Κρίσεις και μεταρρυθμίσεις στην ελληνική οικονομία, τέλη 19ου – 21ος αιώνας Από την πρώτη στη δεύτερη πετρελαϊκή κρίση, δια μέσου της μεταπολίτευσης Γιώργος Προγουλάκης (Πανεπιστήμιο Αθηνών) Σχολιαστής: Χρυσάφης Ιορδάνογλου (Πάντειο Πανεπιστήμιο) ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΧΡΥΣΗΣ ΕΠΟΧΗΣ α) κατάργηση της συνθήκης του Bretton-Woods (15 Αυγούστου 1971) και υποτίμηση του δολαρίου β) αύξηση της τιμής του πετρελαίου: ● κατά 80% το 1973 (1η πετρελαϊκή κρίση) ● κατά 70% το 1979 (2η πετρελαϊκή κρίση) ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ, ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΟΚ 1970 - 1981 ΤΙΜΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 1980 1978 1976 1974 1972 ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ 1970 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 -5,00 ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΟΚ: 1961 - 1982 6 ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5 4 3 2 1 1982 1980 1978 1976 1974 1972 1970 1968 1966 1964 1962 1960 0 3 περίοδοι κυλιόμενου μέσου όρου (ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ) Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 70 ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΟΚ • Δύσκολα θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για κρίση. Αυτό που συμβαίνει είναι η εξάντληση των ωφελειών από την μίμηση του αμερικάνικου μοντέλου, και ο περιορισμός του ρυθμού ανάπτυξης • το εγχώριο προϊόν αυξάνεται κατά 3% σε ετήσια βάση μεταξύ 1972-1981, έναντι 4,3% κατά την περίοδο 1960-1973 • η ανεργία το 1981, μετά και την 2η πετρελαϊκή κρίση ανεβαίνει στο 7,5% ΕΤΗΣΙΑ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΟΥ ΑΕΠ ΕΛΛΑΔΑ - ΕΟΚ 1963 - 1981 15 10 5 ΕΛΛΑΔΑ -10 1981 1979 1977 1975 1973 1971 1969 1967 1965 -5 1963 0 ΕΟΚ ΜΕΣΟΣ ΕΤΗΣΙΟΣ ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ: ΕΛΛΑΔΑ - ΕΟΚ 1963 - 1981 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 8,8 4,6 4,3 ΕΛΛΑΔΑ 3,0 1963-72 1973-81 ΕΟΚ ΠΟΣΟΣΤΙΑΙΑ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΕΠ: 1972 - 1981 60 47 50 40 1981 19 10 Δημ. Διοίκηση και Ασφάλεια ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ Μεταποίηση 0 24 1972 4 ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ 20 10 31 16 18 ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ 30 37 52 Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΕΝΕΡΓΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 1971 - 1981 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 32113366 1971 1329 972 Α γενής 836 1038 Β γενής 1356 1046 Γ γενής 1981 ΣΥΝΟΛΟ Ο ενεργός πληθυσμός ως % του συνολικού πληθυσμού 1971 = 37,3% 1981 = 36,4% ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΠΑΓΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 1972 - 1981 (δις δρχ. 1958) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 67 69 46 51 1972 22 1981 18 8 ΣΥΝΟΛΟ ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΣ 11 Μεταποίηση Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου ως % του ΑΕΠ 1972: 31% 1981: 25% ΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΪΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΑΞΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ 7 εκ ΤΟΝΩΝ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΑΕγΠ 1972 - 1981 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 1. ΟΙ ΔΙΟΛΙΣΘΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΡΑΧΜΗΣ ΙΣΟΤΙΜΙΑ ΔΟΛΑΡΙΟΥ ΚΑΙ ECU ΜΕ ΤΗΝ ΔΡΑΧΜΗ 1970 - 1981 70,0 60,0 50,0 40,0 ECU / ΔΡΧ 30,0 ΔΟΛ / ΔΡΧ 20,0 10,0 1981 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1972 1971 1970 0,0 Το 1981 σε σχέση με το 1970, οι τιμές στην Ελλάδα είχαν αυξηθεί κατά 60% σε σχέση με αυτές της ΕΟΚ Η αξία του ECU όμως είχε διπλασιαστεί ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 2. Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΩΝ ΜΙΣΘΩΝ ΕΤΗΣΙΑ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΕΣΟΥ ΜΙΣΘΟΥ 1967 - 1980 15,0 10,0 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚ ΟΤΗΤΑ ΜΙΣΘΟΣ 5,0 1979 1977 1975 1973 1971 1969 -5,0 1967 0,0 -10,0 1973 = 100 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΙΣΘΟΙ 117,5 122,5 ΚΟΣΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΩΡΟΜΙΣΘΙΟ: 1979 (σε μάρκα) 25 21,1 20 15 12,4 10 15,2 15 8,6 10,2 7,8 7,3 Γαλλία Αγγλία Ιταλία 5 ΩΡΙΑΙΟ ΚΟΣΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 6,2 4,3 0 Δυτ. Γερμανία Οικονομικός Ταχυδρόμος Ελλάδα ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΩΡΟΜΙΣΘΙΟΥ ΤΑ ΔΗΜΟΣΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΑΕΠ: 1970 -1980 34,0 32,0 30,0 ΕΣΟΔΑ 28,0 26,0 ΔΑΠΑΝΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΡΕΟΣ 24,0 22,0 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1972 1971 1970 20,0 Άμεσοι και Έμμεσοι Φόροι ως % ΑΕΠ 1970 1980 Άμεσοι Φόροι 3,5 5,1 Έμμεσοι Φόροι 11,8 10,7 ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΠΑΓΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ 1960 - 1981 ΑΥΞΗΣΗ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΑΕΠΚ (δις δρχ.) (δις δρχ.) (β) (α) / (β) (α) ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1960 - 1972 (1) 55.099 36.897 1,49 1973 - 1981 (2) 118.395 19.637 6,03 (1) Σε τιμές 1958, (2) σε τιμές 1970 ΤΡΑΠΕΖΙΚΕΣ ΠΙΣΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 1970 - 1980 150,0 140,0 130,0 120,0 110,0 100,0 90,0 80,0 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΕΠΙΤΟΚΙΑ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ 1960 - 1985 10,00 5,00 -10,00 -15,00 -20,00 ΤτΕ, Μηνιαίο Στατιστικό Δελτίο 1984 1982 1980 1979 1977 1975 1973 1972 1970 1968 1966 1964 1962 -5,00 1960 0,00 ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΙΜΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΤΟΚΙΟ ΚΑΤΑΘΕΣΕΩΝ 1970 - 1980 30,0 25,0 20,0 15,0 ΔΤΚ 10,0 ΕΠΙΤΟΚΙΟ 5,0 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1972 1971 1970 0,0 Επιτόκιο: καταθέσεων ταμιευτηρίου στις εμπορικές τράπεζες ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΙΔΙΩΤΩΝ ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΑΕγΠ 1970 - 1980 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ, ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ, ΔΟΛΑΡΙΟ, ΜΕΤΟΧΕΣ, ΧΡΥΣΗ ΛΙΡΑ: 1970 - 1980 (1970 = 100) 1800,0 1600,0 1400,0 1200,0 1000,0 800,0 600,0 400,0 200,0 0,0 ΔΤΚ ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ ΔΟΛΑΡΙΟ ΜΕΤΟΧΕΣ 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1972 1971 1970 ΧΡΥΣΗ ΛΙΡΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ (%) 1970 - 1980 60,0 50,0 40,0 (β) / (α) 30,0 (γ) / (ε) (δ) / (ε) 20,0 10,0 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1972 1971 1970 0,0 (β) / (α): εξαγωγές ως ποσοστό των εισαγωγών (γ) / (ε): εμπορικό έλλειμμα ως ποσοστό του ΑΕΠ (δ) / (ε): εισαγωγές + εξαγωγές ως ποσοστό του ΑΕΠ ΟΙ ΑΔΗΛΟΙ ΠΟΡΟΙ ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ 1970 - 1980 180,0 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0,0 (α) / (β) 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1972 1971 1970 (α) / (γ) (α) / (β): άδηλοι πόροι ως ποσοστό των εξαγωγών (α) / (γ): άδηλοι πόροι ως ποσοστό του εμπορικού ελλείμματος ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟ, ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΟ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑ ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΑ ΕΜΠΑΣΜΑΤΑ 20,0 10,0 0,0 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1974 1973 1972 1971 1970 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑ 42 18 12 Εργαζόμενοι στην κεντρική κυβέρνηση 36 34 Μισθωτοί 3 Συμβοηθούντα μέλη της οικογένειας 4 Εργαζόμενοι για δικό τους λογαριασμό 60 50 40 30 20 10 0 Εργοδότες ΟΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΚΑΤΑ ΘΕΣΗ ΣΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ % 51 1971 7 10 1981 ΠΟΣΟΣΤΟ ΦΤΩΧΩΝ ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1970 30,0 25,0 25,0 20,6 21,8 20,0 14,8 15,0 10,0 6,6 6,3 5,0 0,0 ΕΛΛΑΔΑ 1974 ΕΛΛΑΔΑ 1981 ΙΤΑΛΙΑ ΕΚΚΕ, Διαστάσεις της φτώχειας στην Ελλάδα ΓΑΛΛΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΠΕΡΓΩΝ: 1960 - 1981 (χιλ.) 1981 1980 1979 1978 1977 1976 1975 1967 1966 1965 1964 1963 1962 1961 1960 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Κρίσεις και μεταρρυθμίσεις στην ελληνική οικονομία, τέλη 19ου – 21ος αιώνας Από την πρώτη στη δεύτερη πετρελαϊκή κρίση, δια μέσου της μεταπολίτευσης Γιώργος Προγουλάκης (Πανεπιστήμιο Αθηνών) Σχολιαστής: Χρυσάφης Ιορδάνογλου (Πάντειο Πανεπιστήμιο)