1
2
3
Γενικές Πληροφορίες
Περιεχόμενα
5
Καλωσόρισμα
Διοργάνωση συνεδρίου
www.sylviaioannoufoundation.org
6
Διοργάνωση
7
Πρόγραμμα
Χρόνος και τόπος διεξαγωγής
17-19 Οκτωβρίου 2014
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (5ος όροφος)
Νεοφύτου Δούκα 4, 106 74 Αθήνα
Τ: (+30) 210 7228321/-3 F: (+30) 210 7239382
E: [email protected] W: www.cycladic.gr
Γραμματεία συνεδρίου
ERA LTD
Γιάννης Αντωνίου, Έλενα Γκούβα
T: (+30) 210 3634944 F: (+30) 210 3631690
E: [email protected]
Ασκληπιού 17, 106 80 Αθήνα
Γλώσσες συνεδρίου
Ελληνικά και Αγγλικά, με ταυτόχρονη μετάφραση.
Εγγραφές στον χώρο του συνεδρίου
Η Γραμματεία θα βρίσκεται στον χώρο διεξαγωγής του συνεδρίου καθ’ όλη τη
διάρκεια των εργασιών, ενώ εγγραφές θα πραγματοποιούνται πριν από την
έναρξη των εργασιών κάθε ημέρας. Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας, διότι
ο αριθμός των θέσεων είναι περιορισμένος. Πιστοποιητικά παρακολούθησης
Οι συμμετέχοντες στο συνέδριο μπορούν να παραλάβουν πιστοποιητικό
παρακολούθησης από τη Γραμματεία, στο τέλος των εργασιών του συνεδρίου.
Κινητά τηλέφωνα
Τα κινητά τηλέφωνα θα πρέπει να είναι απενεργοποιημένα εντός των αιθουσών
όπου θα πραγματοποιούνται οι συνεδρίες.
Ιστοσελίδα συνεδρίου
www.sylviaioannoufoundation.org/2nd-international-conference
12
Συμμετέχοντες
15
Περιλήψεις & Βιογραφικά Σημειώματα Ομιλητών
Contents
39
Welcoming message
40
Organisation
41
Programme
46
Participants
49
Speakers’ Abstracts & CVs
4
5
Καλωσόρισμα
Αγαπητοί Φίλοι,
Σας καλωσορίζουμε στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
Περιήγησης και Χαρτογράφησης του Ελληνικού Χώρου,
που διοργανώνει το Sylvia Ioannou Foundation στο Μουσείο
Κυκλαδικής Τέχνης από τις 17 έως και τις 19 Οκτωβρίου 2014,
με τίτλο:
Κουρσάροι & Πειρατές στην Ανατολική Μεσόγειο, 15ος-19ος αι.
Βασικός στόχος του Συνεδρίου είναι να διερευνηθούν εκ νέου
οι ιστορικές διαστάσεις ενός φαινομένου που επανέρχεται διαρκώς
στο προσκήνιο έως τα τέλη του 19ου αιώνα, αγγίζοντας ωστόσο και
τη σύγχρονή μας πραγματικότητα. Οι προσεγγίσεις των ομιλητών
καλύπτουν έξι θεματικές ενότητες:
•Τόποι της Πειρατείας
•Κλίμακα και Είδος επιδρομών σε εμπορικά πλοία
•Πολιτική και Νομιμότητα
•Πειρατεία και Κράτος
•Απεικονίσεις της Πειρατείας
•Πειρατεία: Παρελθόν και Παρόν
Η υλοποίηση αυτής της σειράς Συνεδρίων εντάσσεται στις
δραστηριότητες του Sylvia Ioannou Foundation για τη διατήρηση,
ανάδειξη και διάδοση της πολιτικής, ιστορικής και πολιτιστικής
κληρονομιάς της Κύπρου, σε σύνδεση και με το ευρύτερο γεωγραφικό
και ιστορικό πλαίσιο του Ελληνικού και Μεσογειακού χώρου.
Το πρώτο Συνέδριο, με τίτλο Η Κύπρος στο σταυροδρόμι των
αναζητήσεων χαρτογράφων και περιηγητών από τον 15ο έως τον 20ό
αιώνα, πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στην Αθήνα τον Οκτώβριο
του 2012. Έχουμε τώρα τη χαρά να μοιραστούμε μαζί σας την
έκδοση επιλεγμένων εργασιών από τα Πρακτικά του πρώτου
αυτού Συνεδρίου, στον τόμο Cyprus at the Crossroads. Geographical
Perceptions and Representations from the Fifteenth Century.
Ευελπιστούμε πως και το 2ο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο
Περιήγησης και Χαρτογράφησης του Ελληνικού Χώρου
θα αποδειχθεί αντάξιο των προσδοκιών σας.
Καλώς ήλθατε!
Άρτεμις Σκούταρη
Διευθύντρια του Sylvia Ioannou Foundation
6
7
Διοργάνωση
Πρόγραμμα
Οργανωτική Επιτροπή
Σύλβια Ιωάννου
Πρόεδρος
Άρτεμις Σκούταρη
Γενική Γραμματέας
Ιδρύτρια του Sylvia Ioannou Foundation
Παρασκευή 17 Οκτωβρίου 2014
Διευθύντρια του Sylvia Ioannou Foundation
18:00-19:00
Εγγραφές
Εναρκτήρια Συνεδρία
Επιστημονική Επιτροπή
8
19:00-19:45
Δημήτρης Δημητρόπουλος
Κύριος Ερευνητής, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών (Τομέας
Νεοελληνικών Ερευνών), Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών
Παναγιώτης Ν. Δουκέλλης
Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
David J. Starkey
Professor, Department of History, University of Hull
Τζελίνα Χαρλαύτη
Καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο
Νικόλαος Χρυσίδης
Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας, Southern Connecticut
State University
Χαιρετισμοί
Άρτεμις Σκούταρη
Διευθύντρια Sylvia Ioannou Foundation
Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης
Διευθυντής Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
Παρουσίαση Πρακτικών 2012
Γιώργος Τόλιας
Διευθυντής Ερευνών, ΙΝΕ / ΕΙΕ
19:45-20:15
Εναρκτήρια Ομιλία
David J. Starkey
Department of History, University of Hull
20:15-22:30
Δεξίωση Υποδοχής
9
Σάββατο 18 Οκτωβρίου 2014
08:30-09:00
Εγγραφές
Συνεδρία III – Πολιτική και Νομιμότητα
Συνεδρία I – Τόποι της Πειρατείας
Πρόεδρος: Νικόλας Κουρέας
Πρόεδρος: Εύα Καλπουρτζή
09:00-11:30
Τόποι πειρατείας: Χαρτογραφώντας την πειρατεία στην πρώιμη νεότερη Μεσόγειο
μέσω αφηγήσεων αιχμαλωσίας
Eda Özel
Πειρατεία και καταδρομή στην Ανατολική Μεσόγειο στις απαρχές
του αιώνα των επαναστάσεων: Η οπτική των προξένων και των αξιωματούχων
της Επτανήσου Πολιτείας (1800-1807)
Γεράσιμος Δ. Παγκράτης
Ένα κέντρο πειρατικής δραστηριότητας στο Αιγαίο:
Η Σύρος κατά τη διάρκεια της Επανάστασης
Απόστολος Δελής
Πειρατές στα χρόνια της Επανάστασης – Τα πρόσωπα της πειρατείας
και η αντίδραση των τοπικών κοινωνιών
Δημήτρης Δημητρόπουλος
15:30-17:30
«Δεν είναι νομικά επιτρεπτό (halal) να τους επιτεθούμε»:
Πειρατεία και νόμος στην Οθωμανική Μεσόγειο του 17ου αιώνα
Joshua M. White
Με το βλέμμα του πειρατή: Οι Αγγλικοί και Γαλλικοί ναυτικοί χάρτες της Μεσογείου
κατά τον 18ο αιώνα
Christine Petto
Πειρατές, καταδρομείς εμπορικών πλοίων και ουδέτεροι:
Ναυτιλιακή βία και διεθνές δίκαιο στο Αιγαίο, 1770-1830
Will Smiley
Συζήτηση
Σχολιασμός: Βασίλης Καρδάσης
Συζήτηση
Σχολιασμός: Όλγα Κατσιαρδή-Hering
11:30-12:00
Διάλειμμα καφέ
Συνεδρία II – Κλίμακα και Είδος επιδρομών σε εμπορικά πλοία
Πρόεδρος: Colin Heywood
12:00-14:00
Καταδρομή και εμπόριο σκλάβων στις Κυκλάδες στα τέλη του 17ου αιώνα
Γιώργος Κουτζακιώτης
«Ιερή» λεηλασία; Οθωμανοί κουρσάροι στην Οθωμανική ιστοριογραφία
Emrah Safa Gürkan
‘Per omnes partes barbarie orientis’ – Καταδρομές Μαλτέζων κουρσάρων
στο Λεβάντε τον 16ο-17ο αιώνα
Joan Abela
Συζήτηση
Σχολιασμός: Νίκος Μπελαβίλας
14:00-15:30
10
Διάλειμμα
11
Κυριακή 19 Οκτωβρίου 2014
08:30-09:00
Εγγραφές
Καταληκτήρια Συνεδρία
Συνεδρία IV– Πειρατεία και Κράτος
Πρόεδρος: Παναγιώτης Ν. Δουκέλλης
Πρόεδρος: Christine Petto
09:00-11:30
Επανακαλύπτοντας τον ‘Mr. Roberts’: Η αφήγηση αιχμαλωσίας στο Αιγαίο
ενός Άγγλου ναυτικού (1692-1693)
Colin Heywood
Κούρσος στα όρια των οικονομικών και εθνικών συμφερόντων:
Εμπόριο και διπλωματία στην Ανατολική Μεσόγειο στα μέσα του 18ου αιώνα
Βασίλης K. Γούναρης
15:30-17:00
Το έγκλημα της πειρατείας υπό το φως του διεθνούς δικαίου
Πέτρος Σιούσιουρας και Εύη Μπαξεβάνη
Συμπεράσματα
Τζελίνα Χαρλαύτη
«Κακομεταχείριση από φίλους»: Οθωμανικές απαντήσεις σε Βρετανικές καταδρομές
εναντίον εμπορικών πλοίων στα μέσα του 18ου αιώνα
Michael Talbot
Η συμμετοχή των Υδραίων στην πάταξη της πειρατείας στο Αιγαίο
στις αρχές του 19ου αιώνα
Σοφία Λαΐου
Συζήτηση
Σχολιασμός: Molly Greene
11:30-12:00
Διάλειμμα καφέ
Συνεδρία V – Απεικονίσεις της Πειρατείας
Πρόεδρος: Νατάσσα Κωνσταντινίδου
12:00-14:00
Εικόνες της πειρατείας στην Oθωμανική λογοτεχνία, 16ος-18ος αιώνας
Μαρίνος Σαρηγιάννης
Το κράτος-πειρατής: Μετα-αποικιακές διαδρομές μιας αυτοκρατορικής έννοιας
από τον πρώτο έως τον τρίτο Βερβερικό Πόλεμο (1801-2011)
Amedeo Policante
Κοκκινογένης, Μπάμπα & ΣΙΑ: Πειρατεία και παρωδία στο Asterix
Νικόλαος Χρυσίδης
Συζήτηση
Σχολιασμός: Maria Fusaro
14:00-15:30
12
Διάλειμμα
13
Συμμετέχοντες
Joan Abela
Visiting Assistant Lecturer, Faculty of Laws, University of Malta
Γεράσιμος Δ. Παγκράτης
Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας,
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Βασίλης Κ. Γούναρης
Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης
Christine Petto
Professor, Department of History, Southern Connecticut State University
Απόστολος Δελής
Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών,
Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας
Amedeo Policante
Assistant Professor, Department of Politics, History and International
Relations, University of Nottingham
Δημήτρης Δημητρόπουλος
Κύριος Ερευνητής, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών (Τομέας Νεοελληνικών
Ερευνών), Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών
Μαρίνος Σαρηγιάννης
Ερευνητής B΄, Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, Ίδρυμα Τεχνολογίας
και Έρευνας
Παναγιώτης Ν. Δουκέλλης
Καθηγητής, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και
Πολιτικών Επιστημών
Πέτρος Σιούσιουρας
Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών,
Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Maria Fusaro
Senior Lecturer, Department of History, University of Exeter
Will Smiley
Postdoctoral Research Associate, Department of Near Eastern Studies,
Princeton University
Molly Greene
Professor, Department of History and Hellenic Studies, Princeton University
Νικόλαος Χρ. Σταμπολίδης
Καθηγητής, Διευθυντής Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης
Emrah Safa Gürkan
Assistant Professor, Department of Political Science and International
Relations, Istanbul 29 Mayıs University
David J. Starkey
Professor, Department of History, University of Hull
Colin Heywood
Honorary Research Fellow, Department of History, University of Hull
Michael Talbot
Postdoctoral Researcher, Mediterranean Reconfigurations project,
Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne
Εύα Καλπουρτζή
τ. Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας,
Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
Joshua M. White
Assistant Professor, Department of History, University of Virginia
Βασίλης Καρδάσης
Καθηγητής, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Τζελίνα Χαρλαύτη
Καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο
Όλγα Κατσιαρδή-Hering
Καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό
Πανεπιστήμιο Αθηνών
Νικόλαος Χρυσίδης
Καθηγητής, Τμήμα Ιστορίας, Southern Connecticut State University
Νικόλας Κουρέας
Ανώτερος Ερευνητής, Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών Κύπρου
Γιώργος Κουτζακιώτης
Εντεταλμένος Ερευνητής, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών (Τομέας
Νεοελληνικών Ερευνών), Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών
Νατάσσα Κωνσταντινίδου
Λέκτορας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Πανεπιστήμιο Κύπρου
Σοφία Λαΐου
Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο
Εύη Μπαξεβάνη
Υποψήφια Διδάκτορας, Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών,
Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Νίκος Μπελαβίλας
Επίκουρος Καθηγητής, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών,
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο
Eda Özel
PhD candidate, Department of History, Harvard University
14
15
Συνεδρία I /// Τόποι της Πειρατείας
Τόποι πειρατείας: Χαρτογραφώντας την πειρατεία
στην πρώιμη νεότερη Μεσόγειο
μέσω αφηγήσεων αιχμαλωσίας
Eda Özel
Μ
ε την ανακατάληψη της Τύνιδας το 1574,
οι Οθωμανοί κατοχύρωσαν μερικό
έλεγχο και σχέσεις αμοιβαίας εξάρτησης με τις
Βορειοαφρικανικές περιοχές της Τύνιδας, της
Αλγερίας και της Τρίπολης, τριών δηλαδή ιστορικά
ενεργών πειρατικών βάσεων στη Μεσόγειο.
Η ανακοίνωση αυτή αποτελεί επισκόπηση
αφηγήσεων γραμμένων από μη Μουσουλμάνους
αιχμαλώτους στη Βόρειο Αφρική, προκειμένου
να συγκροτηθεί ένας χάρτης των πειρατικών
αναμετρήσεων στη Μεσόγειο από το 1574 έως το
1650. Κατά την περίοδο αυτή, οι αφηγήσεις των
Ευρωπαίων αιχμαλώτων παρουσίαζαν λεπτομέρειες
θαλασσομαχιών. Οι αιχμάλωτοι-συγγραφείς ή
αφηγητές προσπάθησαν να είναι όσο μπορούσαν πιο
ακριβείς σχετικά με την τοποθεσία των γεγονότων,
εφόσον υποστήριζαν ότι παρουσίαζαν «αληθινές»
ιστορίες. Με αυτό τον τρόπο, η ανακοίνωση
εξακριβώνει τα «θερμά» σημεία της πειρατείας,
τα οποία απειλούσαν την ασφαλή διέλευση των
πλοίων που μετέφεραν στρατιωτικό και διοικητικό
προσωπικό, εμπορεύματα και προσκυνητές.
Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, η ανακοίνωση σκοπεύει
να παρουσιάσει μερικές τουλάχιστον τοποθεσίεςκλειδιά, οι οποίες σχετίζονταν με τα εμπορικά
δίκτυα της περιόδου στην Οθωμανική Μεσόγειο.
Στον βαθμό που αυτά τα δίκτυα επηρέαζαν τις τιμές
της αγοράς, η πειρατεία μπορεί να θεωρηθεί θεσμικό
χαρακτηριστικό που συνδέεται με την Οθωμανική
ναυτιλιακή οικονομία, μέσω μιας θεωρητικής
αποτίμησης του κόστους προστασίας ως στοιχείου
που συνέβαλλε στη δημιουργία μονοπωλιακής
αγοραστικής δύναμης της μιας πλευράς
έναντι των άλλων.
16
Βιογραφικό Σημείωμα
Η Eda Özel είναι υποψήφια Διδάκτωρ σε πρόγραμμα
Ιστορίας και Μεσανατολικών Σπουδών του Harvard
University. Βρίσκεται στα πρώτα στάδια της
διδακτορικής διατριβής της, η οποία επικεντρώνεται
στην Οθωμανική πειρατεία στη Μεσόγειο του
16ου αιώνα. Έχει πτυχίο στα Οικονομικά, και
στα γενικά πεδία έρευνάς της περιλαμβάνονται
η Οθωμανική ναυτιλιακή ιστορία, η Μεσόγειος
του 16ου και 17ου αιώνα, η ιστορία της Οθωμανικής
χαρτογραφίας και η ιστορία του καπιταλισμού.
Βασιζόμενη σε ποσοτικά χαρακτηριστικά
της Οθωμανικής ναυτιλιακής δραστηριότητας
εν γένει, και της πειρατείας ειδικότερα, άρχισε
πρόσφατα να ενσωματώνει εφαρμογές ψηφιακών
ανθρωπιστικών επιστημών στο σύνολο των
εργαλείων της για την ιστορική έρευνα. Μελετά
ιδιαιτέρως δίκτυα περί τον Οθωμανό αρχιναύαρχο
Ḫayreddīn Pasha (‘Μπαρμπαρόσα’) –πρώην πειρατή
που στρατολογήθηκε μέσω παραχώρησης της
υψηλόβαθμης διοικητικής θέσης του κυβερνήτη
της Αλγερίας– και τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά
της πειρατικής δραστηριότητας στη Μεσόγειο,
εντάσσοντας στα κύρια ενδιαφέροντά της την
ανάλυση των δικτύων και τη χωρικότητα. Τώρα
εργάζεται πάνω στη σύνθεση ενός δικτύου από
ναυτιλιακούς παράγοντες και στη χαρτογράφηση
γεωγραφικών δεδομένων που βασίζονται σε πηγές
όπως αναφορές πρέσβεων, δικαστικά αρχεία,
αφηγήσεις αιχμαλωσίας, μητρώα mühimme, καθώς
και αρχεία από τη συλλογή Documenti Turchi του
ASV (Archivio di Stato di Venezia). Όσον αφορά στη
διδακτική της εμπειρία, η Ε. Özel επίσης εργάζεται
ως Teaching Fellow σε προπτυχιακού επιπέδου
σειρά μαθημάτων για το Οθωμανικό κράτος και την
Οθωμανική κοινωνία, και είναι από τους πρώτους
συμμετέχοντες στο Digital Teaching Fellow Program
του Harvard. Το πρόγραμμα αυτό της έδωσε την
ευκαιρία να χρησιμοποιήσει εφαρμογές λογισμικού
όπως οι ArcGIS, WorldMap, Omeka/Neatline και
Gephi, όχι μόνο για την προσωπική της έρευνα,
αλλά και ως εργαλεία διδασκαλίας.
17
Σ
Συνεδρία I /// Τόποι της Πειρατείας
Συνεδρία I /// Τόποι της Πειρατείας
Πειρατεία και καταδρομή στην Ανατολική Μεσόγειο
στις απαρχές του αιώνα των επαναστάσεων:
Η οπτική των προξένων και των αξιωματούχων
της Επτανήσου Πολιτείας (1800-1807)
Ένα κέντρο πειρατικής δραστηριότητας στο Αιγαίο:
Η Σύρος κατά τη διάρκεια της Επανάστασης
τη συγκυρία των Ναπολεόντειων Πολέμων,
η πολιτική αστάθεια σε διεθνές επίπεδο, τα
διπλωματικά παιχνίδια και η επιδίωξη φθοράς των
δομών του αντιπάλου ευνόησαν την ανάπτυξη της
πειρατείας και του κούρσου. Σε αυτή την ξεχωριστή
ιστορική περίοδο ιδρύθηκε η Επτάνησος Πολιτεία
(1800-1807), ένα κρατίδιο που τέθηκε κάτω από
την προστασία της Ρωσίας και της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας και ουσιαστικά ενοποίησε
διοικητικά, για πρώτη φορά στην ιστορία τους,
τα άλλοτε Bενετικά νησιά του Ιονίου Πελάγους.
Στόχος της εισήγησής μας είναι να αξιοποιήσει
τις εκθέσεις του πυκνού προξενικού δικτύου τού
Επτανησιακού κράτους, προκειμένου να εντοπίσει
τους πρωταγωνιστές αυτής της έκνομης/νόμιμης
δραστηριότητας, να εξετάσει τον χώρο, τις τακτικές
και τις κύριες επιδιώξεις της, και να δοκιμάσει
τις αντοχές των «βεβαιοτήτων» με τις οποίες
οι ιστορικοί προσεγγίζουν το σύνθετο φαινόμενο
της πειρατείας και του κούρσου.
Γεράσιμος Δ. Παγκράτης
Βιογραφικό Σημείωμα
Ο Γεράσιμος Δ. Παγκράτης (γ. Κέρκυρα, 1970) είναι
αναπληρωτής Καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή
του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου
Αθηνών (Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας),
όπου διδάσκει Ιστορία και Πολιτισμό της Ιταλίας και
του Βενετοκρατούμενου Ελληνισμού, και μέλος ΣΕΠ
στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (Κοινωνική και
Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης). Μελέτες του για
τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις των Ελλήνων υπηκόων
της Βενετίας, τα λατινικά μοναστικά τάγματα στο
Βενετικό Κράτος της Θάλασσας, καθώς και για την
οικονομική και κοινωνική ιστορία της Επτανήσου
Πολιτείας, έχουν δημοσιευτεί σε ελληνικά και
διεθνή επιστημονικά περιοδικά με κριτές, πρακτικά
συνεδρίων και συλλογικούς τόμους.
Ο Γ. Δ. Παγκράτης είναι συγγραφέας των βιβλίων
Οι εκθέσεις των Βενετών Βαΐλων και Προνοητών
της Κέρκυρας (16ος αι.), ΕΙΕ/ΙΒΕ (Αθήνα 2008),
Εκκλησία και Κράτος στα βενετικά νησιά τού
Ιονίου Πελάγους (Αθήνα 2009) και Οι κληρονομιές
των Βενετών: συνέχειες και ασυνέχειες στα νησιά
του Ιονίου Πελάγους (τέλη 18ου αι. - αρχές 19ου αι.),
(υπό έκδοση), καθώς και επιστημονικός επιμελητής
στην ελληνική μετάφραση του βιβλίου του Frederic
Ch. Lane Venice, A Maritime Republic (Βενετία,
η θαλασσοκράτειρα, Αθήνα 2007).
18
Απόστολος Δελής
Η
Σύρος κατά τη διάρκεια της Επανάστασης
κατέστη ένα είδος ουδέτερης ζώνης και
αγοράς για κάθε είδους συναλλαγή σχετική με την
πειρατεία, το λαθρεμπόριο, το δουλεμπόριο και
την κιβδηλοποιία. Πρόσφυγες από τη Χίο, τα Ψαρά
και τις ακτές της Μικράς Ασίας, με προηγούμενη
τεχνογνωσία στο εμπόριο και τη ναυτιλία, και
ναυτιλλόμενοι από διάφορα μέρη του Αιγαίου και
του Ιονίου ενεπλάκησαν σε κάθε λογής «παράνομη»
δραστηριότητα στον προσωρινό οικισμό από όπου
αναδυόταν σιγά-σιγά η μελλοντική Ερμούπολη. Τα
κύρια ζητήματα που εξετάζει η ανακοίνωση σχετικά
με το θέμα αυτό είναι τα παρακάτω: α) Ποιοι ήταν
οι παράγοντες και τα κύρια χαρακτηριστικά τής
πειρατείας που διαδόθηκε στο Αιγαίο κατά τη
διάρκεια της Επανάστασης; β) Γιατί η Σύρος έγινε
τόπος συγκέντρωσης και συναλλαγής πειρατών;
γ) Ποιες ήταν οι επιπτώσεις στην οικονομική και
κοινωνική ζωή του οικισμού, σε σχέση και με τις
μελλοντικές προοπτικές του;
Βιογραφικό Σημείωμα
Ο Απόστολος Δελής γεννήθηκε στον Βόλο το 1971.
Σπούδασε στα πανεπιστήμια της Siena, της Bologna
και του Bristol. Ολοκλήρωσε τη διδακτορική του
διατριβή το 2010 στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, με
θέμα: Σύρος: το ναυπηγικό κέντρο της ιστιοφόρου
ναυτιλίας, 1830-80. Κατά το ακαδημαϊκό έτος
2010-2011 διετέλεσε μεταδιδακτορικός Ερευνητής
στο Centre de la Méditerranée Moderne et
Contemporaine (CMMC) του Πανεπιστημίου τής
Nice, όπου εργάστηκε για το ερευνητικό πρόγραμμα
«ANR/NAVIGOCORPUS: Corpus des itinéraires des
navires de commerce, XVIIe-XIXe siècles».
Ο Α. Δελής εργάζεται σήμερα ως μεταδιδακτορικός
ερευνητής στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών
του Ιδρύματος Έρευνας και Τεχνολογίας (ΙΜΣ/ΙΤΕ),
στο πρόγραμμα “ΕΛΙΣΤΟΚΑΙΝΟ”: Ελληνική
Ιστορία της Καινοτομίας. Οι κοινωνικές προϋποθέσεις
της καινοτομίας – Όψεις της ελληνικής εμπειρίας, με
αντικείμενο την ερευνητική ενέργεια Ε.Ε.4: Τομές
στη ναυπηγική τεχνολογία στην Ελλάδα και
τη Μεσόγειο, 19ος-20ός αιώνας. Στα ερευνητικά του
ενδιαφέροντα συγκαταλέγονται η ναυτιλιακή
οικονομική και κοινωνική ιστορία, η ιστορία τής
τεχνολογίας του ιστιοφόρου πλοίου, η ναυπηγική
βιομηχανία και οι θεσμοί της ναυτιλιακής
επιχειρηματικής δραστηριότητας.
19
Συνεδρία I /// Τόποι της Πειρατείας
Συνεδρία II /// Κλίμακα και Eίδος επιδρομών σε εμπορικά πλοία
Πειρατές στα χρόνια της Επανάστασης − Τα πρόσωπα
της πειρατείας και η αντίδραση των τοπικών κοινωνιών
Καταδρομή και εμπόριο σκλάβων στις Κυκλάδες
στα τέλη του 17ου αιώνα
Δημήτρης Δημητρόπουλος
Γιώργος Κουτζακιώτης
Α
ντικείμενο της ανακοίνωσης αποτελεί
η πειρατική δράση που αναπτύσσεται
από Έλληνες κυρίως πειρατές στα χρόνια τής
Επανάστασης του 1821. Εξετάζονται, επίσης, οι
επιπτώσεις της πειρατείας στη ζωή των κατοίκων
των παράκτιων οικισμών, οι προσπάθειες ελέγχου
της κατάστασης από την κεντρική διοίκηση, οι
αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών, αλλά και η
εμπλοκή των ντόπιων με το πειρατικό φαινόμενο,
μέσω της συμμετοχής τους στο εμπόριο λειών ή
και της άμεσης συμμετοχής τους στα πληρώματα
πλοίων που ασκούν πειρατεία. Το όριο ανάμεσα
στην παρανομία και τη νομιμότητα, η εναλλαγή
ρόλων και οι επιπτώσεις της πειρατείας ως μιας
δράσης που καταστρέφει ή αντιθέτως ζωογονεί την
τοπική οικονομία συγκαταλέγονται στα αντικείμενα
διερεύνησης. Πηγές της ανακοίνωσης είναι
τεκμήρια της ελληνικής διοίκησης των χρόνων τής
Επανάστασης, επίσημη αλληλογραφία των τοπικών
αρχών, ημερολόγια πλοίων, απομνημονεύματα και
άλλες μαρτυρίες της εποχής.
Ο
Βιογραφικό Σημείωμα
Ο Δημήτρης Δημητρόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα
το 1962. Το 1987 αποφοίτησε από το Ιστορικό και
Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής
του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου
Αθηνών, όπου και υποστήριξε τη διδακτορική
του διατριβή, το 1996. Εργάζεται στο Ινστιτούτο
Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών
από το 1992, αρχικά ως υπότροφος και σήμερα
ως κύριος Eρευνητής στον Τομέα Νεοελληνικών
Ερευνών. Είναι επιστημονικός υπεύθυνος στο
Πρόγραμμα «Ιστορία των Οικισμών της Ελλάδας
(15ος-20ός αι.)», και μετέχει στο ερευνητικό έργο
που αφορά στην έκδοση του Αρχείου Αλή Πασά.
Έχει ασχοληθεί με την κοινωνική και οικονομική
ιστορία, κυρίως με τη μελέτη των οικισμών και των
πληθυσμών του Ελλαδικού χώρου κατά την περίοδο
της Oθωμανικής κυριαρχίας, με τους θεσμούς,
την κοινωνική συγκρότηση και την οικονομία
των νησιωτικών κοινωνιών του Αιγαίου και της
ηπειρωτικής Ελλάδας από τον 16ο έως τις αρχές
του 19ου αιώνα και την Επανάσταση του 1821.
Ο Δ. Δημητρόπουλος έχει διευθύνει ή/και
συμμετάσχει σε ερευνητικά προγράμματα που
διενεργήθηκαν από το Ινστιτούτο Ιστορικών
Ερευνών σε συνεργασία με άλλους φορείς. Επίσης,
έχει εκτελέσει ερευνητικά έργα που σχετίζονται με
τη συγκρότηση βάσεων δεδομένων, τη μεταγραφή
αρχειακών συνόλων του 18ου και 19ου αιώνα, την
ταξινόμηση αρχείων και τη σύνταξη βιβλιογραφιών
που αφορούν στη νεότερη πολιτική ιστορία. Είναι
μέλος επιστημονικών εταιρειών, έχει συγγράψει
βιβλία και δημοσιεύσει μελέτες σε επιστημονικά
περιοδικά και συλλογικούς τόμους, και έχει λάβει
μέρος με ανακοινώσεις σε ελληνικά και διεθνή
επιστημονικά συνέδρια.
20
ι διαρκείς Βενετο-Οθωμανικοί πόλεμοι
του 17ου αιώνα (1645-1669, 1684-1699)
είχαν μετατρέψει τις Κυκλάδες σε “no man’s land”,
σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Ben J. Slot.
Η εκεί δράση των Χριστιανών καταδρομέων
εναντίον εμπορικών πλοίων είχε αποκτήσει με
τον καιρό μια κανονικότητα, η οποία ευνόησε την
ανάπτυξη ενός ολόκληρου κύκλου οικονομικών
δραστηριοτήτων που επέτρεπε, με τη σειρά του,
την άμεση χρηματοδότηση και αυτοτροφοδοσία
των καταδρομέων. Το εμπόριο σκλάβων
αποτελούσε σημαντικό τομέα της επιχειρηματικής
δραστηριότητας που είχε αναπτυχθεί τότε στις
Κυκλάδες. Το πλαίσιό της έχει ήδη περιγραφεί στη
μελέτη, G. Koutzakiotis, «Les Cyclades au XVIIe
siècle : une entreprise de la course chrétienne dans
l’Εmpire ottoman», στο βιβλίο των A. Brogini και
M. Ghazali (επιμ.), Des marges aux frontières. Les
puissances et les îles en Méditerranée à l’époque
moderne, Paris 2010, σελ. 231-242. Με βασικό
τεκμηριωτικό υλικό τις σχετικές πράξεις τού
Γαλλικού προξενικού αρχείου Μήλου και Κιμώλου,
η ανακοίνωση επικεντρώνεται στο εμπόριο σκλάβων
κατά τη διάρκεια του Βενετο-Οθωμανικού πολέμου
των ετών 1684-1699 και διερευνά τον μηχανισμό
λειτουργίας του συγκεκριμένου εμπορίου, καθώς
και τις Μεσογειακές συνάφειές του.
Βιογραφικό Σημείωμα
Ο Γιώργος Κουτζακιώτης γεννήθηκε το 1970
στην Ελευθερούπολη. Πραγματοποίησε βασικές
πανεπιστημιακές σπουδές στο Τμήμα Ιστορίας τού
Ιονίου Πανεπιστημίου (Πτυχίο Τμήματος Ιστορίας,
1994) και μεταπτυχιακές σπουδές στην École des
Hautes Études en Sciences Sociales, στο Παρίσι
(Diplôme d’Études Approfondies – Spécialité
‘Histoire et Civilisations’, 1996). Το 2005, του
απονεμήθηκε ο διδακτορικός τίτλος στην Ιστορία
(Doctorat en Histoire) από το Université Paris I
– Panthéon – Sorbonne. Κατά την περίοδο 20012007, εργάστηκε ως επιστημονικός συνεργάτης
ερευνητικών προγραμμάτων του Εθνικού Ιδρύματος
Ερευνών (ΕΙΕ) και της Μεγάλης Μουσικής
Βιβλιοθήκης της Ελλάδος «Λίλιαν Βουδούρη».
Από το 2007 είναι Ερευνητής του ΕΙΕ.
Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα του Γ. Κουτζακιώτη
εστιάζονται κυρίως στις οικονομικές και
πολιτισμικές σχέσεις Δυτικής Ευρώπης και
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τα νεότερα
χρόνια (17ος-19ος αι.). Κυριότερες δημοσιεύσεις
(μονογραφίες): Cavalla, une Échelle égéenne au
XVIIIe siècle. Négociants européens et notables
ottomans, (Les Cahiers du Bosphore, αρ. 53),
Istanbul, 2009. Αναμένοντας το τέλος του κόσμου
τον 17ο αιώνα. Ο εβραίος μεσσίας και ο μέγας
διερμηνέας, (Βιβλιοθήκη Ιστορίας των Ιδεών, αρ. 8),
Αθήνα: ΙΝΕ/ΕΙΕ, 2011.
21
Συνεδρία II /// Κλίμακα και Eίδος επιδρομών σε εμπορικά πλοία
Συνεδρία II /// Κλίμακα και Eίδος επιδρομών σε εμπορικά πλοία
«Ιερή» λεηλασία; Οθωμανοί κουρσάροι
στην Οθωμανική ιστοριογραφία
‘Per omnes partes barbarie orientis’ –
Καταδρομές Μαλτέζων κουρσάρων
στο Λεβάντε τον 16ο-17ο αιώνα
Emrah Safa Gürkan
Joan Abela
Η
Α
σύγχρονη ιστοριογραφία έχει επί μακρόν
παρουσιάσει τους κουρσάρους στην
Οθωμανική υπηρεσία ως Οθωμανούς γαζήδες,
δηλαδή ως μαχητές ιερού πολέμου που αγωνίζονται
για να διαδοθεί η θρησκεία του Ισλάμ.
Η ανακοίνωση ελέγχει την εγκυρότητα της
προσέγγισης που εξετάζει αυτούς τους ιδιοτελείς
επιχειρηματίες-κουρσάρους με την ποικίλη
εθνική, θρησκευτική και γεωγραφική καταγωγή
ως ενιαία κατηγορία, απλοποιώντας τα κίνητρά
τους και αδιαφορώντας για τη συλλογιστική τού
modus operandi τους. Μια τέτοια προσέγγιση,
που λαμβάνει υπόψη της στην κυριολεξία την
προπαγανδιστική γλώσσα Οθωμανικών πηγών όπως
τα χρονικά της Σουλτανικής αυλής και το Gazavat-ı
Hayreddin Paşa, θα μπορούσε να αμφισβητηθεί
μέσω της διαφοροποίησης της ομάδας πηγών και
μέσω της χρήσης Ευρωπαϊκών αρχειακών (Archivio
di Stato di Venezia, Archivo General de Simancas)
και έντυπων πρωτογενών πηγών (Sanuto, Haedo,
Charrière, Alberi, Priuli) που προσφέρουν στον
ιστορικό λεπτομερέστατη πληροφόρηση σχετικά με
τις δραστηριότητες των Οθωμανών κουρσάρων.
Ο Emrah Safa Gürkan έχει πτυχίο στις Διεθνείς
Σχέσεις και μεταπτυχιακό στην Ιστορία, από το
Πανεπιστήμιο Bilkent της Τουρκίας. Εκπόνησε
τη μεταπτυχιακή του εργασία υπό την εποπτεία
του Halil İnalcık, με τίτλο: Ottoman Corsairs in
the Western Mediterranean and Their Place in the
Ottoman-Habsburg Rivalry, 1505-1535. Ολοκλήρωσε
τις διδακτορικές σπουδές του υπό την εποπτεία τού
Gábor Ágoston στο τμήμα Ιστορίας του Georgetown
University το 2012, με τη διατριβή: Espionage in
the 16th century Mediterranean: Secret Diplomacy,
Mediterranean Go-betweens and the OttomanHabsburg Rivalry, η οποία επικεντρώνεται στους
διαμεσολαβητές, σε εκείνους δηλαδή που περνούσαν
τα θεωρούμενα αδιαπέραστα πολιτισμικά σύνορα
και κατείχαν τους δύο πολιτισμικούς κώδικες που
κατά τον 16ο αιώνα χώριζαν τη Μεσόγειο στη μέση.
Μέσω της αντιπαράθεσης των Οθωμανικών
πηγών με τις Ευρωπαϊκές, η ανακοίνωση
σκιαγραφεί τα κίνητρα που ώθησαν συγκεκριμένα
άτομα να πλεύσουν υπό πειρατική σημαία, και
φανερώνει τους οικονομικούς και πολιτικούς
παράγοντες που διαμόρφωσαν τους πολιτικούς
υπολογισμούς των Οθωμανών κουρσάρων ως
ομάδας συμφερόντων. Επιπλέον, προβαίνει στην
ανάγνωση της ιδεαλιστικής απεικόνισης των
κουρσάρων στις σύγχρονες Οθωμανικές πηγές
ως συνειδητής προσπάθειας από την πλευρά μιας
συνοριακής ελίτ που αγωνιζόταν να εξασφαλίσει
μια θέση για τον εαυτό της σε ξένη πρωτεύουσα.
Η περιγραφή των κουρσάρων ως θαλασσινών
γαζήδων δεν ήταν τόσο μια απλούστευση στα χέρια
των Οθωμανών ιστορικών, όσο μια στρατηγική
αυτοπροβολής ώστε να εκμεταλλευτούν ένα ήδη
κυρίαρχο ήθος των γαζήδων και να χειραγωγήσουν
το αίσθημα θρησκευτικής υπευθυνότητας του νέου
εργοδότη τους. Έργα που γράφτηκαν σε κύκλους
κουρσάρων για χρήση στην Οθωμανική αυλική
ελίτ διαμόρφωσαν την Οθωμανική αντίληψη περί
κούρσου και την απεικόνιση των κουρσάρων
στις Οθωμανικές πηγές.
Βασισμένος σε μια σύνθεση πρωτογενών πηγών και
δευτερεύουσας λογοτεχνίας στα Τουρκικά, Ισπανικά,
Ιταλικά, Γαλλικά, Πορτογαλικά, Οθωμανικά και
Τουρκικά, ο E. S. Gürkan έχει συγγράψει άρθρα,
κεφάλαια βιβλίων, εγκυκλοπαιδικά λήμματα και
βιβλιοκρισίες για την ιστορία της πρώιμης νεότερης
Μεσογείου και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Επί του παρόντος, εξελίσσει τη διατριβή του
σε μονογραφία, για να κυκλοφορήσει από
ακαδημαϊκές εκδόσεις της Αγγλίας ή των ΗΠΑ.
Ένθερμος υποστηρικτής των ευκαιριών που
προσφέρουν τα σύγχρονα μέσα στη μελέτη και
τη διδασκαλία της Ιστορίας, είναι συνιδρυτής
και συνεπιμελητής του Ottoman History Podcast
(www.ottomanhistorypodcast.com). Πρόκειται
για ένα διαδικτυακό ραδιοφωνικό πρόγραμμα
που έχει βγάλει στον αέρα περισσότερες από
125 εκπομπές, στα Αγγλικά και στα Τουρκικά,
με εξέχοντες ακαδημαϊκούς από τον χώρο τής
Οθωμανικής, Μεσανατολικής, Μεσογειακής και
Βορειοαφρικανικής Ιστορίας. Από το 2012, που
επέστρεψε στην Τουρκία, ο Ε. S. Gürkan διδάσκει
στο İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi.
22
Βιογραφικό Σημείωμα
πό τις πρώτες κιόλας ημέρες του στη Μάλτα το
1530, το τάγμα των ιπποτών του Αγ. Ιωάννη
συνέχισε τη ροδιακή κουρσάρικη παράδοσή του
και διατήρησε τη δραστηριότητά του στο Λεβάντε
με το «στράτευμα του Χριστού» να πλέει ‘per
omnes partes barbarie orientis’ (στην Ανατολή). Η
γεωγραφική εγγύτητα της Μάλτας προς την περιοχή
των απίστων στη Βόρειο Αφρική προδιέγραφε
τη συνέχιση του «αιωνίου Ιερού Πολέμου» από
τους κουρσάρους. Οι ιππότες κατόρθωσαν να
παράσχουν το βασικό θεσμικό πλαίσιο για την
άνθιση των κουρσάρικων δραστηριοτήτων, αλλά
και ενίσχυσαν τις ήδη υπάρχουσες ναυτιλιακές
διασυνδέσεις και βασίστηκαν στην εμπειρία τών
Μαλτέζων και της Ελληνικής κοινότητας που είχε
εγκατασταθεί στη Μάλτα. Οι ιδιαίτερες συνθήκες
της Μάλτας ως διεθνούς ναυτιλιακού κέντρου,
καθώς και ο εξέχων ρόλος της στη δραστηριότητα
των κουρσάρων, κατέστησαν το νησί σημείο
συνάντησης για τυχοδιώκτες από διάφορα μέρη τής
Μεσογείου. Τα νομικά έγγραφα συγκροτούν μιαν
εξαιρετικά πλούσια αλλά παραδόξως παραμελημένη
πηγή πρωτογενών πληροφοριών που φωτίζουν
τον μηχανισμό λειτουργίας αυτής της οικονομικής
δραστηριότητας. Η χρήση τους έχει υποβαθμιστεί
κυρίως σε συμπληρωματικό υλικό υποσημειώσεων,
με αποτέλεσμα να παραμένουν σε μεγάλο βαθμό
ανεξερεύνητα.
Η ανακοίνωση στοχεύει να καλύψει αυτό το κενό
με την αξιοποίηση των εν λόγω πηγών, και ιδίως
των νοταριακών πράξεων που διατηρούνται στα
συμβολαιογραφικά αρχεία της Βαλέτας, όπως επίσης
και των αρχείων του Tribunale degli Armamenti, που
ιδρύθηκε το 1605 για να ρυθμίσει τη δραστηριότητα
των κουρσάρων. Και τα δύο αυτά νομικά αρχειακά
αποθετήρια μπορούν να χρησιμεύσουν ως
καθρέφτης των διαφόρων συμφωνιών, διαφωνιών
και δικαστικών αγώνων που είχαν να κάνουν με τη
δραστηριότητα των κουρσάρων στην Ανατολική
Μεσόγειο, καθώς και με την πώληση, την εξαγορά
και τη χειραφέτηση σκλάβων στη Μάλτα.
Ο εκκολαπτόμενος κοσμοπολίτικος χαρακτήρας
των συμβαλλομένων στις πράξεις αυτές μερών,
ρίχνει επίσης φως σε μια πολύ πιο ευρεία πτυχή
των δραστηριοτήτων τους και μας βοηθά
να τις εντάξουμε στο ευρύτερο Μεσογειακό
ναυτιλιακό πλαίσιο.
Βιογραφικό Σημείωμα
Η Joan Abela σπούδασε Ιστορία, σε πτυχιακό και
μεταπτυχιακό επίπεδο, στο Πανεπιστήμιο της
Μάλτας, εστιάζοντας στη δραστηριότητα των
Μαλτέζικων λιμανιών στα μέσα του 16ου αιώνα.
Το 2008 έλαβε υποτροφία από το Centre for
Maritime Historical Studies του University of
Exeter, όπου πραγματοποίησε τις διδακτορικές
σπουδές της υπό την εποπτεία της Maria Fusaro.
Τα ερευνητικά ενδιαφέροντά της επικεντρώνονται
κυρίως στη Μάλτα του 16ου αιώνα, ιδίως αναφορικά
προς τη δραστηριότητα των λιμανιών και τις
συμβολαιογραφικές πρωτογενείς πηγές.
Η J. Abela είναι ιδρυτικό μέλος του Notarial
Archives Resources Council, Πρόεδρος της Steering
Committee for the Rehabilitation of the Notarial
Archives, Γραμματέας της Malta Historical Society
και lecturer στο τμήμα Νομικής Ιστορίας και
Μεθοδολογίας του Πανεπιστημίου της Μάλτας.
Το 2014 βραβεύθηκε με το Boydell & Brewer Prize,
για την καλύτερη διδακτορική διατριβή στον
τομέα της Ναυτιλιακής Ιστορίας σε Βρετανικό
πανεπιστήμιο.
23
Συνεδρία III /// Πολιτική και Νομιμότητα
Συνεδρία III /// Πολιτική και Νομιμότητα
«Δεν είναι νομικά επιτρεπτό (halal) να τους επιτεθούμε»:
Πειρατεία και νόμος στην Οθωμανική Μεσόγειο
του 17ου αιώνα
Με το βλέμμα του πειρατή: Οι Αγγλικοί
και Γαλλικοί ναυτικοί χάρτες της Μεσογείου
κατά τον 18ο αιώνα
Joshua M. White
Christine Petto
Τ
Η
ανακοίνωση ερευνά τις προσπάθειες της
Οθωμανικής κεντρικής κυβέρνησης στην
Istanbul (Κωνσταντινούπολη) να ρυθμίσει τις
δραστηριότητες των κουρσάρων που προέρχονταν
από τα αιωνίως ανυπάκουα λιμάνια της Αλγερίας,
της Τύνιδας και της Τρίπολης, όπως επίσης και
να ορίσει σε τι συνίστατο μια νομικά επιτρεπτή
(halal) καταδρομή. Από τα τέλη του 15ου αιώνα και
μετά, τα διπλωματικά εργαλεία που ρύθμιζαν τις
ειρηνικές σχέσεις μεταξύ Οθωμανών και Βενετών,
οι αχτιναμέδες (ahdnames), συμπεριλάμβαναν
ρήτρες που απαγόρευαν την πειρατεία και τον
εξανδραποδισμό των υπηκόων των δύο πλευρών.
Παρόμοια άρθρα ενσωματώθηκαν στους
αχτιναμέδες που υπεγράφησαν κατόπιν με τη
Γαλλία, την Αγγλία και τις Κάτω Χώρες. Ήδη τον
17ο αιώνα, ωστόσο, οι κατ’ όνομα υπήκοοι του
Σουλτάνου στη Βόρειο Αφρική συχνά καταπατούσαν
αυτές τις προβλέψεις, με Τυνήσιους και Αλγερινούς
κουρσάρους να επιτίθενται τακτικά σε Βενετικά
πλοία και να κάνουν καταδρομές στις Βενετικές
ακτές κατά παράβαση των συνθηκών και παρά τις
ενστάσεις των Οθωμανών ανωτέρων υπαλλήλων
στην Κωνσταντινούπολη.
Ενώ οι Ατλαντικές δυνάμεις ήδη από τη δεκαετία
του 1620 συνήπταν συνθήκες απευθείας με τις
πόλεις-λιμάνια της Βορείου Αφρικής, με στόχο να
γλιτώσουν από τις επιθέσεις και να τις αναστρέψουν
ενάντια στους αντιπάλους τους, η Βενετία
εξακολούθησε να ζητεί επανορθώσεις αποκλειστικά
από την Κωνσταντινούπολη.
Αντλώντας από μια σειρά Οθωμανικών και
Βενετικών αρχειακών και χειρόγραφων πηγών,
η ανακοίνωση προβαίνει σε επισκόπηση της
ζημίας που υπέστησαν τα Βενετικά συμφέροντα
στην Οθωμανική Μεσόγειο από πειρατικές
επιδρομές κατά το πρώτο μισό του 17ου αιώνα.
Επίσης, διερευνά τους τρόπους με τους οποίους οι
Οθωμανοί νομομαθείς και διοικητές επιχείρησαν
–μέσω φετβάδων και διαταγμάτων και όχι με τη
βία– να αντιμετωπίσουν τους ισχυρισμούς των
Τυνήσιων και Αλγερινών κουρσάρων ότι οι αρχές
της αντεκδίκησης, τα ήθη και ο Ισλαμικός νόμος
τους έδινε το δικαίωμα να επιτίθενται σε Βενετικούς
στόχους, ανεξάρτητα από το τι υποσχόταν
ο αχτιναμές του Σουλτάνου.
24
Βιογραφικό Σημείωμα
Ο Joshua Michael White είναι Assistant Professor
στο Corcoran Department of History του
University of Virginia. Έχει πτυχίο στην Ιστορία
και τις Ισλαμικές Σπουδές από το Washington
University του St Louis, καθώς και μεταπτυχιακό
και διδακτορικό πτυχίο στην Ιστορία από το
University of Michigan. Μελετά και διδάσκει ιστορία
της μεσαιωνικής και πρώιμης νεότερης Μέσης
Ανατολής και Μεσογείου, εστιάζοντας ιδιατέρως
στην κοινωνική, νομική και διπλωματική ιστορία τής
πρώιμης νεότερης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο J. M. White αυτό τον καιρό εργάζεται επάνω σε
ένα χειρόγραφο βιβλίο, εξελίσσοντας τη διατριβή
του, Catch and Release: Piracy, Slavery, and Law
in the Early Modern Ottoman Mediterranean, που
αποτελεί μελέτη της Οθωμανικής νομικής και
διοικητικής απάντησης στην πειρατεία και τις
επιδρομές με σκοπό τον εξανδραποδισμό, σε ξηρά
και θάλασσα, στο ανατολικό μισό της λεκάνης
της Μεσογείου στο τέλος του 16ου και κατά τον
17ο αιώνα. Την έρευνα και τη συγγραφή του έχουν
στηρίξει με υποτροφίες και χορηγίες το American
Research Institute στην Τουρκία, το πρόγραμμα
Fulbright-Hays του Department of Education των
ΗΠΑ, το Council of American Overseas Research
Centers, το Mellon-American Council of Learned
Societies, το University of Michigan, το University
of Virginia και το National Endowment for the
Humanities.
ον 17ο και 18ο αιώνα οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις
πάλευαν για την εμπορική κυριαρχία στην
Ανατολή και υποστήριζαν τις προσπάθειές τους
στις ανατολικές θάλασσες με ανταγωνισμό (και
διαπραγματεύσεις) μεταξύ τους, με εμπόρους τής
Ανατολής, αλλά και με τους πανταχού παρόντες
πειρατές και καταδρομείς εμπορικών πλοίων
της Μεσογείου. Η θάλασσα αυτή κατέστη ένας
χώρος διαμεσολάβησης στον οποίον οι χάρτες
και οι ναυτικοί χάρτες συνιστούσαν εργαλεία
διαπραγμάτευσης. Για τους πιλότους, τους
καταδρομείς εμπορικών πλοίων και τους πειρατές,
τα συγκεκριμένα γεωγραφικά έργα αποτελούσαν
άμεσα εργαλεία διαμεσολάβησης για την περιοχή
που κάλυπταν. Τα άτομα αυτά εκτιμούσαν και
προστάτευαν τις ναυτικές πληροφορίες των χαρτών,
ενώ ταυτοχρόνως η δράση τους εναλλασσόταν
μεταξύ του «νόμιμου» πιλότου και του πειρατή,
αλλά και μεταξύ θαυμασμού και περιφρόνησης του
ενός για τον άλλο. Σε μια παράλληλη σφαίρα, συχνά
μακριά από τα πλεούμενα της Μεσογείου, αυτοί οι
χάρτες και ναυτικοί χάρτες υπήρξαν σημαίνοντα
πολιτικά ντοκουμέντα για τα διευθυντικά γραφεία
ισχυρών εμπορικών εταιρειών. Με άλλα λόγια,
ενώ οι πιλότοι και οι πειρατές εκτιμούσαν τη
χρηστική φύση του πλοηγικού χάρτη, οι διευθυντές
ή οι βασιλικοί επίτροποι αυτών των εταιρειών
εκτιμούσαν την οπτική εμπορική περιοχή και
το θαλάσσιο «τοπίο» που θα έθεταν υπ’ όψη
των μετόχων, των μελών του Κοινοβουλίου,
των υπουργών της κυβέρνησης, ή του ίδιου
του βασιλιά. Δηλαδή, υπ’ όψη όλων όσοι
χρειάζονταν να πειστούν ότι η εταιρεία ήταν
βιώσιμη και άξια στήριξης. Υπήρχε, επομένως, μία
τουλάχιστον «διπλή» σφαίρα διαμεσολάβησης
και το είδος του χάρτη ή του ναυτικού χάρτη, που
επιλεγόταν για παρουσίαση ή χρήση, εξαρτιόταν
από το κοινό. Για παράδειγμα, ένας από τους χάρτες
αφορούσε στην ασφαλή πλοήγηση από το ένα μέρος
στο άλλο, ενώ ένας δεύτερος αποτελούσε επίδειξη
οικονομικής (άλλοτε πολιτικής ή/και στρατιωτικής)
κατοχής ή επιρροής. Η ανακοίνωση διερευνά
Αγγλικούς και Γαλλικούς χάρτες (και ναυτικούς
χάρτες) με στόχο να διευκρινίσει και να μελετήσει
τις ποικίλες αυτές σφαίρες διαμεσολάβησης.
Βιογραφικό Σημείωμα
Η Christine M. Petto είναι Καθηγήτρια πρώιμης
νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Southern
Connecticut State University. Έχει πτυχίο στην
Αστρονομία, με minor στην Αρχαιολογία, από
το Boston University. Από το Indiana University
Bloomington έλαβε μεταπτυχιακό τίτλο στην
Ιστορία της Επιστήμης, καθώς και διδακτορικό
στην πρώιμη νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία. Το
πεδίο των ερευνών της είναι η Αγγλική και Γαλλική
χαρτογραφία της πρώιμης νεότερης περιόδου και η
σχέση μεταξύ παραγωγής χαρτών και κυβερνητικής
εξουσίας. Η πρώτη μονογραφία της, When France
was King of Cartography (2007), εξετάζει τον ρόλο
της κατασκευής χαρτών και της κυβερνητικής
στήριξης κατά τον 17ο και 18ο αιώνα. Το δεύτερο
έργο της, The Lion and the Lily: Map and Atlas
Production in early modern England and France
(υπό έκδοση, 2014), αποτελεί μια συγκριτική μελέτη
που εστιάζει στις ομοιότητες και τις διαφορές
στη χαρτογραφία και την κυβερνητική στήριξη
σε Αγγλία και Γαλλία, από τον 16ο έως τον 18ο
αιώνα. Η Christine M. Petto συμμετέχει, επίσης,
στη σύνταξη και επιμέλεια του Environment,
Space, Place. Πρόκειται για ένα διεπιστημονικό,
διαθεματικό περιοδικό που εκδίδεται ανά διετία
και είναι αφιερωμένο στην παρουσίαση εργασιών
επί του λεγόμενου ‘geographical turn’ (των
χωροταξικών πτυχών των φαινομένων). Η κλίμακα
των πρόσφατων πρότζεκτ της κυμαίνεται από την
πειρατεία και τη χαρτογράφηση της Μεσογείου
έως το τελετουργικό τού ‘beating the bounds’ στην
πρώιμη νεότερη Αγγλία και Γαλλία.
25
Συνεδρία III /// Πολιτική και Νομιμότητα
Συνεδρία IV /// Πειρατεία και Κράτος
Πειρατές, καταδρομείς εμπορικών πλοίων και ουδέτεροι:
Ναυτιλιακή βία και διεθνές δίκαιο στο Αιγαίο, 1770-1830
Επανακαλύπτοντας τον ‘Mr. Roberts’:
Η αφήγηση αιχμαλωσίας στο Αιγαίο
ενός Άγγλου ναυτικού (1692-1693)
Will Smiley
Colin Heywood
Τ
Μ
εταξύ 1770 και 1830, ναυτικοί επιδρομείς
κατέστησαν το Αιγαίο περιοχή σταδιακά
αυξανόμενης επικινδυνότητας. Ωστόσο, οι
επιδρομείς αυτοί δεν ήταν πάντοτε πειρατές. Συχνά
είχαν στην κατοχή τους έγγραφα από κυβερνήσεις
που τους αδειοδοτούσαν να προβαίνουν σε τέτοιου
είδους δραστηριότητες. Ήταν νόμιμοι καταδρομείς
εμπορικών πλοίων. Οποιοδήποτε και αν ήταν το
νομικό τους καθεστώς και υπό οποιαδήποτε σημαία
και αν έπλεαν, οι επιδρομείς αυτοί ήταν Μαλτέζοι,
Έλληνες των Βενετοκρατούμενων περιοχών,
Έλληνες Οθωμανοί υπήκοοι, ή ακόμη και Βρετανοί.
Συχνά αδειοδοτούνταν από τους Ρώσους, κατά
τους πολέμους τους εναντίον της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας. Από τη δεκαετία του 1820, όμως,
εμφανίστηκε ένας νέος χορηγός: το ανεξάρτητο
Ελληνικό κράτος. Η ανακοίνωση υποστηρίζει ότι
οι νομικοί ελιγμοί αυτού του είδους συνέβαλαν στη
διαμόρφωση των ιδεών γύρω από τη ναυτιλιακή
νομοθεσία στο Αιγαίο και πέρα από αυτό.
Τα εν λόγω μη κρατικά δίκτυα οδήγησαν σε σειρά
νομικών συζητήσεων που φωτίζουν το
μεταβαλλόμενο πλαίσιο του ναυτιλιακού και
διεθνούς δικαίου. Αρχικά, αυτές οι δημόσιες
συζητήσεις επικεντρώθηκαν στο ποια δικαιώματα
είχαν τα εμπόλεμα και ουδέτερα κράτη επί ατόμων
και ιδιοκτησιών. Ευρύτερα, ωστόσο, περιστρέφονταν
γύρω από το ποιος μπορούσε να ορίσει και να
εξασκήσει αυτά τα δικαιώματα. Παρατίθενται οι
Οθωμανικές απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα στο
πλαίσιο των σύγχρονων παγκόσμιων συζητήσεων
σχετικά με την εθνική κυριαρχία, τη νομιμότητα και
τα δικαιώματα των εμπολέμων, όπως εκδηλώνονται
στον Ατλαντικό κόσμο με τις συμμαχίες της Ένοπλης
Ουδετερότητας του 1780 και του 1800, τη Συνθήκη
των Παρισίων του 1856, και τις υποθέσεις τού
Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ Rose εναντίον
Himely (1808) και Prize (1863). Αναδεικνύονται έτσι
κρυμμένες Οθωμανικές και Ελληνικές πτυχές μιας
παγκόσμιας υπόθεσης σχετικά με τη ναυτιλιακή
βία, δείχνοντας πώς οι νομικές συζητήσεις για
τα ιδιαίτερα δικαιώματα και καθήκοντα ατόμων και
κρατών έγιναν πεδίο ευρύτερων προβληματισμών
ως προς τη νομιμότητα, την εθνική κυριαρχία και
τη σημασία του ανεξάρτητου κράτους σε μια περίοδο
που η αυτοκρατορία άλλαζε μορφή και ανέτελλε
το εθνικό κράτος.
26
Βιογραφικό Σημείωμα
Ο Will Smiley μελετά τη νεότερη Μεσανατολική
ιστορία, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Οθωμανική
πολιτική και κοινωνική ιστορία και για τον ρόλο τής
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην ιστορία τού
διεθνούς δικαίου. Έλαβε τον διδακτορικό τίτλο
του στις Μεσανατολικές Σπουδές από το University
of Cambridge, όπου φοίτησε με υποτροφία Gates,
και το πτυχίο του στα Νομικά από το Yale University.
Από τον Σεπτέμβριο του 2014, πρόκειται να εργαστεί
ως μεταδιδακτορικός Research Associate στο
Department of Near Eastern Studies του Princeton
University.
Επί του παρόντος, ο W. Smiley συγγράφει ένα
βιβλίο βασιζόμενος στη διατριβή του: αξιοποιώντας
Οθωμανικές, Ρωσικές, Βρετανικές και Αυστριακές
αρχειακές πηγές, εξετάζει θέματα νομικού, πολιτικού
και κοινωνικού μετασχηματισμού μέσα από την
πρότυπη ανάλυση μιας περιπτώσεως αιχμαλωσίας.
Συμμετέχει, επίσης, και σε άλλες εργασίες, που
συνδέονται με τη νομική ρύθμιση του εμπορίου,
της διπλωματίας και της βίας στη Μέση Ανατολή,
τη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα κατά τον 18ο
και 19ο αιώνα. Δημοσιεύσεις του έχουν περιληφθεί
στο International Journal of Middle East Studies, το
International History Review, το Turkish Historical
Review, το Journal of Ottoman Studies και το Yale
Journal of International Law. Το ερευνητικό του
έργο έχουν στηρίξει οι ακόλουθοι φορείς: National
Endowment for the Humanities, American Research
Institute in Turkey, Gates Cambridge Trust, Skilliter
Centre for Ottoman Studies, Institute of Turkish
Studies και Harvard/Cambridge History Project.
ο τέταρτο και τελευταίο μέρος του έργου
A Collection of Original Voyages (Λονδίνο, 1699),
επιγράφεται: ‘Mr. Roberts’s Adventures among the
Corsairs of the Levant; His Account of their Way
of Living; Description of the Archipelago islands,
Taking of Scio, &c’. Ο William Hack, εκδότης τού
έργου, αναφέρεται στον συγγραφέα ως ‘Mr. Roberts’,
ο οποίος υπηρετούσε (ή είχε μέχρι πρόσφατα
υπηρετήσει) στο Βρετανικό Ναυτικό. Το 1692
ο Roberts βρισκόταν στο «ναυλωμένο» (δηλαδή
καταδρομικό) πλοίο της Αυτού Μεγαλειότητος
Arcana. Στις 12 Ιουνίου του ίδιου έτους το πλοίο
βυθίστηκε ενώ ήταν αγκυροβολημένο στο νησί
της Ίου στο Αιγαίο. Ο Roberts αιχμαλωτίστηκε
από Λιβορνέζους κουρσάρους, με τους οποίους
υπηρέτησε για μερικούς μήνες, έως ότου κατόρθωσε
να αποδράσει.
Η αφήγηση αιχμαλωσίας του Roberts χωρίζεται
σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος είναι μια γλαφυρή
διήγηση των κακοτυχιών και των κακουχιών που
υπέστη, όπου επίσης παραθέτει εκτενή στοιχεία για
τις δραστηριότητες των Δυτικών (κυρίως Μαλτέζων,
Λιβορνέζων και Γάλλων) καταδρομέων εμπορικών
πλοίων στις θαλάσσιες περιοχές ανοικτά των
Ελληνικών και Αιγαιακών παραλίων και νησιών.
Το δεύτερο μέρος είναι ένα λεπτομερές νησολόγιο
(isolario) του Αιγαίου, όψιμο αντιπροσωπευτικό
δείγμα ενός είδους ναυτιλιακών οδηγιών με ρίζες
στο Liber Insularum του Christoforo Buondelmonti,
του 15ου αιώνα.
Ο σκοπός της ανακοίνωσης είναι, επομένως, απλός,
αν και όχι απόλυτα οφθαλμοφανής: αφενός
να εξακριβώσει την ταυτότητα του ανώνυμου
‘Mr. Roberts’ και αφετέρου να τον θέσει σε ένα
πλαίσιο τόσο προσωπικό όσο και χρονολογικό,
το οποίο θα επιτρέψει μια βαθύτερη ανάλυση και
επικύρωση του έργου του.
Βιογραφικό Σημείωμα
Ο Colin Heywood γεννήθηκε στο Hull και σπούδασε
στη γενέτειρά του και στο School of Oriental and
African Studies (SOAS) του Πανεπιστημίου του
Λονδίνου. Έχει διδάξει στο University of California
(Los Angeles), στο University of Michigan και στο
Tufts University, καθώς και στη SOAS, αλλά και
ως Visiting Professor στο Princeton, στο Chicago
και στην Κύπρο (2006-2007). Πλέον, είναι επίτιμος
Research Fellow του Maritime Historical Studies
Centre του University of Hull.
Ο C. Heywood ασχολείται με την Οθωμανική
ιστορία και την ιστορία της Αγγλικής ναυτιλίας στη
Μεσόγειο κατά τον 17ο και 18ο αιώνα. Κάποιες από
τις πρόσφατες δημοσιεύσεις του είναι: ‘The English
in the Mediterranean, 1600-1630: A Post-Braudelian
Perspective on the “Northern Invasion”’, στο έργο
των M. Fusaro, C. Heywood και M.-S. Omri (επιμ.)
Trade and Cultural Exchange in the Early Modern
Mediterranean (London, 2010). ‘The “Economics of
Uncertainty”?: The French Community in Cyprus
at the Turn of the Eighteenth Century’, στο έργο
των A. Varnava, N. Coureas και M. Elia (επιμ.)
The Minorities of Cyprus: Development Patterns and
the Internal Exclusion (Newcastle upon Tyne, 2009).
‘Fernand Braudel and the Ottomans: The Emergence
of an Involvement (1928-50)’, στο Mediterranean
Historical Review, xxiii/2 (Δεκ. 2008), και ‘A Frontier
without Archaeology? The Ottoman Maritime
Frontier in the Western Mediterranean, 1660-1760’,
Proceedings of the British Academy clvi (2009).
Επίσης, έχει επιμεληθεί και μερικώς μεταφράσει
το έργο του Paul Wittek Rise of the Ottoman
Empire και άλλες μελέτες (2012), και έχει εκδώσει
δύο επιπλέον τόμους δικών του μελετών (2013).
Επίκειται η έκδοση, για λογαριασμό της Hakluyt
Society, του ανέκδοτου θαλασσινού ημερολογίου τού
John Looker κατά το ταξίδι του στην Ανατολή με το
Blackham Galley το 1696-1698. Αναμένεται, επίσης,
η έκδοση μιας γενικής ιστορίας της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας από το Princeton University Press.
27
Συνεδρία IV /// Πειρατεία και Κράτος
Συνεδρία IV /// Πειρατεία και Κράτος
Κούρσος στα όρια των οικονομικών
και εθνικών συμφερόντων: Εμπόριο και διπλωματία
στην Ανατολική Μεσόγειο στα μέσα του 18ου αιώνα
«Κακομεταχείριση από φίλους»:
Οθωμανικές απαντήσεις σε Βρετανικές καταδρομές
εναντίον εμπορικών πλοίων στα μέσα του 18ου αιώνα
Βασίλης Κ. Γούναρης
Michael Talbot
Η
ανακοίνωση επιχειρηματολογεί πως η
νομιμότητα και η αποτελεσματικότητα των
Βρετανών κουρσάρων στην Ανατολική Μεσόγειο
στα μέσα του 18ου αιώνα (1740-1763) καθοριζόταν
από πολιτικές διεργασίες που υπερέβαιναν τα όρια
της εμπόλεμης κατάστασης μεταξύ Βρετανίας
και Γαλλίας. Μετά τη σύντομη παρουσίαση
τεσσάρων ιστοριών κουρσάρων, που αφορούν
σε άτομα διαφορετικής προέλευσης, ακολουθεί
μια ανάλυση του Οθωμανικού, Γαλλικού και
Βρετανικού παράγοντα, που αναδεικνύει τα σύνθετα
ζητήματα που καθόριζαν τα εθνικά και ιδιωτικά
συμφέροντα στο Αρχιπέλαγος κατά τις εμπόλεμες
περιόδους. Καθώς η Οθωμανική Αυτοκρατορία
ήταν σημαντικός εμπορικός εταίρος και επιθυμητός,
ενδεχομένως, σύμμαχος τόσο για τους Βρετανούς
όσο και για τους Γάλλους, οι κουρσάροι τού
Βρετανικού στέμματος παγιδεύτηκαν ανάμεσα στα
συγκρουόμενα συμφέροντα της Levant Company,
τη διφορούμενη στάση των διπλωματών και
τις δικές τους αντιλήψεις περί εθνικού πολέμου.
28
Α
Βιογραφικό Σημείωμα
Ο Βασίλης Κ. Γούναρης είναι Καθηγητής Ιστορίας
Νεοτέρων Χρόνων στο Τμήμα Ιστορίας και
Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου
(ΑΠΘ) και Κοσμήτορας της Σχολής Ανθρωπιστικών
Επιστημών του Διεθνούς Πανεπιστημίου τής
Ελλάδος (Θεσσαλονίκη). Σπούδασε Νεότερη
Ιστορία στο ΑΠΘ (πτυχίο και μεταπτυχιακό
δίπλωμα) και στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
(διδακτορικό). Διετέλεσε διευθυντής του Κέντρου
Μακεδονικής Ιστορίας και Τεκμηρίωσης (19902001). Το 2009-2010 ήταν επισκέπτης Καθηγητής
στο King’s College (Πανεπιστήμιο του Λονδίνου)
και το 2013 Onassis Senior Visiting Scholar στα
πανεπιστήμια Yale, Princeton, Columbia, George
Washington και York (Καναδάς). Είναι συγγραφέας
διαφόρων βιβλίων, μεταξύ των οποίων Steam over
Macedonia: Socio-Economic Change and the Railway
Factor, 1870-1912 (1993). ‘Εγνωσμένων κοινωνικών
φρονημάτων’: Κοινωνικές και άλλες όψεις τού
αντικομμουνισμού στη Μακεδονία του Εμφυλίου
Πολέμου (2002). Τα Βαλκάνια των Ελλήνων: Από το
Διαφωτισμό έως τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (2007).
‘See how the Gods Favour Sacrilege’: English Views
and Politics on Candia under Siege (1645-1669)
(2012).
πό τη δεκαετία του 1690 έως τη δεκαετία
του 1780 οι συνεχείς πόλεμοι ανάμεσα
στις Ευρωπαϊκές εμπορικές δυνάμεις, ιδιαίτερα
μεταξύ Βρετανών και Γάλλων, διέρρεαν στη
Μεσόγειο με τη μορφή πειρατικών επιθέσεων
και καταδρομών σε αντίπαλα εμπορικά πλοία. Σε
αυτές περιλαμβάνονταν και επιθέσεις εναντίoν
των εμπορικών συμφερόντων των αντιπάλων
στα ύδατα της Oθωμανικής Aυτοκρατορίας.
Ωστόσο, καθώς οι Οθωμανοί έμποροι συχνά
χρησιμοποιούσαν Βρετανικά και ιδίως Γαλλικά
πλοία ως φορτηγά για το εγχώριο εμπόριό τους,
επιθέσεις σε Γαλλικά εμπορικά πλοία από Βρετανούς
καταδρομείς κατέληγαν σε σημαντικές ζημιές
για το Οθωμανικό εμπόριο και ιδιαίτερα για τον
ανεφοδιασμό με τρόφιμα περιοχών που είχαν πληγεί
από λιμό. Η ανακοίνωση εξετάζει την Οθωμανική
αντίδραση στις επιθέσεις Βρετανών καταδρομέων
εμπορικών πλοίων σε Οθωμανικά ύδατα στα
μέσα του 18ου αιώνα και ειδικότερα στο πλαίσιο
του Πολέμου της Αυστριακής Διαδοχής (17401748), μιας σύγκρουσης στην οποία η Οθωμανική
Aυτοκρατορία δεν έλαβε μέρος. Χρησιμοποιώντας
πηγές από Βρετανικά και Οθωμανικά αρχεία, και
ιδιαίτερα τις Οθωμανικές διακηρύξεις και αιτήσεις
εμπόρων, εξετάζεται η δυναμική μεταξύ τών
Βρετανικών πολιτικών και εμπορικών συμφερόντων
στο Λεβάντε. Επίσης θα εξετασθεί ο αντίκτυπος
που είχαν οι Βρετανικές επιθέσεις στην Οθωμανική
ναυτιλία και οι Οθωμανικές νομικές απαντήσεις
σε αυτές τις επιθέσεις, που περιελάμβαναν τον
επαναπροσδιορισμό της Οθωμανικής ναυτιλιακής
δικαιοδοσίας, καθώς και μηνύσεις για επανορθώσεις.
Σε γενικές γραμμές, η ανακοίνωση καταδεικνύει ότι
οι Οθωμανοί δικαιολογημένα αισθάνονταν πως τους
είχαν κακομεταχειριστεί οι κατ’ όνομα σύμμαχοί
τους και άρα ότι η Οθωμανική αντίδραση ήταν
σημαντική στον βαθμό που επιζητούσε αποζημίωση
μέσω νομικής δίωξης, γεγονός που υποδηλώνει μια
σύνθετη απάντηση στο πρόβλημα των Ευρωπαϊκών
καταδρομών σε εμπορικά πλοία.
Βιογραφικό Σημείωμα
Ο Michael Talbot έκανε τις διδακτορικές σπουδές
του στο School of Oriental and African Studies
του University of London, εκπονώντας διατριβή
στη Βρετανική διπλωματία που ασκήθηκε στην
Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τον «μακρό»
18ο αιώνα, εξετάζοντας ειδικότερα τις συνδέσεις
μεταξύ εμπορίου, διπλωματικής οικονομίας και
πολιτισμικών πρακτικών, καθώς και τον αντίκτυπο
της διπλωματίας στους Βρετανούς εμπόρους.
Αφού έλαβε τον διδακτορικό του τίτλο τον Μάιο
του 2013, εργάστηκε στο University of St Andrews
ως Teaching Fellow στην Οθωμανική Ιστορία
για το ακαδημαϊκό έτος 2013-2014.
Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα του M. Talbot
περιλαμβάνουν τις διπλωματικές πρακτικές
(ιδίως τη δωροδοσία), τις εμπορικές κοινότητες
και το εμπόριο, καθώς και την πολιτική και
τον αστικό χώρο. Στα μελλοντικά του σχέδια
εντάσσεται η διερεύνηση των επιμέρους κοινωνικών
και εργασιακών ιστοριών στην πρώιμη νεότερη
Οθωμανική Αυτοκρατορία, ξεκινώντας με μια
κοινωνική ιστορία της Βρετανικής εμπορικής
κοινότητας.
29
Συνεδρία IV /// Πειρατεία και Κράτος
Συνεδρία V /// Απεικονίσεις της Πειρατείας
Η συμμετοχή των Υδραίων στην πάταξη
της πειρατείας στο Αιγαίο στις αρχές του 19ου αιώνα
Εικόνες της πειρατείας στην Οθωμανική
λογοτεχνία, 16ος-18ος αιώνας
Σοφία Λαΐου
Μαρίνος Σαρηγιάννης
Η
ανακοίνωση επιχειρεί να αναδείξει τον ρόλο
της ΄Υδρας στην καταπολέμηση της πειρατείας
στο Αιγαίο στα τέλη του 18ου και τις αρχές τού
19ου αιώνα. Η συμβολή του νησιού αναλύεται στο
πλαίσιο της ακολουθούμενης Οθωμανικής πολιτικής,
που την περίοδο αυτή στοχεύει στην εκμετάλλευση
του ανθρώπινου δυναμικού και της τεχνογνωσίας
των νησιωτών του Αιγαίου προκειμένου να
καταπολεμήσει το φαινόμενο της πειρατείας.
Η συμβολή της Ύδρας ξεπερνά τα όρια της ετήσιας
αποστολής ναυτών για την επάνδρωση του
Οθωμανικού στόλου και κινείται στο πλαίσιο τής
ενεργούς καταπολέμησης πειρατικών στολίσκων με
Υδριώτικα πλοία για λογαριασμό του Οθωμανικού
κράτους. Ο ρόλος του αρχικοτζάμπαση της Ύδρας
Γεωργίου Βούλγαρη και του αρχιναυάρχου τού
Οθωμανικού κράτους Χουσεΐν Πασά στην ανάληψη
των πρωτοβουλιών αυτών υπήρξε καθοριστικός.
Η ανακοίνωση, που βασίζεται σε Οθωμανικό και
Ελληνικό αρχειακό υλικό, θέτει, μεταξύ άλλων,
τα εξής ερωτήματα: α) Ποια ήταν τα πολιτικά
και οικονομικά κίνητρα από την πλευρά των
Υδραίων στην εμπλοκή τους στην καταπολέμηση
της πειρατείας για λογαριασμό του Οθωμανικού
κράτους; (Υπήρχαν αντίστοιχα κρατικά
ανταλλάγματα για τη συμβολή τους αυτή;)
β) Πόσο συγκυριακή ήταν η συμμετοχή των Υδραίων
στην κρατική προσπάθεια και πόσο, τελικά, έπαιξαν
ρόλο τα προαναφερθέντα πρόσωπα;
30
Ό
Βιογραφικό Σημείωμα
Η Σοφία Λαΐου (γ. 1970) αποφοίτησε από το Τμήμα
Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου
Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και έκανε
μεταπτυχιακές σπουδές με ειδίκευση στην
Οθωμανική Ιστορία στο Centre for Byzantine,
Ottoman and Modern Greek Studies του University
of Birmingham. Στη συνέχεια εκπόνησε διδακτορική
διατριβή στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας
του ΑΠΘ. Εργάζεται στο Τμήμα Ιστορίας του Ιονίου
Πανεπιστημίου, όπου από το 2009 είναι επίκουρη
Καθηγήτρια της Οθωμανικής Ιστορίας.
Η Σ. Λαΐου είναι συγγραφέας δύο βιβλίων σχετικών
με την Οθωμανική περίοδο, καθώς και άρθρων
που αφορούν κυρίως στις κοινωνικο-οικονομικές
συνθήκες διαβίωσης των Χριστιανών Οθωμανών
υπηκόων του ηπειρωτικού και νησιωτικού
Ελλαδικού χώρου, τον θεσμό του βακουφίου,
τις σχέσεις Οθωμανικού κέντρου και περιφέρειας
και την ανάδειξη των τοπικών ελίτ. Η τρέχουσα
έρευνά της επικεντρώνεται στα εμπορικά δίκτυα
των Χριστιανών Οθωμανών υπηκόων εντός τής
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στις σχέσεις τους
με το κράτος.
ντας ένα από τα κυρίαρχα φαινόμενα της
ναυτικής ζωής στην Μεσόγειο, η πειρατεία
δεν μπορούσε παρά να αφήσει τα ίχνη της και
στην Oθωμανική λογοτεχνία. Ιδιαίτερα η λαϊκή
λογοτεχνία του 17ου και 18ου αιώνα, αλλά και
πολλά έργα περισσότερο λόγιου προσανατολισμού,
περιέχουν αρκετές αναφορές σε πειρατές και
κουρσάρους, τόσο ως ήρωες και πρωταγωνιστές
όσο και ως αντιπάλους και κυνηγούς των ηρώων.
Στην ανακοίνωση αυτή εξετάζονται κείμενα όπως
μια πειρατική νουβέλα από τα τέλη του 17ου αιώνα,
διάφορες περιπετειώδεις ιστορίες των Οθωμανών
παραμυθάδων (μεντάχ) του 18ου αιώνα, αλλά και
λογιότερα κείμενα του 16ου και 17ου αιώνα σχετικά
με τους πειρατές και την αντιμετώπισή τους.
Βιογραφικό Σημείωμα
Ο Μαρίνος Σαρηγιάννης είναι Ερευνητής Β΄
Βαθμίδας στο Πρόγραμμα Τουρκικών Σπουδών
του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών/ΙΤΕ.
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1973. Σπούδασε Ιστορία
και Αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης. Εκπόνησε τη διδακτορική του
διατριβή στο ίδιο πανεπιστήμιο (Τμήμα Ιστορίας και
Αρχαιολογίας), με θέμα: Περιθωριακές ομάδες και
συμπεριφορές στην οθωμανική Κωνσταντινούπολη,
16ος-18ος αιώνας. Δίδαξε ως συμβασιούχος διδάσκων
στο Τμήμα Αρχειονομίας και Βιβλιοθηκονομίας
του Ιονίου Πανεπιστημίου, καθώς και στο Τμήμα
Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου
Κρήτης.
Ο Μ. Σαρηγιάννης έχει δημοσιεύσει περισσότερα
από 30 άρθρα, για θέματα που αφορούν στην
ιστορία των νοοτροπιών της Οθωμανικής κοινωνίας,
τις περιθωριακές ομάδες και την αντιμετώπισή τους
κατά τον Οθωμανικό 17ο αιώνα, την Οθωμανική
πολιτική σκέψη, καθώς και την ιστορία τού
Ελλαδικού χώρου (Κρήτη, Λευκάδα, Σάμος) κατά
την Οθωμανική περίοδο. Έχει επίσης μεταφράσει στα
Ελληνικά διάφορα βιβλία ιστορικού ενδιαφέροντος.
31
Συνεδρία V /// Απεικονίσεις της Πειρατείας
Συνεδρία V /// Απεικονίσεις της Πειρατείας
Το κράτος-πειρατής: Μετα-αποικιακές διαδρομές
μιας αυτοκρατορικής έννοιας από τον πρώτο
έως τον τρίτο Βερβερικό Πόλεμο (1801-2011)
Κοκκινογένης, Μπάμπα & ΣΙΑ:
Πειρατεία και παρωδία στο Asterix
Νικόλαος Χρυσίδης
Amedeo Policante
Ο
Fernand Braudel είχε κάποτε αποφανθεί ότι
«στη Μεσόγειο, ακόμη και κατά τον 17ο αιώνα,
συνήθως δεν χρησιμοποιούνταν οι έννοιες της
πειρατείας και των πειρατών˙ οι άνθρωποι μιλούσαν
για κούρσος και κουρσάρους, και η διάκριση
αυτή, ξεκάθαρη σε νομικό επίπεδο, είναι υψίστης
σημασίας».
Ακολουθώντας τον Braudel, αναπτύσσεται η
σημασία της εν λόγω εννοιολογικής και ιστορικής
διάκρισης, εστιάζοντας στη συγκεκριμένη πολιτική
συγκυρία που οδήγησε στην αμετάκλητη κρίση
αυτής της διαφοροποίησης. Στην πραγματικότητα,
μόλις μεταξύ 18ου και 19ου αιώνα η έννοια του
πειρατή περιέβαλε τη Μεσόγειο Θάλασσα ως
μέρος της Ευρωπαϊκής και Αμερικανικής δημόσιας
συζήτησης, ιδιαίτερα εναντίον των Βερβερικών
πόλεων της Βορείου Αφρικής (Μπαρμπαριάς). Στην
ανακοίνωση υποστηρίζεται ότι αυτή η ρητορική
μεταστροφή έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαγραφή
μιας μακράς, περιφερειακής ιστορίας διπλωματικής
ανταλλαγής και διεθνούς ισότητας, προετοιμάζοντας
το έδαφος για την Ευρωπαϊκή αποικιοκρατία.
Ειδικότερα, η εισαγωγή της παράδοξης έννοιας του
«κράτους-πειρατή» που περιλαμβάνεται στη διεθνή
κοινότητα μόνο με τη μορφή ενός πάντοτε-ήδη
αποκλεισμένου Άλλου νομιμοποίησε νέες μορφές
στρατιωτικού παρεμβατισμού, ο οποίος αιωρείται
σε μια γκρίζα ζώνη μεταξύ πολέμου και ειρήνης.
Σήμερα, η εικόνα του «κράτους-τρομοκράτη» και
του «κράτους-απατεώνα» ανοίγει τον δρόμο για
παρόμοιες ρητορικές και στρατηγικές κινήσεις.
Υπό αυτή την έννοια συνεπώς, η ιστορία των
κούρσων (corsa) –και ο τρόπος με τον οποίο
μεταμορφώθηκε σε μια μονοσήμαντη αντιπαράθεση
μεταξύ πολιτισμού και βαρβαρότητας– είναι
στην πραγματικότητα η ιστορία του δικού μας
παγκόσμιου Αυτοκρατορικού παρόντος.
32
Βιογραφικό Σημείωμα
Ο Amedeo Policante έχει διδακτορικό στην Πολιτική
και τις Διεθνείς Σχέσεις από το University of
London, Goldsmith College, όπου και εργάστηκε
ως Teaching Assistant. Ακόμη, συμμετείχε στη
διοργάνωση του ‘Pirate Camp’, που παρουσιάστηκε
στην 54η Biennale της Βενετίας το 2011. Στις αρχές
του 2012 δημοσίευσε την πρώτη του μονογραφία,
που διερευνά τον μεταλλασσόμενο ρόλο των
μισθοφορικών δυνάμεων στο διεθνές σύστημα
ασφαλείας, και το 2013 δίδαξε ως Visiting Lecturer
στο Università di San Marino. Πλέον, είναι Assistant
Professor Διεθνών Σχέσεων στο University of
Nottingham (Malaysia Campus).
Ο A. Policante έχει κάνει αρκετές δημοσιεύσεις
σχετικά με τη νομική και την πολιτική θεωρία.
Έχει συγγράψει τα βιβλία I Nuovi Mercenari
(Ombre Corte, 2012), όπου αναλύει τους
σύγχρονους πολέμους ως αναπόσπαστο κομμάτι
των διαδικασιών συσσώρευσης του κεφαλαίου, και
The Pirate Myth (Routledge, 2014), μια μονογραφία
που επικεντρώνεται στον ρόλο της αντίληψης περί
πειρατή στο διεθνές δίκαιο, αλλά και στον τρόπο με
τον οποίο έχει γίνει χρήση και κατάχρησή της από
διάφορες αυτοκρατορικές δυνάμεις στη διάρκεια της
σύγχρονης ιστορίας. Η δεύτερη μονογραφία του για
τη διεθνή ασφάλεια και την πειρατεία αναμένεται
να κυκλοφορήσει από τον Routledge.
H μόνιμη κακομοιριά δεν χαρακτηρίζει συχνά
τις απεικονίσεις της πειρατείας στη λογοτεχνία,
το θέατρο, τα κόμικς, τη διαφήμιση ή τον
κινηματογράφο. Η πειρατική συμμορία στη σειρά
κόμικς Αστερίξ ίσως αποτελεί μιαν από τις πιο
εμβληματικές τέτοιες περιπτώσεις. Η παγκόσμια
επιτυχία της σειράς έχει διαδώσει τον τύπο τού
ταλαίπωρου πειρατή σε αντίθεση με αυτούς
του νταή επιδρομέα, του πονηρού ληστή, του
ρομαντικού παλιάνθρωπου ή του παράνομου
«α λα Ρομπέν των Δασών», που κατά κανόνα
χαρακτηρίζουν την απεικόνιση της πειρατείας.
Οι Κοκκινογένης, Μπάμπα και ΣΙΑ συνιστούν
ένα σύνηθες χαρακτηριστικό, αν και με τη μορφή
παράπλευρου σόου, στις περισσότερες περιπέτειες
του Αστερίξ. Άσχετα από το αν βρίσκονται στη
θάλασσα (σχεδόν πάντα) ή στη στεριά (μόνο μια
φορά), είτε κοντά είτε μακριά από τους Γαλάτες, οι
πειρατές τοποθετούνται στην πλευρά των χαμένων.
Για τους Γαλάτες, η προοπτική συνάντησης με τους
πειρατές, αντί να προκαλέσει φόβο, χρησιμεύει ως
ευχάριστη ευκαιρία να διασκεδάσουν ξυλοκοπώντας
τον Κοκκινογένη και την παρέα του και βυθίζοντας,
συνήθως, το πλοίο τους.
Η ανακοίνωση επικεντρώνεται στην απεικόνιση
και τον ρόλο των πειρατών στην κωμική αφήγηση
του Αστερίξ. Εξετάζει την ερμηνευτική πρόταση της
Nelly Feuerhahn ότι οι πειρατές είναι αντίστοιχοι
με τους Γερμανούς (αέναους εχθρούς των
Γαλατών στο πρώιμο στάδιο της σειράς κόμικς).
Πρόκειται για μια ακόμη ομάδα βαρβάρων που οι
Γαλάτες αντιμάχονταν; Ή μήπως για κακόμοιρους
«παράνομους» που τρώνε συνέχεια ξύλο όταν
προσπαθούν να βγάλουν τα προς το ζην;
Ο Κοκκινογένης και η συμμορία του είναι πολύ
διαφορετικοί από την αρχική ενσάρκωσή τους στα
κόμικς και άλμπουμ των Jean-Michel Charlier, Victor
Hubinon και των διαδόχων τους. Πέρα από ένα
εσωτερικής κατανάλωσης αστείο από πλευράς René
Goscinny και Albert Uderzo, ίσως σε τελική ανάλυση
οι πειρατές στο Αστερίξ αποτελούν μια καρικατούρα
(σίγουρα όχι ρομαντικών) αντι-ηρώων. Είναι
διασκεδαστικοί τύποι σε μια παρωδία της πειρατείας
που προκαλεί ταυτόχρονα τον οίκτο και το γέλιο τού
αναγνώστη, σε αντίθεση με τις περιπτώσεις μερικών
πιο επιτυχημένων συναδέλφων τους σε άλλες
εκφράσεις της λαϊκής και «υψηλής» κουλτούρας.
Βιογραφικό Σημείωμα
Ο Νικόλαος Χρυσίδης είναι Καθηγητής Ρωσικής
Ιστορίας στο Southern Connecticut State
University, USA. Αποφοίτησε από το Αριστοτέλειο
Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (1990) και έλαβε το
διδακτορικό του δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο
Yale (2000). Ειδικεύεται στη θρησκευτική και
πολιτισμική ιστορία της πρώιμης νεότερης Ρωσίας
(με περιστασιακές ‘καταδρομές’ και στη νεότερη
περίοδο) και στις Ρωσο-Ελληνικές πολιτισμικές
σχέσεις. Έχει συγγράψει άρθρα και μελέτες και
έχει συνεπιμεληθεί τον τόμο Religion and Identity
in Russia and the Soviet Union: A Festschrift for
Paul Bushkovitch (Bloomington, Indiana: Slavica
Publishers, 2011). Επί του παρόντος, προετοιμάζει
τη μονογραφία του με τίτλο An Academy for the
Tsar’s Courtiers: Greek Scholars and Jesuit Education
in Early Modern Russia. Παραμένει φανατικός
αναγνώστης του Αστερίξ από το 1978 και αφηγείται
αποσπάσματα από τις ιστορίες του κόμικ όποτε του
δοθεί η ευκαιρία. Ως ενήλικας, εξακολουθεί να είναι
διχασμένος μεταξύ του να λυπάται τους πειρατές
του Αστερίξ και του να γελάει σε βάρος τους.
33
Καταληκτήρια Συνεδρία
Το έγκλημα της πειρατείας
υπό το φως του διεθνούς δικαίου
Πέτρος Σιούσιουρας και Εύη Μπαξεβάνη
Α
πό την αρχαιότητα, η θάλασσα αποτελεί πηγή
πλουτισμού και μέσο διεξαγωγής εμπορίου.
Μοιραία, η έντονη οικονομική δραστηριότητα
αποτελεί πόλο έλξης για παράνομες πράξεις:
οικειοποίηση φορτίων, πλοίων, ακόμα και
πληρωμάτων. Η γέννηση της έννοιας της ανοιχτής
θάλασσας, που συνδέεται άρρηκτα με το δικαίωμα
της ελεύθερης ναυσιπλοΐας, εντοπίζεται στην
αρχαιότητα, ενώ ορόσημο για την καθιέρωσή της
αποτελεί το έργο του Grotius Mare Liberum (1609).
Ανάλογα με τη θέση του πλοίου στη θάλασσα,
διαφοροποιείται το νομικό καθεστώς που το διέπει,
τόσο σε σχέση με την κρατική δικαιοδοσία που
ασκείται σε αυτό ως υλικό αντικείμενο όσο και σε
σχέση με το πλήρωμά του αναφορικά με την ποινική
ή αστική δικαιοδοσία. Η πειρατεία ορίζεται ως
έγκλημα που διαπράττεται στην ανοιχτή θάλασσα,
δηλαδή στη θαλάσσια περιοχή όπου κανένα κράτος
δεν ασκεί κυριαρχία. Επομένως, ως διεθνές έγκλημα
νοείται μόνο εφόσον λαμβάνει χώρα στην ανοιχτή
θάλασσα ή στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη
(ΑΟΖ), ζώνη που έπεται της αιγιαλίτιδας, όπου
το κράτος ασκεί απόλυτη κυριαρχία. Το ζήτημα
της κρατικής δικαιοδοσίας συνδέεται με την
κρατική κυριαρχία, αφού η δεύτερη είναι αναγκαία
προϋπόθεση για την άσκηση της πρώτης. Ως προς
τη δικαιοδοσία στη θάλασσα, στη βάση της έλλειψης
κρατικής κυριαρχίας στην ανοιχτή θάλασσα,
παλαιότερα επικρατούσε η θεωρία της εδαφικότητας
του πλοίου, σύμφωνα με την οποία κάθε πλοίο
αντιμετωπιζόταν, κατά πλάσμα δικαίου, ως έδαφος
του κράτους σημαίας. Λόγω αυστηρής κριτικής, αυτή
η θεωρία εγκαταλείφθηκε και η σήμερα κρατούσα
βασίζεται εν πολλοίς στη θεωρία της αρμοδιότητας
και στη διαιρετή κυριαρχία. Η Σύμβαση του 1982
ενσωμάτωσε ρυθμίσεις που ίσχυαν από τον 16ο
αιώνα (Ερρίκος Η΄, Offences at Sea Act), ορίζοντας
την πειρατεία ως «διεθνές έγκλημα» (jure gentium)
και τους πειρατές ως «εχθρούς της ανθρωπότητας»
(hostes humani generis). Αποτελεί επομένως έγκλημα
οικουμενικής δικαιοδοσίας, αποκρυσταλλώνοντας
εθιμικό κανόνα δικαίου, απόλυτης μορφής,
στο μέτρο που δεν εξετάζεται η σύνδεση δραστών
ή θυμάτων με κάποιο κράτος. Αξιοσημείωτο
είναι το γεγονός ότι, παρά τη μακρά παρουσία
του φαινομένου, δεν υπάρχει επίσημος διεθνής
νομικός ορισμός και η τιμωρία των συλληφθέντων
εναπόκειται στην εκάστοτε εθνική νομοθεσία.
34
Βιογραφικά Σημειώματα
Πέτρος Σιούσιουρας
Εύη Μπαξεβάνη
Ο Πέτρος Σιούσιουρας είναι αναπληρωτής
Καθηγητής στο Τμήμα Ναυτιλίας και
Επιχειρηματικών Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου
Αιγαίου. Το υπόβαθρό του περιλαμβάνει μια
επιτυχημένη θητεία στο Ελληνικό Ναυτικό και
εκτεταμένη αντίστοιχη εκπαίδευση (US Navy
Training Center, Atlantic, Dam Neck, Virginia
Beach, VA κ.ά.). Ακολούθησαν σπουδές στο Πάντειο
Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών
και διδακτορικό δίπλωμα στο Διεθνές Δίκαιο. Τα
ερευνητικά του ενδιαφέροντα εκτείνονται από το
Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, τις Διεθνείς Σχέσεις,
τις ευαίσθητες περιοχές της Βαλκανικής Χερσονήσου
και της Μεσογειακής λεκάνης σε συνδυασμό με τις
πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές παραμέτρους
που επηρεάζουν τη γεωπολιτική τής περιφέρειας
αυτής, έως την περιοχή της Αρκτικής και τον
αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στη Γεωπολιτική
και τις τρέχουσες ναυτιλιακές διαδρομές.
Η Εύη Μπαξεβάνη απέκτησε το πρώτο της
πτυχίο από τη Σχολή Διεθνών και Ευρωπαϊκών
Οικονομικών και Πολιτικών Σπουδών τού
Πανεπιστημίου Μακεδονίας (κατεύθυνση
Πολιτικών Σπουδών και Διπλωματίας), στη
Θεσσαλονίκη. Συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές
στο Πανεπιστήμιο του St Andrews (Μεγάλη
Βρετανία), στις Σπουδές Ασφαλείας για τη Μέση
Ανατολή και την Κεντρική Ασία (MLitt in Middle
East and Central Asia Security Studies). Έχει
παρακολουθήσει μαθήματα Δημόσιου Διεθνούς
Δικαίου (The Hague Academy of International
Law), παγκόσμιας πολιτικής υπό το πρίσμα τής
Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (Global Politics Winter
School, Freie University, ΕΛΙΑΜΕΠ), προγράμματα
εξειδίκευσης στις Μεταφορές (Summer Training
In Transport Competitiveness, Assessment &
Management Policies, Aegean STT CAMP), καθώς
και παιδαγωγικής κατάρτισης (πρόγραμμα ΕΠΠΑΙΚ,
ΑΣΠΑΙΤΕ). Γνωρίζει Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά
και Γερμανικά. Σήμερα είναι διδακτορική φοιτήτρια
του Τμήματος Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών
Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου Αιγαίου (Χίος) στο
αντικείμενο της Γεωπολιτικής, του Δικαίου
της Θάλασσας και των Θαλάσσιων Μεταφορών.
Είναι μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Διεθνούς
Δικαίου & Διεθνών Σχέσεων, μέλος τού
επιστημονικού συμβουλίου στο Ίδρυμα Μεσογειακής
Συνεργασίας, καθώς και επιστημονικός Συνεργάτης
στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων του Παντείου
Πανεπιστημίου και του Ινστιτούτου Διεθνούς και
Αλλοδαπού Δικαίου. Διαθέτει πλούσιο συγγραφικό
έργο που περιλαμβάνει μονογραφίες, συμμετοχές
σε συλλογικά έργα, σε περιοδικά με κριτές στην
Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ αποτελεί και ο ίδιος
μέλος κριτικής επιστημονικής επιτροπής.
35
36
37
General Information
Conference organisation
Venue and dates
www.sylviaioannoufoundation.org
17-19 October 2014
Museum of Cycladic Art (5th floor)
4 Neophytou Douka Str., 106 74 Athens, Greece
Τ: (+30) 210 7228321/-3 F: (+30) 210 7239382
E: [email protected] W: www.cycladic.gr
38
Conference secretariat
ERA LTD
John Antoniou, Helena Gkouva
Τ: (+30) 210 3634944 F: (+30) 210 3631690
E: [email protected]
17 Asklipiou Str., 106 80 Athens, Greece
Conference languages
Greek and English. Simultaneous translation will be provided.
On-site registration
The conference secretariat will be located at the Museum of Cycladic Art
during the conference dates. On-site registration will be available before
sessions. Please note that there is a limited number of seats.
Certificate of attendance
Registered participants who wish to receive a certificate of attendance should
request it from the secretariat at the end of the conference.
Mobile phones
Mobile phones must be switched off during all sessions.
Conference website
www.sylviaioannoufoundation.org/2nd-international-conference
39
Welcoming message
Dear Friends,
We are happy to welcome you to the 2nd International Scientific
Conference on the Greek World in Travel Accounts and Maps, held by
the Sylvia Ioannou Foundation at the Museum of Cycladic Art on 1719 October 2014, under the title:
Corsairs & Pirates in the Eastern Mediterranean, 15th-19th c.
The main aim of this Conference is to revisit the historical dimensions
of a phenomenon which recurred up to the end of the 19th century,
and which still affects our own contemporary reality. The speakers’
approaches are grouped in six thematic sessions:
• Topoi of Piracy
• Scale and Character of Commerce-raiding
• Politics and Legitimacy
• Piracy and the State
• Images of Piracy
• Piracy: Past and Present
The organisation of this Conference series constitutes part of the
activities of the Sylvia Ioannou Foundation. The Foundation’s
overarching aim is to preserve, highlight and disseminate
the political, historical and cultural legacy of Cyprus, within the
greater geographical and historical contexts of the Greek world
and the Mediterranean.
The first Conference, titled Cyprus on the Crossroads of Travellers and
Mapmakers from the 15th to 20th Century, successfully took place in
Athens, in October 2012. We are now pleased to share with you the
Select Papers edition, stemming from the Proceedings of that first
Conference, in a volume titled Cyprus on the Crossroads. Geographical
Perceptions and Representations from the Fifteenth Century.
We hope that our 2nd International Scientific Conference on the Greek
World in Travel Accounts and Maps will also meet your expectations.
Welcome!
Artemis Scutari
Director of the Sylvia Ioannou Foundation
40
41
Organisation
Programme
Organising Committee
Sylvia Ioannou
President
Artemis Scutari
General Secretary
Founder of the Sylvia Ioannou Foundation
Friday 17 October 2014
Director of the Sylvia Ioannou Foundation
18:00-19:00
Registration
Inaugural Session
Scientific Committee
19:00-19:45
Nikolaos Chryssidis
Professor, Department of History, Southern Connecticut
State University
Dimitris Dimitropoulos
Senior Research Associate, Institute of Historical Research (Section
of Neohellenic Research), National Hellenic Research Foundation
Panagiotis N. Doukellis
Professor, Department of Sociology, Panteion University of Social
and Political Sciences
Gelina Harlaftis
Professor, Department of History, Ionian University
David J. Starkey
Professor, Department of History, University of Hull
42
Welcoming Addresses
Artemis Scutari
Director of the Sylvia Ioannou Foundation
Nicholas Chr. Stampolidis
Director of the Museum of Cycladic Art
Presentation of the Select Papers of 2012
George Tolias
Institute of Historical Research / NHRF
19:45-20:15
Keynote Speech
David J. Starkey
Department of History, University of Hull
20:15-22:30
Welcoming Reception
43
Saturday 18 October 2014
08:30-09:00
Registration
Session I – Topoi of Piracy
Session III – Politics and Legitimacy
Chair: Eva Kalpourtzi
09:00-11:30
Pirate Spaces: Mapping Piracy in the Early Modern Mediterranean
through Captivity Accounts
Eda Özel
Chair: Nicholas Coureas
15:30-17:30
‘It is Not Halal to Raid Them’: Piracy and Law in the 17th-Century
Ottoman Mediterranean
Joshua M. White
Piracy and Privateering in the Eastern Mediterranean, in the Early 19th Century:
From the Standpoint of the Ionian Consular Network (1800-1807)
Gerassimos D. Pagratis
The Pirate’s Gaze: 18th-Century English and French Chart Making
of the Mediterranean Sea
Christine Petto
A Hub of Piracy in the Middle of the Aegean: Syros during the War of Independence
Apostolos Delis
Pirates, Privateers, and Neutrals: Aegean Maritime Violence
and International Law, 1770-1830
Will Smiley
Pirates during a Revolution – The Faces of Piracy and the Reaction of Local Societies
Dimitris Dimitropoulos
Discussion
Commentator: Vassilis Kardasis
Discussion
Commentator: Olga Katsiardi-Hering
11:30-12:00
Coffee Break
Session II – Scale and Character of Commerce-Raiding
Chair: Colin Heywood
12:00-14:00
Privateering and Slave Trade in the Cyclades in the Late 17th Century
George Koutzakiotis
A Holy Razzia? Ottoman Corsairs in Ottoman Historiography
Emrah Safa Gürkan
‘Per omnes partes barbarie orientis’ – Maltese Corsairing in the Levant,
16th-17th Centuries
Joan Abela
Discussion
Commentator: Nikos Belavilas
14:00-15:30
44
Break
45
Sunday 19 October 2014
08:30-09:00
Registration
Closing Session
Session IV – Piracy and the State
Chair: Panagiotis N. Doukellis
Chair: Christine Petto
09:00-11:30
Rediscovering ‘Mr. Roberts’: An English Mariner’s Aegean Captivity Narrative
(1692-1693)
Colin Heywood
Privateering between the Company and the Nation: Commerce and Diplomacy
in the Mid-18th Century Eastern Mediterranean
Basil C. Gounaris
15:30-17:00
Piracy and International Law
Petros Siousiouras and Evi Baxevani
Concluding Remarks
Gelina Harlaftis
‘Ill-Treated by Friends’: Ottoman Responses to British Privateering
in the Mid-18th Century
Michael Talbot
The Participation of the Island of Hydra in Countering Piracy in the Aegean
in the Early 19th Century
Sophia Laiou
Discussion
Commentator: Molly Greene
11:30-12:00
Coffee Break
Session V – Images of Piracy
Chair: Natasha Constantinidou
12:00-14:00
Images of Piracy in Ottoman Literature, 16th to 18th Centuries
Marinos Sariyannis
The Pirate State: Post-Colonial Τrajectories of an Imperial Concept
from the First to the Third Barbary War (1801-2011)
Amedeo Policante
Redbeard, Baba & Co: Piracy and Parody in Asterix
Nikolaos Chrissidis
Discussion
Commentator: Maria Fusaro
14:00-15:30
46
Break
47
Participants
Joan Abela
Visiting Assistant Lecturer, Faculty of Laws, University of Malta
Sophia Laiou
Assistant Professor, Department of History, Ionian University
Evi Baxevani
PhD candidate, Department of Shipping, Trade and Transport,
University of the Aegean
Eda Özel
PhD candidate, Department of History, Harvard University
Nikos Belavilas
Assistant Professor, School of Architecture, National Technical University
of Athens
Gerassimos D. Pagratis
Associate Professor, Italian Language and Literature, University of Athens
Christine Petto
Professor, Department of History, Southern Connecticut State University
Amedeo Policante
Assistant Professor, Department of Politics, History and International
Relations, University of Nottingham
Marinos Sariyannis
Principal Researcher, Institute for Mediterranean Studies,
Foundation for Research and Technology
Nikolaos Chrissidis
Professor, Department of History, Southern Connecticut State University
Natasha Constantinidou
Lecturer, Department of History and Archaeology, University of Cyprus
Nicholas Coureas
Senior Researcher, Cyprus Research Centre
Apostolos Delis
Postdoctoral Researcher, Institute for Mediterranean Studies,
Foundation for Research and Technology
Petros Siousiouras
Associate Professor, Department of Shipping, Trade and Transport,
University of the Aegean
Dimitris Dimitropoulos
Senior Research Associate, Institute of Historical Research (Section of
Neohellenic Research), National Hellenic Research Foundation
Will Smiley
Postdoctoral Research Associate, Department of Near Eastern Studies,
Princeton University
Panagiotis N. Doukellis
Professor, Department of Sociology, Panteion University of Social and
Political Sciences
Nicholas Chr. Stampolidis
Professor, Director of the Museum of Cycladic Art
Maria Fusaro
Senior Lecturer, Department of History, University of Exeter
David J. Starkey
Professor, Department of History, University of Hull
Basil C. Gounaris
Professor, Department of History and Archaeology, Aristotle University
of Thessaloniki
Michael Talbot
Postdoctoral Researcher, Mediterranean Reconfigurations project,
Université Paris 1 Panthéon-Sorbonne
Molly Greene
Professor, Department of History and Hellenic Studies, Princeton University
Joshua M. White
Assistant Professor, Department of History, University of Virginia
Emrah Safa Gürkan
Assistant Professor, Department of Political Science and International
Relations, Istanbul 29 Mayıs University
Gelina Harlaftis
Professor, Department of History, Ionian University
Colin Heywood
Honorary Research Fellow, Department of History, University of Hull
Eva Kalpourtzi
Associate Professor (ret.), Department of Social Anthropology,
Panteion University of Social and Political Sciences
Vassilis Kardasis
Professor, Department of Economics, University of Crete
Olga Katsiardi-Hering
Professor, Facuty of History and Archaeology, University of Athens
George Koutzakiotis
Associate Researcher, Institute of Historical Research (Section of Neohellenic
Research), National Hellenic Research Foundation
48
49
Session I /// Topoi of Piracy
Pirate Spaces: Mapping Piracy in the Early Modern
Mediterranean through Captivity Accounts
Eda Özel
W
ith the recapture of Tunis in 1574,
Ottomans had established partial control
over and connections of mutual reliance with the
North African provinces of Tunis, Algeria, and
Tripoli – three historically active pirate bases in
the Mediterranean. This paper will survey the
accounts written by non-Muslim captives in North
Africa to build a map of pirate encounters in the
Mediterranean between 1574-1650. During this
period, accounts of European captives provided
details about sea battles, and with a strong claim
of being “true” stories the captive-authors tried
to be as specific as possible regarding the location
of the events. This way, “hot-spots” of piracy
threatening safe passage of vessels carrying military
and administrative personnel, merchandise, and
pilgrims, are identified. For a larger project, this
paper is intended to provide at least some of the
key locations related to commercial networks in
the Ottoman Mediterranean for this period. To the
extent that these networks influenced market prices,
piracy can then be presented as an instituted element
in connection to the Ottoman maritime economy,
via a theoretical assessment of protection costs as an
element in creation of monopolistic market power
for one party over the others.
50
Short Biography
Eda Özel is a PhD candidate in History and Middle
Eastern Studies program at Harvard University. Eda
is currently in the earlier stages of her dissertation
research, and her project focuses on Ottoman
piracy in the 16th century Mediterranean. Eda
holds a degree in economics, and her general
areas of research comprise Ottoman maritime
history, Mediterranean in the 16th and 17th
centuries, history of Ottoman cartography, and
history of capitalism. Relying on the quantitative
features of Ottoman maritime activities in general
and piracy in particular, she recently started to
incorporate applications of digital humanities
in her toolbox of historical research. She pays
close attention to networks centered around
Ottoman grand admiral Ḫayreddīn Pasha, a
former-pirate recruited with grant of a high-rank
administrative office-governorship of Algiers, and
the geographical characteristics of pirate activity
in the Mediterranean, bringing networks analysis
and spatiality among her main interests. Currently,
she is working on building a network of maritime
actors, and mapping geographical data based
on sources such as ambassadorial reports, court
records, captivity accounts, mühimme registers,
and records from Documenti Turchi collection of
ASV (Archivio di Stato di Venezia). As part of her
teaching experience, Eda has been a Teaching Fellow
for an undergraduate level course on Ottoman state
and society, and she is one of the first partakers
of Digital Teaching Fellow Program at Harvard,
which provided her the opportunity to use software
applications such as ArcGIS, WorldMap, Omeka/
Neatline, and Gephi not only in her research but also
as teaching tools.
51
Session I /// Topoi of Piracy
Session I /// Topoi of Piracy
Piracy and Privateering in the Eastern Mediterranean,
in the Early 19th Century: From the Standpoint
of the Ionian Consular Network (1800-1807)
A Hub of Piracy in the Middle of the Aegean:
Syros during the War of Independence
Apostolos Delis
Gerassimos D. Pagratis
I
n the context of the Napoleonic Wars, international
political instability, games of diplomacy and
the pursuit to destroy the enemy’s infrastructures
favoured the growth of piracy and privateering. In
this particular historical period, the Septinsular
Republic (1800-1807) was founded: a small state
which came under the protection of Russia and the
Ottoman Empire and unified the once Venetian
islands of the Ionian Sea administratively, for the
first time in their history. The aim of this paper
is to utilize reports produced by the dense Ionian
consular network, in order to identify the key players
in this lawful/unlawful activity, as well as analyze the
space, tactics and key pursuits involved. Also, to test
the ‘certainties’ with which historians approach the
complex phenomenon of piracy and privateering.
D
Short Biography
Gerassimos D. Pagratis was born in Corfu in 1970.
He studied in Italy (University of Lecce) and Greece
(University of Athens). In 2001 he received his PhD
degree from the Department of History of the Ionian
University (Corfu), with a thesis entitled Maritime
Trade in Venetian-ruled Corfu (1496-1538). He
was Adjunct Lecturer of Maritime History in the
Department of Shipping, Trade & Transport of the
University of the Aegean (2001-2004). Today, he
is Associate Professor at the University of Athens,
where he teaches courses on the Medieval and
Early Modern History of Italy and of the Venetian
Dominion in the Eastern Mediterranean.
Some of D. G. Pagratis’s recent publications: Society
and Economy in the Venetian Maritime State: the
Maritime Enterprises of Corfu (1496-1538), (Athens,
2013, in Greek); ‘Shipping and Trade in the Ionian
Islands: The Merchant Fleet of the Septinsular
Republic (1800-1807)’, Journal of the Oxford University
History Society, 8 (Hilary 2012), www.ouhs.org;
‘Organization and Management of the Shipping
Enterprise in Venetian-held Corfu in the first half of
the 16th century, Studi Veneziani, LXVI (2012), pp.
223-249; ‘Jews in Corfu’s Economy (From the LateFifteenth to Mid-sixteenth Century)’, Mediterranean
Historical Review, vol. 27/2 (2012), pp. 191-200.
52
uring the Greek War of Independence, Syros
became a sort of neutral area, and a market for
all kind of transactions related to piracy, smuggling,
slave trade and money counterfeit. War refugees
from Chios, Psara and the shores of Asia Minor,
with previous know-how in shipping and trade,
and seafarers from different parts of the Aegean
and Ionian seas engaged in all kinds of ‘illicit’
activities in the slowly emerging port-town of future
Hermoupolis. The main questions examined here
can be summarized in the following: a) Which were
the factors and main characteristics of the piracy
that spread in the Aegean during the Greek War of
Independence? b) Why did Syros become a hub of
piratical gatherings and transactions? c) What was
the impact on the socio-economic life of the new
settlement, as well as on its future perspectives?
Short Biography
Apostolos Delis was born in Volos in 1971. He
studied in the Universities of Siena, Bologna and
Bristol. He completed his PhD thesis in 2010 at
the Ionian University, entitled Σύρος: το ναυπηγικό
κέντρο της ιστιοφόρου ναυτιλίας, 1830-80 (‘Syros: the
shipbuilding centre of the sailing merchant marine,
1830-1880’). During the academic year 2010-2011
he was a PostDoc Researcher at the Centre de la
Méditerranée Moderne et Contemporaine (CMMC)
of the University of Nice, working in the program
«ANR/NAVIGOCORPUS: Corpus des itinéraires des
navires de commerce, XVIIe-XIXe siècles».
A. Delis currently works as a PostDoc Researcher
at the Institute for Mediterranean Studies (IMS) /
Foundation for Research and Technology, Hellas
(FORTH), in the research project ‘ELISTOKAINO’:
The History of Innovation in Greece, 19th-20th
centuries, with subject: Innovation in the Greek and
Mediterranean Shipbuilding Technology, 19th-20th
centuries. His research interests include Maritime
economic and social history, history of technology
of the sailing ship, the shipbuilding industry and the
institutions of shipping business.
53
Session I /// Topoi of Piracy
Session II /// Scale and Character of Commerce-raiding
Pirates during a Revolution − The Faces of Piracy
and the Reaction of Local Societies
Privateering and Slave Trade in the Cyclades
in the Late 17th Century
Dimitris Dimitropoulos
George Koutzakiotis
T
his paper examines be the pirate action
developed mainly by Greek pirates during
the Greek Revolution of 1821. It also surveys the
impact of piracy on the lives of the inhabitants
of coastal settlements, the central government’s
efforts to control the situation, the reactions of
local communities, and the involvement of locals in
the phenomenon of piracy by participating in the
trade of sea captures or even through their direct
participation in piracy-operating crews. The thin
line between legality and illegality, the alternation of
roles and the effects of piracy as an action that ruins
or invigorates local economy will also be surveyed.
The sources used for this paper include documents
produced by the Greek administration during the
War of Independence, official correspondence of
local authorities, logbooks of ships, memoirs, as well
as other testimonies from the period examined.
A
Short Biography
Dimitris Dimitropoulos was born in Athens in
1962. In 1987 he graduated from the Faculty of
History and Archaeology, School of Philosophy,
University of Athens, where he also defended his
doctoral thesis, in 1996. He has been working at
the Institute of Historical Research of the National
Hellenic Research Foundation since 1992, at first as
a scholarship recipient and now as Senior Research
Associate in the Section of Neohellenic Research,
as well as supervisor of the Programme “Historical
Study of Settlements in Greece, 15th-20th c.” His
research has dealt with social and economic history,
mainly with the study of settlements and populations
of Greek lands under Ottoman rule; also, with the
institutions, the social constitution and the economy
of insular (Agean) and mainland societies of Greece
from the 16th to the early 19th century.
D. Dimitropoulos has participated in the project
of transcription and publication of the “Ali Pasha
Papers”, and over the last years he has been involved
in the history of the Greek War of Independence.
He has conducted and/or participated in several
research programmes in collaboration with
academic institutions; also, in projects involving
the construction of data bases, transcription of
documents dated to the 18th and 19th century,
classification of archives, and compilation of
bibliographies on the modern political history
of Greece. He is a member of various scholarly
societies, he has published books and articles
in academic journals, as well as edited collected
volumes and presented papers in Greek and
international scientific conferences.
54
ccording to Ben J. Slot, the constant VenetianOttoman wars of the 17th century (1645-1669,
1684-1699) had transformed the Cyclades into a
“no man’s land”. Over time, the activity of Christian
privateers in that region had acquired a regularity
that contributed to the creation of a whole cycle
of economic activities. The latter subsequently
allowed the direct financing and self-maintenance
of privateers. Slave trade constituted an important
sector of the entrepreneurial activity that had
developed in the Cyclades by then. The framework of
this activity has already been described in a previous
work: G. Koutzakiotis, «Les Cyclades au XVIIe
siècle : une entreprise de la course chrétienne dans
l’Εmpire ottoman», in A. Brogini and M. Ghazali’s
Des marges aux frontières. Les puissances et les îles en
Méditerranée à l’époque moderne, Paris, 2010,
pp. 231-242. Based on relevant documents from the
French consular archives of Melos and Kimolos, this
announcement focuses on slave trade during the
Venetian-Ottoman war of 1684-1699, and explores
the mechanism of this type of trade, as well as its
broader Mediterranean connections.
Short Biography
George Koutzakiotis was born in 1970 in
Eleftheroupolis, Greece. He studied at the Ionian
University (BA in History, 1994) and, at postgraduate
level, at the École des Hautes Études en Sciences
Sociales, Paris (Diplôme d’Études Approfondies –
Spécialité ‘Histoire et Civilisations’, 1996). Ιn 2005,
he obtained his PhD (Doctorat en Histoire) from
the Université Paris I – Panthéon – Sorbonne.
Between 2001 and 2007, he was Research Fellow
in programmes of the National Hellenic Research
Foundation (NHRF) and the Music Library of
Greece ‘Lilian Voudouri’. Since March 2007, he has
been a Researcher at the NHRF.
G. Koutzakiotis’s research interests focus on the
economic and cultural relations between Western
Europe and the Ottoman Empire in the early modern
and modern period (17th-19th c.). Main publications
(monographs): Cavalla, une Échelle égéenne au XVIIIe
siècle. Négociants européens et notables ottomans,
(Les Cahiers du Bosphore, no. 53), Istanbul, 2009.
Attendre la fin du monde au XVIIe siècle. Le messie
juif et le grand drogman, (Textes, Documents, Études
sur le Monde Byzantin, Néohellénique et Balkanique,
no. 15), Paris, 2014.
55
Session II /// Scale and Character of Commerce-raiding
Session II /// Scale and Character of Commerce-raiding
A Holy Razzia? Ottoman Corsairs
in Ottoman Historiography
‘Per omnes partes barbarie orientis’ – Maltese
Corsairing in the Levant, 16th-17th Centuries
Emrah Safa Gürkan
Joan Abela
C
orsairs at Ottoman employ have long been
presented by modern historiography as Ottoman
ghazis, i.e. holy warriors fighting in order to spread
the religion of Islam. This presentation challenges
the validity of the ghaza approach that studies these
self-seeking entrepreneurial corsairs of diverse
ethnic, religious and geographical backgrounds
in a single category, simplifying their motives
and neglecting the rationale behind their modus
operandi. Such an approach that takes at face value
the propagandistic language of Ottoman works
such as the court chronicles and the Gazavat-ı
Hayreddin Paşa could only be called into question
by diversifying the source base and bringing into
game European archival (Archivio di Stato di Venezia,
Archivo General de Simancas) and printed primary
sources (Sanuto, Haedo, Charrière, Alberi, Priuli)
that provide the historian with minute information
regarding the activities of Ottoman corsairs.
By juxtaposing Ottoman sources with European
ones, this presentation seeks to delienate the
motivations that prompted individuals to sail under
the pirate’s banner and exposes the economic and
political factors that shaped political calculations of
Ottoman corsairs as an interest group. Moreover,
it reads the idealistic representation of corsairs in
contemporary Ottoman sources as a conscious
attempt on behalf of a frontier elite, struggling to
find a place for themselves in a foreign capital. Their
depiction as sea ghazis was less a simplification at
the hands of Ottoman historians than a strategy of
self-promotion in order to capitalize on an already
dominant ghaza ethos and manipulate their new
employer’s sense of religious responsibility. Works
produced by corsair circles for the consumption of
the Ottoman court elite, such as Gazavat-ı Hayreddin
Paşa, shaped the Ottoman perception of corso and
corsairs’ representation in Ottoman sources.
56
F
Short Biography
Emrah Safa Gürkan received his BA (International
Relations) and MA (History) degrees from Bilkent
University, Turkey. With Prof. Halil İnalcık as his
supervisor, he wrote his master’s thesis, entitled
Ottoman Corsairs in the Western Mediterranean
and Their Place in the Ottoman-Habsburg Rivalry,
1505-1535. He finished his doctoral studies under
the supervision of Prof. Gábor Ágoston at the
department of History of Georgetown University
in 2012, with the dissertation Espionage in the
16th century Mediterranean: Secret Diplomacy,
Mediterranean Go-betweens and the OttomanHabsburg Rivalry, which focuses on go-betweens,
i.e. those who crossed the presumably impermeable
civilizational boundaries and mastered the cultural
codes of two civilizations that divided the two halves
of the Mediterranean in the 16th century.
Based on a synthesis of primary sources as well as
secondary literature in Turkish, Spanish, Italian,
French, Portuguese, Ottoman and Latin, E. S.
Gürkan has written several articles, book chapters,
encyclopedia entries and book reviews regarding
the history of early modern Mediterranean and
the Ottoman Empire. He is currently turning his
dissertation into a monograph to be published by
an academic press in England or USA. An avid
supporter of using the opportunities provided by the
new media in studying and teaching history, Gürkan
is also the co-founder and co-editor of Ottoman
History Podcast (www.ottomanhistorypodcast.
com), an online radio program that aired more than
125 episodes, in English and Turkish, with leading
academics in the field of Ottoman, Middle Eastern,
Mediterranean and North African History. Having
returned to Turkey in 2012, Gürkan currently teaches
at İstanbul 29 Mayıs University.
rom its very first few days in Malta in 1530,
the Order of St John continued to live up to
its Rhodian corsairing tradition, and retained its
engagement in the Levant with ‘Christ’s Militia’
sailing ‘per omnes partes barbarie orientis’ (in
the Levant). Malta’s geographical proximity to
infidel territory in North Africa augured well for
the continuation of the ‘Eternal Holy War’ by the
corsairs. The Knights not only managed to provide
the essential institutional framework for corsairing
activities to flourish, but even strengthened existing
maritime links and built upon the expertise of the
Maltese and the Greek community that settled
in Malta. The island’s peculiar conditions as an
international maritime hub and its prominent role
in corsairing activities made it a rendezvous for
adventurers who came from various parts of the
Mediterranean. Legal documents constitute an
extremely rich but surprisingly neglected source of
primary information that sheds light on the workings
of this economic activity. Their usage has been
mainly relegated to footnote-fodder and thus they
remain largely unexplored territory.
This paper seeks to redress this lacuna by tapping
these sources, especially Notarial deeds held at the
Notarial Archives, Valletta, and the records of the
Tribunale degli Armamenti set up in 1605 in order
to regulate corsairing activities. Both of these legal
depositaries lend themselves splendidly to serve
as a mirror on various agreements, disputes and
litigations dealing with corsairing activities in the
Eastern Mediterranean, as well as the sale, ransom
and manumission of slaves in Malta. The budding
cosmopolitan nature of the contracting parties who
were participant in these deeds also sheds light on a
much broader aspect of these activities and helps to
place them within the wider Mediterranean maritime
framework.
Short Biography
Joan Abela read History at BA and MA level at the
University of Malta focusing on port activities in
mid-16th century Malta. In 2008 she was awarded a
Scholarship from the Centre for Maritime Historical
Studies at the University of Exeter, where, under the
supervision of Maria Fusaro, she read for a PhD.
Her research interests focus mainly on 16th-century
Malta, with particular reference to port activities and
notarial primary sources.
J. Abela is a founding member of the Notarial
Archives Resources Council, Chairperson of the
Steering Committee for the Rehabilitation of the
Notarial Archives, Secretary of the Malta Historical
Society and a lecturer at the University of Malta’s
Legal History and Methodology Department.
In 2014 she received the Boydell & Brewer Prize for
best doctoral thesis in Maritime History awarded by
a British university.
57
Session III /// Politics and Legitimacy
Session III /// Politics and Legitimacy
‘It is Not Halal to Raid Them’:
Piracy and Law in the 17th-Century
Ottoman Mediterranean
The Pirate’s Gaze: 18th-Century
English and French Chart Making
of the Mediterranean Sea
Joshua M. White
Christine Petto
T
his paper explores the efforts of the Ottoman
central government in Istanbul to regulate the
corsairing activities of the perennially disobedient
port cities of Algiers, Tunis, and Tripoli and to
define what constituted a legally permissible
(halal) raid. From the late 15th century onward,
the diplomatic instruments that regulated peaceful
relations between the Ottomans and the Venetians,
the ahdnames, contained clauses prohibiting piracy
and the enslavement of each other’s subjects.
Similar articles made their way into the ahdnames
subsequently concluded with France, England,
and the Netherlands. By the 17th century, however,
the sultan’s nominal subjects in North Africa were
regularly violating these provisions, with Tunisian
and Algerian corsairs routinely attacking Venetian
ships and raiding Venetian shores in contravention
of the treaty and over the objections of Ottoman
officials in Istanbul.
Even as the Atlantic powers concluded treaties
directly with the North African port cities beginning
in the 1620s, meant to spare them from attack and
redirect it towards their rivals, Venice continued to
seek redress exclusively from Istanbul.
Drawing on an array of Ottoman and Venetian
archival and manuscript sources, this paper
surveys the damage done to Venetian interests in
the Ottoman Mediterranean by piratical attacks in
the first half of the 17th century, and it explores the
ways in which Ottoman jurists and administrators
attempted – through fatwas and decrees rather than
by force – to counter the claims of Tunisian and
Algerian corsairs that the principles of retaliation,
custom and Islamic law gave them the right to attack
Venetian targets, irrespective of what the sultan’s
ahdname promised.
58
I
Short Biography
Joshua Michael White is an assistant professor in the
Corcoran Department of History at the University of
Virginia. He received his BA in History and Islamic
Studies from Washington University in St Louis and
his MA and PhD in History from the University
of Michigan. He studies and teaches the history of
the medieval and early modern Middle East and
Mediterranean, with a particular focus on the social,
legal, and diplomatic history of the early modern
Ottoman Empire.
J. M. White is currently working on a book
manuscript based on his dissertation, Catch and
Release: Piracy, Slavery, and Law in the Early Modern
Ottoman Mediterranean, which is a study of the
Ottoman legal and administrative response to
piracy and amphibious slave-raiding in the eastern
half of the Mediterranean basin in the late 16th
and 17th centuries. His research and writing have
been supported by fellowships and grants from the
American Research Institute in Turkey, the U.S.
Department of Education’s Fulbright-Hays fellowship
program, the Council of American Overseas
Research Centers, Mellon-American Council of
Learned Societies, the University of Michigan, the
University of Virginia, and the National Endowment
for the Humanities.
n the 17th and 18th centuries, European powers vied
for trading dominance in the East and buttressed
their efforts in the eastern seas by competing (and
negotiating) amongst themselves, with eastern
traders, and the ever-present pirates and privateers
in the Mediterranean Sea. This Sea became a
mediated space in which maps and navigational
charts were tools of mediation. For pilots, privateers,
and pirates these particular geographical works
were immediate instruments of mediation for and
of the area they covered. They valued and protected
their maritime information as they vacillated not
only between ‘legitimate’ pilots and pirates, but also
between admiration and contempt for one another.
In a parallel sphere often far from the vessels in
the Mediterranean these maps and charts were
influential political documents for the boardroom
of powerful trading companies. In other words,
while pilots and pirates appreciated the utilitarian
nature of the navigational chart, the directors or
royal commissioners of these companies appreciated
the visual trading land and sea ‘scape’ on view for
shareholders, members of Parliament, ministers
of state or the king himself, all of whom needed
convincing that the company was viable and worth
supporting. There existed, then, at least a dual sphere
of mediation and the chart or map presented or
utilized in these spheres depended on the audience.
One work is about safely navigating from one place
to another, while the other was a visual display of
economic (sometimes political and/or military)
possession or influence. This project will investigate
English and French maps (and charts) to illustrate
and study these varying spheres of mediation.
Short Biography
Christine M. Petto, professor of early modern
European history at Southern Connecticut State
University, received her bachelor’s degree in
Astronomy with a minor in Archaeology from
Boston University; her master’s degree in history of
science from Indiana University Bloomington and
her doctorate in early modern European history
from Indiana University Bloomington. Her area of
research is English and French mapmaking in the
early modern period and the relationship between
map production and governmental power. Her first
monograph, When France was King of Cartography
(2007), addressed the role of map production and
governmental support in the seventeenth and
eighteenth centuries. Her second work, The Lion
and the Lily: Map and Atlas Production in early
modern England and France (forthcoming 2014),
is a comparative piece focusing on the similarities
and differences in mapmaking and governmental
support in England and France from the sixteenth
to the eighteenth century. She is also a co-editor of
a transdisciplinary and interdisciplinary journal
(published bi-annually), Environment, Space,
Place committed to the presentation of works that
address the ‘geographical turn’ or the spatial aspects
of worldly phenomena. Her recent projects range
from piracy and mapping in the Mediterranean to
the ritual of ‘beating the bounds’ in early modern
England and France.
59
Session III /// Politics and Legitimacy
Session IV /// Piracy and the State
Pirates, Privateers, and Neutrals:
Aegean Maritime Violence and International Law,
1770-1830
Rediscovering ‘Mr. Roberts’: An English Mariner’s
Aegean Captivity Narrative (1692-1693)
Colin Heywood
Will Smiley
B
etween 1770 and 1830, maritime raiders made
the Aegean Sea an increasingly dangerous place.
These were not always pirates, however; often,
they carried papers from various governments that
licensed their activities. They were, legally, privateers.
Whatever their legal standing, and whatever flag they
flew, these raiders were variously Maltese, Venetian
Greek, Ottoman Greek, or even British. They were
often licensed by the Russians, in their frequent wars
against the Ottoman Empire, but by the 1820s a new
sponsor emerged: the independent Greek state. This
paper argues that their legal maneuverings helped
shape ideas about maritime law in the Aegean and
beyond.
It is revealed how these non-state networks
prompted a series of legal debates that illuminate the
changing contours of maritime and international
law. At one level, these debates revolved around
what rights belligerent and neutral states had over
people and property. At a broader level, though,
these debates revolved around who could exercise
those rights – who had the authority to license
violence? I will put the Ottoman answers to these
questions in the context of larger contemporary
global debates about sovereignty, legitimacy, and
belligerent rights, manifested in the Atlantic World
by the 1780 and 1800 Leagues of Armed Neutrality,
the 1856 Declaration of Paris, and the U.S. Supreme
Court cases Rose v. Himely (1808) and The Prize
Cases (1863). The paper thus reveals hidden
Ottoman and Greek angles on a broader global story
about licensing and constraining maritime violence,
showing how legal debates about individuals’ and
states’ particular rights and duties became the site
for larger questions about legitimacy, sovereignty,
and what it meant to be an independent state at a
moment of imperial transformation and the rise of
the nation-state.
60
T
Short Biography
Will Smiley studies early modern and modern
Middle Eastern history, with particular interests
in Ottoman political and social history and in that
empire’s role in the history of international law.
He received his PhD in Middle Eastern Studies
from the University of Cambridge, where he was
a Gates Scholar, and his JD (law degree) from Yale
University. Beginning in September 2014, he will be
a Postdoctoral Research Associate in the Department
of Near Eastern Studies at Princeton University.
W. Smiley is currently writing a book, based on his
dissertation, using Ottoman, Russian, British, and
Austrian archival sources to examine questions of
legal, political, and social transformation through a
case study of captivity. He is also working on other
projects related to the legal regulation of commerce,
diplomacy, and violence in the 18th and 19th century
Middle East, Mediterranean, and Black Sea. His
publications have appeared in the International
Journal of Middle East Studies, International History
Review, Turkish Historical Review, Journal of
Ottoman Studies, and Yale Journal of International
Law. His research has been supported by the
National Endowment for the Humanities, American
Research Institute in Turkey, Gates Cambridge Trust,
Skilliter Centre for Ottoman Studies, Institute of
Turkish Studies, and Harvard/Cambridge History
Project.
he fourth and final item of A Collection of
Original Voyages (London, 1699) is entitled
‘Mr. Roberts’s Adventures among the Corsairs of
the Levant; His Account of their Way of Living;
Description of the Archipelago islands, Taking
of Scio, &c’. William Hack, the work’s publisher,
identifies the author as ‘Mr. Roberts’, who was (or
had until recently been) serving in the British navy.
In 1692 Roberts was on board HM ‘hired ship’
(i.e., privateer) Arcana, when, on 12 June that year,
it sank at its moorings at the Aegean island of Nio.
Roberts was taken captive by Livornese corsairs, with
whom he served for some months until he was able
to effect his escape.
Robert’s captivity narrative is divided into two parts.
The first gives a vivid account of the misadventures
and hardships which he suffered, as well as provides
extensive details of the activities of the ponentine
(mainly Maltese, Livornese and French) privateers
in the sea spaces off the Greek and Aegean coasts
and islands. The second section is a detailed
Aegean isolario, a late representative of a genre
of sailing instructions, which finds its origins in
the 15th-century Liber insularum of Christoforo
Buondelmonti.
The purpose of this paper, therefore, is a simple one,
even if it is not entirely straightforward. It is to both
identify the anonymous ‘Mr. Roberts’ and to place
him in a context, at once personal and chronological,
which will allow an in depth analysis and validation
of his work.
Short Biography
Colin Heywood was born and educated in Hull
and at the School of Oriental and African Studies
(SOAS), University of London. He has taught at the
University of California, Los Angeles; the University
of Michigan, and Tufts University, and at SOAS. He
has been a visiting Professor at Princeton, Chicago
and Cyprus (2006-2007); currently he is an Honorary
Research Fellow of the Maritime Historical Studies
Centre, University of Hull.
Apart from his continuing interest in Ottoman
history, C. Heywood works on the history of English
shipping in the Mediterranean in the 17th and 18th
centuries. Some of his recent publications are: ‘The
English in the Mediterranean, 1600-1630: A PostBraudelian Perspective on the ‘Northern Invasion”’,
in M. Fusaro, C. Heywood and M.-S. Omri (eds),
Trade and Cultural Exchange in the Early Modern
Mediterranean (London 2010). ‘The “Economics of
Uncertainty”?: The French Community in Cyprus
at the Turn of the Eighteenth Century’, in: Andrekos
Varnava, Nicholas Coureas and Marina Elia (eds),
The Minorities of Cyprus: Development Patterns and
the Internal Exclusion (Newcastle upon Tyne, 2009).
‘Fernand Braudel and the Ottomans: The Emergence
of an Involvement (1928-50)’, in Mediterranean
Historical Review, xxiii/2 (Dec. 2008), and ‘A Frontier
without Archaeology? The Ottoman Maritime
Frontier in the Western Mediterranean, 1660-1760’,
Proceedings of the British Academy clvi (2009). He
has also edited and part-translated Paul Wittek’s
Rise of the Ottoman Empire and other studies
(2012), and has published two further volumes of
his own collected studies (2013). An edition of the
unpublished sea-journal of a voyage to the Levant in
the Blackham Galley in 1696-1698, kept by the ship’s
surgeon John Looker, is in hand for the Hakluyt
Society, as is a general history of the Ottoman
Empire for Princeton University Press.
61
Session IV /// Piracy and the State
Session IV /// Piracy and the State
Privateering between the Company and the Nation:
Commerce and Diplomacy in the Mid-18th Century
Eastern Mediterranean
‘Ill-treated by friends’: Ottoman Responses
to British Privateering in the Mid-18th Century
Michael Talbot
Basil C. Gounaris
T
his paper argues that the legitimacy and the
effectiveness of British privateering in the
mid-18th century Mediterranean (1740-1763) were
determined by politics beyond the indispensible
war status between London and Paris. After a brief
presentation of four distinctive privateering stories
involving individuals of different background,
follows an analysis of the Ottoman, the French
and the British factors, which demonstrates the
complicated issues that determined national and
private interests in wartime Archipelago. As the
Ottoman Empire was the major commercial partner
and a potentially desirable ally for both the French
and the British, privateers were trapped amidst
the conflicting interests of the Levant Company,
the ambiguous role of diplomats and their own
perception of national fighting.
62
F
Short Biography
Basil C. Gounaris is Professor of Modern History
at the Department of History and Archaeology,
Aristotle University, and Dean of Humanities at the
International Hellenic University, in Thessaloniki.
He has studied Modern History at the Aristotle
University of Thessaloniki (BA, MA), and in Oxford
(PhD). From 1990 to 2001 he was the Director of the
Centre for Macedonian History and Documentation
in Thessaloniki. In 2009-2010 he was visiting
Professor at King’s College, University of London,
and in 2013 he was Onassis Senior Visiting Scholar
at Yale, Princeton, Columbia, George Washington
and York (Canada). He is the author of several
books including Steam over Macedonia: SocioEconomic Change and the Railway Factor, 1870-1912
(1993); Social and other Aspects of Anticommunism
in Macedonia during the Greek Civil War (2002,
in Greek); The Balkans of the Hellenes, from
Enlightenment to World War I (2007, in Greek); ‘See
how the Gods Favour Sacrilege’: English Views and
Politics on Candia under Siege (1645-1669), (2012).
rom the 1690s until the 1780s the constant
wars between the European mercantile states,
particularly the British and the French, spilled into
the Mediterranean in the form of pirate and privateer
attacks on rival shipping. This included attacks
against each other’s commercial interests in the
waters of the Ottoman Empire. However, as Ottoman
merchants often used British and particularly French
ships as freighters for their own internal trade,
attacks on French shipping by British privateers
resulted in significant damage to Ottoman trade,
especially to the supply of food to famine-stricken
provinces.
This paper will examine the Ottoman response to
attacks by British privateers in Ottoman waters in
the mid-18th century, particularly in the context of
the War of the Austrian Succession (1740-1748),
a conflict in which the Ottoman Empire did not
participate. Using sources from the British and
Ottoman archives, particularly Ottoman declarations
and merchants’ petitions, I will examine the
dynamics between British political and commercial
interests in the Levant, the impact British attacks
had on Ottoman shipping, and the Ottoman legal
responses to these attacks, which involved redefining
Ottoman maritime jurisdiction and suing for
damages. Overall, this paper will demonstrate that
the Ottomans justly felt ill-treated by their nominal
allies, and that their response was significant in
seeking compensation through legal prosecution,
suggesting a sophisticated response to the problem of
European privateering.
Short Biography
Michael Talbot studied for his doctorate at the
School of Oriental and African Studies, University
of London, researching a thesis on the practice of
British diplomacy in the Ottoman Empire during the
long 18th century, examining in particular the links
between commerce, diplomatic finance, and cultural
practices, and the impact of diplomacy on British
merchants. After receiving his PhD in May 2013,
he went to the University of St Andrews as Teaching
Fellow in Ottoman History for the academic year
2013/4.
M. Talbot’s research interests include diplomatic
practice (especially gift giving), mercantile
communities and trade, and politics and urban
space. His future research projects will explore social
and labour histories in the early modern Ottoman
Empire, beginning with a social history of the British
mercantile community. 63
Session IV /// Piracy and the State
Session V /// Images of Piracy
The Participation of the Island of Hydra in
Countering Piracy in the Aegean
in the Early 19th Century
Images of Piracy in Ottoman Literature,
16th to 18th Centuries
Marinos Sariyannis
Sophia Laiou
T
his paper aims to demonstrate the role of the
island of Hydra in combating piracy in the
Aegean Sea at the end of the 18th and the beginning
of the 19th centuries. Hydra’s contribution is analyzed
within the framework of the Ottoman policy applied
at the time, towards securing the maritime trade
roads and establishing the Ottoman order in the
Eastern Mediterranean. Hydra’s contribution goes
beyond its annual obligation to provide the Ottoman
fleet with experienced seamen and shipbuilders: it
also includes the participation of Hydriot ships, on
behalf of the Ottoman state, in the pursuit of pirate
flotillas. The role of the island’s başkocabaşı Georgios
Vulgaris, as well as the kapudan paşa Hüseyin Paşa,
was of great significance regarding the undertaking
of such initiatives.
Both Ottoman and Greek archival sources are used
for this paper, which also aims to examine the
following questions: a) Was there any political and
economic motivation for the inhabitants of Hydra
to participate in the Ottoman state efforts against
piracy? (And were there respective state rewards
for that participation?) b) To what extent was this
Hydriot involvement coincidental, on a basis of
maintaining good personal relationships between the
above-mentioned officials?
64
B
Short Biography
Sophia Laiou (b. 1970) graduated from the
Department of History and Archaeology of the
Aristotle University of Thessaloniki, and she did her
MA in Ottoman Studies at the Centre for Byzantine,
Ottoman and Modern Greek Studies of the
University of Birmingham. She completed her PhD
thesis in the Department of History and Archaeology
of the Aristotle University of Thessaloniki. Since
2009, she is Assistant Professor of Ottoman History
at the Ionian University, Department of History.
S. Laiou is the writer of two books as well as of
papers mostly concerning the socio-economic
conditions of Christian Ottoman subjects on
mainland and/or insular Greece, during the
Ottoman period, the institution of vakf, the relations
between the Ottoman centre and periphery, and the
emergence of local elites. She is currently working on
Christian Ottoman commercial networks within the
Ottoman Empire and merchants’ relations with the
state mechanism.
eing one of the dominant phenomena of
maritime life in the Mediterranean, piracy was
bound to leave its traces in Ottoman literature as
well. In particular, popular literature of the 17th and
18th centuries, but also many works of a more learned
character, contain several instances of pirates and
corsairs, either as heroes and protagonists themselves
or as rivals and persecutors of the heroes. This paper
analyzes texts such as a pirate novel from the late
17th century, various adventure stories of Ottoman
story-tellers (meddah) from the 18th century, as well
as more scholarly texts of the 16th and 17th centuries
on piracy and on attitudes against it.
Short Biography
Marinos Sariyannis is Principal Researcher in the
Programme of Turkish Studies of the Institute for
Mediterranean Studies/FORTH. He was born in
Athens in 1973. He studied History and Archaeology
at the Aristotle University of Thessaloniki.
He obtained his PhD at the same university
(Department of History and Archaeology),
with a thesis entitled Περιθωριακές ομάδες και
συμπεριφορές στην οθωμανική Κωνσταντινούπολη,
16ος-18ος αιώνες (‘Marginal groups and behaviors
in Ottoman Istanbul, 16th to 18th Centuries’). He
has taught under contract at the Ionian University,
Department of Archive and Library Sciences, and
also at University of Crete, Department of History
and Archaeology.
M. Sariyannis has published over 30 articles on
subjects concerning the history of mentalities in
Ottoman society, marginal groups and attitudes
against them during the Ottoman 17th century,
Ottoman political thought, as well as the history of
Greek lands (Crete, Leukada, Samos) under Ottoman
rule. He has also translated various history books
into Greek.
65
Session V /// Images of Piracy
Session V /// Images of Piracy
The Pirate State: Post-Colonial Trajectories
of an Imperial Concept from the First to the
Third Barbary War (1801-2011)
Redbeard, Baba & Co:
Piracy and Parody in Asterix
Nikolaos Chrissidis
Amedeo Policante
A
s Fernand Braudel once summarized, “in the
Mediterranean, still in the 17th century, the
concepts of ‘piracy’ and of ‘pirates’ were not normally
used; people spoke of course and of corsairs and the
distinction, clear on a juridical level, is of the utmost
importance”.
Following Braudel, I would like to expound the
importance of this conceptual and historical
distinction focusing on the particular political
conjuncture that led to its irreversible crisis. In fact, it
is only between the 18th and the 19th century that the
pirate concept invested the Mediterranean Sea as part
of European and American discourse, particularly
against the Barbary cities of Northern Africa. I argue
that this rhetorical turn played an important part in
the erasure of a long, regional history of diplomatic
exchange and international equality, preparing the
ground for European colonization. In particular, the
introduction of the paradoxical concept of the ‘pirate
state’ included in the international community only
in the form of an always-already excluded Other
legitimized new forms of military interventionism
suspended in a grey zone between war and peace.
Today, the image of ‘terrorist and rogue states’ opens
up a space for similar rhetorical and strategic moves.
In this sense, thus, the history of the corsa – and the
way in which it was transformed into a univocal
confrontation between civilization and barbarism –
is really the history of our global Imperial present.
66
P
Short Biography
Amedeo Policante holds a PhD in Politics and
International Relations from the University of
London, Goldsmiths College, where he was also a
Teaching Assistant. Moreover, he participated in
the organization of the ‘Pirate Camp’ project, which
was presented at the 54th Venice Biennale (2011),
and he published his first monograph in early
2012, investigating the changing role of mercenary
forces in the international system of security. In
2013, he was a visiting lecturer at the Università di
San Marino. Currently, he is a full-time Assistant
Professor in International Relations at the University
of Nottingham, Malaysia Campus.
A. Policante has published extensively on legal
and political theory. He is the author of I Nuovi
Mercenari (Ombre Corte, 2012), a book analysing
contemporary wars as an integral part of global
processes of capital accumulation, and The Pirate
Myth (Routledge, 2014), a monograph focused on
the role of the pirate concept in international law
as well as on the way it has been used and abused
by different Imperial powers throughout modern
history. His second monograph on international
security and piracy is to be published by Routledge.
erpetual haplessness does not often inform
images of piracy in literature, theater, comics,
advertising or film. The pirate gang in the comic
series Asterix may be one of the most emblematic
of such cases. The phenomenal success of the series
worldwide has popularized the type of the wretched
pirate in contrast to those of the swashbuckling
raider, cunning robber, romantic villain, or
‘Robinhooded’ outlaw that permeate representations
of piracy. Redbeard, Baba and Co have been a regular
feature, if only as a sideshow, in most of Asterix’s
adventures. No matter whether they are at sea
(almost always) or on land (once), whether they are
nearby or far away from the Gauls, the pirates are
on the losing side of things. “O fortunatos nimium,
sua si bona norint agricolas” and “Non omnia
possumus omnes”, utters Pegleg, indicating again and
again the pirates’ inability to perform successfully
at their job. For the Gauls, the prospect of a pirate
encounter, far from instilling fear, serves as a happy
occasion of having fun by thrashing Redbeard and
his companions and, usually, sinking their ship.
This paper focuses on the image and role of the
pirates in the comic narrative of Asterix. It examines
Nelly Feuerhahn’s proposition that the pirates are
equivalent to the Germans (early in the series, a
perpetual enemy of the comic’s Gauls). Are they one
more group of barbarians that the Gauls are fighting
against? Or, rather, are they hapless “outlaws” who
always get beaten when they try to make a living?
Redbeard and his gang are certainly very different
from their original incarnation in the comic strips
and albums created by Jean-Michel Charlier, Victor
Hubinon and their successors. Beyond being an
inside joke on the part of René Goscinny and Albert
Uderzo, Asterix’s pirates may ultimately constitute
a caricature of (certainly not romantic) anti-heroes.
They are figures of fun in a parody of piracy which
nevertheless invites the reader’s pity and laughter
simultaneously, unlike in the cases of some of their
more successful colleagues in other expressions of
pop and “high” culture.
Short Biography
Nikolaos Chrissidis is Professor of Russian History
at Southern Connecticut State University, USA.
He received his BA from Aristotle University
of Thessaloniki (1990), and his PhD from Yale
University (2000). He specializes in the religious
and cultural history of early modern Russia
(with occasional forays into the modern period,
as well) and on Russian-Greek cultural relations.
He has authored articles and essays and co-edited
the volume Religion and Identity in Russia and the
Soviet Union: A Festschrift for Paul Bushkovitch
(Bloomington, Indiana: Slavica Publishers, 2011).
He is currently preparing his monograph, entitled
An Academy for the Tsar’s Courtiers: Greek Scholars
and Jesuit Education in Early Modern Russia.
He has been a devoted reader of Asterix since 1978
and recites whole excerpts from the comic’s stories
any chance he gets. He has been torn between
pitying Asterix’s pirates and laughing at them
all his adult life.
67
Closing Session
Piracy and International Law
Petros Siousiouras and Evi Baxevani
S
ince antiquity, the sea has been a source of
wealth and means of trade. Inevitably, intensive
economic activity became a big draw for illegal
actions and more specifically for misappropriation
of shipments, ships or even crew. The birth of the
open sea notion, inextricably linked to the notion of
free navigation, is traced back to ancient times, while
the milestone for its establishment was the work
of Hugo Grotius Mare Liberum (1609). Depending
on the position of the ship at sea, the legal regime
differs, regarding state jurisdiction exercised on
the ship as a material object as well as on its crew
when it comes to penal or civil jurisdiction. Piracy
is defined as a crime committed in the open seas,
namely at the sea area where no state has sovereignty.
Thereupon, piracy as an international crime can
only be when it takes place in the open seas or the
Exclusive Economic Zone (EEZ) of a state [art. 58(2)
UNCLOS], a zone which follows territorial sea,
where state exerts absolute sovereignty. The issue
of state jurisdiction is linked to state sovereignty,
given that the latter is a necessary prerequisite for the
former. Regarding jurisdiction at sea, on the basis of
the absence of any state sovereignty in the open seas,
the theory of ship territoriality was formerly in place,
according to which every ship was considered to
be, fictio juris, ground of the flag state. Due to harsh
criticism, that theory was abandoned to be replaced
by the currently prevailing theory of pertinence
and divisible sovereignty. The 1982 Convention
incorporated regulations in place since the 16th
century (Henry VIII, Offences at Sea Act), defining
piracy as an “international crime” ( jure gentium)
and pirates as “enemies of mankind” (hostes humani
generis). It is therefore a crime of global jurisdiction,
crystallizing a customary rule of law, of absolute
form, insofar as no link of the offenders or the
victims to a state is examined. It is noteworthy that,
despite the long-term presence of the phenomenon,
there is no official international legal definition, and
the punishment of those arrested is up to national
legislation in force at the time.
68
Short Biographies
Petros Siousouras
Evi Baxevani
Petros Siousiouras is an Associate Professor at the
Department of Shipping, Trade and Transport of the
University of the Aegean. His background includes
a successful incumbency at the Hellenic Naval
Academy and several respective trainings
(US Navy Training Center, Atlantic, Dam Neck,
Virginia Beach, VA, etc.). Studies ensued at the
Panteion University of Social and Political Sciences
and a PhD on International Law. His research
interests range from international law of the sea,
international relations, the sensitive regions of the
Balkan peninsula and the Mediterranean basin and
the political, economic and social parameters which
influence the geopolitics of the sub-region, to the
region of the Arctic and how environmental change
is expected to influence global Geopolitics and
current maritime routes.
Evi Baxevani acquired her Bachelor’s degree from
the Department of International and European
Economic and Political Studies (specialization in
Political Studies and Diplomacy), University of
Macedonia, Thessaloniki, Greece. She continued
with postgraduate studies at the University of
St Andrews (Great Britain), MLitt in Middle East
and Central Asian Security Studies. E. Baxevani
has attended courses of Public International Law
(The Hague Academy of International Law),
global politics (Making Sense of Global Politics in a
New Context, Global Politics Winter School, Freie
University, ELIAMEP), and transport (Summer
Training In Transport Competitiveness, Assessment
& Management Policies, Aegean STT CAMP),
as well as courses on pedagogical specialization at the
Supreme School of Pedagogical and Technological
Education (EPPAIK Program). She speaks English,
French, German and Spanish. Currently, she is a PhD
student at the Department of Shipping, Trade and
Transport (University of the Aegean, Chios, Greece)
on the field of Geopolitics, Law of the Sea and
Maritime Transport.
He is a member of the Hellenic Society of
International Law & International Relations,
a scientific council member at the Mediterranean
Cooperation Foundation and a scientific partner of
the International Relations Institute of the Panteion
University and the Hellenic Institute of International
and Foreign Law. His scientific work and authorship
include numerous monographs, participations
in collective volumes of books, refereed journals
(also as a member of the scientific committee) and
international scientific conferences.
69
www.sylviaioannoufoundation.org
70
71
72

21th symposıum of the comıte ınternatıonal des etudes pre

413color_Layout 1 - Η Φωνή των Πειραιωτών

Επικοινωνία, Κοινωνία και Πολιτισμός (Υποχρ. Α` Εξαμήνου)

Το μυθιστόρημα «Δρόμοι δόξας χαραγμένοι από μικρούς