle se proteže pravo do kote Greda 561 , zatim nastavlja između zaseoka Radići
i Đurkovići, pa između Vidovića i Gligorevića, i dalje pored naselja Kostići uključujući
Kostiće, dolazi na tromeđu MZ Milića Brdo, Derventa, Koprivno. Od te tromeđe se proteže granicama MZ
Milića Brdo, Mišići i Milići III, dolazi do početne tačke (tromeđa MZ Derventa, Milići III, Štedrić).
MZ Derventa jeprostorno najveća MZ. u opštini Milići . Centralno naselje je svakako Derventa ka kojoj su
orjentisana svasela koja ulaze usastav MZ. Pored same Dervente koja se nalazi uz regionalni put Milići –
Zeleni Jadar na obalama rijeke Zeleni Jadar veća naselja su Lukić Polje (Takođe smješteno uz regionalni
put), i Ivanpolje (smješteno uz Derventu na desnoj obali Jadra ). Sama Derventa je kao regionalni centar
bila prepoznata od ranije . Od javnih objekata u Derventi nalaze se : škola, dom kulture, pošta, crkva ...
Najznačajniji vodotoci u ovoj MZ. su Zeleni Jadar , Kostračka rijeka i Sastavci kao i veći broj potoka . Od
privrednih subjekata u MZ nalaze se direkcija Boksita sa platom za mješanje rude, separacija kvarcnog
pijeska te dvije stočne farme (u Lukić Polju ). Na prostoru MZ nalazi se i kop rude Boksita na lokalitetu
Crvene stijene. Zemljište uz rijeku Zeleni Jadar je pogodno za obradu dok je ostali dio brdsko zemljište
gdje se seosko stanovništvo uglavnom bavi stočarstvom i voćarstvom . Razvojem mljekarske proizvodnje
osnovano je nekoliko farmi muznih krava sa otkupnom stanicom za ovo područje . Kao i uostalim
djelovima opštine i ovdje nema trenutne bojazni od zagađenja zemljišta poljoprivrednom proizvodnjom.
Urbani dijelovi u Derventi i Lukić Polju imaju izgrađenu kanalizaciju dok se ostatak zasnivanepojedinačnim
ispustima i septičkim jamama . Sve fekalne i otpadne vode se ispuštaju bez predhodnog tretmana . Kao i
u ostalim djelovimaopštine i ovdje ne postoji permanentno praćenja kvaliteta vazduha i nivoa buke mada
sporadični podaci kojima se raspolaže govore da se ovi parametri kreću u zoni dozvoljenog. Kritična tačka
u ovom smislu koju bi trebalo kontrolisati je svakako Lukić Polje u kome imamo slučajeve pojave prašine
od mješanja rude i separacije kvarcnog pijeska, kao i buku koju proizvode mašine i mlinovi u radu . takođe
u ovom dijelu se nalaze dvije stočne farme te se mogu javiti problemi sa odlaganjem izmeta ne samo
zbogneprijatnogmirisanego i mogućnošću zagađenja zemljišta i voda što izmetom što otpatcima prilikom
klanja stoke . Urbanidijelovi obuhvaćeni su odvozom ozpada dok ostali nisupokriveni ovom uslugom .
Vodosnabdjevanje se vrši sa više manjih sistema ali i sa vodovoda Jama- Žutica Derventa .
MZ Koprivno
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Koprivno polazi od tačke na međuopštinskoj granici i granici sa MZ Milića Brdo u Jasikovačkom
potoku, nastavlja međuopštinskom granicom do iznad Mušića, odakle nastavlja ranije opisanom granicom MZ
Derventa i MZ Milića Brdo, dolazi do početne tačke na međuopštinskoj granici.
MZ Koprivno je ruralna MZ smještena u brdskom terenu . Na prostoru MZ: nema privrednih objekata .
Jedini javni objekatje crkva . U ovoj MZ. razvijena je poljoprivredna proizvodnja posebno voćarstvo .
Najveća naseljena mjesta su Koprivno i Kostrača . Najznačajniji vodotok je Kostračka rijeka . Osnovna
privredna grana je poljoprivreda i korištenje šumskih potencijala . Poljoprivreda se vrši sa skromnom
primjenom agrotehnike i mehanizacije pa trenutno nema opasnosti od zagađenja zemljišta . Putnu
infrastrukturu uglavnom čine makadamski putevi . Na glavnim putu urađena je asfaltna dionica u dužini od
1 km. Na samom putu prisutna su dva veća klizišta koja predstavljaju opasnost ne samo za putnu
komunikaciju nego i za parcele iznad . Vodosnabdjevanje se vrši sa više lokalnih mreža ali i dosta
pojedinačnih sistema . Kanalizacija i ostale otpadne vode se bez tretmana ispuštajupojedinačnim
ispustima ili u septičkim jamama . Kvalitet vazduha i nivo buke se ne kontrolišu permanentno ali ako se
uzme u obzir položaj MZ. ne postoji ni opravdanost za isto .
MZ Milića Brdo
Granica MZ (opisno)
Polazna tačka je tromeđa između MZ Mišići- Milića Brdo- Milići I na putu za Milića Brdo iznad starog
groblja i ide do tačke gdje se u Bešin potok ulivaju još dva manja potoka, zatim uzvodno Bešinim potokom
do mjesta gdje se u Bešin Potok uliva potok ispod Bare, od te tačke proteže se pravcem do kote 622 koja
se nalazi na lokalnom putu Milići-Milića Brdo odakle se dalje proteže putem Milići – Milića Brdo (granica
44
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
K.O. Milići – Sebiočina) do ispod molitve na Milića Brdu, zatim ispod molitve spušta u izvor Kokanovića
potoka kojim nastavlja nizvodno do mjesta gdje pomenuti potok siječe lokalni put iz Kokanovića prema
Kitanićima. Iz tog mjesta padinama Golića brda preko vezne tačke 182 dolazi do mjesta gdje Radovački
potok siječe lokalni put prema Golićima. Iz te tačke nastavlja nizvodno Radovačkim potokom do mjesta
gdje se Radovački potok ulijeva u Golića potok. Iz te tačke se penje do kote 635 ispod Kandića groblja
odakle se spušta u Ristijevića potok ispod Stupa ( po 300 m od kote i izvora potoka – tromeđa M.Z.
Mišići-Derventa-Milića Brdo), zatim od te tačke nastavlja lučno ispod Stupa naspram Kostića i dalje do
raskrsnice puteva Jeremići- Rogač (tromeđa MZ Milića Brdo, Dubnički Most i Koprivno), nastavlja putem
za Jeremiće iznad sela Jeremići, pa do raskrsnice puta Rogač-Manovići, zatim na trigonometar Borovac
(kota 752), odakle se spušta u Jasikovački potok na međuopštinsku granicu sa opštinom Bratunac. Dalje
nastavlja međuopštinskom granicom sa opštinom Bratunac do ispod sela Dolova do granice sa MZ Nova
Kasaba, a zatim opisanom granicom MZ Nova Kasaba- Dubnički Most i Milići I do početne tačke.
MZ Milića Brdo smještena je u brdskom djelu opštine Milići . Sva sela u ovoj MZ su ruralnog tipa .
Najvažnija putna komunikacija je makadamski put Milići-Milića Brdo- Rogač . Ovajputpovezujegotovo sva
sela ove MZ. sa gradom . U samoj MZ nema većih vodotokova ali postoji veći broj potoka . Na prostoru
MZ nema privrednih subjekata a sva sela imaju trend smanjenja broja stanovnika . Zbog odliva
stanovništva česta je pojava zarastanja pašnjaka i njiva kao i u većini ostalih seoskih područja .
Vodosnabdjevanje se vrši iz manjih i pojedinačnih sistema . MZ. nije pokrivena uslugom odvoza otpada pa
je očekivana pojava stvaranja divljih deponija . Na području MZ. nema izgrađenih kanalizacionih sistema
niti se vrši tretman otpadnih voda . Stanovništvo se bavi poljoprivrednom proizvodnjom a najčešće
stočarastvom i voćarstvom . Način korištenja i obrade zemlje trenutno ne prijeti zagađenju zemljšta . Ni
ovdje kao ni u ostalim dijelovima ne prati se stalno kvalitet vazduha i nivo buke mada uzimajući u uobzir
položaj MZ i nema potrebe za istim .
MZ Štedrić
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Štedrić polazi sa kote Javornik 401 koji se nalazi na međuopštinskoj granici,sa Han pjeskom
odakle se proteže pravo na izvor potoka Donja česma, odakle nastavlja nizvodno potokom do Suvodola na
mjestu gdje presjeca put Štedrić – Rupovo Brdo.
Odatle nastavlja 700 m putem prema Rupovom Brdu 700 m, zatim pravo nastavlja do kote 650 Velika
Gradina, odakle se spušta pored prvog tunela u rijeku Zeleni Jadar (na međuopštinskoj granici), odakle
nastavlja međuopštinskom granicom sa Srebrenicom, ranije opisanim granicama MZ Derventa, Vrsinje, G.
Zalukovik i međuopštinskom granicom sa opštinom Han Pijesak, završava u početnoj tački kote Javornik.
MZ Štedrić smještena je u Brdsko planinskom dijelu opštine Milići . MZ obuhvata djelove od
regionalnogPuta Milići Zeleni Jadar pa do planinskih dijelova prema planinama Lisini i dijelovima prema
međuopštinskoj granici sa opštinom Han Pijesak . Od gušće naseljenih mjesta izdvajaju se Žutica (na
regionalnom putu) i Štedrić koje je lokalnim asfaltnim putem povezano sa regionalnim putem .
Dominantan vodotok u MZ je savkako rijeka Štedra . Najveći vodotok je rijeka Zeleni Jadar . Na području
MZ nema privrednih subjekata . Na rijeci Štedri bio je izgrađen ribnjak za uzgoj konzumne pastrmke koji
trenutno nije u funkciji . Poljoprivreda sezasniva na malom korištenju agrotehnike i mehanizacije pa
trenutno ne utiče na zagađenje zemljišta . Vodosnabdjevanje se vrši sa seoskog i više pojedinačnih i
manjih vodovoda . U MZ nema uređenje kanalizacione mreže pa se odvod fekalija vrši pojedinačnim
ispustima i septičkim jamama . Od poljoprivrednih grana stanovništvo se uglavnom bavi stočarstvom i
voćarstvom . MZ ima i površine pod šumom od kojih značajan dio otpada na državne . Korištenje šume u
državnoj svojini vrši se u skladu sa planom gazdovanja koji priprema i provodi ŠG. Kao i u ostalim
djelovima opštine otpadne fekalne vode se ispuštaju bez predhodne obrade. U MZ se ne vrši kontinuiran
proces praćenja kvaliteta vazduhai buke ali po podacima kojima se raspolaže parametri se kreću u
granicama dozvoljenih vrijednosti .
45
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
MZ Đile i Rupovo Brdo
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Đile polazi od kote Javornik na međuopštinskoj granici sa Han Pijeskom, proteže se ranije
opisanom granicom sa MZ Štedrić, te nastavlja međuopštinskom granicom sa opštinama Srebrenica,
Rogatica, Han Pijesak i završava u početnoj tački kote Javornik.
MZ obuhvata velikupovršinu brdsko – planinskog dijela opštine Milići . Geografski MZ je smještena na
krajnjem južnom dijelu opštine Milići . Samu MZ karakteriše mala gustina naseljenosti te veliki ne naseljeni
djelovi u planinskom području . Od privrednih subjekata na području MZ nalaze se kopovi rude boksita sa
radionicama i ostalim logističkim objektima zaiskop rude . Na područjuove MZ nalazi se i trenutna lokalna
deponija smeća koja ne ispunjava potrebne ekološke standarde a nalazi se uz regionalni put Milići –
Zeleni Jadar . Najznačajnija naseljena mjesta su Đile i Rupovo Brdo . Planinski predjeli raspolažu i velikim
šumskim potencijalom . Eksploatacija šume sa državnihposjeda vrši se uskladu sa planom gazdovanja od
straneŠG Birač . Glavna poljoprivredna grana je stočarstvo a razvojem mljekarstva uovoj Mzima više
manjih farmi muznih krava . Vodosnabdjevanje se vrši pomoću lokalnih i pojedinačnih vodovoda . Ne
postoji stalni proces praćenja kvaliteta vazduha i nivoa buke . Podaci kojima se raspolaže govore da se
parametri kreću u granicama dozvoljenih vrijednosti . Otvaranjem regionalne deponije stvoriće se uslovi
zazatvaranje postojeće opštinske deponije . Na prostoru MZ kanalizacioni sistemi nisu izgrađeni pa se
kanalizacija i otpadne vode ispuštaju pojedinačnim ispustima bez predhodnog tretmana .
MZ Nova Kasaba
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Nova Kasaba počinje u mjestu gdje međuopštinska granica sa opštinom Bratunac izlazi iz
korita Jadra (presjeca magistralni put, kanal pored skladišta
„Jašić-komerca“) i
nastavlja
međuopštinskom granicom sa opštinom Bratunac sve do tačke u Crvanjskom potoku ispod sela Dolovi
(opština Bratunac), odatle se proteže pravolinijski između sela Sebiočina i Zabrđe na kotu 675 iznad
Orašlja i spušta se u izvor potoka između sela Sebiočina i Bišina, zatim nizvodno potokom do ušća u
rijeku Radinju kojom nizvodno nastavlja do ušća u rijeku Jadar, pa uzvodno rijekom Jadar do mjesta gdje
se potok ispod sela Pribinića (koji prolazi kroz Jatarišta) ulijeva u rijeku Jadar, odakle ide pravo na kotu
521 (Glavica), odakle se spušta pravo na ušće Vukšićanskog potoka u rijeku Jadar i međuopštinskom
granicom sa Bratuncom dolazi u polaznu tačku.
Mjesna zajednica Nova Kasaba se nalazi na sjeveroistočnom dijelu opštine Milići a obuhvata naseljena
mjesta:Nova kasaba,Mravinjci,Pribinići,Butkovići i Sebiočina.Sa istočne strane graniči sa opštinom
Bratunac(područja Mjesnih zajednica Konjević polje i Ježestica),sa sjevera graniči sa MZ Skugrići,sa
zapadne strane graniči sa MZ Dubnički most a sa južne strane graniči sa MZ Milića brdo.Veči dio MZ se
prostire uz rijeku Jadar i konfiguracija terena je ravničarska dok je manji dio brdskog karaktera prije svega
Sebiočina i Butkovići sa nadmorskom visinom preko 500m.
Na području MZ Nova Kasaba nema večih industrijskih postrojenja koja bi uticala na zagađenje
vazduha,vode i tla tako da je s te strane situacija zadovoljavajuća.
Što se tiče zagađenja vazduha največi zagađivači su motorna vozila koja prolaze magistralnim putem M19.
Od vodotokova najviše je zagađena rijeka Jadar kako od industrije na području ne samo opštine Milići
nego i opština Srebrenica i Vlasenica tako i domačinstava na pomenutim opštinama jer veči dio divljih
deponija je smješten uz rijeke pa u slučaju večih padavina Jadar izgleda kao tekuća deponija.Ostale
manje rijeke i potoci su u boljem stanju..
Vodosnabdijevanje na području MZ-e:
Opštinski vodovod koristi se u Novoj Kasabi,Mravinjcima kao i naselju Đugum (opština Bratunac)
Seoski i privatni vodovodi u Sebiočini,Butkovićima i Pribinićima.
U Novoj Kasabi izvan funkcije su 2 stara vodovoda koja su snabdijevala samo naselje prije izgradnje
današnjeg opštinskog vodovoda.Vodovod Pribinići bi se mogao aktivirati jer ima dobar dotok a potrebno je
sanirati rezervoar i oko 300m dovodnog cjevovoda do glavnog vodovoda.
Zadnjih godina primjetan je nedovoljan dotok vode ljetnih mjeseci u svim naseljima.
46
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Kanalizaciona mreža je izgrađena samo na lijevoj obali Jadra u Novoj Kasabi ali i ona nije po ekološkim
standardima jer je rađena prije 30-tak godina.U ostalim naseljima uglavnom se koriste septičke jame ili se
optadne vode odvode do potoka i drugih vodotokova.
Zadnjih godina zbog velikih padavina na području MZ bilo je i slučajeva poplava sa velikom materijalnom
štetom.Dijelom samoorganizovanjem a dijelom u saradnji sa nadležnim opštinskim službama je rađeno
na pročiščavanju i regulaciji korita potoka tako da je mogučnost plavljenja smanjena.
Divlje deponije predstavljaju največu opasnost za zagađenost tla a što se tiče zagađenosti tla minama i
drugim NUS na području Sebiočine postoje površine koje nisu još deminirane.Na području Nove Kasabe
bilo je par slučajeva pronalaska NUS ali su one u saradnji sa policijom i deminerskim ekipama uklonjene.
Na području MZ postoji nekoliko manjih klizišta uglavnom uz puteve i povremenim pokretanjem
ugrožavaju iste.Klizišta se nalaze na lokacijama:
Mirkova vodenica put Nova Kasaba –Sebiočina
Grebačevac put Nova Kasaba-Butkovići
Kamen put Nova Kasaba -Vranovina
Glavni uzrok za pokretanje ovih klizišta su neregulisane površinske vode
Iako nije klasično klizište put Nova Kasaba –Pribinići je dosta oštečen zbog neregulisanja površinskih
voda.Površinske vode se uglavnom odnose na kišne padavine i vode nastale otapanjem snijega.
Na području Nove Kasabe nalazi se Musa pašina džamija sagrađena 1643 a obnovljena 2010 koja se
nalazi na listi Komisije za zaštitu kulturno-istorijskog nasleđa BiH. Postoje i manje nekropole stečaka na
lokalitetima Grebačevac i Kovačevići kao i na još par mjesta na području opštine ali nisu detaljnije
ispitivane da bi se znalo iz kog su perioda srednjeg vijeka.
Uže područje Nove Kasabe je pokriveno sa odvozom smeća koje vrši AD Komunalno Milići ali bi nabavka
još kontejnera i suđa za odvoz istog dodatno poboljšala situaciju i omogučila da se pokriju područja
Pustopolja i Mravinjaca koja imaju dobar pristup za odvoz.
U proteklih par godina u saradnji sa Opštinskim službama,Komunalnim i još nekoliko NVO vršeno je
nekoliko akcija uklanjanja divljih deponija i čiščenja oko rijeke Jadar ali situacija nije još zadovoljavajuća.
Takođe sa istim akterima rekonstruisan je park kod džamije kao i park kod Doma kulture,zasađeno je
cvijeće i isti se održavaju redovno od strane radnika Komunalnog kao i od strane građana.
Predlažemo i da se završi izgradnja pristupnog puta do rijeke Jadar za potrebe vatrogasaca jer postoji
vodozahvat koji se može koristiti da se napune cisterne za gašenje istih.Ovo napominjemo jer je
zabilježen veliki broj požara proteklih godina koji su uništili kako poljoprivredno tako i šumsko zemljište a
dešavali su se skoro na svim dijelovima opštine kao i na granici sa opštinom Bratunac gdje je prošle
godine šumski požar harao danima i nanijeo je veliku materijalnu štetu a izazvao je i ekološku katastrofu .
MZ Skugrići
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Skugrići polazi od ušća Ceranskog potoka u Jadar, dalje nastavlja uzvodno rijekom Jadar
(međuopštinska granica sa opštinom Bratunac) do tačke gdje međuopštinska granica izlazi iz korita Jadra
(presijeca magistralni put, kanal pored skladišta „Jašić-komerc“), iz te tačke nastavlja padinom Radnja do
Skugrićke rijeke
(1 km uzvodno od ušća Skugrićke rijeke u Jadar), zatim nastavlja Skugrićkom
rijekom do izvora i dalje pravcem prema Hajdarevićima (do međuopštinske granice sa opštinom
Vlasenica), zatim nastavlja međuopštinskom granicom do tačke na kojoj Cerski potok presjeca
međuopštinsku granicu sa Vlasenicom, odakle nastavlja Cerskim potokom do ušća u Jadar (granica sa
MZ Maćesi-Rovaši) i završava u početnoj tački.
MZ Skugrići obuhvata područje od rijeke Jadar i magistralnog puta u reonu naseljenog mjesta Kaldrmica
pa brdsko planinsko područje iznad ovog naseljenog mjesta sve do obronaka planine Udrč . Urbano
naseljeno je mjeso Kaldrmica . Ostala naeljena mjesta su sela rurlnog karaktera koja se prostiru na veliko
47
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
području u više zaselaka . Na prostoru MZ postoji jedan nedavo izgrađeni objekat a riječ je o farmi za
uzgoj tovnih pilića . Naznačajniji i najveći vodotok je rijeka Jadar . Pored rijeke Jadar na području MZ je
Skugrićka rijeka i veći broj potoka . Stanovništvo se uglavnom bavi poljoprivredom a najzastupljenije
grane su voćarstvo i stočarstvo . Primjena mehanizacije i hemije u poljoprivredi je minimalna tako da
trenutno nema opasnosti od zagađenja zemljišta od ove djelatnosti . Kvalitet vazduha i nivo buke se ne
kontrolišu konstantno a prema podacima kojima se rspolaže za to se nije ukazivala nužna potreba .
Vodosnabdjevanje se vrši uz pomoć nekoliko seoskih vodosistema i više pojedinačnih . Područje MZ nije
obuhvaćeno sistemom sakupljanja i odvoza otpada . Ovo za posledici ima obrazovanje divljih deponija .
Na području MZ nema većih kanalizacionih sistema već se otpadne vode ispuštaju iz pojedinačnih ispusta
i septičkih jama . Od javnih objekata na području MZ nalaze se škola i džamija .
MZ Maćesi
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Maćesi-Rovaši počinje od međuopštinske granice sa opštinom Zvornik na rijeci Jadar iznad
naselja Slana (uključuje naselje), ide međuopštinskom granicom sa opštinom Zvornik, zatim opštinom
Bratunac do ušća Ceranskog potoka u Jadar. Dalje nastavlja Ceranskim potokom do međuopštinske
granice sa Vlasenicom, zatim međuopštinskom granicom sa Vlasenicom do kanjona Drinjače između
naselja Smršanj i Medoš (granica sa MZ Raševo), odakle nastavlja granicom sa MZ Raševo do polazne
tačke.
MZ se proteže od lokalnog puta Kaldrmica – Cerska i Cerskog potoka u reonu naseljenog mjesta Ražšta
uključujući naseljena mjesta i prostor sa desne strane puta prema oroncima planine Udrč . Na području
MZ najznačajniji vodotok je rijeka Jadar . Pored rijeke Jadar koji ovom MZ protiče granicom na području
MZ nalazi se više potoka . Naseljena mjesta su sela ruralnog tipa . Stanovništvo se uglavnom bavi
poljoprivredom a najzastupljenije grane su voćarstvo i stočarstvo . Primjena mehanizacije i hemije u
poljoprivredi je minimalna tako da trenutno nema opasnosti od zagađenja zemljišta od ove djelatnosti .
Kvalitet vazduha i nivo buke se ne kontrolišu konstantno a prema podacima kojima se rspolaže za to se
nije ukazivala nužna potreba . Vodosnabdjevanje se vrši uz pomoć nekoliko seoskih vodosistema i više
pojedinačnih . Područje MZ nije obuhvaćeno sistemom sakupljanja i odvoza otpada . Ovo za posledici ima
obrazovanje divljih deponija . Na području MZ nema većih kanalizacionih sistema već se otpadne vode
ispuštaju iz pojedinačnih ispusta i septičkih jama .
MZ Rovaši
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Maćesi-Rovaši počinje od međuopštinske granice sa opštinom Zvornik na rijeci Jadar iznad
naselja Slana (uključuje naselje), ide međuopštinskom granicom sa opštinom Zvornik, zatim opštinom
Bratunac do ušća Ceranskog potoka u Jadar. Dalje nastavlja Ceranskim potokom do međuopštinske
granice sa Vlasenicom, zatim međuopštinskom granicom sa Vlasenicom do kanjona Drinjače između
naselja Smršanj i Medoš (granica sa MZ Raševo), odakle nastavlja granicom sa MZ Raševo do polazne
tačke.
MZ obuhvata prostor od međuopštinske granice sa Vlaenicom i područja uz osnovnu školu (nalazi se u
opštini Vlasenica) te prostr sa desne strane lokalnog puta Kaldrmica – Cerska prema obroncima planine
Udrč . Na prostoru MZ od javnih objekata nalazi se đamija u Rovašima . U MZ nama većih vodotoka ali
ima više potoka koji se sabiraju u Cerski potok . Stanovništvo se uglavnom bavi poljoprivredom a
najzastupljenije grane su voćarstvo i stočarstvo . Na prostoru MZ je otkupna stanica za mlijeko za ovo
područje kao i veći broj manjih farmi . Primjena mehanizacije i hemije u poljoprivredi je minimalna tako da
trenutno nema opasnosti od zagađenja zemljišta od ove djelatnosti . Kvalitet vazduha i nivo buke se ne
kontrolišu konstantno a prema podacima kojima se rspolaže za to se nije ukazivala nužna potreba .
Vodosnabdjevanje se vrši uz pomoć nekoliko seoskih vodosistema i više pojedinačnih . Područje MZ nije
obuhvaćeno sistemom sakupljanja i odvoza otpada . Ovo za posledici ima obrazovanje divljih deponija .
Na području MZ nema većih kanalizacionih sistema već se otpadne vode ispuštaju iz pojedinačnih ispusta
i septičkih jama . Na prostoru MZ nema industrijskih postrojenja .
48
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
MZ Raševo
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Raševo počinje od međuopštinske granice sa opštinom Zvornik na rijeci Jadar ispod naselja
Slana (ne uključuje naselje), zatim se iznad naselja spušta u Slansku rijeku kojom se uzvodno proteže do
izvora iz koga dalje ide na kotu Risnik 789 sa koje prelazi put Turnadžići-Gornje Raševo i penje se na
najvišu kotu Udrča (1042 m) odakle se dalje pravo spušta preko Visa u kanjon Drinjače između naselja
Smršanj i Medoš-međuopštinska granica sa opštinom Zvornik, kojom nastavlja do polazne tačke ispod
naselja Slana.
MZ Raševo je najsjeverniji prostor na području opštine Miiići . MZ sa jedne strane leži uz desnu obalu
rijeke Drinjače koja je i najveći vodotok u ovoj MZ i u opštini Milići. Sa druge strane proteže se kompleks
planine Udrč . MZ se proteže i do rijeke Jadar i magistralnog puta M19 . Na području ove MZ je ušće
Jadra u rijeku Drinjaču . Prostor MZ bogat je sa izvorištima vode uz pojavu dva termalna izvora što je
pored banje u Višegradu jedina pojava termalne vode u istočnom dijelu RS . Od privrednih kapaciteta na
području MZ nalazi se fabrika vode Vivia . Zemljište uz rijeku Drnjaču je alovijalna ravan pogodna za
obradu . Sela su razbijenog tipa i protežu se na velikom području . Primjena agrotehnike i mehanizacije
nije velika te trenutno ne prijeti zagađivanje zemljišta u tom smislu . Područje MZ nije pokriveno odvozo
otpada . Otpad se odvozi jedino iz fabrike vode . Na području nama uređenog i umreženog kanalizacionog
sistema pa se otpadne vode bez predhodnog tretmana pojedinačnim ispustima izvode u rijeke ili druga
mjesta . U manjem obimu ima i septičkih jama koje u najvećoj mjeri nisu izgrađene po potrebni
standardima . Kako prostor nije pokriven odvozom otpada neminovno je formiranje divljih deponija .
Vodosnabdjevanje se vrši sa manjih seoskih i pojedinačnih vodovoda . Kvalitet vazduha i nivo buke se ne
kontrolišu konstantno a prema podacima kojima se rspolaže za to se nije ukazivala nužna potreba .
Zadnjih godina stanovnici Donjeg Raševa se žale na količinu prašine koju proizvode teretna vozila u
saobraćanju makadamskim putem prema fabrici Vivia . Problem bi se mogao rješiti asfaltiranjem dionice u
djelu kroz naseljene djelove .
MZ Zaklopača
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Zaklopača polazi od ranije opisane tromeđe MZ Vukovići – Podgora – Zaklopača u Rijeci
Studeni Jadar i proteže se iznad Lukavice preko Brezovog polja do kote Mramorac 732 odakle nastavlja
između zaseoka Podsikire i sela Gerova do planinskog vijenca Sikira između vrhova Velika Sikira i Mala
Sikira ( tromeđa Zaklopača, Podgora i Zalukovik).
Od pomenute tromeđe nastavlja vijencom preko
Velike sikire (kota 1070), a dalje preko Vijenca Birač i kota 998; 981; 907 do kote Orlovina 849 i silazi na
most na rijeci Studeni Jadar ispod Kamenoloma, zatim se penje na međuopštinsku granicu sa opštinom
Vlasenica iznad Kamenoloma, nastavlja međuopštinskom granicom do granice sa MZ Vukovići kojom
nastavlja do početne tačke (tromeđe).
Centralno mjesto MZ je naselje Zaklopača koje je smješteno na Magistralnom putu M19 Šepak – Sarajevo
na putu od Milića prema Vlasenici . Naselje leži na obalama Studenog Jadra u alovijalnoj ravni pored ove
rijeke Ovo je urbano naseljeno mjesto i ujedno se u njemu odvajaju putevi prema Gornjem Zalukoviku i
Podbirču i Sikiri . Pored samog naselja Zaklopača ostala mjesta koja ulaze u sastav MZ su sela ruralnog
tipa . Na području MZ glavni vodotok je Studeni Jadar . Od većih vodotoka tu su svakako Tabahana koja
se u ovom mjestu i uljeva u Studeni Jadar . Na prostoru MZ nema privrednih objekata. Od javnih objekata
tu je zgrada nekadašnje škole . U ovoj MZ nalazi se popularno izletište koje iako ima tradiciju jo nije
uređeno . Stanovništvo se bavi poljoprivredom . Primjena agrotehnike i mehanizacije nije velika te
trenutno ne prijeti zagađivanje zemljišta u tom smislu . Područje MZ nije pokriveno odvozo otpada . Na
području nama uređenog i umreženog kanalizacionog sistema pa se otpadne vode bez predhodnog
tretmana pojedinačnim ispustima izvode u rijeke ili druga mjesta . U manjem obimu ima i septičkih jama
koje u najvećoj mjeri nisu izgrađene po potrebni standardima . Kako prostor nije pokriven odvozom otpada
neminovno je formiranje divljih deponija . Vodosnabdjevnje se vrši sa gradskog vodovoda i iz pojedinačnih
49
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
sistema . Kvalitet vazduha i nivo buke se ne kontrolišu konstantno a prema podacima kojima se rspolaže
za to se nije ukazivala nužna potreba .
U ekološkom smislu najveći problem kada je zagađivanje voda u pitanju dolazi od rijeke Tabahane koja
protiče kroz Vlasenicu i u koju se ispuštaju otpadne vode i fabrike Alpro kao i velika količina kanalizacije.
MZ Podgora
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Podgora polazi iz tromeđe MZ Vukovići – Podgora i Milići II (vezna tačka 169 na Srića Brdu) i
spušta se u potok pored kuće Golić Dragana (Kreje) zatim prelazi Magistralni put i nastavlja potokom do
ušća u Studeni Jadar, prelazi Studeni Jadar i uklapa u ušće potoka Ornica koji teče iz Bijelog Polja. Dalje
nastavlja potokom uzvodno do tačke gdje potok presjeca lokalni put Bačići – Supač ( tromeđa MZ Milići II,
Vrsinje i Podgora) što jeujedno i tromeđa K.O. Lukavica-Milići i Vrsinje. Iz te tačke preko vezne tačke 344
silazi u kanjon Lukavičke rijeke i nastavja uzvodno Lukavičkom rijekom do tačke gdje se ulijeva Zagrađska
rijeka koja teče između Komića i Lisine (tromeđa MZ Podgora, Zalukovik i Vrsinje) . Produžava uzvodno
Lukavičkom rijekom do kanjona između Komića i Sikire. Zatim se penje na kotu Hrasik 807 pa planinskim
vjencom Sikira preko Male Sikire do pomenute tromeđe između MZ Zaklopača – Podgora i Zalukovik.
Odatle nastavlja granicom MZ Zaklopača i Vukovići do početne tačke.
Centralno naselje je Podgora . Ovo je prigradsko urbano naseljeno mjesto . Nalazi se na magistralno putu
M19 Šepak – Sarajevo, na oko 2 km od Milića . Kroz samo naselje prolazi rijeka Studeni Jadar a baš u
Podgori se u Studeni Jadar uliva Lukavička rijeka. Pored dva navedena vodotoka i više potoka kroz MZ
djelom protiče i Zagrađska rijeka . Pored naselja Podgora veća naselja su Lukavica i Gerovi . Na prostoru
MZ nema javnih objekata a od privrednih objekata u MZ se nalazi pekara i jedan drvoprerađivački pogon .
Podgora i Donja Lukavica leže u alovijalnim ravnima i poodni su za obradu . Ostali dio MZ je smješten na
brdsko-planinskom terenu . Na prostoru naseljenog mjesta Podgora opštinskim planovima predviđena je
izgradnja industrijske zone . Primjena agrotehnike i mehanizacije nije velika te trenutno ne prijeti
zagađivanje zemljišta u tom smislu . Područje MZ nije pokriveno odvozo otpada . Otpad se odvozi jedino
iz fabrike vode . Na području nama uređenog i umreženog kanalizacionog sistema pa se otpadne vode
bez predhodnog tretmana pojedinačnim ispustima izvode u rijeke ili druga mjesta . U manjem obimu ima i
septičkih jama koje u najvećoj mjeri nisu izgrađene po potrebni standardima . Kako prostor nije pokriven
odvozom otpada neminovno je formiranje divljih deponija . Vodosnabdjevanje se vrši sa gradskog
vodovoda i više manjih i pojedinačnih sistema . Kvalitet vazduha i nivo buke se ne kontrolišu konstantno a
prema podacima kojima se rspolaže za to se nije ukazivala nužna potreba .
MZ Gornji Zalukovik
Granica MZ (opisno)
Granica MZ Gornji Zalukovik polazi sa Đipske kose (kota 1172) na međuopštinskoj granici sa opštinom Han
Pijesak preko kote Đipa 1328 tromeđa MZ Vrsinje, Zalukovik, Štedrić, zatim preko kote Vrani kamen 1281
odakle se spušta u izvor Zagrađske rijeke kojom nizvodno ide između Lisine i Komića do ušća u Lukavačku
rijeku (tromeđa Gornji Zalukovik, Vrsinje i Podgora), odakle nastavlja ranije opisanim granicama MZ Podgora i
Zaklopača i međuopštinskom granicom sa opštinom Vlasenica i Han Pijesak u polaznu tačku.
MZ je smještena u brdsko-paninskom terenu . Na prostoru MZ nema većih urbanih naselja . Naselja su
sela razbijenog tipa . Od privrednih subjekata na prostoru MZ nalazi se kamenolom . Stanovništvo se u
velikoj mjeri bavi poljoprivredom a najčešće stočarstvom . Od privrednih aktivnosti u ovoj MZ izraženo je i
korištenje šumskih potencijala koje vrši ŠG. Birač u skaldu sa planom korištenja . Najznačajniji vodotoci u
ovoj MZ su rijeka Studeni Jadar i Zagrađska rijeka na kojoj se nalazi i ribnjak za uzgoj konzumne
kalifornijske pastrmke . Područje MZ nije pokriveno odvozom otpada . Na području nama uređenog i
umreženog kanalizacionog sistema pa se otpadne vode bez predhodnog tretmana pojedinačnim
ispustima izvode u rijeke ili druga mjesta . U manjem obimu ima i septičkih jama koje u najvećoj mjeri nisu
izgrađene po potrebni standardima . Kako prostor nije pokriven odvozom otpada neminovno je formiranje
divljih deponija . Vodosnabdjevanje se vrši sa gradskog vodovoda i više manjih i pojedinačnih sistema .
Kvalitet vazduha i nivo buke se ne kontrolišu konstantno a prema podacima kojima se rspolaže za to se
50
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
nije ukazivala nužna potreba . Primjena agrotehnike i mehanizacije nije velika te trenutno ne prijeti
zagađivanje zemljišta u tom smislu .
51
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
52
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
4. SEKTOR VODA
Slivna područja i površinske vode
Opština Milići posjeduje značajan hidropotencijal i ima dosta povoljan geografski i hipsometrijski položaj
u odnosu na širi region. Značajniji vodotoci koji se nalaze ili protiču jednim dijelom područjem opštine
Milići su: Studeni Jadar (8.2 km), Zeleni Jadar (18.7 km), Jadar (15.1 km) i Drinjača (11.5 km).
Sagledavajući hidrološke prilike, glavni vodotok je rijeka Jadar koja nastaje spajanjem Studenog i Zelenog
Jadra. Studeni i Zeleni Jadar imaju vrlo razvijenu hidrografsku mrežu izvora i potoka od kojih se
formiraju. Pored pomenutih većih vodotoka, područje opštine raspolaže sa puno ostalih (manjih)
vodotoka (rječica, potoka, potočića), izvora (vrela), koji omogućavaju kvalitetno snabdijevanje pitkom
vodom, snabdijevanje vodom za potrebe poljoprivredne proizvodnje, podizanje ribnjaka za uzgoj
pastrmke, a značajan su potencijal za izgradnju mini hidroelektrana iizvorišta za flaširanje vode i
sl. Među ostale (manje) vodotoke mogu se ubrojiti: Cerski potok, Skugrića potok, Suhodaj,
Dubnica, Crnobrnjski potok, Jahin potok, Mitrov potok, Sutorina, Duboki potok, Podmetala, Budinac,
Dubnica, Vaganjski potok, Rijeka (Lukavička rijeka), Tabahana, Duboki potok, Koprivski potok,
Dragošnica, Kaluđerovac, Bešin potok, Palučak, Jahin potok, Mahnati potok, Radinja, Kostračka
rijeka, Bukovička rijeka, Vrelski potok, Đevički potok, Studenaci Štedrić. Svi ovi vodotoci odvode svoje
vode prema vodotoku Drinjače, koja jednim dijelom teče granicom opštine Milići i Zvornik (sjeverna
granica opštine) i teritorijalno pripada oblasnom riječnom slivu rijeke Save, podslivu rijeke Drine.
2
Rijeka Drinjača odvodi vode sa gotovo čitavog područja opštine i ima površinu sliva od 922 km .
Treba napomenuti da jedan dio vodotoka u najjužnijem dijelu opštine svoje vode direktno odvode
ka rijeci Drini odnosno Perućačkom jezeru.
Riječ je o povremenim vodotocima - Baturski potok, Brloški potok i Suvi potok.
Podzemne vode
Najznačajniji izvori su vrelo Nikolina voda - Zaklopača (Qmin=18.5 l/sec, Qsr=60 l/sec), vrelo
Banjicau Raševu (Qsr=32 l/sec) i istočno vrelo Bijelih vrela (Qsr=10 l/sec). Pored ovih izvora ističu
se vrelo Štedrić i zapadno vrelo Bijelih vrela(prosječna izdašnost oba izvora 3.5 l/sec). Izvora male
izdašnosti (prosječna izdašnost do 1.0 l/sec) ima jako mnogo, nisu registrovani, ni zaštićeni. Neki od njih
su kaptirani i služe za snabdijevanje vodom okolnih naselja.
Erozije i bujice
U slivu rijeke Jadar registrovan je veliki broj bujičnih tokova od kojih je najznačajniji Studeni
2
Jadar, ukupne površine sliva oko 91 km , ukupne dužine 9.5 km, prosječnog pada 8 % sa
srednjom godišnjom količinom padavina od 900 mm. Maksimalni proticaj u Studenom Jadru je
3
99.75 m /sec. Sliv u pogledu poljoprivrednih površina čini 90 % pašnjačke površine slabe vegetativne
mase, a 10 % jednogodišnje kulture. Šumska vegetacija čini 75 % ukupne površine sliva.
Po karakteristikama spada u podrivače, a svrstana je u III kategoriju prema
53
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
54
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Karta vodnih objekata - sekcija Zvornik 3, izdanje Zavoda za vodoprivredu Bosne i Hercegovine i
3
2
Vojnogeografskog instituta Beograd Herhaulidzeu. Godišnja produkcija nanosa je 1552 m /km
Proces se odvija pojavom brazdica i jaruga na obradivim površinama, a u koritu se javlja linijska
erozija
praćena podizanjem obala, tako da je nanos različitih dimenzija. Štete se odražavaju na plodnost
zemljišta usled ispiranja plodnih čestica i u jezeru hidroelektrane Zvornik usled donošenja nanosa.
Sve ostale manje bujice imaju identičan karakter kao Studeni Jadar.
Odbrana od poplava i uređenje vodotoka
Pri pojavi velikih voda vodotoci na području opštine Milići ugrožavaju dio priobalnih naselja. Na
području užeg urbanog dijela Milića izvršeno je uređenje korita Studenog Jadra. Uzrok poplavama
su izlivanje rijeka i potoka u doba jačih padavina ili topljenja snijega, jer su korita nedovoljnog
profila, neuređena i zarasla, pa ne mogu da provedu povećane količine vode. Brdski potoci koji se slivaju
ka Jadru nose sa sobom znatne količine nanosa koji se taloži u donjim dijelovima vodotoka, te
time dodatno umanjuje proticajnu moć korita vodotoka.
U maju 2012. Godine opštinu Milići zadesile su velike poplave u smislu pojave stogodišnjih voda koje su
načinile velike štete . Opština je na procjeni šteta angažovala komisiju . Prema procjeni komisije
pričinjene su štete :
1.
2.
3.
4.
Procijena štete u poljoprivredi – procjenjena vrijednost štete 140.307,50 KM
Lokalni putevi – procijenjena vrijednost štete 297.880,00 KM
Mostovi - procijenjena vrijednost štete 110.000,00 KM
Građevinski I gospodarski objekti građana - procijenjena vrijednost štete 161.800,00 KM
UKUPNO ::::::::::::::::::::::::::::::::: 716.987,50 KM
Najviše šteta pretrpjeli su djelovi opštine na loklaitetu Cerske i uz Dubničku rijeku .
Pored ove ekstremne situacije u opštini Milići postoji nekoliko kritičnih lokacija koje su podležne
poplavama i nanošenjem materijala i to na lokacijama u :
Vukšić Polju (suvi potok iznad benzinske stanice)
Nova Kasaba (lokalni potoci vrše plavljenje i nanos materijala Karića potok, potok sa Kika...)
Mišići
Derventa (potok koji nanosi materijal na ulazu u Derventu sa Crvenih stijena)
Vodomjerne stanice
Na rijekama Jadar i Studeni Jadar u Milićima su 1966. godine formirane vodomjerne stanice na kojima
se vršilo povremeno mjerenje proticaja. Od 2009. godine u funkciji je automatska mjerna stanica
na rijeci Drinjači, na području opštine Zvornik, u zoni pilane neposredno nakon ušća Jadra.
Kvalitet voda
Uredbom o klasifikaciji voda i kategorizaciji vodotoka (Sl. glasnik RS br. 42/2001) uspostavljaju se
kriterijumi za klasifikaciju i vrši klasifikacija kvaliteta površinskih i podzemnih voda, kao i kategorizacija
vodotoka.
Po ovoj Uredbi vodotoci Drinjača i Jadar na području opštine Milići su svrstani u drugu kategoriju.
Stvarno stanje kvaliteta voda je u skladu sa navedenom Uredbom. Fekalne vode naselja se u
većini slučajeva direktno ispuštaju u vodotokove bez prethodnog prečišćavanja. Vodotoci se po
Uredbi svrstavaju u klase od 1 do 5 i prema uslovima korišćenja za različite namjene, odgovaraju
sledeće klase:
• Klasa 1: površinske i podzemne vode se u svom prirodnom stanju ili poslije dezinfekcije mogu
koristiti za piće ili u prehrambenoj industriji, kao i površinske i podzemne vode za rast i razvoj
plemenitih vrsta riba (pastrmki);
55
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
• Klasa 2: vode koje se poslije određenog tretmana (koagulacija, flokulacija, taloženje, filtracija i
dezinfekcija) mogu koristiti za piće; vode se u prirodnom stanju mogu koristiti za kupanje, za
sportove na vodi, za rast i razvoj ciprinidnih vrsta riba;
• Klasa 3: vode koje se mogu koristiti za piće nakon obimnog tretmana (koagulacija, flokulacija,
taloženje, filtracija, ozonizacija, adsorbcija naaktivnom uglju i dezinfekcija), vode koje se mogu koristiti u
poljoprivredi i u industriji koja nema posebne zahtjeve u pogledu kvaliteta voda i za rast manje
plemenitih vrsta riba;
• Klasa 4: zagađene vode koje se u predjelima sa nedostatkom vode mogu
koristiti u nekim industrijama poslije odgovarajućeg tretmana;
• Klasa 5: jako zagađene vode koje se gotovo ne mogu koristiti ni za kakve
namjene.
Vodna zemljišta
Prema Zakonu o vodama, vodno zemljište označava skup zemljišnih čestica koje čine korita rijeka, jezera
i akumulacija, kao i njihove obale do nivoa stogodišnjih voda, odnosno do nivoa najviše kote za
akumulacije. Kada je u pitanju područje opštine Milići (u kome nema većih akumulacija), površine
pod vodama čine tokovi rijeka, rječica i potoka.Generalno, ova vrsta zemljišta se može definisati kao
zemljišta koja su stalno ili periodično prekrivena vodama.
PODZEMNA VODA
Podzemna voda predstavlja jedan od najznačajnijih resursa opštine Milići. Generalno se može reći
da su podzemne vode na području opštine slabo istražene. Zone sa većim stepenom istraženosti su
izvorište Nikolina voda koje se koristi za potrebe vodosnabdijevanja opštine, kao i izvorište Banjica i
zona Udrča koje se koristi za potrebe flaširanja vode fabrike Vivia.
Izvorište ''Nikolina voda''
Kategorizacija rezervi podzemnih voda na izvorištu "Nikolina voda" provedena je na osnovu
upoznatih geološko-hidrogeoloških karakteristika vrela i u skladu sa Pravilnikom o klasifikaciji i
kategorizaciji rezervi podzemnih voda i vođenjuevidencije o njima (Službeni list SFRJ 34/79).Na
osnovu ovog pravilnika određene su rezerve podzemnih voda prikazane u narednoj tabeli (Program
sanitarne zaštite izvorišta ''Nikolina voda'', 2008).
Tabela : Rezerve podzemnih voda na izvorištu Nikolina voda
Rezerve
Podzemna voda
(l/s)
40
60
85
B
C1
C2
0
Temperature vode sa vrela su veoma ujednačene i kreću se oko 10 C. Vode su bez boje, mirisa i ukusa,
sa povremenim zamućenjima u periodu najviših voda. pH vrijednost ukazuje na neutralne do slabo
alkalne vode koje sa ovog aspekta odgovaraju postojećim normativima. Veličina mineralizacije vode
sa vrela, kao i ostalihuzoraka u široj zoni redovno je ispod 1 g/l.Joni gvožđa i nitrati konstatovani su
u malim koncentracijama, uvijek ispod dozvoljenih koncentracija, dok je amonijum jon konstatovan
ispod dozvoljene koncentracije. Sadržaj organske materije, na osnovu utroška KMnO4, je redovno
u granicama dozvoljenog (ispod 12 mg/l). Od svih parametara jedino je mutnoća iznad MDK, dok su
nitriti na granici.Vode vrela "Nikolina voda" spadaju u vode I-e klase ili veoma dobre vode sa nešto
povećanim sadržajem Ca2+i Mg2+jona, koji su na granici između I i II klase i povećanim
sadržajem karbonata (CO32-), koji je na prelazu između II-e i III-e klase, a mjestimično i IIII-e klase vode
za piće. Kvalitet vode u široj zoni vrela takođe je u I-oj klasi vode za piće sa nešto uvećanim sadržajem
56
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Mg2+(prelaz ka drugoj klasi) i povećanim sadržajem jona CO32-(II-a klasa).Mikrokomponente imaju
sadržaj u opsegu prikazanom u narednoj tabeli.
Tabela : Mikrokomponente podzemnih voda na izvorištu Nikolina voda
Element
Al
Fe
Ti
Cu
Ni
Ag
V
Koncentracija (mg/l)
0,0379-0,2349
0,0067-0,0130
Do 0,0026
0,0004-0,0010
0,0003-0,0004
0,0022-0,0024
0,0002-0,0010
S obzirom na fizičko-hemijske analize izdanskih voda na ispitivanom terenu, može se zaključiti da su iste
veoma dobre za piće u pogledu pomenutih svojstava.Na izvorištu Nikolina voda izvršen je veliki broj
mikrobioloških analiza podzemnih voda. Prema rezultatima prije izgradnje kaptaže 1973. godine ove vode
su bile ispravne sa mikrobiološkog aspekta. Međutim analize koje su kasnije rađene ukazuju na povišen
sadržaj bakterija između ostalog i Escherichia soli, Klebsiella, Aerobacter, Pseudomonas aerugznosa,
Bacillus cereus. U dva uzorka je nađen i Streptococcus faecalis. I u toku izrade Programa zona
sanitarne zaštite izvorišta Nikolina voda rađeno je više mikrobioloških analiza i u većini tih analiza
identifikovane su bakterije.Za ovo izvorište je urađen program sanitarne zaštite koji još uvijek nije usvojen
od strane Skupštine opštine Milići.
Izvorište ''Banjica''
Izvorište ''Banjica'' se nalazi na sjevernom dijelu opštine u podnožju planine Udrč. Ova planina
predstavlja krečnjački kompleks koji se drenira preko više izvora od kojih je za izvor Banjica
urađen "Elaborat o klasifikaciji, kategorizaciji i proračunu rezervi pitke vode na izvorištu Banjica u
Raševu sa stanjem 31.12.2007. godine" (I. Ivanović, 2007).
Kategorizacija rezervi podzemnih voda na izvorištu "Banjica" provedena je na osnovu upoznatih
geološko-hidrogeoloških karakteristika vrela i u skladu sa Pravilnikom o klasifikaciji i kategorizaciji
rezervi podzemnih voda i vođenju evidencije o njima (Službeni list SFRJ 34/79).Na osnovu ovog
pravilnika određene su rezerve podzemnih voda, kao i granice eksploatacionog polja, što je
prikazano u naredne dvije tabele.
Tabela 35: Prikaz rezervi podzemnih voda na izvorištu Banjica U cilju sagledavanja fizičkog i hemijskog
sastava pitke vode na vrelu "Banjica",
Rezerve
A
B
C1
C2
Podzemna voda
(l/s)
15
21
32
50
uzeti su uzorci vode i urađene kompletne, proširene hemijske analize, analizeradioaktivnosti voda i
mikrobiološke analize ispravnosti voda.Na osnovu rezultata ovih analiza, odnosno kompletne analize
urađene 20.07.2007.godine, vode na vrelu su bez boje, mirisa i ukusa. Koncentracija vodonikovih
jona(pH) je 7.4 što ukazuje na neutralne vode. Ispitivana voda pripada umjereno mekim vodama sa
0
0
tvrdoćom od 13.2 dH. Isparni ostatak (105 C) iznosi 225 mg/l.Predmetna voda po analizi je
hidrokarbonatno kalcijskog tipa. Koncentracija HCO3-jona iznosi 255 mg/l, dok je sadržaj Cl-jona 0.8
mg/l. Posle hidrokarbonata najveću koncentraciju imaju Ca2+
57
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
joni i ona iznosi 83.0 mg/l. Joni Mg2+se pojavljuju u koncentraciji 6.6 mg/l. Temperatura vode iznosi
0
16.5 C.Na ispitivanom uzorku sadržaj mikrokomponenti (Fe i Mn) je manji od 0.01 mg/l.Iz rezultata
kompletne hemijske analize ispitivane vode po svojim fizičkim i hemijskim karakteristikama,
odnosno po Pravilniku o higijenskoj ispravnosti vode za piće (Službeni glasnik RS br. 40/03)
odgovaraju vodama za piće i spadaju u prirodno slabomineralne vode.Na osnovu bakterioloških
ispitivanja ispitivana voda odgovara Pravilniku o higijenskoj ispravnosti vode za piće.Kvalitet karstnih
izdanskih voda na vrelu Banjica u toku režimskih ispitivanja bio je postojan prema podacima iz
Programa sanitarne zaštite izvorišta Banjica.
Odnosno, fizička svojstva i hemijsko-bakteriološki sastav bio je ujednačen bez promjena. Po
hemijskom sastavu to su hidrokarbonatne vode kalcijumskog tipa (HCO3-Ca) sa mineralizacijom 250 mg/l.
0
Temperatura vode kreće se od 13,5 - 17,0 C što je iznad srednje godišnje temperature vazduha.
Odnosno, povišena temperaturakarstnih izdanskih voda na vrelu Banjica u Raševu nedvosmisleno
ukazuje na njihovu sifonalnu aktivnost.Za vrelo Banjice izrađene su i usvojene zone sanitarne zaštite
(I. Ivanović, Z. Filipić: Program sanitarne zaštite izvorišta ''Banjica'' u Raševu, 2008). Odluku o uspostavi
zona sanitarne zaštite Skupština opštine Milići je usvojila na desetoj sjednici održanoj 05.11. 2013. Godine
.
Ostala izvorišta
Pored ova dva izvorišta važno je napomeniti i značajne količine podzemnih voda koje se dreniraju
preko Štedrovog vrela. Međutim ovo izvorište, kao i čitav južni dio opštine Milići nije detaljnije istraživan sa
hidrogeološkog aspekta. Treba napomenuti da opština Milići s obzirom na položaj i geografsko geološke
karakteristike ima veliki broj izvorarazličitog kapaciteta .Ne postoji registar ovih izvorišta na prostoru
opštine kao i određene karakteristike u smislu izdašnosti i hemijsko bakteriološkim karakteristikama . U
smislu boljeg potencijalnog korištenja ovog resursa neophodno je napraviti katastar izvorišta odrediti
koordinate i dati neke od osnovnih karakteristika .
3. HIDROTEHNIČKAINFRASTRUKTURA
Regulacijavodotoka
RegulacijavodotokaStudenogJadraizvršenajeucentralnomurbanompodručjuopštinskogcentraMilići.
ZAGAĐIVAČI
Zagađenje vodenih tokova se vrši iz nekoliko izvora : privredne aktivnosti, poljoprivreda, komunalne vode i
čvrsti otpad .
Privredni subjekti
Drvoprerađivački kapaciteti : Savox, Wudinpex, Samatini, Promil, 6. maj, Boksit – drvoprerada
Eksploatacija rude : Kopovi Braćan, Podbraćan, Crvene stijene, pozajmišta kamenog materijala : Vrsinje i
Zaklopača .
Pekare : Mileks, San, Golić
Praonice automobila : Čopa, Mišići (dvije praonice)
Zanatske radnje : Mišić,Sušić Kamenorezac, ....
Farme : farma koka nosilja, farma pilenki, farma svinja (u sklopu Boksita), Privatne farme muznih krava
(više lokaliteta na području opštine), Farma za tov junadi (Lukić Polje), farma za tov brojlera (Kaldrmica)
Proizvodnja stočne hrane (Mileks)
Separacija kvarcnog pijeska (Lukić Polje)
Prizzvodnja betona i betonske galanterije (Lukić Polje)
Sušara za voće, ljekobilje i meso (Lukić Polje)
Privredni subjekti i aktivnosti koji oni vrše mogu imati i imaju uticaj na zagađenje vodenih tokova,
podzemnih voda, izvorišta ... Zagađenje se vrši ispuštanjem otpadnih voda bez predhodne obrade,
58
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
odlaganjem otpadnog materijala i nus produkata iz proizvodnje i distribucijom čvrstih čestica u vodene
tokove kao i promjenom uslova za pojavu izvorišta ili otvaranjem podzemnih džepova čime se utiče na
disbalans u prozoku podzemnih voda . Kada govorimo o vodotocima na područjuopštine Milići velika
opterećenja trpi Zeleni Jadar u smislu velike disperzije čvrstih čestica kao posledica eksploatacije rude
boksita . Način na koji ovaj polutant utiče već smo opisala mada na ovom mjestu moramo još jednom
objasniti . Usled erozije i nedostatka taložnika za mulj prije korita Zelenog Jadra i rijeke Toluše velika
koncentracija čvrstih čestica dospjeva u rijeku . Ovo prouzrokuje jake pomute posebno u proljeće i jesen
kada se mrijesti najveći broj riblji vrsta . Pomut su dugotraje . Ovo za posledicu ima smanjenje ribljeg
fonda i to na dva načina : Kada temperatura vode u nekim srednjim slojevima dostigne određenu
vrijednost riba dobija nalog i polaže ikru . Velika koncentracija čvrstih čestica sprečava prodor sunčeve
svjetlosti u dubljeslojeve vode tako da ona pri dnu ostaje podhlađena što za posledicu ima manji broj
izležene mlađi iz ikre . Velika koncentracija čestica u vodi direktno ugrožava mlađ što preko smetnji za
disanje što preko loše vidljivosti (teže pronalaženje harane i izloženostgrabljivicama) . Nemogućnost
prolaska svijetlosti direktno utiče i na sadržaj algi kojima je ona potreba za fotosintezu i rast a koja sliuži i
kao hrana za neke riblje vrste. Takođe treba napomenuti obzirom na porjeklo čvrstih čestica da u njima
postoji i česticakoje sadže Željezo koje spada u grupu teških metala . Takođe ova pojava ima uticaj i na
sastav i količinu algi jer je poznato da nekad karakterističe zelene alge koje su uticale i na boju rijeke,
zahtjevajusunčevu svijetlost za svoj razvoj . Zbog pomuta smanjuje se prisustvo svijetlosti a povećava
količina mulja što odgovara za razvoj smeđih algi . Otpadne vode iz ostalih sektora (Separacija, betonjara)
mogu sadržati odmašćivače, čvrste čestice cement... Otpadne vode iz drvoprerade mogu sadržavati
ostatke lakova, boja, ljepila a najčešće kiselina koje se proizvode u procesu sušenja i utiču na promjenu
PH vrijednosti vode . Ranijih godina odbacivala se pilljevina koja je u procesu razlaganja takođe
oslobađala kiselinu i uticala na poremećaj PH vrijednosti sredine i vodotokaova u čije blizine je
deponovona. Danas se ona ne odlaže već se koristi u proizvodnji briketa i kao gorivo u parionama . Sve
farme ispuštaju životinjske fekalije . Posebno su opasne fekalije životnja koje kroz ishranu koriste
hormone, antibiotike i druge stimulatore koji se kasnije nađu u vodotocima . Radionice za popravku vozila,
obradu metala i praonica automobila proizvode otpadne vode koje sadrže motorna ulja, emulzije, naftu i
deterdžente koji u zavisnosti od količine vrše manje ili veće zagađenje kada preko ispusta završe direktno
u vodotoku ili spiranjem sa tla posredno . Kada govorimo o industrijskim otpadnim vodama veliki uticaj na
zagađenje Studenog Jadra i riječice Tabahane ima fabrika Alpro koja se nalazi na području opštine
Vlasenica a iz koje je u nekolko navrata u prošlosti izvršeno trovanje ribe i živih organizama u ovim
vodotocima .
Kanalizacione vode
Fekalije se preko uređenih ili individualnih kanalizacionih sistema provode u recipijent ili se odlažu u
septičke jame . Na području opštine Milići ne vrši se predhodni tretman fekalne kanalizacije pa se ona
direktno ili posredno preko tla i oborinskih voda ispušta u recipijent . Posebno veliki uticaj imaju gusto
naseljena urbana područja koja emituju velike količine kanalizacije . Takođe problem se dodatno
usložnjava površinom i brojem mjesta na kojima se vrši ispust jer se na ovaj način povećeva površina
zagađenja . Sistemi za prečišćavanje i obradu voda su skupi i to je jedna od najvećih prepreka za njihovu
upotrebu i smanjivanje ovog uticaja . Kanalizacija utiče na smanjenje kiseonika u vodi pojavu štetnih aligi i
povećanje broja bakterija u vodi . Pored fekalija kanalizacija sa sobom nosi i ostale otpadne vode iz
domaćinstva te i hemijski utiče na zagađenje vode .
Čvrsti otpad
Odvoz čvrstog otpada vrši Komunalno preduzeće na gradsku deponiju kojase nalazi u reonu kopova
rudnika Boksita . Odvoz otpada se vrši iz gradskog i prigradskih gušće naseljenih mjesta . Problem
odlaganja otpada na ovaj način ogleda se u podlozi tj. Zemljištu na koje se otpad odlaže je po svojoj vrsti i
strukturi karcit . Karcit kao podloga je izuzetno propustan tako da velika količina tečnosti nastale
raspadom otpada i spiranjem preko oborina završava u vodotocima i podzemnim rezervoarima vode .
Izgradnjom i aktiviranjem regionalne deponije smanjiće se uticaj na zagađenje koji proizvodi gradska
deponija. Aktivnostima na proširenju područja sakupljanja otpada stvoriće se uslovi za smanjenje broja
divljih deponija .
59
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Poljoprivreda
Poljoprivrednom proizvodnjom se bave privredni subjekti : Boksit (farma koka nosilja i farma za uzgoj
pilenki), Mileks doo (farma svinja i obrada mesa) kao i individualni poljoprivredni proizvođači . Od
poljoprivrednih proizvođača na opštini Milići najdominantniji su poljoprivrednici koji se bave mješovitom
poljoprivrednom proizvodnjom sa manjim brojem krupne ili sitne stoke u konbinaciji sa obrađivanjem
manjih površina uglavnom sa malom primjenom hemijskih sredstava . Od ekonomski zanačajnijih
proizvođača izdvajaju se mljekari, malinari nekoliko domaćinstava koji imaju veća stada ovaca ili veće
zasade voća . O uticaju farmi na zagađenje već je bilo riječu u dijelu koji se odnosio na privredu .
Poljoprivredna proizvodnja je trenutno na dosta primitivnom nivou sa maliom primjenim mehanizacije i
upotrebom hemije u primjeni agrotehničkih mjera pa za sada nema izrazite opasnosti sa te strane .
Snabdijevanje vodom
Glavna izvorišta za snabdijevanje Milića vodom su:
• izvorište Nikolina voda u Zaklopači;
• izvorište Studeni Jadar u Gornjem Zalukoviku (sa vodozahvatom ispod hidroelektrane).Izvorište
Nikolina voda (Qmin=18.5 l/sec, Qsr=60 l/sec) kaptirano je 1973. godine za potrebe tadašnjih oko
2000 stanovnika mjesne zajednice Milići, usputnih sela, remontne radionice "Boksit-trans" Milići,
pilane "6. avgust" sa ostavljenom mogućnosti priključenja naselja Nova Kasaba. Od zahvata vode
u Zaklopači gravitacionim cjevovodom dužine 6350 m profila ø250 mm voda se dovodi do rezervoara
neposredno iznad Milića - naselje Goločevina. Nagli privredno -ekonomski razvoj i urbanizacija
tadašnje mjesne zajednice Milići zahtijevao je proširenje postojećeg sistema vodosnabdijevanja, pa
se tako 1990. došlo do ideje o izgradnji vodozahvata ispod hidroelektrane uGornjem Zalukoviku
(koja je izgrađena 1949. godine) za čije potrebe je kaptirano izvorište Studenog Jadra. Od zahvata vode
ispod hidroelektrane Zalukovik, voda se gravitacionim cjevovodom dužine 3782 mod PVC cijevi DN
250 mm dovodi do kaptaže u Zaklopači, gdje se miješa sa vodom
izvorišta Nikoline vode i vrši tretman (dezinfekcija sa gasnim hlorinatorom). Tako tretirana voda se
distribucionim cjevovodom od ACC DN 250 mm odvodi do rezervoara neposredno iznad Milića 3
lokalitet Goločevina. Iz rezervoara Goločevina (zapremine 1500 m , kota 325 mnm) vrši se
snabdijevanje vodom oko 5000 stanovnika opštine Milići. Od rezervoara u Milićima vodom se snabdijeva
naselje Nova Kasaba, kao i usputna naselja. Ovaj vodovod opskrbljuje vodom i dio naseljenog
mjesta Rajići (ogranak od Dubničkog Mosta). Izgrađeni sistem vodosnabdjevanja za naseljeno mjesto
Rajići još uvjek nije profunkcionisao iako je odavno izgrađen zbog problema sa ne rješeni imovinsko
pravnim odnosima i neophodnim dozvolama za puštanje u rad. Prigradsko naselje Mišići je takođe
priključeno na glavni vodovodni sistem (vodovodni sistem dolazi do Lukić Polja na jugoistoku).Rudnički
objekti preduzeća AD "Boksit" u Gunjacima se snabdijevaju vodom sa lokalnog izvorišta Brestovik.
3
Za potrebe ovog vodovoda izgrađen je rezervoar zapremine 50 m , lociran na koti 678 mnm.Za
naselja Rupovo Brdo i Đile zahvaćena su tri vrela (lokalitet Kupusna), sagrađen dovodni cjevovod i
3
rezervoar zapremine 60 m (lokalitet Rudo brdo, kota 678 mnm).
3
Vodovod sela Nurići se sastoji od zahvata vrela, dovodnog cjevovoda, rezervoara zapremine 35 m
i cjevovoda kroz naselje.Za vodovod naselja Derventa zahvaćeno je lokalno vrelo "Jama", sagrađen
3
rezervoar zapremine 50 m i cjevovod.U slučaju vodovoda sela Glušac zahvaćeno je lokalno vrelo,
3
izgrađen rezervoar zapremine 10 m i cjevovod.
Vodovod sela Vukovići čini zahvat vode sa izvorišta rjeke Tišče od fabrike Alpro Vlasenica sa
3
rezervoarom zapremine 60 m lokalna vodovodna mreža je proširena na dio naseljenog mjesta
Vrtoče, Naseljenog mjesta Bakići i Rajići. Sa vodovoda Klokot se snabdijeva vodom naselje Maćesi.
3
Pored građevine na zahvatu vrela, izgrađeni su odgovarajući cjevovodi, kao i rezervoar od 100 m .Pored
ovih na području opštine postoji izgrađen veći broj manjih lokalnih vodovodnih sistema.
3
Za vodosnabdjevanje nselja Gornja Mahala i Metaljka izgrađena su dva rezervoara zapremine po 25 m
60
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Zone sanitarne zaštite izvorišta
Propisane mjere zaštite izvorišta treba da definišu načine korištenja zaštitnog područja izvorišta kako u
pogledu urbanizacije i industrijskog razvoja, tako u pogledu korištenja zemljišta za potrebe
poljoprivrede, šumarstva i drugih djelatnosti. Skupština opštine je usvojila Program sanitarne zaštite
izvorišta "Banjica" i Program sanitarne zaštite izvorišta ''Nikolina voda''.Urađen je i elaborat za zone
sanitarne zaštite Jama .Takođe je potrebno da se definišu zone i za ostala izvorišta koja se koriste za
vodosnabdjevanje većeg broja ljudi ali i za potencijalna izvorišta kako bi se moglo upravljati prostorom i
građenjem .
Uspostava zona sanitane zaštite definisana je zakonskim regulativama i to :
U skladu sa odredbama člana 20. Pravilnika o mjerama zaštite, načinu određivanja i održavanja zona i
pojaseva sanitarne zaštite područja na kome se nalaze izvorišta kao i vodni objekti i voda
namjenjeni ljudskoj upotrebi (Sl. glasnik R.S. broj 07/ 03), a u kome se između ostalog navodi: "Sa
ciljem utvrđivanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, kao i obezbjeđenja sprovođenja mjera
higijenske ispravnosti vode koja je namijenjena ljudskoj upotrebi, donosi se program sanitarne taštite
vode na nivou svake opštine ili grada,...",
Zakonski okvir koji takođe određuje okvirno ovu obavezu :
 Zakonom o vodama (Sl. glasnik R.S. broj 50/06), prije svega imajudi u vidučlanove 70-75;
 Pravilnik o mjerama zaštite, načinu određivanja i održavanja zona i pojasevasanitarne zaštite
područja na kome se nalaze izvorišta kao i vodni objekti ivoda namjenjeni ljudskoj upotrebi (Sl.
glasnik R.S. broj 07/03);
 Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za pide (Sl. glasnik R.S. broj 40/03).
Zone sanitarne zaštite za izvorište Nikoline vode
Geografski položaj i geomorfološke karakteristike istražnog terena
Istraživano slivno područje vrela „Nikolina voda“, vodosnabdijevanje opštine Milići, situirano je u istočnom
dijelu Republike Srpske. Samo kaptirano vrelo udaljeno je oko 1 km od regionalnog puta Milići-Vlasenica u
području sela Zaklopača. Najveći dio istraživanog terena nalazi se južno od samog vrela. Područje
pripada brdsko-planinskom terenu sa prosječnom nadmorskom visinom od oko 600 m. Najniži dijelovi
terena vezani su za riječnu dolinu Studenog Jadra, sa nadmorskom visinom oko 400 m. Najveći vrhovi
prelaze 1000 mnm, a to su Sikira (1071 mnm) i Žeženica (1222 mnm). Na nadmorskoj visini preko 800
mnm su vrhovi Birač (982), Sječina (954) i Vlakov grob (867). Osnovna odlika reljefa istražnog terena su
veoma strmi nagibi. Ovakvi topografski odnosi karakteristični su i za samo zaleđe vrela „Nikolina voda“.
Vrelo se nalazi neposredno u dolini Studenog Jadra (na desnoj dolinskoj strani) na 350.89 mnm.
Neposredno iza vrela dižu se veoma strme sjeverne padine Podbirča. Na oko 1200 m vazdušne linije
jugozapadno uzdiže se vrh Podbirač sa 874 mnm, što daje gradijent pada od 0.47.
61
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Slika 1. Geografska karta sa prikazom područja istraživanja (crvenamarkacija), 1:100.000
U geomorfološkom smislu na istražnom terenu jasno se izdvajaju dvije cjeline. Prva je izgrađena od
karbonatnih, a druga se izdvaja u okviru nekarbonatnih stijenskih masa. Karbonatni kompleks stijena
mezozojske starosti zauzima više od 50% ispitivanog terena. Ove stijene se pružaju dvjema paralelnim
zonama pravca pružanja SSZ-JJI, što približno odgovara tzv. „dinarskom pravcu pružanja“ stijenskih
kompleksa, karakterističnom za cijelu oblast unutrašnjih Dinarida. Ovaj kompleks duboko je zahvaćen
procesom karstifikacije, ali nema tipičan izgled holokarstnog terena. Najveći površinski morfološki oblici su
vrtače, uglavnom ljevkastog i tanjirastog oblika. Dna vrtača su zapunjena naslagama crvenice i obrasla
travom, te niskim rastinjem. Najveći broj vrtača pojavljuje se na manjim karstnim platoima na Birču i južno
od Gornjeg Zalukovika. Van terena od značaja za problematiku zaštite vrela „Nikolina voda“ registrovani
su i veći oblici i uvale (Partizansko polje, Balina poljana itd.). Pored navedenih konstatovan je i čitav niz
manjih oblika kao što su škrape, muzge itd. Na ispitivanom terenu nije registrovan nijedan veći podzemni
morfološki oblik (pećina, jama) ali su registrovane brojne kaverne. Evidentno je i prisustvo brojnih
podzemnih karstnih kanala, što je logično s obzirom na duboko razvijen proces karstifikacije. Druga
cjelina, izgrađena od nekarbonatnih stijena, ima najveće rasprostranjenje u centralnim i krajnjim sjevernim
dijelovima terena , a predstavljene su pretežno kompleksom karbonskih škriljaca i jezerskih neogenih
naslaga, sličnih geomorfoloških karakteristika. Ovaj dio terenakarakterišu blaţi nagibi terena, a što je
62
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
posljedica intenzivne erozije i zaobljavanja istaknutih i oštrih oblika. Posebno izraţeniprocesi supovršinsko
oticanje, spiranje i jaružanje, što je logična posljedica slabe vododrživosti ovih stijena. Posledice
navedenog ogledaju se u pojavi brojnih dubokih jaruga i uskih dolina manjih površinskih tokova. Znatno je
rasprostranjenje i tvorevina savremenih morfoloških procesa od kojih dominatnu ulogu imaju fluvijalni i
siparsko-deluvijalni procesi. Aluvijalne naslage imaju veću debljinu samo u dolini Studenog Jadra, a
moguće je uočiti prisutstvo i manjih riječnih terasa (7-8 m relativne visine). U koritima manjih riječnih
tokova širina aluvijalnih naslaga rijetko prelazi 1 m. Za razliku od ovih tvorevina, karakteristično je znatno
prisustvo deluvijalnih i siparskih. Najčešče su vezane za zone velikih visinskih razlika, koje odgovaraju
kontaktu karbonatnih i nekarbonatnih stijena, odnosno zonama intenzivnijih tektonskih kretanja. Debljina
ovih naslaga često prelazi 10 m. Materijal je uglavno nesortiran i nezaobljen, izgraĎen od odlomaka
krečnjaka različite veličine. S obzirom na karakter izvôra i njihovo pojavljivanje česta je pojava taloženja
izvorskih bigrova. Nekada su oni vezani za zone savremenog, a nekada za zone starog isticanja, koje su
procesom karstifikacije spuštene na veću dubinu (ispod lokalnog erozionog bazisa). Jedna od značajnih
pojava nalazi se na 1.5 km uzvodno od „Nikoline vode“ na lijevoj obali Studenog Jadra, odakle su se
tokom vremena bigrovi povremeno eksploatisali za lokalne potrebe. Debljina ovih izvorskih sedimenata
varira od 1 do 10 m. Od savremenih morfoloških pojava konstatovane su i pojave kliženja terena, vezane
za zone rasprostranjenja karbonskih škriljaca. Pojave su lokalnog karaktera i bez većeg značaja.
Ispitivano područje karakteriše umjereno kontinentalna klima, s tim što se u višim dijelovima javlja prelaz
ka planinskom tipu klime. Osnovne klimatske karakteristike su topla ljeta i duge hladne zime, sa velikim
količinama atmosferskog taloga tokom godine. Poznavanje klimatskih faktora kao što su padavine,
temperatura vazduha i vlaţnost vazduha od velikog su značaja za sagledavanje hidrogeoloških
karakteristika terena, odnosno bilansa voda u slivu vrela "Nikolina voda" pa im se stoga i posvećuje
adekvatna pažnja u ovom radu.
Padavine
U cilju analize pluviometrijskog reţima i njegovog uticaja na režim podzemnih voda iskorišteni su podaci
osmatranja sa tri kišomjerne stanice, relevantne za istraživano područje: Han Pijesak (1090 mnm),
Vlasenica (670 mnm) i Gunjaci (577 mnm). Sume padavina analizirane su za period 1966-1979 za
kišomjernu stanicu Han Pijesak, 1969-1978. za kišomjernu stanicu Vlasenica i 1970-1979. za kišomjernu
stanicu Gunjaci (prilog 2). Za kišomjerne stanice Han Pijesak i Vlasenica iz Hidrometeoroloških glasnika
SFRJ preuzete su vrijednosti padavina za periode 1931.-1960. Ova vrijednost za kišomjernu stanicu Han
Pijesak iznosi 1059 mm, a za stnicu Vlasenica 1168 mm. Padavine variraju od 1059 mm vodenog taloga
godišnje (Han Pijesak) do 1168 mm (Vlasenica). Ovo ukazuje na neravnomjernost izlučivanja padavina i
specifične mikroklimatske karakteristike, uzevši u obzir da je Han Pijesak na 420 m većoj nadmorskoj
visini od Vlasenice. Srednja godišnja suma padavina za sve tri kišomjerne stanice iznosi 1112 mm, te se
ista vrijednost usvaja kao orjentaciona za prosječnu godišnju sumu padavina istraţivanog područja.
Ekstremne vrijednosti godišnjih suma padavina kreću se u granicama
Tabela1.Ekstremnevrijednostigodišnjihpadavinarazmatranihkišomjernihstanica
Kišomjerna
Minimum
Maksimum
Godina
stanica
(mm)
(mm)
Godina
HanPijesak
893
1971
1291
1970
Vlasenica
1042
1973
1335
1970
Gunjaci
821
1979
1597
1970
Prikazano u tabeli 1 ukazuje na to da su maksimalni rasponi godišnjih suma padavina skoro dvostruki (od
821 mm do 1597 mm). Srednje mjesečne vrijednosti padavina za sve tri stanice prikazane su u tabeli 2, te
na slici 2.
63
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Tabela2.Srednje mjesečnevrijednostipadavinazarazmatranetrikišomjernestanice
Mjesec
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
Sr.vrijed.
74
80
69
91
121
124
110
101
101
X
XI
XII
84
88
83
Vrijednosti padavina imaju relativno kontinuiran trend rasta od januara do juna, a zatim lagano opadaju do
kraja godine. Jasno se izdvaja jedan maksimum-kraj proljeća -početak ljeta i jedan minimum – tokom
zimskih mjeseci (decembar-januar). Maksimalne vrijednosti srednjih mjesečnih padavina variraju u
širokom rasponu. Na kišomjernoj stanici Han Pijesak raspon srednjih mjesečnih suma padavina kreće se
od 62 do 128 mm, na stanici Vlasenica od 76 do 127 mm, te na kišomjernoj stanici Gunjaci od 66 do 139
mm. U pogledu mjesečnih suma padavina takoĎe postoje značajne razlike. Tokom pojedinih mjeseci
padne svega do 5 mm vodenog taloga (decembar 1972). Suprotno tome, u pojedinim mjesecima padne
preko 200 mm, pa i 300 mm vodenog taloga. Tako su na kišomjernoj stanici Han Pijesak rgistrovane
padavine od 222 mm (jun 1969.), 249 mm (juli 1972.), ponovo 222 mm u novembru 1974.god. i 210 mm
(septembar 1978). Na kišomjernoj stanici Vlasenice zabiljeţene su sljedeće vrijednosti mjesečnih padavina
većih od 200 mm: 301 mm (jul 1972.), i 213 mm (oktobar 1974.). Na stanici Gunjaci maksimalne mjesečne
padavine su registrovane u maju 1970.god. (251 mm) i oktobru 1974.god. (244 mm). Ovakav
neravnomjeran rapored izlučivanja atmosferskog taloga svakako ima uticaja i na reţim izdanskih voda.
Svakako, veliki značaj za vodni bilans imaju snijeţne padavine, odnosno njihovo topljenje, jer se period
topljenja uglavnom poklapa sa periodima maksimalnih proticaja vrela tokom marta i aprila.
Hidrografske karakteristike
Dominantu ulogu u hidrografskom pogledu na istražnom području ima rijeka Studeni Jadar, koja
nastaje od vrela u selu Odžak sa minimalnim registrovanim proticajem za period jednogodišnjih
osmatranja 1966/67 od 600 l/s. Od pritoka treba istaći desnu pritoku Rijeku, kao i Vlaku na krajnjem
sjeveroistoku terena. Ovi tokovi su svoja korita usjekli uglavnom u krečnjačkim stijenama, sa strmim
nagibima. Hidrografska mreža (slika 3) na istražnom području normalno je razvijena, s tim da u okviru
karbonatnog stijenskog kompleksa nema većih tokova. Položaj korita tokova predisponiran je
uglavnom rajednim strukturama, a sama hidrografksa mreža ima dendritičan tip.
Kako je već navedeno najveći riječni tok je Studeni Jadar. Glavni izvori ovog toka nalaze se
neposredno iznad sela Gornji Zalukovik. Od izvorišta teče pravcem S-J i na oko 2 km nizvodno
prima prvu veću pritoku Kulinu, a potom i najveću pritoku Rijeku, sa desne strane. Nakon ušća Rijeke
tok Studenog Jadra povija i teče pravcem SI-JZ, paralelno sa poloţajem regionalne rasjedne
strukture koja je predisponirala pravac toka. Nizvodno od ušća Rijeke tok je usječen u karbonatne
stijene sa strmim dolinskim stranama. Do vrela „Nikolina voda“ konstatovano je nekoliko manjih
erozionih proširenja dekametarskog reda veličine, a tek nizvodno od vrela aluvijalne naslage širine
oko 70 m. Desna pritoka Rijeka formira se od niza manjih potoka koji teku preko škriljaca karbonske
starosti, a najveći su Ornica i Brezanski potok. Krajnji istočni dio ispitivanog terena pripada slivu
Lukavice. Formira se od niza manjih potoka i jednog jačeg vrela (van ispitivanog terena). Najveća
lijeva pritoka Vlaka formira se na sjevernim padinama Sikire. Krajnjim sjevernim dijelo
područja teče rijeka Tabana. Dolazi iz pravca Vlaseniice i kod
o Zak
klopače se ul i va u Studeni Jadar.
Hidrografka mreža šireg istražnog područja vidljiva je na slici 3.
64
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Slika 3. Hidrografska mreža šireg istražnog područja
U nastavku teksta daju se rezultati hidrometrijskih ispitivanja provedenih na predmetnim
tokovima tokom ljeta 1981.god, te ljeta 2008.god. Proticaji su 1981.god. odreĎivani
metodom plovka, ponegdje samo procijenjeni, a 1982. i 2008. godine hidrometrijskim
krilom (slika 5, prilog 7). Na Studenom Jadru 21.8.1981.god., neposredno prije ušća
Rijeke konstatovan je proticaj od 220 l/s (broj vodomjernog profila 20 na prilogu 7), na
oko 1 km uzvodno od vrela 300 l/s (oznaka profila 3a), a pribliţno ista vrijednost proticaja
konstatovana je i samog vrela (profil 3b). Tokom stacionarnih osmtranja elemenata
reţima izdanskih voda na vrelu „Nikolina voda“, osmatrane su i veličine proticaja
Studenog Jadra kod samog vrela.
Procijenjene su sljedeće veličine:
65
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Tabela3.ProcijenjenevrijednostiproticajaStudenogJadrasept.1981.–maj1982
Datum
21.9.1981.
14.1.1982.
7.5.1982.
Proticaj (l/s)
1200
2000
3000
U cilju određivanja proticaja rijeke Studeni Jadar i utvrđivanja odnosa površinskih i izdanskih voda u ovoj
zoni, 5.6.1982.god. izvršena su simultana hidrometrijska mjerenja na ukupno 5 vodomjernih profila.
Rezultati ovih mjerenja, odnosno sračunate veličine proticaja prikazane su i na detaljnoj hidrogeološkoj
karti 1:5.000 (prilog 7). Prvo mjerenje uraĎeno je na Studenom Jadru, neposredno kod vrela (kod mosta),
stim što se „višak“ vode sa vrela uliva nizvodno oko 150 m od profila. Na ovom izlaznom profilu iz
karstnog dijela terena dobijen je proticaj 1623 l/s (mjerni profil 1, prilog 7). Drugo mjerenje (2 na prilogu 7)
izvršeno je na oko 450 m uzvodnije, u erozionom suţenju, a oko 50 m uzvodno od niza manjih izvora na
lijevoj i desnoj strani. Na osnovu mjernih podataka sračunat je proticaj od 1550 l/s. To ujedno ukazuje na
povećanje proticaja između profila 2 i 1 od 73 l/s. Vodomjerni profil 3 nalazi se oko 1000 m uzvodnije od
profila 2 (ispod mosta), a oko 300 m ispod kontakta karbonatnih i nekarbonatnih stijena. Dobijen je proticaj
1323 l/s, što ukazuje na priraštaj proticaja od 227 l/s do profila 2, odnosno 300 l/s do profila 1. Profil 4 na
kome je mjeren proticaj nalazi se na oko 800 m uzvodnije od prethodnog (profila 3) u karbonskim
škriljavim stijenama, odnosno oko 500 m prije kontakta sa trijaskim krečnjacima. Veličina proticaja na
ovom profilu iznosila je 1542 l/s, što ukazuje na gubljenje vode od 219 l/s do profila 3. Dolazi se do
zaključka da je ispod kontakta, na krečnjačkom dijelu terena vjerovatno formirana aktivna ponorska zona.
Uporedbom veličina proticaja na ulaznom profilu (profil 4) i izlaznom profilu (profil 1) uočava se priraštaj
proticaja od 81 l/s, što bi se sa izdašnošću vrela mjerenim istog dana od 53 l/s iizdašnošću svih vrela u
krečnjačkoj klisuri, moglo izravnati. U cilju kontrole tačnosti izmjerenog proticaja na profilu 4 izmjereni su
proticaji Studenog Jadra i Rijeke neposredno iznad sastava navedenih vodotoka. Na profilu 5 Studenog
Jadra (prilog ???) dobijen je proticaj od 1424 l/s, a na Rijeci na profilu označenom brojem 6 proticaj od
93.5 l/s. Sumarno proticaj na profilima 5 i 6 iznosi 1517.5 l/s i ukazuje na priraštaj proticaja od ušća Rijeke
do profila 4 (600 m udaljenog), od 24.5 l/s. Ovo ukazuje na realnost izmjerenih proticaja na profilima 4, 5 i
6. Prosječne greške koje se dobijaju mjerenjem proticaja metodom hidrometrijskog krila iznose prosječno
5%. Uzimajući u obzir i mogućnost subjektivne greške pri mjerenju iproračunu, moţe se sa sigurnošću
tvrditi da postoji aktivna ponorska zona na karbonatnom (krečnjačkom) dijelu terena, neposredno ispod
kontakta sa nekarbonatnim stijenama. Uslovi cirkulacije ovih voda, te odnos izdanskih i površinskih voda
bićeposebno analizirani. Na ostalim tokovima konstatovane su sljedeće vrijednosti proticaja, mjerene
između 18. i 22. avgusta 1981.god.: - Rijeka je imala proticaj od 20 l/s neposredno prije ušća u Studeni
Jadar (broj profila 22 na prilogu 7), stim što je u nešto uzvodnijem dijelu proticaj iznosio oko 30 l/s (profil
36). Uzevši u obzir da je korito toka usječeno u vodonepropusne stijene ovu razliku proticaja nije lako
objasniti. Najvjerovatnije je riječ o subjektivnoj grešci, s tim da postoji i mogućnost određenog gubitka
vode u aluvijalnim naslagama, koje su u zoni ušća u Studeni Jadar nešto povećane debljine. U cilju
dopunskog razmatranja navedene nelogičnosti vezane za proticaje Rijeke, mjerenja su ponovljena
5.6.1982. Dobijeni proticaj na nizvodnom profilu bio je, kako je u ranijem tekstu pomenuto, 93.5 l/s (profil
6). Oko 650 m uzvodnije izmjeren je proticaj 94.5 l/s (profil 7). Razlika od 1 l/s ukazuje i na moguću
subjektivnu grešku pri mjerenju. Proticaj bi na nizvodnom profilu morao biti veći, zbog većeg broja manjih
pritoka i slabijih izvora. Moţe se zaključiti da se radi o gubljenju odreĎene količine vode u nanosu, ali o
nekim većim količinama ne moţe biti riječi, usljed male vodopropusnosti karbonskih sedimenata.
- Najveća dena pritoka Rijeke - Brezanski potok imao je 21.8.1981.god. proticaj 9 l/s.
- Rijeka Vlaka, desna pritoka Lukavice, nastaje od niza slabih izvora. Na oko 1.5 km od izvorišne zone
izmjeren je proticaj od svega 5 l/s.
Treba konstatovati da su proticaju mjereni u periodu najniţih voda. Usled registrovanih gubitaka vode
izmeĎu mjernih profila 3 i 4 tokom izrade Programa sanitarne zaštite ponovljena su hidrometrijska
66
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
mjerenja na ovim profilima. Položaj profila označenih sa I i II vidljivi su u prilogu 7. Elementi za proračun
brzina površinskog toka, odnosno sračunatog proticaja dati su na slici 4.
Na uzvodnijem profilu (profil II, odnosno profil 4 1982.god.) sračunat je proticaj od 361 l/s, dok je na
nizvodnijem profilu, nedaleko od kamenoloma (profil I na prilogu 7, 1982.godine. profil 3) sračunat proticaj
od 325 l/s. Ovo dokazuje tačnost ranijih pretposatvki o postojanju aktivne ponorske zone u koritu
Studenog Jadra između profila I i II, odnosno 3 i 4 (prilog 7) jer je i u ovom slučaju registrovan gubitak od
36 l/s.Mjerenja su kako je vidljivo izvedena u periodu minimalnih voda. Mjerenja su provedena
19.8.2008.god. S obzirom na navedene hidrogeološke uslove na ovom terenu, a posebno naznačajno
prisutstvo karbonatnih stijena, prvenstveno krečnjaka, riječni tokovi imaju velikeoscilacije proticajatokom
hidrološke godine. Na ovom dijelu terena nema stalnih hidroloških profila pa su zaključci uglavnom
bazirani na povremenim osmatranjima proticaja Studenog Jadra. Odnos Qmin:Qmax u naliziranom
periodu je oko 1:10, a maksimalna amplituda vjerovatno je i veća.
67
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Slika 6. Studeni Jadar nakon ušća Rijeke
Odnos površinski i podzemnih voda
Na analiziranom terenu mogu se posmatrati odnosi površinskih voda sa podzemnim vodama u okviru
karstnog, pukotinskog i zbijenog tipa izdani. Svakako, s obzirom na razmatranu problematiku najveći
značaj ima odnos površinskih voda sa podzemnim vodama u okviru karstne izdani. Sa druge strane,
zbijeni tip izdani u aluvijalnim naslagama nalazi se u aktivnoj hidrauličkoj vezi sa površinskim vodama
Studenog Jadra i Rijeke. Pitanje odnosa podzemnih voda i pukotinske izdani u donjotrijaskim sedimentima
je otvoreno, s obzirom na gubljenje voda Studenog Jadra u dijelu gdje on teče preko ovih stijena.
Međutim, ako uzmemo u obzir malu propusnost ovih stijena, mnogo je vjerovatnije da je gubitak posljedica
infiltracije površinskog toka u karbonatnim stijenama. Rezultati hidrometrijskih mjerenja iz juna 1982.god.,
odnosno avgusta 2008.god. ukazuju na gubitak vode Studenog Jadra u karstnu izdan, neposredno po
ulasku u krečnjačku klisuru. Ove vode najvjerovatnije direktno prihranjuju karstno ležište izdanskih voda
„Nikolina voda“. Ukoliko razmotrimo i pojavu povećanja proticaja od profila 3 do vrela dolazimo do
zaključka da je možda riječ o plitkoj cirkulaciji u karstnoj izdani, odnosno ponovnom dotoku u površinski
tok. To svakako ne isključuje pretpostavku da jedan diovoda direktno prihranjuje vrelo „Nikolina voda“,
mješajući se sa karstnim izdanskim vodama. Za ovo razjašnjenje trebalo bi izvesti detaljna hidrometrijska
mjerenja u periodu od najmnje jedne godine, što bi dalo podatke za analizu pri različitom stanju nivoa
karstne izdani. Primjena hidrometrijskih istraživanja je daleko ekonomičnija od ostalih jer bi opit
obilježavanja zahtjevao izvođenje skupihradova, kao što su bušenje, utiskivanje obilježivača, prikupljanje
podataka za kvantitativnu analizu itd.
OPŠTI BILANS KARSTNE IZDANI
Sagledavanje opšteg bilansa i rezervi izdanskih voda u okviru karstne izdani predstavlja veoma složen
zadatak. U uslovima odsustva stacionarnih osmatranja izdašnosti vrela analiziraće se raspoloživi fond
podataka i njime pokušati izvjesna procjena u pogledu ovih karakteristika karstne izdani. Analizom je
obuhvaćeno ležište karstnih izdanskih voda u slivu vrela „Đevanje“. Osnovni vid dreniranja karstne izdani
jeste putem isticanja preko vrela, potom evapostranspiracija, dok se manji dio vode gubi podzemnim
oticanjem. Osnovni vid prihranjivanja jeste infiltracija padavina. Opšta bilansna jednačina u prosječnoj
godini, na osnovu rapoloživih podataka, može se predstaviti kao: P + QS.J. = Qvr + G gdje su: P –
padavine u slivu QS.J – infiltracija voda površinskog toka Studenog Jadra Qvr- izdašnost vrela „Nikolina
voda“ G- suma svih gubitaka: evapotranspiracija, površinski oticaj, izdašnost slabijih izvora u koritu
Studenog Jadra i na istočnom obodu ležišta Na osnovu provedene analize slivno područje vrela „Nikolina
2
voda“ iznosi oko 5.2 km . Prosječne godišnje padavine prema analizi na raspoloživim relevantnim
kišomjernim stanicama iznose 1112 mm. Izdašnost vrela u jednogodišnjem periodu 18.8.1981.5.6.1982.god. varirala je između 18.5 l/s i 235 l/s. Svakako, iznos apsolutne amplitude kolebanja je i veći.
Za prosječan proticaj aproksimativno se usvaja vrijednost od 60 l/s. Ukoliko se bilansna jednačina
analizira bez učešća infiltracije vode Studenog Jadra dobija se:
3
3
3
5.78x106 m = 1.89x106 m + 3.89x106 m
Ovo praktično znači da se na vrelu drenira oko 32% vode koja se formira u slivu infiltracijom vode
atmosferkog taloga, dok na gore pobrojane gubitke otpada oko 68%. Ukoliko uzmemo u obzir infiltrirane
vode Studenog Jadra, sa pretpostavkom da se u izdan infiltrira prosječno 50 l/s onda bilansna jednačina
ima sljedeći oblik:
3
3
3
7.36x106 m = 1.89x106 m + 5.47x106 m
U ovom slučaju veličina gubitka je i veća, odnosno efektivna infiltracija padavina je manja. Ukoliko bi se
infiltracija vode Studenog Jadra još povećala, vrijednost efektivne infiltracije bila bi još manja. Takođe,
veličina srednjeg proticaja koja jeusvojena može biti i manja, što takođe utiče na povećanje člana G
(gubici) desne strane bilansne jednačine. U pogledu rezervi izdanskih voda moglo bi se usvojiti da
dinamičke rezerve ležišta približno odgovaraju srednjoj godišnjoj izdašnosti vrela (60 l/s), što bi iznosilo
3
1.89x106 m /godišnje. Za proračun statičkih rezervi nedostaju podaci o dubini zalijeganja karstne izdani i
veličina koeficijenta karstifikacije, odnosno specifične izdašnosti .
68
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
REŽIM KARSTNIH IZDANSKIH VODA U SLIVU VRELA „NIKOLINA VODA“ I
REZERVE IZDANSKIH VODA
Na osnovu dosada provedenih istraživanja u slivu vrela „Nikolina voda“ može se dati odgovarajuća analiza
kvantitativno-kvalitativnog režima karstne izdani.
Režim izdašnosti vrela
Za sada najduži period kvantitativnih praćenja na vrelu jeste od avgusta 1981.god. do jula 1982.god.
proveden od strane stručnjaka Instituta za hidrogeologiju RGF-a iz Beograda. Dobijeni rezultati ukazuju na
veoma neujednačen režim izdašnosti i vrijednosti koje se čak dvostruko razlikuju u odnosu na projektovani
kapacitet od strane „Energoinvest“-a iz Sarajeva. Već je navedeno da se za jednogodišnji period
osmatranja izdašnost kretala od 18.5 l/s do 235 l/s, sa srednjom usvojenom izdašnošću pri bilansnom
proračunu od 60 l/s. Odnos Qmin:Qmax je oko 1:13, stim da ovo treba uzeti sa rezervom jer je za
donošenje preciznijih zaključaka neophodno osmatranje proticaja od najmanje dvije hidrološke godine, a
preporučljivo i više. U periodu osmatranja izdašnosti ona se kretala kako je to prikazano u tabeli 4
Tabela 4. Proticaji vrela „Nikolina voda“ u periodu avg.1981.-jul 1982.
Rednibroj mjerenja
Datm
Vrstapodatka
ProticajQ(l/s)
1.
18.8.1981.
mjereno
18.5
2.
30.8.1981.
mjereno
18.6
3.
21.9.1981.
procjena
180.0
4.
14.1.1982.
mjereno
125.0
5.
7.5.1982
mjereno
235.0
6.
5.6.1982.
mjereno
53.0
Ovi podaci govore o značajnim oscilacijama izdašnosti i promjenama dinamičkih rezervi izdanskih voda u
okviru ležišta. Za dalje analize biće neophodno uspostaviti stalna osmatranja na vrelu kao bi se u daljem
tekstu date rezerve mogle prekategorisati u rezerve viših kategorija. Pored navedenih podataka
osmatranja izdašnosti vrela postoje podaci jednomjesečnoih osmatranja februar-mart 1974, a koje
prikazujemo u narednoj tabeli. Isti su prikupljeni za potrebe Glavnog projekta vodovoda Milići od strane
inženjera "Energoinvest"-a iz Sarajeva.
Tabela5.Proticajvrela"Nikolinavoda"zaperiod7.2.-14.3.1974.
Datummjerenja
07.02.
Nivovodenaprelivu(cm)
24
Proticajvrela"Nikolonavoda"(l/s)
109.36
69
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
12.02.
20
81.44
13.02.
19
75.98
14.02.
19
75.98
15.02.
18
70.30
17.02.
17
64.82
20.02.
17
64.82
26.02.
17
64.82
02.03.
05.03.
17
17
64.82
64.82
06.03.
07.03.
16
17
59.52
64.82
09.03.
10.03.
17
16
64.82
59.52
14.03.
16
59.52
Režim fizičkih i hemijskih svojstava izdanskih voda
Režimska osmatranja kvalitativnih svojstava kartnih izdanskih voda vršena su u istom periodu kada i
kvantitativnih svojstava. Dobijeni podaci sadržani su na dijagramu promjene izdašnosti, temperature, pH,
opšte tvrdoće i mineralizacije vode vrela (slika 10). Fizička svojstva voda sa vrela „Nikolina voda“ su
relativno stabilna. Voda je bez boje ukusa i mirisa, tačnije povremeno se muti (u periodu velikih voda).
o
Temperatura se kreće od 9.0 do 10.8 C. Ukupna mineralizacija na osnovu raspoloživih analiza se kreće u
rasponu od 245 do 290 mg/l, što ukazuje da su vode nisko mineralizovane. Vrijednost pH varira od 7.2 do
o
+
8.1. Opšta tvrdoća je ujednačena, u rasponu 13.58-14.84 dH. Joni Ca2 javljaju se u granicama 79.1+
+
+
85.1 mg/l. Mg2 javlja se u manjoj koncentaciji 10.5-13-3 mg/l., a jonski zbir Na + K u granicama 2.0-7.0
mg/l. Od anjona najveći sadržaj imaju anjoni HCO3 , a variraju u uskom raponu od 262.3 do 292.8 mg/l.
22+
3+
Maksimalno registrovana vrijednost Cl je 19.1 mg/l, a jona SO4 7.0 mg/l. Joni Fe i Fe se javljaju u
veoma malim koncentracijama, od 0.02 do 0.09 mg/l. Jon NH4 po zadnjoj analizi (07.08.2008.god.)
registrovan je u ispitivanom uzorku sa 0.06 mg/l. Joni NO2 su konstatovani u koncentarciji od 0.03 mg/l
što je na granici dozvoljenog (MDK=0.03 mg/l), a joni NO3 u koncentraciji od 2.52.
Utrošak KMnO4 iznosi od 5.00 mg/l, po ranijim analizama i nešto više (do 6.90 mg/l) zavisno od učešća
organske materije u podzemnoj vodi.
70
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Slika 10. Dijagram promjene veličine mineralizacije, opšte tvrdoće, pH vrijednosti, temperature vodei
izdašnosti vrela "Nikolina voda"
Prikaz rezervi izdanskih voda po kategorijama
Kategorizacija rezervi podzemnih voda na izvorištu "Nikolina voda" provedena je na osnovu upoznatih
geološko-hidrogeoloških karakteristika vrela i u skladu sa Pravilnikom o klasifikaciji i kategorizaciji rezervi
podzemnih voda i vođenju evidencije o njima (Službeni list SFRJ 34/79).
Kategorija B rezervi
U B kategoriju rezervi uvršćuju se rezerve podzemnih voda u nalazištima kod kojih su istraženi i utvrđeni:
geološka građa i hidrogeološki parametri vodonosne sredine, rasprostranjenost i mogućnost obnavljanja
rezervi , odnos prema drugim vodonosnim sredinama i površinskim vodama i u određenom stepenu
upoznati uslovi vještačkog prihranjivanja i njihove zaštite. Kod nalazišta u karstu i u stijenama pukotinske
poroznosti rezerve se utvrđuju istražno-eksploatacionim bušenjem, testiranjem istražno-eksploatacionih
bunara, kao i proučavanjem hidrograma vrela. Režim podzemnih voda za ovu kategoriju ispituje se u
trajanju od najmanje jedne hidrološke godine Na osnovu dostignutog stepena istraženosti mogu se
izdvojiti rezerve B kategorije: Q = 40 l/s.
Kategorija C1 rezervi
71
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Rezerve C1 kategorije sluţe za utvrđivanje mogućnosti eksplotacije vodonosne sredine. Na osnovu tih
rezervi, planiraju se detaljna istraživanja za prevođenje rezervi u višu kategoriju. Na osnovu dosadašnjih
osmatranja vrela "Nikolina voda" i provedenih istraživanja izdvajaju se rezerve C1 kategorije iznose: Q =
60 l/s.
Kategorija C2 rezervi
U C2 kategoriju uvršćuju se rezerve podzemnih voda na osnovu raspoloživih podataka dosadašnjih
istraživanja. Rezerve C2 kategorije služe za perspektivno planiranje korištenja podzemnih voda,
usmjeravanje istražnih radova i izbor najpogodnijeg područja za detaljna istraživanja. Rezerve C2
kategorije iznose: Q = 85 l/s.
KVALITATIVNA SVOJSTVA KARSTNIH IZDANSKIH VODA
U cilju sagledavanja kvalitativnih svojstava izdanskih voda u okviru ležišta u slivu „Nikolina voda“ i
pogodnosti iste za piće, analizirana su fizičko-hemijska, te bakteriološka svojstva vode vrela. Dobijeni
rezultati komparirani su sa zahtjevima Pravilnika o higijenskog ispravnosti vode za piće (Sl. Glasnik RS
40/03).
Kvalitet izdanskih voda u pogledu fizičkih i hemijskih svojstava
Dosada istražene fizičko-hemijske analize ukazuju na povoljna svojstva, kako vode „Nikolino vrelo“ tako i
o
uzorak u široj zoni ležišta. Temperature vode sa vrela su veoma ujednačene i kreću se oko 10 C. Vode su
bez boje, mirisa i ukusa, sa povremenim zamućenjima u periodu najviših voda. Ova zamućenja su
uglavnom kratkotrajna. pH vrijednost ukazuje na neutralne do slabo alkalne vode koje sa ovog aspekta
odgovaraju postojećim normativima. Veličina mineralizacije vode sa vrela, kao i ostali uzoraka u široj zoni
redovno je ispod 1 g/l. Joni gvožđa i nitrati konstatovani su u malim koncentracijama, uvijek ispod
dozvoljenih koncentracija, dok je amonijum jon konstatovan ispod dozvoljene koncentracije. Sadržaj
organske materije, na osnovu utroška KMnO4, je redovno u granicama dozvoljenog (ispod 12 mg/l).
Rezultati posljednje hemijske analize vidljivi su u prilogu 10 (analiza od 07.08.2008.god.). Od svih
parametara jedino je mutnoća iznad MDK, dok su nitriti na granici. U mikrokomponentnom
hidrohemijskom sastavu važi ista konstatacija – svi elementi su ispod MDK. Vode vrela „Nikolina voda“
2+
2+
spadaju u vode I-e klase ili veoma dobre vode sa nešto povećanim sadržajem Ca i Mg jona, koji su na
2granici između I i II klase i povećanim sadržajem karbonata (CO3 ), koji je na prelazu između II-e i III-e
klase, a mjestimično i III-e klase vode za piće. Kvalitet vode u široj zoni vrela takođe je u I-oj klasi vode za
2+
2piće sa nešto uvećanim sadržajem Mg (prelaz ka drugoj klasi) i povećanim sadrţajem jona CO3 (II-a
klasa). Mikrokomponente imaju sadržaj u opsegu prikazanom u tabeli 6.
Tabela 6. Koncentracija mikrokomponenata u vodama "Nikoline vode"
Element
Koncentracija(mg/l)
Al
0.0379-0.2349
Fe
0.0067-0.0130
Ti
do0.0026
Cu
0.0004-0.0010
Ni
0.0003-0.0004
Ag
0.0022-0.0024
V
0.0002-0.0010
72
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
S obzirom na fizičko-hemijske analize izdanskih voda na ispitivanom terenu, može se zaključiti da su iste
veoma dobre za piće u pogledu pomenutih svojstava.
U toku izrade Programa sanitarne zaštite, u dogovoru sa Nadzorom, ispred opštine Milići Vasiljević
Milijanom i Nadzorom ispred AD "Vodovod i komunalno" Bibić Markom, uzeti su uzorci za proširenu
hemijsku analizu 3.9.2008.god. iznad i ispod turbine HE "Gornji Zalukovik" (kao i 2 uzorka za
bakteriološka ispitivanja na istim tačkama uzorkovanja). Rezultati su prezentovani u prilogu 10. Na osnovu
pregleda konstatovano je da vode spadaju u I klasu kvaliteta (čl. 14 i čl. 26 Uredbe o klasifikaciji voda i
vodotoka, Sl. glasnik RS 42/2001). Svi fizičko-hemijski parametri odgovaraju MDK prema Pravilniku o
higijenskoj ispravnosti vode za piće (Sl. glasnik RS 40/03) i praktično su identični na oba uzorka.
Kvalitet izdanskih voda u pogledu bakterioloških svojstava
U cilju sagledavanja bakteriološkog sastava voda ispitivane oblasti, na osnovu dosadašnjih hidrohemijskih
ispitivanja, analizirano je prisustvo pojedinih vrsta bakterija i njihovo prisustvo u odnosu na norme
dozvoljene ranije pomenutim Pravilnikom o higijenskoj ispravnosti vode za piće. Tokom istraživanja
provedenih početkom 80-ih godina prošloga vijeka, na brojnim uzorcima iz kaptaže (komore, petkomore i
šahta), glavnog rezervoara, izvora u široj okolini, rijeke Studeni Jadar urađene su bakteriološke analize.
Od ukupno 25 bakteriološki analiza iz kaptaže 6 je bilo bakteriološki ispravno, a čak 19 bakteriološki
neispravno. Prije same izrade kaptaže, daleke 1973.god, od strane „Energoinvesta“ Sarajevo, za potrebe
Investicionog programa „Vodovod Zaklopača“ urađene su bekteriološke analize koje su ukazivale na
potpunu ispravnost vode vrela u ovom smislu. U periodu 18.8.-21.9.1981.god. od strane laboratorija u
Loznici i Beogradu (RGF, Laboratorija Instituta za hidrogeologiju) urađeno je ukupno 12 analiza od koji je
čak 10 bakteriološki bilo neispravno. Od bakterija identifikovane su Escherichia coli, Klebsiella,
Aerobacter, Pseudomonas aerugznosa, Bacillus cereus. U dva uzorka nađen je i Streptococcus faecalis.
Slična situacija je bila i sa izvora u okolini. Posebno indikativni bili su rezultati bakterioloških nalaza vode
Studenog Jadra, jer su ukazivali na veliku zagađenost svih uzoraka. Tokom izrade Programa, 22. avgusta,
uzeto je pet uzoraka za bakteriološke analize od strane autora Programa iz preduzeća "Kriptos", te dva od
strane ljudi iz AD "Vodovod i komunalno" Milići-jedan iz rezervoara "Goločevina Milići", a drugi sa javne
česme u novom zanatskom centru. Autori programa uzeli su uzorke netreretirane vode sa "Nikoline vode"
i vode koja dolazi sa postrojenja MHE u Gornjem Zalukoviku, uzorke vode nakon hlorisanja sa novog i
starog cjevovoda i uzorak vode Studenog Jadra sa hidrometrijskog profila I, koji se nalazi na oko 1 km
uzvodno od kaptaže "Nikolina voda", kod kamenoloma. Voda Studenog Jadra bakteriološki je jako
kontaminirana. Pripada II klasi kvaliteta površinskih vodotoka, a u skladu sa članom 14 Uredbe o
klasifikaciji voda i kategorizaciji vodotoka (Sl. glasnik RS 42/01). Mikroorganizmi su identifikovani kao:
Escherichia coli, Enterococus, Klabsiella Enterobacter, Proteus spp, Bacillus cereus. Nijedan analizirani
uzorak sirove i hlorisane vode koja se koristi za vodosnabdijevanje nije bio ispravan. U hlorisanim
uzorcima identifikovani su mikroorganizmi: Escherichia coli, Enterococus, Bacillus cereus, a u uzorcima
sirove vode pored navedenih i Klebsiella enterobacter.
Tokom sastanka autora Programa sa nadzorom imenovanim ispred opštine Milići i AD "Vodovod i
kanalizacija" Milići 29.8.2008.god. dogovoreno je da se ponovo uzmu uzorci za bakteriološke analize i to:
sa vrela Odžak - prije i nakon turbine (ukupno 2 uzorka), posebno uzorak "Nikoline vode", te po jedan iz
ranije pomenutog rezervoara i javne česme. Uzorci sa navedenih lokacija uzeti su 3.9.2008.god. Rezultati
bakterioloških analiza kao i u prethodnom slučaju nisu bili zadovoljavajući, odnosno svi uzeti uzorci bili su
bakteriološki neispravni.
Određivanje zona sanitarne zaštite na izvorištu "Nikolina voda"
U cilju zaštite izvorišta "Nikolina voda", vodosnabdjevanje opštine Milići, od zagađenja i drugih štetnih
uticaja koji mogu nepovoljno djelovati na kvantitativno-kvalitativne karakteristike vode ovog izvorišta
neophodno je uspostaviti odgovarajući reţim u uticajnim zonama oko izvorišta, u kojima se propisuju
dozvoljene aktivnosti i mjere zaštite. Uslovi za uspostavljanje režima zaštite propisani su Pravilnikom o
mjerama zaštite, načinu određivanja i održavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, područja na kojima se
nalaze izvorišta, kao i vodnih objekata i voda namjenjenih ljudskoj upotrebi (Službeni glasnik RS 07/03), u
73
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
daljem tekstu Pravilnik, te utemeljeni i na novom Zakonu o vodama (Sl. glasnik RS 50/06), posebno
članovima 70 do 75, koji je usklađen sa Okvirnom Direktivom o vodama EU (WFD 2000/60/EC).
Pravilnikom se bliže propisuje sprovođenje mjera zaštite područja na kojima se nalaze izvorišta, a koja se
po količini i kvalitetu mogu koristiti ili se koristite za snabdijevanje stanovništva vodom za piće, odnosno
ukoliko je voda tog prostora namijenjena za ljudsku upotrebu, a koja moraju biti zaštićena od namjernog ili
slučajnog zagađivanja i drugih uticaja (koji mogu nepovoljno djelovati na zdravstvenu ispravnost vode),
kao i način određivanja i održavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, vodnih objekata i glavnih vodova
koji služe za snabdijevanje vodom za piće, odnosno ljudsku upotrebu, kao i uspostavljanje i sprovođenje
mjera sanitarne zaštite takve vode. U skladu sa Pravilnikom ustanovljene su sljedeće zone sanitarne
zaštite izvorišta “Nikolina voda”, vodosnabdijevanje opštine Milići:
Zona neposredne zaštite
Zona uže zaštite
Zona šire zaštite
Pored zona sanitarne zaštite uspostavljaju se i pojasevi sanitarne zaštite oko transportnog cjevovoda u
širini najmanje 2 m sa obje strane cjevovoda, te oko pumpne stanice (ili pumpnih stanica) i rezervoara. Uz
ove standardne pojaseve, u konkretnom slučaju uspostavljena su još dva pojasa sanitarne zaštite, o čemu
će biti više riječi u nastavku ovog poglavlja. Zaštitne zone izvorišta "Nikolina voda" predstavljaju važnu
preventivnu mjeru za sprječavanje zagađenja ovog resursa od esencijalnog značaja za vodosnabdijevanje
stanovnika, industrije i javnih ustanova opštine Milići.
Zagađenost karstnih izdanskih voda (posebno bakteriološka) zavisi od prirodnih uslova u slivu i postojanja
potencijalnih zagađivača. Ukoliko postoje, mogućnost zagađenja voda karstne izdani značajno je veća
nego što je to u poređenju sa drugim tipovima izdani (prije svega zbijenim). Navedeno je posljedica
otvorenosti i dimenzija karstnih kanala i kaverni. Velike brzine kretanja izdanskih tokova, brze propagacije
voda obilnijih padavina svakako utiču na brza prenošenja eventualnog zagađenja. Utakvim uslovima
postoji mogućnost od značajnih posljedica i prije otkrivanja uzroka, odnosno sprečavanja neţeljenih
efekata. Ovo je posebno naglašeno u periodu velikih voda, te maksimalna izdašnost može usloviti
najslabiji kvalitet. On se pored bakteriološkog zagađenja očituje i u zamućenju izdanskih voda preko
zakonski dozvoljenih granica (1 NTU). Zaštitne zone izvorišta "Nikolina voda" određene su u skladu sa
Zakonom o vodama (Sl. list RS br.50/06), Zakonom o zaštiti životne sredine (Službeni glasnik RS 53/02),
Zakonom o uređenju prostora (Sl. glasnik R.S. broj 19/96, 25/96, 10/98) i Pravilnikom o mjerama zaštite,
načinu određivanja i održavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, područja na kojima se nalaze izvorišta,
kao i vodnih objekata i voda namjenjenih ljudskoj upotrebi (Službeni glasnik RS 07/03), a sintetizovano sa
provedenim istraživanjima i geološko-hidrogeološkom analizom istražnog terena. Odlukom o zaštiti
izvorišta utvrđuje se precizno geodetski poloţaj zona i pojaseva, te mjere zaštite koje imaju za cilj zaštitu i
očuvanje kvantitativno-kvalitativnih karakteristika izvorišta i prostora na području zaštitnih zona, kako bi se
omogućilo dugoročno korištenje izvorišta za potrebe snabdijevanja pitkom vodom stanovništva, javnih
ustanova i indutrije opštine Milići.
Zona neposredne zaštite
Područje zone neposredne zaštite izvorišta ”Nikolina voda" obuhvata prostor u kojem se izvorište,
odnosno vodni objekti štite od direktnog zagaĎenja i oštećenja. U skladu sa članom 3. "Pravilnika o
mjerama zaštite, načinu određivanja i održavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite", zona neposredne
zaštite se određuje da odgovara vremenu toka podzemne vode od 7 dana do vodozahvatnog objekta
najbližeg periferiji te površine, s tim da najmanja udaljenost granice zone od najbližeg vodozahvatnog
objekta ne može biti manja od 50 metara. Ovakav pristup, vezan za brzinu toka, moguće je primijeniti prije
svega kod zbijenog tipa izdani, a s obzirom na konkretne uslove na vrelu "Nikolina voda" praktičnije je
usvojiti zahtjev člana 3. da granice ove zone ne smiju biti udaljene manje od 50 m od vodozahvata,
konkretno kaptaže karstnog vrela (prilog 11). Zona neposredne zaštite mora biti ograđena zaštitnom
ogradom. Prostor Zone neposredne zaštite može se koristiti u funkciji čišćenja prostora samo kao
sjenokos bez upotrebe bilo kakve vrste prihranjivanja travnjaka ili upotrebe bilo kakvih zaštitnih sredstava
za bilje i slično. Zona neposredne zaštite izvorišta Nikolina voda nalazi se između 350 i 370 mnm. Njene
74
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
prelomne tačke vidljive su na prilogu 11 i tabeli 10. Obilaskom terena sa ljudima iz AD "Vodovoda i
komunalno" i opštine Milići konstatovano je sljedeće stanje u i oko kaptaţnog objekta:
- zaštitna ograda trenutno ne postoji, postavljena je samo kapija (slika 11)
- odvodni kanal za višak vode je uredan i zatvoren
- prozori za ventilaciju na kaptaži su uredno postavljeni
- kanali za odvod vode oko kaptaže postoje i u upotrebi su
- teren iza kaptaže ispravno je izbetoniran
- sporedna prostorija kaptaže postoji sa opremom za ulazak u kaptažu
- željezni elementi su zaštićeni (bez rđe), osim komore u koju dolaze i vode sa vrela Odžak
- stanje zidova je dobro, bez osipanja materijala, osim u prethodno pomenutoj komori
- plafon je dobro urađen sa izolacionim sredstvima
- aparat za hlorisanje postoji, sa mjerenjem rezidualnog hlora, a
postoji i posebna prostorija za čuvanje hlora. Stubove ograde je potrebno postaviti do zahtijevanih
prelomnih tačaka neposredne zone, te uredno ograditi po čitavom obimu, osim na južnoj granici koja je
prirodna (vertikalni krečnjački odsjek). O svim neophodnim zaštitnim mjerama biće više riječi u posebnom
podpoglavlju vezanom za sanacione mjere.
Obim i površina ove zone prikazani su u tabeli 7.
Tabela7.Zonaneposrednesanitarnezaštitesapovšinomiobimom
2
Zona
Površina(km )
Zonaneposredne
sanitarnezaštite
0.85
Obim(km)
0.376
Pravno lice koje upravlja sistemom vodosnabdijevanja koji se nalazi u okviru Zone neposredne zaštite
mora biti nadležno za isključivo korišćenje zemljišta te zone.
Slika 11. Stanje zaštitne ograde zone neposredne sanitarne zaštite, avgust 2008.god.
75
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Zona uže zaštite
Kriterijum minimalne udaljenosti zone uže zaštite od zone neposredne zaštite od 250 m biće primjenjen na
izvorištu "Nikolina voda". Takođe mjere zaštite Pravilnikom predviđene za zonu uže zaštite provodiće se i
na dijelu terena koji je izdvojen u pojas sanitarne zaštite "Duga stijena". Naime, tokom ranijih, a takođe i
najnovijimhidrometrijskim mjerenjima rijeke Studeni Jadar konstatovan je gubitakodgovarajućih
količinavode u koritu između vodomjernih profila 3 i 4 (ranija mjerenja,1982.god.) odnosno I i II (mjerenja
iz avgusta mjeseca 2008.god., prilog 7). Dio infiltriranih voda , pretpostavlja se sa razlogom, prihranjuje i
karstnu izdan "Nikolina voda", te se ovaj dio terena, na prelazu između nekarbonatnog u karbonatni dio
terena izdvaja u pojas sa mjerama zaštite i zabranama koje vaţe za užu zonu sanitarne zaštite. Tabela 8.
Uža zona sanitarne zaštite po lokalitetima sa pripadajućim površinama i obimima
Slivno područje vrela se nalazi u okviru brdsko-planinskog terena. Nadmorska visina sliva predmetnog
karstnog vrela krede se od 400 mnm (kota pojave vrele) do 860 mnm (Ždrijelo). Od vrhova u široj
okolini dominir aju Babin kamen (697) i Brda (796). Teren je u području pojave vrela veoma inkliniran,
što se naročito odnosi na dio od vrela prema najznačajnijem površinksom toku ovog dijela opštine Milići
- rijeci Zeleni Jadar.
Zona
2
Površina(km )
Obim(km)
Užazonasanitarn
ezaštite
Izvorište
Pojassamjeramazaštite
užezone"Dugestijene"
UKUPNO
0.25
2.19
0.24
1.96
0.49
4.51
Zona šire zaštite Pošto je riječ o karstnom vrelu u Zonu šire zaštite uvrstili smo kompletnu slivnu površinu
vrela Nikolina Voda, a koja je definisana bilansnim proračunom datim u okviru poglavlja 5 i koja je u
hipsometrijski višim juţnim dijelovima sliva, kao i na zapadu ograničena vodonepropusnim karbonskim
škriljcima; na istoku u najvećem neogenim sedimentima, te podzemnom vododjelnicom ka sedimentima
krede i konačno na jugu tokom Studenog Jadra (prilog 5, slika 12). Prelomne tačke ove zone mogu se
vidjeti u tabeli 13 , a površina i obim ove zone u narednoj tabeli.
Tabela 9. Šira zona sanitarne zaštite sa povšinom i obimom
Zona
Širazonasanitarnezaštite
2
Površina(km )
5.20
Obim(km)
10.53
76
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
2
Slika 12. Slivno područje vrela "Nikolina voda" površine 5.20 km , ujedno šira zona sanitarne zaštite
izvorišta (poligon sa bordo okvirom)
Pojasevi sanitarne zaštite
Pojasevi sanitarne zaštite su precizno geodetski i katastarski određene i definisane vlastitim granicama
površine zemljišta za koje se propisuju, u cilju zaštite kvaliteta vode, posebna pravila postupanja i gradnje
i koji su namijenjeni za posebne aktivnosti ili radnje u nekoj od zona zaštite ili van zona zaštite, a u funkciji
su zaštite kvaliteta voda , kao i objekti i postrojenja vodosnabdijevanja, ali i drugih objekata čija je gradnja
na tom prostoru dozvoljena u skladu sa Pravilnikom, uz ispunjenje posebnih uslova za konkretan pojas u
kome se takvi objekti nalaze.
Pojas zaštite izdvaja se oko starog transportnog cjevovoda Ø 250 mm, odnosno novog Ø 315 mm i to u
širini 2 m sa obje strane cjevovoda, koji idu od kaptaže na vrelu "Nikolina voda" kroz naselja Zakopača i
Podgora do rezervoara "GoločevinaMilići". Pojas sanitarne zaštite u širini dva metra sa svake strane
3
objekta izdvaja se i oko rezervoara "Goločevina Milići" zapremine 500 m (prilog 13). Takođe, pojas
sanitarne zaštite sa mjerama zaštite i zabranama koje vaţe za uţu zonu sanitarne zaštite biće izdvojen i u
dijelu terena gdje tok Studenog Jadra prelazi iz nekarbonatnog u karbonatni dio terena, gdje je
konatatovan gubitak vode iz površinskog toka i koji dijelom prihranjuje karstnu izdan. Navedeno je
detaljnije opisano u dijelu teksta koji se odnosi na užu zonu sanitarne zaštite, jer mjere zaštite za užu zonu
važe i za ovaj pojas. Ovaj pojas nazvan je "Duga stijena". Pojas sa posebnim mjerama zaštite izdvaja se i
za naseljeni dio sliva Studenog Jadra do kaptaže "Nikolina voda" odnosno sela Zaklopača. Grafički je
prikazan na prilogu 12, a koordinate prelomnih tačaka ovog pojasa u okviru ranijeg podpoglavlja Ovaj
pojas obuhvata 9.9 km2, a dio njegove površine se nalazi i na teritoriji opštine Vlasenica, što će zahtijevati
saglasnost Skupštine opštine Vlasenica na Odluku o zaštiti izvorišra "Nikolina voda".
77
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Mjere zaštite u zonama i pojasevima sanitarne zaštite
Mjere zaštite normativno se određuju Odlukom o zaštiti izvorišta "Nikolina Voda", čiji je prijedlog sastavni
dio Programa sanitarne zašite, a koga usvaja Skupština opštine Milići. Ove mjere moraju se usaglašavati
sa različitim planskim dokumentima koji se izrađuju u skladu sa različitim opštinskim i republičkim
propisima. Ti dokumenti, između ostalog, uključuju prostorne, urbanističke, regulacione planove,
vodoprivredne osnove, kao i druge planove na svim administrativnim nivoima, koji su vezani za korištenje
prostora na području zaštitnih zona izvorišta "Nikolina voda".
Mjere zaštite u neposrednoj zoni sanitarne zaštite
Na području neposredne zone sanitarne zaštite, u skladu sa članom 12. "Pravilnika o mjerama zaštite,
načinu određivanja i održavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite", primjenjuju se pored zabrana koje se
odnose na zonu uže zaštite i zonu šire zaštite i zabrane svih aktivnosti koje nisu vezane za plansko
pružanje usluga vodosnabdijebanja i održavanje zone. Imajući u vidu navedeno na području neposredne
zone zaštite mogu se nalaziti samo objekti i oprema koji su neophodni za rad izvorišta. To uključuje
sljedeće objekte na izvorištu "Nikolina Voda", sa njima pripadajućom opremom:
Kaptažni objekat
Dio transportnog cjevovoda Ø 250 mm i Ø 315 mm
Hlorna stanica na izvorištu "Nikolina Voda"
Zgrada za smještaj posade
Skladište vovovodnog materijala i hlora
Unutrašnji pristupni put.
Rad navedenih objekata i opreme mora se obavljati uz primjenu potrebnih mjera zaštite, kako ne bi došlo
do ugrožavanja izvorišta tokom rada u normalnim i vanrednim situacijama. U cilju najstrože kontrole ovog
prostora, propisuje se da se ova zona mora na odgovarajući način ograditi, kako bi se spriječio pristup
neovlaštenih osoba. Pored ograde ovaj prostor može se obezbjediti i drugim mjerama fizičke zaštite i
osiguranja, što prvenstveno uključuje čuvarsku službu na izvorištu. Područje zone neposredne zaštite
mora biti na odgovarajući način obilježeno, kako bi građanstvo moglo znati da pristup ovoj zoni nije
dozvoljen. Na tabli kojom se obilježava zona neposredne zaštite mora biti upisano da je zabranjen pristup,
naziv izvorišta i zaštitne zone (prikazano u prilogu 14). Režim kretanja ljudi i sredstava u zoni neposredne
zaštite vrši se isključivo u skladu sa planom rada zaposlenih u objektima u toj zoni i u skladu sa
potrebama održavanja zone, kao i nadležnim inspekcijskim organima, te izuzetno licima koja se u okviru
stručnog usavršavanja upoznaju sa radom vodovoda, o čemu se vodi knjiga posebne evidencije. O svim
posjetama lica i sredstava koja nisu radno angažovana na poslovima vodosnabdijevanja mora se voditi
posebna evidencija kroz Knjigu posjeta u koju se upisuju imena, adresa stanovanja, i svojstva lica koje
trnutno borave u zoni, duţinu boravka i svrhu boravka u zoni. Prostor zone neposredne zaštite može se u
funkciji čišćenja prostora koristiti samo kao sjenokos, ali bez upotrebe bilo koje vrste prihranjivanja
travnjaka ili upotrebe bilo kakvih zaštitnih sredstava za bilje i slično.
Mjere zaštite u užoj zoni sanitarne zaštite
Na području uže zone sanitarne zaštite zabranjeno je:
Izvođenje svih aktivnosti koje su zabranjene u zoni šire zaštite.
Izgradnja industrijskih pogona, zanatskih radnji, poljoprivrednih objekata i skladišta građevinskog
materijala, osim manjih pogona koji ne upotrebljavaju i ne proizvode opasne materije, koje su navedene u
"Pravilniku o uslovima ispuštanja otpadnih voda u površinske vode" i "Pravilniku o uslovima ispuštanja
otpadnih voda u javnu kanalizaciju" (Službeni glasnik RS, 44/01) i ukoliko dobiju vodoprivrednu saglasnost
ili dozvolu Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.
Izgradnja puteva, željezničkih pruga, parkirališta i rezervoara bilo koje namjene, ukoliko se ne sprovedu
mjere zaštite u skladu sa najbolje dostupnim tehnikama i ukoliko za tu dionicu ne dobiju vodoprivrednu
saglasnost ili dozvolu Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.
78
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Izgradnja kolektora kanalizacije, osim nepropusnog, koji sluţi samo za objekte koji su na tom području.
Izgradnja ribnjaka.
Izgradnja terena za kampovanje, sportskih terena, turističkih i stambenih objektata kolektivnog stanovanja.
Transport radioaktivnih i drugih za vodu štetnih i opasnih materija, bez posebnih najava i sprovođenja
mjera posebne pratnje i zaštite kroz ta područja i uz sprovođenje plana za akcidentna zagađenja.
Svako uskladištenje nafte i naftnih derivata.
Svaka rudarska i građevinska djelatnost kojom se oštećuje zaštitni pokrov ili omogućuje otvoreno
sakupljanje vode, osim aktivnosti ispitivanja koje su predviđene i služe funkciji vodosnabdijevanja.
Otvaranje zasjeka, kamenoloma, preduzimanje bilo kojih poljoprivrednih i šumarskih zahvata kojima bi
mogla biti oštećena aktivna zona tla ili smanjena debljina krovine, pospješila ili ubrzala eroziju tla, osim
radnji koje to sprječavaju.
Postavljanje torova, osim ispaše.
Otvoreno uskladištenje i primjena vještačkog đubriva i drugih pesticida.
Logorovanje.
Pranje vozila, radnih mašina i uređaja, kao i zamjena ulja, rezervnih dijelova i sl.
Eventualno otvaranje groblja.
Površinsko i dubinsko miniranje.
Upotreba tla u poljoprivredne svrhe, osim livada.
Mjere zaštite u široj zoni sanitarne zaštite
Na području šire zone sanitarne zaštite zabranjeno je:
Upuštanje otpadnih voda u tlo.
Izgradnja objekata bazne industrije koji ispuštaju radioaktivne ili druge za vodu štetne i opasne materije ili
otpadne vode (rafinerije nafte, nuklearni reaktori, metaloprerađivački pogoni, hemijske fabrike i sl.).
Odlaganje, zadržavanje ili uvođenje u podzemlje radioaktivnih materija. Odlaganje, zadržavanje, uvođenje
u podzemlje, za vodu opasnih i štetnih materija koje su navedena u "Pravilniku o uslovima ispuštanja
otpadnih voda u površinske vode" i "Pravilniku o uslovima ispuštanja otpadnih voda u javnu kanalizaciju"
(Službeni glasnik RS, 44/01), osim ako se ne radi o materijama koje se mogu ispuštati u javnu kanalizaciju
i ako su te štetne materije u potpunosti odvedene nepropusnom kanalizacijom izvan uticajnog područja.
Izgradnja cjevovoda za tečnosti koje su štetne i opasne za vodu.
Uskladištenje radioaktivnih i drugih za vodu štetnih i opasnih materija, osim uskladištenja lož ulja za
domaćinstvo i pogonskog goriva za poljoprivredne mašine, ako su sprovodene najbolje dostupne tehnike,
kao i sigurnosne mjere za izgradnju, dovoz, punjenje, uskladištenje i upotrebu.
Izgradnja rezervoara i pretakališta za naftu i naftne derivate, radioaktivne i ostale za vodu opasne i štetne
materije.
Izvođenje istražnih i eksploatacionih bušotina za naftu, zemni gas, mineralnu vodu, radioaktivne materije i
izrada podzemnih skladišta.
Otvoreno uskladištenje i primjena hemijskih sredstava štetnih za tlo i vodu, pesticida i sredstava za
regulisanje i rast bilja.
Izgradnja naselja, bolnica, odmarališta, industrijskih i zanatskih pogona, osim ako se otpadne vode iz njih
ne odvode u cjelosti nepropusnom kanalizacijom izvan zone zaštite.
Izgradnja stočnih, peradarskih i drugih farmi i tovilišta.
Izgradnja vojnih skladišta i sličnih vojnih objekata.
Izgradnja uređaja za prečišćavanje otpadnih voda i uređaja za spaljivanje smeća.
Izgradnja novih grobalja i proširenje eventualnih postojećih (humanih i stočnih).
Upotreba materijala štetnih za vodu kod izgradnje objekata (npr. smola, bitumenozni materijali, šljaka i sl.).
Pražnjenje vozila za odvoz fekalija.
Upuštanje u tlo rashladnih i termalnih voda.
79
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Otvaranje iskopa u površinskom zaštitnom sloju osim na mjestima izgradnje objekata.
Krčenje šuma i druge djelatnosti koje izazivaju eroziju tla.
Eksploatacija mineralnih sirovina
Formiranje deponije čvrstog otpada, planirki, mrciništa, autootpada i starog željeza.
Mjere zaštite u pojasu zaštite "Sliv Studenog Jadra do kaptaže "Nikolina voda"
Na području ovog pojasa zaštite obavezno je da se:
svi stambeni i drugi objekti budu sa nepropusnom kanalizacijom (slika 13), da svi budući objekti moraju biti
građeni sa nepropusnom kanalizacijom, te ukoliko se fekalne vode uvode u Studeni Jadar, iste moraju biti
uvedene na odgovarajući način nizvodno od kaptažnog objekta Nikolina Voda.
Na području ovog pojasa zaštite zabranjeno je:
Upuštanje otpadnih voda u tlo.
Izgradnja objekata bazne industrije koji ispuštaju radioaktivne ili druge za vodu štetne i opasne materije ili
otpadne vode (rafinerije nafte, nuklearni reaktori, metaloprerađivački pogoni, hemijske fabrike i sl.).
Odlaganje, zadržavanje ili uvođenje u podzemlje radioaktivnih materija. Odlaganje, zadržavanje, uvođenje
u podzemlje, za vodu opasnih i štetnih materija koje su navedena u "Pravilniku o uslovima ispuštanja
otpadnih voda u površinske vode" i "Pravilniku o uslovima ispuštanja otpadnih voda u javnu kanalizaciju"
(Službeni glasnik RS, 44/01), osim ako se ne radi o materijama koje se mogu ispuštati u javnu kanalizaciju
i ako su te štetne materije u potpunosti odvedene nepropusnom kanalizacijom izvan uticajnog područja.
Izgradnja cjevovoda za tečnosti koje su štetne i opasne za vodu.
Uskladištenje radioaktivnih i drugih za vodu štetnih i opasnih materija, osim uskladištenja lož ulja za
domaćinstvo i pogonskog goriva za poljoprivredne mašine, ako su sprovodene najbolje dostupne tehnike,
kao i sigurnosne mjere za izgradnju, dovoz, punjenje, uskladištenje i upotrebu.
Izgradnja rezervoara i pretakališta za naftu i naftne derivate, radioaktivne i ostale za vodu opasne i štetne
materije.
Izvođenje istraţnih i eksploatacionih bušotina za naftu, zemni gas, mineralnu vodu, radioaktivne materije i
izrada podzemnih skladišta.
Otvoreno uskladištenje i primjena hemijskih sredstava štetnih za tlo i vodu, pesticida i sredstava za
regulisanje i rast bilja.
80
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Formiranje deponije čvrstog otpada, planirki, mrciništa, autootpada i starog željeza.
Izgradnja vojnih skladišta i sličnih vojnih objekata.
Izgradnja uređaja za spaljivanje smeća.
Pražnjenje vozila za odvoz fekalija.
Skupština opštine svojom Odlukom treba imenovati pravno lice kome povjerava upravljanje i korištenje
vodovodnim sistemom, komunalnim objektima i uređajima koji su u funkciji vode za piće, odnosno pravno
lice čije je izvorište, (što bi u konkretnom slučaju trebao biti AD "Vodovod i komunalno" Milići). Kod
projektovanja objekata namjenjenih za crpljenje, transport i distribuciju vode moraju se poštovati odredbe
vezane za sanitarnu zaštitu propisane ovim Programom. Program sanitarne zaštite donosi se za planski
period od 4 godine (48 mjeseci).
Prelomne tačke neposredne, uže i šire zone sanitarne zaštite i pojasa sanitarne zaštite izvorišta
Nikolina Voda
Prelomne tačke zona neposredne, uže i šire zaštite grafički su prikazane na prilozima 11 i 12, a pojasevi
na prilozima 12 i13. Dalje se daje njihov tabelarni pregled.
81
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
ZONA NEPOSREDNE SANITRANE ZAŠTITE
Prelomnatačka
Y
X
1.
6580793
4892002
2.
6580793
4891914
3.
6580693
4891914
4.
6580693
4892002
Napomena:Granicaizmeđuprelomnihtačaka
Tabela10.Prelomnetačkezoneneposrednesanitarnezaštite
4i1idegranicomlokalnogmakadamskogputa.
UŽA ZONA SANITARNE ZAŠTITE
Tabela 11. Prelomne tačke uže zone sanitarne zaštite na izvorištu
Prelomnatačka
Y
X
1.
6580430
4892074
2.
6580425
4891653
3.
6581025
4891653
4.
6581026
4892142
POJAS SANITARNE ZAŠTITE SA MJERAMA I ZABRANAMA UŽE ZONE
Tabela12.Prelomnetačkepojasasanitarnezaštite"Dugestijene"
Prelomnatačka
Y
X
1.
6579138
4891889
2.
6579062
4891692
3.
6579031
4891516
4.
6579391
4891238
5.
6579593
4891430
6.
6579657
4891532
7.
6579575
4891748
82
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
ŠIRA ZONA SANITARNE ZAŠTITE
Tabela 13. Prelomne tačke šire zone sanitarne zaštite izvorišta "Nikolina voda"
Prelomnatačka
Y
X
1.
2.
6580700
6580623
4889557
4889292
3.
6580650
4888583
4.
6579848
4888081
5.
6578858
4888343
6.
6577909
4888964
7.
6577539
4889474
8.
6577246
4889662
9.
6576820
4890025
10.
11.
6576653
6576500
4890018
4890346
12.
13.
6576210
6576347
4890851
4890982
14.
15.
6576918
6577100
4891253
4891664
16.
6577525
4891532
17.
6577958
4891232
18.
6578320
4891190
19.
6578767
4891650
20.
6579165
4892060
21.
22.
6579827
6580532
4892206
4892311
23.
24.
6581139
6581175
4892346
4892304
25.
26.
6581260
6581407
4892143
4891634
27.
6581406
4891494
Izmeđuprelomnihtačake27i21pojassanitarnezaštitepruţasedužgranicašire
zone,užezone,širezone,pojasasanitanezaštite"Dugastijena",ponovoširezone
doprelomnetačke1.
83
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
NAPOMENA:Smjernice za projektovanje objekata u zoni uže i šire zaštite zainteresovanom pravnom ili
fizičkom licu pismeno izdaje ministarstvo nadležno za poslove vodoprivrede, prije početka projektovanja,
osim za slučaj iz člana 52. Pravilnika, koje se izdaje u skladu sa tim članom.
Trenutne i potrebne količine vode za planski period 2010. i 2015.god.
Ovom tematikom dosada se najkonkretnije bavio "Energoinvest" iz Sarajeva tokom izrade Galvnog
projekta vodovoda-I faza iz 1974.god. U tadašnjim proračunima uzet je broj stanovnika za gradsko
područje od 2000, te prema proračunu za dvadesetogodišnji period (znači 1994.god.) i uz potrošnju 200
l/st/dan dobijeno Qmax čas 36.90 l/s. Takođe proraču je urađen i za dio industrije, te manja okolna
naselja. Na osnovu svih proračuna dobijeno je da je za vodosnabdijevanje opštine neophodno obezbijediti
ukupno 41 l/s. Broj priključenih stanovnika za planski period Nb od 20 godina sračunat je prema formuli:
Nb=N (1+ p/100)t, i iznosi 5300 stanovnika gdje su: N- sadašnji broj stanovnika (tada 2000) P- procenat
prirasta na godinjem nivou (usvojeni 5%) t- broj godina - 20. Shodno aktuelnoj situaciji, danas se za prirast
uzima svega 1%, tako da je danas broj priključenik stanovnika prema podacima ljudi iz vodovoda oko
4000, što četrnaest godina nakon planskog perioda iznosi značajno manje od sračunatih 5300. Prosječna
zahvaćena količina vode tokom dana iznosi 75,00 l/s (podatak AD "Vodovod i komunalno" Milići). Ovo
svakako čini enormno visok iznos zahvaćene vode za vodovodni sistem kojim se snabdijeva oko 4.000
stanovnika, dio industrije i javne ustanove. Pošto se ne planira značajnije povećanje broj uvezanih
stanovnika na vodovodni sistem za 2015.god. uzeta je brojka od 4.500 za ovaj planski period. Planirani
broj krupne stoke procijenjen je na 2500, a sitne na 3500 (na osnovu analogije sa sličnim opštinama).
Usvojena specifična potrošnja za sam grad je 200 l/stan/dan, a za prigradska naselja 150 l/stan/dan što se
za trenutne trendove u potrošnji može smatrati visokom specifičnom potrošnjom. Ukoliko se uzme da
gradsko stanovništvo učestvuje u strukturi potrošača sa 70%, a seosko sa 30% dobija se prosječno po
stanovniku 175 l/s. Trenutno prihvaćena potrošnja gradskog stanovništva u razvijenim zemljama je 150170 l/stan/dan sa trendom njenog smanjenja u narednom periodu. Odgovarajuće mjere (ugradnja
vodomjera, smanjenje gubitaka na mreži, pravilno formirana cijene vode, itd.) eksperimentalno provedene
na pojedinim dijelovima nekih opština u RS pokazuju ispravnost navedene dnevne potrošnje od 150
l/stan/dan. Usvojena potrošnja za krupnu stoku je 45 l/grlu/dan, a za sitnu 12 l/grlu/dan. Uzimajući
navedeno u obzir sačinjena je tabela 15.
Proračun potrebnih količina vode vršen je prema izrazu:
Qsr = Sn x qsp + sks x qspks + sss x qspss ( l/s ).
Sn – broj stanovnika
qsp – specifična potrošnja stanovništva (l/stan/ dan)
sks – broj grla krupne stoke
qspks– specifična potrošnja krupne stoke (l/grlu/dan)
sss – broj grla sitne stoke
qspss– specifična potrošnja sitne stoke (l/grlu/dan)
l/grlu/dan
l/grlu/dan
l/stan/dan
Tabela 15. Proračun srednje dnevne potrebne količine vode za planske periode 2010. i 2015. god. bez
industrije i javnih ustanova
Broj
Planskago
Krupnast
Sitnast
stanovnikauve
Srednjadn
dina
oka
oka
zanih
evna
na
potrošnja
(l/s)
vodovodnisist
em
2010.
4.000
185
2.500
45
3.500
12
10.40
84
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
2015.
4.500
170
2.700
45
3.780
12
10.80
Podaci za krupnu i sitnu stoku dati su na nivou procjene. Računat je godišnji prirast krupne i sitne stoke od
1.6%. Ovdje treba uzeti i dodatnu količinu od prosječno 0.7 l/s za punjenje bazena za rekreaciju tokom
ljetnih mjeseci, 1 l/s za vodosnabdijevanje javnih ustanova, te prosječnu potrošnju industrije od oko 4 l/s.
Ovo daje vrijednost ukupne prosječne potrošnje za 2010.god. od 16.10 l/s. Maksimalna dnevna potrošnja
računata je kao: Qmax dn = Qsr x Kd ( l/s ), ,gdje je Kd koeficijent dnevne neravnomjernosti potrošnje.
Prikaz dobijenih vrijednosti dat je u tabeli 16.
Tabela 16. Proračun maksimalne dnevne potrebne količine vode za planske periode
Planskagodina
Srednjadnevna
potrošnjaQsr(l/s)
Kd
Maksimalnadnevnapotr
ošnjaQmaxdn(l/s)
2010.
16.10
1.50
24.15
2015.
16.50
1.50
24.75
Maksimalne dnevna potrošnja vode za 2010.god. (možemo reći i trenutna) je nešto manja od 24.15 l/s.
Upoređujući to sa podatkom od 75 l/s jasno je da se radi o enormnoj razlici potrebne, zahvaćene i
isporučene količine vode, odnosno gubicima od preko 60%. Sa pretpostavljenim gubitkom na mreži
(naravno uz neophodnu sanaciju) od 20% potrebna količina vode za 2015.god. bila bi oko 29 l/s. Ukoliko
se maksimalna časovna potrošnja računa kao: Qmax čas = Qmax dn x Kč ( l/s ), , a Kč kao koeficijent
neravnomjernosti časovne potrošnje uzme 1.7 dobija se maksimalna časovna potrošnja od 41 l/s za
2010.god., odnosno 42.15 l/s za 2015. Navedeno znači da bi se neophodne količine vode mogle najvećim
dijelom obezbijeđivati sa vrela "Nikolina voda" i značajno pojednostaviti problematiku zaštite (pošto bi za
vodosnabdijevanje bile izuzete vode koje potiču sa vrela „Odžak“, odnosno koje se zahvataju kod MHE
"Gornji Zalukovik"), a svavako bi se razmotrila mogućnost kaptiranja još nekih izvora koji bi se mogli lako
uvesti u postojeći cjevovod zbog sigurnosti u slučaju povećanja potrebnih količina vode. Na kraju ovog
razmatranja mora se konstatovati, obzirom na nepouzdanost ulaznih parametara, da se trenutna i
projektovana potrošnja moraju uzeti sa odgovarajućom rezervom.
Problem zamućenja i bakteriološkog zagađenja izdanskih voda
Najznačajnijih problemi kvaliteta vode vrela "Nikolina Voda", kao i vode koji dolazi sa postrojenja MHE
„Gornji Zalukovik“, a koristi se za vodosnabdijevanje Milića, vezani su za bakteriološko zagađenje i
povremeno povećano zamućenje. Navedeni problemi dovode do kraće neupotrebljivosti vode za piće za
stanovništvo Milića i okolnih naselja. Ovi problemi su gotovo redovno prisutni kod kaptiranih karstnih vrela,
2
naročito onih sa većim slivnim površinama (preko 10 km ) na teritoriji RS. Evidencija o zamućenju vode na
vrelu "Nikolina voda" ne postoji. Iz analize rađene 07.08.2008.god. vidljivo je da mutnoća iznosi 1.67 NTU
što je 0.67 iznad dozvoljene. O bakteriološkoj neispravnosti vode nešto je već rečeno u ranijem poglavlju.
Naročit problem u tom smislu predstavlja neispravnost uzoraka i nakon provedenog tretmana - hlorisanja,
te uzoraka uzetih na rezervoaru i javnoj čemi u samim Milićima. Naime nakon dezinfekcije vode hlorom
uzorci su ponovo bili bakteriološki neispravni. Identifikovani su identični mikroorganizmi kao i u rijeci
Studeni Jadar (uz izuzetak vrste Proteus spp). S obzirom na gubitke vode u koritu Studenog Jadra, na
dijelu korita između vodomjernih profila 3 i 4 (mjerenja iz 1982.god.), odnosno profila I i II (mjerenja iz
avgusta 2008.god.) za pretpostaviti je odakle ovo podudaranje u smislu prisutnih mikroorganizama. Stoga
je problematika kvaliteta vode u pogledu obezbjeđenja bakteriološke ispravnosti vezana praktično za čitav
sliv rijeke Studeni Jadar do kaptaže "Nikolina voda". S obzirom na karakter i vrste bakterija i i koliformnih
85
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
klica, koje se primarno vezuju za crijevni kanal čovjeka i direktni su produkt fekalnih materija jasno je da je
ljudski faktor dominantan izvor zagađenja u slivu Studenog Jadra što vjerovatno imadirektan impakt na
kvalitet vode izvorišta "Nikolina voda". Interesantno je da su skoro identični rezultati dobijeni i tokom
istraživanja kvaliteta vode vrela "Nikolina voda" početkom osamdesetih godina prošlog vijeka. Uz
Esherishia coli, identifikovane su Klebsiella, Aerobacter te svim uzorcima (ukupno 21 uzorak)
Streptococcus fecalis. Ovo govori o permanentno istom izvoru zagađenja (fekalnog porijekla) tokom
vremena. Vezano za složenost situacije neophodno je posvetiti veću pažnju analizi kvaliteta vode. Ovo se
pored problema bakteriološke ispravnosti odnosi i na problem zamućenja vode, a o svemu bi mišljenje
trebalo tražiti od neke relevantne institucije iz oblasti kvalitativnog tretmana izdanskih voda. Ovdje se
konstatuje da je neophodno obezbijediti filtraciju vode (npr. brzi filtri) ili pak neki drugi tretman, npr.
hemijski (kao npr. aluminijum-sulfatom) za eliminaciju mutnoće sa redovnom dezinfekcijom nakon toga.
Osvrt na ovaj problem dat je i prijedlogu sanacionih mjera.
Tabela17.Rezultatibakteriološkihanalizarađenihnauzorcimauzetim15.8.2008.god.
Datum
Mjesto
uzorkovanja
Ukupne
koliformne
bakterije
(Membranfilter
metodom)
u100ml
Koliformne
bakterije
fekalnog
porijekla
(Membranfilter
metodom)u
100ml
Ukupan broj
aerobnih
mezofilnih
bakterijau
1ml
Streptokokus
fekalnog porijekla
(Membran-filter
metodom)u
100ml
15.8.2008.
Izvorištedovodvodesa MHEhlorisana voda
10
-
-
10
15.8.2008.
IzvorišteNikolinav.hlorisanavoda
10
-
1
10
15.8.2008.
IzvorištevodasaMHE sirovavoda
150
30
10
50
15.8.2008.
IzvorišteNikolinav.sirovavoda
150
40
100
50
15.8.2008.
Studeni Jadarkamenolom
manje od
5000
80
50
-
20
-
-
-
20
-
10
-
15.8.2008.
15.8.2008.
Bazen
"Goločevina
Milići"-stari
cjevovod
Bazen
"Goločevina
Milići"-novi
cjevovod
86
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
15.8.2008.
Novitržnicentarjavnačesma
20
-
10
Tabela18.Rezultatibakteriološkihanalizarađenihnauzorcimauzetim3.9.2008.god.
Koliformne
Ukupne
Datum
Ukupan broj
bakterije
Mjesto
koliformne
aerobnih
fekalnog
uzorkovanja
bakterije
mezofilnih
porijekla
(Membranbakterijau
(Membranfilter
1ml
filter
metodom)
metodom)u
u 100ml
100ml
3.9.2008.
3.9.2008.
-
Streptokokus
fekalnog porijekla
(Membran-filter
metodom)u
100ml
Iznad turbine
MHE"Gornji
Zalukovik"
<5000
40
100
-
Ispod turbine
MHE"Gornji
Zalukovik"
<5000
30
10
-
50
-
4
50
3.9.2008.
Kaptaža"Nikolina
voda", novi
cjevovod, hlorisan
uzorak
3.9.2008.
Rezervoar
"Goločevina"
Milići
30
-
10
-
Novitržnicentarjavnačesma
50
-
100
-
3.9.2008.
Preporučujemo da se što prije uzmu uzorci za bakteriološke analize, i to od strane predstavnika neke
ovlaštene institucije: Zavoda za javno zdravstvo RS iz Banja Luke ili F.BIH iz Sarajeva, ili pak od strane
neke druge stručne ovlaštene institucije (nrp. Instituta za vode Bijeljina). Na tako uzetim uzorcima dobili bi
se pouzdaniji podaci o bakteriološkoj ispravnosti vode, te još jednom sagledala neophodnost predloženih
mjera sanacije. Takođe, nismo bili u prilici uzeti za bakteriološku analizu samo vode sa kaptaže "Nikolina
voda", pošto se mogao uzeti samo kompozitni uzorak "Nikoline vode" i vode koja se dovodi sa zahvata
ispod turbine MHE "Gornji Zalukovik" (vode potiču sa vrela "Odžak"). Neophodno je čim prije uzeti uzorak
sa samog vrela "Nikolina voda", tako što će se isključiti dovod vode sa MHE "Gornji Zalukovik". Ovi
rezultati daće dodatne mogućnosti za rasvjetljavanje problematike vezane za bakteriološko zagađenje
kompozita vode sa kaptaže "Nikolina voda".
Prijedlog sanacionih i drugih mjera
Kako je navedeno u dijelu teksta koji se odnosi na stanje kaptažnog objekta konstatovano je da dio
kaptaže nije u adekvatno uređen. Tu se prije svega misli na unutrašnjost komore kaptažnog objekta .
Beton sa tavanice već dugo vremena otpada, a željezni elementi su zarđali (armatura, ograda, željezni
pod). Komadi betona direktno mogu otpadati u vodu što je neophodno sanirati. U tom smislu potrebno je
unutrašnjost kaptaže urediti, slično kao što je slučaj sa hlornom stanicom. Plafon komore izbetonirati i
izolovati, na zidovima polijepiti pločice, a željezne elemente zaštititi od korozije. One potpuno propale
87
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
treba zamijeniti. Zaštitna ograda za zonu neposredne zaštite ne postoji, postavljena je samo ulazna
kapija. Neophodno je postaviti zaštitnu ogradu duž prelomnih tačaka kojima je neposredna zona
ograničena. Vode koje dotiču sa vrela Studenog Jadra (Odžak), odnosno sa zahvata MHE i koje se koriste
za obezbjeđenje dodatnih količina vode ne trebaju se direktno uvoditi u kaptažu, već ih treba odmah
uvesti u uklopni šaht (već izrađen) u kojem postoji predviđen priključak uz prethodnu izradu prekidne
komore (sa odgovarajućim filterom).
Slika 14. Unutrašnjost suve komore kaptažnog objekta izvorišta "Nikolina voda"
Vode koje dotiču sa MHE "Gornji Zalukovik" zahvataju se nakon korišćenja na turbini. Ovo treba odmah
izmijeniti, te napraviti poseban zahvat prije postrojenja, zaobići MHE i potom vodu upustiti u cjevovod
(šaht) kojim se ona dovodi do "Nikoline vode".
88
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Slika 15. Predviđena sanacija za dovod vode sa HE "Gornji Zalukovik"
Neposredno iznad šahta u koji dolaze vode vela "Odžak", a koje se potom odvode na kaptažu u
Zaklopači, nalazi se nesanirana septička jama. Istu je potrebno očistiti i zatrpati, odnosno propisno
sanirati. U ovom radu samo smo se dijelom dotakli problematike vrela "Odţak" sa koga se obezbjeđuju
određen procenat pitke vode za vodosnabdijevanje Milića. Vode vrela "Odžak" moraju biti obrađene
posebnim Programom sanitarne zaštite. Potebno je izvršiti totalnu hemijsku i biološku dezinfekciju kaptaže
"Nikolina voda", azbestno-cementnog cjevovoda 250 mm i novog cjevovoda 315 mm, rezervoara u
Milićima, uz zatvaranje vodovoda tokom izvođenja radova. S obzirom na vrste mikroorganizama prisutne
u analiziranim vodama i provedena hidrometrijskamjerenja, kako ranija tako i nova, od velikog značaja je
sprečavanje zagađenja Studenog Jadra fekalnim materijama. Trenutni kapaciteta vrela „Nikolina voda“
(bilo maksimalni, minimalni ili srednji) nije egzaktno definisan. Prema riječima odgovornih lica vodovoda
on je značajno manji u odnosu na period prije jedne decenije. U momentu izrade programa nije postojala
mogućnostpojedinačnog mjerenja proticaja navedenog vrela, a i sam period izrade Programa je bio
89
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
prilično kratak za detaljnije analize kvantitativnih karakteristika vrela.Stoga su u skladu saprojektnim
zadatkom dati pregledi ranijih mjerenja protoka vrela. S obzirom da je mjerenje protoka vrela „Nikolina
voda“ u međuvremeno omogućeno, potrebno je vršiti svakodnevno osmatranje proticaja (na nivou zbirnog
dnevnog, časovnog i sl.). Stim u vezi na sastanku IzvoĎača i Nadzornog tima opštine Milići dogovoreno je
da predstavnici opštine, vodovoda i „Krtiptosa“ zajednički izvedu registrovanje proticaja na vrelu u periodu
april-maj 2010.god. (u tri do četiri navrata) na novopostvaljenom vodomjeru. Time bi započelo kontinualno
i organizovano mjerenje protoka, te će se u bliskom periodu dobiti jasnije predstave o sadašnjem proticaju
vrela u različitim hidrološkim uslovima (dogovoreni period zajedničkih osmatranja moţe se smatrati
prelaznim, sa perioda maksimalnih ka periodu srednjih voda). S obzirom na iznesenu pretpostavku da je
došlo na izvorištu značajnijih promjena tokom posljednjih nekoliko godina (posebno kvantiteta) to se
predlaže da se izvrše i dopunska hidrometrijska mjerenja Studenog Jadra na dva mjerna profila:
neposredno uzvodno i nizvodno od kaptažnog objekta, kako bi se na osnovu toga dobio uvid postoji li
isticanje vode iz izdani u korito Studenog Jadra u zoni kaptažnog objekta. Ukoliko rezultati hidrometrijskih
mjerenja ukažu na povećanje priliva na nizvodnom u odnosu na uzvodni mjerni profil, predlaţe se da se
sačini Projekat sanacije kaptaže, te da se istim da analiza mogućnosti zahvatanja dodatnih količina vode
(voda koje eventualno otiču ka Studenom Jadru, dijela statičkih rezervi i sl.). S obzirom na blizinu
kamenoloma „Gradina“, stručnjaci za miniranje ovog kamenoloma trebali bi najavljivati vodovodu kada se
planira miniranje. Za tu svrhu zaposlenici vodovoda na izvorištu osmatrali bi proticaj na instalisanom
vodomjeru, a bilo bi neophodno izbušiti barem jednu (po mogućnosti 2 ili 3) plitku osmatračku bušotinu u
neposrednoj blizini kaptaže kako bi se sagledalo ponašanje nivoa podzemne vode pri izvođenju miniranja,
odnosno dobio zaključak ima li ova pojava uticaj na promjene izdašnosti vrela i nivo podzemne vode
karstne izdani (otvaranje novih sistema pukotina, promjene u pravcu cirkulacije podzemnih voda karstne
izdani koji dovode do „bježanja“ vode iz kaptažnog objekta i sl.). Takođe, neophodno je vršiti osmatranja
parametara fiziko-hemizma kaptirane vode uporedo sa osmatranjima proticaja vrela, a radi dobijanja
pokazatelja međusobne zavisnosti fiziko-hemizm-proticaj . Ovo podrazumijeva uporednu analizu režima
proticaja vrela i fizičko-hemijskih karakteristika, kako onih dobijenih na osnovu laboratorojskih nalaza, tako
i putem mogućih terenskih metoda određivanja dijela parametara (konkretno mutnoće). U tom smislu bilo
neophodno da se za potrebe vododvoda nabavi minimalno terenski turbidimetar (po mogućnosti i neki
drugi ureĎaji) kojim bi bilo omogućeno individualno, vremenski konstantno praćenje mutnoće, a gdje bi se
uzimajući u obzir proticaj i eventualne druge faktore (nivo, odnosno proticaj Studenog Jadra, mutnoću
ovog vodotoka, eventualne efekte miniranja i sl.) došlo do bitnih zaključaka vezanih za reţim pojednih
parametara kvaliteta, posebno mutnoću, kao i moguća bakteriološka onečišćenja. Ukoliko se kao
neophodno za dobijanje pitke vode zahtijevanog kvaliteta (Pravilnik o higijenskoj ispravnosti vode za piće,
Službeni glasnik RS 40/03) pokaţe izvoĎenje sanacionih radova predlaţemo da se oni rade fazno. I faza
Pošto je Gornji Zalukovik najveće naselje u dijelu sliva Studenog Jadra uzvodno od kaptaţe, njegovo
stanoništvo čini najveći zagaĎivač ovog površinskog toka. Na to ukazuje i bakteriološka analiza ovog
vodotoka uraĎena tokom izrade Programa ( a i ranije analize), kao i vrste mikroorganizama odreĎenih
analiziranjem bakteriološke ispravnosti. Treba izvršiti registrovanje, odnosno izraditi katastar zagaĎivača,
u dijelu sliva Studenog Jadra od izvorišta do kaptaţe, naročito detaljno u selu Gornji Zalukovik. Potrebno je
prethodno registrovati sve kuće, WC, štale i druge objekte u odgovarajući katastar zagaĎivača. Potom
treba izraditi Projekat i izgraditi vodonepropunu kanalizaciji, a time spriječiti nekontrolisano ispuštanje
fekalija u Studeni Jadar iz ovog naselja. Otpadne vode iz nepropusne kanalizacije trebaju biti odvedene
na jedan od dva načina: izradom nepropusnih septika i sabirnih jama (prema „Pravilnik o tretmanu i
odvodnji otpadnih voda za područja gradova i naselja gdje nema javne kanalizacije ("Službeni glasnik
Republike Srpske" broj 68/01) ili odvođenjem izvan zone uticaja na izdanske vode "Nikolina voda",
odnosno u Studeni Jadar nizvodno od kaptažnog objekta nakon zakonski definisanog dozvoljenog
ispuštanja, a što je stvar tehno-ekonomske ocjene, odnosno optimalnog ekonomsko-građevinskog
rješenja. U neposrednom slivu (zaleđu) karstnog vrela "Nikolina voda" postoji samo manji broj stambenih i
pratećih objekata (prilog 9, crveni poligon sa zelenim okvirom). Prije svega treba voditi računa da se 10
stambenih i pratećih objekata oko 800 m jugoistočno od izvorišta iznad sela Zaklopača obezbijedi
nepropusnom kanalizacijom, kako je opisano u prvoj varijanti prethodnog pasusa. Nakon ovih radova
provele bi se neophodne analize vode (sa naglaskom na bakteriološke) kojima bi se utvrdilo da li
predloţene mjere sanacije daju rezultat u smislu traženog bakteriološkog kvaliteta vode. II faza - prva
varijanta Ukoliko prva faza ne bi dala željeni efekat pristupilo bi se fazi dva. Serijom hidrometrijskih
mjerenja na Studenom Jadru od ušća Rijeke do kaptaže "Nikolina voda" bi se precizno definisala zona
90
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
gubljenja vode iz korita Studenog Jadra. Definisala bi se dionica površinkog vodotoka sa maksimalnom
infiltracijom u izdan i na toj dionici izvršilo upuštanje obiljeţivača podzemnog toka (najvjerovatnije između
vodomjernih profila 3 i 4, odnosno I i II, prilog 5). Tim putem bi se utvrdilo postojanje pretpostavljene veze
Studeni Jadar - vrelo „Nikolina voda“ i količine ponirućih voda u karstnu izdan, a rezultati iskoristili kao
podloga za Projekat sanacije tog dijela korita Studenog Jadra. Na ovaj način bi se spriječila infiltracija
površinskih voda (Studenog Jadra) u izdanske vode "Nikolina voda".
II faza - druga varijanta Uproštena blok-šema prijedloga procesa prečišćavanja podzemne vode na
vodozahvatu „Nikolina Voda“ data je na slici 14. Ukoliko se prethodne mjere pokažu nedovoljnim, biće
neophodno ovoj mjeri posvetiti posebnu pažnju. Prije svega u smislu postavljanja dijela za otklanjanjanje
povremene prekomjerne mutnoće (brzih gravitacionih filteri, snižavanje vrijednosti mutnoće primjenom
aluminijum-sulfata, a pri temperaturi vode manje od 10⁰C uz prethodno dodavanje aktivnog silicijuma i sl.)
pomoću kojih bi se mutnoća u peridu jačih padavina i intenzivnog topljenja snijega dovela do Pravilnikom
o higijenskoj ispravnosti vode za piće zahtijevane vrijednosti, nakon čega bi u nastavku tretmana obavljala
dezinfekcija na hlornoj stanici. Ipak, kako se to vidi iz rezultata pojednih bakterioloških analiza vode, u
nekim slučajevima sam postupak dezinfekcije hlorom ne daje potrebne rezultate, te treba razmisliti i o
nekom dopunskom tretmanu, odnosno tretmanu koji će se kombinovati sa dezinfekcijom hlorom, radi
dostizanja bakteriološke ispravnosi vode nakon provedenog tretmana. Kod njegovog planiranja, prije
svega treba uzeti u razmatranje segment dva blok šeme na slici 14 (a imati u vidu i segmet jedan).
Navedeno treba biti detaljno razrađeno posebnim Projektom od strane ovlaštene institucije. Ovu varijantu,
prvenstveno zbog svoje cijene, treba razmatrati kao krajnje rješenje.
Slika16.Prijedlogblok-šemeprečišćavanjavodenaizvorištu"Nikolinavoda"
Osvrnućemo se još jednom i na problem vode koja se dovodi sa zahvata MHE „Gonji Zalukovik“ do
kaptaže, a koja je takođe povremeno bakteriološki kontaminirana.
Ove vode, ukoliko se planira njihov ostanak u funkciji vodosnabdijevanja (što je trenutna realnost), a kako
je i ranije rečeno, moraju biti obrađene posebnim Programom sanitarne zaštite. Kako je vidljivo na
hidrogeološkoj karti u prilogu 5, vode vrela Odžak koje se koriste za pomenutu MHE imaju direktnu vezu
sa nezaštićenim brojnim ponorima u zoni Partizan polja (nedaleko od Han Pijeska) pa je povremena
bakteriološka kontaminiranost realnost. O tome svjedoče rezulatati analiza od 3.9.2008.god. Stoga bi bilo
značajno razmotriti mogućnost zamjene količina vode koje se sa njega obezbjeđuju nekim drugim,
odnosno pokušati obezbijediti neki drugi izvor (izvore) u vrijednosti ove količina. Na karti u prilogu 7
vidljivo je da na lijevoj obali Studenog Jadra (veoma slične geološke građe kao sliv vrela „Nikolina voda“)
91
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
postoji niz manjih izvora (prema raspoloživim podacima oko 1 l/s u minimumu) koji bi se trebali dopunski
hidrogeološki istražiti, te ukoliko se pokaže mogućim (zadovoljavajućim u smislu kvaliteta i kvantiteta)
iskoristiti i veoma kratkim cjevovodom upustiti u postojeći cjevovod (kao i eventualno jedan izvor u
Miloševini, iznad sela Zaklopača). Na istim bi trebalo provesti detaljna osmatranja kvaliteta i kvantiteta,
naći rješenje mogućnosti zajedničkog zahvatanja razbijenog izvorišta na lijevoj strani Studenog Jadra,
kako bi se vode iskoristile za obezbjeđenje dopunskih količina vode. Isto važi i za drugi predloženi izvor.
Problem grupe izvora na lijevoj obali Studenog Jadra može predstavljati činjenica da se izvori nalaze na
kontaktu krečnjaka sa aluvionom (slika 15), odnosno da ove izdanske vode mogu imati direktan kontakt sa
površinskim vodama, te su zato neophodna detaljna istraživanja. Ostali izvori koji bi mogli biti priključeni
na transportni cjevovod uglavnom su minimalne izdašnosti manje od 0.1 l/s i bez većeg praktičnog
značaja.
Slika 17. Potencijalni izvori koji bi se nakon detaljnih hidrogeoloških istraživanja mogli iskoristiti za
obezbjeđenje dopunskih količina vode
U svakom slučaju bilo bi potrebno uraditi kompleksnu analizu od strane releventne institucije mogućnosti
zahvatanja dopunskih količina vode sa nekog drugog izvorâ ili izvora koji bi se lako mogao uključiti u
postojeći cjevovod.
Navodimo još da je obilaskom terena konstatovano da pored ograde zone neposredne zaštite prolazi
lokalni makadamski put duž koga se vrši transport drobljenog krečnjaka kamionima sa obližnjeg
kamenoloma “Gradina”. U tom smislu treba upoznati radnike (vozače i ostale operativce kamenoloma) o
nedozvoljenom ispuštanja bilo kakvih ulja, nafte i sl. kako u sam tok Studenog Jadra, tako i na površinu
terena. Za mogući slučaj ekcesnih zagađenja, tečnim opasnim materijama predlažemo sljedeće:
unaprijed odrediti koja će dežurna služba vodovoda biti nadležna za koordinaciju i sprovođenje aktivnosti
sanacije u slučaju havarije,
donijeti Pravilnik na nivou opštine kojim će biti određene službe i institucije (koje raspolažu mehanizacijom
i kadrovima sposobnim za obavljanje neophodnih aktivnosti) nadležne za preuzimanje neposrednih
aktivnosti u akciji sanacije nastale havarije, u slučaju nastanka havarije neophodne osnovne aktivnosti su
sljedeće:
- hvatanje tečnosti koja ističe,
- sprečavanje daljeg isticanja,
- prepumpavanje iz oštećenih rezervoara i kontejnera
- nanošenje i odstranjivanje sredstava za posipanje, upijanje i zaustavljanje istekle tečnosti; odstranjivanje
izlivene tečnosti površinskim sakupljanjem,odvoženje i zamjena natopljenih slojeva zemlje,
- utvrđivanje opsega zagađenja i ugroženosti izvorišta.
92
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Neposredno kod ušća Rijeke u Studeni Jadar postoji manji bazen za kupanje (cca 5x15 m) koji nije u
funkciji. Isti netreba koristiti iz razloga što bi se pri zamjeni vode prljava ispuštala u Studeni Jadar, a sa tim
povećala mogućnost zagađenja bakterijama fekalnog i drugog porijekla. Svi radnici koji ulaze u kaptaţni
objekat moraju imati sanitarne knjižice i redovno vršiti sanitarne preglede. Takođe prilikom ulaska u
kaptažu radi čiščenja i sl. radnici moraju koristiti dezinfikovanu opremu (čizme, rukavide, odijela i dr.).
Obavezno: pošto do sada na vodama predmetnog izvorišta nisu urađene radiološke analize, a koje su
Pravilnikom o higijenskoj ispravnosti vode za piće obavezne za utvrđivanje ispravnosti vode za javno
vodosnabdijevanje neophodno je uraditi ove analize, lista VIII i to odmah.
Način obilježavanja zona sanitarne zaštite i obavještavanja javnosti o rezultatima
provođenja Programa sanitarne zaštite
Odgovorni organ duţan je putem javnih glasila, radio emisija, okruglih stolova i javnih rasprava sa
učešćem zainteresovanih i stručnih lica iz oblasti zaštite podzemnih voda, putem oglasne table i sl.
obavještavati stanovništvo i druge subjekte o rezultatima provođenja Programa sanitarne zaštite izvorišta
“Nikolina voda” i mjerama očuvanja kvaliteta vode. Potrebno je izvršiti upoznavanje stanovništva sa
opasnostima koje proizilaze kao posledica nesavjesnog odnosa prema zaštitnim mjerama u okviru zona
zaštite, te edukaciju u pogledu ponašanja kako stanovništva tako i pravnih i drugih lica. Pored toga duţan
je vidno označiti, na mjestima koja su označena na prilozima 11 i 12 područja zona sanitarne zaštite
znacima koji su prikazani u prilogu 14. Na zaštitnu ogradu zone neposredne zaštite sa svih strana, osim
južne (prirodna granica), potrebno je postaviti znak tipa 4 koji je prikazan u okviru priloga 11. Na dijelu
makadamskog puta prema Gornjem Zalukoviku na ulazu u pojas sanitarne zaštite i na izlazu iz šire zone
prema selu Zaklopača postaviti znakove obilježavanja kao na prilogu 12. Sama Odluka o sanitarnoj zaštiti
izvorišta nakon usvajanja od strane opštinske Skupštine objavljuje se u opštinskom Službenom glasniku.
Zone sanitarne zaštite za izvorište Jama
Izvorište „Jama” locirano je na oko 11 km jugoistočno (vazdušne linije) od Milida. Vrelo „Jama”
predstavlja jedan od drenova karstne izdani formirane u krečnjačkim stijenama srednjetrijaske
starosti, putem koga se dijelom drenira ova izdana sa zonom prihranjivanja u područje Polja (slika
2).
Kapacitet i kvalitet vode ovog vrela omogudili su njegovo racionalno iskorišdenje za snabdijevanje
pitkom vodom stanovništva naselja Žutica, Derventa, Štedrid i Lukid Polje, dok se ostatak
stanovništva opštine Milidi pitkom vodom snabdijeva sa karstnih vrela „Nikolina voda” (u naselju
Zaklopača), te dijelom i vodam vrela „Odžak”.
Sama zona prihranjivanja vrela „Jama” nalazi se u veoma rijetko naseljenom i teško pristupačnom
području sela Žedanjsko, što je posebno karakteristika neposrednog zaleđa vrela. Ova činjenica
pozitivno utiče na uslove zaštite kvaliteta vode, te i na aspekt funkcionalnosti definisanih zona
sanitarne zaštite izvorišta.
93
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Slika Pregledna geografska karta sa pozicijom vrela „Jama“
Slivno područje vrela se nalazi u okviru brdsko-planinskog terena. Nadmorska visina sliva predmetnog
karstnog vrela krede se od 400 mnm (kota pojave vrele) do 860 mnm (Ždrijelo). Od vrhova u široj okolini
dominiraju Babin kamen (697) i Brda (796). Teren je u području pojave vrela veoma inkliniran, što se
naročito odnosi na dio od vrela prema najznačajnijem površinksom toku ovog dijela opštine Milidi - rijeci
Zeleni Jadar.
Geomorfološke karakteristike terena
Analizom predmetnog terena Izdvojeni su sljededi tipovi reljefa:
Padinski reljef - nastao procesima površinskog spiranja, denudacije i jaružanja okolnog terena, te
akumulacijom erodovanog materijala u podnožju ili blago nagnutim dijelovima padina, starim erozionim
udubljenima i sl. Ove naslage u užem smislu izgrađuju padinski reljef izgrađen od deluvijalnih pjeskovitih
ilovača, pijeska, glina i drobine krečnjaka. Kartografski je teško odvajati ove naslage, te se svrstavaju u isti
inženjerskogeološki kompleks sedimenata sa izvjesnim varijacijama u pogledu sortiranosti zrna,
konsolidovanosti, vodopropusnosti i sl.
Karstni reljef - U geomorfološkom smislu predstavlja karstne površi sa odlikama uglavnom mero karsta i
samo lokalno holokarsta. Na terenu su registrovani karstni fenomeni od kojih su najdominantnijie vrtače.
Teren je razuđen i diseciran, sa nagibima padina uglavnom 10:-30:, a u značajnom dijelu terena, kao npr.
94
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
u neposrednom zaleđu vrela i daleko više. Vegetacioni pokrivač je šumskog karaktera, a u području Polja
dominantno travnati. Šumski pokrivač pozitivno utiče na sprečavanje razvoja fizičko-geoloških procesa
površinskog raspadanja stijena, erozije, denudacije, klizanja terena i sl.
Površine spiranja i izraženog površinskog raspadanja stijena - u terenima sa strmijim nagibima padina i
vede energije reljefa jako su izražene pojave jaruga nastale bujičnom energijom povremenih tokova. Ova
pojava karakteriše kako karbonatne tako i nekarbonatne dijelove terena. Nekarbonatni dijelovi terena
velikim dijelom su
pošumljeni listopadnom šumom i pokriveni travnatom vegetacijom što uveliko smanjuje destruktivan uticaj
egzogenih geoloških procesa na analiziranom području.
Sa aspekta ovoga rada najvedi značaj imaju karstni tereni formirani u okviru krečnjaka trijaske (T2,T12) i
kredne (1K22 i 2K22) starosti. Javljaju se na značajnoj površini analiziranog terena. Krečnjaci se pojavljaju
ili kao čisti krečnjaci ili pak kao krečnjaci sa muglama ili proslojcima pješčara i laporaca (prilog 2). Pod
uticajem tektonskih pokreta i fizičko-mehaničkog djelovanja na relaciji voda-stijena stvoreni su
karakteristični geomorfološki oblici za karstne terene: manje vrtače, pedine, duboko usječena korita stalnih
i povremenih tokova i sl. Intenzitet procesa karstifikacije, odnosno njegove površinske manifestacije
različite su gustine na različitim dijelovima terena. Značajnija površinska manifestacija karstnog procesa
(prvenstveno pojave vrtača) prisutna je na lokalitetu Polje, u sklopu krečnjaka srednjetrijaske starosti. Na
ostalom dijelu krečnjačkog terena vrtače su rjeđe, ali je na cjelokupnom karbonatnom terenu uočljiv visok
stepen stijenske ispucalosti i raspadnutosti. Površinski tokovi su rijetki, obično bujičnognog karaktera
(najčešde aktivni samo za vrijeme hidrološkog masimuma), a infiltracija vode od padavina, odnosno
podzemno oticanje čini domininantan vid oticanja u slivu vrela. Pojave ponora nisu registrovane. Jedini
stalni tok u neposrednoj blizini vrela je Zeleni Jadar koji u tom dijelu teče kroz duboko usječeni kanjon i
predstavlja lokalni erozioni bazis, odnosno dren za podzemne vode.
Ostatkom terena koji uglavnom izgrađuju čvrsto vezane stijene paleozojske, mezozojske i neogene
starosti dominiraju procesi površinskog spiranja i u odgovarajudoj mjeri jaružanja. Litološki je ovaj dio
terena predstavljen uglavnom pješčarima, filitima, konglomeratima i glinama. Pored njih javljaju se na
malim površinama i sedimentne nevezane stijene. Uglavnos se radi o deluvijalnim naslagama manje
rasprostranjenja i aluvijalnim sedimentima u dolini Jadra (nakon izlaza iz kanjskog dijela toka). To su
stijene nastale otkidanjem fragmenata vezanih stijenskih masa promjenjive veličine, njihovim transportom i
deponovanjem, od glinovitih i pjeskovito-šljunkovitih frakcija do grubozrnekrečnjačke drobine. Na
konkretnom prostoru materijal je nastao trošenjem pretežno srednjetrijeskih krečnjaka, te dijelom i
djelovanjem egzogenih sila, gdje je gravitacionim transportom nataložen u nižim, blaže nagnutim
dijelovima padina ili starim erozionim udubljenjima.
Hidrografske i klimatske karakteristike
Hidrografska mreža u okviru slivnog područja vrela je slabo razvijena (slika 5). Najznačajniji površinski tok
izvan slivnog područja vrela ”Jama” je rijeka Zeleni Jadar koja svoj tok započinje istočnije, na obroncima
Žbanjca. Dalje teče u pravcu zapada, a tok pod nazivom Zeleni Jadar (slika 4)završava u Milidima, gdje
nakon spajanja sa Studenim Jadrom formira Jadar. Dalje pod nazivom Jadar teče do ušda u rijeku
Drinjaču (slika 4). Proticaj Zelenog Jadra varira, logično, u zavisnosti od mjernog profila i hidrološkog
perioda. Tako je u namjeri da se izvrši procjena srednjeg protoka Zelenom Jadru napravljena
korespondencija simultanih hidrometrijskih mjerenja proticaja na relaciji VS Umac - profil u Lukida polju
(pošto su to bili jedini relevantni podaci do kojih se moglo dodi).
Tabelarni pregled simultanih mjerenja proticaja priložen je u tabeli 1.
95
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Tabela1.Pregledsimultanihmjerenjaproticaja (Voding92,2008)
3
ProticajQ(m /s)
profilLukid-Polje
3
ProticajQ(m /s)
Datum
VSUmac
30.10.1969.
1,68
0,651
01.11.1969.
1,87
0,724
10.08.1984.
5,85
2,400
Korespondencija izvršenih simultanih mjerenja prikazana je na slici 3.
Slika 3. Korespondencija izvršenih simultanih mjerenja (Voding 92, 2008) Kao rezultat prethodno
prikazane korespondencije dobijen je sljededi odnos
proticaja: Q profil Lukida Polje = 0,4128 x Q VS Umac – 0,0263
Uvrštavanjem srednjeg protoka na profilu VS Umac dobija se:
Q profil Lukida Polje = 0,4128 x 9,197 - 0,0263
Q profil Lukida Polje = 3,896 m3/s
96
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Slika 4. Slivno područje rijeke Zeleni Jadar (violet poligon, crvene linije su granice opština
Za potrebe izrade Programa izvršena su hidrometrijska mjerenja na rijeci Zeleni Jadar i to na dva mjerna
profila:
Profil MHE Jovana
Profil Žutica
Izmjerene vrijednosti proticaja na rijeci Zeleni Jadar na dan 18.7.2012.god. date su u narednoj tabeli.
Iobzirom da između mjernih profila sa obje strane toka Zelenog Jadra nema nikakvih pritoka izmjereni
priliv vode (19 l/s) između ova dva profila rezutat je djelimičnog dreniranja voda karstne izdani direktno u
Zeleni Jadar. Tabela 2. Pregled mjerenja proticaja na dan 18.07.2012.god. (male vode)
Datum
18.07.2012.
ProticajQ(l/s)
ProticajQ(l/s)
PrifilMHEJovana
profilŽutica
286
305
97
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Slika 5. Prikaz reljefa sa hidrografskom mrežom i položajem vrela ”Jama” i mjernih profila (žuti trokutidi)
na rijeci Jadar 18.7.2012.
Slivno područje vrela situirano je u okviru prelaznog dijela između srednjebosanskih planina (sa značajno
oštrijom klimom) i područja sjeverno od Zvornika (sa blažom klimom i osjetno manjom količinom
padavina). Odlikuje umjereno kontinentalna klima s tim da se u višim dijelovima javlja prelaz ka
planinskom tipu. Osnovne klimatske karakteristike područja su topla ljeta i duge hladne zime, sa
značajnim količinama atmosferskog taloga tokom godine. S ciljem analize pluviometrijskog režima,
neophode i za ocjenu bilansa izdani, iskorišteni su podaci osmatranja sa šest najbližih kišomjerne stanice,
a čiji su podaci raspoloživi za duži vremenski period (u konkretnom slučaju period od najmanje 8
uzastornih godina). To su: -Zvornik (142 mnm), -Vlasenica (670 mnm) -Ljubovija (170) -Gunjaci (620) Han Pijesak (1090) i -Užice (440). Sume padavina analizirane su za period 1969-1984 za kišomjerne
stanice Zvornik, Ljubovija i Han Pijesak, 1970-1979 za stanice Gunjaci i Užice, te 1969-1978. za
kišomjernu stanicu Vlasenica. Prosječne godišnje padavine variraju od 907 mm (Ljubovija) do 1168 mm
(Vlasenica). Ovo ukazuje na neravnomjernost izlučivanja padavina na na širem prostoru što je i logično
uzevši u obzir da je kišomjerna stanica Vlasenica na 540 m vedoj nadmorskoj visini od Zvornika.
Tabela 3. Pregled kišomjernih stanica na širem području izvorišta „Jama“ sa vrijednostima prosječnih
godišnjih padavina
98
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Stanica
Nadmorskavisi
na (mnm)
Periodosm
atranja
Srednjagodišnja
vrijednost(mm)
Ljubovija
170
1969-1984
907
Zvornik
142
1969-1984
917
Vlasenica
670
1969-1978
1168
Gunjaci
620
1970-1979
1152
HanPijesak
1090
1969-1984
1060
Užice
440
1970-1979
800
Visinski i lokacijski posmatrano slivu vrela Jama najviše odgovaraju vrijednosti registrovane na
nekadašnjoj stanica u Gunjacima. Za osmogodišnji period prosjek za ovu stanicu iznosi 1152 mm. Za
ocjenu visine padavina u slivu izvorišta „Jama" izvršena je i interpolacija vrijednosti navedenih kišomjernih
stanica u tabeli 2, te dobijena karta izohijeta (e=20 mm) prikazana na slici 6.
99
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Slika 6. Karta padavina šireg prostora sa orjentacionim položajem sliva izvorišta (providna crvena
markacija), e=20 mm
Treba uzeti u obzir da su ovo podaci od prije tri. Do određenih klimatskih promjena je svakako došlo,
pogotovu u godišnjoj raspodjeli padavina, a i prosječne vrijednosti su doživjele određene promjene.
Prethodna analiza bazirana je na raspoloživim podacima najbližih stanica od kojih danas vedi broj nije u
funkciji. Ipak, one daju dovoljno podataka za analizu bilansa, koja de biti data u nastavku. Srednja
o
godišnja temperatura vazduha u području sliva vrela “Jama” krede se oko 9 C.
Korištenje zemljišta u slivu vrela „Jama“
Za potrebe izrade Programa sagledano je u neophodnom obimu i korištenje zemljišta u slivu vrela „Jama“.
Podaci su dijelom preuzeti sa karte korištenja zemljišta u slivu rijeke Save, odnosno njenih pritoka, a koji
čine sastavni dio Nacionalnog izvještaja Bosne i Hercegovine za 2004.god. u okviru ICPDR projekta - Dio
B (podaci zasnovani na FAO Land Cover klasifikaciji). Takođe, tokom hidrogeološkog kartiranja sliva vrela
100
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
konstatovano je stanje, koje u odgovara stanju prikazanom na slici 7. Slivno područje prekriveno je u
najvedem dijelu gustom šumom. Zemljišni pokrivač, kako je konstatovano tokom kartiranja terena u
zaleđu vrela (na površinski degradiranim dijelovima terena i otvorenim profilima) male je debljine i
uglavnom iznosi do 0.30 m, a često i manji od 0.10 m. Znatan dio slivnog područja vrela (južniji)
obuhvaden je pašnjacima i livadama u okviru kojih nema značajnije stočarske niti poljoprivredne aktivnosti
(slika 8). Značaj za predmetnu problematiku, u smislu korištenja zemljišta, prvenstveno ima eventualna
eksploatacija šumskih resursa u zaleđu vrela. To se mora imati u vidu kod propisivanja odgovarajudih
zabrana, a neophodne mjere zaštite u tom smislu bide i sastavni dio nacrta Odluke o zaštiti, koja čini
sastavni dio ovog Programa. Da se zaključiti da upotreba zemljišta u slivu, odnosno značajno odsustvo
antropogenih aktivnosti, značajno pogoduje zaštiti voda predmentog
Slika 7. Korištenje zemljišta u slivu vrela „Jama“
101
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Režim izdašnosti vrela "Jama"
Do momenta početka izrade Programa nisu vršena osmatranja režima isticanja na vrelu Jama. U ovom
radu bazirademo se na rezultate mjerenja protoka urađenih za potrebe izrade predmetnog Programa.
Mjerenju izdašnosti vrela pristupilo se u više navrata tokom izrade istog, u periodu od juna do septembra
2012.god. Može se konstatovati da je mjerenje vršeno u periodu minimalnih voda, čak vjerovatno
ekstremno minimalnih od momenta probijanja tunela krajem devedesetih godina prošloga vijeka.
Izdašnost vrela „Jama“ mjerena je kao zbir količine vode koja otiče cjevovodom iz kaptaže ka rezervoaru,
uvedana za količine vode koje otiču kao višak kroz odvodni betonski kanal (slika 14).
Mjerenje količina vode koje otiču kroz cijev izvršeno je elektromagnetnim mjeračem protoka, dok su se
prelivene količine („višak“) vode mjerile na prelivu koji postoji u betoniranom kanalu koji vode odvodi iz
jame ka koritu rijeke Zeleni Jadar (slika 14).
Prvo mjerenje protoka izvedeno 30.6.2012. i registrovano je oticanje kroz cijev od 7.6 l/s. Na prelivu je
izmjeren proticaj od 2.2 l/s , odnosno isticanje iz vrela „Jama“ iznosilo je ukupno 9.8 l/s. Posljednje
mjerenje izvedeno je 20.8.2012. Proticaj u cijevi je iznosio 3.3 l/s, a proticaj na prelivu 1.2 l/s, odnosno
ukupni proticaj vrela iznosio je 4.5 l/s. Ovo govori da je u dugotrajnim recesionim uslovima (više od 90
dana) izdašnost vrela opala za više od 50%. Period između posljednjeg i prvog mjerenja bio je izuzetno
sušan, jedan od najsušnijih u zadnjih 50 godina, a trend bez padavina očekivan je i u nardnih mjesec
dana, tako da je apasolutni miminum za sada nepoznat , ali je sigurno manji od 4 l/s. Obzirom da su
mjerenja vršena u periodu minimalnih voda to se srednja vrijednost jedino može ocijeniti analogijom sa
nekim drugim vrelima sa poznatima Qmin i Qsr , a koja geografski i po karakteru izdani koju dreniraju
odgovaraju vrelu „Jama“ (npr. „Nikolina voda“ u Zaklopači, , vrelo „Banjica“ u Raševu i sl.). Uzimajudi
poznate vrijednosti minimalne i srednje izdašnosti prethodno navedenih vrela, te minimalnu izdašnost
vrela „Jama“ vrijednost srednjeg proticaja za ovo vrelo može se procijeniti na 35 l/s.
Režim fizičkih i hemijskih svojstava voda izvorišta "Jama"
U cilju sagledavanja fizičo-hemijskog sastava pitke vode na vrelu "Jama", uzeti su uzorci vode i urađene
proširene fizičko-hemijske analize i mikrobiološke analize predmente vode. Uzorkovanje i izradu
proširenih i bakterioloških hemijskih analiza urađene su od strane Instituta za javno zdravstvo Republike
Srpske - Banja Luka, Regionalni centar Zvornik (rezultati fizičko-hemijskih i mikrobioloških ispitivanja). Na
102
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
osnovu rezultata ove analize, odnosno proširene analize urađene 13.07.2012.god. (uzorak V-692/12),
vode na vrelu “Jama“ su bez boje, mirisa i ukusa (tabela 4). Koncentracija vodonikovih jona (pH) je 7.84
što ukazuje na neutralne vode. Isparni ostatak (105 oC) iznosi 242 mg/l. Predmetna voda po analizi je
hidrokarbonatno kalcijskog tipa. Koncentracija HCO3- jona iznosi 258.68 mg/l, dok je sadržaj Cl- jona 2.8
mg/l. Uz hidrokarbonate najvedu koncentraciju imaju Ca2+ joni i ona iznosi 80.16 mg/l. Joni Mg2+ se
pojavljuju u koncentraciji 3.04 mg/l. Na ispitivanom uzorku sadržaj mikrokomponenti je u dozvoljenim
granicama. Pored analiziranja ovog uzorka vode uzetog za potrebe izrade Programa, urađena je
proširena hemijska analiza pitke vode izvorišta “Jama” prilikom otvaranja izvorišta 27.12.2006.god. a u
narednoj tabeli su prikazane vijednosti fizičko-hemijskih parametara obje analize vode.
Tabela 4. Prikaz vrijednosti fizičko-hemijskih parametara pitke vode izvorišta “Jama”
Referentna
Parametar
Utvrđenavrijednost
vrijednost
Jedinicamjere
Boja
bez
o
do5 CoPtskale
-
Ukus
bez
bez
-
Miris
bez
bez
-
Rezidualni hlor
0
do0.5
mg/l Cl2
Mutnoda
0
do1
NTU
pH-vrijednost
7.84-7.86
6.8-8.5
pH jedinica
Elektroprovodljivost
404-412
do1000
PotrošnjaKMnO4
1.22-2.50
do8
mg/l KMnO4
0.0-0.01
do0.1
+
mg/l NH4
Nitriti,NO2
0.00-0.003
do0.03
mg/l NO2
Nitrati,NO3
1.05-2.59
do50
mg/l NO3
-
2.80-4.40
do200
mg/l Cl
Bikarbonati,HCO3
258.68
-
mg/l HCO3
Amonijak,NH4
Hloridi,Cl
+
S/cm
-
-
-
103
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
2-
2mg/l SO4
3.00
do250
-
do0.15
80.16
do200
mg/l Ca
3.04
do50
mg/l Mg
Ukupna tvrdoda
11.9
-
o
Karbonatna tvrdoda
11.2
-
o
Željezo,Fe
0
0.3
mg/l Fe
Mangan
0
0.05
mg/l Mn
242-268
-
Mg/l
Sulfati,SO4
Ortofosfati, PO4
3-
2+
Kalcijum,Ca
Magnezijum,Mg
Ostatak
2+
mg/l PO4
3-
2+
2+
dH
dH
poslije
o
isparavanja(105 C)
Na osnovu bakterioloških ispitivanja (analiza broj 80 od 12.02.2007 i V-738/12 od 10.07.2012.god.,
analize broj V-856/12 i V-857/12 od 17.8.2012), koja su urađena u periodu izrade Programa (osim prve
navedene koja je rađena nakon puštanja vodovoda u rad) analiza broj 80 i anlaliza broj V857/12odgovaraju Pravilniku, dok anliza broj V-857/12 i V-738/12 ne odgovaraju Pravilniku. U prvom
slučaju radi se o netretiranoj (sirovoj) vodi u kojoj je registrovano slabo bakteriološko onečišdenje.
Međutim, nakon tretmana voda u potpunosti odgovara zahtjevima kvaiteta vode za pide prema Pravilniku
o higijenskoj ispravnosti vode za pide (Sl. Glasnik RS 40/03). U drugom slučaju je izolovana bakterija
Bacillus spp. U tom uzorku su utvrđene sljedede vrijednosti:
- Ukupne koliformne bakterije u 100 ml 0,
Koliformne bakterije fekalnog porijekla 0
- Streptokoke fekalnog porijekla 0
- Proteus vrste 0
- Prisustvo Pseudomonas aeruginosa u 100 ml - nema
- Broj aerobnih mezofilnih bakterija u 1 ml je 20,
- Broj sulfitoredukujude klostridije je 0,
104
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Slika 15. Dijagram kvaliteta pitke vode vrela „Jama“ po Waterlou
105
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Na osnovu svih labaratorijskih istraživanja kvaliteta prirodne izvorske vode sa izvorišta „Jama“ zaključuje
se sljedede:
Voda iz predmetne karstne izdani koja se pojavljuje na vrelu „Jama“, u hemijskom pogledu je veoma
dobrog kvaliteta i može se koristiti za pide. Vode spadaju u hidrokarbonatno-kalcijske vode (slika 15).
Sve analizirane komponente fiziko-hemizma su znatno ispod maksimalno dozvoljenih koncentracija
(MDK), tako da nije potreban nikakav tehnološki tretman vode u cilju dorade ili popravljanja njenog
kvaliteta u tom smislu.
Što se tiče mikrobiološkog, odnosno bakteriološkog sastava vode, dolazi do manjih odstupanja analizama
dobijenih vrijednosti u odnosu na Pravilnik higijenskoj ispravnosti vode za pide (Sl. Glasnik RS 40/03).
Kako je vidljivo iz bakterioloških nalaza priloženih u prilogu 11 od 10.7.2012.god. povedan je broj aerobnih
mezofilnih bakterija u odnosu na referentnu vrijednost (>10, tačnije iznosi 20). Identifikovana je vrsta
Bacillus spp. Iz ostatka anlalize je vidljivo da nema identifikovanih drugih vrsta. Pošto tada u nalazu vode
nisu identifikovane vrste kao što su E. coli, Enterobacter spp. ,Klebsiella spp., Enerococcus spp.,
Salmonella spp., Shigella spp., Clostridium perfringens, to ukazuje da u vodi nije bilo prisutno fekalno
zagađenje, odnosno da identifikovana vrsta (Bacillus spp.) dolaze iz nekog drugog izvora. Poznato je da
je vrsta Bacillus prisutna u i u samom vazduhu, prašini i sl. Pojava u vodi u povedanom sadržaju može biti
uzrokovana i neogovarajudim hlorisanjem vodom putem automatskog hlorinatora. Na osnovu kasnije
analize, od 17.8.2012. vidljivo je da je voda u mreži bakteriološki ispravna, a da je sadržaj rezidualnog
hlora veoma nizak <0.1 mg/l (prilog 11).
Prikaz rezervi pitkih voda izvorišta "Jama" po kategorijama
Kategorizacija rezervi podzemnih voda na izvorištu "Jama" provedena je na osnovu upoznatih geološkohidrogeoloških karakteristika vrela i u skladu sa Pravilnikom o klasifikaciji i kategorizaciji rezervi mineralnih
resursa i vođenju evidencije o njima (Službeni Glasnik RS 99/08).
Kategorija C1 rezervi Rezerve C1 kategorije služe za utvrđivanje mogudnosti eksplotacije vodonosne
sredine. Na osnovu tih rezervi, planiraju se detaljna istraživanja za prevođenje rezervi u višu kategoriju.
Na osnovu dosadašnjih osmatranja vrela "Jama" i provedenih istraživanja izdvajaju se rezerve C1
kategorije iznose: Q = 7.25 l/s.
SANITARNA ZAŠTITA IZVORIŠTA "JAMA"
Određivanje zona sanitarne zaštite na izvorištu "Jama"
S ciljem zaštite izvorišta "Jama” od zagađenja i drugih štetnih uticaja koje mogu nepovoljno djelovati na
kvantitativno-kvalitativne karakteristike voda izvorišta, neophodna je uspostava odgovarajudeg režimima
zaštite u uticajnim zonama oko izvorišta, u okviru kojih se propisuju dozvoljene aktivnosti i preciziraju
mjere zaštite. Uslovi za uspostavljanje režima zaštite propisani su Pravilnikom o mjerama zaštite, načinu
određivanja i održavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, područja na kojima se nalaze izvorišta, kao i
vodnih objekata i voda namjenjenih ljudskoj upotrebi (Službeni glasnik RS 07/03), u daljem tekstu
Pravilnik, te utemeljeni i na Zakonu o vodama (Sl. glasnik RS 50/06). Pravilnikom se bliže propisuje
sprovođenje mjera zaštite područja na kojima se nalaze izvorišta, a koja se po količini i kvalitetu mogu
koristiti ili se koristite za snabdijevanje stanovništva vodom za pide, odnosno ukoliko je voda tog prostora
namijenjena za ljudsku upotrebu, a koja moraju biti zaštidena od namjernog ili slučajnog zagađivanja i
drugih uticaja (koji mogu nepovoljno djelovati na zdravstvenu ispravnost vode), kao i način određivanja i
održavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, vodnih objekata i glavnih vodova, koji služe za
snabdijevanje vodom za pide, odnosno ljusku upotrebu, kao i uspostavljanje i sprovođenje mjera sanitarne
zaštite takve vode. U skladu sa Pravilnikom ustanovljene su tri zone sanitarne zaštite izvorišta “Jama”, sa
kojeg se jednim dijelom vrši vodosnabdijevanje opštine Milidi, i to:
posredne zaštite
106
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Pored pomenutih zona sanitarne zaštite uspostavljaju se i pojasevi sanitarne zaštite oko transportnog
cjevovoda u širini najmanje 2.5 m sa obje strane cjevovoda, te sa svih strana u istoj širini oko rezervoara.
Zaštitne zone izvorišta predstavljaju važnu preventivnu mjeru za sprječavanje zagađenja pitkih voda.
Formiranje zaštitnih zona zasnovano je na hidrogeološkim karakteristikama terena, utvrđivanju granica
prihranjivanja i dreniranja izdani, te fizičko-hemijskih i biološkim parametrima podzemnih voda, koje pored
prirodnih uslova mogu biti i dijelom rezultat ljudske aktivnosti (pojava onečišdenja). Zaštitne zone
određene su u skladu sa Zakonom o vodama (Sl. list RS br.50/06) i Pravilnikom o mjerama zaštite, načinu
određivanja i održavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite, područja na kojima se nalaze izvorišta, kao i
vodnih objekata i voda namjenjenih ljudskoj upotrebi (Službeni glasnik RS 07/03), a shodno provedenoj
geološkoj, hidrogeološkoj, hidrološkoj i geomorfološkoj analizi istražnog terena. Odlukom o zaštiti izvorišta
normativno se utvrđuju mjere zaštite, koje imaju za cilj zaštitu i očuvanje kvantitativno-kvalitativnih
karakteristika voda izvorišta i prostora na području zaštitnih zona, kako bi se omogudilo dugoročno
korištenje izvorišta za potrebe snabdijevanja pitkom vodom naselja Žutica, Derventa, Štedrid i Lukid Polje.
Položaj zona sanitarne zaštite određuje se u skladu sa članovima 3, 5 i 6 Pravilnika, odnosno kao tok
podzemne vode do vodozahvatnog objekta od 7, 90 i 180 dana za zone neposredne, uže odnosno šire
zaštite. Međutim, s obzirom na specifičnosti zaštite u karstnim terenima, te samu specifičnost izvorišta
„Jama“ praktično se ne mogu primijeniti navedeni kriterijumi ved se koriste i dopunski kriterijumi
(minimalnog odstojanja i veličine slivnog područja što je uobičajena praksa za karstne terene, posebno za
širu zonu) za odgovarajude zone. Pri određivanju zona pored stručne analize na bazi svih raspoloživih
podataka treba imati na umu odredbe člana 9. predmetnog Pravilnika.
Zona neposredne zaštite
Područje zone neposredne zaštite izvorišta ”Jama" obuhvata prostor u kojem se izvorište, odnosno vodni
objekti štite od direktnog zagađenja i oštedenja. U skladu sa članom 3 Pravilnika, zona neposredne zaštite
se određuje da odgovara vremenu toka podzemne vode od 7 dana do vodozahvatnog objekta najbližeg
periferiji te površine, s tim da najmanja udaljenost granice zone od najbližeg vodozahvatnog objekta ne
može biti manja od 50 m. Obzirom na specifičnost izvorišta, odnosno da se kompletna kaptaža nalazi
duboko ispod površine terena neporedna zona bide određena u skladu sa tim. Prelomne tačke
neposredne zone vidljive su na prilogu 7 i date u tabeli 5. Kaptažni objekat ujedno čini jedini objekat u
funkciji vodosnabdjevanja koji se nalazi na izvorištu „Jama“. Neposredna zona sanitarne zaštite prostire
se prelomnim tačkama datim u tabeli 5 i na nadmorskoj visini 400 mnm, obzirom da se ovom zono štite
objekti vodosnabdijevanja od direktnog oštedenja i zagađenja.
Neposredna zona sanitarne zaštite se u skladu sa važedim propisima mora ograditi zaštitnom ogradom.
Obzirom na konkretne uslove na izvorištu „Jama“, odnosno da je pojavljivanje vrela uslovljeno rudarskim
radovima (probijanju jame) (slika 16) , a sam pristup kaptažnom objektu kroz podzemne tunele, potrebno
je samo na otvor koji vodi iz glavnog u bočni tunel u kojem je situirana kaptaža postaviti zaštitna vrata
(slika 16).
107
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Slika 16. Situacija oko kaptažnog objekta na izvorištu „Jama“
Obilaskom terena i samog kaptažnog objekta registrovano je da postoji postavljena ulazna kapija, tako da
je time sprečen ulazak neovlašdenim licima. Kako je naprijed navedeno kaptaža se nalazi u tunelu,
odnosno duboko ispod površine terena i time de biti nemogude izvršiti ograđivanje neposredne zone
zaštite po zahtjevanim prelomnim tačkama, ali postojede stanje sa zaštitnom kapijom svakako
zadovoljava uslove zaštite za neposrednu zonu. Pravno lice koje upravlja sistemom vodosnabdijevanja (a
koje svojom odlukom mora imenovati Skupština opštine), što bi u konkretnom slučaju trebalo biti AD
„Komunalno“ Milidi, nadležno je za isključivo korišdenje zemljišta koje se nalazi u okviru zone neposredne
sanitarne zaštite.
Zona uže zaštite
Poznato je da se shodno članu 3 Pravilnika položaj granica ove zone određuje tako da one odgovaraju
toku vode od 90 dana do vodozahvata. Takođe, jasno je da je ovaj kriterijum za konkretan slučaj nije
adekvatan, te da se stoga za definisanje granice zone uže sanitarne zaštite vrela „Jama“ prihvata drugi
kriterijum, minimalne udaljenosti zone uže zaštite od zone neposredne zaštite od 250 m, prema istom
članu Pravilnika, a što je opet neophodno prilagoditi neophodnim specifičnim uslovima koji važe za
predmetno izvorište Prelomne tačke zone uže sanitarne zaštite sadržane su u tabeli 6, a položaj zone je
vidljiv u prilogu 8.
Zona šire zaštite
Pošto je riječ o karstnom vrelu u zonu šire zaštite uvrstili smo kompletnu slivnu površinu vrela „Jama“.
Ocjena slivne površine provedena je na osnovu prikazanog bilansnog proračuna i kompleksne geološke,
hidrogeološke i geomorfološke analize u prethodnim poglavljima. Obuhvadena površina nešto je i veda od
one dobijene bilansnim
računom, a radi sigurnosti i pojedinih ograničenja koja sa sobom nose pojedini parametri bilansa
(prvenstveno podaci isticanja, a potom i evapotranspiracije). Prelomne tačke ove zone date su u tabeli 7.
Pojasevi zaštite
Pojasevi sanitarne zaštite su određene i definisane vlastitim granicama površine zemljišta za koje se
propisuju, u cilju zaštite kvaliteta vode, posebna pravila postupanja i gradnje i koji su namijenjeni za
posebne aktivnosti ili radnje u nekoj od zona zaštite ili van zona zaštite, a u funkciji su zaštite kvaliteta
voda , kao i objekti i postrojenja vodosnabdijevanja, ali i drugih objekata čija je gradnja na tom prostoru
dozvoljena u skladu sa Pravilnikom, uz ispunjenje posebnih uslova za konkretan pojas u kome se takvi
objekti nalaze. Pojas zaštite izdvaja se oko glavnog transportnog cjevovoda koji vodi od kaptaže „Jama“
do rezervoara. Pojas se izdvaja u širini 2 m sa obje strane cjevovoda. Takođe pojas se u širini 2 m sa svih
strana izdvaja oko rezervoara. Rezervoar je ved obezbijeđen na odgovarajudi način (slika 17).
108
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Slika 17. Rezervoar za vode vrela „Jama“, neposredno ispod ulaza u rudarsku jamu „Žutica“
Mjere zaštite u zonama i pojasevima sanitarne zaštite
Mjere zaštite normativno se određuju odlukom o zaštiti izvorišta "Jama". Ove mjere moraju se ugraditi i
usaglasiti sa različitim planskim dokumentima koji se izrađuju u skladu sa različitim opštinskim i
republičkim propisima. Ti dokumenti, između ostalog, uključuju i prostorne, urbanističke, i regulacione
planove, vodoprivredne osnove, kao i druge planove na svim administrativnim nivoima, koji su vezani za
korištenje prostora na području zaštitnih zona izvorišta "Jama”. Odluka o sanitarnoj zaštiti izvorišta
objavljuje se po usvajanju od strane opštinske Skupštine u Službenom glasniku opštine Milidi. Mjere
zaštite u zoni neposredne zaštite Na području zone neposredne zaštite, u skladu sa članom 12.
"Pravilnika o mjerama zaštite, načinu određivanja i održavanja zona i pojaseva sanitarne zaštite",
primjenjuju se pored zabrana koje se odnose na zonu uže zaštite i zonu šire zaštite, i zabrane svih
aktivnosti koje nisu vezane za plansko pružanje usluga vodosnabdijebanja i održavanje zone. Imajudi u
vidu navedeno na području Zone neposredne zaštite mogu se nalaziti samo objekti i oprema koji su
neophodni za rad izvorišta. To uključuje sljedede objekte na izvorištu "Jama", sa njima pripadajudom
opremom:
Kaptažni objekat
Dio transportnog cjevovoda
Skladište vovovodnog materijala (trenutno ne postoji)
Unutrašnji pristupni put
U cilju najstrože kontrole ovog prostora, propisuje se da se ova zona mora na odgovarajudi način ograditi,
kako bi se spriječio pristup neovlaštenim osobama. Pored ograde ovaj prostor može se obezbjediti i
drugim mjerama fizičke zaštite i osiguranja. Područje zone neposredne zaštite mora biti na odgovarajudi
način obilježeno, kako bi građanstvo moglo znati da pristup ovoj zoni nije dozvoljen. Na tabli kojom se
obilježava zona neposredne zaštite mora biti upisano da je zabranjen pristup, naziv izvorišta i zaštitne
zone (prilog 9). Režim kretanja ljudi i sredstava u zoni neposredne zaštite vrši se isključivo u skladu sa
planom rada zaposlenih u objektima u toj zoni i u skladu sa potrebama održavanja zone, kao i nadležnim
inspekcijskim organima i izuzetno licima koja se u okviru stručnog usavršavanja upoznaju sa radom
vodovoda, o čemu se vodi Knjiga posebne radne evidencije. O svim posjetama lica i sredstava koja nisu
radno angažovana na poslovima vodosnabdijevanja mora se voditi posebna evidencija kroz knjigu posjeta
u koju se upisuju imena, adresa stanovanja, i svojstva lica koje trenutno borave u zoni, dužinu boravka i
svrhu boravka u zoni. Mjere zaštite u zoni uže zaštite Na području u zoni uže zaštite zabranjeno je:
Izvođenje svih aktivnosti koje su zabranjene u zoni šire zaštite.
109
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Izgradnja industrijskih pogona, zanatskih radnji, poljoprivrednih objekata i skladišta građevinskog
materijala, osim manjih pogona koji ne upotrebljavaju i ne proizvode opasne materije, koje su navedene u
"Pravilniku o uslovima ispuštanja otpadnih voda u površinske vode" i "Pravilniku o uslovima ispuštanja
otpadnih voda u javnu kanalizaciju" (Službeni glasnik RS, 44/01) i ukoliko dobiju vodoprivrednu saglasnost
ili dozvolu Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.
Izgradnja puteva, željezničkih pruga, parkirališta i rezervoara bilo koje namjene, ukoliko se ne sprovedu
mjere zaštite u skladu sa najbolje dostupnim tehnikama i ukoliko za tu dionicu ne dobiju vodoprivrednu
saglasnost ili dozvolu Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede.
Izgradnja kolektora kanalizacije, osim nepropusnog, koji služi samo za objekte koji su na tom području.
Izgradnja ribnjaka.
Izgradnja terena za kampovanje, sportskih terena, turističkih i stambenih objektata kolektivnog stanovanja.
Transport radioaktivnih i drugih za vodu štetnih i opasnih materija, bez posebnih najava i sprovođenja
mjera posebne pratnje i zaštite kroz ta područja i uz sprovođenje plana za akcidentna zagađenja.
Svako uskladištenje nafte i naftnih derivata.
Svaka rudarska i građevinska djelatnost kojom se ošteduje zaštitni pokrov ili omoguduje otvoreno
sakupljanje vode, osim aktivnosti ispitivanja koje su predviđene i služe funkciji vodosnabdijevanja.
Otvaranje zasjeka, kamenoloma, preduzimanje bilo kakvih poljoprivrednih i šumarskih zahvata kojima bi
mogla biti oštedena aktivna zona tla ili smanjena debljina krovine, pospješila ili ubrzala eroziju tla.
Postavljanje torova, osim ispaše.
Otvoreno uskladištenje i primjena vještačkog đubriva i drugih pesticida.
Logorovanje.
Pranje vozila, radnih mašina i uređaja, kao i zamjena ulja, rezervnih dijelova i sl.
Eventualno otvaranje groblja.
Površinsko i dubinsko miniranje.
Upotreba tla u poljoprivredne svrhe, osim livada.
Mjere zaštite u zoni šire zaštite
Na području u zoni šire zaštite zabranjeno je:
Upuštanje otpadnih voda u tlo.
Izgradnja objekata bazne industrije koji ispuštaju radioaktivne ili druge za vodu štetne i opasne materije ili
otpadne vode (rafinerije nafte, nuklearni reaktori, metaloprerađivački pogoni, hemijske fabrike i sl.).
Odlaganje, zadržavanje ili uvođenje u podzemlje radioaktivnih materija. Odlaganje, zadržavanje, uvođenje
u podzemlje, za vodu opasnih i štetnih materija koje su navedena u "Pravilniku o uslovima ispuštanja
otpadnih voda u površinske vode" i "Pravilniku o uslovima ispuštanja otpadnih voda u javnu kanalizaciju"
(Službeni glasnik RS, 44/01), osim ako se ne radi o materijama koje se mogu ispuštati u javnu kanalizaciju
i ako su te štetne materije u potpunosti odvedene nepropusnom kanalizacijom izvan uticajnog područja.
Izgradnja cjevovoda za tečnosti koje su štetne i opasne za vodu.
110
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Uskladištenje radioaktivnih i drugih za vodu štetnih i opasnih materija, osim uskladištenja lož ulja za
domadinstvo i pogonskog goriva za poljoprivredne mašine, ako su sprovodene najbolje dostupne tehnike,
kao i sigurnosne mjere za izgradnju, dovoz, punjenje, uskladištenje i upotrebu.
Izgradnja rezervoara i pretakališta za naftu i naftne derivate, radioaktivne i ostale za vodu opasne i štetne
materije.
Izvođenje istražnih i eksploatacionih bušotina za naftu, zemni gas, mineralnu vodu, radioaktivne materije i
izrada podzemnih skladišta.
Otvoreno uskladištenje i primjena hemijskih sredstava štetnih za tlo i vodu, pesticida i sredstava za
regulisanje i rast bilja.
Izgradnja naselja, bolnica, odmarališta, industrijskih i zanatskih pogona, osim ako se otpadne vode iz njih
ne odvode u cjelosti nepropusnom kanalizacijom izvan zone zaštite.
Izgradnja stočnih, peradarskih i drugih farmi i tovilišta.
Izgradnja vojnih skladišta i sličnih vojnih objekata.
Izgradnja uređaja za prečišdavanje otpadnih voda i uređaja za spaljivanje smeda.
Izgradnja novih grobalja i proširenje eventualnih postojedih (humanih i stočnih).
Upotreba materijala štetnih za vodu kod izgradnje objekata (npr. smola, bitumenozni materijali, šljaka i sl.).
Pražnjenje vozila za odvoz fekalija.
Upuštanje u tlo rashladnih i termalnih voda.
Otvaranje iskopa u površinskom zaštitnom sloju osim na mjestima izgradnje
objekata.
Krčenje šuma i druge djelatnosti koje izazivaju eroziju tla.
Eksploatacija mineralnih sirovina
Formiranje deponije čvrstog otpada, planirki, mrciništa, autootpada i starog željeza.
Kod projektovanja objekata namjenjenih za crpljenje, transport i distribuciju vode moraju se poštovati
odredbe vezane za sanitarnu zaštitu propisane ovim Programom iOdlukom o zaštiti izvorišta.
Prelomne tačke zone neposredne, uže i šire sanitarne zaštite izvorišta “Jama”
Zona neposredne, uže i šire zaštite grafički su prikazane na prilozima 7 i 8, a u nastavku se daje tabelarni
pregled prelomnih tačaka zona.
ZONA NEPOSREDNE SANITRANE ZAŠTITE
111
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Tabela 5: Prelomne tačke zone neposredne sanitarne zaštite izvorišta “Jama”
Prelomnatačka
Y
X
1.
6593850
4884070
2.
6593940
4884112
3.
6593982
4884022
4.
6593892
4883980
UŽA ZONASANITARNEZAŠTITE
Tabela6:Prelomnetačkeužezonesanitarnezaštiteizvorišta“Jama”
Prelomnatačka
X
Y
1.
6593625
4884350
2.
6594225
4884350
3.
6594225
4883750
4.
6593625
4883750
ŠIRAZONASANITARNEZAŠTITE
Tabela7:Prelomnetačkeširezonesanitarnezaštiteizvorišta“Jama”
Prelomnatačka
Y
X
1.
6593625
4883750
2.
6594125
4883700
3.
6594350
4883600
4.
6594525
4883600
112
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
5.
6594925
4883500
6.
6595150
4883450
7.
6595300
4883400
8.
6595775
4883525
9.
6595900
4883650
10.
6595875
4884125
11.
6595700
4884500
12.
6595400
4884725
13.
6595100
4884750
14.
6594900
4884825
15.
6594625
4884900
16.
6594050
4884925
17.
6593775
4884850
18.
6593500
4884700
19.
6593438
4884525
20.
6593463
4884350
Potenciajlni zagađivači u području sliva vrela „Jama“
Na razmatranom dijelu sliva vrela „Jama“ nema značajnijih zagađivača. U naselju Gornje Žedanjsko
trenutno je stalno naseljeno samo pet stambenih jedinica, a slično je i u selu Donje Žedanjsko. Ukupno u
pomenutim selima živi oko 50 stanovnika, tako da je uticaj antropogenog faktora minimalan, ali mogud.
Industrijska proizvodnja u slivu ne postoji, a poljoprivredna i stočarska je organizovano na nivou
pojedinačnih domadinstava. U cilju obezbjeđenja izvorišta od svakog mogudeg uticaja fekalnih voda
potrebno je da se za stambene i pratede objekte u naseljima u okviru šire zone sanitarne zaštite ispoštuju
i odredbe Pravilnika o tretmanu i odvodnji otpadnih voda za područja gradova i naselja gdje nema javne
kanalizacije ("Službeni glasnik Republike Srpske" broj 68/01).
Slika 18. Vrtača na platou Polje, selo Donje ŽedanjskoPrethodno je rečeno da su u okviru slivnog
području vrela „Jama“ registrovane
113
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
površinske manifestacije procesa karstifikacije, manji broj vrtača vrtače, koje predstavljaju osjetljiva
područja u pogledu potencijalnog unosa zagađenja u izdan koja se drenira na vrelu „Jama“. Stoga je
odlaganje bilo kakvog materijala (otpada, đubriva isl.) najstrožije zabranjeno u tim zonama (slika 19). Kao
potencijalni zagađivač karstne izdani u području Žedanjskog svakako treba spomenuti i eventualnu
nekontrolisanu sječu šuma usljed koje može dodi do povedane erozije u slivu i povedanja mutnode vode,
ali i ostalih problema vezanih za kvalitet. Stoga se ovakva aktivnost mora strogo kontrolisana.
114
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Slika 19. Potencijalni zagađivači u slivu vrela „Jama“ sa poožajem vedih vrtača
Prijedlog sanacionih i drugih mjera
Kako je navedeno u dijelu teksta koji se odnosi na neposrednu zonu sanitarne zaštite stanje vodozahvata
je zadovoljavajude. Potrebno je samo na ulaznim vratima postaviti tablu tipa 4 (prilog 9).
Ono što pogoduje zaštiti izvorišta je i činjenica da postoji jako mali broj stambenih i pratedih objekata u
slivu (slika 19). Svi stambeni objekti u slivu nalaze se u okviru trijaskih krečnjaka, te je potrebno da se sve
fekalne vode odvode u adekvatno izrađene septičke jame, a kako to nalaže Pravilnika o tretmanu i
odvodnji otpadnih voda za područja gradova i naselja gdje nema javne kanalizacije ("Službeni glasnik
Republike Srpske" broj 68/01). To se posebno odnosi na objekte u selu Donje Žedanjsko. Potrebno je
izvršiti kontrolu uređaja za hlorisanje, obzirom da pojava vrste Bacillus spp. u povedanom sadržaju u
pojedinim uzorcima može biti uzrokovana i neodgovarajudim radom instalisanog hlorinatora. Potrebno je
vršiti redovnu dezinfekciju objekata sistema. Da bi spriječilo eventualno zagađenje uzrokovano
eksploatcijom šume u slivnom području, zabrane navedene u podpoglavlju 8.2 bide usmjerene, između
ostalog, i na ograničavanje ove aktivnosti u okviru zona sanitarne zaštite, kao i ograničenje svih drugih
aktivnosti koje dovode do povedane erozije tla u slivnom području kao jednog od osnovnih razloga
mogude degradacije kvaliteta voda karstnih vrela. Zone sanitarne zaštite potrebno je označiti u skladu sa
zahtjevima Pravilnika, a što je detaljnije opisano u narednom podpoglavlju. Neophodno je nastaviti dalje
osmatranja proticaja na vrelu „Jama“ odmah nakon završetka mjerenja koja se vrše u sklopu izrade
Programa u cilju potpunijeg definisanja režima isticanja i kasnije prekategorizacije rezervi podzemnih
voda. Svi radnici koji su neposredno u dodiru sa eksploatacionim objektom moraju obavljati redovne
zdravstvene preglede, odnosno posjedovati sanitarnu knjižicu.
115
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Način obilježavanja zona sanitarne zaštite i obavještavanja javnosti o rezultatima
provođenja Programa sanitarne zaštite
Odgovorni organ opštine Milidi dužan je putem oglasne table, javnih glasila, okruglih stolova i javnih
rasprava sa učešdem zainteresovanih i stručnih lica i sl. obavještavati stanovništvo i druge subjekte o
rezultatima provođenja Programa sanitarne zaštite
izvorišta “Jama” i neophodnim mjerama za očuvanja kvaliteta vode. Potrebno je izvršiti upoznavanje
stanovništva sa opasnostima koje proizilaze kao posledica nesavjesnog odnosa prema zaštitnim mjerama
u okviru zona zaštite. Pored toga dužan je vidno označiti, na mjestima koja su označena na prilozima 7 i 8
područja zona sanitarne zaštite znacima koji su prikazani u okviru priloga 9. Na zaštitnu ogradu zone
neposredne zaštite sa svih strana potrebno je postaviti znak tipa 4 prikazan u okviru priloga 9.
Postavljanje znakova tipa 1, 2 i 3 vrši se na naznačenim mjestima gdje put ulazi u neku od zona sanitarne
zaštite. Sama Odluka o sanitarnoj zaštiti izvorišta nakon usvajanja od strane Skupštine opštine Milidi
objavljuje se u opštinskom Službenom glasniku. Skupština opštine Milidi svojom Odlukom treba imenovati
pravno lice kome povjerava upravljanje i korištenje vodovodnim sistemom, komunalnim objektima i
uređajima koji su u funkciji vode za pide, odnosno pravno lice čije je izvorište, (što bi, ukoliko ved nije, u
konkretnom slučaju trebao biti AD "Komunalno" Milidi). Kod projektovanja objekata namjenjenih za
zahvatanje i distribuciju vode moraju se poštovati odredbe vezane za sanitarnu zaštitu propisane ovim
Programom. Program sanitarne zaštite donosi se za planski period od 4 godine (48 mjeseci).
NAPOMENA:Smjernice za projektovanje objekata u zoni uže i šire zaštite zainteresovanom pravnom ili
fizičkom licu pismeno izdaje Ministarstvo nadležno za poslove vodoprivrede, prije početka projektovanja,
osim za slučaj iz člana 52. Pravilnika, koje se izdaje u skladu sa tim članom.
Slika 20. Donje Žedanjsko, najznačajnije selo u slivu vrela „Jama“
Pregled dijela seoskih vodovoda
Pored Gradskogvodovoda postojii veloki broj seoskihvodovoda kojima se stanovništvo snabdjeva vodom
za svoje potrebe . Prema pozitivno pravnom regulativom svaki vodovod koji se koristi za
vodosnabdjevanje više od5 domaćinstavatrebao bi se predati na upravljanje preduzeću koje ima
kapacitete da ga održava i prati ispravnost vode . Problem u realizaciji ove aktivnosti predstavlja činjenica
da niti jedan odtihvodovodane posjeduje ni građevinsku a kamoli upotrebnudozvolu koja je uslov da se
vodovod preuzme na gazdovanje . Sem graskog vodovoda i vodovoda Jama – Žutica- Derventa ni na
jednom ne postoji permanentna dezinfekcija vode niti se redovno uzimaju uzorci za analizu .
Pregled nekih od ovih vodovoda po MZ. dat je usedećoj tabeli :
116
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
117
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Lokacijavodovoda
Zapremina
bazena
Broj domaćinstava
koje opslužije
Investitor
Vrijednost (KM)
Napomena
Gradski vodovod Milići
2 x 500
25 Kik–
N.Kasaba
20 Čelikovići –
N. Kasaba (nisu
u funkciji)
4.100
Izgradnja prve faze
– Boksit –prije rata
Druga faza opština
prekoameričke
vojske (USAID)
3. faza - Lokalna
zajednica
Vrijednost u
dinaraima
Iz ovog vodovoda snabdjeva se
najveći dio gradskog stanovništva
te prigradskih naselja : D. Most,
V. Polje, N. Kasaba, Mišići,
L.Polje, Podgora . Značajna
sredstva su uložena u
rekonstrukciju ovog vodovoda .
1.059.000,00 dolara
500.000,00 KM
Izgradnja hlorne
stanice : 65.333,27
MZ Dervnjnta :Jama –
Žutica - Derventa
150
MZ Derventa :Crkveni
vodovod - Derventa
250
Opština Milići
Crkva + 14
domaćinstava
Mještani
Prije rata
Miještani
Prije rata
MZ Dervnjnta :Ivanpolje
20.4
16
MZ Dervnjnta :Ambulanta Derventa
7
Ambulanta + 5.
domaćinstava
Prije rata
MZ Dervnjnta :Vaganac
25
Škola + 15
domaćinstava
Prije rata
MZ Dervnjnta :Kostići
20
Miještani
Prije rata
MZ Dervnjnta :Dukići
MZ Štedrić : Štedrić
25
15
UNDP , opština
Milići
118
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
MZ Štedrić :Nurića Bašča
25
MZ Štedrić :Štedra
24
UNDP , opština
Milići
30
UNHCR
Američka vojska i
USAID
MZ Štedrić :Bešići
25
20
Milići 3. : Bijelo Polje –
Bačići - Gradina
10
30
Milići 3. :Vodovod Zilići
25
12
Milići 3. :Vujadini
2h6
15
Milići 3. :Gornje Vrsinje
18
13
Milići 3. :Ere
10
-
MZ Raševo : Gornje
Raševo – izvorište Prćina
voda
MZ. Raševo – izvorište
Raševac
30 m
MZ.Raševo – izvorište
Bijela voda
10 m
MZ. Raševo – izvorište
Vagani
10 m
3
55.000,00
UNDP , opština
Milići
Navedenim sredstvima urađena
kaptaža i bazen i dio
magistralnog voda ostatak
vodovodne mreže izgrađen prije
rata .
Vodovod obnovljen posle rata
Obnova 2004. godine
Prije rata
Federalno
Ministarstvo za
izbjeglice
Obnovljen 2005.
Prije rata izgrađeno nije se niko
vratio
22 domaćinstva i
mejtef
UNDP, opština
7 domaćinstva, škola
i objekat MZ.
mještani
Vodovod izgrađen 1975 god.
3
6 domaćinstva
mještani
Vodovod izgrađen 1988 god.
3
9 domaćinstva
mještani
Bazen obnovljen 2003 god.
2,5 m
3
20.000,00
Vodovod izgrađen 2005 god.
119
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
MZ.Raševo – izvorište
Banja - Vivia
16 domaćinstva
20
Skugrići - Podgaj
20
Skugrići – Donja Mahala
15
Skugrići – škola
Škola + 4
domaćinstva
Skugrići – Nukići
15
Skugrići – Avdići
10
Skugrići – Kladrmica
20
Skugrići – Kladrmica
20
MZ.Podgora: Lukavica 3.
kom.
Ova domaćinstva su priključena
na izvorište fabrike vode .
Opština i mještani
MZ.Koprivno :Vodovod
gornja i donja ploča Koprivno
Skugrići – Vodovod Musići
Gornja Mahala - Metaljka –
Vandžići
Vivia i opština Milići
2 rezervoara po
25
Ministarstvo za
izbjeglice i raseljena
lica, Ministarstvo
poljoprivrede i
opština Milići
Mještani
Metaljka – Gornja
Mahala : 39.838,46
Gornja Mahala - Metaljka –
Vandžići
Metaljka – Vandžići :
49.990,19
Građani nisu htjeli da daju
podatke jer ne žele da predaju
vodovod na upravljanje
120
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
MZ.Podgora : Gerovi
Jedan vodovod sa koga se
napaja cijelo selo
MZ. Rajići : Vodovod Rajići
UNDP i opština
Milići
MZ.Maćesi i Rovaši:
Vodovod Grbići Sejmenovići
MZ.Maćesi i Rovaši:
Vodovod Turnadžići - Babići
8 - trenutno
43
20
Donacija 2.500 za
rekonstrukciju –
nezna se tačno od
koga + miještani
UNDP i opština
Milići
Ukupno : 223.563,00
UNDP : 102.780,19
Opština i Ministarstvo
poljoprivrede:
120.782,81
Vodovod još nije u funkciji
Ukupno : 91.000,00
UNDP
48.428,28
Opština 42.571,72
Izvođač Hidromont Srebrenik
MZ.Maćesi i Rovaši:
Talovići
6
Miještani
Prije rata
MZ.Maćesi i Rovaši: Kurtići
25
USAID + Miještani
USAID donirao plastični bazen i
crijeva .
60
Građani nisu htjeli da daju
podatke jer ne žele da predaju
vodovod na upravljanje
MZ.Đile i Rupovo Brdo
bazen na Rudom Brdu
25
MZ.Nova Kasaba:
Sebiočina
30
Donirana sredstva
za rekonstrukciju
vodovoda
HELP - Njemačka
MZ.Mišići : Stari vodovod
Mišići
19
Mještani uz pomoć
Godina izgradnje 1971.
Sekundarna mreža Vrtoče
27.160,53 KM .U međuvremenu
vodovod proširen do Rajića i
djelova MZ Milići 2.
Projektovanje : 21.300,00
Izgradnja :
47.360,00
MZ.Vukovići : Vodovod
Alpro-Vukovići
50
40
UNDP – materijal
Opština - Radovi
MZ.Zaklopača : VDS
Zakolopača
Dio gradskog
vodovoda sa
pumpnom
stanicom
30
Direkcija za vode i
opština Milići
68.660,40
121
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
MZ. Dubnica :Vodovod za
vodosnabdjevanje gornje
Dubnice
MZ. Dubnica :Glušac
17
mještani
7
mještani
MZ. Dubnica :Vukšić Polje
– Crkveni šor
5
mještani
122
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Dispozicija otpadnih voda
Prikupljanje i odvođenje otpadnih voda na području opštine Milići je slabo razvijeno. Javni
kanalizacioni sistem postoji u užem urbanom području opštinskog centra Milići, naselju Supač Polje i
Derventi (naselje Ivan Polje i dvije zgrade u centru naseljenog mjesta). Kanalizacija se upušta u
obližnje vodotoke bez prethodnog prečišćavanja (tretmana). Tokom 1980 - ih godina je počela
izgradnja uređaja za prečišćavanje otpadnih na sutoku Studenog i Zelenog Jadra, ali ovaj objekat
nikad nije završen.
Privredni pogon "Bare" u Milićima posjeduje uređaj za prečišćavanje upotrebljenih i oborinskih voda koji se
3
sastoji od sledećih elemenata: taložnik zapremine 86 m sa uređajem za zgrtanje mulja po dnu i ulja po
površini, pjeskolov, taložnik za mulj, šaht za prihvatanje ulja i masti, obrada mulja u količini 0,45
3
3
m /sat, jama za sakupljanje mulja u pjeskolovu 6 m , mamut pumpa za vađenje pijeska, silos zapremine
3
3 m . Sektor "Drvoprerada" u sastavu AD "Boksit" posjeduje "Putox" postrojenje za prečišćavanje voda
prije upuštanja u recipijent Zeleni Jadar.Ostala naselja nemaju izgrađene kanalizacione sisteme.
Otpadne vode se odlažu u individualne septičke jame, mada nije rijedak slučaj da se otpadne vode
domaćinstava upuštaju direktno u obližnje vodotoke bez ikakvog prethodnog prečišćavanja
(tretmana).Korišćenje voda za ostale potrebeOd korišćenja voda za ostale potrebe, aktuelna je
hidroenergetika, izgradnja manjih hladnovodnih ribnjaka za uzgoj pastrmke, flaširanje vode planinskih
vrela, te korišćenje voda u svrhu rekreacije (kupanja u ljetnjem periodu).Od postojećih malih hidroelektrana,
treba spomenuti hidroelektranu "Vlasenica" na Studenom Jadru (nalazi se u opštini Milići na samoj
granici sa opštinomVlasenica). Za ovu hidroelektranu se češće koristi naziv - hidroelektrana
"Zalukovik". Karakteristike hidroelektrane su: instalisana snaga 2x0.65 MW, srednja godišnja
proizvodnja 3.6 GWh, godina izgradnje 1949.Od ribnjaka uglavnom egzistiraju ribnjaci za uzgoj
2
pastrmke: ribnjak u opštinskom centru Milića (površina 560 m ), te ribnjaci na vodotocima Štedrić i
Lukavica. Ribnjak u Štedriću iako ima neophodnu infrastrukturu trenutno nije u funkciji . Kao najznačajnije
korišćenje vode za potrebe rekreacije (kupanja u ljetnjem periodu) treba spomenuti gradski otvoreni bazen
u opštinskom centru Milići. Aktuelno je takođe kupanje na pojedinim lokalitetima vodotoka na području
opštine. Uglavnom se radi o neuređenim lokalitetima (ne postoji odgovarajuća opštinska planska
dokumentacija za korišćenje ovih lokaliteta). Na lokalitetu Raševo egzistira pogon za flaširanje vode
"Vivia" u sastavu "Vitinke" iz Kozluka (Zvornik). Prosječni kapacitet izvorišta Banjica je 32 l/sec.
Sadašnji instalisani kapacitet postrojenja za flaširanje vode je oko 6.5 l/sec. Od
vodozahvata (kaptaže) do lokaliteta fabrike za punjenje vode, izvedena su dva dovodna cjevovoda
prečnika Ø125 mm. Za predmetni lokalitet su urađeni odgovarajući elaborati i donesena odluka o
zonama sanitarne zaštite. Zone sanitarne zaštite su definisane koordinatama.
-Kanalizacija
Ukupna duzina zatvorene kanalizacione mreze je fekalne vrste i iznosi 3600 metara.
Broj kanalizacionih prikljucaka je 210 (spoj objekata sa ulicnom kanalizacijom).
Na kanalizacioni sistem su prikljucena 873 domacinstva sto je oko 2500 stanovnika,kao i 34 privatna
preduzetnika.
Vrsta kanalizacije je zajednicka dok je nacin odvodnje gravitacioni.
-Otpadne vodeDomacinstva
211
Poljoprivreda,sumarstvo i ribolov
3
Industrija
81
Ostale djelatnosti
25
Ukupno
320
3
Ovi podaci su na godisnjem nivou i dati su u hiljadama m .
123
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
VODA
Stanje životne sredine u opštini Milići je određeno različitim faktorima od kojih su najznačajniji
postojanje urbanih područja, rudarskih područja, industrije i saobraćaja koje vrše pritisak na životnu
sredinu i prostor i imaju za posljedicu više ili manje ugrožen kvalitet životne sredine. S druge
strane, na području opštine, identifikovana su ruralna područja, prirodna sredina, te područja
zaštićenog prirodnog nasljeđa (područja i pojedinačne faunističke, botaničke iornitofaunističke rijetkosti)
u kojima je životna sredina kvalitetna i očuvana.Na području opštine Milići se nalazi veći broj vodotoka.
Rijeke Zeleni Jadar i Studeni Jadar su dominantni vodotoci, koji zajedno sa ostalim rijekama
(Štedrić, Lukavička rijeka, Drinjača, Dubnica, Kostračka rijeka, Tabahana i druge), kao i brojnim
potocima (Duboki, Vukovićanski, Vaganjski, Sokolski potok i dr.) i izvorimačine hidrografsku mrežu opštine.
Pomenuti vodotoci razlikuju se po dužini toka, položaju, načinu korištenja, te uticaju koji ostvaruju na
životnu sredinu. Vodotoci se koriste za snabdijevanje stanovništva pitkom vodom, snabdijevanje vodom
za potrebe poljoprivredne proizvodnje, podizanje ribnjaka, a značajan su i hidropotencijal.
Vodosnabdijevanje stanovnika urbanog dijela opštine i nekoliko okolnih sela pitkom vodom vrši se sa
izvorišta potoka Nikolina voda i izvorišta rijeke Studeni Jadar (vodozahvat ispod hidroelektrane
"Zalukovik"). Stanovništvo drugih djelova opštine snabdijeva se vodom iz lokalnih vodovoda (dva veća
vodovoda Vukovići i Derventa) i privatnih bunara.
Tabela : Zdravstvena ispravnost vode za piće u opštini Milići za 2008. Godinu Izvor: Publikacija o
zdravstvenom stanju stanovništva za 2008. godinu, Institut za zaštitu zdravlja Republike Srpske
Vrsta
vodovodnog
sistema
Naziv
vodovodnog
sistema
Centralni
vodovodni
sistemi
Milići
31
Raševo
Derventa
Skugrići
Žutica
Metaljka
Podravanje
Brestovik
Koprivno
Mišići
7
1
3
1
1
2
1
4
1
Lokalni
vodovodni
sistemi
Broj
kontrolisanih
uzoraka
Broj ispravnih
uzoraka
Broj uzoraka sa
mikrobiološkom
neispravnošću
13
Broj uzoraka sa
fizičkohemijskom
neispravnošću
1
0
Broj uzoraka sa
fizičkohemijskom
neispravnošću
17
5
0
0
1
1
2
1
3
1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
2
1
3
0
0
0
1
0
2
1
3
0
0
0
1
0
Podaci prikazani u tabeli ukazuju na to da se u ukupnom broju ispitivanih uzoraka pojavljivao
određen broj uzoraka koji su pokazali fizičko – hemijsku, mikrobiološku i fizičko - hemijsku i
mikrobiološku neispravnost vode za piće, kako u centralnom vodovodnom sistemu, tako i u lokalnim
vodovodnim sistemima.
Najčešći parametri fizičko – hemijske neispravnosti su povećana mutnoća i boja,te povišene
koncentracije gvožđa, mangana, nitrita, i povećan utrošak kalijum –permanganata. Uzročnici
mikrobiološke neispravnosti su povećan broj bakterija, aerobnih mezofilnih i ukupnih kolimfornih
bakterija, bakterija E.Coli i streptokoka fekalnog porijekla.Na vodotocima Štedrić i Lukavička rijeka
izgrađeni su mini ribnjaci koji se koriste kao ribogojilišta. Osim površinskih vodotoka važno je
pomenuti i vodene površine nekoliko manjih akumulacija u okolini aktivnih kopova i u napuštenim
rudnim kopovima. Ove akumulacije se u pojedinim slučajevima koriste kao izvori snabdijevanja
industrijskom vodom ili kao recepijenti za ispuštanje vode prilikom odvodnjavanja sa kopova, gdje se radi
održavanja potrebnog nivoa, koji raste usljed atmosferskih padavina, ispumpavana voda odvodi do
obližnjih vodotokova.
Kanalizacioni sistem za prikupljanje i odvodnju otpadnih voda je djelimično izgrađen. Tačnije,
kanalizaciona mreža urađena je u urbanim djelovima opštine, dok se u ostalim djelovima predmetnog
124
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
prostora odvodnja otpadnih i fekalnih voda vrši putem septičkih jama ili direktnim ispuštanjem u rijeke
bez prethodnog prečišćavanja.
Dužina kanalizacione mreže po podacima iz 2008. godine, na području predmetnog obuhvata, iznosi
3500 m, a broj kanalizacionih priključaka iznosi 160. Postrojenjeza prečišćavanje otpadnih voda ne
3
postoji. Količine neprečišćenih otpadnih voda ispuštenih direktno u vodotoke iznose 189.000 m godišnje .
Podaci o osnovnim elementima životne sredine u ekološkoj dokumentaciji pojedinih objekata, različitih
privrednih sektora, potvrđuju da su u manjem broju slučajeva registrovana prekoračenja graničnih
vrijednosti parametara kvaliteta vode, i to u slučajevima gdje se otpadne vode upuštaju u recipijent
bez prethodnog tretmana. Manji broj privrednih subjekata posjeduje uređaje za predtretman sanitarno fekalnih i tehnoloških otpadnih voda. Neriješeni sistemi za odvođenje otpadnih voda u krugu pojedinih
pogona neposredno utiču na kvalitet tla, a posredno zajedno sa drugim faktorima (atmosferske padavine,
geološki sastav tla) na kvalitet podzemnih voda, biološku vrijednost proizvedenih sirovina za
prehrambenu industriju i druge činioce životne sredine.
Septičke jame individualnih porodičnih objekata najčešće su nepropisno izgrađene, dok se samo u sklopu
pojedinih proizvodnih pogona mogu pronaći propusne i pravilno izgrađene septičke jame.Podaci iz
Godišnjaka SR BiH o potrošnji vode i stepenu zagađenja otpadnih voda iz 1991. Godinepotvrđuju da je na
području opštine Milići, i ranijih godina, veliki izvor zagađenja voda bio privredni sektor (rudarstvo,
proizvodno zanatstvo i dr.).
Zagađivači voda kojima je stepen zagađenja utvrđen mjerenjem (1987. god.) su "Boksit –trans" Milići sa
godišnjim opterećenjem koje je iznosilo 7309 EBS, dok suzagađivači voda kojima je stepen
zagađenja utvrđen pomoću koeficijenta zagađenja:Šipad – „6. avgust“ Milići čije je godišnje
opterećenje iznosilo 3043 EBS i Rudnici boksita, sa godišnjim opterećenjem od 1896 EBS.
Produkcija zagađenja na području opštine Milići i danas potiče velikim djelom od industrijskih otpadnih
voda, čiji je kvalitativni i kvantitativni uticaj na površinske i podzemne vode moguće odrediti
kontrolom kvaliteta otpadnih voda.
Uticaj koji otpadne industrijske vode, u procesu površinske eksploatacije rude, vrše na recipijent
prikazan je rezultatima mjerenja kvaliteta otpadnih voda u toku 2007. godine. Laboratorijska analiza
osnovnih fizičko – hemijskih parametarauzoraka otpadnih voda sa površinskih kopova PK Podbraćan i
PK Crvene stijene dala je rezultate kojima je utvrđeno da izmjerene vrijednosti za taloživost,
suspendovane materije, BPK5, HPK, željezo i mangan ne zadovoljavaju Pravilnikom propisane
vrijednosti, dok ostali parametri zadovoljavaju. Poseban problem na živi svjet prvenstveno riblji fond
predstavlja velika količina čvrstih čestica, jer na prostoru Rudnika ne postoje taložnici koji bi sprječili njihovo
dospjeće u recipijent . Ove količine su posebno izražene u vrijeme kada su prisutne veće količine padavina
kada se Zeleni Jadar i Jadar zamute na duže periode . Kada temperatura u srednjim slojevima vode
postigne graničnu vrjednost ribe dobijaju nagon za mrijest i odlažu ikru na dno . zbog veleike koncentracije
čvrstih čestica sunčevi zraci nemogu prodrijeti u donje slojeve vode koji ostaju podhlađeni . Kao rezultat ove
pojave riblja ikra se kvari što utiče na riblji fond u tolikoj mjeri da su trenutno vodotoci Jadra i Zelenog Jadra
gotovo na minimumu . Na ovu pojavu nešto su otpornije ribe dna (potočna mrena) i ribe čiji mrijest traje u
toku cjele godine (zelenke) . Inače, rijeka Zeleni Jadar predstavlja recipijent za sve otpadne vode koje
se javljaju na površinskim kopovima boksita. Otpadne vode najčešće su bujičnog karaktera u
uslovima, pojačanih padavina i otapanja snijega.
Na području opštine Milići, takođe, usljed većih atmosferskih padavina ili topljenja većih količina
snijega, dolazi do plavljenja određenih površina. Naročito izraženo plavljenje je na području Nove
Kasabe gdje dolazi do izlijevanja nekoliko potoka: Karića potok, Čelikovića potok i potok sa Kika.
Ispitivanja kvaliteta površinskih voda vrše se radi ocjene stanja kvaliteta vode vodotoka, praćenja
trenda zagađenja i očuvanja kvaliteta vodnih resursa.
125
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Tabela : Kvalitet površinskih voda prema rezultatima ispitivanja fizičko –hemijskih i mikrobioloških
parametara za 2007 i 2008. godinu
Izvor: Agencija za vode oblasnog riječnog sliva Save, Bijeljina
Parametri
Kvalitet površinskih voda
Dobar
Veoma dobar
Odličan
Rijeka Drinjača – profil ušće u Drinu
Godina
Mjeseci
Temperatura (○c)
pH vrijednost
Elektroprovodljivost
(µs/cm)
Zasićenost kiseonikom
(%)
BPK5 (mg/l)
Suspendovane materije
(mg/l)
Ukupni oksidi azota
(mg/l)
Ortofosfati (mg/l)
Amonijum (mg/l)
Koliformne bakterije
(MPN u 100 ml)
Kvalitet vode
V
21,00
8,46
320
2007
VI
VII
20,20
24,30
8,10
8,34
347
308
98,80
92,40
<1
8,80
Rijeka Studeni
Jadar – profil
Zaklopača
2008
VI
IX
15,10
17,40
8,13
8,10
267
344
X
9,20
8,37
367
IV
11,00
7,32
217
92,60
104,50
205
102
<1
9,30
3,4
2,80
<0,5
9,00
3,6
111
0687
0,696
0,513
0,765
0,031
0,13
14000
0,012
<0,10
4000
0,016
<0,10
11000
0,017
<0,10
4500
2007
X
11,90
8,25
344
VI
10,20
7,90
365
IX
10,20
8,34
274
122
131
86,90
98,80
1,2
23,20
1,9
7,60
0,6
9,00
<1
9,30
2,1
3,50
0,796
0,746
0,606
0,975
1,045
1,075
0,010
0,04
4600
0,017
0,04
46000
0,045
0,03
24000
0,014
0,05
4600
0,011
<0,10
-
<0,01
<0,10
-
Prema Uredbi o kategorizaciji vodotoka, odnosno, prema normativnim definicijama ekološkog statusa
kvaliteta voda i dopuštenim graničnim vrijednostima parametara kvaliteta, rijeka Drinjača sa pritokom Jadar
je svrstana u drugu kategoriju. Kvalitet površinskih voda na području opštine Milići ocjenjen je na
osnovu rezultata ispitivanja fizičko – hemijskih i mikrobioloških parametara na profilima rijeka Drinjača
– profil ušće u Drinu i rijeka Studeni Jadar na profilu Zaklopača, kako je prikazano u prethodnoj tabeli.
Vrijednosti fizičko – hemijskih i mikrobioloških parametara ukazuju na to da se pomenuti vodotoci
nalaze u granicama dobrog do odličnog kvaliteta.Potvrdu o kvalitetu voda daju i rezultati kvalitativnih i
kvantitativnih analiza faune dna. Kvalitet vode rijeke Drinjače kretao se u okviru II klase boniteta, koja
prema mjerenom indeksu saprobnosti iz aprila, juna i septembra 2008. godine, nije bitnije mijenjala
svoj kvalitet. U vodama rijeke Drinjače dominiraju jedinke koje su indikatori čistih ili slabo zagađenih
vodotoka, sa velikom koncentracijom kiseonika. Prvu (I) i drugu (II) klasu boniteta, prema sastavu
faune dna, u periodu jun – oktobar 2007. godine, imao je i vodotok Studeni Jadar (Zaklopača). Kvalitet
vode rijeke Drinjače propisan Uredbom potvrđen je i podacima nacionalnog monitoringa na lokalitetu
Tišća, prema Programu radova ispitivanja površinskih voda u Republici Srpskoj za 2009. godinu. Međutim,
na osnovu podataka dobijenih sa pomenutog mjernog profila nije bilo moguće donijeti adekvatne
zaključke o kvalitetu vodotoka - recepijenata na području opštine Milići. Potencijalno zagađenje reflektovalo
bi se, ne samo na kvalitet, odnosno propisanu klasu vodotoka, nego i na kvalitet podzemnih voda. Takođe
nedostajali su podaci ra rjeke Zeleni Jadar prije ušća i Jadar ispod ušća Zelenog i Studenog Jadra .Ipak,
određeni broj kvalitativnih i kvantitativnih parametara govore u prilog činjenici da je zagađenje voda
na području opštine Milići jedan je od ključnih ekoloških problema, koji predstavlja rizik za zdravlje
stanovništva, kao i za kvalitet životne sredine.
Glavne izvore zagađenja površinskih i podzemnih voda predstavljaju netretirane industrijske i
komunalne otpadne vode, drenažne vode iz poljoprivrede, kao i procjedne vode iz deponija.
Negativnim uticajima mogu se dodati i zagađenje voda usljed neadekvatnog odlaganja čvrstog otpada
u neposrednoj blizini vodotoka i u vodotoke (naročito izražen problem odlaganja otpada iz pilana),
126
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
ugroženost izvorišta vode usljed nepostojanja utvrđenih zona sanitarne zaštite, te neobezbjeđenosti
potrebnih uslova i opreme za filtriranje i dobijanje hemijski i bakteriololški potpuno ispravne vode za
piće, što uzrokuje zdravstvenu neispravnost vode većine seoskih vodovoda.Izvori zagađenja voda
lokalizovani su na područjima sa većom gustinom naseljenosti i na područjima gdje se nalaze privredni
objekti (znatno zagađenje voda nastaje usljed ispuštanja maziva i ulja radnih mašina i vozila sa
manipulativnih površina bez separatora).
Poslednji rezultati analiza vode iz gradskog vodovoenog sistema
Uprkos svim nabrojanim probelemima procesa vodosnabdjevanja sa gradskog vodovoda procesom stalnog
praćenja i kontrole kvaliteta vode obezbeđuje se uredno snabdjevanje ispravnom vodom za piće . U
slučajevima pojave neispravnih uzoraka stanovništvo se obavještava putem javnih glasila a u isto vrijeme
preduzimaju mjere da se kvalitet vode popravi . Kao primjer izdvajamo jedan primjerak urađene poslednje
analize kvaliteta vode u gradskom vodovodnom sistemu .
127
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
128
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
129
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
130
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
131
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
REZIME SEKTORA VODA (ANALIZE I ZAKLJUČCI)
Ukratko o oblasti voda na opštini Milići moglo bi se izdvojiti sledeće . Opština Milići ima veoma razvijenu
hidrogeografsku mrežu . Sa sigurnošću možemo reći jednu od najrazvijenijih u regionu . To svakako nisu
velike rijeke ali se radi o velikom broju manjih rijeka, riječica i potoka . Na opštini nema jezera osim onih
malih kojih se formiraju prilikom iskopa rude . Posebnu pažnju u razradi ovog sektora obratili smo na zone
sanitarnih zaštita jer je izuzetno važno održati ovepotencijale . Pored izvora kojie se koriste za napajanje
veliku vrijednost ima rijeka Štedra kao potencijalno najveći izvor pitke vode u opštini Milići . Vodotoci imaju
potencijal i za instaliranje protočnih hidroelektrana u skladu sa normativima i ekološkim uslovima za
postavljanje i korištenje istih . Ono zbog čega još uvijek nije izgrađen ni jedan ovakav objekat je činjenica da
su ovoinvesticije koje se dugoročno otplaćuju a i procedure dobijanja koncesija na iste su složene . Poseban
problem je što sem graskog vodovodnog sistema ostali ne posjeduju potrebne građevinske i upotrebne
dozvole i ne mogu se u potpunosti predati komunalnom preduzeću na upravljanje . Neki od većih sistema
kao što je vodovod Alpro – Vukovići predat je na održavanje komunalnom preduzeću ali se ne vrši
dezinfekcija vode u istom pa je praktično ova voda samo za tehničku upotrebu . Gubici na vodovodnom
sistemusuizuzetno veliki astanje je haotično i zbog ne postojanja vodomjera za domaćinstva pa su
zloupotrebe veoma izražene i velike . Dosta manjihvodovoda koja u skladu sa zakonskim propisima služe za
napajanje više od5 domaćinstava, morali bi dobiti građevinske i upotrebne dozvole i predati se na
upravljanje komunalnom preduzeću . Skoro nigdje se kod ovih manjih sistema ne vrši dezinfekcija vode niti
postoje ugrađeni vodomjeri . Radiboljeevidencije i stvaranja prave slike o količinama i potencijalima
neophodno bi bilo izvršiti popis svih značajnijih izvora po MZ. a zatim izvršiti bakteriološke i hemijske
analize ovih izvora . Po prikupljanju ovih podataka izraditi katastar izvorišta sa kartografskim prikazom .
Postoje urađeni elaborati zona snitarne zaštite za izvorišta : Nikoline vode, Banjica i Jama . Isto bi trebalo
uraditi za sva izvorišta iz kojih se snabdjeva više od pet domaćinstava ali i one koji su potencijalno
interesantni za korištenje . Raditi na provedbi mjera na uspostavi zona sanitarnih zaštita izvorišta. Veću
pažnju trebalo bi posvetiti termalnim izvorištima u Raševu. Prikupiti dosadašnja istraživanja istih te
napraviti elaborate za korištenje istih i uvrstiti ih u ponudu opštine za potencijalne investitore . Trebalo bi
napraviti studiju za mogućnosti i lokacije protočnih hidroelektrana i njih uvrstiti u ponudu opštine za
investiranje . Kada je riječ o zaštiti voda trebalo bi pokrenuti aktivnosti na izradi projekata i studija za izradu
kolektorskih postrojenja za tretman otpadnih voda i fekalne kanalizacije i uz sufinansiranje privrede i
opštine tražiti potencijalne investitore iz raspoloživih fondova za zaštitu životne sredine . Kroz apliciranje na
zajedničke fondove davanjem subvencija i podršku inspekcijskih organa zajedno sa preduzećima rješavati
najakutnije probleme zagađenja iz privrede . Raditi na proširenju područja sakupljanja otpada i ekološkim
akcijama uklanjati divlje deponije i čistiti korita rijeka u partnerstvu sa NVO, medijima ... U istom modelu
organizovati edukacije sa ciljem podizanja ekološke svijesti stanovništva . Uz podršku donatora iznaći
mogućnost alternativog napajanja za gradski vodovod sa drugog izvorišta . Uz podršku donatora
neophodno je utvrditi i eliminisati uska grla u vodosnabdjevanju (mjesta gdije se javljaju veliki gubici zbog
dotrajalog ili loše projektovanog cjevovoda) .
SEKTOR TLA I ZEMLJIŠTA
STRUKTURA POLJOPRIVREDNOG ZEMLJIŠTA
Po podacima iz katastarskog operata za 2003. godinu (zasnovani dijelom i na procjeni) ukupna
površina poljoprivrednog zemljišta na području opštine Milići iznosi 10242.25 ha i čini 36.73 %
površine opštine. U strukturi poljoprivrednog zemljišta po ovim podacima najveće učešće imaju njive i
livade sa 76.61 %. Potrebno je naglasiti da je ažurnost podataka o strukturi korištenja zemljišta iz
katastarskog operata dosta loša i da se u pogledu poljoprivrednog i šumskog
132
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
zemljišta nalazi na nivou iz 1980 – ih godina.
Tabela 18: Struktura poljoprivrednog zemljišta (procjena po podacima iz katastarskog operata za 2003.
godinu)
Struktura poljoprivrednog zemljišta
(procjena po podacima iz katastarskog operatera za 2003. godinu )
Kategorija poljoprivrednog
zemljišta
Njive
Voćnaci
Livade
Pašnjaci
Ribnjaci
Ukupno
Površina (ha)
%
4705,90
663,44
3141,17
1731,05
0,69
10242,25
45,95
6,48
30,67
16,90
0,01
100
Najveće učešće njiva u ukupnom poljoprivrednom zemljištu prisutno je u katastarskim opštinama (KO)
Rovaši, Skugrići, Maćesi, Neđeljišta i Nova Kasaba. Nadprosječno učešće voćnjaka je prisutno u
katastarskim opštinama Zaklopača, Vrtoče, Dubnica, Nova Kasaba, Milići i Lukavica. Nadprosječno učešće
livada je prisutno u katastarskim opštinama Podbirač, Zagrađe, Zabrđe, Vrsinje, Lukavica, Koprivno,
Vitići, Dubnica i Vrtoče. Nadprosječno učešće pašnjaka je prisutno u katastarskim opštinama Rupovo
Brdo, Derventa, Podbirač, Vrsinje, Dubnica i Sebiočina. Po podacima iz projekta CORINE LAND COVER
2006, veličina poljoprivrednog zemljišta na području opštine iznosi 8376.05 ha i čini 30.04 % površine
opštine. Ovdje se javlja značajna razlika u poređenju sa katastarskim operatom od 1866.2 ha. Ova
razlika se može objasniti metodološkim razlikama, ali i protokom vremena.
Tabela 19: Struktura poljoprivrednog zemljišta (CORINE LC 2006)
Struktura poljoprivrednog zemljišta (Corine LC 2006)
Kategorija poljoprivrednog
zemljišta
Voćnjaci
Pašnjaci
Kultivisano zemljište
Ostalo poljoprivredno zemljište
Ukupno
Površina (ha)
%
30,96
1539,78
3097,03
3708,28
8376,05
0,37
18,38
36,97
44,27
100
Iztabelejeprimjetnodakategorija
"ostalopoljoprivrednozemljište"(poljoprivrednepovršinesaznačajnimudjelomprirodnogbiljnogpokrova)
čini
44.27 % poljoprivrednogzemljišta, štosemožedovestiuvezusadepopulacijomruralnihpodručjaopštineMilići.
Riječjepretežnoozapuštenimlivadamaipašnjacima. Kategorija "kultivisanozemljište" (grupeobradivihparcela)
odgovaranajvećimdijelomnjivama.
PEDOLOŠKE KARAKTERISTIKE ZEMLJIŠTA
Iz tabele je primjetno da kategorija "ostalo poljoprivredno zemljište" (poljoprivredne površine sa
značajnim udjelom prirodnog biljnog pokrova) čini 44.27 % poljoprivrednog zemljišta, što se može
dovesti u vezu sa depopulacijom ruralnih područja opštine Milići. Riječ je pretežno o zapuštenim
livadama i pašnjacima. Kategorija "kultivisano zemljište" (grupe obradivih parcela) odgovara najvećim
dijelom njivama.
PEDOLOŠKE KARAKTERISTIKE ZEMLJIŠTA
133
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Značajna varijabilnost pedosfere na području opštine je posljedica raznovrsnosti pedogenetskih
faktora. Najrasprostranjenija zemljišta su distrični kambisol i kalkokambisol sa gotovo 60 % učešća u
površini opštine. Ova zemljišta su dominantna u čitavom sjevernom i sjeveroistočnom dijelu opštine,
kao i području južno od linije Zaklopača - Milići. Riječ je o zemljištima lošijeg kvaliteta. Na
trećem mjestu po površini su eutrični kambisoli sa 12.09 % koji dominiraju u krajnjem jugozapadnom
dijelu opštine (Podbirač i Zagrađe). Rankeri zauzimaju 9.09 % površine opštine pretežno u zapadnom dijelu
opštine (Bakići, Vukovići, Podgora, Vrtoče, Rajići, Raškovići, Neđeljišta i dio Skugrića i Zaklopače).
Kalkokambisol sa vertisolom (smonicom) je dominantno zemljište na potezu Pavkovići - Bukovica
Gornja u istočnom dijelu opštine (8.57 % površine opštine). Krečnjačka crnica (kalkomelanosol) je
prisutna između Nove Kasabe i Sebiočine (šire područje naseljenog mjesta Bišina), lokalitetu
Velimirovina u slivu Štedrića, kao i na potezu Vujadini - Here - Višnjica (5.23 %). Najkvalitetnije zemljište
- aluvijalno tlo (fluvisol) čini 2.65 % područja opštine i ograničeno je na doline većih rijeka - Studeni
Jadar, Zeleni Jadar, Jadar i Drinjača.
Tabela 20: Struktura zemljišta po pedološkim karakteristikama na području opštine Milići
Tip zemljišta
Aluvijalno tlo (fluvisol)
Deposol
Eutrično smeđe tlo (eutrični kambisol)
Kalkokambisol
Kalkokambisol-vertisol
Kalkokambisol-Kalkomelanosol
Kalkokambisol-regosol
Kalkomelanosol
Kiselo smeđe tlo (distrični kambisol)
Ranker
Rendzina
Ukupno
Površina (ha)
737,96
289,44
3372,25
6772,49
2389,09
124,91
35,28
1458,12
9854,64
2533,65
317,70
27885,53
%
2,65
1,04
12,09
24,29
8,57
045
0,13
5,23
35,34
9,09
1,14
100
ZEMLJIŠTE
Zemljište je jedno od najznačajnijih prirodnih resursa određenog područja. Područje opštine Milići se
odlikuje velikom heterogenošću kada je u pitanju zemljišni pokrivač, zbog čega je od velike važnosti
njegovo racionalno iskorištavanje uz maksimalno poštovanje načela zaštite životne sredine.
Zagađivanje zemljišta i njegova umanjena biološka i estetska vrijednost na području opštine Milići posljedica
je intenzivnog antropogenog djelovanja na prirodno –ekološke vijednosti prostora. Degradacija
zemljišta odnosi se prije svega na zagađenje zemljišta kao posljedice industrijskih, rudarskih,
poljoprivrednih i saobraćajnih aktivnosti.
Značajni faktori izmjene zemljišta na predmetnom prostoru su emisije koje u zemljište dospijevaju
putem taloženja čestica iz atmosfere (tehnološki procesi, motorna vozila, individualna ložišta i dr.),
pritisci na zemljište koji nastaju usljed ispuštanja otpadnih voda, kao i hemijska sredstva koja se
koriste u svrhu poboljšavanja poljoprivredne proizvodnje, te neadekvatno odlaganje čvrstog otpada.
Poljoprivredno zemljište zagađuje se neadekvatnom upotrebom mineralnih đubriva, pesticida i drugih
agrohemijskih sredstava. Gubici zemljišta posljedica su i eksploatacije mineralnih sirovina, kao i
djelimične erozije manjih razmjera izazvane sječom šuma, djelovanjem vode ili nepravilnom obradom.
Najznačajnije površine koje su izložene djelovanju antropogenih faktora na području opštine Milići
predstavljaju površine namijenjene eksploataciji mineralnih resursa. Površine (ležišta) na kojima se
vrši eksploatacija ili istraživanje mineralnih sirovina su Podbraćan (ruda boksita), Crvene stijene (ruda
boksita), Gradina (tehnički građevinski kamen - krečnjak) i Megara (tuf). Glavni faktori destrukcije zemljišta
su: površinski kop, odlagališta jalovinskog materijala, emisija prašine, moguće razlijevanje nafte, ulja i
maziva radnih mašina, narušavanje uspostavljene ravnoteže na zemljištu i u ukupnom ekosistemu.
Prema procentu klasa načina korištenja zemljišta površinski kopovi (rudnici) imaju 1.41 % udjela u
ukupnoj površini opštine (CORINE LC 2006.). Prema analizi mogućnosti razvoja poljoprivredne
134
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
proizvodnje na površinama rudnika boksita (površine koje su u eksploatacionom polju, ali nisu
zahvaćene eksploatacijom) koje je radio Institut za istraživanje i razvoj u Sarajevu (1984. godine)
konstatovano je da su ta zemljišta siromašna u pogledu humusa i lakopristupačnih hranljivih materija
za biljke. Uzorci koji su uzimani sa površinskih kopova i odlagališta jalovine pokazali su da ta zemljišta
imaju veoma loše fizičko – hemijske osobine, te je projektima rekultivacije predloženo njihovo pošumljavanje.
Urbani i privredni razvoj dovodi do opterećenja površinskih slojeva zemljišta velikom količinom
otpadnih materija. Narušavanje kvaliteta životne sredine, ali i zdravlja stanovništva, uzrokuje
postojanje nelegalnih i neadekvatno opremljenih odlagališta otpada. Kvalitet zemljišta narušava i
otpadni materijal različitog sastava (komunalni otpad, jalovišta, otpadni mulj, krupni i sitni drveni
otpad, prašina, opasne tečnosti) koji nastaje na lokacijama u okviru privrednih pogona, a usljed nepropisnog
odlaganja i zbrinjavanja. Miniranost zemljišnih površina, pored opasnosti po život ljudi, čini veliko
opterećenje za kvalitet životne sredine. Prostor zagađen sa minsko - eksplozivnim ubojnim sredstvima
prvenstveno se odnosi na lokalitete u blizini granice sa opštinom Srebrenica i u okolini Nove Kasabe
gdje su zvanično registrovana minska polja (rizične minske površine) na području naseljenih mjesta
Đile, Gunjaci, Bešići, Rupovo Brdo, Skugrići i Sebiočina koja pokrivaju ukupno 48.91 ha. Inače, prema
podacima BH MAS – a iz 2008. godine na području opštine Milići nalazi se i 834.77 ha sumnjivih minskih
površina. Značajni zagađivači zemljišta, pored pomenutih, na području opštine Milići su i koridori
saobraćajnica (zagađivanje tla usljed aerosedimentacije produkata sagorijevanja motornih goriva,
izlijevanja nafte i naftnih derivata, masti i ulja u neposrednoj blizini saobraćajnica). Najveće zagađenje
ogleda se kroz povećanu koncentraciju proizvoda sagorijevanja motornih vozila što direktno zavisi od
nekoliko faktora: dnevnog protoka vozila, sastava vozila i njihove starosne strukture, režima vožnje i
karakteristika saobraćajnice.
Podaci od civile zaštite iz 2013
Lista svih registrovanih zadataka
i pregled aktivnosti na određenim projektima
R.br.
Naziv lokacije
1. Đile-Jugoistočno
2. Đile-Tuk
3. Rupovo brdo-Nasića
brdo
4. Sebiočina-Prevlje
5. Sebiočina-Kule
6. Koprivno-Kućurine
7. Metaljka
8. Vandžići
9. Gunjaci-Rudnik
boksita 3
10. Gunjaci-Rudnik biksita
4
11. Gunjaci-Nazda
12. Gunjaci-Jezero
13. Gunjaci-Rudnik
boksita
14. Gunjaci-Rudnik
boksita 2
Broj
projekta
51812
51829
51874
Površina m²
Napomena
21168
12330
3890
51900
51899
51875
51848
51847
51778
62910
40290
34360
???
???
27280
Zadatak završen 18.09.2009.godine
Navedene lokacije su poljoprivredno
zemljište i predstavljaju ogroman rizik za
povratničku populaciju,te deminiranjem istih
sve opasnosti bi bile uklonjene a ojačao
samoodrživi povratak.
51792
12130
51788
51776
51797
10960
6939
27498
Zadatak završen 02.10.2009.godine
51783
11300
Ekonomski resursi
Zadatak završen 26.03.2010.godine
Ekonomski resursi
135
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
15. Rupovo Brdo kota 612
16. Radava
17. Rupovo Brdo-Duboki
Do
18. Vukšić Polje
19. Gunjaci-rudnik putni
pojas
20. Đile-Južno
21. Đile-Istočno
52000
51999
52022
45338
19186
58204
Zadatak završen 30.03.2011.godine
52465
52002
3036
24727
Zadatak završen 07.09.2010.godine
Zadatak zavrfšen 13.09.2010.godine
51818
51822
11650
23190
Zadatak završen 22.09.2008.godine
Zadatak završen 12.12.2008.godine
Podaci navedeni u ovoj tabaeli su dobijeni od strane stručnih lica iz civilne zaštite Milići koji rukovode i
kordiniraju ovim aktivnostima
136
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
137
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
UPRAVLJANJE OTPADOM
Proizvođači otpada iz privrede
Tabela 4 Proizvođači otpada iz privrede
Br.
1.
2.
3.
4.
Proizvođač
STR (broj subjekata :47)
Uslužne djelatnosti (radiji,
banke, kladionice, auto škole,
kablovska televizija,
osiguravajuća društva, taksisti,
prevoznici...) (53)
SUR (kafići i kafane )
(broj subjekata 17)
Gril
(Broj subjekata 1)
Motel Milići + ribnjak (1)
Vrsta otpada
Čvrsti komunalni otpad
(Ambalažni otpad)
Čvrsti komunalni otpad
Operater koji preuzima i
zbrinjava otpad
AD "KOMUNALNO" Milići
AD "KOMUNALNO" Milići
Čvrsti komunalni otpad
AD "KOMUNALNO" Milići
Mješoviti otpad
AD "KOMUNALNO" Milići
Mješoviti otpad
AD „KOMUNALNO“ MILIĆI
- Mješoviti otpad
- Automobilske gume
- akumulatori*
- prerađena ulja*
-zauljene krpe*
- ambalaža od sredstava za
čišćenje i podmazivanje*
- Mješoviti otpad
- ambalaža od sredstava za
pranje
- Automobilske gume
Mješoviti otpad
- prerađena ulja*,
- metalni opiljci
- AD "KOMUNALNO" Milići
5.
Automehaničarske radnje (4)
6.
Auto-praonice (1)
7.
Mašinska radionica(2)
8.
9.
10-
Obrada i farbanje vune (1)
RTV servis (1)
Benzinske pumpe (3)
11.
Apoteke (2)
12.
-Mješoviti otpad
-Odmašćivači, boje*
-Mješoviti otpad
-Tehnički i elektronski otp.*
- Mješoviti otpad
- Zauljene krpe*
- Ulja i masti iz separatora*
-Mješoviti otpad
- lijekovi i drugi farmaceutski
otpad sa isteklim rokom
važenja*
AD „KOMUNALNO“ MILIĆI
- AD „KOMUNALNO“ MILIĆI
- Kompanija „Boksit“ a.d. ima
ugovor sa rafinerijom iz Modriče
o zbrinjavanju i prerađenih ulja
AD „KOMUNALNO“ MILIĆI
AD „KOMUNALNO“ MILIĆI
AD "KOMUNALNO" Milići
- Kompanija „Boksit“ a.d. ima
ugovor sa „Green Tank“ d.o.
Gradiška o zbrinjavanju otpada iz
separatora ulja i masti
AD "KOMUNALNO" Milići
- Moja apoteka“ je ispostava iz
Banja Luke pa lijekove sa
isteklim rokom vraća u Banja
Luku, a oni ih dalje predaju
ovlaštenom operateru
-„Gradska apoteka“ jednom
138
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Veterinarske stanice (2)
-Farmaceutski otpad*,
-Hemijska sredstva*,
- lijekovi*,
Pilane i obrada drveta (7)
Mješoviti otpad
- otpadi od zaštite drveta,
(ambalaža i ostaci zaštitnih
premaza*, boja i lakova*),
13.
14.
Pekare
15.
Mesara i obrada mesa (1)
16.
Farma koka nosilja (1)
17.
Proizvodnja PVC stolarije (1)
18.
Fabrika vode (1)
19.
2021.
Eksploatacija mineralnih
sirovina
Klaonica (1)
-Pilotina i
-ostaci od obrade drveta
Mješoviti otpad
-Ambalaža od brašna,
aditiva i soli,
- ostaci peciva, jestivih ulja i
masti,
Mješoviti otpad
Otpad životinjskog porijekla
(otpad od životinjskog tkiva,
otpad od pripreme i obrade
mesa)
Mješoviti otpad
- Ambalaža od hrane,
lijekova, vakcina*,
- kokošiji izmet
- uginule životinje
Mješoviti otpad
-otpadno staklo,.
otpadna metal, plastika
Komunalni otpad,
otpad od ambalaže
Jalovina
Mješoviti otpad
Otpad životinjskog porijekla
godišnje predaje lijekove
operateru koji je ovlašten od
Ministarstva (i izabran na tenderu
za opštine regije Zvornik) i za tu
uslugu plaćaju naknadu zavisno
od količine otpada.
AD "KOMUNALNO" Milići
- Veterinarska ambulanta je
ispostava iz Vlasenice i otpad
vraća u glavnu veterinarsku
stanicu- Vlasenica,
-Veterinarske stanice „Zanum“
vakcine sa isteklim rokom vraća
proizvođaču ili dobavljaču
AD „KOMUNALNO“ Milići
- Piljevina se koristi za
proizvodnju briketa i peleta
- otpaci i okorci u kotlovnici za
zagrijavanje objekata ili za
sušenje drvne građe
AD „KOMUNALNO“ Milići
AD „KOMUNALNO“ Milići
AD „KOMUNALNO“ Milići
- stajsko đubre privremeno se
odlaže u vodonepropusne,
betonirane bazene do konačnog
zbrinjavanja na poljopriv. parceli
u Jatarištu,koja se povremeno
zaorava, Ili se taj otpad daje
stanovništvu za đubrenje njiva
AD „KOMUNALNO“ Milići
- A.D. „Vodovod i komunalije“
Zvornik za komunalni otpad,
- za ambalažni otpad: ugovor sa
otkupljivačem “SARA“
Odlaže se na terenu
AD „KOMUNALNO“ Milići
139
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Većina proizvođača opasnog otpada nema ugovor sa ovlašćenim preduzećem za zbrinjavanje ovog otpada.
Od tri pumpe, samo pumpa AD Boksit ima ugovor sa Privrednim društvom Green Tank“ d.o. Gradiška o
čišćenju separatora i odvozu opasnog otpada. Kada je rječ o pilotini kao otpadu iz drvoprerade on se
uglanom koristi za zagrijavanje objekata pogona, za sušenje drveta (sušare) ili se koristi za pravljenje
briketa i peleta. Otpatci od drveta se prodaju i kao ogrevno drvo. Apoteke obrazlažu da lijekove kojima
istekne rok upotrebe vraćaju dobavljaču na dalje postupanje. Slično objašnjenje dobili smo i od veterinarskih
stanica kada je rječ o lijekovima i medikamentima za životinje. Na području opštine Milići nema
poljoprivredne apoteke. Ambalaže nakon korištenja pesticida završava u komunalnom otpadu.
Pekare stari hljeb prodaju kao hranu za stoku. Poseban problem predstavlja veliki broj zanatskih radnji koje
rade, ali nisu prijavljene ili su odjavile dijelatnost (automehaničari, autolimari, vulkanizeri, autopraonice).
Proizvođači otpada -javne ustanove
Tabela 1 Proizvođači otpada javne ustanove
Proizvođač otpada
Vrsta otpada
Drugi otpad
JU Dom zdravlja Sveti Nikola
Opasan otpad
Medicinski otpad
JU Biblioteka
Elektronski otpad
Otpatci hrane
Elektronski otpad
Otpatci hrane
Elektronski otpad
JU Centar za socijalni rad
Elektronski otpad
JU SŠC Milutin Milanković
JU Sportska dvorana Milići
Elektronski otpad
Otpatci hrane
Elektronski otpad
Lokalna uprava opštine Milići
Elektronski otpad
Poreska uprava
Elektronski otpad
Republička geodetska uprava
Elektronski otpad
Zavod za zapošljavanje
Elektronski otpad
Centar za socijalni rad
Elektronski otpad
Fond PIO
Elektronski otpad
Pošte Srpske
Elektronski otpad
ŠG Vlasenica ŠU Milići
Elektronski otpad
Elektro Bijeljina –
elektrodistibucija Milići
Boračka organizacija
Elektronski otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
otpad
Mješani komunalni
OŠ Aleksa Jakšić
JU Dječije obdanište Poletarac
Elektronski otpad
Operator koji preuzima
i zbrinjava otpad
AD "KOMUNALNO"
Milićinema ugovor o
zbrinjavanju opasnog
otpada
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
Milići
AD "KOMUNALNO"
140
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Proizvođač otpada
Vrsta otpada
Opasan otpad
Operator koji preuzima
i zbrinjava otpad
Drugi otpad
otpad
Milići
Većina javnih ustanova bavi se uslužnom dijelatnošću tako da proizvodi čvrsti komunalni otpad sličan onom
iz domaćinstva sa nešto većom količinom papira. Opasan otpad proizvodi Dom zdravlja i to je medicinski
otpad. Ne postoji ugovor sa ovlašćenim pravnim licima koja se bave odvozom i skladištenjem ovog otpada
niti adekvatni uslovi za čuvanje ovog otpada. U razgovoru sa upravom Doma zdravlja dobijene su informacije
da su upoznati sa ovim problemom i da su načelno definisali prostor u kom bi se čuvao opasan otpad ali da
čekaju direktive Ministarstva za sklapanje ugovora sa operaterom koji će zbrinjavati otpad jer se moraju
specificirati sredstva za plaćanje ove usluge. Sve ostale institucije posjeduju povremeno elektronski i
elektronički otpad koji je posljedica dotrajalosti računarske i druge opreme koja se koristi kao sredstvo
rada.Ovaj otpad iako predstavlja potencijalnu opasnost jer sadrže alkalije, gasove, plastične, metalne i
staklene dijelove, hemijske elemente kao što su olovo, kadmijum, berilijum, živa i mnoge druge, usljed
nedovoljno razvijene i neorganizovane mreža otkupnih centara za odlaganje i reciklaža ovakvih proizvoda u
BiH, odlaže se u kontejnere i zajedno sa komunalnim otpadom odlaže na lokalnu deponiju.
Školske ustanove imaju u vrijeme nastave i veće količine otpadaka hrane od užine učenika koja takođe
zaslužuje poseban tretman i češći odvoz otpada.
Pravni okvir za upravljanje otpadom
Planski dokumenti upravljanja otpadom
Nadležnost za zaštitu životne sredine u BiH, a samim tim i upravljanje otpadom, je prema Dejtonskom
sporazumu na entitetskom nivou data Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS.
Delegacija EU u BiH je 1998. godine kroz PHARE program finansirala izradu “Strategije upravljanja otpadom
u BiH”. Strategijom je po prvi put integralno sagledan problem upravljanja otpadom u cijeloj BiH te predložen
regionalni pristup rješavanja odlaganja otpada.
U RS, Strategija je usvojena od strane Narodne skupštine RS 2003. godine i postala obavezujući dokument,
kao i podloga za sve aktivnosti vezane za upravljanje otpadom.
Zakon o upravljanju otpadom takođe nalaže izradu entitetskih strategija upravljanja otpadom. U RS-u još
uvijek nije izrađena republička strategija upravljanja otpadom.
član 8. Zakona o upravljanju otpadom(Sl. gl. RS 53/02) propisuje da strategiju upravljanja čvrstim otpadom
na period od 6 godina donosi Narodna skupština Republike Srpske na prijedlog Vlade RS odnosno
nadležnog Ministarstva.
U skladu sa članom 9. Zakona o upravljanju otpadom jedinice lokalne samouprave su dužne donijeti lokalne
planove upravljanja otpadom. Pored nabrojanih dokumenata problem upravljanja otpadom tretiran je i
dokumentima:
Prostorni Planopštine Milići 2011 - 2031. godina
Strategija razvoja opštine Milići 2011 - 2015. godina
Regulacioni plan
Prostorni plan opštine Milići na više mjesta obrađuje ovu oblast sa stanovišta proizvodnje otpada,
populacionih kretanja i lokacija za otpad. Strategijom razvoja opštine Milići definisana je aktivnost pristupa
organizacije odvoza otpada na regionalnu deponiju kao i aktivnost podizanja kapaciteta komunalnog
preduzeća.
141
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Zakonska regulativa
U tabelama u nastavku dat je pregled relevatnih propisa svih administrativnih nivoa vezano za oblast
upravljanja otpadom te nadležnosti/obaveze iz ovih propisa koje su stavljene na teret opštinama.
Tabela 2 Propisi od značaja za upravljanje otpadom na nivou BiH
Zakon/Pravilnik
Broj Sl.
Nadležnosti/Obaveze
glasnika BiH
Pravilnik o uslovima
Pravilnikom se propisuju uslovi u pogledu prostorija, opreme i
koje moraju ispunjavati
kadrova, koje moraju ispunjavati pravna i fizička lica, koja
pravna i fizička lica za
obavljaju promet fitofarmaceutskim sredstvima- FFS. Promet
promet
FFS na malo (poljoprivredna apoteka), moraju imati
fitofarmaceutskim
odgovarajući skladišni prostor za čuvanje FFS, prostor za
sredstvima
51/11
privremeno skladištenje otpada FFS, prodajni prostor i radni
prostor za odgovorno lice. Prostor za privremeno skladištenje
otpada FFS može se nalaziti i u sklopu skladišnog prostora
namijenjenog za čuvanje FFS. Odgovorno lice se brine za
skupljanje otpada FFS i otpadne ambalaže u skladu s
propisima koji uređuju opasni otpad.
Zakon o radijacijskoj i
Čl 17: Propise za upravljanje radioaktivnim otpadom donosi
nuklearnoj sigurnosti u
direktor Agencije u skladu s međunarodnim standardima.
88/07
Propis još nije donesen.
Bosni i Hercegovini
Pravilnik o medicinskim
sredstvima
04/10
Pravilnik o zbrinjavanju
farmaceutskog otpada
23/11
Zakon o osnovama
bezbjednosti saobraćaja
na putevima u BiH
48/10, 75/06,
44/07, 6/06
Čl 87: Medicinska sredstva koja više nisu u upotrebi zbrinjavaju
se o trošku vlasnika odnosno pravne ili fizičke osobe kod koje
je medicinsko sredstvo zatečeno.
Čl 3: Definiše farmaceutski otpad
Čl 6: Definiše obavezu proizvođača farmaceutskog otpada da
pripremi Plan upravljanja otpadom
Čl 7: Proizvođač otpada je dužan prikupljati otpad selektivno u
skladu sa dogovorenim budućim tretmanom.
Čl 9: Propisuje obavezu razvrstavanja otpada po vrstama
Čl 12: Propisuje obavezu sklapanja ugovora radi prenosa
obaveza upravljanja otpadom na operatera sistema i sadržaj
tog ugovora
Čl 13: Transport opasnog otpada mora biti praćen
odgovarajućom dokumentacijom.
Propisano je da je na javnim putevima zabranjeno podizati
objekte, uređaje ili postrojenja, saditi sadnice ili postavljati
predmete kojima se umanjuje preglednost puteva, kao i
preglednost na raskrsnici, ili vršiti bilo kakve radnje koje bi
mogle ugrožavati ili ometati saobraćaj na javnom putu ili
oštećivati javni put i objekte na njemu
Tabela 3 Propisi od značaja za upravljanje otpadom RS
Broj Sl.
Zakon/Pravilnik
glasnik
Nadležnosti/Obaveze
a RS
53/02
Čl. 8. Saradnja sa republičkim ministarstvom oko izrade
Zakon o upravljanju otpadom
Strategije upravljanja čvrstim otpadom.
izmjene Čl. 9-10. Izrada regionalnih i lokalnih (opštinskih) planova
142
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Zakon/Pravilnik
Pravilnik o vrstama otpada i
djelatnostima upravljanja
otpadom za koje je potrebna
dozvola
Pravilnik o uslovima za prenos
obaveza upravljanja otpadom
sa proizvođača i prodavača na
odgovorno lice sistema za
prikupljanje otpad
Pravilnik o sadržaju plana
prilagođavanja upravljanja
otpadom za postojeća
postrojenja za tretman ili
odlaganje otpada i aktivnostima
koje preduzima nadležni organ
Broj Sl.
glasnik
a RS
i
dopune
65/08
53/02 i
3/07
118/05
39/05)
Pravilnik o upravljanu
medicinskim otpadom
90/06
Zakon o apotekarskoj djelatnosti
119/08
Nadležnosti/Obaveze
upravljanja otpadom.
Čl. 11-16. Obaveza dobijanja dozvole za obavljanja
aktivnosti tretmana otpada i njegovog odlaganja
(komunalna preduzeća)
Čl. 22. Obavezuje sve djelatnosti da preduzimaju mjere
tako da se smanji količina štetni uticaj otpada na životnu
sredinu i ljudsko zdravlje, da se promoviše ponovna
upotreba, reciklaža i bezbjedno odlaganje otpada
Čl. 26. Obavezuje odgovorno lice postrojenja za koje je
prema Zakonu o zaštiti životne serdine potrebna ekološka
dozvola da priprema i donosi Plan upravljanja otpadom
Čl. 29. Daje mogućnost da proizvođač i prodavač prenesu
obaveze upravljanja otpadom na operatera sistema za
prikupljanje otpada putem ugovora ili sporazuma.
Čl.30- 31. Definiše uspostavljanje sistema prikupljanja
otpada od strane operatera za upravljanje otpadom,
odgovornost proizvođača i imaoca otpada
Čl. 32-35. Definiše upravljanje komunalnim otpadom,
donošenje odgovarajućih propisa i njihovog sadržaja.
Čl. 36-38 Definiše tretman otpada,sakupljanje otpada,
korišćenje otpada, odlaganje otpada, spaljivanje otpada,
način transporta otpada
Čl. 44. obavezuje svaku deponiju da se registruje u
katastru nekretnina i katastru zagađivača
Propisuje obavezu komunalnih preduzeća da dobiju
dozvolu za upravljanje otpadom
Pravilnikom se utvrđuju uslovi pod kojima proizvođač
otpada mogu prenijeti svoje obaveze upravljanja otpadom
na operatera sistema za prikupljanje otpada putem ugovora
i sporazuma
Ovim pravilnikom se uređuje sadržaj Plana prilagođavanja
za opštinske deponije (čl.2) i Plan prilagođavanja za
postojeća postrojenja i uređaje koji nisu deponije (čl.3.)
Zahtjev za odobrenje plana prilagođavanja vlasnik
postrojenja ili lokacije podnosi organu nadležnom za
izdavanje dozvole za upravljanje otpadom ( Ministarstvo za
prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju). Po zahtjevu
iz prethodnog stava nadležni organ odlučuje rješenjem.
Ovim pravilnikom se propisuje upravljanje medicinskim
otpadom, sistem rukovanja i planiranja tretmana
medicinskog otpada
Čl.5 obavezuje zdravstvene ustanove da donesu Plan
upravljanja otpadom koji je definisan čl. 6. Zakona o
upravljanju otpadom
Apoteka je obavezna da uspostavi sistem upravljanja
farmaceutskim otpadom, što podrazumijeva uspostavljanje
pisanih procedura kojim se reguliše upravljanje
farmaceutskim otpadom u apoteci, a u skladu sa Zakonom
143
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Zakon/Pravilnik
Broj Sl.
glasnik
a RS
Uredba o upravljanju
ambalažom i ambalažnim
otpadom
50/11
Pravilnik o smanjenju
ambalažnog otpada
46/12
Pravilnik o načinu upravljanja
otpadnim gumama
20/12
Pravilnik o upravljanju
medicinskim otpadom
90/06
Nadležnosti/Obaveze
o upravljanju otpadom (“Službeni glasnik Republike
Srpske”, br. 53/02 i 65/08). Troškovi zbrinjavanja
farmaceutskog otpada idu na teret pravnog ili fizičkog lica
kod kojeg je otpad zatečen.
Ovom uredbom propisuje se način postupanja sa
ambalažom i ambalažnim otpadom (ambalaža koja se
proizvodi odnosno stavlja na tržište,uvezenu ambalažu i
sav ambalažni otpad nastao u industriji,
zanatstvu,maloprodaji, uslužnim i drugim djelatnostima,u
domaćinstvima ili nastao na neki drugi način).
Čl. 21-22. obavezuje oparetera koji obavlja aktivnosti
upravljanja ambalažom i ambalažnim otpadom da pribavi
dozvolu za upravljanje ambalažnim otpadom od nadležnog
Ministarstva.
Čl. 23 propisuje izradu Plana upravljanja ambalažnim
otpadom
Čl. 28-30 propisuje način izvještavanja o vrstama i
količinama ambalaže i amb.otpada, nadležnog
Ministarstva
Ovim pravilnikom propisuju se ciljevi upravljanja
ambalažom i ambalažnim otpadom, slučajevi u kojima se
ne osigurava propisano upravljanje ambalažnim otpadom,
količina otpada za koji je neophodno osigurati prostor za
preuzimanje, sakupljanje, razvrstavanje i privremeno
skladištenje ambalažnog otpada, kao i način organizacije
centara za sakupljanje, razvrstavanje i privremeno
skladištenje ambalažnog otpada
Propisuje se način i postupak upravljanja otpadnim
gumama. Pravilnik posebno tretira Dokument o kretanju
otpada, koji popunjava vlasnik otpadnih guma, lice koje vrši
transport, lice koje vrši sakupljanje i skladištenje i/ili tretman
otpadnih guma prilikom njihovog preuzimanja, a u skladu
sa posebnim propisom. Pravilnik propisuje način
skladištenja, obavezu recikliranja i iskorištavanja guma u
energetske svrhe.
Upravljanje medicinskim otpadom vrši se na osnovu Plana
upravljanja medicinskim otpadom.
Zdravstvena ustanova dužna je donijeti Plan upravljanja
medicinskim otpadom najkasnije do 2007. godine.
Rukvodilac ustanove dužan je imenovati odgovorno lice za
upravljanje medicinskim otpadom
Odgovorno lice izrađuje uputsvo za postupanje sa med.
otpadom, provodu kontrolu i vodi evidenciju
Ako ustanova zapošljava više od 50 radnika Rukovodilac je
dužan da imenuje Odbor za UO
Veoma infektivni otpad zahtjeva toplotnu ili hemijsku
sterilizaciju u području gdje se otpad proizvodi prije nego
što se isti pomiješa sa ostalim infektivnim otpadom
Kategorije medicinskog otpada potrebno je držati u
kutijama ili ambalaži na kojoj su jasno navedene
karakteristike i obilježja kategorija i koje pružaju
144
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Zakon/Pravilnik
Broj Sl.
glasnik
a RS
Nadležnosti/Obaveze
odgovarajuću zaštitu za osobe iz medicinskih ustanova
koje stupaju u kontakt prilikom rukovanja navedenom
ambalažom.
Uredba o naknadama za
opterećenje životne sredine
ambalažnim otpadom
Zakon o zaštiti životne sredine
101/12
71/12
Pravilnik o metodologiji i načinu
vođenja registra postrojenja i
zagađivača
92/07
Zakon o komunalnim
djelatnostima
124/11
Uredba o davanju saglasnosti
na cijene određenih proizvoda
11/11
Zakon o komunalnoj policiji
85/03
Zakon o poštanskim uslugama
Republike Srpske
30/10
Ovom uredbom utvrđuju se kriterijumi za obračun naknade
za opterećivanje ž.sredine amb. otpadom i oslobađanje od
plaćanja te naknade, obveznici plaćanja naknade, visina
naknade, način oračuna i plaćanja naknade
Čl. 30-31. Obaveze jedinica lokalne samouprave da
učestvuju u širenju i unapređenju saznanja o životnoj
sredini preko institucija za obrazovanje, u saradnji sa
udruženjima i fondacijama i drugim stručnim institucijama
koje promovišu zdravu životnu sredinu.
Član 80. Ekološkom dozvolom nalažuse mjere za
sprečavanje ili, kada to nije izvodljivo, smanjenje emisija u
vazduh, vodu I zemljište I sprečavanje stvaranja otpada, da
bi se ostvario visok nivo zaštite živ. sredine kao cjeline.
Član 85. zahtjev za izdavanje ekološke dozvole odgovorno
lice podnosi zajedno sa dokazima, koji sadrše: k) plan
upravljanja otpadom
Jedinica lokalne samouprave vodi registar zagađivača za
postrojenja kategorije B. Jedinica lokalne samouprave
dostavlja nadležnom ministarstvu podatke o svim drugim
izdatim dozvolama
Čl. 2. kao djelatnost od posebnog društvenog interesa
smatra se između ostalog i «zbrinjavanje otpada iz
stambenih i poslovnih prostora koje obuhvata odvoženje,
deponovanje,uništavanje i preradu otpadaka, osim
industrijskog otpada i opasnih materija kao i održavanje
deponija» .
Čl. 2-12 propisuju obaveze i način na koji lokalna
samouprava uređuje odnosno organizuje pružanje svih
komunalnih usluga i davaoca svih komunalnih usluga pa
samim time i usluga sakupljanja,odvoza i deponovanja
otpada.
Čl. 2. Saglasnost na cijene proizvođači i davaoci usluga su
obavezni pribaviti pri formiranju cijena sledećih proizvoda i
usluga:đ) Komunalnih usluga: grijanje, smeće, voda i
kanalizacija
Čl. 5. tačka 3. Saglasnost na cijene proizvoda i usluga
iz čl.2. tačka đ) ove uredbe daje nadležni organ jedinice
lokalne samouprave
Čl. 9.Policija vrši nadzor tačka 11. «Održavanje čistoće na
javnim površinama, odvoz kućnih otpadaka, kao i
građevinskog i šut materijala»
Čl.9.Propisuje rezervisane poštanske usluge odnosno
usluge koje može pružati samo Pošta, a obuhvataju prenos
pismonosnih pošiljki. Pismonosne pošiljka je svaka
poštanska pošiljka koja sadrži neko saopštenje u pisanoj
formi na svakoj vrsti fizičkog medija, koju treba uručiti, kao i
računi za režije, drugi računi i sl.
145
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Tabela 4 Opštinski propisi od značaja za upravljanje otpadom
Naziv odluke
Broj Službenog
Propisane obaveze
glasnika
Opštine
Ovom odlukom propisano je da se otpad sa javnih
površina sakuplja ( na neselektivan način ) u posude za
odlaganje otpada i definisane su obaveze pravnih i
fizičkih lica u
Službeni glasnik
Odluka o komunalnom
pogledu iznošenja, odvoza i deponovanje otpada sa
opštine Milići
redu
javnih površina i kućnog otpada
01/07 i 03/10
član 84.: korisnici usluga koje se odnose na održavanje
čistoće, obavezni su da plaćaju naknadu davaocu
usluga za održavanje čistoće po tarifi koju ona
propisuje.
Sistematizacija radnih
Ovim aktom izvršena je preraspodjela nadležnosti u
mjesta
okviru lokalne samouprave kada je riječ o upravljanju
otpadom . Prema vžećoj sistematizaciji ovaj referat
pridružen je službeniku za komunalne poslove i
ekologiju . Dio nadležnosti nad procesom upravljanja
otpadom ima i komunalna policija i ekološki inspektor u
smislu kontrole i nadzora .
Odlukom se utvrđuje obaveza plaćanja komunalne
naknade za korišćenje objekata i uređaja zajedničke
Službeni glasnik
Odluka komunalnoj
komunakne potrošnje i propisuju osnove i mjerila na
opštine Milići
naknadi
osnovu kojih se određuje visina komunalne naknade i
broj: 02/11
korišćenje sredstava ostvarenih od komunalne
naknade na području opštine Milići
Odluka o pristupanju
Broj:01-022Član1. Opština Milići kao jedan od suosnivača pristipa
osnivanja Javnog
145/09
osnivanju Javnog preduzeća „Regionalna deponija“
preduzeća „Regionaln
30.11.2009.god.
Zvornik
deponija“ Zvornik
Odluka o davanju
br.:01-022-157/09 -Opština Milići javlja se kao izdavalac garancija za
garancija za kreditno
od 29.12.2009. i
korisnike kredita,
zaduženje JP “Regionala
01-022-51/10
-Korisnik garancija za JP„Regional. deponija“ Zvornik:
deponija“
od 29.04.2010.g
Ministarstvo Finansija RS (kreditna sredstva svjetske
banke za obnovu i razvoj)
Sporazum o osnivanju
U Zvorniku,
Vijeće čine:
Međuopštinskog vijeća za 21.07.2009. god
1. Predstavnik Ministarstva za prost. uređenje,
realizaciju projekta
Građevinarstvo i ekologiju-Jedinice za upravljanje
regionalne sanitarne
projektom i
deponije za čvrsti otpad
2. Načelnici Opština:Zvornik, Bratunac, Milići,
Srebrenica, Kalesija, Sapna, Vlasenica, Šekovići i
Osmaci
Prоpisi kојi nеpоsrеdnо ili pоsrеdnо urеđuјu оblаst uprаvlјаnjа оtpаdоm, uglavnom su usklađeni sa istim
propisima u Evropskoj uniji. Njima sе urеđuјu i prоpisuјu mjеrе zаštitе živоtnе srеdinе оd štеtnоg dејstvа
оtpаdа.
U Republici Srpskoj još uvijek nije izrađena republička strategija upravljanja otpadom, stoga je ovaj plan
usklađen sa ciljevima i obavezama propisanim Strategijom upravljanja otpadom u BiH.
Analizom navedenih propisa može se zaključiti da se određene odredbe nedovoljno primjenjuju, kao što su
obaveza Komunalnih preduzeća za dobijanje dozvole za upravljanje otpadom, priprema Plana
prilagođavanja i dobijanje ekološke dozvole za lokalnu deponiju.
146
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Odluka o komunalnom redu na području opštine Milići („Sl. glasnik opštine Milići“ br. 01/07 i 03/10) donesena
je u skladu sa odredbama Zаkоnа о kоmunаlnim dјеlаtnostimа („Sl.glasnik RS“ broj:11/95,18/95 i 51/02). U
članovima 14-20. i 21. ove Odluke navodi se obaveza svih vlаsnika stаmbеnih оbјеkаtа, prаvnih i fizičkih licа
kоја оbаvlјајu trgоvinsku, zаnаtsku, ugоstitеlјsku dјеlаtnоst i sl. da zаklјuče ugоvоr sа dаvаоcеm kоmunаlnih
uslugа, ali da je odvoz otpada (obaveza komunalnog preduzeća) obavezan samo na gradskom području.
Potrebno je dopuniti i izmijeniti Odluku o komunalnom redu na području opštine Milići, tako da odvoz otpada
bude obavezan na području cijele opštine, a u skladu sa tehničkim i organizacionim mogućnostima davaoca
komunalnih usluga.
Članovi 13. 28. Odluke o komunalnom redu su u međusobnoj koliziji i potrebno ih je izmijeniti. Naime, član
13. utvrđuje da je vlаsnik krupnog оtpаda isti dužаn sаm оdvеsti nа dеpоniјu, ili nаvеdеni pоsао uz
nаdоknаdu trоškоvа pоvјеriti dаvаоcu uslugа, dok član 28. utvđuje zabranu pristupa dеpоniјi licimа kоја nisu
službоm vеzаnа zа istu. U narednom periodu planirana je izmjena i dopuna Odluke o komunalnom redu, u
cilju proširenja sistema upravljanja otpadom i usaglasiti sa novim zakonom o komunalnim djelatnostima na
nivou RS(124/11).
U cilju unapređenja ove oblasti potrebno je pojačati aktivnosti komunalne policije na provođenju propisa iz
ove oblasti i u saradnji sa nadležnim sudovima uspostaviti efikasne mehanizme za sankcionisanje pravnih i
fizičkih lica koja krše odredbe ove Odluke.
U skladu sa zakonskim odrebama vlasnici deponija su dužni izraditi Plan prilagođavanja za lokalne deponije i
zahtjev za odobrenje istog podnose Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike
Srpske. Plan prilagođavanja treba da sadrži program sa fazama potrebnih mjera da bi se deponija uskladila
sa zakonski definisanim minimalnim uslovima u roku od tri godine od dana odobrenja Plana. Za lokalnu
deponiju na području opštine Milići nije izrađen Plan prilagođavanja iako je zakonski rok istekao i neophodno
je u što kraćem roku izraditi isti.
Postojeći kapaciteti za prikupljanje i odvoz otpada
Opremljenost za pružanje usluge prikupljanja i odvoza otpada
Opština raspolaže sa kontejnerima zapremine 1,1. Određeni broj domaćinstava posjeduje kante, koje su u
njihovom vlasništvu.
Tabela 5 Oprema za prikupljanje i transport otpada
R.br NAZIV
OPREMEZA
PRUŽANJE Godina
USLUGA
Prizvodnje
1.
Metalni kontejneri 1.100l
2010
2.
Kontejner pocinčani 1.100l
2007
3.
Kontejneri pocinčani 1,1
2006
4.
Kontajneri pocinčani 1,1
2001
5.
Smećara- mercedes 22-22
1997
6.
Traktor IMT-539
1993
7.
Unimag
1000
(mali
kaion
za 2007
nepristupačna područja )
Količina
30
40
30
5
1
1
1
Vozila za prikupljanje i transport otpada su velike starosti i u lošem su stanju. Iz naprijed navedenih podataka
je vidljivo da je postojeća oprema dotrajala i zahtijeva neprekidna ulaganja za održavanje. S obzirom da se
planira proširenje usluga odvoza otpada to je potrebno da se i postojeći vozni park obnovi i ojača nabavkom
novih vozila.
147
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Dinamika i način odvoza i prikupljanja otpada
Tabela 6 Dinamika i način odvoza i prikupljanja otpada
Mjesna
zajednica
MZ Milići I
Način prikupljanja
Broj
Odvoz
KONTEJNERSKI
35
MZ Milići II
KONTEJNERI
30
Dubnički
most
KONTEJNER
INDIVIDUALNE
POSUDE
KONTEJNER
I
3x
SEDMIČMO
3x
SEDMIČNO
3x
SEDMIČNO
KONTEJNER
INDIVIDUALNE
POSUDE
KONTEJNER
INDIVIDUALNE
POSUDE
INDIVIDUALNE
POSUDE
KONTEJNER
INDIVIDUALNE
POSUDE
I
10
I
Nova
Kasaba
Mišići
Derventa
Zaklopača
Podgora
4
13
I
Pokrivenost
uslugama
90%
60%
50%
3x
SEDMIČNO
3x
SEDMIČNO
40%
8
3x
SEDMIČNO
30%
40
3x
SEDMIČNO
3x
SEDMIČNO
25%
4+50
25%
60%
MZ. U kojima se ne vrši servis sakupljanja i odvoza otoada
Mjesna
zajednica
Milići III
Milića Brdo
Gornji
Zalukovik
Rajići
Vukovići i
Vrtoče
Đile
i
Rupovo
Brdo
Koprivno
Štedrić
Skugrići
Maćesi
Rovaši
Raševo
Način prikupljanja
Broj
Odvoz
-
-
-
Pokrivenost
uslugama
0%
0%
0%
-
-
-
0%
0%
-
-
-
0%
-
-
-
0%
0%
0%
0%
0%
0%
Iz navedenih 8. Mjesnih zajednica vrši se odvoz otpada iz gušće naseljenih djelova . Ruralni dijelovi
nabrojanih MZ. Kao i ukupan prostor preostalih 12. MZ. Nije obuhvaćen uslugom odvoza otpada . razlog
148
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
ovakvog stanja je prije svega loša konfiguracija terena i nemogućnost pristupa u toku zimskog perioda
godine . Sledeći razlog je finansijske prirode i tiče se cijene odvoza otpada iz udaljenih dijelova . U
predhodnom periodu postajalo je više pokušaja da se obuhvati veći dio opštine sa uslugom odvoza otpada
ali građani nisu bili spremni da plate uslugu . Prema podacima kojima raspolaže komunalno preduzeće dosta
stanovnika odlaže otpad na najbliža mjesta ali nije spremno da plaća uslugu odvoza otpada pa komunalno
preduzeće vrši uslugu odvoza veće količine otpada od količine za koju naplati uslugu .
Analiza i zaključci
Kapaciteti za odvoz otpada su nedovoljni. Komunalno preduzeće nema mogućnosti da sa ovim kapacitetima
poveća obim ni poboljša uslugu koju pruža. Oprema za sakupljanje komunalnog čvrstog otpada je stara i
nedostaje odgovarajući broj kontejnera u gradskom i prigradskom dijelu opštine. Potrebno je proširiti teritoriju
opštine i na ruralne M.Z. servisom sakupljanja i odvoza (ukoliko se poboljšaju - asvaltiraju prilazni putevi).
Potrebno je postojeći odvoz obavljati češće u odnosu na dosadašnji period zbog nedovoljnog broja
kontejnera koji se vrlo brzo prepune. Pokrivenost opštine sa uslugom prikupljanja otpada nije na zavidnom
nivou. Poseban problem je izražen što veliki broj građana odlaže smeće u kontejnere a ne plaća uslugu i
izbjegava da sklopi ugovor o korišćenju ove usluge. Opasan otpad se na tretira na adekvatan način, a
stanovništvo nema izgrađanu svijest o njegovom uticaju niti je informisano šta se sve ubraja u opasan otpad.
U ruralnim M.Z. potrebno je sakupljati i na odgovarajući način tretirati opasni otpad iz domaćinstva i
specijalni otpad iz domaćinstva i iz privrede. Neophodno je ambalažni otpad od upotrebljenih pesticida u
poljoprivredi koji spada u opasni otpad odvajati od drugog otpada i posebno tretirati. (Sav ovaj otpad za sada
završava na neuređenim divljim odlagalištima)
Veliki problem je što se otpad ne razdvaja pa opasni otpad zajedno sa ostalim završava na gradskoj deponiji.
Proces recikliranja otpada se ne provodi sem sporadičnih slučajeva korištenja otpada za stvaranje novih
vrijednosti (protektovanje guma, korištenje pilotine i otpada drveta).
Poseban problem je zbrinjavanja medicinskog otpada, životinjskog otpada, elektroničkog otpada i opasnog
otpada iz privrede jer zbrinjavanje ovakvog otpada nije u nadležnosti lokalne zajednice niti komunalnog
preduzeća. Veliki problem u rješavanju ovih problema i provođenju zakonskih regulativa je nedostatak
finansijskih sredstava i tranzicioni period gdje je potrebno pronaći prostor za rast ionako slabe privrede koja
treba da obezbedi egzistenciju stanovništva.
Na jedan dio pobrojanih problema moguće je odmah uticati a on se odnosi prije svega na obavezu građana
da zaključe ugovore o korištenju usluge uz informisanje istih o ovoj obavezi i primjenu kaznene politike .
Izdavanjm ekoloških dozvola za rad pravna lica treba da su ispunila uslove za pravilno odlaganje i
zbrinjavanje otpada . Treba provjeriti da li su ti uslovi ispunjeni te da li ih se pravna lica pridržavaju . Pravna
lica koja još nisu ispunila adekvatne uslove i ne odlažu otpad na propisan način treba putem inspekcijskih
službi usmjeriti da ih ispune . Pravnim licima je neophodno pružiti informacije o operaterima koji mogu pružiti
uslugu zbrinjavanja specijalnog i opasnog otpada .
Analiza i zaključci
Iz predhodno navedenog možemo izvesti sledeće zaključke :
Proces upravljanja otpadom još uvijek nije na tom stepenu da se koristi preostala vrijednost iz njega .
Reciklaža otpada jeste svjetski trend kako zbog ekonomskih tako i zbog ekoloških principa . Trenutno kod
nas ne postoje izgrađeni zeleni otoci koji su preduslov za iskorištenje onih dijelova otpada koji se mogu
reciklirati . Ovaj vid odlaganja čak i kada još uvijek nema reciklaže treba bar probno postaviti na određenim
lokacijama jer se na taj način razvija i navika kod građana za razdvajanjem otpada i podiže se svijest o
značaju razdvajanja otpada . Postoje sporadični slučajevi korištenja otpada kao što je gore opisano u
slučajevima protektovanja guma i korištenja pilotine i otpadi drveta . To su pozitivni primjeri koji mogu
poslužiti kao dobre prakse u budućnosti . Kabasti otpad nema adekvatan tretman u budućnosti bi trebalo
pokrenuti aktivnosti za definisanje lokacija za njegovo odlaganje kao i odrediti određene dane i lokacije kada
građani mogu odložiti kabasti otpad a komunalno preduzeće može isti zbrinuti . Postojeća deponija je
lokacija koja se nemože urediti niti može biti dugoročno rješenje za odlaganje otpada . Dobra strana je što se
otpad zakriva inertnim materijalom . U narednom periodu neophodno je napraviti plan sanacije za istu.
149
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Planirano je da regionalna deponija na lokalitetu Crni Vrh, bude izgrađena do kraja 2013. a da se otpad
počne odlagati početkom 2014. godine. Kada je riječ o regionalnoj deponiji potrebno je izdefinisati detalje
oko izgradnje pretovarne stanice .
Nelegalna odlagališta
R/
br
Mjesna
zajednica
1.
Milići I
2.
Milići II
3.
Milića Brdo
4.
Gornji
Zalukovik
5.
Rajići
6.
Koprivno
7.
Maćesi
8.
Mišići
Da 25%
Rovaši
Nije
organizovani
prikupljanje
otpada
Dubnički
Most
DA 50%
9.
10.
11.
Nova Kasaba
12.
Da 90 %
DA 60%
Nije
organizovani
prikupljanje
otpada
Nije
organiz.
prikupljanje
otpada
Nije
organiz.
prikupljanje
otpada
Nije
organiz.
prikupljanje
otpada
Nije
organiz.
prikuplj. otpad
Broj divljih deponija
5
5
3
3
4
3
3
3
2
4
3
DA 40%
Skugrići
Nije
organiz.
prikupljanje
otpada
Štedrić
Nije
organizovani
prikupljanje
otpada
Đile i
Rupovo Brdo
Nije
organiz.
prikuplj. otp.
13.
14.
Da
li
je
organizovano
sakupljanje
otpada i koji
%
2
2
2
150
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
R/
br
Mjesna
zajednica
15.
Milići III
Nije
organizovani
prikupljanje
otpada
Raševo
Nije
organiz.
prikupljanje
otpada
16.
17.
Da
li
je
organizovano
sakupljanje
otpada i koji
%
Derventa
18.
DA 30%
19.
Zaklopača
Nije
organiz.
prikupljanje
otpada
DA 25%
20.
Podgora
DA 60 %
Vukovići
Broj divljih deponija
3
2
3
2
3
2
Na području opštine Milići ne postoji ja popis divljih deponija. Većih divljih deponija registrovano je 58 mada
postoji još određen broj mikro divljih deponija . Najveći broj njih se nalazi uz vodotoke . Svaka ruralna
sredina iz koje se ne vrši organizovan odvoz smeća posjeduje više mikro divljih deponija . Divlje deponije
prisutne su i u samom gradu i to na lokacijama : Viseći most, ušće... Veće divlje deponije su uglavnom
sanirane ali je još uvijek veliki broj malih divljh deponija . Jedna od većih divlji deponija nalazi se na lkaciji
Jatarište gdije se vrši odlaganje prostirke i izmeta iz farme koka noilja . Nažalost ne postoje preciznije
procijene količina ovog otpada . Kroz akcije uređenja sanirane su divlje deponije u Mišićima , Novoj Kasabi i
Višnjici . Akcije uređenja divljih deponija su se provodile kroz akcije uređenja u aprilu koje je iniciralo
Ministarstvo a organizovale opštine ali i kao rezultat akcija uređenja koje su pokretale NVO. U narednom
periodu neophodno je napraviti preciznu evidenciju svih divljih deponija sa procijenom količina otpada koja
se nalazi u njima . Nakon pravljenja evidencije neophodno je napraviti plan saniranja divljih deponija . Ono
što su dosadašnja iskustva pokazala da akcije uklanajanja divljih deponija nisu efikasne ako se ne da
alternativa odlaganju otpada na toj lokaciji i ako se ne preuzmu mjere na podizanju ekološke svijesti lokalnog
stanovništva . Najčešćelokacije divljih deponija su:u blizini naselja, putni pojas oko saobraćajnica, korita
rijeka i potoka, šume, vrtače, uvale i druga prirodna ili vještački nastala udubljenja, kao i strme padine na
kojima je teško organizovati čišćenje i odvoz deponovanog materijala. odredbe Odluke o komunalnom redu,
posebno kaznene odredbe kako bi se kažnjavali oni koji učestvuju u stvaranju divljih deponija.
Nekontrolisano odložen otpad utiče na zagađenje svih aspekata životne sredine, a naročito površinskih i
podzemnih voda, vazduha i zemljišta. Nelegalna odlagališta otpada su potencijalni izvor zaraznih oboljenja i
predstavljaju direktnu opasnost po zdravlje ljudi.Neophodno je u saradnji sa nadležnim institucijama i
stanovništvom podizati javnu svijest i odgovornost stanovništva o pravilnom odlaganju otpada i rigoroznije
sprovoditi .
151
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Trenutne i buduće količine
Kada je rječ o trenutnim količinama odloženog otpada komunalno preduzeće posijeduje određene podatke
koje se zasnivaju na procijenama otpada koga oni odlože na deponiju do procijene ovih količina dolazi se na
osnovu probnih mjerenja na kolskoj vagi koja se koristi za vaganje kamiona koji prevoze rudu . Na osnovu
ovih probnih mjerenja došlo se do procijena sledećih količina : mjesečno195 t, u 2011 godini odloženo je
2028 t a u 2012 godini odložiće se 2432 t . Uslugom je obuhvaćeno 1064 domaćinstva .
Ukupno proizvedeni otpad
Da bi došli do stvarne količine proizvedenog otpada na ovaj otpad koji se prikupi treba dodati i otpad koji se
proizvede a ne prikupi se . Da bi došlo do procijene ovog podatka uzeli smo za bazu broj stanovnika koji smo
dobili procijenom od strane predsjednika MZ. a zatim na osnovu rezultata koje smo imali u ranijem
istraživanju o otpadu koje je provedeno sa Tehnološkim fakultetom uzeli da je prosječnaproizvodnja 350 kg/g
za jednog stanovnika . Na ovaj način došli smo do vrijednosti koje su prikazane u sledećoj tabeli .
Tabela Ukupna proizvodnja otpada
Zapremina u tonama /godinu
2011
Otpad iz domaćinstava
Otpad iz privrede
Otpad iz javnih ustanova
Ukupno
3811,85
468
468
4747,85
2012
Procjena
3811,35
561
561
4747,85
Procjena
2017
4000
841
841
5682
152
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Prikupljeni miješani otpad
Do prikupljenih količina otpada za 2011 i 2012. Godinu došli smo zahvaljujući procjenama komunalnog
preduzeća koje vrši probna mjerenja otpada na kolskoj vagi rudnika boksita . Procjene koje po tvrdnji
nadležnih su priličo tačne date su u tabelama . Do 2017. gdoine očekujemo porast proizvedenih količina
otpada (rast stanovništva i privrede) ali želimo i da veću količinu otpada prikupimo i pokrijemo veći prostor
opštine uslugom pa otuda i procijene kada je rječ o 2017. godini koja predstavlja neki željeni cilj .
Tabela Količine prikupljenog miješanog otpada
Zapremina u tonama /godinu
2011
Otpad iz domaćinstava
Otpad iz privrede
Otpad iz javnih ustanova
Ukupno
1092
468
468
2028
Procjena
2012
1310
561
561
2432
Procjena
2018
2000
841
841
3682
Finansiranje sistema upravljanja otpadom
Finansiranje komunalne djelatnosti vrši se iz prihoda ostvarenih od komunalnih usluga iz segmenta
individualne komunalne potrošnje i segmenta zajedničke komunalne potrošnje.
Većinski vlasnik AD „Komunalno“ je Opština Milići, koja direktno preko Skupštine akcionarskog društva
definiše odluke i druga akta preduzeća. Cijena usluge prikupljanja i odvoza otpada se formira tako što
stručna služba komunalnog preduzeća sačini prijedlog, nadzorni odbor razmatra isti i nakon usvajanja
dostavlja Načelniku opštine na saglasnost.
O datoj saglasnosti se obavještava Ministrastvo trgovine i turizma Republike Srpske u roku od 7 dana od
dana davanja saglasnosti, u skladu sa Uredbom o davanju saglasnosti na cijene određenih proizvoda i
usluga („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 51/08).
Utvrđena cijena za usluge prikupljanja i odvoza otpada nije usklađena sa stvarnim troškovima preduzeća, što
pored drugih činilaca, umanjuje poslovnu sposobnost preduzeća.
Aktuelni cjenovnik usluga za odvoz otpada i drugih usluga preduzeća se primjenjuje od 31.03.2008. godine.
Tarife i način naplate
Tarifa za domaćinstva
Domaćinstva plaćaju utvrđenu cijenu, koja je nezavisna od količina prikupljenog otpada i površine
stambenog prostora. Obračun odvoza otpada za domaćinstva je utvrđen u paušalnom iznosu.
Cjenovnik usluga prikupljanja i odvoza komunalnog otpada za domaćinstva prikazan je u tabeli broj
17.
Tabela Cjenovnik usluga prikupljanja i odvoza komunalnog otpada za domaćinstva
Domaćinstva
Jedinica mjere
Kuće i stanovi
paušalno
Cijena bez PDV-a
(KM)
Od 5,00 do 8,00
Tarifa za privredni sektor
Obračun odvoza otpada za pravna lica se vrši na osnovu površine poslovnog prostora i izvršena je
podjela prema vrsti djelatnosti. Cjenovnik usluga prikupljanja i odvoza komunalnog otpada za privredni
sektor dat je u tabeli broj 18.
153
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Tabela Cjenovnik usluga prikupljanja i odvoza komunalnog otpada za privredni sektor
Korisnik usluge
Jedinica mjere
Površina
Cijena bez PDV-a
(KM)
Trgovine
Kiosci - prehrana
Kiosci-ostalo
Prodavnice i zanatske radnje
paušal
paušal
-
15,00
15,00
Mesara, prehrana
m²
-
0,70
m²
-
0,80
paušalno
-
15,00
paušalno
-
17,00
m²
-
0,80
Poslovni prostor
Industrijski prostor
Prostor društvene ishrane
m²
3
m
m²
Trgovinske djelatnosti
Javne ustanove
Škola i obdanište
Dom zdravlja
m²
1
1
1
1
0,85
18,5
0,85
0,70
m²
m²
1
1
0,15
0,15
Tekstil, parfimerija, autodijelovi,
obućar, gvožđar, ordinacije,
apoteke,
časovničar,
zlatar,
zubar,
fotograf,
videoteke,
poslovne prostorije
Obućar,
frizer,
poslastičar,
cvjećar
Automehaničar, tapetar, pekar,
stolar, staklar, limar, sokare
Ugostiteljstvo
Industrija
Stepen naplate
Nizak stepen naplate potraživanja jedan je od najvećih problema sa kojima se suočava AD
„Komunalno“ Milići. U narednim tabelama je dat uporedni prikaz fakturisane i naplaćene realizacije za fizička
i pravna lica za period 2009-2011. godina.
Tabela 19 Fakturisana i naplaćena realizacija za fizička lica
Fizička lica
Godina
2009.
2010.
2011.
Fakturisana
realizacija
(KM)
76.370
80.230
83.058
Naplaćena
realizacija
(KM)
34.367
33.697
36.545
Stepen naplate
(%)
45
42
44
154
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Tabela Fakturisana i naplaćena realizacija za pravna lica
Pravna lica
Godina
2009.
2010.
2011.
Fakturisana
realizacija
(KM)
63.240
67.890
70.797
Naplaćena
realizacija
(KM)
26.561
29.193
31.859
Stepen naplate
(%)
42
43
45
Iz naprijed navedenih tabela je vidljivo da se preduzeće suočava sa problemom niskog stepena
naplate svojih potraživanja i kao rezultat toga preduzeće pokreće tužbe protiv fizičkih i pravnih lica zbog
kašnjenja/neplaćanja obaveza.
Bilans uspjeha 2010 – 2012.
Bilans poslovnog uspjeha AD „Komunalno“ Milići prikazan je u tabeli broj 21.
Tabela 21 Bilans poslovnog uspjeha
Prihodi
Fakturisana naknada iz domaćinstva
ekonomskog sektora
Prodaja recikliranog materijala
Drugi prihodi
Ukupan prihod
Rashodi
Osoblje
Materijal i sredstva
Ostali troškovi
Vanjske usluga
Državne takse
Provizija
Amortizacija
Ostali rashodi
Ukupno rashodi
i
2009.
2010.
2011.
139.610
148.120
153.855
0
0
139.610
0
0
148.120
0
0
153.855
71.135
15.807
33.702
4.700
550
380
6.000
0
137.224
75.248
16.320
34.648
5.800
600
400
6.200
2.000
141.216
78.604
17.575
36.904
5.200
650
420
6.400
2.800
148.553
OPERATIVNI REZULTAT
2.386
6.904
REZULTAT
2.386
6.904
*neto rashodi finansiranja kao razlika između prihoda i rashoda finansiranja
5.302
5.302
Podaci prezentovani u uporednim bilansima su prikazani u skladu sa važećom bilansnom šemom,
koja podrazumjeva da se prihodi i rashodi u bilansu priznaju u momentu nastanka a ne u momentu naplate
odnosno plaćanja.
U skladu sa Zakonom o poštanskim uslugama Republike Srpske („Službeni glasnik Republike
Srpske“, broj 30/10), obaveza komunalnog preduzeća je da račune za pružene usluge dostavlja putem pošte
što preduzeću stvara dodatne troškove.
155
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
GRADSKE ZELENE POVRŠINE
Pod javnim površinama podrazumijevaju se površine definisane važećom Odlukom o održavanju ĉistoće i
uklanjanju snijega na podruĉju Opštine Milići,
1.1. ruĉno ĉišćenje površina na kojima se odvija javni kolski i pješaĉki saobraćaj
1.2. ĉišćenje javnih zelenih površina: parkova, zasada, travnjaka i parkovske opreme
1.3. održavanje saobraćajnica i pripadajuće opreme,
1.4. ruĉno ĉišćenje snijega.
Dio koji nas interesuje se nalazi pod pozicijom 1.2.
Prva kategorija obuhvata površine uz glavne saobraćajnice u naseljima Milići, N. Kasaba i Derventa koje su
na većem nivou izgrađenosti i sadrže ranije podignute zasade ( grmlje, drveće, živa ograda i dr.) a druga
kategorija ostale zelene površine. Intenzitet pojedinih faza rada ( ĉišćenje, košenje travnjaka, izgrabljavanje i
sl.) nešto je veći na površinama iz prve kategorije u odnosu na površine iz druge kategorije.
U Tabeli 2. naznaĉen je prostorni obuhvat održavanja zelenih površina u 2014. godini.
ZELENE POVRŠINE KOJE SE UREĐUJU
R/Br
1
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
NAZIVPOVRŠINE
POZORNICA
DOMZDRAVLJA
OBDANIŠTE
ST.BLOKS-72
ST.BLOKS-80
OSNOVNAŠKOLA
ST.BLOK I-VI
ZELENILOKODOPŠTINE
TRAVNJAK
- II - II - II - II - II - II - II - II -
m2
4.900,70
3.110,00
700,00
3.340,00
1.520,00
1.000,00
4.530,00
470,00
SVE DRUGE ZELENE POVRŠINE ĈIJA POVRŠINA NIJE TAĈNO DEFINISANA:
- Obale rijeke Jadar i sve površine oko zgrada S-19/1, S-19/2 i S-23, - Strmina od mosta u centru do kuće
Mitra Mlađenovića, - Zeleni pojas od ušća ulicom M. Obilića do izlaza iz Milića ka Podgori, - Zeleni pojas
pored ulice Cara Dušana do Crkvenog mosta i dalje do ulaza u Pilanu, - Staro i Novo gradsko groblje, Površine oko objekata kod crkve, - Zeleni pojas od Motela ka Supaĉ Polju i pored svih ulica u Supaĉ Polju, i Sve druge zelene površine u gradu, - Zelene površine opremljene djeĉjim igralištima, na dvije lokacije. Broj
košenja zavisiće od vremenskih uslova i prirasta trave. Ponuđenim programom predviđene su i mnoge druge
aktivnosti, koje ostavljaju mogućnost, ukoliko se ne realizuju da se planirana sredstva iskoriste za bilo koje
druge aktivnosti u gradu, a po nalogu Opštine Milići.
R.br.
1.2.1.
1.2.2.
1.2.3.
1.2.4.
AKTIVNOSTI
Proljetnoizgrabljavanjetravnjaka,
sakupljanje i odvoz otpadaka tokom godine sa zelenih
površina
Ĉišćenjekoritaiobalarijekasauklanjanjemizraslogšibljai
nanešenihneĉistoća(drva,kese,flaše...)
Košenjetravnjakamašinski,
sakupljanjeiodvoztrave
Košenjetravnjakananepristupaĉnimte
renimaruĉno
IZNOS (KM)
4.200,00
1.000,00
8.500,00
250,00
156
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
1.2.5.
1.2.6.
1.2.7.
1.2.8.
Sjeĉenje,orezivanjedrveća,ĉišćenjeodsuvihgranaiodvoz
otpadaka
400,00
Pripremazemljištaza sadnjuružaiostalogukrasnogbilja
(prekopavanje inabavkairazastiranjestajnjaka)
1.000,00
Nabavka,dopremaizasad
višegodišnjihružatipaĉajevke
Okopavanjeružaiostalogukrasnogbilja, zalivanje, prskanje
zaštitnimsredstvimaiprihranjivanje.
8.000,00
1.800,00
25.150,00
UKUPNO:
ODRŽAVANJEPARKOVSKIH REKVIZITA
Red.b
1.
2.
3.
4.
5.
AKTIVNOSTI
Postavljanjenovihparkovskihklupa
Postavljanjenovihparkovskihkorpi
Održavanjepostojećihparkovskihklupa
Održavanjepostojećihparkovskihkorpi
Održavanjepostojećihdjeĉjihigrališta
J/M
kom
kom
kom
kom
kom
KOLIĈ.
5
5
12
10
2
CIJENA
110,00
50,00
60,00
25,00
200,00
IZNOSKM/GOD
550,00
250,00
720,00
250,00
400,00
UKUPNO:
2.170,00
NOVA KASABA I DERVENTA
1. RUĈNO ĈIŠĆENJE JAVNIH POVRŠINA
U Derventi i Novoj Kasabi na: - uređenju, košenju i održavanju zelenih površina, - orezivanju grmlja i visokih
stabala, - sađenju, okopavanju i orezivanju ruža, - održavanju obala Jadra i potoka i svega drugog, zaposlen
je po jedan NK radnik. Sve poslove vezano za to, osim dogovorenih akcija ĉišćenja naselja kada se
angažuje više radnika i traktor, radi po jedan radnik zaposlen u Komunalnom preduzeću. Poslovi se obavljaju
tokom cijele godine, sezonski i kontinuirano kako je to predviđeno za radove u Milićima. Ako se ukaže
potreba za obavljanjem posla koji ne mogu obaviti NK radnici, stalno zaposleni na poslovima uređenja i
održavanja Nove kasabe i Dervente, Komunalno preduzeće će kao ispomoć poslati radnike odgovarajućeg
profila. U vrijeme sađenja ruža, sadni materijal će se obezbijediti prema površinama koje će se zasaditi u
ovim naseljenim mjestima. Povremeno odvoženje kabastog materijala sa podruĉja ovih ili drugih naseljenih
mjesta vrši se u dogovoru sa komunalnom policijom. Posao se obavlja po dogovoru između rukovodstva
Komunalnog preduzeća i Komunalne policije koja prati rad prema ovom Programu.
DINAMIKA REALIZACIJE PROGRAMA
OPISAKTIVNOSTI
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
ODRŽAVANJEZELENIHPOVRŠI.
Proljetnočišćenjepovršina
Čišćenjeotpadakasapovršina
Košenjetravnjaka
Izgrabljavanjelišćasapovrši.
Okopavanjezasadagrmljairuža
Orezivanjegrmljairuža
157
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Orezivanjedrveća
Ukrašavanjegradazapraznike
Postavljanjepark. rekvizita
Podaci o zelenim površinama, načinu I dinamici njihovog održavanja izdvojeni su iz Programa zajeničke
komunalne potrošnje za 2014. godinu .
ZAGAĐIVAČI
Slično kao kod vodotokova zagađivanje zemljišta dolazi iz više izvora i to :
Privredni subjekti
Drvoprerađivački kapaciteti : Savox, Wudinpex, Samatini, Promil, 6. maj, Boksit – drvoprerada
Eksploatacija rude : Kopovi Braćan, Podbraćan, Crvene stijene, pozajmišta kamenog materijala : Vrsinje i
Zaklopača .
Pekare : Mileks, San, Golić
Praonice automobila : Čopa, Mišići (dvije praonice)
Zanatske radnje : Mišić,Sušić Kamenorezac, ....
Farme : farma koka nosilja, farma pilenki, farma svinja (u sklopu Boksita), Privatne farme muznih krava (više
lokaliteta na području opštine), Farma za tov junadi (Lukić Polje), farma za tov brojlera (Kaldrmica)
Proizvodnja stočne hrane (Mileks)
Separacija kvarcnog pijeska (Lukić Polje)
Prizzvodnja betona i betonske galanterije (Lukić Polje)
Sušara za voće, ljekobilje i meso (Lukić Polje)
Privredni subjekti i aktivnosti koji oni vrše mogu imati i imaju uticaj na zagađenje zemljišta. Zagađenje se
vrši ispuštanjem otpadnih voda bez predhodne obrade na zemljište, odlaganjem otpadnog materijala i nus
produkata iz proizvodnje. Poseban problem koji se javlja kod zemljišta su erozije koje nastaju ljudskim
djelovanjem . Do erozije dolazi usled neplanske sječe šuma iskopa zemljišta kod eksploatacije mineranih
sirovina . Erozije prouzrokuju mješanje slojeva zemljišta i odnošenje plodnog humusa čime ti djelovi
zemljišta ostaju neplodni . Otpad je veliki problem za zemljište . Pojava divljih deponija i nepravilnog
odlaganja otpada je nažalost sagledavajući sve okonosti neminovan . Područja koja nisu pokrivena uslugom
odvoza otpada moraju sadržavati divlje deponije . Odlagališta koja ispunjavaju usove za ekološko odlaganje
otpada su veoma skupa . Lokalno odlagalište za Miliće nalazi se na prostoru na kome je izvršena
eksploatacija otpada . Otpad koji se odlaže zagrće se inertnim materijalom što je zaista rijetkost u regiji pa i
u Republici Srpskoj. Otpad zagađuje zemljište na način da produkti koji nastaju raspadom otpada zavšavaju
u zemljištu. Otpatci organskog porjekla povećavaju sadržaj bakterija . Otpad može da sadrži hemijske
supstance, teške metale ... koji direktno truju zemljište na kome se nalaze . Pozitivna okolnost je što se
proces izgradnje i stavljanja u funkciju regionalne deponije privodi kraju . Neophodno je u skladu sa
usvojenim Planom upravljanja otpadom provoditi planirane mjere i proširivati područja sakupljanja. Otpad
iz drvoprerade mogu sadržavati ostatke lakova, boja, ljepila a najčešće kiseline koje nastaju u procesu
obrade drveta. Kiseline utiču na promjenu PH vrijednosti zemljišta . Ranijih godina odbacivala se pilljevina
koja je u procesu razlaganja takođe oslobađala kiselinu i uticala na poremećaj PH vrijednosti zemljišta na
koje je deponovona. Danas se ona ne odlaže već se koristi u proizvodnji briketa i kao gorivo u parionama .
Sve farme ispuštaju životinjske fekalije . Posebno su opasne fekalije životnja koje kroz ishranu koriste
hormone, antibiotike i druge stimulatore . Na području opštine Milići na lokalitetu Jatarište formirana je
158
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
divlja deponija otpada izmeta iz farme koka nosilja u Vukšić Polju . Ovaj izmet sadrži hormone i antibiotike
zbog načina ishrane koka . Problem se još više multiplicira jer stanovništvo nije svijesno sadržaja koje ovaj
izmet pa ga koriste za nađubravanje njiva . Na ovaj način zagađuju se nove površine a kako se na tim
površinama gaji povrće voće i druga hrana hormoni i antibiotici završavaju u plodovima a kasnije kroz
ishranu plodova utiču na ljude . Radionice za popravku vozila, obradu metala i praonica automobila
proizvode otpad u vidu motornih ulja, emulzije, naftu i deterdžente koji u zavisnosti od količine vrše manje
ili veće zagađenje kada preko ispusta završe u zemljištu. Poseban tip zagađenja su zemljišta u kojima su
postavljena minsko eksplozivna sredstva . Ovo je za ljude izuzetno opasno . Ova sredstva se uklanjaju od
strane stručnih lica i vodi se evidencija o zagađenim i deminiranim površinama .
Kanalizacione vode
Fekalije se preko uređenih ili individualnih kanalizacionih sistema provode u recipijent ali i u uvale na obale
ili zemljište koje se nalazi dalje od izvora ili se odlažu u septičke jame . Na području opštine Milići ne vrši se
predhodni tretman fekalne kanalizacije. Posebno veliki uticaj imaju gusto naseljena urbana područja koja
emituju velike količine kanalizacije . Takođe problem se dodatno usložnjava površinom i brojem mjesta na
kojima se vrši ispust jer se na ovaj način povećeva površina zagađenja . Sistemi za prečišćavanje i obradu
voda su skupi i to je jedna od najvećih prepreka za njihovu upotrebu i smanjivanje ovog uticaja . Kanalizacija
u zemljištu utiče na povećanje broja bakterija i na potencijalni izvor zaraze . Pored fekalija kanalizacija sa
sobom nosi i ostale otpadne vode i toksine koji utiču na zagađenje zemljišta .
Poljoprivreda
Poljoprivrednom proizvodnjom se bave privredni subjekti : Boksit (farma koka nosilja i farma za uzgoj
pilenki), Mileks doo (farma svinja i obrada mesa) kao i individualni poljoprivredni proizvođači . Od
poljoprivrednih proizvođača na opštini Milići najdominantniji su poljoprivrednici koji se bave mješovitom
poljoprivrednom proizvodnjom sa manjim brojem krupne ili sitne stoke u konbinaciji sa obrađivanjem
manjih površina uglavnom sa malom primjenom hemijskih sredstava . Od ekonomski zanačajnijih
proizvođača izdvajaju se mljekari, malinari nekoliko domaćinstava koji imaju veća stada ovaca ili veće
zasade voća . O uticaju farmi na zagađenje već je bilo riječu u dijelu koji se odnosio na privredu .
Poljoprivredna proizvodnja je trenutno na dosta primitivnom nivou sa maliom primjenim mehanizacije i
upotrebom hemije u primjeni agrotehničkih mjera pa za sada nema izrazite opasnosti sa te strane .
REZIME SEKTORA ZEMLJIŠTA (ANALIZE I ZAKLJUČCI)
Zemljište je važan resurs u svakoj pa i u opštini Milići . Zemljište se koristi za prozvodnju hrane, uzgoj šuma,
uzgoj stoke, građenje ... Na području opštine Milići zemljište je raznovrsno od alovijalnih ravni u dolinama
rijeka, brežuljkasto i brdskom terenu te planinskim područjima sa velikim strminama , visoravnima i
prostranim pašnjacima . Logično je da je i sastav zemljišta različit u zavisnosti od položaja, strukture okoline i
načina postanka . Opštinu Milići karakteriše eksploatacija mineralnih sirovina pa su rizici za pojavu erozije
veliki . Planovima eksploatacije se to drži pod kontrolom . Za vrijeme ratnih dešavanja u velikoj mjeri bila je
prisutna i nelegalna sječa pa su pojedini tereni ogoljeni i izloženi eroziji . Vrijeme i uspostava planskog
gazdovanja je učinilo da se posledice ove sječe polako saniraju . Već je napomenuto da će se izgradnjom
regionalne deponije smanjiti uticaj zagađenja zemljišta u regionu lokalne deponije i stvoriti uslovi za njeno
saniraje . Provođenjem aktivnosti na realizaciji Plana upravjanja otpadom smanjivaće se i uticaj zagađenja
zemljišta sa otpadom na područjia proširenja sakupljanja ali će se u isto rijeme povesti pažnja na
selektovanju opasnog otpada i njegovom tretmanu . Iako je od ratnih sukoba na ovom području pošlo više od
dvadeset godina još uvjek nisu uklonjene sve minske naprave . Stručne službe vode evidenciju o otkrivenim i
deminiranim područjima . Razlog ove pojave je što je broj ovih površina veliki a broj stručnih ljudi koji se bave
159
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
deminiranjem mali . Divlje deponije sa farmi je potrebno hitno sanirati i spriječiti širenje zagađenja . Takođe
treba skrenuti pažnju stanovništvu o sastavu ovog otpada . Kako poljuprivredna proizvodnja nije sa velikim
stepenom primjene hemije u proovođenju agrotehničkih mjera i sa skromnom upotrebom mehanizacije
trenutno ne prijeti opasnost od zagađenja zemljišta na ovaj način . Bez obtira na to treba rditi na edukaciji
poljoprivrednika u primjeni hamije u pojoprivredi kao i da akcenat treba staviti a korištenje prednosti ne
zagađenog zemljišta kroz proizvodnju zdrave hrane . Od strane opštine trebalo bi pokrenuti korake u smislu
sertifikacije područja za proizvodnju zdrave hrane i sakupljanje samoniklog bilja .
SEKTOR VAZDUHA
VAZDUH
Čist vazduh predstavlja jedan od osnovnih uslova za život na planeti Zemlji.Kvalitet vazduha zavisi od
prirodnih (geografskih, morfoloških, klimatskih) i ljudskih faktora, uslovljen je emisijama SO 2, NOx, CO,
čvrstih materija i drugih zagađujućih materija koje potiču iz različitih izvora, objekata ili procesa. Antropogeni
izvori zagađenja mogu biti stacionarni i mobilni.
Vazduh je gasovit omotač Zemlje i nepohodan uslov za život na zemlji. Sadrži 78% azota, 21 % kiseonika,
oko 0.9 % plemenitih gasova, zatim nešto malo ugljen-dioksida, vodene pare, ozona, vodonika, dok se u
gradovima mogu naći i industrijska jedinjenja kao što su sumpor-dioksid, amonijak, ugljen-monoksid i druga
gasovita jedinjenja.U vazduhu postoje određene količine prašine. Prašina je čestica koja lebdi u
atmosferskom vazduhu (nije gasovita) i javlja se u raznim oblicima. Može da se sastoji od sitnih čestica
kamenja, pješčanih i glinenih mrvica, sitnih dijelova biljaka, vunenih vlakana i dlaka, uglja, čađi i bakterija.
Vazduh u kome ima prašine je štetan, vrlo često u prašini ima jako puno bakterija.
Hemijska jedinjenja prisutna u vazduhu nazivaju se ambijentalnim polutantima vazduha.Kada se pojavljuju
u neprirodno visokim koncentracijama imaju potencijalno štetan uticaj na zdravlje ljudi i životnu sredinu.
Najveći zagađivači vazduha su sumpor-dioksid, azotni oksidi, ugljen-monoksid, olovo, čestične materije i
isparljiva organska jedinjenja. Naročito opasni i štetni zagađivači vazduha su: metali i metaloidi, kao što su
kadmijum, živa i arsenik; mineralna vlakna koja mogu dospeti u respiratorni sistem kao što su azbest i mikrofiberi stakla; neorganski gasovi kao što su fluoridi, hlor, cijanid i fozgen; i organska jedinjenja kao što su
aldehidi, aromatični ili poluciklični aromatični hidrougljenici, dioksini, itd. alergeni polen, ambrozija
Osnovni primarni polutanti nastali tokom ljudske aktivnosti su:
- (SOx) posebno sumpor-dioksid koji se emituje tokom sagorevanja fosilnih goriva.
- (NOx) posebno azot-dioksid koji nastaje pri visokotemperaturnom sagorevanju.
- CO je neiritirajući gas bez boje i mirisa, lakši od vazduha, ali izuzetno otrovan. Nastaje tokom
nepotpunog sagorevanja goriva tipa prirodnog gasa, uglja i drveta, a njegov najvažniji izvor su
motorna vozila.
- CO2, tzv. gas sa efektom staklene bašte koji nastaje tokom sagorevanja.
- Isparljiva organska jedinjenja kao što su hidrokarbonatne zapaljive pare i rastvarači
- amonijak (NH3), metan (CH4) i azot-suboksid (N2O)( Zagađujuće materije koje se emituju iz
poljoprivrede – farme za uzgoj krupne i sitne stoke kao i vještačka đubriva)
- supstance koje razgrađuju ozon:
- Freon – u primjeni u sistemima za hlađenje i rashladnim uređajima;
- Haloni – primjenjuju se u protivpožarnim uređajima i sistemima;
- Metil-bromid – koristi se u poljoprivredi; i
različiti rastvori i pesticidi.
Kvalitet vazduha u pojedinim djelovima opštine Milići, pored geografskih, klimatskih i meteoroloških
faktora, uslovljen je emisijama SO2, NOx, CO, čvrstih materija i drugih zagađujućih materija koje potiču
iz različitih izvora, objekata ili procesa. Obzirom da se ne vrši kontinuirano mjerenje parametara
kvaliteta vazduha, nije moguće dati preciznu ocjenu stanja kvaliteta vazduha na području cijele
opštine.Glavni izvori zagađivanja vazduha na području opštine Milići su produkti sagorijevanja goriva
u domaćinstvima, individualne kotlovnice i kotlovnice u proizvodnim objektima, saobraćaj, deponije
160
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
otpada (isparavanje, nekontrolisano gorenje na smetljištima), emisije prašine kod površinskih kopova,
transporta mineralnih sirovina i dr. Prema izvoru emisije polutanata u vazduh, u najširem smislu,
razlikujemo linijske, tačkaste i površinske izvore zagađenja.
Linijski izvori zagađenja vazduha
Karakteristične linijske zagađivače vazduha u obuhvatu predmetnog plana predstavljaju magistralne,
regionalne i lokalne saobraćajnice. Negativan uticaj linijskih zagađivača se ogleda u emisiji polutanata
sagorijevanja motornih goriva lošeg kvaliteta u atmosferu (olovni benzin i dizel gorivo sa visokim
procentom sumpora i značajnom emisijom čađi), upotrebi starih vozila, kao i neadekvatnim tehničkim
standardima za vozila. Naročito izražen uticaj pomenutih polutanata odnosi se na neposrednu blizinu
saobraćajnica, čemu se mogu dodati i neadekvatno odvođenje atmosferskih padavina sa kolovoza
(različitih ulja i masti, nafte), odlaganje komunalnog otpada u neposrednoj blizini, kao i povišeni nivoi
buke.Identifikovani linijski izvori zagađenja sa najintenzivnijim negativnim uticajem na predmetnom
prostoru su:
• Magistralni put M19 Sarajevo - Zvornik (17 km),
• Regionalni put R452 Milići – Derventa - Srebrenica (19 km),
Inače, ukupna dužina saobraćajne mreže (sa lokalnim i nekategorisanim putevima) iznosi 300 km.
Dužina lokalnih i nekategorisanih puteva čini 80 % u ukupoj saobraćajnoj mreži.
Tabela : Pregled prosječnog godišnjeg dnevnog saobraćaja (PGDS) za 2008. godinu na saobraćajnicama na
području opštine Milići
Izvor: Publikacija "Brojanje vozila na mreži puteva u Republici Srpskoj - 2008. godina" u izdanju
Javnog preduzeća Putevi Republike Srpske, Banja Luka, avgust 2010. Godine
Oznaka saobraćajnice
M19
M19
R452
Dionica
Konjević Polje - Milići
Milići - Vlasenica
Milići – Zeleni Jadar
Izvedeni PGDS (Vozila na dan)
2594
2789
932
Prema procjeni AMD „Milići“ prosječna starost automobila na teritoriji opštine Milići iznosi 17-18 godina.
Negativni uticaj ima i neadekvatno odvođenje atmosferskih padavina sa kolovoza (nafte, različitih ulja i
masti), odlaganje komunalnog otpada u neposrednoj blizini, kao i povišeni nivo buke.
Na odlagalištima komunalnog otpada (divljim deponijama) u neposrednoj blizini puteva često rastu
korovske biljke (ambrozija) koje su uzrok mnogih alergija
Površinski izvori zagađenja vazduha
Više pojedinačnih izvora emisije polutanata manjeg kapaciteta na određenom prostoru predstavlja
površinske izvore zagađenja. Polutanti površinskih izvora zagađenja u opštini Milići nastaju kao produkt
sagorijevanja različitih vrsta goriva za potrebe dobijanja toplotne energije za zagrijavanje objekata
(individualna ložišta i kotlovnice)
Površinski zagađivači vazduha na području Milića potiču iz sledećih djelatnosti:
- pretovar rude i separacija kvarcnog pijeska (Lukić Polje),
- proizvodnja betonske galanterije (Lukić Polje),
- Drvna industrija ( Boksit, Savoks, Migent, 6.maj, Wood Impeks,Promil
- Proizvodnja vode i sokova (Vivia)
- Proizvodnja jaja ( Vukšić Polje)
- uzgoj pilenki (Johovac)
- Proizvodnja stočne hrane (Johovac)
161
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
-
benzinske pumpe (Boksit - Vukšić Polje, Bast-Podgora, Nestropetrol Milići)
eksploatacija rude i proizvodnja eksploziva (Gunjaci)
transport i opravka motornih vozila; proizvodnja bravarije i galanterije; protektirnica vanjskih guma (
Boksit)
Tabela: Površinski zagađivači vazduha na području opštine Milići
Proizvodnoposlovnazona/privredni
pogon
Lukić Polje
Naseljeno mjesto
Lukići, Donje Vrsinje
Lukić Polje
Lukići, Donje Vrsinje
Pivnice
Vivia
Vud impex
Vukšić Polje
Đurđevići
Raševo
Podgora
Vukšići
Johovac
Podbraćan
Vrtoče
gunjaci
Promil
Savoks
Samatini
Bare
Vukovići
Vrtoče
Vukovići, Lukavica
Milići
6 maj
Ukupno
Mišići
Djelatnosti
Površina (ha)
Pretovar rude i separacija
pijeska
Proizvodnja građevinskog
materijala i galanterije
Drvna industrija
Proizvodnja vode i sokova
Drvna industrija
Proizvodnja jaja i benzinska
pumpa
Proizvodnja pilenki
Eksploatacija rude i
proizvodnja eksploziva
Drvna industrija
Drvna industrija
Drvna industrija
Transport i opravka motornih
vozila, proizvodnja bravarije i
galanterije
Drvna industrija
8,67
1,15
9,47
0,95
0,92
6,26
6,23
0,93
1,20
070
4,21
0,54
41,23
Tačkasti izvori zagađenja vazduha
Pojedinačni izvori zagađenja vazduha koji emituju značajne količine polutanata u vazduh predstavljaju
tačkaste zagađivače. U obuhvatu analiziranog područja ne postoje kapaciteti koji bi se mogli svrstati
u zagađivače vazduha, poput onih kao što su termoenergetska postrojenja ili objekti teške
industrije.Podaci o mjerenjima kvaliteta vazduha ukazuju na potencijalno zagađenje (emisije
prašine, emisije dimnih gasova iz kotlovnica, SO2, NOx, CO) i odnose se isključivo na privredne kapacitete
čiji nivo emisije polutanata u vazduh zavisi od primjenjivanog tehnološkog procesa i vrste goriva za
dobijanje toplotne energije. Prikazani su rezultati emisije različitih proizvodnih procesa koji su
zastupljeni na području opštine Milići.
Tabela : Rezultati mjerenja kvaliteta vazduha prema Pravilniku o monitoringu kvaliteta vazduha na području
opštine Milići
Izmjerena
3
vrijednost (µg/m )
58
44
535
Ciljna vrijednost
3
(µg/m )
60
60
60
40
-
Granična
3
vrijednost (µg/m )
90
90
60
90
CO
Perid
uzorkovanja
1 čas
24 časa
1 čas
24 časa
8 časova
SO2
1 čas
31
60
90
Mjerno mjesto
Polutant
1. U krugu
proizvodnog
kompleksa –
proizvodnja
građevinske stolarije i
elemenata, rezane
građe i montažnih
objekata
2. U krugu
SO2
NO2
Visoka vrijednost
10000
162
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
proizvodnog
kompleksaproizvodnja
separisanog
oplemenjenog
kvarcnog pijeska
U krugu benzinske
pumpe-trgovina
motornim
gorivima
tečnim naftnim plino
(autogas), uljem za
loženje
NO2
ULČ
CO
SO2
NO2
ULČ
CO
24 časa
1 čas
24 časa
24 časa
8 časova
23
26
18
110
380
60
60
40
75
-
90
60
60
150
1 čas
24 časa
1 čas
24 časa
24 časa
8 časova
28
14
19
6
24
149
60
60
60
40
75
-
90
90
60
60
150
Visoka vrijednost
10000
Visoka vrijednost
10000
Izvor: Ekološka dokumentacija – Plan aktivnosti i Dokaz uz zahtjev za izdavanje ekološke dozvole – za
pojedinačne objekte (2007 – 2010. god.)
Za ocjenu kvaliteta vazduha područja koje se upoređuje sa graničnim ili ciljnim vrijednostima vazduha
potrebno je promatrati jednogodišnji period. Za ocjenu kvaliteta vazduha minimalan period praćenja je
pet godina. (Pravilnik o graničnim vrijednostima kvaliteta vazduha Službeni glasnik br.
39/05, član 7.)
Zagađivači koji se pojavljuju pri odvijanju eksploatacije rude boksita na površinskim kopovima, kao
najzastupljenijoj i najdominantnijoj privrednoj aktivnosti na predmetnom prostoru, mogu se podijeliti na
štetne gasove koji se javljaju pri radu rudarskih i transportnih mašina (CO, CO2,SO2, SO3, NO2, NO3) i
na propratne pojave pri homogenizaciji kao što su vibracije, buka i prašina.U zavisnosti od lokacijskih
uslova, kao i klimatskih karakteristika vrijednosti parametara kvaliteta vazduha mogu biti promjenjivi.
Prašina je prateći oblik zagađenja koji se na površinskim kopovima javlja u raznim fazama
tehnološkog procesa eksploatacije mineralne sirovine. Najsitnije čestice prenose se vazdušnim strujanjem,
a područja na kojima su izvori prašine često su i element vizuelnog zagađenja. Pošto su u pitanju
niski i prizemni izvori, distribucija suspendovanih čestica ograničena je na relativno male daljine.Ovome
možemo dodati onečišćenja vazduha (vode i zemljišta) koja su posljedica manipulacije
(premještanja/pretovara) i transporta mineralnih sirovina. Prašina, lebdeće čestice i krupnija prašina, koja
se tokom transporta rasipa i taloži na saobraćajnicama i u neposrednoj okolini, vidljiva je duž putnih
pravaca kojima se ruda svakodnevno prevozi (putni pravac za transport rude boksita, Gunjaci – Milići–
Zvornik).
Mjerenje zagađenja vazduha na jednom od površinskih kopova rude boksita, pri normalnim uslovima
rada, ukazuje na prisutnost štetnih hemijskih supstanci koje se kreću u dozvoljenim granicama.
Tabela : Rezultati mjerenja prisutnosti štetnih hemijskih supstanci u vazduhu na području površinskog kopa
"Braćan" u toku 2007. Godine
Mjerni parametar
O
CO
CO2
SO2
NO2
Formaldehid
Izmjerena
vrijednost
22,6 vol.%
<5ppm
<0,1 vol%
<1 ppm
<2 ppm
< 0,2 ppm
MDK
MDK 19vol.%
50 ppm
<0,5 vol%
4 ppm
5 ppm
0,8 ppm
Izmjerena
3
vrijednost (µg/m )
-3
<5,7·10
-4
<1,8·10
-3
<2,6·10
-3
<3,8·10
-4
<2,4·10
3
MDK(µg/m )
10 000
500
300
-
˃
Maksimalno dopuštene koncentracije škodljivih gasova, para, aerosola u atmosferi radnih prostorija i
radilišta (Sl. list SFRJ br.35/71)**
Pravilnik o graničnim vrijednostima kvaliteta vazduha (SL. Glasnik RS br.39/05), GVV u cilju zaštite
zdravlja ljudi ***mDK - minimalno dozvoljena koncentracija
163
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Dakle, vazduh na navedenoj lokaciji u pogledu kvaliteta nije prekogranično opterećen identifikovanim
izvorima emisije. Rudarski institut Prijedor, "Studija uticaja na životnu sredinu podzemne eksploatacije
boksita na ležištu Braćan kod Milića", Prijedor, 2007. godine. Prema analizi i pregledu statističkih
pokazatelja kvaliteta vazduha, te upoređivanjem sa ciljnim i graničnim vrijednostima u Pravilniku o
graničnim vrijednostima kvaliteta vazduha (Službeni glasnik RS br. 39/05), moguće je zaključiti da na
predmetnim lokalitetima na kojima se obavljaju različite aktivnosti, nije došlo do prekoračenja graničnih
vrijednosti kvaliteta vazduha.
Štetni uticaji na kvalitet vazduha od industrijskog zagađenja su: hemijski uticaji - emisije štetnih izduvnih
gasova iz kotlovnica, eksploziva, i prevoznih sredstava (CO, CO2, NO2, SO2, H2SO4, HNO3, NaOH), kao i
fizički uticaji (podizanje prašine sa površinskih kopova i pretovara rude, separacije, sa manipulativnih
površina, podizanje piljevineiz pogona za preradu drveta),
Saobraćaj predstavlja izvor brojnih gasova, koji nastaju sagorijevanjem tečnih goriva u motorima sa
unutrašnjim sagorijevanjem (CO, oksidi azota i olovo u vazduhu) i imaju negativan uticaj nazdravlje ljudi.
Na teritoriji opštine Milići postoji farma koka nosilja u Vukšić Polju, pilenki u Johovcu, te nekoliko mini
farmi (brojleri, pilenke, krave, ovce, svinje). Najvažniji zagađivači vazduha sa farmi su različiti neprijatni
mirisi, gasovi, prašina, mikroorganizmi i endotoksini pod nazivom bioaerosoli, koji se emituju putem
izduvnog vazduha u životnu sredinu iz staja, đubrišta za skladištenje i čuvanje čvrstog stajnjaka, bazena i
laguna za čuvanje tečnog stajnjaka i tokom skladištenja stajnjaka. Više od 130 različitih gasovitih jedinjenja
su identifikovani u vazduhu staja i objekata u kojima se drže životinje koje su glavni izvor ovih zagađivača.
Vazdušni zagađivači mogu da daju razlog za zabrinutost iz nekoliko razloga.
Opasni su, pre svega, za zdravlje farmera i postoje jaki epidemiološki dokazi da su dosta ugroženi oni radnici
koji rade najdirektnije u stajama pored životinja. Takođe, ugroženo je zdravlje, odnosno respiratorna funkcija,
samih životinja od istih zagađivača.
Prema nekim iskustvima polovina svih klanja svinja u nekom čoporu može da pokazuje znake pneumonije,
pleuritisa ili druge respiratorne bolesti.
Zagađenje vazduha iz stočarstva može doprineti zakišeljavanju zemljišta, (amonijak, NH3) i globalnom
zagrevanju (npr. metan CH4, azot-suboksid,N2O).
Zagađenje vazduha nastalo sagorijevanjem iz kotlovnica pojedinih objekata, individualnih ložišta i drugih
objekata, predstavlja jedan od najvažnijih ekoloških problema opštine Milići. Sistem centralnog grijanja nije u
funkciji više od 20 godina tako da je ovaj problem naročito izražen u zimskom periodu. Domaćinstva i javne
ustanove griju se individualno i na razne načine Individualne kuće u zimskom periodu griju se većinom na
peći sa čvrstim gorivom (uglavnom drvo, rjeđe ugalj), lož ulje, plin ili električnu energiju.
Neka preduzeća ??? i ustanove imaju sopstvene kotlovnice na ugalj (Osnovna škola ?), na drvo (preduzeća
za preradu drveta, individualne kuće ??) i TNG. U prosecu sagorijevanja fosilnih goriva nastaje oksidi
sumpora, azota, ugljenika I mnogi drugi, koji štetno utiču na zdravlje ljudi.
Kada sagorevaju fosilna goriva, oslobađaju se sumpor, azot i vodonik koji sa kiseonikom stvaraju
jedinjenja poznata kao oksidi. Kada ovi oksidi dospeju u atmosferu, hemijski reaguju sa vodenom parom i
stvaraju sumpornu, azotnu i karbonsku kiselinu Kondenzovana atmosferska vodena isparenja sa ovakvim
kiselim sadržajem, uobičajeno nazvana kisele kiše, ulaze u ciklus kruženja vode i mogu da uzrokuju štetne
posledice po biološki kvalitet šuma, zemljišta, jezera i vodenih tokova. Sagorevanje fosilnih goriva stvara
nesagorjele čestice goriva i pepeo.
Rezime problema u oblasti atmosfere na području opštine Milići
-
-
emisiji polutanata sagorijevanja motornih goriva lošeg kvaliteta u atmosferu (olovni benzin i dizel
gorivo sa visokim procentom sumpora i značajnom emisijom čađi), upotreba starih vozila(starosti u
prosjeku 16-18 godina i više),koja se adekvatno održavaju i mnoga nisu prema sadašnjim
standardima ekološki prihvatljiva;
Postojanje zastarjelih i energetski neefikasnih i neprihvatljivih objekata i sistema grijanja stambenog,
poslovnog i javnog prostora kao i korišćenje električne energije na energetski neefikasan način, kako
u sektoru stanovanja tako i u privredi i u javnoj administraciji.
164
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
-
problem divljih deponija otpada (isparavanje, neprijatni mirisi i nekontrolisano gorenje na
smetljištima);
emisija prašine kod površinskih kopova i mješaone stočne hrane;
u oblasti poljoprivrede: prekomjerna i nekontrolisana upotreba hemijski sredstava i onemogućavanje
emisije štetnih supstanci;
Zagađenje vazduha sa farmi, različiti neprijatni mirisi, prašina, mikroorganizmi, gasovi (amonijak,
NH3 metan CH4, azot-suboksid,N2O).
BUKA
Načinom života u urbanim sredinama, razvojem tehnike i primjenom automatizacije povećava se nivo
buke čiji se negativan uticaj manifestuje na zdravstveno stanje stanovništva ili efikasnost njihovog rada i
mogućnost koncentracije. Ograničena mjerenja, koja mogu ukazati na nivo komunalne buke na
području opštine Milići, izvršena su na pojedinim lokalitetima, odnosno mjernim mjestima u krugu
pojedinih pogona ili njihovoj neposrednoj blizini, a normiranje je izvršeno u skladu sa Pravilnikom o
dozvoljenim granicama intenziteta zvuka i šuma (Službeni list SR BiH br. 46/89) i ISO standardima.
Tabela : Vrijednosti nivoa buke na lokalitetima na području opštine Milići u neposrednoj blizini saobraćajnih
pravaca
Redni
broj
Mjerno mjesto
1.
Lokalitet uz magistralni
put M19 Sarajevo-Zvornik
Industrijski krug Lukić
Polje uz regionalni put
Milići-Srebrenica
Industrijski krug Lukić
Polje - plato za
homogenizaciju
Lokalitet uz regionalni put
Milići- Derventa
2.
3.
4.
Izmjereni nivo buke Leq dB(A)
Dozvoljeni nivo buke Leq dB(A)
Dan
Noć
Dan
Noć
58
47
60
50
Zona, prema
namjeni
prostora
IV
58,2
-
60
50
IV
89,5
-
60
50
IV
75
-
80
85
VI
Izvor: Ekološka dokumentacija – Plan aktivnosti i Dokaz uz zahtjev za izdavanje ekološke dozvole – za
pojedinačne objekte (2007 – 2010. god.)
Prema poređenju izmjerenih rezultata nivoa buke sa graničnim vrijednostima propisanim Pravilnikom,
utvrđeno je da se nivo buke na lokalitetima u neposrednoj blizini saobraćajnica, kreće u dozvoljenim
granicama, izuzev lokaliteta za homogenizaciju rude na kojem je veća koncentracija transportnih i
radnih mašina koje zajedno sa saobraćajnom bukom imaju prekogranične vrijednosti. Lokaliteti potencijalnih
prekoračenja nivoa buke, u odnosu na granične vrijednosti propisane zakonom, najčešće su poslovnostambene zone sa visokom frekvencijom saobraćaja naročito u dnevnim časovima, saobraćajnice na
kojima je veći intenzitet saobraćaja (naročito veliki broj teretnih vozila i autobusa) i lokaliteti u okviru
proizvodnih i prerađivačkih pogona (vozila za transport, radne mašine i dr.). Rudarstvo sa svojim
specifičnostima, između ostalih povećani nivoi buke, u velikom broju tehnoloških procesa dobijanja
mineralnih sirovina, spada u grupu industrija visokog rizika sa stanovišta buke. Obzirom da se
površinski kopovi nalaze u nenaseljenim područjima, uticaj buke sveden je isključivo na radnu sredinu.
Komunalna buka nije vremenski ograničena i djeluje neprekidno. Pored saobraćaja i lokalnih izvora postoji
niz činilaca koji negativno utiču na nivo buke kao što su nedovoljan monitoring, neadekvatni ili
nepotpuni propisi u oblasti buke, neadekvatno lociranje objekata koji su izvor buke (industrijskih,
ugostiteljskih i dr.), nepostojanje zona zaštite od buke, neadekvatna, te nedovoljna kontrola svih
izvora.
165
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
U tabeli je dat pregled izmjerenih i graničnih vrijednosti parametara pokazatelja kvaliteta dimnog gasa (
Lokacija D.O.O. “6.MAJ” Mišići, Milići - Postrojenje za primarnu i finalnu preradu drveta, Juni , 2013. godine .
Temperatura dimnih gasova : 90˚C, Gorivo: piljevina i otpadak drveta
Dobijeni rezultati su upoređeni sa graničnim vrijednostima propisanim Pravilnikom o graničnim vrijednostima
emisije u vazduh iz postrojenja za sagorijevanje i Pravilnikom o graničnim vrijednostima kvaliteta vazduha
(Službeni glasnik Republike Srpske broj 39/05)
Pregled izmjerenih i graničnih vrijednosti parametara pokazatelja kvaliteta vazduha
“6.MAJ” Mišići, Milići - Postrojenje za primarnu I finalnu preradu drveta ,
Juni , 2013. godine
Parametar
Mjerno mjesto 1 Mjerno mjesto 2 Jedinica
Ciljne vrijednosti
3
mjere
(μg/m )
3
SO2
31
30
(μg/m )
60
3
ULČ
51
51
(μg/m )
75
3
NO2
31
28
(μg/m )
40
3
CO
107
108
(μg/m )
( Lokacija D.O.O.
Granične vrijednosti
3
(μg/m )
90
150
60
Visoka vrijednost
3
10000 (μg/m )
Dobijeni rezultati su upoređeni sa graničnim vrijednostima propisanim Pravilnikom o graničnim vrijednostima
kvaliteta vazduha (Službeni glasnik Republike Srpske broj 39/05)
Pregled izmjerenih i graničnih vrijednosti sadržaja prašine u vazduhu
( Lokacija D.O.O. “6.MAJ” Mišići, Milići - Postrojenje za primarnu I finalnu preradu drveta , Juni , 2013.
godine
Testirani parameter
Izmjerena vrijednost
Granična vrijednost
3
Br.čestica prašine/cm vazduha
JUS.Z.BO.003
3
Br.čestica prašine/cm vazduha
Mjerno mjesto 1
109
300
Mjerno mjesto 2
109
300
Izmjerene vrijednosti buke u životnoj sredini
( Lokacija D.O.O. “6.MAJ” Mišići, Milići - Postrojenje za primarnu I finalnu preradu drveta ,
Juni , 2013. godine
Testirani
Mjerno mjesto
Mjerno mjesto
Granične
Zona
parametar
1
2
vrijednosti
Buka dB(A)
62-68
63-69
80
VI ( industrijsko, skladišno,
servisno i saobraćajno
područje bez stanova
Dobijeni rezultati su upoređeni sa graničnim vrijednostima propisanim Pravilnikom o dozvoljenim granicama
intenziteta zvuka i šuma(Službeni jist SRBiH broj 46/89)
ZAGAĐIVAČI
Redni broj
Vrsta emisije
Koncentracija
1.
1.1.
1.2.
Čvrste čestice
Čvrste čestice
Čvrste čestice
20,2 mg/m
3
20,2 mg/m
2.
2.1.
2.2.
Ugljen-monoksid – CO
Ugljen-monoksid – CO
Ugljen-monoksid - CO
4.
4.1.
4.2.
Azotni oksidi - NOx
Azotni oksidi - NOx
Azotni oksidi - NOx
Granične
emisije
vrijednosti
3
150,0 mg/m
(0,3-2 MW)
3
81,0 mg/m
3
81,0 mg/m
3
1000 mg/m
(0,35-1 MW)
2,1 mg/m3
2,1 mg/m3
400 mg/m3
(0,35-10 MW)
3
166
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Privreda opštine bazirana je na eksploataciji i preradi prirodnih bogastava.
Nosilac privrednog razvoja opštine i najveće preduzeće je AD“Boksit“.
„ SAVOKS“ D.O.O. Milići, D.O.O. „Mileks“, D.O.O.“Wudimpex“, „SAMATINI“ D.O.O., „6.Maj“ D.O.O.“,
„Promil“ D.O.O.“
Zagađivače koji se pojavljuju pri odvijanju eksploatacije boksita na površinskom kopu „Podbraćan“ možemo
svrstati u dvije osnovne grupe: gasovi koji se javljaju pri radu rudarskih i transportnih mašina i propratne
pojave pri miniranju kao što su vibracije, buka i prašina. Jonizirajućih i nejonizirajućih zračenja na navedenoj
lokaciji nema.
Štetni uticaji na kvalitet vazduha od industrijskog zagađenja su: hemijski uticaji - emisije štetnih izduvnih
gasova iz kotlovnica, eksploziva, i prevoznih sredstava (CO, CO2, NO2, SO2, H2SO4, HNO3, NaOH), kao i
fizički uticaji (podizanje prašine sa površinskih kopova i pretovara rude, separacije, sa manipulativnih
površina, podizanje piljevineiz pogona za preradu drveta),
Saobraćaj predstavlja izvor brojnih gasova, koji nastaju sagorijevanjem tečnih goriva u motorima sa
unutrašnjim sagorijevanjem (CO, oksidi azota i olovo u vazduhu) i imaju negativan uticaj nazdravlje ljudi.
Na teritoriji opštine Milići postoji farma koka nosilja u Vukšić Polju, pilenki u Johovcu, te nekoliko mini
farmi (brojleri, pilenke, krave, ovce, svinje). Najvažniji zagađivači vazduha sa farmi su različiti neprijatni
mirisi, gasovi, prašina, mikroorganizmi i endotoksini pod nazivom bioaerosoli, koji se emituju putem
izduvnog vazduha u životnu sredinu iz staja, đubrišta za skladištenje i čuvanje čvrstog stajnjaka, bazena i
laguna za čuvanje tečnog stajnjaka i tokom skladištenja stajnjaka. Više od 130 različitih gasovitih jedinjenja
su identifikovani u vazduhu staja i objekata u kojima se drže životinje koje su glavni izvor ovih zagađivača.
Vazdušni zagađivači mogu da daju razlog za zabrinutost iz nekoliko razloga.
Opasni su, pre svega, za zdravlje farmera i postoje jaki epidemiološki dokazi da su dosta ugroženi oni radnici
koji rade najdirektnije u stajama pored životinja. Takođe, ugroženo je zdravlje, odnosno respiratorna funkcija,
samih životinja od istih zagađivača.
Prema nekim iskustvima polovina svih klanja svinja u nekom čoporu može da pokazuje znake pneumonije,
pleuritisa ili druge respiratorne bolesti.
Zagađenje vazduha iz stočarstva može doprineti zakišeljavanju zemljišta, (amonijak, NH 3) i globalnom
zagrevanju (npr. metan CH4, azot-suboksid,N2O).
Zagađenje vazduha nastalo sagorijevanjem iz kotlovnica pojedinih objekata, individualnih ložišta i drugih
objekata, predstavlja jedan od najvažnijih ekoloških problema opštine Milići. Sistem centralnog grijanja nije u
funkciji više od 20 godina tako da je ovaj problem naročito izražen u zimskom periodu. Domaćinstva i javne
ustanove griju se individualno i na razne načine Individualne kuće u zimskom periodu griju se većinom na
peći sa čvrstim gorivom (uglavnom drvo, rjeđe ugalj), lož ulje, plin ili električnu energiju.
Neka preduzeća i ustanove imaju sopstvene kotlovnice na ugalj (Osnovna škola ), na drvo (preduzeća za
preradu drveta, individualne kuće ) i TNG. U prosecu sagorijevanja fosilnih goriva nastaje oksidi sumpora,
azota, ugljenika I mnogi drugi, koji štetno utiču na zdravlje ljudi.
Kada sagorevaju fosilna goriva, oslobađaju se sumpor, azot i vodonik koji sa kiseonikom stvaraju
jedinjenja poznata kao oksidi. Kada ovi oksidi dospeju u atmosferu, hemijski reaguju sa vodenom parom i
stvaraju sumpornu, azotnu i karbonsku kiselinu Kondenzovana atmosferska vodena isparenja sa ovakvim
kiselim sadržajem, uobičajeno nazvana kisele kiše,ulaze u ciklus kruženja vode i mogu da uzrokuju štetne
posledice po biološki kvalitet šuma, zemljišta, jezera i vodenih tokova. Sagorevanje fosilnih goriva stvara
nesagorjele čestice goriva i pepeo.
REZIME SEKTORA VAZDUH (ANALIZE I ZAKLJUČCI)
Podacima kojima se raspolaže kvalitet vazduha na području opštine Milići je zadovoljavajući . Ne postoji
stalni monintoring kvaliteta vazduha niti postoje mjerne stanice za praćenje koncentracija pojedninih
supstanci (nije bilo oppravdane potrebe za instaliranjem istih) . Industrijski objekti imaju obevezu godišnje
godišnje kontrole emisije, što je propisanu uslovima za posjedovanje ekološke dozvole . Što se zagađivača
vazduha tiče kao što je u predhodnom pregledu stanja i navedeno postoji nekoliko karakterističnih izvora .
Jedan od izvora su površinski kopovi i najveći problemi što se njihtiče je emisijačvrstih čestica i prašine u
167
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
vazduh. Treba napomenuti da koncentracija prašine u vazduhu na ovom lokalitetu nije permenentna i zavisi
od više faktora : vremenske prilike, intezitet i vrsta radova ...
Sektor drvoprerade takođe emituje prašinu i čvrste čestice u vazduh . S obzirom da ovih postrojenja imamo
i u sklopu naseljenih mjesta može se razmatrati i uticaj buke .
Sektor proizvodnje hrane (štale- deponije đubreta) kada je o vazduhu rječ stvaraju probleme u vidu
neprijatnih mirisa, amonijaka kao i bakterija . Slabo razvijena svijest ljudi o ovom problemu uglavnom
dovodi do toga da se ne sprovode sve mejre zaštite zagađenja vazduha na ovaj način kako kod privrednih
subjekata tako i kod fizičkih lica .
Depnije otpada kada je riječ o zagađenju vazduha stvaraju problem prilikom isparenja plinova koji su
posledica raspada materijala . Neprijatni mirisi su skoro redovan pratilac ovih mjesta . Kada govorimo o
prevenciji zagađenja (predloženim mjerama) vazduha na ovaj način možemo zaključiti da se odlaganje
otpada na trenutnu gradsku deponiju vrši na odgovarajući način jer se otpad periodično zatrpava inertnim
materijalom . Pozitivna okolnost je što bi od 2014. godine trebao da počne odvoz otpada na regionalnu
deponiju . Veliki problem su divlje deponije jer se na njima ne vrši zatrpavanje otpada pa ne postoji
prevencija zagađenja vazduha .
U samom gradu pa samim tim i u cijeloj opštini ne postoje sistemi centralnog grijanja koji su u funkciji (osim
individualnih) . Stanovništvo za zagrijevanje u najvećem obimu koristi drvo ali postoje primjeri upotrebe
uglja (osnovna škola) kao i naftnog gasa . Ova pojava intezivna je u toku zimskog perioda .
Linijski izvori zagađenja potiču od saobraćaja . Najveći intezitet saobraćaja je na magistralnom putu M19.
Šepak-Sarajevo . Ne postoji stalni nivo mjerenja ali na probnim uzorcima vrijednosti emitovanih materija
krću se u granicama dozvoljenih . Veliki problem u ovom smislu su ispravnost i staros vozila koja saobraćaju
. Posebna osobenost gradskog dijela Milića i nekih prigradskin naselja je pojava magle . Ovu kaakteristiku
prouzrokuje sam geografski pokožaj jer je samo naseljeno mjesto smješteno u kotlinskoj zaravni pa je
zadržavanje magle duže nego je to uobičajeno .
Buka potiče iz industrijskih postrojenja, saobraćaja i ugostiteljskih radnji . Probnim mjerenjim nivo buke nije
prekoračen . kada je riječ o industrijskim postrojenjim oni imaju obavezu godišnjeg monintoringa
vrijednosti buke . Ugostiteljski i zanatski objekti imaju dozvoljene limite i taj nivo buke ne smiju prekoračiti
mada ne postoji stalni monintoring . Postoje i mjere ograničenja u smislu ograničenja vremena rada .
SEKTOR BIODIVERZITET
ŠUME I ŠUMSKA ZEMLJIŠTA
Opšte ekološke karakteristike
Prema Ekološko – vegetacijskoj rejonizaciji šuma BiH, područje opštine Milići se nalazi u okviru dvije
velike ekološke oblasti. Sjeverni dio opštine /sjeverno od Pavković polja/ nalazi se u okviru Prelazne
ilirsko mezijske oblasti/donjedrinsko područje, srebrenički rejon/, dok se južni dio opštine, u okviru
kojeg se nalazi i naselje Milići nalazi u okviru oblasti unutrašnjih Dinarida/područje istočno-bosanske
visoravni, romanijski rejon/.
U pedološkom smislu, kao najzastupljenija šumska zemljišta konstatovani su kalkokambisol,
kalkomelanosol, eutrični i distrični kambisol /južni dio opštine/, zatim uz pomenute tipove u
centralnom dijelu opštine se pojavljuju zemljišne kombinacije kalkokambisola i vertisola, dok se na
zapadnom dijelu pojavljuju rankeri na andenzitima.Sa aspekta fitogeografske pripadnosti prelaznu ilirsko
– mezijsku oblast karakteriše prelaz dvije široko rasprostranjene klimazonalne zajednice: zajednica kitnjaka
i graba /Querco – Carpinetum/ sa zapada i zajednica sladuna i cera/Quercetum confertae cerris/ sa
istoka. U kontekstu realne vegetacije, u ovom područjudominiraju šume bukve acidofilnog karaktera
/Luzulo fagetum/, kao i neutrofilne bukove šume /Fagetum montanum/, dok značajan dio zauzimaju i
različite fitocenoze hrastova.Južni dio opštine, koji se nalazi u okviru oblasti unutrašnjih Dinarida /područje
168
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
istočnobosanske visoravni, romanijski rejon/, karakterišu sastojine bukve /Fagetum montanum illyricum/. kao
i šume bukve, jele i smrče /Piceo – Abieti – Fagetum/ uz prisustvo različitih sekundarnih fitocenoza.
Poseban ekskluzivitet predstavlja stanište Pančićeve omorike, kao refugijalnog staništa našeg
najpoznatijeg tercijernog relikta.Bogatstvo biodiverziteta šumskih fitocenoza, kao i strukturni oblici koji
se pojavljuju na području opštine Milići mogu se sagledati i kroz sljedeću tabelu.
Stanje šumskog fonda
Podaci o stanju šumskog fonda dati su u odnosu na karakteristične pokazatelje površina, zaliha,
prirasta i etata.
Tabela: Stanje površina šuma i šumskog zemljišta na području opštine Milići (ha)
Kategorija
Visoke
šume
sa
prirodnom
obnovom
Državno
Privatno
Ukupno
7289
383
7672
Visoke
degradirane
šume
1269
2
1271
Šumske
kulture
1129
24
1153
Izdanačke
šume
856
4089
4945
Površine
podesne
za
pošumljavanje i
gazdovanje
Površine
nepodesne za
pošumljavanje
i gazdovanje
Ukupno
nesporno
šumsko
zemljište
Uzurpacija
Sveukupno
83
0
83
993
0
993
11619
4498
16117
933
0
933
12553
4493
17051
Analizirajući predhodnu tabelu uočava se značajan udio visokih šuma u državnom vlasništvu, gdje
dominiraju visoke šume bukve i visoke šume bukve, jele /sa smrčom/, ali i velika površina visokih
degradiranih šuma koje zahtijevaju posebne šumsko – uzgojne mjere.Iz navedenog se vidi da je
šumovitost opštine oko 61 % /prema zvaničnim evidencijama/, odnosno 1.83 ha po stanovniku, što je
više nego zadovoljavajući podatak. Nešto bolja situacija je kada je riječ o lišćarima dok se uzgojnim
mjerama utiče na povećanje strukture i kvaliteta kada je rječ o četinarima .
Ugroženost šuma
Opština Milići ima značajne specifičnosti u kontekstu postojanja površinskih kopova boksita koji
predstavljaju generator razvoja opštine, ali i šire regije. U tom smislu širenje kopova podrazumijeva
značajne zahvate u smislu promjene namjene površina, čime dijelom dolazi i do krčenja šuma, što je
konstatovano kao najznačajniji agens na šume i šumska zemljišta.
Zaštićena područja prirode
Na području opštine Milići, još u periodu prije 1992. godine, izdvojena je kao spomenik prirode
sastojina Pančićeve omorike na lokalitetu Crkvina – Tijesni dokoja se nalazi u okviru odjela 173 d,
Privredne jedinice Gornji Jadar. Ova sastojina u površini od 1.39 ha izdvojena je i kao sjemenska
sastojina. Na području opštine izdvojene su i sjemenske sastojine bukve i to u odjelu 147a, 148/2 a-d PJ
Gornji Jadar u površini 30.66 ha, kao i sjemenska sastojina smrče u odjelu 138a PJ Ratak Devetak površine
6 ha. Prema FSC standardima lokalno šumsko gazdinstvo predložilo je i značajan broj lokaliteta za
zaštitu u kontekstu zaštite zemljišta od erozije i zaštite voda.Podaci o stanju šumskog fonda preuzeti
su iz važeće ŠPO (2000 – 2010)
PRIRODNE VRIJEDNOSTI
Područje opštine Milići karakteriše postojanje značajnih prirodnih vrijednosti. Čitavo područje ima
atraktivnu prirodu, što je rezultat geološke različitosti, horizontalne i vertikalne raščlanjenosti terena,
kombinacije blagih i oštrih reljefnih oblika, raznovrsnosti flore i faune, postojanja velikih šumskih
kompleksa, kanjonskih formacija i planinsko - pašnjačkih visoravni.
Prije 1992. godine na području opštine Milići pod zaštitom Republičkog zavoda za zaštitu kulturno istorijskog i prirodnog nasljeđa SR BiH (Rješenje Zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih
rijetkosti BiH broj 148/55) od prirodnih područja je bio samo lokalitet Pančićeve omorike Tisovljak i to
u kategoriji botaničkih rezervata. Po ovoj dokumentaciji rezervat prirode - sastojina Pančićeve omorike
169
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
"Tisovljak" ima površinu od 10 ha (k.č. 1480/1) i broji 300 stabala.Međutim, površina ovog lokaliteta
dobijena vektorizacijom parcele sa geodetskepodloge iznosi 5.3 ha (0.019 % površine opštine), što je
daleko ispod prosjeka BiH i RS (0.94 %) za zaštićena prirodna područja.
Nema tačnog registra svih biljnih vrsta na opštini Milići ono što zasigurno znamo je postojanje lokaliteta sa
endemskom vrstom (Pančićeva omorika) na lokalitetu Tsovljak . Utisakda ova nastambina koja potiče još iz
ledenog doba nije dovoljno ispromovisana . Takđe malo se promoviše činjenica da je bukva sa našeg
područja najkvalitetnija na svijetu i da pripada posebnoj podvrsti koja nastanjuje balkansko poluostrvo .
Pored ovih drvnih vrsta sigurno je da postoji veliki broj rijetkog i emdeskog bilja za koje ne postoji evidencija
o broju i lokalitetu rasprostranjenosti u opštini Milići .
Pančićeva omorika lokalitet Tisovljak odjel 173 Gornji Jadar
Pančićeva omorika (Picea omorika) je endemit područja Podrinja, zapadne Srbije i istočne Bosne (okolina
Višegrada). Ime je dobila po srpskom botaničaru Josifu Pančiću koji ju je otkrio na planini Tari 1875. godine,
kod sela Zaovine i Rastišta.
Pančićeva omorika je tanko, vitko, do 50 metara visoko četinarsko drvo.
Omoriku možemo smatrati živim fosilom u biljnom svetu, vrstom koja potiče iz tercijara. Gornje grane na
stablu omorike povijene su naviše, srednje su skoro horizontalne, a donje su povijene ka zemlji, ali su vrhovi
okrenuti uvis.
Omorika se spušta do oko 400m nadmorske visine, a penje se do 1700m. Uglavnom raste na krečnjaku,
ponekada i na serpentinu.
Pančićeva omorika ima srodne vrste u istočnoj Aziji i na severu Evrope i Azije, iz čega sledi da je omorika
relikt iz tercijara. Praroditelji omorike bili su nekada široko rasprostranjeni u Evropi i Aziji. Ovo su potvrdili i
170
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
fosilni ostaci vrste koja je veoma slična današnjoj omorici, te je nazvana Picea omorikoides. Naučni naziv
omorika potiče od lokalnog imena za ovu četinarsku vrstu.
Raste i na prostoru opštine Milići, tačnije u Rezervatu Pančićeve omorike „Tisovljak“.
LJEKOVITO BILJE
Tabela. Stanje ljekovitih biljnih vrsta na području opštine Milići
Redni
broj
1.
Vrsta
Status
Rijetke
Privredno važne
Bokvica širokolisna, Plantago major
Bokvica
uskolisna,
Plantago
lanceolata
Borovnica, Vaccinium myrtillus
Breza, Betula pendula
Bršljan, Hedera helix
Čičak, Arctium lappa
Divizma, Verbascum thapsus
Divlji luk, Allium ursinum
Djetelina crvena,Trifolium pratense
Djetelina bijela, Trifolium repens
Gavez, Symphytum officinale
Glog, Crataegus monogyna
Hren, Armoracia rusticana
Imela, Viscum album
Ugrožene
Zaštićene
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
®
Θ
171
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Iva, Teucrium montanum
Jagoda šumska, Fragaria vesca
Jagorčevina, Primula officinalis
Kantarion, Hypericum perforatum
Kičica, Centaurium umbellatum
Kleka, Juniperus communis
Konjogriz, Cichorium intybus
Kopitnjak, Asarum europaeum
Kopriva, Urtica dioica
Kunica, Achillea millefolium
Kupina, Rubus fruticosus
Lijeska, Corylus avellana
Lipa bijela, Tilia tomentosa
Lipa crna, Tilia plathyphyllos Scop.
Ljubičica mirisna, Viola odorata
Ljubičica trobojna, Viola tricolor
Majčina dušica, Thymus serpyllum
Maslačak, Taraxacum officinale
Matičnjak, Melissa officinalis
Mrazovac, Colchicum autumnale
Nana paprena, Mentha piperita
Paprat slatka, Polypodium vulgare
Pelin, Artemisia abshintium
Pirika, Agropyrum repens
Podbjel, Tussilago farfara
Sljez bijeli, Althaea officinalis
Rusomača, Capsella bursa pastoris
Šipurak, Rosa canina
Zova, Sambucus nigra
*
*
*
*
*
*
*
®
Θ
Θ
Θ
Θ
®
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
®
ŽIVOTINJSKI SVIJET
Životinjski svijet opštine Milići je veoma raznolik i u njemu obitava više rjetkih vrsta kao što su : mrki medvjed,
divokoza, vidra, lještarka, jastreb kokošar, mišar, buljina, mladica... Na prostoruopštine žive i trajno zaštićene
vrste (vidra, lještarka) ali su ustanovljena i uzgojna područja za mrkog medvjeda i divokozu . Raznolikost
terena i biodiverziteta pruža i raznolikost faune . Lokalne rjeke naseljavaju uglavom ciploidne vrste riba ali i
salmonidne vrste od kojih se posebno ističe endemska vrsta mladica (Huco Huco). Najbrojnije vrste su :
potoče mrene, zelenka, klen a za gonje tokove salmonide : pastrmka i lipljen. Pored ribljih za vodotokove su
vezane i veliki broj ptica (voden kos, kos obični...) . Uzimskom periodu usled migracija pojavljuju se i divlje
patke (najčešće gluvara) kao i sive čaplje rode... Faunu utpopunjuje i vidra čija je populacija u porstu, veliki
broj insekata karakterističan za ovu vrstu voda (vodeni moljac, žuta kamenjarka, gamarusi...), vodozemaca,
gmizavaca, mekušaca, zglavkara... Na kopovima rudnika pojavljujuse bare u depresijama koje naseljavaju
male populacije patki i gnjuraca .
Nakopnenom djelu obitava velikibroj životinja u razredima mekušaca(sivi puž, vinogradarski puž, puž golać,
kišna glista ...), gmizavaca (Bosanski šargan – endemska vrsta, poskok, smukulja, slijepić...), glodara (poljski
miš, voluharica, sivi miš, obični pacov, zec, vjeverica, puh...), sisara (srna, lisica, vuk, mrki medvjed,
divokoza, evropski tvor, mala lasica, jazavac, kuna zlatica, kuna bjelica, divlja mačka...)i ptica (vrapci,
sjenice, slavuji drozdovi-više vrsta, lještarka, šumska šljuka-povremeno, prepelica – povermeno, golub
grivnaš, grlica, velika ušara, ćuk, kobac, vjetruška, jastreb kokošar, suri orao ...) .Gazdovanjem nad divljači u
opštini provodi lovačko udruženje KomićMilići.
172
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
U rijekama oštine Milići živi veliki broj ribljh vrsta . Dio njih je prikazan na slikama :
Potočna mrena
Potočna pastrmka
Peš
173
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Lipljan
Krkuša
Klen
174
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Pliska
Naravno na slikama je prikazan samo mali broj ribljih vrsta koje žive u vodotocima opštine Milići . Niko
nije proučavao naše vodotoke i dao precizana registar svih ribljih vrsta u našim vodama . Najveću
vrijednost i posebno mjesto svakako zauzima mladica (Huco huco) . Riječ je o endemskoj vrsti koja
naseljava naše vode u gornjim tokovima koje pripadaju crnomorskom slivu . Najpoznatije su one iz
Drine, Une, Sane i njihovih pritoka . Kao endemska vrsta zaslužuje bolji tretman od onog kojeg trenutno
ima .
POSTANAK LOVIŠTA
Lovište ''Komić'' ustanovljeno je rješenjem ministra poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike
Srpske broj: 04-332-38444/98 („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 5/99 od 09.03.1999. godine).
Ugovorom br: 04-332-3472-13/02 od 27.06.2002. godine lovište je dodijeljeno na kopištenje i
gazdovanje Lovačkom udruženju „ Komić “iz Milića
Osnovna djelatnost Lovačkog udruženja ''Komić '' je gajenje, zaštita i korištenje divljači i njenih
dijelova u skladu sa Zakonom o lovstvu, Pravilnicima iz oblasti lovstva ,Statuta Lovačkog saveza Republike
Srpske i Lovačkog udruženja „ Komić“.
175
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
OSNOVNI PODACI O LOVIŠTU
Lovište „Komić“ Milići nastalo je iz dijela bivšeg lovišta „Birač“ Vlasenica na osnovu rješenja Ministra
poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republiie Srpske od 09.03.1999. godine.
Lovište se nalazi u sjeveroistočnom dijelu Republike Srpske na teritoriji Opštine Milići čija ukupna
površina iznosi 27.879 ha, od čega je lovna 24.212 ha, a ne lovna površina 3.667 ha.
Lovište „Komić“ spada u kategoriju brdskih lovišta sa nadmorskom visinom od 150 m' do 1.500 m'.
Glavni vodotok u lovištu „Komić“ je rijeka Jadar koja nastaje na ušću rijeka Studeni Jadar i Zeleni
Jadar.
Teren je dosta „izlomljen“ sa izraženim strmim padinama u tokovima rijeka, sa velikim brojem uvala i
kosa i kraškim platoom u sjevernom dijelu lovišta.
Najveće naseljeno mjesto je opštinsko administrativno sjedište - Milići.
Područje lovišta „Komić“ uglavnom je obraslo šumom lišćarskih vrsta unutar kojih se nalaze manje
površine pod kulturama četinara, dok je manji dio obrastao miješanim šumama jele, smrče, bukve i javora.
Šume su ispresjecane njivama, livadama i pašnjacima.
Poljoprivreda je ekstezivnog karaktera tako da nema neki veći negativni uticaj na divljač.
Ovakva situacija omogućava dovoljnu količinu hrane i dobra skloništa za divljač u toku cijele godine.
Osnovne uzgojne vrste divljači u lovištu „Komić“ su srneća divljač, medvjeđa divljač, zečija divljač i divlje
svinje. Usled ratnih dejstava došlo je do raseljavanja stanovništva u ruralnom području što je pogodovalo
migraciji divljači divokoze na pravcu Sušica – Sokolina i njenom dužem zadržavanju na području ovog lovišta
, povratkom lokalnog stanivništva u stara naselja ovaj pravac kretanja divokoza je znatno otežan. Naprijed
navedeni razlog i malo stanišno područje dovelo je do rijetke pojave i u mlom broju divljači divokoze pa
ovom osnovom nije ni obuhvaćena kao osnovna vrsta divljači.
Brojno stanje osnovnih uzgojnih vrsta divljači za protekli uređajni period:
Vrsta divljači
Broj.stanje 31.03.2001
Srna(Capreolus capreolus)
240
Divlja svinj(Sus scrofa)
100
Medvjed(Ursus arctos)
6
Zec(Lepus europeus)
290
Broj. Stanje 31.03.2011.
304
90
3
530
U proteklom uređajnom periodu korisnik lovišta vršio je lov i odstrel uzgojnih vrsta divljači.
Odstreljeno je 152 grla srneće divljači, 200 komada divljih svinja i
320 zečeva, dok odstrela medvjeda
nije bilo.
Takođe je vršeno smanjenje brojnog stanja štetočina u lovištu prilikom čega je odstreljeno 250 lisica
i21 vuk.
U lovištu „Komić“ nalazi se izvjestan broj izgrađenih lovno-uzgojnih i lovno-tehničkih objekata koji je
nedovoljan za uspješno gajenje i korišćenje divljači, pa će korisnik lovišta morati uložiti sredstva i napore za
izgradnju novih i održavanje postojećih objekata.
Lovno uzgojni objekti:
-Hpanilišta za srneću divljač
-Hranolišta za divlje svinje
-Solila
-Pojilišta
Lovno tehnički objekti
-Lovačka kuća
-Lovačka koliba
-Visoka zatvorena čeka
-Ostale čeke
stanje 01.04.2001.
-3
20
-stanje 01.04.2001.
--3 komada
4 komada
planirano
8
2
50
1
stanje31.03.2011.
8 komada
2 komada
55 komada
1 komad
1
2
4
16
stanje31.03.2011.
1 zgrada
1 zgrada
6 komada
9 komada
176
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Kroz lovište „Komić“ prolazi magistralni put Zvornik – Vlasenica i regionalni put Milići – Srebrenica na
koje se naslanja mreža lokalnih i šumskih puteva tako da postoji dobra mogućnost pristupa svim dijelovima
lovišta.
Odnosi sa susjednim upravljačima lovišta su dobri, kao i sa privrednim subjektima i lokalnom vlasti
na području lovišta „Komić“, što daje dodatne mogućnosti razvoja lovstva i unapređenja stanja u lovištu.
Svi detaljniji podaci o lovištu „Komić“ dati su u poglavlju „5. Katastar lovišta“.
Opis granica lovišta
Granica lovišta polazi sa ušća Jadra u Drinjaču i ide uzvodno Jadrom sve do ušća potoka Lješina, produžava
prema jugu na trigonometar 299, gde skreće prema jugo-istoku preko Lođaka i trigonometra 539, izlazi na Previla,
trigonometar 560. Odatle granica ide vododelnicom preko trigonometra 491 i Pavlovače, silazi iznad mlina pod
Pavlovačom u potok Crvanj, ide potokom uzvodno, a potom uvalom pravcem jugo-istok izlazi na Lisinu, trigonometar
802, odakle grebenom prema jugu silazi u potok, nastavlja niz potok do ušća sa Graničnom rijekom (kota 416), ide
dalje nizvodno Bukovačkom rijekom do ušća u Jadar, a potom uzvodno Jadrom sve do pod Handžića orlije tj. Do kote
451.
Ovde granica napušta Jadar i skreće prema jugu preko Handžića orlija, izlazi na put Nazde-Palež i njima
preko Boksita i trigonometra 806 izlazi na Stublić. Sa stublića granica izlazi pravo na trigonometar 1291 Brestovik,
potom vododelnicom na Mehovac, trigonometar 1490, odakle grebenom silazi u sastavke Radovskog potoka gde
skreće prema severo-zapadu i preko Brloške planine grebenom izlazi na trigonometar 1264 Kličevac.
Odavde granica zadržava osnovni pravac severo-zapad i uglavnom grebenima ide preko Javornika,
trigonometra 1401, prevrata, Koritne kose, trigonometra 1295, Ćipe, trigonometra 1328, Vran kamena, Vrhova,
trigonometara 1315 i 1245 i Struga, izlazi na trigonometar 1195. Odatle granica skreće na sever, i izlazi na veliku
okuku kamionskog puta Kraljeva gora – G. Zalukovik, nastavlja niz Kestenjsku kosu i Stankovo brdo, silazi na vrelo
pod B. Sikirom, skreće u pravcu zapada i niz uvalu (potokom), a potom Rijekom do ispod serpentina, a potom
pravcem severo-zapad iznad škole izlazi na vodotok Studeni Jadar, odakle nastavlja nizvodno do utoka Tabahane
gde skreće prema severu i preko trigonometra 480, Gareža, severo-zapadno od Prodanovića izlazi na vododelnicu, te
vododelnicom i seoskim putem iznad Stanišića, preko Samara i Brda (trigonometar 479) i Reljića osoja silazi na
Dubnicu, kota 294. Odatle granica nastavlja potokom prema severu od mlina kod Bećirovića gde skreće prema
severo-istoku uvalom i izlazi na trigonometar 705 iznad Hajderovića, tu skreće prema istoku na Brestovu vodu, a
potom seoskim putem prema severu i kod škole (313) silazi na Cerski potok. Odatle granica nastavlja potokom u
pravcu severa preko kote 378 na kotu 686 gde skreće prema severo-zapadu i preko Radave izlazi na potok Prijode
(402), nastavlja njime nizvodno do ušća u Drinjaču, a potom Drinjačom nizvodno do ušća Jadra na polaznu tačku.
Osnovne vrste divljači
Vrstadivljači
Srna
Medvjed
Zec
Divljasvinja
Lovnoproduktivnapovršina
(ha)
15.000
10.000
9.000
10.000
Bonitet
Kapacitet
III
III
III
304
5
530
102
Objekti u lovištu
Lovno uzgojni objekti:
1.Hranilišta za srneću divljač...............................................................................8 komada
2.Hranilišta za divlje svinje.................................................................................. 2 komada
3.Solila.............................................................................................................55 komada
4.Pojilišta...........................................................................................................1 komad
177
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Lovno tehnički objekti:
1.Lovačke kuće........ .......................................................................................................1 zgrada
2.Lovačka koliba...............................................................................................................1 zgrada
3.Lovačke staze..............................................................................................................40 km
4.Visoka zatvorena čeka...................................................................................................6 komada
5.Ostale čeke i osmatračnice........................................................................................... 9 komada
TERENSKA I PRIRODNA CJELINA
Lovište „Komić“ predstavlja jednu terensku i prirodnu cjelinu. Unutar njega ne postoje nikakve prirodne
prepreke koje bi bile smetnja za kretanje divljači, odnosno sprečavale njihovu migraciju unutar lovišta koja je vezana
za godišnje doba ili za postizanje kvalitetnije ishrane divljači. Šume ispresjecane pašnjacima, livadama i oranicama sa
dovoljno izvora i tekućih voda čine jednu cjelinu koja pogoduje razvoju pojedinih vrsta divljači.
Prehrambene mogućnosti
Osnovne uslove za opstanak svake životinjske vrste na nekom području određuju prehrambene mogućnosti. One se
obezbjeđuju iz postojeće vegetacije i raznih životinjskih organizama (insekti, gmizavci, sitni glodari, leševi uginulih
životinja).
Na području lovišta „Komić“ u prilično velikoj mjeri izražena je šumovitost sa indeskom od 61.
U strukturi šumske vegetacije uglavnom su zastupljene lišćarske vrste sa blizu 80 procenata, dok su četinarske vrste
zastupljene sa cirka 20 procenata.
Od lišćarskih vrsta najzastupljenija je bukva, a potom hrast cer, dok je učešće grupe plemenitih lišćara,bijelog i crnog
graba, hrasta kitnjaka i mekih lišćara izraženo u manjoj mjeri.
Potrebno je istaći da su na većem dijelu lovišta zastupljene voćkarice poput divlje kruške, trešnje, jabuke i oraha, te
grmovi koji plodonose kao što su dren, glog i crni trn. Od jagodičastog voća zastupljene vrste su kupina, jagoda i
malina dok je borovnica zastupljena u manjoj mjeri.
Raznovrsne vrste drveća nude izbojke, pupove, lišće i plodove koji omogućavaju divljači veliki izbor hrane u toku
godine, pogotovu ako se tome doda travna vegetacija i plodovi jagodičastog voća. Od zeljastih biljaka posebno treba
istaći prisustvo srijemuša koji je zastupljen na velikim površinama.
U šumskoj stelji živi veliki broj insekata, a tu su prisutni sitni glodari i gmizavci koji su veoma bitni za ishranu svejeda
odnosno medvjeda i divljih svinja.
Šume su ispresjecane oranicama, livadama, voćnjacima i pašnjacima koji su izvrsna mjesta za prehranu većeg broja
uzgojne divljači.
Iz naprijed rečenog jasno se vidi da su prehrambene mogućnosti lovišta „Komić“ za sve uzgojne vrste divljači dobre.
Prirodni uslovi u lovištu „Komić“ za sve uzgojne vrste divljači su dobri.
USLOVI ZAŠTITE PRIRODE
Na području koje obuhvata lovište „Komić“ nema ekstremno zagađivačke industrije koja bi svojim radom ugrozila
životnu sredinu prirodne zajednice biljaka i životinja. Osnovne privredne djelatnosti na ovom području su: rudastvo,
šumarstvo, drvna industrija, te poljoprivreda. Ostale djelatnosti se svode a nivo zajedničkih radnji koje nemaju bitan
uticaj na prirodnu okolinu.
Najveći uticaj na životnu sredinu u kojoj se nalazi divljač ima šumarstvo odnosno intenzivno gazdovanje šumama.
Certifikacija šuma i šumskog zemljišta donijela je dodatni kvalitet u zaštiti prirode, a samim tim i poboljšala uslove za
opstanak divljači. Kod primjene propisa vezanih za certifikovane šume naročita pažnja je posvećena zaštiti prirode i
očuvanje biodiverziteta svih živih organizama.
Razvoj ekologije i povećanje svijesti lokalnog stanovništva vezanog za zaštitu prirode omogućavaju veći stepen njene
zaštite i očuvanosti.
Rudnici boksita imaju direktan uticaj na lovnu površinu dok svojim radom nemaju većeg uticaja na prirodu jer je nizak
nivo primjene hemijskih sredstava u zaštiti poljoprivrednih kultura.
Smeće iz područja urbane sredine deponuje se na rudarskom kopu što sprečava veći negativan uticaj na prirodu.
178
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
MIR U LOVIŠTU
Za divljač tokom cijele godine neophodan je mir, a naročito u periodu reprodukcije, kada je leženje na jajima, koćenje i
odgajanje mladih. Teško je postići apsolutni mir u lovištu, ali je neophodno relativni mir pospješiti odnosno dići ga na
što veći nivo, jer se bez njega, bez obzira na dobre ostale uslove, neće moći uspješno gazdovati lovištem. U lovištu
„Komić“ stanje mira je na zadovoljavajućem nivou.
Na pogoršanje uslova u pogledu mira u lovištu, u daljem tekstu, navedeno je nekoliko faktora:
- naselja koja se nalaze unutar lovišta negativno utiču na mir u lovištu, jer se tu radi o svakodnevnom kretanju
ljudi i stoke kroz lovište, kao i pojavi krivolova, bilo da se radi o zaštiti poljoprivrednih dobara ili iz koristi
- putne komunikacije sprečavaju nesmetano kretanje divljači, a istovremeno doprinose velikoj buci
- psi i mačke lutalice predstavljaju veliku opasnost za mlade srneće i zečije divljači, zbog čega je neophodno
uništavanje ovakvih štetočina
- ostali predatori pričinjavaju znatne štete i narušavaju mir u lovištu
- krivolov kao jedan jako opasan i prisutan oblik uznemiravanja divljači, koji se smanjuje u odnosu na raniji
period.
VRSTE, BROJNOST I ZDRAVSTVENO STANJE POJEDINIH VRSTA ZAŠTIĆENE I NEZAŠTIĆENE
DIVLJAČI
Lovište „Komić“ naseljeno je uglavnom autohtonim vrstama zaštićene i nezaštićene divljači. Brojno stanje
divljači koje je navedeno u ovom poglavlju odnosi se na brojno stanje u proljeće 2010. godine.
Preračunavanjem tog brojnog stanja divljači na bazi dinamike razvoja populacija osnovnih vrsta divljači došlo
se do početnog brojnog stanja divljači na početku uređajnog perioda 2011/12 lovne godine. Za sve ostale
vrste divljači uzeto je procijenjeno brojno stanje iz 2010. godine vodeći računa o godišnjem prirastu i
prirodnim gubicima.
Stalno zaštićene vrste divljači
U ovom lovištu žive i borave sledeće trajno zaštićene vrste divljači:
-
vidra.................................................................................................................4 jedinki
vjeverica........................................................................................................105 jedinki
škanjac………………………………………………………..................……………...30 jedinki
jastreb……………………………………………….................…………………........25 jedinki
lještarka………………………………………………....................………….….…….35 jedinki
sova................................................................................................................20 jedinki
10.2. Lovostajem zaštićene vrste divljači
Osnovne vrste divljači:
-
31.03.2010
31.03.2011
srneća divljač..........................266.............................................................304 jedinki
srndaća zrelih.............................42............................................................. 46 jedinke
srndaća mladih...........................56.......................................................... ..67 jedinki
srna.........................................108.............................................................114 jedinki
lanad.........................................60...............................................................77 jedinki
-
medvjed…….............................2........................................................................3 jedinke
zrelih medvjeda..........................1........................................................................1 jedinka
mladih medvjeda........................0...................................................................... .0 jedinki
zrelih mečki................................1........................................................................1 jedinka
mladih mečki..............................0........................................................................0 jedinki
mečadi................................. .....0.........................................................................1 jedinka
-
zec.........................................372............................................................................530 jedinki
179
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
SRNA (Capreolus capreolus)
Srneća divljač u ovom lovištu naseljava vrlo različita staništa, počevši od velikih kompleksa šuma,
preko šikara do šumaraka koji su ispresjecani pašnjacima, livadama i oranicama. Ne rijetko je srećemo i u
ruralnom području u neposrednoj blizini ljudskih naselja. Veliko
učešće lišćarskih vrsta u šumama ovog područja, od kojih veliki
broj donosi i plodove koje srneća divljač rado konzumira, te
zeljasta vegetacija šuma, pašnjaka i oranica pružaju odličnu
prehrambenu bazu za ovu vrstu divljači. Naseljava sva staništa
ovog lovišta, kako ona sa najmanjom nadmorskom visinom tako i
ona koja su sa najvećom nadmorskom visinom. U zimskom
periodu kada na višim nadmorskim visinama padne visok
snježni pokrivač dolazi do migracije srneće divljači iz viših u niža
područja te njene veće koncentracije na manjem prostoru.
Glavni neprijatelj srneće divljači su vukovi, psi skitnice i
lisice. Nema registrovani oboljelih jedinki od zaraznih bolesti niti
trovanja od hemijski preparata koji se ovdje koriste u vrlo maloj
mjeri.
MRKI MEDVJED (Ursus arctos)
Mrki medvjed je najveća zvijer ovog lovišta, koja
dostiže težinu i do 300 kg.
Hrana su mu razne vrste šumskog bilja, njihovi
nadzemni zeljasti dijelovi (srijemuš), korijnje, plodovi kao i sve
vrste žitarica. Od hrane životinjskog porijekla jede razne
insekte i njihove razvojne forme, gmizavce sitne glodare i
lešine svih vrsta. Napada i domaću stoku kada na drugi način
ne može da zadovolji potrebe za bjelančevinastim hranivima.
Ukoliko dođe do pčela jede larve pčela i med.
Početkom zime medvjedi se povlače u brloge, koje krečnjačka
podloga nudi u velikom broju. U tom zimskom periodu mečke
donose mlade na svijet.
U ovom lovištu nisu primjećene jedinke sa simptomima oboljenja niti trovanja pa je njihovo
zdravstveno stanje dobro.
Potrebno je napomenuti da na stabilnost broja jedinki u ovom lovištu veliki uticaj ima neposredna
blizina uzgojnog lovišta Sušica i Romanijskog platoa.
ZEC (Lepus europeus)
Najveća gustina populacije zeca je u nižim predjelima lovišta
gdje je veće učešće livada i oranica koje su ispresjecane šumarcima.
Hrani se isključivo hranom biljnog porijekla. Jede sve vrste trava, lišće,
pupove, mlade izbojke i koru mladih drvenastih biljaka. Posebno voli
djetelinu, kupus, repu, mrkvu i pasulj.
Zeca napadaju sve vrste dlakavih i pernatih grabežljivaca. Uz to,
vlažno vrijeme u toku proljetnih i ljetnih dana uništi veliki dio podmlatka.
Od zaraznih bolesti valja spomenuti tularemiju i zečiju bruzelozu, a od
parazitskih oboljenja krpeljivost, metiljavost te plućnu crvljivost.
180
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
DIVLJA SVINJA (Sus scrofa)
Divlja svinja po Zakonu o lovstvu spada u grupu
nezaštićene divljači ali zbog svoje brojnosti i atraktivnosti ona je
jedna od osnovnih vrsta divljači u lovištu „Komić“.
Naseljava šumovite dijelove lovišta, koristi hranu biljnog i
životinjskog porijekla. Od biljne hrane jede trave, korijenje, razne
plodove, gljive, sve vrste žitarica i gomolja. Od hrane životinjskog
porijekla konzumira razne insekte, gmizavce, sitne glodare, puževe,
žabe, jaja iz gnijezda, čak i nejaku lanad i lešine svih vrsta.
Zbog načina ishrane registrovani su pojedinačni slučajevi
oboljelih jedinki od trihineloze, pa je neophodna kontrola mesa
prilikom odstrela.
Zbog čestih i velikih šteta na poljoprivrednim kulturama koje
pričine divlje svinje neophodno je korištenjem održavati podnošljivu
brojnost i primjeniti što viši nivo uzgojnih mjera. Od životinja neprijatelji su im vuk i medvjed.
10.3.Nezaštićena divljač
Ovo su autohtone vrste divljači koje Zakon o lovstvu ne svrstava u kategoriju zaštićenih, ali su uglavnom
prisutne kao stalna ili prolazna divljač.
Sobzirom da divlja svinja spada u osnovnu divljač njena brijnost je predstavljena prema strukturi:
-
31.03.2010
31.03.2011
Divljasvinja...........59..........................................................69 jedinki
Veprovi................14..........................................................20 jedinki
Krmače................15..........................................................21 jedinki
Nazimad...............30..........................................................28 jedinki
Osim divljih svinja evidentirana je brojnost sledećih vrsta divljači:
- lisica.........................................................................................................85 jedinki
- vuk............................................................................................................4 jedinke
- divlja mačka .............................................................................................10 jedinki
- jazavac.....................................................................................................30 jedinki
- kuna zlatica..............................................................................................10 jedinki
- kuna bjelica...............................................................................................10 jedinki
Evidentiranjem ovih vrsta divljači želimo da kod planiranja mjera korišćenja u narednom periodu obezbjedimo
njihov opstanak u podnošljivom brojnom stanju koji neće remetiti biološku ravnotežu i činiti pretjerano velike
štete drugim vrstama divljači u lovištu.
Mjere korišćenja u lovištu moraju biti primjenjene na način koji će spriječiti nestanak iz lovišta bilo koje
autohtone vrste divljači.
Ostale zanimljive životinjske vrste
Pored nabrojnih životinjskih vrsta (divljači i riba) postoji objektivna predpostavka da na prostoru naše opštine
živi još jedna endemska vrsta . Riječ je o bosanskom šarganu . U pitanju je zmija iz porodice ljutica koja
zbog loše reputacije gmizavaca u narodu nema adekvatan tretman . Pored zmija iz porodice ljutica na
našem području žive ne otrovne vrste (belouška, smuk, ribarica...) . Na području naše opštine nisu ivršena
istraživanja i nije napravljen registar staništa bosanskog šargana .
181
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Poskok
Crna šarka
182
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Bosanski šargan i obična šarka
1. Bosanski šargan
2. Obična šarka
REZIME SEKTORA BIODIVERZITET (ANALIZE I ZAKLJUČCI)
Područje opštine Milići nije posebno proučavano u smislu posebnih biodiverziteta, životinjskih i biljnih vrsta
koji u njoj postoje . Određenja pominjanja pojavljuju se u opštim staništima šireg obuhvata . Ono što se zna i
što se sa velikom sigurnošću može predpostaviti je da ove prostore naseljava veliki broj endemskih i rijetkih
biljnih, životinjskih vrsta kao i mnogo vrsta gljiva . Naravno posmatramo kroz prizmu biodiverziteta jerje
nemoguće bilo kojuvrstu izdvojiti izvan njenog prirodnog staništa i posmatrati je izdvojeno od svogprirodnog
okruženja. Na području opštine Milići posoji lokalitet Tisovljak na kome je registrovana pančićeva omorika
koja ovdje obitava još od ledenog doba . ŠG Birač a ranije ŠG Milići u skladu sa obavezama koje proističu
prema ovom dobru odredili su poseban reon izvršili evidentiranje ovih stabala (300 stabala) i vrše zaštitu istih
. Ne može se ne oteti utisku da je ovo nedovoljno ispromovisaniiskorišten resurs . Pored ove endemske vrste
u našim vodama živi Mladica koja je takođe endemska vrsta . Ona se u vodama Jadra i Zelenog Jadra kao i
u ostalim manjim pritokama mrijesti . Od životinjskih vrsta tu su rijetke vrste : mrki medvjed, jastreb kokošar,
divokoza, vidra, bosanski šargan (endemska vrsta) ... Na području opštine Milići se zna ili se sa velikom
vjerovatnoćom predpostavlja za postojanje više vrsta rijetkog bilja i gljiva . Zajedno sa prirodnim ljepotama
ovog kraja ovo je veliki resurs i bogastvo naše opštine . Neophodno je pokrenuti istraživanja u smislu
evidentiranja broja i rasprostranjenosti rijetkih vrsta. Po dobijanju rezultata potrebno je izvršiti mjere zaštite
uz partnerstvo sa organizacijama koje upravljaju i gazduju sa njima (Šumsko gazdinstvo, Lovačko udruženje,
Ribolovačko udruženje), a uisto vrijeme promovisati ove rijetkosti .
183
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
KULTURNO - ISTORIJSKA DOBRA
Kulturno – istorijska dobra predstavljaju svjedočanstva egzistiranja čovjeka i njegovih civilizacija u
vremenu i prostoru i veoma su važan dio ukupnog čovjekovog nasljeđa.U okviru samih kulturno – istorijskih
dobara razlikuju se arheološka dobra i ostala kulturno – istorijska dobra (graditeljsko nasljeđe).Najvažniji
pravni akt RS u oblasti kulturno - istorijskog nasljeđa RS predstavlja Zakon o kulturnim dobrima (Sl.
glasnik RS 11/95, 103/08).Spomenici kulture Bosne i Hercegovine prije 1992. godine
U SR BiH do 1992. godine je postojao registar spomenika kulture koji je obuhvatao i arheološke
lokalitete i ostala kulturno – istorijska dobra (graditeljsko nasljeđe). Na području opštine Milići jedini
zaštićeni spomenik kulture do 1992. godine bila je Musa - pašina džamija u Novoj Kasabi (od 1951.
godine). Pored ove džamije, republički Zavod je evidentirao još nekoliko spomenika kulture iz
osmanskog perioda. Riječ je o sljedećim spomenicima:
• Groblje Musa - pašine džamije, Nova Kasaba;
• Mezerluci – muslimansko groblje, Nova Kasaba;
• Srpsko – pravoslavno groblje, Milići (preko 100 kamenih nadgrobnih spomenika – krstova).
Ratna dešavanja na teritoriji BiH su učinila da jedan dio spomenika kulture bude uništen ili oštećen,
što je bio slučaj i u opštini Milići (Musa pašina džamija u Novoj Kasabi).
Nacionalni spomenici Bosne i HercegovineKao rezultat Dejtonskog sporazuma (Aneks 8) na nivou
Bosne i Hercegovine je utemeljena Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, čiji je osnovni
zadatak zaštita kulturno – istorijskog nasljeđa kroz proglašenje objekata kulturno –istorijskog nasljeđa
nacionalnim spomenicima.Na privremenoj listi nacionalnih spomenika BiH koju je formirala Komisija
nema kulturno – istorijskih dobara sa područja opštine Milići.Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika
je za samo jedan spomenik sa područja opštine donijela konačnu odluku o proglašenju nacionalnim
spomenikom BiH. Taj spomenik je Musa - pašina džamija u Novoj Kasabi (područje i ostaci
graditeljske cjeline). Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika nije identifikovala ugroženost ovog
spomenika. U međuvremenu, Musa - pašina džamija je ponovo izgrađena u izvornom obliku.
Evidentirano graditeljsko nasljeđe opštine Milići Republički zavod za zaštitu kulturno - istorijskog i prirodnog
nasljeđa RS je 2000. godine uradio rekognisciranje područja opštine Milići za graditeljsko nasljeđe i na
osnovu dokumentacije koja je tada urađena evidentirano je nekoliko kulturnih dobara:
• Musa pašina džamija u Novoj Kasabi (na listi odluka o proglašenju dobara nacionalnim
spomenicima),
• Crkva svetih apostola Petra i Pavla u Koprivnu sa pravoslavnim grobljem (objekat arhitektonske
vrijednosti),
• Crkva svetog Nikole u Milićima sa starim pravoslavnim grobljem (objekat arhitektonske vrijednosti).
U Odluci o prostornom uređenju opštine Vlasenica iz 1980. godine identifikovano je graditeljsko nasljeđe
koje treba zaštititi. Riječ je o sljedećim objektima:
• Stari grad – zidina u Zagrađu zvani „Kom“;
• Stari grad utvrđenje u Gornjem Zalukoviku;
• Mustafpašina džamija u Novoj Kasabi;
• Pravoslavna crkva sv. Nikole u Milićima;
• Pravoslavna crkva „Joakim i Ana“ u Novoj Kasabi;
• Stari turski han u Novoj Kasabi na k.č. br. 1/23;
• Staro pravoslavno groblje u Milićima;
• Užički grobovi na Vranom kamenu;
• Spomen česma palim borcima u Derventi.
U sadašnjem trenutku (2011. godina) neki od ovih objekata graditeljskog nasljeđa više ne postoje –
npr. stari turski han u Novoj Kasabi. Inače, dio graditeljskog nasljeđa je u procesu sanacije i
zaštite. Ovo se prvenstveno odnosi na sakralne objekte. Tako je Musa - pašina džamija potpuno
rekonstruisana i stavljena pod zaštitu, a pravoslavne crkve su u postupku sanacije. Stari gradovi u
Zagrađu (Jerinin grad) i Podbiraču, te groblje srpskih vojnika iz Prvog svjetskog rata na Vran kamenu
nisu sanirani i zaštitarski tretirani, te su u lošem stanju.
Musa Pašina džamija u Novoj Kasabi (spomenik kulture pod zaštitom UNESCO)
184
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Crkva Svete trojice – Derventa
185
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Arheološki lokaliteti
Neka od arheoloških dobara su već navedena u gorepomenutim spiskovima (stari gradovi u Zagrađu i
Podbiraču). U narednom dijelu teksta su navedeni evidentirani arheološki lokaliteti iz Arheološkog leksikona
BiH na području obuhvata plana.
Praistorija
• Kik, Nova Kasaba. Praistorijska ostava. Nalaz bronzanih predmeta sadrži tri ukrasne ploče
dugmeta. Sačuvani fragmenti keramičke posude u kojoj je ostava ležala.
i
434
Starija faza kasnog bronzanog doba.
• Rupovo Brdo, Velika gradina. Ostaci praistorijskog utvrđenja od suhozida iz bronzanog ili gvozdenog
doba.
• Sač, Dubnica. Praistorijska humka i srednjovjekovni grobovi. Istraživanja je vršila M. Kosorić 1975. Humka
(dimenzija 30 x 30 m, visine oko 2,50 m) nasuta je zemljom. Na periferiji je imala kameni vijenac.
Sahranjivanje je dvojako: skeletno i sa spaljivanjem. Otkriveno je i spalište. Grobni prilozi: kremene
alatke, kamene sjekire, fragmenti keramike i fragmentirana statueta.
Eneolit i srednje bronzano doba.
Humka je znatno oštećena naknadnim ukopavanjem grobova koji najvjerovatnije potiču iz kasnog
srednjeg vijeka.
Rimsko doba
• Crkvina, Zaklopača - Nikolići. Kasnoantička bazilika. Probno iskopavanje izvršio M. Gabričević 1971.
god. Otkrivena je apsida, dio južnog zida i narteksa bazilike (dužina oko 20,30 metara). U apsidi je
vidljiv subselium, ostaci cathedre i temelja oltarne pregrade, kao i pod od glačanog maltera i ostaci
fresko maltera na zidu sa crveno bojenim ornamentom u obliku trake i malih krstova. Bazilika je
imala epioskopalni karakter. Kasnoantičko doba, kraj 5. i početak 6. vijeka.
• Vranovina, Nova Kasaba. Ostaci rimske zgrade i stele. Iznad desne obale Jadra nađena je rimska
opeka i obrađeni kvaderi, te gornji dio rimske stele sa prikazomžene i muže u reljefu. Rimsko doba, 1 4. vijek.
Srednji vijek
• Begina zaglavica, Vrsinje. Srednjovjekovna nekropola. U dvije grupe je sačuvano 17 stećaka u obliku
ploča i sarkofaga; ukras: polumjesec. Kasni srednji vijek.
• Birač, Podbirač. Srednjovjekovni grad. Na istaknutom visu se vide slabi tragovi nekog starog
utvrđenja za koje se pretpostavlja da je to grad Birač.
Kasni srednji vijek.
• Bregovi, Skugrići. Srednjovjekovno groblje. Sačuvana četiri stećka u obliku ploča, sanduka i
sarkofaga.
Kasni srednji vijek.
• Grebačevac, Nova Kasaba. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano deset stećaka u obliku sanduka i stela.
Kasni srednji vijek.
• Jeremići, Jeremići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 28 stećaka u obliku sanduka. Kasni srednji
vijek.
186
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
• Jatina - Dolince, Vrsinje. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvana 44 stećka u obliku ploče, sanduka,
sarkofaga i stele. Kasni srednji vijek.
• Ilino brdo, Skugrići. Srednjovjekovno groblje. Sačuvano šest stećaka u obliku sanduka, sarkofaga i
stele. Kasni srednji vijek.
• Komić, Zagrađe. Srednjovjekovni grad. Ruševine se nalaze na vrlo istaknutom visu koji dominira
dolinom potoka Lukavice. Kasni srednji vijek.
Koprivno, Koprivno. Srednjovjekovna nekropola. U dvije grupe sačuvano 14 stećaka u obliku sanduka.
Kasni srednji vijek.
• Kostići, Kostići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 11 stećaka u obliku sanduka. Kasni srednji
vijek.
• Krajčinovići, Krajčinovići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 17 stećaka u obliku sanduka, sarkofaga i
stele. Kasni srednji vijek.
• Lučica, Lukići. Srednjovjekovna nekropola. U dvije grupe sačuvana 33 stećaka u obliku sanduka i
sarkofaga; ukras: polumjesec. Kasni srednji vijek.
• Lukići 1, Lukići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 37 stećaka u obliku ploča, sanduka,
sarkofaga i stele, orijentisanih Z-I i S-J. Kasni srednji vijek.
• Lukići 2, Lukići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano sedam stećaka u obliku sarkofaga,
orijentisanih SZ-JI. Kasni srednji vijek.
• Mramorje, Bešići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 20 stećaka. Kasni srednji vijek.
• Mramorje, Vukovići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvan 31 stećak u obliku ploča, sanduka i
sarkofaga. Kasni srednji vijek.
• Petrovača, Dubnica. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 16 stećaka u obliku ploča, sarkofaga
istela. Kasni srednji vijek.
• Podgora, Podgora. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 12 stećaka u obliku sanduka i sarkofaga. Kasni
srednji vijek.
• Pomol, Pomol. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvana 24 stećka, u nekoliko grupa, u obliku ploča,
sanduka i sarkofaga. Kasni srednji vijek.
• Rajići, Rajići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvana tri stećka u obliku sanduka i stele. Kasni srednji
vijek.
• Rupovo Brdo, Rupovo Brdo. Srednjovjekovna nekropola. U dvije grupe sačuvano 17 stećaka u
obliku sanduka. Kasni srednji vijek.
• Strana, Rovaši. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 10 stećaka u obliku sarkofaga i stela, orijentisanih
Z-I; ukras: plastično rebro, simbolični znaci. Kasni srednji
vijek.
• Toljevići, Toljevići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 14 stećaka. Kasni srednji vijek.
• Višnjica, Višnjica. Srednjovjekovna nekropola. U nekoliko grupa sačuvano 114 stećaka u obliku
sanduka. Kasni srednji vijek.
• Vitići, Vitići. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvana tri stećka u obliku sanduka. Kasni srednji vijek.
• Zaklopača, Zaklopača. Srednjovjekovna nekropola. Sačuvano 12 stećaka u obliku sanduka,
sarkofaga i stela. Kasni srednji vijek.
U strukturi arheoloških lokaliteta dominiraju nekropole stećaka. Stećcima ovog kraja se dosta bavio
Šefik Bešlagić koji je o njima objavio članak u časopisu «Starinar» (izdanje Arheološkog instituta u
Beogradu).
Na prostoru opštine Milići postoji još nekoliko arheoloških lokaliteta koji nisu evidentirani u Arheološkom
leksikonu BiH, a među njima treba izdvojiti nekropolu sa humkama (tumulusi) u Šošarima (Vukšići),
ostatke Srebrne ceste - «Via Argentaria» u Zagrađu (rimsko doba) i Crkvinu u Vukšićima (srednji vijek). Za
ostatke Srebrne ceste se često upotrebljava i narodni naziv "Jerinina kaldrma".Konzervacija arheoloških
lokaliteta nije vršena, a takođe nisu utvrđene njihove zaštitne zone. Arheološki lokaliteti i graditeljsko
nasljeđe su dosta ravnomjerno raspoređeni po području opštine.Nekoliko
arheoloških
lokaliteta
(prvenstveno gradine) se nalaze na uzvišenjima, tako da bi na tim lokalitetima moglo doći do
prostornog sukoba sa telekomunikacionom namjenom (postavljanje različitih telekom. uređaja), što bi
trebalo po svaku cijenu izbjeći. Generalno, najveći broj kulturnih dobara je smješten u ruralnom području,
gdje nije u većoj mjeri ugrožen ljudskom djelatnošću (poljoprivreda i šumarstvo). Najugroženija dobra
su locirana u samim naseljenim mjestima (Milići i Nova Kasaba), kao i ublizini privrednih zona (Lukić
Polje), gdje je najveći stepen antropogene promjene sredine i najveći pritisak na ova dobra.
187
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Srednjovjekovni grad Komić
Stari grad Komić se nalazi na Komiću ispod Kraljeve Gore. Najvjerovatnije je pripadao srednjovjekovnoj
feudalnoj porodici Dinjičić-Kovačević, a u pisanim izvorima se pominje u prvom otomanskom popisu
osvojene Bosne 1468/69 godine, kao pusta nahija u Kraljevoj zemlji sa potpuno pustim selima (od kojih se
do danas održalo samo ime za selo Vrsinje), što govori da je u momentu pada pod Turke pripadao
bosanskoj kraljevskoj porodici. Turci su grad najvjerovatnije zauzeli i razorili 1463. godine i odmah napustili,
jer se u kasnijim izvorima ne pominje. Grad je u Birču poznat i kao Jerinin grad i vezuje se za “prokletu
Jerinu”. Grad je sagrađen na veoma nepristupačnom mjestu. Utvrđenje se sastojalo od kule sa tlocrtom u
obliku nepravilnog petougla, koja je bila smještena u oboru nepravilnog trougla. Dva ugla ovog trougla su
zaobljena, a treći ugao je oštar. Kula se nalazi u središtu obora. Utvrđenje je postavljenoa na najvišoj koti
brežuljka podjednako pristupačnog sa sve četiri strane. Da bi se otežao pristup, izgrađeni su zrakasti
samostalni bedemi koji štite prilaz gradu na sjeveroistočnoj, sjeverozapadnoj i jugoistočnoj strani. Dimenzije
obora su oko 25 x 25 x 18 m. Spoljašnje dimenzije kule iznose: 3,4 x 4 x 4,2 x 2 x 2,8 m. Debljina zidova
varira u 0,8 m do 1,25 m.
188
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Stećci – Mlađenovići
189
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Stećci - Udrč
REZIME SEKTORA KULTURNO ISTORIJSKI LOKALITETI (ANALIZE I ZAKLJUČCI)
Tragovi kulturno-istorijskog nasleđa na područjuopštine Milići sežu u daleku prošlost . Posebno
karakterističan i plodonosan u tom smislu bio je sredni vijek . Kroz više istraživanja provođenih na nivou
Bosne i Podrinja obuhvatali su kulturno istorijske spomenike sa naših prostora . Iako je dosta lokaliteta
registrovano postoji i značajan broj onih koji još uvijek nisu registrovani a prednjače : stećci, stara groblja,
vjerski objekti, poprišta velikih bitaka, zidine utvrđenja ... U cilju njihove zaštite trebalo bi prvo izvršiti i na karti
locirati sva mjesta na kojima se slični lokaliteti nalaze . Odmah po njihovom lociranju neophodno je doći do
istih i ona koja do sada nisu registrovana klasifikovati prema vrsti i starorti . Sve češće se pokreću inicijative
za obilježavanje znamenitih mjesta. Jedna od poslednjih je sigurno obilježavanje lokaliteta na Vranom
kamenu kao velikom poprištu i bitci u prvom svijetskom ratu koje trenutno nije ni na koji način obilježeno .
Usito vrijeme sa lokacijom ovih nalazišta treba raditi na promociji istih a kroz brošure ponuditi ih i privrednim
subjektima koja se bave turizmom . Uz podršku privrede te apliciranjem prema Ministarstvu kulture i drugim
190
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
donatorima raditi na zaštiti našeg kulturno-istorijskog blaga . Poredzaštite trebaraditi na pristupu do istih jer
suoni značajan resurs u smislu turističke ponude. Pored starin nalazišta sve značajnija postaju i obilježja iz
drugog svijetskog rata .
191
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
VIZIJA OPŠTINE MILIĆI :
OAZA BIRČA
Za nas su lokalni ljudi i naše mjesto bitni. Mi sanjamo da čuvajući naše priprodne i
kulturne vrijednosti kreiramo opštinu Milići kao oazu netaknute prirode u ravnoteži
sa njenim privrednim napretkom . Našoj djeci želimo da predamo ne samo ono što
smo imali mi nego da to što sačuvamo unaprijedimo i uljepšamo . Želimo da naša
djeca budu ponosna na ono što će dobiti i da to sačauvaju za svoju djecu .
192
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
AKCIONI PLANOVI
193
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
SEKTOR VODA
PRIORITENI PROBLEMI
Opština Milići ima izuzetno razvijenu hidrogeografsku mrežu . Analizom ovog sektora kao prioriteni istakli su
se sledeći problemi :
Ispuštanje kanalizacije i otpadnih voda bez predhodnog tretmana u recipijent
Velika zamućenost Zelenog Jadra
Ne racionalan odnos prema izvorištima
Ne postojanje vodomjera na graskom i većim vodovodnim sistemima
Izostanak dezinfekcije vode na seoskim vodovodnim sistemima
Ne provođenje mjera sanacije predloženih elaboratima zona sanitarne zaštite
Mala iskorištenost vodnog potencijala
Nedostatak svijesti o važnosti zaštite kod građana i privrednih subjekata .
194
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
195
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
AKCIONI PLAN
Plan implementacije 2014 – 2020.
Sektor 1: Voda
Projekti / mjere
1.1. Izrada
elaborata o
mogćnostima
tretmana
fekalnih voda
za Miliće,
Podgoru, Lukić
Polje i Mišiće
1.2. Izrada
projektne
dokumentacije
za izgradnju
sistema za
tretman
otpadnih voda
1.3. Izrada
projektnog
prijedloga za
apliciranje
prema
donatorima za
sistem za
tretman
otpadnih voda
2.1. Uspostava
modela
saradnje sa
privredom radi
smanjenja
disperzije
Problem koji se
rješava
Ispuštanje
kanalizacije i
otpadnih voda
bez predhodnog
tretmana u
recipijent
Ispuštanje
kanalizacije i
otpadnih voda
bez predhodnog
tretmana u
recipijent
Ispuštanje
kanalizacije i
otpadnih voda
bez predhodnog
tretmana u
recipijent
Velika
zamućenost
Zelenog Jadra
Orijentacijski period realizacije
(dinamika implementacije)
Nositelji
implementacije
Ciljne grupe (korisnici)
Otpadne vode se
tretiraju prije ispusta u
vodotok
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Privreda i građani
Otpadne vode se
tretiraju prije ispusta u
vodotok
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Privreda i građani
Otpadne vode se
tretiraju prije ispusta u
vodotok
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju) i tim za
izradu projekta
Privreda i građani
Smanjenje broja dana
zamućenja Zelenog
Jadra na godišnjem
nivu
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Privreda (građani)
Cilj
2014.
2015.
2016.
2017
2018
2019
2020
196
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
čvrstih čestica
u Zeleni Jadar
2.2. Podrška u
realizaciji
aktivnosti na
smanjenju
disperzije
čvrstihčestica
uZeleni Jadar
3.1. Izrada
katastra
izvorišta u
opštini Milići
3.2. Izrada
elaborata zona
sanitarnezaštit
e za izvorišta
koja se koriste
ili će se
potencijalno
koristiti za
vodosnabdjeva
nje
3.3. Dobijanje
građevinskih
dozvola za
veće
vodovodne
sisteme i
predaja
komunalnom
preduzeću na
upravljanje
4.1. Popis
potrebe za
vodomjerima
Smanjenje broja dana
zamućenja Zelenog
Jadra na godišnjem
nivu
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Privreda (građani)
Poznavanje tačnog
broja, lokacija,
izdašnosti i
karakteristika izvorišta
na opštini
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju) i
službenik za MZ
MZ (građani i privreda)
Zaštićeni značajni
izvori pitke vode
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Privreda i građani
Ne racionalan
odnos prema
izvorištima
Unapređenje
vodosnabdjevanja
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Građani i privreda
Ne postojanje
vodomjera na
graskom i većim
Racionalno korištenje
izvorišta
Komunalno
preduzeće
Komunalno preduzeće
(građani )
Velika
zamućenost
Zelenog Jadra
Ne racionalan
odnos prema
izvorištima
Ne racionalan
odnos prema
izvorištima
197
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
na vodovodima
kojima upravlja
komunalno
preduzeće
4.2. Apliciranje
prema
donatorima i
ugradnja
vodomjera na
veće
vodovodne
sisteme
5.1. Izgradnja
hlorinatora na
vodovodu
Alpro Vukovići
5.2. Izgradnja
hlorinatora na
ostalim
vodovodnim
sistemima koji
se predaju
komunalnom
preduzeću na
upravljanje
6.1. Provjera
predloženih
mjera sanacije
elaboratima o
zonama
sanitarne
zaštite i
prmjena
opravdanih
7.1. Izrada
vodovodnim
sistemima
Ne postojanje
vodomjera na
graskom i većim
vodovodnim
sistemima
Izostanak
dezinfekcije
vode na seoskim
vodovodnim
sistemima
Izostanak
dezinfekcije
vode na seoskim
vodovodnim
sistemima
Ne provođenje
mjera sanacije
predloženih
elaboratima
zona sanitarne
zaštite
Mala
Racionalno korištenje
izvorišta
Komunalno
preduzeće
Komunalno preduzeće
(građani )
Stanovništvo koristi
kvalitetnu vodu
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju) i
Komunalno
preduzeće
Građani – korisnici
vodovoda
Stanovništvo koristi
kvalitetnu vodu
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju) i
Komunalno
preduzeće
Građani – korisnici
vodovoda
Stanovništvo koristi
kvalitetnu vodu
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju) i
Komunalno
preduzeće
Građani – korisnici
vodovoda
Opština Milići
Potencijalni investitori
Bolje korištenje
198
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
studije o
potencijalima
instaliranja
protočnih
hidroelektrana
7.2. Promocija
vodnih
potencijala
opštine
8.1. Edukacije i
edukativni
materijali za
privrednike i
građane
iskorištenost
vodnog
potencijala
Mala
iskorištenost
vodnog
potencijala
Nedostatak
svijesti o
važnosti zaštite
vodotokova kod
građana i
privrednih
subjekata .
vodnih potencijala
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
(građani)
Bolje korištenje
vodnih potencijala
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Potencijalni investitori
(građani)
Visoka svijesto zaštiti i
korištenju vodnih
resursa
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju) i NVO
Privrednici i građani
199
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
PROJEKTI ZA SEKTOR VODE (Primjer nekoliko razrađenih projektnih prijedloga)
200
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Sektor/Oblast:VODA
Sektorski cilj(evi): Otpadne vode se tretiraju prije
ispusta u vodotok
Naziv programa/projekta:Izrada elaborata o mogćnostima tretmana fekalnih voda za Miliće, Podgoru, Lukić
Polje i Mišiće
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Milići su naseljeno mjesto sa oko 5000 stanovnika . Sve
fekalije se bez ikakvog tretmana ispuštaju u riječne tokove (Jadra, Zelenog Jara i Studenog Jadra) . Pozitivna
okolnost je što je kanalizacioni sistem pokriva većinu gradskog naselja ali mana je što je i on izgrađen davno
i potrebno mu je renoviranje . Pored Milića kao gradskog naseljenog mjesta postoji mogućnost uključenja
svih okolnih naselja i objekata koji se nalaze na 2-3 km od Milić a iz kojih je prirpdnim padom moguće dovesti
kanalizaciju . Pored fekalne kanalizacije obuhvatila bi se i kanalizacija iz privrednih subjekata koji se nalaze u
Mišićima, Lukić Polju, Podgori... Kanalizacija je vema štetna za živi svijet i to na dva načina : Organski dio
tokom razlaganja troši kiseonik iz vode i povećava sadržaj bakterija i smeđih algi u vodi dok hemiske
supstance su toksične i truju organizme i mjenjaju pH vrijednost sredine .
Ideja o tretmanu fekalnih i otpadnih voda prije ispusta u recipijent u Milićima nije nova . U okviru komanije
Boksit osamdesetih godina dvadesetog veka izrađena je projekta dokumentacija i započela je izgradnja
kolektorskog postrojenja na lokaciji Ušće. Nažalost odustalo se od završetka izgradnje a objekat nikada nije
pušten u rad . Sada dvadesetak godina kasnije neophodno se ponovo upustiti u analizu koja treba da da
odgovore na sledeća pitanja :
- Koja količina otpadnih voda i fekalne kanalizacije se trenutno proizvodi
-Kakvo je stanje postojećeg kanalizacionog sistema šta je neophodno dodatno izgraditi a koje dijelove
renovirati
- Gdije je nabolja lokacija ili lokacije za postavljanje sistema za tretman
-Da li je nešto od izgrađenog sistea kompatibilno sa novim tehnologijama obrade otpadne vode te da se
može iskoristiti.
Završetkom ove studije stekao bi se jasan uvid u trenutno stanje i mogućnosti realizcije . Ovo je zapravo prvi
korak iz kojeg bi se stvorie predpostavke za dalje rješavanje ovog problema .
Cilj/evi projekta:
Ciljna grupa:Građani i privredni subjekti u opštini
 Započeti rješavanje problema tretmana
otpadnih voda u Milićima
Očekivani rezultati:
 Izrađen elaborat (studija)
Indikatori:
 Izvještaj o urađenom elaboratu
 Zapisnik o primopredaji elaborata
Glavne aktivnosti:
 Donošenje odluke o pristupanju izradi
 Izbor kuće koja će izraditi elaborat
 Prikupljanje neohodnih podataka
 Izrada elaborata
 Primopredaja urađenog dokumenta
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Nedostatak novčanih sredstava
 Nedostatak koncezusa o donošenju odluke za
početak rješavanja ove problematike
Predviđeni izdaci:
Projekat bi se implementirao kada se steknu
neophodni preduslovi u 2015 i 2016 godini
2.500,00 KM
201
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Partner(i)
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Izvori: Budžet opštine Milići
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
 Komunalno preduzeće
Opština Milići /Odjeljenje za prostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju/
Sektor/Oblast:VODA
Sektorski cilj(evi): Otpadne vode se tretiraju prije
ispusta u vodotok
Naziv programa/projekta: Izrada projektne dokumentacije za izgradnju sistema za tretman otpadnih voda
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Milići su naseljeno mjesto sa oko 5000 stanovnika . Sve
fekalije se bez ikakvog tretmana ispuštaju u riječne tokove (Jadra, Zelenog Jara i Studenog Jadra) . Pozitivna
okolnost je što je kanalizacioni sistem pokriva većinu gradskog naselja ali mana je što je i on izgrađen davno
i potrebno mu je renoviranje . Pored Milića kao gradskog naseljenog mjesta postoji mogućnost uključenja
svih okolnih naselja i objekata koji se nalaze na 2-3 km od Milić a iz kojih je prirpdnim padom moguće dovesti
kanalizaciju . Pored fekalne kanalizacije obuhvatila bi se i kanalizacija iz privrednih subjekata koji se nalaze u
Mišićima, Lukić Polju, Podgori... Kanalizacija je vema štetna za živi svijet i to na dva načina : Organski dio
tokom razlaganja troši kiseonik iz vode i povećava sadržaj bakterija i smeđih algi u vodi dok hemiske
supstance su toksične i truju organizme i mjenjaju pH vrijednost sredine .
Ideja o tretmanu fekalnih i otpadnih voda prije ispusta u recipijent u Milićima nije nova . U okviru komanije
Boksit osamdesetih godina dvadesetog veka izrađena je projekta dokumentacija i započela je izgradnja
kolektorskog postrojenja na lokaciji Ušće. Nažalost odustalo se od završetka izgradnje a objekat nikada nije
pušten u rad . Izradom elborata (studije) koja će obuhvatiti analizu stanja i moguća rješenja za tretman
otpadnih voda ispuniće se preduslov da se u skladu sa novim uputama krene u projektovanje za izgradnju
sistema za tretman otpadnih voda . Izradom projekta slika bi bila još jasnija o tome šta je i na koji način
potrebno izgraditi te koja je sredstva neophodno obezbjediti za izgradnju . Pošto je realizacija ovog koraka
finansijski zahtjevnija neophodno je pokušati iznaći pomoć donatora . Saznavanjem načina izvođenja radova
i njihovog obima otvoriće se prostor za pribavljanje neophodnih saglasnosti i dozvola za izgradnju .
Cilj/evi projekta:
Ciljna grupa:Građani i privredni subjekti u opštini
 Započeti rješavanje problema tretmana
otpadnih voda u Milićima
Očekivani rezultati:
 Izrađen građevinski projekat za izgradnju
postrojenja za tretman otpadnih voda
Glavne aktivnosti:
 Donošenje odluke o pristupanju izradi projekta
 Izbor projektanta uz provođenje postupka
javnih nabavki
 Izrada projektne dokuentacije
 Primopredaja urađenog dokumenta
 Revizija urađenog projekta
Indikatori:
 Izvještaj o urađenom projektu
 Zapisnik o primopredaji projektne dokumentacije
 Izvještaj o reviziji projektne dokumentacije
Period implementacje:
Projekat bi se implementirao kada se steknu
neophodni preduslovi u 2017 i 2018 godini
202
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
 Pribavljanje saglasnosti i dozvola
Glavni rizici:
 Nedostatak novčanih sredstava
 Nedostatak koncezusa o donošenju odluke za
početak rješavanja ove problematike
Predviđeni izdaci:
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Partner(i)
13.000,00 KM
Izvori: Budžet opštine Milići :3.000,00 KM
Donator : 10.000,00 KM
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
 Komunalno preduzeće
Opština Milići /Odjeljenje za prostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju/
Sektor/Oblast:VODA
Sektorski cilj(evi): Smanjenje broja dana zamućenja
Zelenog Jadra na godišnjem nivu
Naziv programa/projekta: Uspostava modela saradnje sa privredom radi smanjenja disperzije čvrstih
čestica u Zeleni Jadar
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Kroz kop rudnika prolaze riječni tokovi . Usled erozije i
nedostatka taložnika za mulj prije korita Zelenog Jadra i rijeke Toluše velika koncentracija čvrstih čestica
dospjeva u rijeku . Ovo prouzrokuje jake pomute posebno u proljeće i jesen kada se mrijesti najveći broj riblji
vrsta . Pomut su dugotraje . Ovo za posledicu ima smanjenje ribljeg fonda i to na dva načina : Kada
temperatura vode u nekim srednjim slojevima dostigne određenu vrijednost riba dobija nalog i polaže ikru .
Velika koncentracija čvrstih čestica sprečava prodor sunčeve svjetlosti u dubljeslojeve vode tako da ona pri
dnu ostaje podhlađena što za posledicu ima manji broj izležene mlađi iz ikre . Velika koncentracija čestica u
vodi direktno ugrožava mlađ što preko smetnji za disanje što preko loše vidljivosti (teže pronalaženje harane i
izloženostgrabljivicama) . Nemogućnost prolaska svijetlosti direktno utiče i na sadržaj algi kojima je ona
potreba za fotosintezu i rast a koja sliuži i kao hrana za neke riblje vrste. Takođe treba napomenuti obzirom
na porjeklo čvrstih čestica da u njima postoji i česticakoje sadže Željezo koje spada u grupu teških metala .
Takođe ova pojava ima uticaj i na sastav i količinu algi jer je poznato da nekad karakterističe zelene alge koje
su uticale i na boju rijeke, zahtjevajusunčevu svijetlost za svoj razvoj . Zbog pomuta smanjuje se prisustvo
svijetlosti a povećava količina mulja što odgovara za razvoj smeđih algi . Radi popravljanja navedenog stanja
a u skladu sa principima LEAP-a (ravnoteža između privrednog razvoja i očuvanja životne sredine)
neophodno je uspostaviti partnrrstvo sa korisnikom rudnika kompanijom Boksit kako bi se iznašla najbolja
rješenja za popravljanje postojećeg stanja . Kroz zajedničku saradnju ostaje prostor za dfinisanje uloga
svakog od partnra te definisanje strategije i koraka za smanjenje zamućenja . Opština može da preuzme na
sebe privbavljanje donacija za rješavanje ovog problea a kompanija Boksit finansiranje i izvođenje radova na
sprečavanju i umanjenju efekata zamućenja .
203
Cilj/evi projekta:
 Uspostaviti partnrrske odnose sa
zainteresovanim straama u rješavanju
Ciljna grupa: privredni subjekti u opštini
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
problema .
 Obnova flore i faune u Rijekama Zeleni
Jadar i Jadar
Očekivani rezultati:
 Uspostava partnerrstv opštine i kompanije
Boksit
 Zajednički nastup u rješavaju problem
Indikatori:
 Zapisnici sa sastanaka
 Protokoli o saradnji
 Zajedničko apliciranje donatorima za rješenje
ekoloških problema
Glavne aktivnosti:
 Zakazivanje sastanka na predmetnu temu
 Utvrivanje prioritetnih aktivnosti i podjela uloga
u realizaciji
 Zajednički nastup prema donatorima za
obezbjeđenje sredstava uz sufinansiranje .
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Neprepoznavanje zajedničkih interesa od
strane zainteresovanih strana
Predviđeni izdaci:
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Partner(i)
Projekat bi se implementirao u toku 2014 godine
1.000,00 KM
Izvori: Budžet opštine Milići :500,00 KM
Boksit : 500,00 KM
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
 AD Boksit Milići
Opština Milići /Odjeljenje za prostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju/
Sektor/Oblast:VODA
Sektorski cilj(evi): Racionalno korištenje izvorišta
Naziv programa/projekta:. Izrada katastra izvorišta u opštini Milići
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Na području opštine Milići postoji veliki broj izvorišta . Neki
od njih se koriste za vodosnabdjevnje a neki su ne iskorišteni . Kako je kriza za vodom sve izraženija nameće
se potreba sagledavanja sopstvenih resursa . Sagledavanjem postojećih resursa stvoriće se uslovi za
plansko djelovaje u prevazilaženju problema u budućem periodu ali i otvaranje mogućnosti za razvoj . Ideja je
da se uz pomoć ljudi iz MZ. Prikupe podaci o svim značajnijim izvorištima na opštini . Prikupljanjem ovih
informacija opština e uz pomoć stručnih službi izraditi lokacijsku kartu izvorišta . Po obezbjeđenju ovih
podataka u saradnji sa stručnim službama opštine kojima su ovi poslovi u opisu radnog mjesta i uz
partnerstvo sa komunalnim preduzećem koje ima potencijalni interes za ovim rezultatima, izvršiti mjerenja
protoka u različitim periodima godie te uzorkovati i anlaizirati vode pojedinačnih izvorišta . Dobijene podatke
204
obraditi na karti u GIS sistemu . Kao tkve podatke prezentovati preko sajta oštine .
Cilj/evi projekta:
 Bolji pregled raspoloživih resursa
 Promocija potencijala opštine
Ciljna grupa:privredni subjekti u opštini i građani
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Očekivani rezultati:
 Izrađen katastar izvorišta opštine
 Promovisani rezultati
Indikatori:
 Izrađena lokacijska karta izvorišta opštine
 Izrađena karta u GIS sistemu la lejerima : Lokacije,
izdašnosti i rezultata analize
 Objava rezultata na sajtu opštine
Glavne aktivnosti:
 Sastanak i davanje zadatka predsjednicima MZ
 Obrada dobijenh podataka na geografskim i
GIS kartama
 Mjerenja protoka i uzorkovanje vode sa
izvorišta u više različitih perioda i godišnjih
doba .
 Obrada podataka u GIS kartama
 Izrada katarstra sa opisnim tabelarnim i
grafičkim rezultatima .
 Objava rezultata putem sajta
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Neprepoznavanje interesa od strane
odgovornih
Predviđeni izdaci:
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Partner(i)
Projekat bi se implementirao u toku 2014 godine
10.000,00 KM
Izvori: Budžet opštine Milići :10.000,00 KM
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
 Savjeti MZ
 Komunalno preduzeće
Opština Milići /Odjeljenje za prostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju/
Sektor/Oblast:VODA
Sektorski cilj(evi): Racionalno korištenje izvorišta
Naziv programa/projekta: Apliciranje prema donatorima i ugradnja vodomjera na veće vodovodne sisteme
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Nepostojanje vodomjera na većim vodovodnim sistemima a
u prvom redu a gradskom vodovodu, dovodi do zloupoterbe i neracionalnog korištenja pitke vode . Zbog ne
postojanja vodomjera nemoguće je odrediti ni stvarne gubitke u vodovodnom sistemu . Zbog zloupotrebe i
neracionalnog korištenja izvorišta isto se raubuje i dovodi se u opasnost vodosnabdjevanje . Kako bi se sve
ovo preduprijedilo neophodno je izvršiti postavljanje vodomjera kako bi se iskorigovala potrošnja u
domaćinstvima i privrednim subjektima . Realizacijom ideje djelovalo bi se na smanjenje prekomjerne
potrošnje i mogućnosti da se utvrde mjesta na kojima se javlju veći gubici u sistemu . Kako su za realizaciju
projekta potrebna velika finansijska sredstva ista bi se tražila apliciranjem prema donatorima . Za pripremu
kvalitetnog projektnog prijedloga sastavio bi se rojektni tim koji bi naravio analizu problema i izradio aplikaciju 205
. Od dobijenih sredstva izvršila bi se nabavka vodomjera i repromaterijala dok bi ugradnju i izvođenje
potrebnih građevinskih radova izvelo komunalno preduzeće .
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Ciljna grupa:privredni subjekti u opštini i građani
Cilj/evi projekta:
 Smanjenje nercinalne potrošnje vode iz
sistema
 Stvaranje uslova za lokalizaciju uskih grla u
sistemu .
Očekivani rezultati:
 Izrađena aplikacija za donatora
 Izvršena
nabavka
vodomjera
repromaterijala
 Ugradnja opreme
 Primopredaja izvedenih radova
i
Indikatori:
 Imenovan tim za izradu aplikacije
 Projekat apliciran prema donatorima
 Zapisnik sa izbora dobavljača opreme u postupku
javnih nabavki
 Protokol o zajedničkoj realizaciji projekta (opština komunalno)
 Zapisnik o primopredaji izvršenih radova .
Glavne aktivnosti:
 Prikupljanje ulaznih podataka o trenutnom
stanju i potrebi
 Imenovanje tima za izradu projekta
 Praćenje poziva donatora i apliciranje na iste
 Potpisivanje ugovora i protokola o zajedničkoj
realizaciji projekta (opština - komunalno)
 Nabvka i izdavanje potrebnih saglasnosti i
odobrenja za građenje
 Postupak javnih nabavki opreme i repromaterijala
 Ugradnja opreme
 Primopredaja izvedenih radova
 Izdavanje graevinske dozvole
 Snimanje trase i bilježenje novog stanja u GIS
kartama
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Nedostatak sredstava
 Izostanak dgovora partnera o uslovima
realizacije
Predviđeni izdaci:
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Partner(i)
 Komunalno preduzeće
Projekat bi se implementirao od 2015-2020 godine
kada se ispune potrebni preduslovi .
250.000,00 KM
Izvori: Budžet opštine Milići :30.000,00 KM
Donator : 220.000,00 KM
Komunalno će izvršiti ugradnju
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
Opština Milići /Odjeljenje za prostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju/
206
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
SEKTOR ZEMLJIŠTA
PRIORITETNI PROBLEMI
Sagledavajući rezultate analize podataka vezanih za zemljište možemo izdvojiti sledeće prioritetne
probleme:
Postojanje površina zagđenih minima
Još nije otpočela realizacija plana upravljanja otpadom
Deponija na Jatarištu opasna po zemljište a enanjm ljudi zagaenje se širi
Gradske deponija ne ispunjava ekološke uslove
Skromna znanja poljoprivrednika o primjeni hemijskih sredstava .
207
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
208
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
AKCIONI PLAN
Plan implementacije 2014 – 2020.
Sektor 2: Zemljište
Projekti / mjere
1.1.
Deminiranje
preostalih
zagađenih
površina
Problem koji se
rješava
Postojanje
površina
zagđenih
minima
2014.
Bezbedno korištenje
zemljišta
2.1. Potpuna
primjena Plana
upravljanja
otpadom
Ne
primjenjivanje
usvojenih
planskih
dokumenata
Unapređenje procesa
upravljanja otpadom
2.2. Uklanjanje
deponije na
Jatarištu
Zaustavljanje
procesa širenja
zagađenja
zemljišta
Unapređenje procesa
upravljanja otpadom
2.3. Saniranje
gradske
deponije
3.3. Edukacija
Orijentacijski period realizacije
(dinamika implementacije)
Cilj
Zaustavljanje
procesa širenja
zagađenja
zemljišta
Unapređenje procesa
upravljanja otpadom
Neznanje dovodi
Prevencija
2015.
2016.
2017
2018
2019
2020
Nositelji
implementacije
Ciljne grupe (korisnici)
Opština Milići
(Civilna zaštita)
Privreda i građani
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju) i
komunalno
preduzeće
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju) i
Komunalno
preduzeće
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju) i
Komunalno
preduzeće
Opština (služba za
Komunalno
preduzeće/Privreda i
građani
Privreda / građani
Privreda (građani)
Poljoprivrednici/građan
209
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
poljoprivrednik
a o primjeni i
doziranju
hemijskih
sredstva
do zagađenja
potencijalnih
zagađivača
pojoprivredu) i
savjetodavne
službe
i
210
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
PROJEKTI ZA SEKTOR ZEMLJIŠTE (Primjer nekoliko razrađenih projektnih
prijedloga)
211
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Sektor/Oblast: ZEMLJIŠTE
Sektorski cilj(evi): Bezbedno korištenje zemljišta
Naziv programa/projekta: Deminiranje preostalih zagađenih površina
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Ratna dejstva vođena devedesetih godina na prostoru
opštine Milići za sobom su ostavila minska polja . Uprkos velikom poslu do sada odrađenom i vremenu koje
je proteklo od završetka rata još uvjek na više lokaliteta postoje zaostala minska sredstva . Prostor zagađen
sa minsko - eksplozivnim ubojnim sredstvima prvenstveno se odnosi na lokalitete u blizini granice sa
opštinom Srebrenica i u okolini Nove Kasabe gdje su zvanično registrovana minska polja (rizične minske
površine) na području naseljenih mjesta Đile, Gunjaci, Bešići, Rupovo Brdo, Skugrići i Sebiočina koja
pokrivaju ukupno 48.91 ha. Procesje usporen složenošću posla i malom brojustručnih ljudi koji se ovim
poslom bave. Poslovi se koordiniraju preko opštinske službe civine zaštite . Deminerski timovi dolaze iz
oružanih snaga BiH i rade po svom programu tako da obuhvate cjelo područje BiH . Teba nastavitiiistrajati u
deminiranju sve dok se minska polja u potpunosti ne uklone . Uklanjanjaem mina omogućiće se bezbedan
pristup i korištenje zemljišta .
Ciljna grupa: građani i privredni subjekti u opštini
Cilj/evi projekta:
 Bezbedno kretanje i korištenje zemljišta
Očekivani rezultati:
 Otklanjanje opasnostiod mina
 Stvoreniusloviza korištenje zemljišta
Indikatori:
 Izvještaji službe civilne zaštite o uklanjanju minskih
polja
Glavne aktivnosti:
 Angažovanje deminerskog tima
 Deminiranje zagađenih površina
 Izvještavanje od površinama koje su
deminirane
 Obilježavanje deminiranihpovršina nakartama
 Unos svih raspoloživih podataka u GIS karte
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Nedostatak sredstava
 Prezauzetost deminerskog tima
Predviđeni izdaci:
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Partner(i)
 Oružane snage BiH
Projekat bi se implementirao od 2014-2020 godine
350.000,00 KM
Izvori: Budžet opštine Milići :30.000,00 KM
Oružane snage BiH: 320.000,00 KM
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
Opština Milići /Civilna zaštita/
212
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Sektor/Oblast: ZEMLJIŠTE
Sektorski
cilj(evi):
upravljanja otpadom
Unapređenje
procesa
Naziv programa/projekta:Potpuna primjena Plana upravljanja otpadom
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Skupština opštine Milići krajem 2013. Godine usvojila je
plan upravljanja otpadom . Ovo je jedan odplanova koji je trebao da proizađe i LEAP-a ali aktuelnost
situacijeuslovila je da se prvo izradi Plan upravljanja otpadom a kasnijeLEAP. Otpad se trenutno odlaže
na gradsku deponiju na prostoru rudnika boksita . Od 2014godinetrebao bi da počne odvoz otpada na
regionalnu deponiju Crni vrh koja ispunjava sve ekološke standarde za odlaganje otpada . Planom
upravljanja otpadom definisani su svi neophodnikoraci koje je potrebnopreuzeti kako bi se ovaj proces
spremno dočekao te bio ekonomski održiv . Planom je definisano sve ono što je zasam proces bitno :
Količine i vrste otpada, plan proširenja područja sakupljanja, proizvođači otpada, pregled stanja u
komunalnom preduzeću, edukativni programi i programi informisanja stanovništva ... Problem je što još
uvjek nije došlo do suštinske realizacijeaktivnosti iz plana . Započinjanjem realizacije ativnosti i
provođenjem istih rješiće se najveći broj problema vezanih za otpad .
Ciljna grupa: građani i privredni subjekti u opštini
Cilj/evi projekta:
 Unapređenje procesa upravljanja otpadom
Očekivani rezultati:
 Provođenje aktivnosti predviđenih planom
Indikatori:
 Izvještaji o ralizaciji plana
Glavne aktivnosti:
 Otpočinjanje realizacije aktivnosti i imanovanje
odgovornihosobaza iste
 Realizacija planiranih aktivnosti
 Izvještavanje o provedenim aktivnostima
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Nedostatak sredstava
 Ne preuzimanje odgovornosti od strane osoba
koje po prirodi posla treba da provode aktivnosti
Predviđeni izdaci:
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Partner(i)
 Komunalno preduzeće
Projekat bi se implementirao od 2014-2018 godine
161.400,00 KM
Izvori: Budžet opštine Milići :61.400,00 KM
Fond zazaštitu životne sredine: 100.000,00 KM
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
Opština Milići /Odjeljenje za prostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju/
213
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Sektor/Oblast: ZEMLJIŠTE
Sektorski cilj(evi):
upravljanja otpadom
Unapređenje
procesa
Naziv programa/projekta: Uklanjanje deponije na Jatarištu
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Deponije životinjskog izmeta koje kroz ishranu koriste
hormonske stimulanse i antibiotike su opasne i zagađuju zemljište ukoje dospiju . Na području opštine
Milići na lokalitetu Jatarište formirana je divlja deponija otpada izmeta iz farme koka nosilja u Vukšić Polju .
Ovaj izmet sadrži hormone i antibiotike zbog načina ishrane koka . Problem se još više multiplicira jer
stanovništvo nije svijesno sadržaja koje ovaj izmet pa ga koriste za nađubravanje njiva . Na ovaj način
zagađuju se nove površine a kako se na tim površinama gaji povrće voće i druga hrana hormoni i
antibiotici završavaju u plodovima a kasnije kroz ishranu plodova utiču na ljude . Radi sprečavanja
ovakvevrste zagađenja neophodno je stupiti u kontakt sa rukovodstvom fabrike kako bi se iznašle druge
mogućnosti za odlaganje ovog otpada . Dobro rješenje bi bilo da se ovaj otpad odlaže u jame iz kojih je
eksploatisana ruda i zagrnu sa inertnim materijalom .
Ciljna grupa: građani i privredni subjekti u opštini
Cilj/evi projekta:
 Smanjenje zagađenja zemljišta
Očekivani rezultati:
 Zatvaranje deponije
Indikatori:
 Izvještaji službi o sanaciji divljih deponija
Glavne aktivnosti:
 Uspostavljanje kontakta sa rukovodstvom farme
 Sanacija deponije
 Odlaganje budućih količina na prihvatljiv način
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Izostanak dogovora sa rukovodstvom farme
Predviđeni izdaci:
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Partner(i)
 Uprava farme koka nosilja
Projekat bi se implementirao od 2014-2015 godine
Izvori: -
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
Opština Milići / Odjeljenje za prostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju /
214
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Sektor/Oblast: ZEMLJIŠTE
Sektorski
cilj(evi):
Prevencija
potencijalnih
zagađivača
Naziv programa/projekta:Edukacija poljoprivrednika o primjeni i doziranju hemijskih sredstva
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Trenutni način poljoprivredne proizvodnje na opštini milići
ne prijetizagađenju zemljišta . Iako je trenutna situacija uovom smislu povoljna zagađenje zemljišta
primjenom hemijskih sredstava pri provođenju agrotehničkih mjera je latentna opasnost. Ovaopasnost je
utoliko veća ako se zna da većina našihpoljoprivrednika nema iskustvo u primjeni ovih sredstava kako u
smislu doziranja tako i u smilu odabira preparata . Da bi se ova opasnost preduprijedila potrebno je
organizovati edukacije za poljopruvrednike na ovu temu . Edukacije provoditi kroz koordinaciju opštinskih
poljoprivrednih službi i stručnih savjetodavnih službi . Pored edukacija izvršiti štampu brošura koje bi se
dostavljale poljoprivrednicima
Ciljna grupa:Poljoprivrednici /građani
Cilj/evi projekta:
 Prevencija potencijalnih zagađivača
Očekivani rezultati:
 Povećanja znanja poljoprivrednika o
štetnosti doziranju i primjeni hemijskih
sredstava
Indikatori:
 Izvještaji poljoprivredne službe o održanim
edukacijama
 Broj podjeljenih brošura
Glavne aktivnosti:
 Angažovanje edukatora
 Organizacija edukacija
 Štampanje i distribucija brošura
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Mala zainteresovanost poljoprivrednika
Predviđeni izdaci:
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Partner(i)
 Savjetodavne poljoprivredne službe
Projekat bi se implementirao od 2014-2020 godine
6.000,00 KM
Izvori: Budžet opštine Milići :6.000,00 KM
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
Opština Milići /služba za poljoprivredu/
215
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
SEKTOR VAZDUHA
PRIORITENI PROBLEMI
Nedostatakmonintoringa zaprećenje kvaliteta vazduha i nivoa buke
Promocija energetske efikasnosti u građenju objekata
216
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
AKCIONI PLAN
Plan implementacije 2014 – 2020.
Sektor 3: Vazduh
Projekti / mjere
Problem koji se
rješava
1.1. Uvođenje
kontrolnog
monintoringa
za praćenje
kvaliteta
vazduha i
nivoa buke
Nedostatakmoni
ntoringa
zaprećenje
kvaliteta
vazduha i nivoa
buke
2.1.
Približavanje
standarda
energetske
efikasnosti u
građenju
objekata
Ne
primjenjivanje
standarda
energetske
efikasnosti u
građenju
objekata na
opštini Milići
Orijentacijski period realizacije
(dinamika implementacije)
Nositelji
implementacije
Ciljne grupe (korisnici)
Osigurati dobar
kvalitet vazduha i
kontrola nivoa buke
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju )
Privreda / građani
Promocija energetske
efikasnosti u građenju
objekata
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Privreda i građani
Cilj
2014.
2015.
2016.
2017
2018
2019
2020
217
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
PROJEKTI ZA SEKTOR VAZDUH (Primjer nekoliko razrađenih projektnih prijedloga)
Sektor/Oblast: VAZDUH
Sektorski cilj(evi): Osigurati
vazduha i kontrola nivoa buke
dobar
kvalitet
Naziv programa/projekta:Uvođenje kontrolnog monintoringa za praćenje kvaliteta vazduha i nivoa buke
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Podaci sa kojima se raspolaže a odnose se a kvalitet
vazduha i nivo buke u opštini Milići potiču iz dva izvora . Prvi su publikovani podaci koji su izmjereni ili
preuzeti za izradu nekih analiza ili planskih dokumenata . Drugi izvor su podaci mjerenja koju vrše sami
privredni subjekti pri dobijanju ili reviziji ekoloških dozvola . Na osnovu ovih podataka koncentracija
polutanata u vazduhu i nivo buke kreću se u granicama dozvoljenih vrijednosti . Uprkos ovim podacima
povremeno se javljaju pritužbe građana na određene pojave (nivo buke, konentracija prašine u vazduhu...)
Radi olje kontrole i elevantnijih podataka neophodno je angažovati neko lice koje bi bilo spremno
nepristrasno izmjeriti tražene parametre u momentu kada postoji indicija ili pritužba da su neke od
devijacija koje se odnose na kvalitet vazduha i nivo buke . Dobijanjem ovih rezultata svorii bi se uslovi za
argumentovano djelovanje službi u cilju zaštite građana .
Ciljna grupa:Privreda i preduzetništvo /građani
Cilj/evi projekta:
 Poboljšan siste kontrole
Očekivani rezultati:
 Uspostavljena mogućnost za nezavisnu
kontrolu
 Poboljšana kontrola kvaliteta vazduha i
nivoa buke
Indikatori:
 Ugovor o angažovanju lica za nezavisno
mjerenje
 Izvještaji o izvršenim mjerenjima
Glavne aktivnosti:
 Angažovanje nezavisnog lica za mjerenje
 Djelovanje po potrebi
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Nedostatak interesa i sredstava za realizaciju
projekta
Predviđeni izdaci:
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Partner(i)

Projekat bi se implementirao od 2014-2020 godine
6.000,00 KM
Izvori: Budžet opštine Milići :6.000,00 KM
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju/
218
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Sektorski
cilj(evi):
Promocija
efikasnosti u građenju objekata
Sektor/Oblast: VAZDUH
energetske
Naziv programa/projekta:Približavanje standarda energetske efikasnosti u građenju objekata
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Enrgetskoj efikasnosti u svijtu se poklanja velika pažnja .
Poboljšavanjem energetskih svojstava objekata ili drugih vidova potrošnje energije proizvode se uštede u
energentu i novcu ali se štiti i šivotna sredina . Većina objekata za zagrijevanje koristi neko od goriva koje
spaljuje u namjenskim kotlovima ili pećima . Ukoliko je energetska efiksnost objekta mala dolazi do veliih
gubitaka toplotne energije što za posledicu ima veći utrošak goriva. Sagorijevanjem veće količie goriva u
atmosferu se emituje veća količina otpadnih gasova koji zagađuju vazduh . loša finansijaska situacija ali i
nedostatak projektne kuture utiče da se većina objekata koji se grade, grade sa niskom stopom
energetske efikasnosti . Preko svojih slubi zaduženih za gradnju opština treba da : promoviše , edukje i
priblizava standarde gradnje i projektovanja energetski efikasnih objekata . Opština treba da prilikom
građenja objekata gradi energetski efikasne objekte i na taj način daje primjer drugima .
Ciljna grupa: građani i privreda
Cilj/evi projekta:
 Veća primjena energtske efikasnosti u
gradnji objekata i projektovanju
Očekivani rezultati:
 Promovisana energetska efikasnost
projektovanju i gradnji objekata
u
Indikatori:
 Izvještaji o provedenim edukacijama
 Broj podjeljenih brošura
Glavne aktivnosti:
 Angažovanje edukatora
 Organizacija edukacija
 Štampanje i distribucija brošura
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Mala zainteresovanost građana i privrede za
ovu temu
Predviđeni izdaci:
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Partner(i)

Projekat bi se implementirao od 2014-2020 godine
5.000,00 KM
Izvori: Budžet opštine Milići : 5.000,00 KM
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju/
219
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
SEKTOR BIODIVERZITET
PRIORITETNI PROBLEMI
Ne postoji istraživanje koje je preciznije ustanovilo biljne i životinjske vrste koje žive na našem području te o
njihovom lokacijskom rasporedu .
Ne postoji strategija mjera žaštite karakterističnih biodiverziteta
Sa sigurnošću zanamo da su na našem području prisutne endemske , ugrožene i rijetke vrste a da nije ništa
preuzeto na njihovoj zaštiti.
Nedovoljna promocija prirodnih vrijednosti
220
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
221
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
AKCIONI PLAN
Plan implementacije 2014 – 2020.
Sektor 4: Biodiverzitet
Projekti / mjere
1.1.Istraživanje
o prisutnosti i
rasprostranjen
osti boanskog
šargana i
srodnih vrsta
životinja
1.2.
Istraživanje o
vrstama ria i
drugih
organizama
koje
naseljavaju
naše vode
1.3.
Istraživanje o
vrstama i
rasprostranjen
osti bilja i
drveća u našoj
opštini
Problem koji se
rješava
Ne postoji
istraživanje koje
je preciznije
ustanovilo biljne
i životinjske
vrste koje žive
na našem
području te o
njihovom
lokacijskom
rasporedu .
Ne postoji
istraživanje koje
je preciznije
ustanovilo biljne
i životinjske
vrste koje žive
na našem
području te o
njihovom
lokacijskom
rasporedu .
Ne postoji
istraživanje koje
je preciznije
ustanovilo biljne
i životinjske
vrste koje žive
na našem
području te o
Orijentacijski period realizacije
(dinamika implementacije)
Nositelji
implementacije
Ciljne grupe (korisnici)
Evidentiranje flore i
faune opštine Milići
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Privreda i građani
Evidentiranje flore i
faune opštine Milići
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Evidentiranje flore i
faune opštine Milići
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Cilj
2014.
2015.
2016.
2017
2018
2019
2020
Privreda i građani
Privreda / građani
222
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
1.4.
Istraživanje o
vrstama i
rasprostranjen
osti gljiva na
našoj opštini
2.1. Izrada
strategije
zaštite flore i
faune opštine
Milići
3.1.
Poribljavanje
vodotokova
4.1.Promocija
prirodnih
vrijednosti
opštine
njihovom
lokacijskom
rasporedu .
Ne postoji
istraživanje koje
je preciznije
ustanovilo biljne
i životinjske
vrste koje žive
na našem
području te o
njihovom
lokacijskom
rasporedu .
Ne postoji
strategija mjera
žaštite
karakterističnih
biodiverziteta
Sa sigurnošću
zanamo da su
na našem
području
prisutne
endemske ,
ugrožene i
rijetke vrste a da
nije ništa
preuzeto na
njihovoj zaštiti.
Nedovoljna
promocija
prirodnih
vrijednosti
Evidentiranje flore i
faune opštine Milići
Zaštita karakterstinih
biodiverziteta
Optimalizacija broja
biljnih i životinjskih
vrsta i zaštita njihovih
staništa
Bolje iskorištenje
prirodnog bogastva
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Privreda (građani)
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Privreda (građani)
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Privreda (građani)
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Privreda (građani)
223
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
PROJEKTI ZA SEKTOR BIODIVERZITET (Primjer nekoliko razrađenih projektnih
prijedloga)
Sektorski cilj(evi): Evidentiranje flore i faune
opštine Milići
Sektor/Oblast: BIODIVERZITET
Naziv programa/projekta:Istraživanje o prisutnosti i rasprostranjenosti boanskog šargana i srodnih vrsta
životinja .
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Za prisustvo bosanskog šargana na području opštine
Milići nema zvanične naučne potvrde. Razlog ovakve pojave leži da je to malo poznat varijatet šarke koji
se često i lako miješa sa drugim srodnim vrstma . Kao i ostale otrovnice izporodice ljutica ove životinje su
neopravdano omražene u narodu . Postoji veoma vjerovatna predposavka o tome da ova endemska vrsta
naseljava područje opštine Milići . U prilog ovoj predpostavci ide i činjenica da je ova vrsta zmije zvanično
registrovana na prostoru Jahorine i romanijskom platou . Postoje pouzdani dokazi njenog prisustva na
prostoru i u široj okolini Partizanskog polja (Kraljevo polje) u susjednoj opštini Han Pijesak, koje se nalazi
u blizini graice sa našom opštinom . Takođe postoje i kazivanja ljudi koji opisuju viđene ili ubijene zmije za
koje možemo reći da se najvjerovatnije radi o bosanskom šarganu . Ovo je endemska vrsta i predstavlja
prestiž ukoliko se njeno stanište zvanično potvrdi u našoj opštini . Ideja je da se u prvom koraku prikupe
informacije o mogućim lokacijama na terenu a da se zatim izvrši istraživanje i provjera u smislu
evidentiranja postojaja i lokaliteta na kojima se ista pojavljuje . Ukoliko rezultati budu očekivani podatke o
rasprostranjenosti ove endemske vrste ali i srodnih vrsta koji se uz put ustanove unesu u GIS karte .
Dobijene podatke prezentovati pute medija i sajta opštine a ukoliko ostoji mogućnost urediti staze do
njihovih staništa i ponuditi ih zainteresovanim turističkim potencijalima opštine radi obogaćenja ponude i
razvoja ove grane . Takođe kako se radi o vrsti prema kojoj postoje predrasude neophodno je raditi na
edukaciji stanovništva i primjeniti zakonom propisane mjere zaštite .
Ciljna grupa: građani i privreda
Cilj/evi projekta:
 Evidentiranje i zaštita rijetkih i ugroženih
vrsta
 Proširenje turističke ponude
Očekivani rezultati:
 Izrađeno istraživanje o postojanju
rasprostranjenosti
 Obogaćena turistička ponuda
i
Indikatori:
 Izvještaji o istraživanju
 Objava rezultata na sajtu
Glavne aktivnosti:
 Prikupljanje informacija sa terena
 Istraživanje o rasprostranjenosti šargana i
srodnih vrsta
 Objava dobijenih rezultata
 Izrada GIS karata sa arealima
rasprostranjenosti
 Štampanje i distribucija brošura
 Edukacija stanovništva
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Mala zainteresovanost za ovu temu
Predviđeni izdaci:
Projekat bi se implementirao od 2014-2016 godine
5.000,00 KM
224
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Partner(i)
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Izvori: Budžet opštine Milići : 5.000,00 KM
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:

Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju/
Sektor/Oblast: BIODIVERZITET
Sektorski
cilj(evi):
biodiverziteta
Zaštita
karakterstinih
Naziv programa/projekta:Izrada strategije zaštite flore i faune opštine Milići
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Nakon prikupljanja informacija o vrstama i
rasprostranjenosti pojeednih biljnih i životinjskih vrsta, neophodno je napraviti strategiju zaštite
karaktrističnih biodiverziteta . Izradom strategje stekao bi se jasan uvid u postojeće stanje. Analizom
postojećeg stanja utvrdilo bi se koji biodiverziteti i koje vrste ugroženi te na koji način ih je potrebno zaštititi
. Provođenjem mjera zaštite stvorili bi se uslovi za očuvanje ugroženih vrsta . Strategijom bi se uspostavio
planski i sistemski pristup ovom problemu . Svi podaci bili bi obrađeni i unjeti u GIS karte . Dobijene
podatke prezentovati pute medija i sajta opštine. Strategija bi prepoznala i koji su to turistički interesantni
potencijali. Kada se isti prepozaju ponuditi ih zainteresovanim turističkim radnicima opštine radi
obogaćenja ponude i razvoja ove grane .
Cilj/evi projekta:
Ciljna grupa: građani i privreda
 Sistemski pristup zaštiti prirodnih vrijednosti
 Proširenje turističke ponude
Očekivani rezultati:
 Izrađena strategij zaštite biodiverziteta i
ugroženih vrsta opštine Milići
 Obogaćena turistička ponuda
Indikatori:
 Odluka o usvajanju strategije
 Objava rezultata na sajtu
Glavne aktivnosti:
 Prikupljanje informacija sa terena
 Analiza stanja
 Izrada i usvajanje strategije
 Objava dobijenih rezultata
 Izrada GIS karata sa rezultatima
 Promocija rezultata na sajtu
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Mala zainteresovanost za ovu temu
Predviđeni izdaci:
Projekat bi se implementirao od 2018-2020 godine
2.000,00 KM
225
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Partner(i)
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Izvori: Budžet opštine Milići : 2.000,00 KM
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
 NVO
Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju/
Sektor/Oblast: BIODIVERZITET
Sektorski cilj(evi): Optimalizacija broja biljnih i
životinjskih vrsta i zaštita njihovih staništa
Naziv programa/projekta:Poribljavanje vodotokova
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:
Cilj/evi projekta:
Ciljna grupa: građani i privreda
 Obogaćivanje prirode
 Proširenje turističke ponude
Očekivani rezultati:
 Obogaćen riblji fond
 Obogaćena turistička ponuda
Indikatori:
 Izvjetaji sa akcija poribljavanja
 Objava rezultata na sajtu
Glavne aktivnosti:
 Izrada plana poribljavanja
 Nabavka mlađi
 Poribljavanje vodotokova
 Uspostava posebnih revira
 Izrada GIS karata sa rezultatima
 Promocija rezultata na sajtu
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Mala zainteresovanost za ovu temu
Predviđeni izdaci:
Projekat bi se implementirao od 2014-2020 godine
12.000,00 KM
226
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Partner(i)
 NVO- SRD
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Izvori: Budžet opštine Milići : 12.000,00 KM
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju/
227
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
SEKTOR KULTURNO ISTORIJSKI LOKALITETI
PRIORITETNI PROBLEMI
Nisu evidentirani svi kulturno-istorijski lokaliteti na opštini Milići
Ne provode se mjere zaštite kultuno-istorijskih vrijednosti
Lokacije kulturno-istorijskih lokaliteta nisu uređeni pristupačnost je otežana
Potencijali kulturno-istorijskih lokacija se malo koriste
Nepostoji strategija zaštite kulturno-istorijskih nalazišta
228
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
AKCIONI PLAN
Plan implementacije 2014 – 2020.
Sektor 4: KULTURNO ISTORIJSKI LOKALITETI
Projekti / mjere
1.1.Elaborat
evidencije svih
kulturno
istorijskih
lokaliteta
2.1.Izrada
strategije
zaštite i
restauracije
kultuno
istorijskog
nasleđa
3.1.Uređenje
kulturno
istorijskih
lokaliteta i
pristupa istim
4.1.Promocija
kulturno
istorijskih
vrijednosti
Problem koji se
rješava
Nisu
evidentirani svi
kulturnoistorijski
lokaliteti na
opštini Milići
Nepostoji
strategija zaštite
kulturnoistorijskih
nalazišta
Lokacije
kulturnoistorijskih
lokaliteta nisu
uređeni
pristupačnost je
otežana
Potencijali
kulturnoistorijskih
lokacija se malo
Orijentacijski period realizacije
(dinamika implementacije)
Nositelji
implementacije
Ciljne grupe (korisnici)
Evidentiranje
nepoznatih i
sakupljanje
informacija o svim
poznatim istorijskim
lokalitetima opštine
Milići
Opština Milići
(Odjeljenje za
privredu i
društvene
djelatnosti)
Privreda i građani
Sistemski pristup
zaštite kulturno
istorijskih vrijednosti
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
i(Odjeljenje za
privredu i
društvene
djelatnosti)
Zaštita uz otvatanje
kulturno-istorijskih
vrijednosti
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
ekologiju)
Privreda / građani
Oplemenjivanje
turističke ponude
Opština Milići
(Odjeljenje
zaprostorno
uređenje
građevinarstvo i
Privreda (građani)
Cilj
2014.
2015.
2016.
2017
2018
2019
2020
Privreda i građani
229
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
koriste
ekologiju) i
(Odjeljenje za
privredu i
društvene
djelatnosti)
230
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
PROJEKTI ZA SEKTOR BIODIVERZITET (Primjer nekoliko razrađenih projektnih
prijedloga)
Sektor/Oblast: KULTURNO ISTORIJSKI
LOKALITETI
Sektorski cilj(evi): Evidentiranje nepoznatih i
sakupljanje informacija o svim poznatim istorijskim
lokalitetima opštine Milići
Naziv programa/projekta:Elaborat evidencije svih kulturno istorijskih lokaliteta
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Na opštini Milići po podacima kojima se raspolaže,
postoji veliki broj kulturno istorijskih nalazišta iz raznih istorijskih perioda . Pored onih koji su evidentirani a
navedeni su i u ovom dokumentu u djelu analize stanja . Pored onih koji su evidentirani na cijelom
području opštine postoji veliki broj onih koji nisu evidentirani . Neophodno je uz podršku ljudi na terenu
(MZ. Lokalnih istoričara ...) prikupiti sve informacije o lokacijama i objediniti ih sa već utvrđenim . U
elaboratu detaljno opisati stanje u kojem se nalaze napraviti fotodokuentacju i izvršiti procjenu starosti .
Sve podatke obraditi kroz GIS baze .
Ciljna grupa: građani i privreda
Cilj/evi projekta:
 Evidentiranje svih lokaliteta na opštini
Očekivani rezultati:
 Izrađen elaborat
 Uređena GIS baza
Indikatori:
 Izvještaji o istraživanju
 GIS karte sa podacima iz istraživanja
Glavne aktivnosti:
 Prikupljanje informacija sa terena
 Istraživanje i prikupljanje svih dokaza za
lokalitet
 Ažurirati podatke sa poznati nalazištima
 Izrada GIS karata sa raspoloživim podacima
 Štampanje i distribucija brošura
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Mala zainteresovanost za ovu temu
Predviđeni izdaci:
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Partner(i)
 MZ, lokalni istoričari
Projekat bi se implementirao od 2015 godine
2.000,00 KM
Izvori: Budžet opštine Milići : 2.000,00 KM
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju/
231
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Sektor/Oblast:KULTURNO
LOKALITETI
ISTORIJSKI
Sektorski cilj(evi): Sistemski
kulturno istorijskih vrijednosti
pristup
zaštite
Naziv programa/projekta:Izrada strategije zaštite i restauracije kultuno istorijskog nasleđa
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Nakon prikupljanja informacija o lokalitetima kulturno
istorijskih spomenika i njihovog trenutnog stanja, neophodno je napraviti strategiju zaštite i restauracije
istorijskih spomenika. Izradom strategje stekao bi se jasan uvid u postojeće stanje. Analizom postojećeg
stanja utvrdilo bi se koji spomenici i u kojoj mjeri su ugroženi te na koji način ih je potrebno zaštititi .
Provođenjem mjera zaštite stvorili bi se uslovi za očuvanje i korištenje ovih resursa . Strategijom bi se
uspostavio planski i sistemski pristup ovom problemu . Svi podaci bili bi obrađeni i unjeti u GIS karte .
Dobijene podatke prezentovati pute medija i sajta opštine. Strategija bi prepoznala i koji su to turistički
interesantni potencijali. Kada se isti prepozaju ponuditi ih zainteresovanim turističkim radnicima opštine
radi obogaćenja ponude i razvoja ove grane .
Ciljna grupa: građani i privreda
Cilj/evi projekta:
 Sistemski pristup zaštiti istorijskih
vrijednosti
 Proširenje turističke ponude
Očekivani rezultati:
 Izrađena strategij zaštite i restauracije
kulturno istorijskog nasleđa opštine Milići
 Obogaćena turistička ponuda
Indikatori:
 Odluka o usvajanju strategije
 Objava rezultata na sajtu
Glavne aktivnosti:
 Prikupljanje informacija sa terena
 Analiza stanja
 Izrada i usvajanje strategije
 Objava dobijenih rezultata
 Izrada GIS karata sa rezultatima
 Promocija rezultata na sajtu
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Mala zainteresovanost za ovu temu
Predviđeni izdaci:
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Partner(i)
 NVO
Projekat bi se implementirao od 2016-2017 godine
2.000,00 KM
Izvori: Budžet opštine Milići : 2.000,00 KM
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju/
232
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
Sektor/Oblast:KULTURNO
LOKALITETI
ISTORIJSKI
Sektorski
ponude
cilj(evi):
Oplemenjivanje
turističke
Naziv programa/projekta:Promocija kulturno istorijskih vrijednosti
Opravdanost i kratak opis programa/projekta:Kada se dođe u situaciju da se kulturno istorijski
spomenici urede i učine pristupačnim prirodan korak je korištenje ovih potencijala u korist lokalnog
stanovništva . Promociju vršiti u partnrrstvu sa zainteresovanim privrednim subjektima u oblasti turizma .
Prje samog početka reklame i promocije napraviće se plan promocije . U centru aktivnosti je kampanja
koja će deinisati sve korake (podjela štampanog materijala, medijska reklama, internet reklama, nastup na
sajmovima...) . Promocija za cilj im razvoj sektora turizma i upošljavanje ljudi u ovom sektoru .
Ciljna grupa: građani i privreda
Cilj/evi projekta:
 Proširenje turističke ponude
Očekivani rezultati:
 Promovisana turistička ponuda
Indikatori:
 Brošure i vodiči
 Objava rezultata na sajtu
Glavne aktivnosti:
 Izrada plana prezentacije
 Štampanje propagandnog materijala
 Kampanja za promociju istorijskih turističkih
potencijala
 Promocija rezultata na sajtu
Period implementacje:
Glavni rizici:
 Mala zainteresovanost za ovu temu
Predviđeni izdaci:
Status spremnosti projekta:
a) Spreman za implementaciju
b) Pozitivna studija predizvodljivosti
c) Tehnička dokumentacija i analiza izdataka
d) Projektni prijedlog
e) Projektna ideja
Izvori financiranja/sufinanciranja:
Partner(i)
 Privredni potencijali u turizmu
Projekat bi se implementirao od 2018-2020 godine
12.000,00 KM
Izvori: Budžet opštine Milići :
6.000,00 KM
Privredni potencijali u turizmu : 6.000,00 KM
Nosilac projekta/implementacija/monitoring i
evaluacija:
Opština Milići / Odjeljenje zaprostorno uređenje
građevinarstvo i ekologiju/
233
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
MONINTORING I EVALUACIJA
Nakon usvajanja plana od strane skupštine uspostaviće se tim za praćenje implementacije plana . Tim će
plan pratiti i pripremati kvartalne izvještaje o implementaciji plana . Izvještaje će podnositi Skupštini koja će ih
imenovati . U satav tima ući će : Službenik za komunalno stambene poslove i ekologiju, komunalni policajac i
ekološki inspektor . Pored praćenja realizacije tim će imati zadatak da vrši ažuriranje plana u smislu zamjene
ne učinkovitih aktivnosti ili nerealno postavljenih rezultata i ciljeva .
Monitoring podrazumijeva formiranje tijela u Opštini koje će pratiti indikatore i realizaciju plana, na godišnjem
nivou.
Praćenje implementacije LEAP-a u svim njegovim segmentima, prema utvrđenoj dinamici i rokovima za
realizaciju vršiti će Radna grupa za provedbu LEAP-a. Radnu grupu čine:
načelnik opštine, šefovi službi zaduženih za provođenje LEAP-a i to Odjeljenja za privredu i društvene
djelatnosti, Odjeljenja za finansije, Odijeljenja za opštu upravu, Odjeljenja za prostorno uređenje
građavinarstvo i ekologiju, I šefa inspekcijske službe, Direktora komunalnog preduzeća, Načelnika
komunalne policije i službenika iz nabrojanih službi koji imaju udio u implementaciji
Radnu grupu Rješenjem imenuje načelnik opštine na planski period određen LEAP-om u roku od 15 dana od
usvjanja LEAP-a. Prvi osnivački sastanak Radne grupe se planira u periodu maj 2014. radi planiranja
aktivnosti i prijedloga proračuna u 2014. godini.
Imenovana osobe mogu operativno delegirati odgovorne osobe za sudjelovanje u radu Radne grupe, pri
čemu se ne isključuje potreba za njihovom nazočnošću i sudjelovanjem u procesu praćenja i ocjene
postignutih ciljeva.
Zadatak Radne grupe je da:




prikuplja podatke, odbrađuje ih i analizira indikatore stanja životne sredine,
analizira, ocjenjuje i sumira rezultate završenih aktivnosti u tekućoj godini,
planira aktivnosti i sredstva za narednu godinu,
utvrđuje način pristupanja vanjskim izvorima financiranja za one projekte za koje je to predviđeno.
U planskom periodu, Radna grupa će se inače sastajati najmanje dva puta godišnje i to:


Prvi radni sastanak u mjesecu maju radi evaluacije aktivnosti u tekućoj godini. Nakon prvog radnog
sastanka, Radna grupa priprema Prvi izvještaj o stupenu implementacije Plana koji se podnosi
Skupštini opštine na prvoj narednoj sjednici. Skupština usvaja ili odbija izvještaj i predlaže korektivne
akcije u cilju postizanja učinkovitosti i djelotvornosti na implementaciji LEAP-a.
Drugi radni sastanak u mjesecu Septembru radi ažuriranja Akcionog plana i planiranja redoslijeda
implementacije aktivnosti, sredstava potrebnih za njihovu realizaciju u opštinskom budžetu za
narednu godinu i načina pristupanja vanjskim izvorima finansiranja za one projekte za koje je to
predviđeno. Nakon drugog radnog sastanka, Radna grupa priprema Konačni izvještaj o
implementaciji LEAP-a za tekuću godinu te na osnovu njega i Revidirani akcioni plan za narednu
godinu sa prijedlogom budžeta. Svi dokumenti se podnose Skupštini na prvoj narednoj sjednici koje
usvaja ili odbija izvještaj i odobrava planiranje sredstava u budžetu za narednu godinu.
Ocjena uspješnosti projekata se vrši u skladu sa indikatorima postavljenim u Akcionom planu. Ocjena
234
LOKALNI EKOLOŠKI AKCIONI PLAN OPŠTINE MILIĆI
LITERATURA
Prostrni plan opštine Milići 2011-2031
Strategija razvoja opštine Milići 2011-2015
Plan upavljanja otpadom opštine Milići 2013-2018
Lovna osnova lovačkog udružeja KOMIĆ Milići 2011-2021
Elaborat zane sanitarne zaštite za izvorište Nikoline vode
Elaborat zone sanitarne zaštite za izvorište Jama
Elaborat za zone sanitarne zaštite za izvorište Banjica
Službeni glasnik opštine Milići br10/2013
235

Подаци о инвестиционом пројекту

prirodni resursi - Bosna i Hercegovina

Aneks 11b - Strategija 2024

Прелиминарна ранг листа

Službeni glasnik Opštine Milići br. 03/10

Poštovani korisnici, Zahvaljujemo Vam na dosadašnjoj suradnji

NOVI GRAD INVESTICIONI SAŽETAK

Razvrstavanje otpada počinje u Vašem domu! Ako još

Krupni otpad

Otpad ne mora da bude i smeće Otpad ne mora da bude i smeće