ÓÅÐÔÅÌÂÑÉÏÓ 2010
ÔÅÕ×ÏÓ 40
Ëõ÷íÜñé
ôñéìçíéáßá Ýêäïóç ëüãïõ & ôÝ÷íçò ôïõ Éùíéêïý ÓõíäÝóìïõ
Ëõ÷íÜñé
Óôï ðñïçãïýìåíï ôåý÷ïò ìáò, ìáò ðáñçãïñïýóå ç ãáëÜæéá èÜëáóóá
êáé ç åõ÷Þ ãéá êáëü êáëïêáßñé. Ôþñá áò ðÜñïõìå äýíáìç áðü üóá ï É.Ó.
ôñéìçíéáßá Ýêäïóç
ëüãïõ & ôÝ÷íçò ôïõ
Éùíéêïý ÓõíäÝóìïõ
Ý÷åé ðñïãñáììáôßóåé ãéá ôç íÝá ðåñßïäï. Áð' ôç ëïãïôå÷íßá, ôç ìïõóéêÞ,
ÊÙÄÉÊÏÓ: 5975
êáëïýìå íá áíôéóôáèåßôå êáé åóåßò. Ôï Ä.Ó. êáé ç Ó.Å. ôïõ Ëõ÷íáñéïý
Ôóïõñïõêôóüãëïõ 1
& Ëåùö. Çñáêëåßïõ 251
ôï èÝáôñï, ôï ÷ïñü, ôç ÔÝ÷íç êáé ôï Ðïëéôéóìü ãåíéêÜ. Ìå áõôÜ ôá üðëá
åìåßò áíôéóôåêüìáóôå óôç êñßóç, ü÷é ìüíï ôçí ïéêïíïìéêÞ êáé óáò
óáò åý÷ïíôáé êáëü êáé äçìéïõñãéêü ×åéìþíá.
Ô.Ê. 142 31 - ÍÝá Éùíßá
ÔÇË. / FAX: 210 27.75.916
Ç ÓõíôáêôéêÞ ÅðéôñïðÞ
e-mail:
[email protected]
ÉÄÉÏÊÔÇÔÇÓ:
"Éùíéêüò Óýíäåóìïò"
ÅÊÄÏÔÇÓ - ÄÉÅÕÈÕÍÔÇÓ:
(Ìå åíôïëÞ Äéïéêçôéêïý Óõìâïõëßïõ)
Åîþöõëëï: ÔÜêçò Âßíçò
Êáëëéüðç ÓôåñéÜäïõ
ÓÕÍÔÁÊÔÉÊÇ ÅÐÉÔÑÏÐÇ:
ÂÜóù Áäáìïðïýëïõ
ÔÜêçò ÊáñáãéÜííçò
ÃéÜííçò Êïíôßôóçò
ÔÜêçò ÊùóôéäÜêçò
ÃéÜííá ÐáëïõìðÜ - Ôæþñôóïõ
Êáëëéüðç ÓôåñéÜäïõ
¼ëãá Öôïýëç
×ñÞóôïò ×áôæçéùÜííïõ
ÓôÝöáíïò ØáñáäÜêïò
ÓÅ ÁÕÔÏ ÔÏ ÔÅÕ×ÏÓ
ÓÕÍÅÑÃÁÓÔÇÊÁÍ:
ÈùìÜò Áè. Áãñáöéþôçò
Ìé÷Üëçò ÂáñëÜò
É. Í. ÂáóéëáñÜêçò
×ñßóôïò ÂáóéëåéÜäçò
ÔÜêçò Âßíçò
Íßêïò ÂïõëãáñÝëçò
ÓôÝëëá Ìïõæáêéþôïõ
ÈáíÜóçò Ìðïýñáò
ËÜæáñïò ÍéêïëáÀäçò
×Üñçò ÓáðïõíôæÜêçò
Êþóôáò ÔóáãêáñÜêçò
ÃéÜííçò ×áôæÞò
ÃÑÁÖÉÓÔÉÊÇ
ÅÐÉÌÅËÅÉÁ - ÅÊÔÕÐÙÓÇ:
ÅËÅÍÇ ÂÅËËÇ
ÊÕÐÑÏÕ 2, ÍÅÁ ÉÙÍÉÁ
Ôçë.: 211.22.03.379
email: [email protected]
Ôï "Ëõ÷íÜñé" äåí öÝñåé êáìßá
åõèýíç ãéá åíõðüãñáöá Üñèñá
& îÝíåò äçìïóéåýóåéò.
2
ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ
Ðïßçìá ôçò ÄÞìçôñáò ÐáõëÜêïõ
Ï Åëëçíéêüò Ðïéçôéêüò Ëüãïò áðü ôéò áðáñ÷Ýò ôïõ Ýùò óÞìåñá
El Sistema: Ìéá ðñáãìáôéêüôçôá ãéá ôç ÂåíåæïõÝëá. Ìéá ïõôïðßá
ãéá ôçí ÅëëÜäá
Êáñáìáíëßäéêá, ÊáñáìáíëÞäåò: ìýèïé êáé ðñáãìáôéêüôçôá
ÏéêïãÝíåéá êáé ðáéäß ìå áíáðçñßá
"Ç ôÝ÷íç ôçò Ðïìðçßáò ìåôÜ ôçí Ýêñçîç ôïõ Âåæïõâßïõ"
ÈñçóêåéïëïãéêÞ èåþñçóç ôïõ Áðïëëþíéïõ - Äéïíõóéáêïý óôïé÷åßïõ
(ÌÝñïò 2ï)
Ðñïóåããßæïíôáò ôçí ÔÝ÷íç óÞìåñá
ìÝóá áðü ôçí ïðôéêÞ ôçò êáèçìåñéíüôçôÜò ìáò
Êáñáãêéüæçò Ýíáò ößëïò áðü ôá ðáëéÜ
Ç êáôáãùãÞ êáé ç Åëëçíéêüôçôá ôïõ Êáñáãêéüæç
Äåëôßï ôýðïõ ôïõ ÐáíåëëÞíéïõ Óùìáôåßïõ ÈåÜôñïõ Óêéþí
2010: Ç ìåãÜëç éóôïñéêÞ åðÝôåéïò êáé ï Ìáñáèþíéïò Äñüìïò
Åãêþìéï ðáíôïðþëïõ
Óêßôóï ôïõ Íßêïõ ÂïõëãáñÝëç
Âéâëéïðáñïõóßáóç: ÔÓÅÓÌÅÓ Ðïëéôéóìüò êáé ÊáèçìåñéíÞ ÆùÞ
Âéâëéïðáñïõóßáóç: "Ôá ÅëëçíéêÜ Êùíóôáíôéíïõðïëßôéêá ðåñéïäéêÜ
ãéá ðáéäéÜ êáé íÝïõò (1898-1919)
...áðü ôçí óõìâïëÞ êáé ðáñïõóßá ôïõ Éùíéêïý ÓõíäÝóìïõ
óôéò ÉùíéêÝò ÌÝñåò 2010
ÅÍÔÏÓ: Äåëôßï ôýðïõ Éùíéêïý ÓõíäÝóìïõ
ÅÍÔÏÓ: ÅðéóôïëÞ ôïõ Ä.Ó. ôïõ Éùíéêïý ÓõíäÝóìïõ
Ðñïò ôïí ÄÞìáñ÷ï Í. Éùíßáò ìå èÝìá ôï Ìíçìåßï Ìéêñáóéáôþí
ÅÍÔÏÓ: ÌåëïðïéçìÝíç ðïßçóç
Ïðéóèüöõëëï: ¸ñãï ôïõ Íßêïõ ÊëÜäç
óåë. 3
óåë. 4-5
óåë. 6-9
óåë. 10-11
óåë. 12-13
óåë. 14-16
óåë. 17-19
óåë. 19-21
óåë. 22-23
óåë. 23-24
óåë. 25
óåë. 26-28
óåë. 29-31
óåë. 32
óåë. 33
óåë. 34
óåë. 35
óåë. 36
óåë. 37
óåë. 37-39
óåë. 40
http://www.ionikos-syndesmos.gr
åßíáé ç äéåýèõíóç ôïõ Éùíéêïý ÓõíäÝóìïõ óôï äéáäßêôõï.
Óå ëßãåò çìÝñåò êïíôÜ óáò ìå ðïëëÝò åêðëÞîåéò …
ÄÞìçôñá ÐáõëÜêïõ
3
Ó
õíå÷ßæïõìå óôï óçìåßùìÜ ìáò áõôü ìå ôïõò ðïéçôÝò ðïõ Ýêáíáí áéóèçôÞ ôçí
ðáñïõóßá ôïõò óôçí åëëçíéêÞ ãñáììáôåßá, ðñéí áð' ôçí åìöÜíéóç ôçò ÃåíéÜò
ôïõ 1930, ôçò ãåíéÜò äçëáäÞ ðïõ Ýöåñå ôï êáéíïýñéï óôïí åëëçíéêü ðïéçôéêü ëüãï.
ÏñéóìÝíïé ìÜëéóôá áðü ôïõò ðïéçôÝò áõôÞò ôçò ðåñéüäïõ, üðùò óôçí ðïñåßá ìáò èá
äïýìå, Ýãñáøáí ìéá ðïßçóç, ðïõ ïëïöÜíåñá ðñïìçíïýóå áõôü ôï êáéíïýñéï êáé
ôçí áíáíÝùóç. Êáé ïë' áõôÜ âÝâáéá åëÜìâáíáí ÷þñá êÜôù áðü ôç óêÝðç êáé ôçí
êõñéáñ÷ßá ôïõ ÊùóôÞ ÐáëáìÜ.
Ï ëüãïò ôïõ Êùíóôáíôßíïõ ÊáâÜöç, üðùò äéáðéóôþóáìå Þäç, åßíáé äýóêïëï
íá åíôá÷èåß óå ãåíéÜ Þ ó÷ïëÞ, áöïý ó÷ïëÞ Þôáí ï ßäéïò, åðçñÝáóå üìùò üëç ôçí
åëëçíéêÞ íåùôåñéêÞ ðïßçóç ôùí õóôåñüôåñùí ÷ñüíùí.
Ï Åëëçíéêüò
Ðïéçôéêüò Ëüãïò
áðü ôéò áðáñ÷Ýò
ôïõ Ýùò óÞìåñá
Ç ðïßçóç êáé ïé
óçìáíôéêüôåñïé
åêðñüóùðïß ôçò
ðñéí áð' ôç ÃåíéÜ
ôïõ 1930
ÌÝñïò Äåýôåñï:
Íßêïò ÊáæáíôæÜêçò,
¢ããåëïò Óéêåëéáíüò
Ôçò
Êáëëéüðçò ÓôåñéÜäïõ
4
Íßêïò ÊáæáíôæÜêçò: 1882 - 1957.
Êõñßùò ìåëåôçôÞò ôçò öéëïóïößáò ðáñÜ ôçò ëïãïôå÷íßáò. Óôá ÷Ýñéá ôïõ ç
ëïãïôå÷íßá "áðü ôÝ÷íç ôïõ ýöïõò êáé ôçò ðåñéãñáöÞò" åß÷å ìåôáôñáðåß "óå
åñþôçìá ãéá ôá óôáõñéêÜ ðñïâëÞìáôá ôïõ áíèñþðïõ", óýìöùíá ìå ôïí ÐáíôåëÞ
ÐñåâåëÜêç. Âáèýò óôï÷áóôÞò êáé áêïýñáóôïò ðíåõìáôéêüò åñãÜôçò Üöçóå Ýíá
óçìáíôéêü Ýñãï ðïõ áðïôåëåßôáé áðü öéëïóïöéêÜ äïêßìéá, ìåôáöñÜóåéò,
äñáìáôéêÜ Ýñãá, ôáîéäéùôéêÜ, ìõèéóôïñÞìáôá. Åêôéìïýóå ôï çñùéêü óôïé÷åßï ôïõ
áíèñþðïõ, ôçí õðÝñâáóç, ôïí áãùíéæüìåíï èåü.
Ðïëëïß åßðáí üôé ï ìçäåíéóìüò ôïõ, êõñßùò óôçí "Ïäýóóåéá" åíÝ÷åé ìéá
áíôßöáóç: ÖèÜíåé íá áñíåßôáé ôçí ýðáñîç ôïõ Åíüò, áãùíßæåôáé ôáõôü÷ñïíá üìùò
íá óþóåé ôï Èåü êáé íá óùèåß ìáæß ôïõ. Óå êÜèå ðåñßðôùóç, ðáñïõóéÜæåé óôï Ýñãï
ôïõ üëç ôç ãÞéíç Ýëîç ôçò æùÞò, äéáôõðþíåé ôçí Üðïøç üôé áîßæåé êáíåßò íá ôç æåé.
ÐïëõôáîéäåìÝíïò, Ýãéíå äéåèíþò ãíùóôüò ùò ìõèéóôïñéïãñÜöïò.
Åßíáé üìùò, üðùò åßðáìå êáé ðïéçôÞò ôçò "Ïäýóóåéáò". Åíüò Ýðïõò 33.333
áíïìïéïêáôÜëçêôùí óôß÷ùí, éáìâéêþí äåêáðåíôáóýëëáâùí, ðïõ äéåêôñáãùäïýí
ôï âáóáíéóìü ôçò øõ÷Þò ôïõ äõôéêïý äéáíïïýìåíïõ áíèñþðïõ, äéáìÝóïõ ìéáò
ðñïÝêôáóçò ôçò ÏìçñéêÞò Ïäýóóåéáò.
Áð' áõôü ôï ðïßçìá ðáñáèÝôïõìå Ýíá áðüóðáóìá, áöïý Üëëùóôå åßíáé åêåßíï
áðü ôï ïðïßï ï Íßêïò ÊáæáíôæÜêçò áíôéðñïóùðåýåôáé óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ðïßçóçò.
...........................................................................................................................................
"¹ëéå, ôñéóÞëéå, ðïõ ðåñíÜò øçëÜ êáé ÷áìçëÜ áãíáíôåýåéò,
Ýíá óêïõöß èáëáóóéíü èùñþ, ôïõ êáóôñïêáôáëýôç,
áò ôï êëïôóÞóïõìå, íá ðáßîïõìå, íá äïýìå ùò ðïõ èá ðÜç!
¸÷åé ï êáéñüò ìáèÝò ãõñßóìáôá, ôï ñéæéêü '÷åé ñüäåò,
êé ï íïõò ôïõ áíèñþðïõ êÜèåôáé áøçëÜ êáé ôéò óôñïõöïãõñßæåé.
Üéíôå êáé êëüôóï áò äþóïõìå ôçò ãçò, íá ðÜç ôçí êáôñáêýëá:
¹ëéå ãïñãïðáé÷íéäïìÜôç ìïõ, öñïãü ëáãùíéêü ìïõ,
ôçí Üãñç ðïõ áãáðþ îåôüðùóå êáé ðáñ' ôçí ôïõ êõíÞãïõ
êé ü,ôé ôçñÜò óôç ãçò ìáíôÜôåõå êé ü,ôé ãñéêÜò ìïëüãá,
êé åãþ èá ôá ðåñíþ óôïõ óðëÜ÷íïõ ìïõ ôï ìõóôéêü áñãáóôÞñé,
êé áãÜëéá, ìå ôï ðáßîå ãÝëáóå êáé ôï âáèý êáíÜêé,
ðÝôñåò, íåñü, öùôéÜ êáé ÷þìáôá èá ãßíïõí üëá ðíåýìá.
êé ç ëáóðïöôÝñïõãç âáñéÜ øõ÷Þ ãëõêÜ èá îåêïñìßóç
êáé è' áíåâÞ óá öëüãá ãáëçíÞ êáé èá ÷áèÞ óôïí Þëéï!
ÊáëÜ öáãïðïôÞóáôå, ðáéäéÜ, óôï äñïóåñü áêñïãéÜëé,
ãÝëéï, ÷ïñüò êáé ôóéìðïëüãçìá êé áñãü êïõâåíôïëüé
ôï ãëÝíôé åíôüò óáò ãßíç ïëÜêåñï êáé ìåò óôç óÜñêá å÷Üèç.
ìá ìÝóá ìïõ óçêþèç ôï êñáóß êáé óôïß÷åéùóå ôï êñÝáò,
êé Ýíáò óêïðüò èáëáóóéíüò ðçäÜåé êáé èá ìå ñßîç êÜôù.
Ýíá ôñáãïýäé ïñÝ÷ôçêá íá ðù, êÜìåôå ôüðï áäÝñöéá!
Ï÷ïý, ôï ðáíçãýñé' íáé ðïëý êé ï ôüðïò åßíáé ëßãïò,
áíïß÷ôå, íá '÷ù áëþíé íá óôñùèþ êé áãÝñá ìçí ðëáíôÜîù,
êáé íá ìðïñþ íá ñßîù ôá êáíéÜ, í' áðëþóù ôïõò áãêþíïõò,
íá ìç ëáâþóù óôçí áíôñÜëá ìïõ ôá ãõíáéêüðáéäÜ óáò.
Ôé èá ìïõ ðíßîïõí ôï ëáéìü, èáññþ, óßíôáò èá ô' áìïëÞóù
ãéáëü ãéáëü íá ðáí ôá ëüãéá ìïõ í' áíèñùðïêõíçãÞóïõí.
êé üíôáò ï ëÜñõããáò óùöñÜîç ðéá êé ï ðüíïò ìïõ óôïé÷åéþóç,
èá óçêùèþ, êáé èÝëù áðëï÷ùñéÜ í' áêñïãéáëï÷ïñÝøù.
Ôç öñïíéìÜäá, Èå ìïõ, ðÜñå ìïõ, í' áíïßîïõí ôá ìåëßããéá,
í' áíïßîïõí ïé êáôáðá÷ôÝò ôïõ íïõ, íá ðÜñç áãÝñá ï êüóìïò.
Å ìùñÝ óåéò ÷ùñéÜôåò ìÝñìçãêïé, óôáñïêïõâáëçôÜäåò,
èá ñßîù ðáðáñïýíá êüêêéíç, öùôéÜ íá ðéÜóç ï êÜìðïò.
ÊïñÜóéá ìå ô' áãñéïðåñßóôåñá óôï äñïóåñü óáò êüñöï,
ëåâÝíôåò ìå ôï ìáõñïìÜíéêï ôï ëÜæï óôï æùíÜñé,
îåñü äåíôñü 'íáé ôçò ãçò ÷ùñßò áíèïýò, üóï êé áí ðïëåìÜôå.
åãþ, ìùñÝ, ìå ôï ôñáãïýäé ìïõ èá ôçí áíèïâïëÞóù!
Ìáóôüñïé, áöÞóôå ðéá ôá óýíåñãá, äéðëþóôå ôéò ðïäéÝò óáò,
óêïëÜóôå áð' ôçò áíÜãêçò ôï æõãü, êé ç ëåõôåñéÜ öùíÜæåé,
Êñáóß äåí åßíáé, áäÝñöéá, ç ëåõôåñéÜ ìÞôå ãëõêéÜ ãõíáßêá
ìÞôå êáé âéüò ìåò óôá êåëÜñéá óáò ìÞôå êáé ãéïò óôçí êïýíéá.
Ýñìï ôñáãïýäé 'íáé áêáôÜäå÷ôï êáé óâÞíåé óôïí áãÝñá!
ÐéÝôå ôçò ¢ñíáò ôï ãëõöü íåñü íá êáèáñßóç ï íïõò óáò,
îáëçóìïíÞóôå ôá öáñìÜêéá óáò êáé ô' Üôéìá óõöÝñá,
ôá óðëÜ÷íá óáò íá ãßíïõí óá ìùñïý, ðáñèÝíá, áíÝãíïéá,
áöñÜôá.
áíèßóåôå Ýññéæá, ìõáëÜ, íá ñèç ôï áçäüíé íá ëáëÞóç!
Êáé óåéò, ãåñüíôïé, óýñåôå öùíÞ, íá ñèïõí îáíÜ ôá äüíôéá,
íá ñèïõí ôá êïñáêÜôá óáò ìáëëéÜ, êé ï íïõò ï íéïò íá
óôñßøç!
Ìá ôïí áöÝíôçí ¹ëéï, ïñêßæïõìáé, êáé ôçí êåñÜ - ÖåããÜñù,
øåõôüíåéñü 'íáé ôá ãåñÜìáôá êáé öáíôáóéÜ 'íáé ï ÷Üñïò.
üëá 'íáé ôçò øõ÷Þò êáìþìáôá êáé ôïõ ìõáëïý ðáé÷íßäéá,
üëá áëáöñü ìåëôÝìé ðïõ öõóÜåé êáé ôá ìåëßããéá áíïßãïõí.
ô' üíåéñï áðÜëáöñá ïíåéñåýôçêå êé Ýãéíå ï êüóìïò ôïýôïò.
áò êÜìïõìå ôïõ êüóìïõ êáôï÷Þ, ðáéäéÜ, ìå ôï ôñáãïýäé!
Å óõìðáôñéþôåò, ðÜñôå ôá êïõðéÜ, êé ï êáðåôÜíéïò öôÜíåé.
êáé óåéò, ìáíÜäåò, äþóôå ôï âõæß óôá âñÝöç ìç öùíÜæïõí!
¼ñôóá! ôéò Ýñìåò ðßêñåò üîù íïõ, ôñïõëþóåôå ô' áõôéÜ óáò.
ôá ðÜèç êáé ôá âÜóáíá èá ðù ôïõ îáêïõóôïý ÏäõóóÝá!
.......................................................................................................
¢ããåëïò Óéêåëéáíüò: 1884 - 1951. Ìåãáëüóôïìïò ðïéçôÞò, áñ÷áéïëÜôñçò, óõíåðáñìÝíïò áðü ôç äéïíõóéáêÞ äéÜóôáóç ôïõ Áñ÷áßïõ Êüóìïõ. Èåùñïýóå ôçí äéáäéêáóßá ôçò
êáëëéôå÷íéêÞò äçìéïõñãßáò ùò äéáäéêáóßá ìýçóçò ó' Ýíáí
éåñü ÷þñï. Ãéá ôï ëüãï áõôü ôï ýöïò ôïõ ôï ÷áñáêôçñßæåé
Ýíáò ôåëåôïõñãéêüò ôüíïò.
Ìáæß ìå ôçí åðßóçò åëëçíïëÜôñéóóá ðñþôç ãõíáßêá ôïõ
ôçí Áìåñéêáíßäá Åýá ÐÜëìåñ, ïñãÜíùóáí ôï 1927 óôïõò
Äåëöïýò ôéò "ÄåëöéêÝò ÃéïñôÝò", ðïõ åß÷áí áðÞ÷çóç óôïõò
äéáíïïýìåíïõò ôïõ åîùôåñéêïý. Ç "ÄåëöéêÞ ÉäÝá" ðßóôåõå ï
Óéêåëéáíüò èá óõíôåëïýóå óôçí áíÜðôõîç ìéáò íÝáò "Áìöéêôõïíßáò ôùí ëáþí".
ÁíôéëáìâÜíåôáé üìùò êáíåßò ôïí ïõôïðéêü ÷áñáêôÞñá
ôçò ðñïóðÜèåéáò ôïõ Óéêåëéáíïý, áí áíáëïãéóôåß üôé ï ÷ñüíïò ôùí Äåëöéêþí Ãéïñôþí óõìðßðôåé ìå ôçí ðñïåôïéìáóßá
ôïõ Â' Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ êáé ôçí Üíïäï ôïõ Íáæéóìïý.
ÌÝíåé ùóôüóï ç õøçëþí ïñáìÜôùí ëõñéêÞ ôïõ ðïßçóç.
×áñáêôçñéóôéêïß åßíáé ïé ôßôëïé ôùí âéâëßùí ôïõ: "Ðñüëïãïò óôç ÆùÞ". Ôï Ýñãï áõôü áðïôåëåßôáé áðü ôá åîÞò ìÝñç:
"Á' Ç óõíåßäçóç ôçò ãçò ìïõ", Â' Ç óõíåßäçóç ôçò öõëÞò
ìïõ", "Ã' Ç óõíåßäçóç ôçò ãõíáßêáò", "Ä' Ç óõíåßäçóç ôçò
ðßóôçò", "Å' Ç óõíåßäçóç ôçò ðñïóùðéêÞò äçìéïõñãßáò".
Ïé ôñáãùäßåò ôïõ, ãéáôß Ýãñáøå êáé ôÝôïéåò, óõãêåíôñþèçêáí óå äýï ôüìïõò ìå ôïí ôßôëï "ÈõìÝëç".
Ç áíôßóôáóç ôïõ ëáïý óôá ÷ñüíéá ôçò ÉôáëïãåñìáíéêÞò
êáôï÷Þò ôïí Ýêáíå íá óôñáöåß óôï ðáñüí êáé íá ãñÜøåé ôï
"ÈÜíáôï ôïõ ÄéãåíÞ", óôïí ïðïßï ï Þñùáò ôùí ëáúêþí âõæáíôéíþí ôñáãïõäéþí, õøþíåôáé óå óýìâïëï óýã÷ñïíïõ áãùíéóôÞ, ðïõ ìÜ÷åôáé ôçí êïéíùíéêÞ áäéêßá.
ÁÍÁÄÕÏÌÅÍÇ
Óôï ñüäéíï ìáêÜñéï öùò, íá ìå, áíåâáßíù ôçò áõãÞò,
ìå óçêùìÝíá ÷Ýñéá.
Ç èåßá ãáëÞíç ìå êáëåß ôïõ ðÝëáïõ, Ýôóé ãéá íá âãù
ðñïò ôá ãáëÜæéá áéèÝñéá...
Ìá ù ïé Üîáöíåò ðíïÝò ôçò ãçò, ðïõ ìåò óôá óôÞèéá ìïõ ÷éìÜí
êé áêÝñéá ìå êëïíßæïõí!
Ù Äßá, ôï ðÝëáãï åßí' âáñý, êáé ôá ëõôÜ ìïõ ôá ìáëëéÜ
óáí ðÝôñåò ìå âõèßæïõí!
Áýñåò, ôñÝ÷áôå. ù Êõìïèüç, ù Ãëáýêç. åëÜôå, ðéÜóôå ìïõ
ôá ÷Ýñéá áð' ôç ìáóêÜëç.
Äåí ðñüóìåíá, Ýôóé ìïíïìéÜò, ðáñáäïìÝíç íá âñåèþ
ìåò óôïõ ¹ëéïõ ôçí áãêÜëç...
Êáé ôï ðåñßöçìï ðïßçìá ðïõ áðÞããåéëå ï Óéêåëéáíüò óôçí
êçäåßá ôïõ ÊùóôÞ ÐáëáìÜ. ¹ôáí Üëëùóôå Ýíáò áðü
åêåßíïõò ðïõ óÞêùóáí ôï öÝñåôñü ôïõ!
ÐÁËÁÌÁÓ
Ç÷Þóôå, ïé óÜëðéããåò...ÊáìðÜíåò âñïíôåñÝò,
äïíÞóôå óýãêïñìç ôç ÷þñá ðÝñá ùò ðÝñá...
ÂïãêÞóôå, ôýìðáíá ðïëÝìïõ... Ïé öïâåñÝò
óçìáßåò, îåäéðëùèÞôå óôïí áÝñá!
Ó' áõôü ôï öÝñåôñï áêïõìðÜ ç ÅëëÜäá! ¸íá âïõíü
ìå äÜöíåò áí õøþóïõìå ùò ôï ÐÞëéï êé ùò ôçí ¼óóá,
êé áí ôï ðõñãþóïõìå ùò ôïí Ýâäïìï ïõñáíü,
ðïéüí êëåé ôé êé áí ôï ðéÞ ç äéêéÜ ìïõ ãëþóóá;
Ìá Åóý, ËáÝ, ðïõ ôç öôù÷Þ óïõ ôç ìéëéÜ,
¹ñùáò, ôçí ðÞñå êáé ôçí ýøùóå ùò ô' áóôÝñéá,
ìåñÜóïõ ôþñá ôç èåúêÞ öåããïâïëéÜ
ôçò ôÝëåéáò Äüîáò ôïõ, áíáóÞêùó' Ôïí óôá ÷Ýñéá
ãéãÜíôéï öëÜìðïõñï, êé áðÜíù êé áðü ìáò
ðïõ ôïí õìíïýìå, ìå êáñäéÜ áíáììÝíç,
ðåò ì' Ýíá ìüíï áíáóáóìüí: "ï ÐáëáìÜò",
í' áíôéâïãêÞóç ô' ïíïìÜ ôïõ ç ÏéêïõìÝíç!
Ç÷Þóôå, ïé óÜëðéããåò... ÊáìðÜíåò âñïíôåñÝò,
äïíÞóôå óýãêïñìç ôç ÷þñá, ðÝñá ùò ðÝñá...
ÂïãêÞóôå, âïýêéíá ðïëÝìïõ!... Ïé éåñÝò
óçìáßåò, îåäéðëùèÞôå óôïí áÝñá!
Ó' áõôü ôï öÝñåôñï áêïõìðÜ ç ÅëëÜäá! ¸íáò ëáüò,
óçêþíïíôáò ôá ìÜôéá ôïõ, ôç âëÝðåé.
êé áêÝñéïò öëÝãåôáé ùò ìå ô' Üäõôï ï Íáüò,
êé áðü øçëÜ íåöÝëç Äüîáéò Ôüíå óêÝðåé...
Ôé ðÜíùèÝ ìáò, üðïõ ï Üññçôïò ðáëìüò
ôçò áéùíéüôçôáò áóôñÜöôåé, áõôÞ ôçí þñá
ÏñöÝáò, ÇñÜêëåéôïò, Áéó÷ýëïò, Óïëùìüò
ôçí Üãéá äÝ÷ïíôáé øõ÷Þ ôçí ôñïðáéïöüñá,
ðïõ, áöïý ôï ¸ñãï ôçò èåìÝëéùóå âáèéÜ
óôçí ãçí áõôÞ ìå ìéáí éóüèåç ÓêÝøç,
ôïí ôñéóìáêÜñéï ôþñá ðÜåé øçëÜ ôïí ºáê÷ï
ìå ôïõò áèÜíáôïõò èåïýò ãéá íá ÷ïñÝøç...
Ç÷Þóôå, ïé óÜëðéããåò... ÊáìðÜíåò âñïíôåñÝò,
äïíÞóôå óýãêïñìç ôç ÷þñá, ðÝñá ùò ðÝñá...
Âüãêá, ÐáéÜíá! Ïé óçìáßåò ïé öïâåñÝò,
óôçò ËåõôåñéÜò îåäéðëùèÞôå ôïí áÝñá!
Âéâëéïãñáößá
1. ÐáíôåëÞ ÐñåâåëÜêç, ï ðïéçôÞò êáé ôï ðïßçìá ôçò
Ïäýóóåéáò, Âéâëéïðùëåßïí ôçò Åóôßáò, ÁèÞíá 1958.
2. Ïäýóóåéá, Ðõñóüò, ÁèÞíá 1938, Ðñþôç Ýêäïóç, 1957
äåýôåñç Ýêäïóç.
3. Å. Ð. Ðáðáíïýôóïõ, ÐáëáìÜò, ÊáâÜöçò, Óéêåëéáíüò,
ºêáñïò, ÁèÞíá, 1971.
4. Ëßíïõ Ðïëßôç, ÐïéçôéêÞ Áíèïëïãßá, Âéâëßï Ýâäïìï,
ÊáâÜöçò, Óéêåëéáíüò êáé ç ðïßçóç ùò ôï 1930, Åêäüóåéò
ÄÙÄÙÍÇ, ÁèÞíá.
Óôï åðüìåíï: Ç ðïßçóç êáé ïé óçìáíôéêüôåñïé åêðñüóùðïé ôçò
ðñéí áð' ôç ãåíéÜ ôïõ 1930. ÌÝñïò äåýôåñï (ÓõíÝ÷åéá) Êþóôáò
ÂÜñíáëçò.
5
T
El Sistema
Ìéá ðñáãìáôéêüôçôá
ãéá ôç ÂåíåæïõÝëá
Ìéá ïõôïðßá
ãéá ôçí ÅëëÜäá
Ôïõ
ÃéÜííç Êïíôßôóç
6
ï 1975 ç ÂåíåæïõÝëá åß÷å äõï
óõìöùíéêÝò ïñ÷Þóôñåò êáé Ýíá
êïéíü ðåñßðïõ 1000 áêñïáôþí êëáóéêÞò ìïõóéêÞò. Åêåßíç ôç ÷ñïíéÜ óå Ýíá
õðüãåéï ãêáñÜæ óôï ÊáñÜêáò ï ïéêïíïìïëüãïò êáé åñáóéôÝ÷íçò ìïõóéêüò
×ïóÝ Áíôüíéï ÁìðñÝïõ, ìåñéêïß äÜóêáëïé åèåëïíôÝò êáé 11 ðáéäéÜ ìáæåýïíôáé ãéá íá öôéÜîïõí ïñ÷Þóôñá ìå ôçí
ðåðïßèçóç üôé ç êëáóéêÞ ìïõóéêÞ äåí
ðñÝðåé íá åßíáé ðñïíüìéï ìüíï óôçí
áíþôåñç ôÜîç áëëÜ äéêáßùìá êáé åöüäéï
æùÞò ôùí ìç ðñïíïìéïý÷ùí. ¼ðùò åß÷å
ðåé êáé ôüôå "éäñýèçêå ãéá íá âïçèÞóåé
ôïí áãþíá åíüò öôù÷ïý êáé åãêáôáëåëåéììÝíïõ ðáéäéïý åíáíôßïí üëùí åêåßíùí ôùí ðñáãìÜôùí ðïõ åíáíôéþíïíôáé
óôçí ðëÞñç áíáãíþñéóÞ ôïõ ùò áíèñþðéíïõ üíôïò". Ôçí åðüìåíç ìÝñá ôá ðáéäéÜ -ðïõ äåí ãíþñéæáí ìïõóéêÞ- Ýãéíáí
45 êáé ôçí ìåèåðüìåíç 75. ¸ôóé Üñ÷éóáí íá äçìéïõñãïýíôáé ó÷ïëéêÝò ïñ÷Þóôñåò ìå ðáéäÜêéá áðü ôéò ðéï öôù÷Ýò,
ôéò ðéï áðïìáêñõóìÝíåò ðåñéï÷Ýò, åêåßíåò ðïõ ôï Ýãêëçìá êáé ôá íáñêùôéêÜ
èåùñïýíôáé öõóéïëïãéêüò ôñüðïò æùÞò
ìå óêïðü íá ôá êÜíåé ìïõóéêïýò. Ôï El
Sistema, îåêßíçóå ÷ùñßò ÷ñÞìáôá êáé
Üñ÷éóå ôï åã÷åßñçìÜ ôïõ óéãÜ-óéãÜ íá
áðïäßäåé êáñðïýò. Ïé êáëýôåñïé áðü
ôïõò íåáñïýò ìïõóéêïýò ìáæåýïíôáé
óÞìåñá óå êåíôñéêÝò ïñ÷Þóôñåò, ìå êïñõöÞ ôçí Ïñ÷Þóôñá Óéìüí ÌðïëéâÜñ,
ðïõ áõôÞ ôçí åðï÷Þ äéåõèýíåé ï 28÷ñïíïò ìáÝóôñïò ÃïõóôÜâï ÍôïõíôáìÝë
(ìáèÞôåõóå êé áõôüò óôï El Sistema),
åíþ åäþ êáé ëßãïõò ìÞíåò åßíáé ï íÝïò
ìáÝóôñïò ôçò ÖéëáñìïíéêÞò ôïõ Ëïò
¢íôæåëåò.
¸íá ÷áñáêôçñéóôéêü ðáñÜäåéãìá
ôçò åöáñìïãÞò ôïõ El Sistema áðïôåëåß
êáé ç æùÞ ôïõ ËåíÜñ Áêüóôá, 23 ÷ñüíùí. ÓÞìåñá åßíáé ìÝëïò ôïõ "Åèíéêïý
ÓõóôÞìáôïò Óõìöùíéêþí Ïñ÷çóôñþí
ãéá ÍÝïõò êáé ÐáéäéÜ ôçò ÂåíåæïõÝëáò". Öïéôïýóå óå áíáìïñöùôÞñéï óôï
ÊáñÜêáò, ÷ñÞóôçò óêëçñþí íáñêùôéêþí êáé ìå êáôáäßêåò áêüìç êáé ãéá
Ýíïðëç ëçóôåßá üôáí ç "Ïñ÷Þóôñá
ÍÝùí", ôïí ðÞñå óôçí áãêáëéÜ ôçò êáé
ôïõ ðñüóöåñå ðëÞñç õðïôñïößá óðïõäþí. ÓÞìåñá, ï ËåíÜñ èåùñåßôáé áðü
ôïõò êáëýôåñïõò ìïõóéêïýò ôçò Ïñ÷Þóôñáò, Ý÷åé ðáßîåé äåêÜäåò öïñÝò óôï
öçìéóìÝíï ìÝãáñï ìïõóéêÞò "ÔåñÝóá
ÊáñíÝñï" ôïõ ÊáñÜêáò êáé åñìÞíåõóå
ùò óïëßóô ôï êïíóÝñôï ãéá êëáñéíÝôï
ôïõ Ìüôóáñô. Ðáßñíåé Ýíáí êáëü
ìéóèü ðáßæïíôáò ìå Üëëá ìïõóéêÜ ó÷Þìáôá êáé åííïåßôáé üôé Ý÷åé îåöýãåé
åíôåëþò áðü ôá íáñêùôéêÜ êáé ôï
Ýãêëçìá.
Ôï El
Sistema êáé ç ÂåíåæïõÝëá
Áíáëïãéæüìåíïé ôçí êïéíùíéêÞ
êáôÜóôáóç óôçí ÂåíåæïõÝëá, üðïõ ç
óõíôñéðôéêÞ ðëåéïøçößá ôùí ðáéäéþí
ìåãáëþíïõí ìÝóá óôç öôþ÷åéá, ôçí âßá
êáé ôçí åãêáôÜëåéøç, ç áèñüá ðñïóÝëåõóÞ ôïõò åßíáé óáöÝò üôé äåí âáóéæüôáí óôçí áãÜðç ôïõò ãéá ôçí ìïõóéêÞ
ðïõ äåí ãíþñéæáí áëëÜ ðñùôßóôùò
óôçí åíóôéêôþäç áíÜãêç ôïõò íá åíôá÷èïýí óå ìßá äçìéïõñãéêÞ ïìÜäá, íá
åßíáé ìÝñïò óõíüëïõ ðïõ ðáñÜãåé Ýñãï.
Ï Jose Antonio Abreu, åèåëïíôÞò óôï
üñáìá åíüò êáëýôåñïõ êüóìïõ, êáôÜöåñå ôï ó÷åäüí áêáôüñèùôï: íá åõáéóèçôïðïéÞóåé ôï êñÜôïò íá ÷ñçóéìïðïéÞóåé ìÝñïò ôùí êåöáëáßùí ðïõ åéóñÝïõí áðü ôçí ðáñáãùãÞ ðåôñåëáßïõ
ãéá ôçí ÷ñçìáôïäüôçóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò "El Sistema". Ôï ðñüãñáììá
áõôü äåí ÷ñçìáôïäïôÞèçêå áðü ôï
Õðïõñãåßï Ðïëéôéóìïý áëëÜ áðü ôï
Õðïõñãåßï Õãåßáò êáé ÊïéíùíéêÞò
ÁíÜðôõîçò ìå ìïíáäéêü óêïðü ôçí
óùôçñßá ôùí ðáéäéþí áðü ôïõò êéíäýíïõò ôùí ðïëõôÜñá÷ùí äñüìùí ôçò
÷þñáò êáé åßíáé ó÷åäüí áðßóôåõôç, ç
óõíÝðåéá üëùí ôùí êõâåñíÞóåùí óôçí
äéáôÞñçóç ôïõ ðñïãñÜììáôïò.
Ç êñáôéêÞ åðé÷ïñÞãçóç áíÝñ÷åôáé
ðëÝïí óå 29 åêáôïììýñéá äïëÜñéá êáé
óå áõôÞ ðñÝðåé íá ðñïóôåèïýí êáé ïé
÷ïñçãßåò ôñáðåæþí, êáèïñéóôéêÝò ãéá
ôçí óõíÝ÷éóç êáé áíÜðôõîç ôïõ ðñïãñÜììáôïò, êáèþò êáé ïé éäéùôéêÝò
÷ïñçãßåò. Ôï áðïôÝëåóìá ôùí äéáôéèÝìåíùí êåöáëáßùí åßíáé: 60 ðáéäéêÝò ïñ÷Þóôñåò (áðü 2 Ýùò 12 åôþí), 120 íåáíéêÝò (ðÜíù áðü 12 åôþí), 30 åðáããåëìáôéêÝò, 120 êÝíôñá åêðáßäåõóçò, áìÝôñçôá ìïõóéêÜ óýíïëá êáé ç Simon
Bolivar Youth Orchestra of Venezuela
(ìå ìÝëç ôïõò êáëýôåñïõò ôùí ôïðéêþí
ïñ÷çóôñþí çëéêßáò áðü 12 Ýùò 26
åôþí) ôï êáìÜñé ôçò ÷þñáò, ôï óÞìá
êáôáôåèÝí ôçò óôïí áíôßðïäá ôùí
ðïäïóöáéñéêþí ïìÜäùí Üëëùí ëáôéíïáìåñéêÜíéêùí åèíþí. Óôï ìïõóéêü
ïéêïäüìçìá åìðëÝêïíôáé ùò ìáèçôÝò,
äÜóêáëïé, óõíèÝôåò, ïñãáíïðïéïß êáé
ü,ôé Üëëï áöïñÜ ôçí ìïõóéêÞ 250.000
Üíèñùðïé. Ôï 80% ôùí ðáéäéþí ðïõ ç
äéáäñïìÞ ôçò æùÞò ôïõò ðÝñáóå ìÝóá
áðü ôï El Sistema óõíå÷ßæïõí í' áó÷ïëïýíôáé ìå ôçí ìïõóéêÞ êáé ìÜëéóôá
ðïëëÝò öïñÝò ùò åèåëïíôÝò äÜóêáëïé
óôç íÝá ãåíéÜ ôïõ ÓõóôÞìáôïò. ÁõôÞ
åßíáé ç äéêÞ ôïõò óõíåéóöïñÜ óôï üñáìá ìéáò êáëýôåñçò êïéíùíßáò, áðüññïéá ôçò åêðáßäåõóçò ðïõ äÝ÷èçêáí.
Óôç ÂåíåæïõÝëá óÞìåñá, Ýíáò óôïõò
åêáôü ðïëßôåò áíÞêåé óå ìßá ïñ÷Þóôñá
êáé ãßíåôáé ç áöïñìÞ þóôå ôï ðåñéâÜëëïí ôïõ íá Ýñèåé ó' åðáöÞ ìå ôçí êëáóéêÞ ìïõóéêÞ -ðïõ ôï 1975 (ôï åðáíáëáìâÜíïõìå ãéá åìðÝäùóç) ôï êïéíü áõôþí
ôùí óõíáõëéþí áñéèìïýóå 1.000 Üôïìá
ùò áêñïáôÝò - êáé íá ãåìßæåé ðëÝïí, ôéò
áßèïõóåò óõíáõëéþí óôéò ðïëëÝò ðáñáóôÜóåéò (áñêåôÝò áðü ôéò ïðïßåò äùñåÜí) ðïõ äßíïõí ïé ïñ÷Þóôñåò. Ç äõíáìéêÞ ôïõ êïéíïý åßíáé éêáíÞ íá åîáíôëÞóåé
ôá åéóéôÞñéá ðïõ åêäüèçêáí ãéá óåéñÜ
20 óõíáõëéþí ìéáò ôïðéêÞò ïñ÷Þóôñáò.
Ìéá áêñüáóç ôçò Simon Bolivar
Youth Orchestra of Venezuela áðü ôá
ðïëõÜñéèìá video ðïõ êõêëïöïñïýí
óôï äéáäßêôõï äåí ìðïñåß íá áðïôõðþóåé óôï ÷áñôß ôá óõíáéóèÞìáôá ðïõ
íéþèåé êáíåßò âëÝðïíôáò ôï äéåõèõíôÞ
ôçò ïñ÷Þóôñáò ðåñéêõêëùìÝíï áðü
ìïõóéêïýò. Åßíáé ôüóïé ðïëëïß ðïõ
êÜðïéïé äåí óõììåôÝ÷ïõí óôéò ðáñáóôÜóåéò ãéáôß äåí ôïõò ÷ùñÜåé ç óêçíÞ.
Êáé óôï ôÝëïò ôçò ðáñÜóôáóçò, íôõìÝíïé ìå ôá ÷ñþìáôá ôçò ÷þñáò ôïõò, ôïõò
âëÝðåéò íá ÷ïñåýïõí ðáßæïíôáò. Ôá
ìÝëç ôçò óõãêåêñéìÝíçò ïñ÷Þóôñáò
ðëçñþíïíôáé, üóï èçôåýïõí óôçí ïñ÷Þóôñá, ó÷åäüí ôá äéðëÜóéá áðü ôï ìÝóï
ìéóèü ôçò ÂåíåæïõÝëáò. Ç ðåñçöÜíéá
üìùò ðïõ íïéþèïõí ðáßæïíôáò óôï
êáëýôåñï ìïõóéêü óýíïëï ôçò ÷þñáò
ôïõò, áîßæåé ðïëý ðåñéóóüôåñï.
Ï ÃêïõóôÜâï ÍôïõíôáìÝë, ãíÞóéï
ôÝêíï ôïõ El Sistema, åßíáé ìüëéò 29
åôþí êáé óõãêáôáëÝãåôáé óôïõò ðéï
ðåñéæÞôçôïõò áñ÷éìïõóéêïýò ôçò åðï÷Þò ìáò. ÃåííÞèçêå óôç ÂåíåæïõÝëá,
üðïõ óðïýäáóå áñ÷éêÜ âéïëß êáé ôï
1996 îåêßíçóå ìáèÞìáôá äéåýèõíóçò
ïñ÷Þóôñáò, åíþ ôçí ßäéá ÷ñïíéÜ áíÝëáâå ìïõóéêüò äéåõèõíôÞò ôçò Ïñ÷Þóôñáò
Äùìáôßïõ "ÁìáíôÝïõò". Ôï 1999 óõíÝ÷éóå ôéò óðïõäÝò ôïõ ðëÜé óôïí áñ÷éìïõóéêü êáé éäñõôÞ ôçò Ïñ÷Þóôñáò
ÍÝùí "Óéìüí Ìðïëßâáñ" ôçò ÂåíåæïõÝëáò ×ïóÝ Áíôüíéï ÁìðñÝïõ êáé
ðáñÜëëçëá Ýãéíå ìïõóéêüò äéåõèõíôÞò
ôïõ Óõíüëïõ. Ôï áìåñéêÜíéêï ðåñéïäéêü Time ôïí óõìðåñéÝëáâå áíÜìåóá
óôéò 100 ðéï óçìáíôéêÝò ðñïóùðéêüôçôåò ôïõ ðëáíÞôç ãéá ôï 2009 ôüóï ãéá ôç
äéåèíÞ ôïõ êáñéÝñá, üóï êáé ãéá ôçí
ðñïóöïñÜ ôïõ êáé ôï óðïõäáßï Ýñãï
ôïõ ìå ôá ðáéäéÜ ôçò Ïñ÷Þóôñáò ÍÝùí
"Óéìüí ÌðïëéâÜñ", ôçí ïðïßá äéåõèýíåé
ôá ôåëåõôáßá Ýíôåêá ÷ñüíéá. ÐáñÜëëçëá, áðü ôï ðåñáóìÝíï öèéíüðùñï,
üðùò áíáöÝñèçêå íùñßôåñá, Ýãéíå ìïõóéêüò äéåõèõíôÞò ôçò ÖéëáñìïíéêÞò ôïõ
Ëïò ¢íôæåëåò, åíþ ðáñáìÝíåé ìïõóéêüò
äéåõèõíôÞò êáé ôçò ÓõìöùíéêÞò Ïñ÷Þóôñáò ôïõ ÃêÝôåìðïñãê.
Óôéò 23 Éïõíßïõ ç ïñ÷Þóôñá ìå ôïõò
ðåñßðïõ 200 ôáëáíôïý÷ïõò íåáñïýò
ìïõóéêïýò çëéêßáò áðü 16 ùò 26, åìöáíßóôçêå óôï Ùäåßï Çñþäïõ ôïõ Áôôéêïý êáé åñìÞíåõóå ôç Óõìöùíßá áñ. 5
ôïõ Ìðåôüâåí êáé ôçí Éåñïôåëåóôßá ôçò
¢íïéîçò ôïõ Óôñáâßíóêé. ÐáñÜëëçëá
óôçí Ôå÷íüðïëç óôï ÃêÜæé ç Venezue-
lan Brass Ensemble ôçò Simon Bolivar
Orchestra, åß÷å ìéá åîáéñåôéêÞ åìöÜíéóç ìå êëáóéêÜ êáé ü÷é ìüíï Ýñãá, óôï
ðëáßóéï ôùí åêäçëþóåùí ãéá ôçí ÅõñùðáúêÞ ÃéïñôÞ ôçò ÌïõóéêÞò. Áðü ôï
2005 êáé ôçí ðñþôç ðåñéïäåßá ôïõ
óõãêñïôÞìáôïò óôç ËáôéíéêÞ ÁìåñéêÞ
Ý÷ïõí ìåóïëáâÞóåé áëëåðÜëëçëåò, êáé
ðïëëÝò áðü áõôÝò, sold out, åìöáíßóåéò
óôçí Åõñþðç, óå Ãåñìáíßá, Åëâåôßá
(ÖåóôéâÜë ôçò ËïõêÝñíçò), Áõóôñßá
(ÖåóôéâÜë ôïõ ÓÜëôóìðïõñãê) êáé
Âñåôáíßá (Royal Albert Hall) üðùò
åðßóçò êáé ç êõêëïöïñßá ôïõ ðñþôïõ
ôïõò cd "We Got Rhythm" áðü ôçí
EMI Classic. Ôá íåáñÜ ìÝëç ôçò Ïñ÷Þóôñáò äïêéìÜæïíôáé ó' Ýíá ðïëý áðáéôçôéêü ñåðåñôüñéï êáé Ýñ÷ïíôáé óå åðáöÞ ìå óçìáíôéêïýò ìïõóéêïýò - óïëßóô
áðü äéÜóçìåò ïñ÷Þóôñåò êáé áêáäçìßåò, áíÜìåóá ôïõò ç ÖéëáñìïíéêÞ ôïõ
Âåñïëßíïõ, ç Áêáäçìßá ÓéìðÝëéïõò ôçò
Öéíëáíäßáò, ç Áêáäçìßá Ìðá÷ ôçò
ÓôïõôãÜñäçò. Ìå ôçí Ïñ÷Þóôñá ÍÝùí
"Óéìüí Ìðïëßâáñ" óõíåñãÜæïíôáé óå
óôáèåñÞ âÜóç ðëÝïí, äéåèíïýò öÞìçò
ìáÝóôñïé üðùò ï óåñ ÓÜéìïí Ñáôë êáé
ï ÊëÜïõíôéï ÁìðÜíôï.
"ÁõôÞ ç åðáíÜóôáóç ôçò ìïõóéêÞò,
óôç ìüíç ßóùò ÷þñá ôçò ËáôéíéêÞò ÁìåñéêÞò üðïõ ïé íÝïé äåí áíôëïýí åèíéêÞ
õðåñçöÜíåéá ìüíï áðü ðïäïóöáéñéêÜ
åðéôåýãìáôá, Ý÷åé áëëÜîåé ìå ôá ÷ñüíéá
þò êáé ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï ïé ðïëéôéêïß Ýâëåðáí ôéò ìïõóéêÝò ôÝ÷íåò. Åßíáé
ôüóï óçìáíôéêÜ ôá áðïôåëÝóìáôá áõôïý
ôïõ ðñïãñÜììáôïò "Åë ÓõóôÝìá" êáé
ôüóï åìöáíÞ ðüóï ðéï ðëïýóéá Ý÷åé
ãßíåé ç êïéíùíßá, ðüóï éó÷õñÜ ôá óõíáéóèÞìáôá ôçò áëëçëåããýçò ìåôáîý ôùí
áíèñþðùí êáé ôçò áíéäéïôåëïýò ðñïóöïñÜò ôïõ åíüò ðñïò ôïí Üëëïí, åßíáé
ôüóï üìïñöï íá âëÝðåéò ðáéäéÜ íá ïíåéñåýïíôáé íá ãßíïõí ìïõóéêïß êáé ðüóï
7
õðåñÞöáíïé ïé ãïíåßò ôïõò üôáí ôï
ðåôõ÷áßíïõí, ðïõ (êé áõôïß áêüìá ïé
ðïëéôéêïß) õðïóôÞñéîáí êáé õðïóôçñßæïõí Ýìðñáêôá áõôÞí ôçí ðñïóðÜèåéá".
×ñÞóôïò Ìé÷áçëßäçò Åëåõèåñïôõðßá
29/11/2005.
Ôï El
Sistema
Áðü ôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïõ áéþíá, ïé
ìïõóéêïðáéäáãùãïß Êáñë ¼ñö êáé
Æüëôáí Êüíôáú áëëÜ êáé ðïëëïß Üëëïé,
äéáôýðùóáí ôçí Üðïøç - áßôçìá ãéá
åðéêïéíùíßá ôçò ìïõóéêÞò ìå ôï åõñýôåñï êïéíü. Ç ÜðïøÞ ôïõò óôçñéæüôáí
óôïí éó÷õñéóìü üôé ç ìïõóéêÞ áëëÜ êáé
ãåíéêüôåñá ç ôÝ÷íç åßíáé ðñùôßóôùò
åêðáßäåõóç ãéá õãéÞ êïéíùíéêïðïßçóç êáé ãéá ôï ëüãï áõôü ç óõììåôï÷Þ óå
êáëëéôå÷íéêÝò äñáóôçñéüôçôåò åßíáé
äéêáßùìá êáé õðï÷ñÝùóç üëùí ôùí áíèñþðùí. Ôï áðïôÝëåóìá Þôáí óôçí
êáëýôåñç ðåñßðôùóç ôï åêðáéäåõôéêü
óýóôçìá íá ðñïóöÝñåé ìüíï ðåñéóóüôåñåò äõíáôüôçôåò ãéá åðáöÞ ìå ôéò
ôÝ÷íåò. ¸ôóé ç ìïõóéêÞ ðáñáìÝíåé ðñïíüìéï ëßãùí åéäéêÜ óå êñÜôç, üðùò ç
ÅëëÜäá, ðïõ äåí õðÜñ÷åé åðáñêÞò êñáôéêÞ ìÝñéìíá.
Ãéá ôïí ×ïóÝ Áíôüíéï ÁìðñÝïõ, ï
ïðïßïò ïñáìáôßóôçêå üôé ìÝóù ôçò ìïõóéêÞò åêðáßäåõóçò èá ìðïñïýóå íá äéáìïñöþóåé óõíåßäçóç ðïëßôç óå ìßá áðü
ôéò ðéï êáôáêåñìáôéóìÝíåò êïéíùíßåò
ôïõ êüóìïõ, ðñÝðåé íá åßìáóôå åõôõ÷åßò
ðïõ ôï êáôüñèùóå, óå ðåßóìá ôùí êáéñþí êáé ìå åîáéñåôéêÜ áíôßîïåò óõíèÞêåò. Áõôü ðïõ öÜíôáæå áíÝöéêôï êÜðïôå Ýãéíå åöéêôü. Ç åðéôõ÷ßá ôïõ, ðïõ ãéá
ìáò óÞìåñá åßíáé ìéá ïõôïðßá, ìáò áöïñÜ Üìåóá. ÁöïñÜ Üìåóá üóïõò áó÷ï-
8
ëïýíôáé ìå ôç ìïõóéêÞ åêðáßäåõóç
(ãïíåßò - äáóêÜëïõò êáé ìáèçôÝò) ðïõ ç
óçìåñéíÞ ïéêïíïìéêÞ óõãêõñßá åðéâÜëåé
óôá ðáéäéÜ áêüìá êáé ôùí ìåóáßùí
(üðùò ÷áñáêôçñßæïíôáé áðü ôïõò ïéêïíïìéêïýò áíáëõôÝò) óôñùìÜôùí, óôç
÷þñá ìáò, íá åãêáôáëåßðïõí ôéò üðïéåò
ìïõóéêÝò óðïõäÝò.
Ç æùÞ ôïõ ×ïóÝ Áíôüíéï ÁìðñÝïõ
(Jose Antonio Abreu) ðïõ ãåííÞèçêå
ôï 1939 óôï Ôñïõ÷ßëï ôçò ÄõôéêÞò ÂåíåæïõÝëáò óõíäõÜæåé ôçí áãÜðç ôïõ ãéá
ôç ìïõóéêÞ ìå ôç âéïðïñéóôéêÞ åñãáóßá
ôïõ ïéêïíïìïëüãïõ. Ç áðüöáóÞ ðïõ
ðÞñå ôï 1975, Üëëáîå ü÷é ìüíï ôç äéêÞ
ôïõ æùÞ áëëÜ êáé ôçí åîáèëéùìÝíç,
óôéò ðåñéóóüôåñåò ðåñéðôþóåéò, æùÞ
÷éëéÜäùí ðáéäéþí óå ïëüêëçñç ôç ÂåíåæïõÝëá. ¹èåëå íá óðåßñåé ôç ìïõóéêÞ
"óôçí åýöïñç êáñäéÜ ôùí íÝùí" óôç
÷þñá 25.000.000 ðïëéôþí. ÓÞìåñá, 35
÷ñüíéá áñãüôåñá, ðåñßðïõ 3.000 äÜóêáëïé âñßóêïíôáé óôçí õðçñåóßá
270.000 ìáèçôþí êáé óôéò 24 åðáñ÷ßåò
ôçò ÂåíåæïõÝëáò, 154 ùäåßá äçìéïõñãÞèçêáí åíþ óõíïëéêÜ ôïõëÜ÷éóôïí
1.000.000 ðáéäéÜ Ý÷ïõí äéäá÷èåß ìïõóéêÞ åíôüò ôïõ åêðáéäåõôéêïý ðëáéóßïõ
ðïõ ï ÁìðñÝïõ åìðíåýóôçêå êáé åöÞñìïóå. Ïé ìåãáëýôåñåò ïñ÷Þóôñåò ôïõ
êüóìïõ óôåëå÷þíïíôáé óõóôçìáôéêÜ
áðü áðüöïéôïõò ôïõ ÓõóôÞìáôïò åíþ
ðáñÜëëçëá, ôá ðéï ðñïéêéóìÝíá ðáéäéÜ
óõììåôÝ÷ïõí óôçí Ïñ÷Þóôñá ÍÝùí
Óéìüí ÌðïëéâÜñ. Ôï ìåãáëýôåñï åðßôåõãìá üìùò ôïõ ÓõóôÞìáôïò åßíáé üôé
ìÝóù ôçò ìïõóéêÞò åêðáßäåõóçò ðáñÝ÷åôáé Ýíá ðïëýðëåõñï ðñüãñáììá
êïéíùíéêÞò äéÜóùóçò, ðñïóöÝñïíôáò
áñ÷éêÜ ôçí áëëáãÞ óå áôïìéêü åðßðåäï, êáé áõôü ïëïêëçñþíåôáé Ý÷ïíôáò
ùò ôåëéêü óôü÷ï ôç ìåôáìüñöùóç ôçò
êïéíùíßáò ùò óýíïëï ìå âÜóç ôá éäáíéêÜ ôçò áëëçëåããýçò êáé ôçò óõíåñãáóßáò.
Ãéá íá åêôéìÞóåé êáíåßò êáëýôåñá
ôï ìÝãåèïò ôçò ðñïóöïñÜò áõôïý ôïõ
åßäïõò åêðáßäåõóçò ðñÝðåé íá äåé Ýóôù
êáé óõíïðôéêÜ ôéò óõíèÞêåò äéáâßùóçò
óôç ÂåíåæïõÝëá ôïõ 21ïõ áéþíá. Ç
ìåãÜëç ðëåéïøçößá ôùí êáôïßêùí ôçò
æåé óÞìåñá êÜôù áðü ôï üñéï ôçò öôþ÷åéáò. ÓÞìåñá óôéò öôù÷ïãåéôïíéÝò ôçò
ÂåíåæïõÝëáò, ôéò ëåãüìåíåò "ìðÜñéïò",
õðÜñ÷ïõí Üíèñùðïé ðïõ æïõí ìå ëéãüôåñá áðü äýï äïëÜñéá ôçí çìÝñá. Ôá
íïýìåñá ãýñù áðü ôçí åãêëçìáôéêüôçôá åßíáé áðïãïçôåõôéêÜ: óýìöùíá ìå ìç
êõâåñíçôéêÞ ïñãÜíùóç êáôÜ ôçò âßáò,
ôï 2009 ìüíï óôï ÊáñÜêáò êáôáãñÜöçêáí 140 äïëïöïíßåò áíÜ 100.000 êáôïßêïõò, åíþ óõíïëéêÜ ôçí ßäéá ÷ñïíéÜ
äïëïöïíÞèçêáí 16.047 ðïëßôåò. Ôï El
Sistema åßíáé ðñïóáíáôïëéóìÝíï êõñßùò óå ðáéäéÜ ôçò ÷áìçëÞò êáé ìåóáßáò
ôÜîçò êáé ðñïóöÝñåé áñ÷éêÜ ìßá äéÝîïäï áðáó÷üëçóçò. ÄåêÜäåò åßíáé ïé éóôïñßåò ðáéäéþí ðïõ ìÝóá áðü áõôïý ôïõ
ôýðïõ ôç ìïõóéêÞ åêðáßäåõóç êáôÜöåñáí íá áðáãêéóôñùèïýí áðü ôçí áíáðüöåõêôç ðïñåßá óôçí ïðïßá ïäçãïýóå
ç ïéêïíïìéêÞ áíÝ÷åéá ôçò ïéêïãÝíåéÜò
ôïõò êáé íá äéåêäéêÞóïõí Ýíá áíþôåñï
âéïôéêü êáé ðíåõìáôéêü åðßðåäï, üðùò ï
êëáñéíåôßóôáò ËÝíáñ Áêüóôá (áíáöÝñèçêå êáé íùñßôåñá) ï ïðïßïò åß÷å
öõëáêéóôåß åííÝá öïñÝò ãéá Ýíïðëç ëçóôåßá êáé ëáèñåìðüñéï íáñêùôéêþí. Ï
ÁìðñÝïõ áíáöÝñåôáé óõ÷íÜ óôç ìçôÝñá ÔåñÝæá êáé êõñßùò óôçí áíáöïñÜ
ôçò ãéá ôç öôþ÷åéá "ôï ðéï ôñáãéêü êáé
åðþäõíï ðñÜãìá óôç öôþ÷åéá äåí åßíáé
ç Ýëëåéøç øùìéïý Þ óôÝãçò, áëëÜ ç
áßóèçóç üôé åßóáé ï êáíÝíáò, ç áßóèçóç
üôé åßóáé Ýíá ôßðïôá, ç Ýëëåéøç ôáõôüôçôáò, ç Ýëëåéøç ôïõ äçìüóéïõ óåâáóìïý". Ôá ðáéäéÜ áõôÜ, ìå ôçí åêìÜèçóç ôïõ ìïõóéêïý ïñãÜíïõ êáé ôç óõììåôï÷Þ ôïõò óå ìéá ïñ÷Þóôñá, áðïêôïýí
ìßá îå÷ùñéóôÞ ôáõôüôçôá. Áðïêôïýí
ñüëï, èÝóç êáé õðüóôáóç åíþ óôç
óõíÝ÷åéá âïçèïýí ôá Üëëá ðáéäéÜ íá
óõììåôÜó÷ïõí éóüôéìá óôï óýíïëï ðïõ
ïíïìÜæåôáé ïñ÷Þóôñá. ¸ôóé, ìå ôïí
êïéíü óôü÷ï ðïõ åßíáé ç åêôÝëåóç åíüò
ìïõóéêïý Ýñãïõ, ðñïÜãåôáé ç óõíåñãáóßá êáé ç åðéêïéíùíßá. Ï öéëüäïîïò
óôü÷ïò ôïõ ÓõóôÞìáôïò åßíáé ôá ðáéäéÜ
íá ëåéôïõñãÞóïõí êáé ùò åíÞëéêåò ìÝóá
óôçí êïéíùíßá ìå ôïí ßäéï ôñüðï ðïõ
ëåéôïõñãïýí ùò ìïõóéêïß ìÝóá óôçí ïñ÷Þóôñá: áíáãíþñéóç ôçò éäéáßôåñçò
ðñïóùðéêÞò ôïõò ôáõôüôçôáò êáé êáôÜèåóç áõôÞò ãéá óõíåñãáóßá ìå ôï óýíïëï,
ðñïò ôçí åðßôåõîç åõãåíþí, êïéíùíéêþí
óôü÷ùí.
Ç äéäáóêáëßá ìïõóéêÞò óôï El Sistema äéáöïñïðïéåßôáé ìåèïäïëïãéêÜ óå
ó÷Ýóç ìå ôïí ðáñáäïóéáêü ôñüðï óå
äýï ðåñéðôþóåéò.
1. Óôï Óýóôçìá, ôï åêðáéäåõôéêü
ðñüãñáììá åßíáé áðüëõôá áíïé÷ôü óå
üëá ôá ðáéäéÜ ðïõ åðéèõìïýí íá îåêéíÞóïõí ìáèÞìáôá ìïõóéêÞò, ìå ìïíáäéêü
ðåñéïñéóìü íá ôá ðáñáêïëïõèïýí ôáêôéêÜ. Ôï åêðáéäåõôéêü ðñüãñáììá äåí
åßíáé åê ôùí ðñïôÝñùí êáèïñéóìÝíï,
áëëÜ äéáìïñöþíåôáé ìå âÜóç ôéò äõíáôüôçôåò ôçò êïéíüôçôáò óôçí ïðïßá
áðåõèýíåôáé. ¸ôóé áí ãéá ðáñÜäåéãìá,
óå ìßá êïéíüôçôá ç Ýöåóç ôùí ðåñéóóïôÝñùí ðáéäéþí ðïõ óõììåôÝ÷ïõí åßíáé
óôï öëÜïõôï, èá ðñïôéìçèïýí ãéá äéäáóêáëßá áíôßóôïé÷á ìïõóéêÜ Ýñãá. Áõôü
âñßóêåôáé óå áíôßèåóç ìå ôç äéäáóêáëßá
ôçò ìïõóéêÞò óôá ùäåßá üðïõ ç ïéêïãÝíåéá ðïõ Ý÷åé ïéêïíïìéêÞ äõíáôüôçôá,
åðéëÝãåé Ýíá ùäåßï, ðïõ åêåßíï ìå ôç
óåéñÜ ôïõ áêïëïõèåß Ýíá åîáéñåôéêÜ
áõóôçñü ðñüãñáììá óôç äéäáóêáëßá
ôïõ ïñãÜíïõ. Ìå åëÜ÷éóôåò åîáéñÝóåéò,
ôá ùäåßá äåí äéáèÝôïõí ìïõóéêÜ óýíïëá ãéá ôç óõíåñãáóßá ôùí ìáèçôþí.
2. Ç äéäáóêáëßá ìïõóéêÞò, óôï El
Sistema, åßíáé ðÜíôïôå ïìáäéêÞ óå áíôßèåóç ìå ôá ùäåßá ðïõ ôï ìÜèçìá åßíáé
áôïìéêü. Áõôü óçìáßíåé üôé ç êÜèå ìïõóéêÞ ãñáììÞ ðïõ äéáâÜæïõí ôá ðáéäéÜ,
åßíáé ìÝñïò åõñýôåñïõ Ýñãïõ. Ìå áõôüí
ôïí ôñüðï ôá ðáéäéÜ, ìáæß ìå ôçí ðñïóùðéêÞ ìåëÝôç, Ý÷ïõí ðÜíôïôå óôï ìõáëü ôïõò ôï óýíïëï, äçëáäÞ ôçí ïñ÷Þóôñá. ÁíáöÝñåé ÷áñáêôçñéóôéêÜ ï
åìðíåõóôÞò ôïõ óõóôÞìáôïò ÁìðñÝïõ:
"¼ëá áõôÜ êÜíïõí ìßá äõíáìéêÞ êáé
áíåñ÷üìåíç êïéíùíéêÞ äïìÞ. Ôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôùí ðáéäéþí ìáò, áíÞêïõí óôá åõÜëùôá óôñþìáôá ôïõ ðëçèõóìïý ôçò ÂåíåæïõÝëáò. Áõôü ôá
åíèáññýíåé íá êÜíïõí íÝá üíåéñá, íá
âÜëïõí íÝïõò óôü÷ïõò êáé íá ðñïïäåýóïõí ìå ôéò äéÜöïñåò åõêáéñßåò, ðïõ èá
ôïõò äïèïýí ìÝóá áðü ôç ìïõóéêÞ.
ÔÝëïò óôïí êïéíùíéêü êýêëï, ïé ïñ÷Þóôñåò áíáäåéêíýïíôáé ùò äçìéïõñãéêïß
÷þñïé ðïëéôéóìïý êáé ðçãÝò áíôáëëáãÞò éäåþí êáé íÝùí íïçìÜôùí. Ï áõèïñìçôéóìüò ôçò ìïõóéêÞò äåí åßíáé ðéá
åßäïò ðïëõôåëåßáò -ãßíåôáé êïéíü êôÞìá
ôçò êïéíùíßáò. ÊÜíåé Ýíá ðáéäß íá ìðïñåß íá ðáßæåé âéïëß óôï óðßôé, åíþ ï
ðáôÝñáò äïõëåýåé óôï ìáñáãêïýäéêü
ôïõ". ÐáñÜëëçëá ìå ôéò ïñ÷Þóôñåò Ý÷åé
áíáðôõ÷èåß êáé Ýíá ïëüêëçñï äßêôõï
åðáããåëìáôéêþí áó÷ïëéþí ìïõóéêÞò
êáôåýèõíóçò, üðùò ç êáôáóêåõÞ, ç
åðéóêåõÞ-óõíôÞñçóç êáé ç ðþëçóç
ìïõóéêþí ïñãÜíùí ê.Ü. Áîßæåé ôÝëïò
íá áíáöåñèåß ðùò ôï Óýóôçìá ðñïóöÝñåé ìå ôçí ßäéá öñïíôßäá ôéò ìïõóéêÝò
ãíþóåéò óå ðåñéðôþóåéò ðáéäéþí ðïõ
Ý÷ïõí áðü áðëÝò ìáèçóéáêÝò äõóêïëßåò
ìÝ÷ñé ðåñéóóüôåñï óïâáñÝò áíáðçñßåò.
Ç ÐñïïðôéêÞ ÅöáñìïãÞò
ôïõ ÓõóôÞìáôïò óôçí ÅëëÜäá
ÐïëëÝò ÷þñåò óôç ËáôéíéêÞ ÁìåñéêÞ, áêüìç êáé ç Âñåôáíßá Ý÷ïõí åêäçëþóåé ôçí åðéèõìßá íá áêïëïõèÞóïõí
ôï åêðáéäåõôéêü ðñüãñáììá ôïõ ÓõóôÞìáôïò. Ãéá ôç ÷þñá ìáò, ç êáëëéôå÷íéêÞ
äçìéïõñãßá óôï óýíïëü ôçò ðáñïõóéÜæåôáé ùò ï ìïíáäéêüò ôïìÝáò ðïõ èá
ìðïñïýóå íá ðáñÜãåé åîáãþãéìï ðñïúüí
(üóï ìðïñåß íá ôçò áñìüæåé áõôüò ï
÷áñáêôçñéóìüò). ÐáñÜëëçëá ç ôÝ÷íç
ìðïñåß íá áðïôåëÝóåé êáé äçìéïõñãéêÞ
äéÝîïäï óôçí ïéêïíïìéêÞ êñßóç. ÖõóéêÜ ôá ïéêïíïìéêÜ êáé ôá ðïëéôéóôéêÜ
ìåãÝèç ôùí äýï êñáôþí, äåí åßíáé
ðáñüìïéá üìùò ìå åëÜ÷éóôï êüóôïò èá
ìðïñïýóáí íá ãßíïõí ðïëëÜ.
Ç ýðáñîç ôùí 42 ìïõóéêþí ó÷ïëåßùí,
óôç ÷þñá ìáò, âïÞèçóå óôçí áíáâßùóç
êõñßùò ôùí ðáñáäïóéáêþí ìïõóéêþí
ïñãÜíùí áëëÜ êáé êÜðïéùí ìïõóéêþí
ïñãÜíùí ôçò óõìöùíéêÞò ïñ÷Þóôñáò.
Ïé êáèçãçôÝò áõôþí ôùí ó÷ïëåßùí
åßíáé õðåñÞöáíïé üôáí âëÝðïõí
ðáëéïýò ôïõò íá ìáèçôÝò íá åßíáé åîáéñåôéêïß óïëßóôåò óôï åêêëçóéáóôéêü
üñãáíï óå ìéá ðüëç ôçò Áããëßáò Þ óôçí
ðïëßôéêç ëýñá. Åßíáé åðßóçò õðåñÞöáíïé ãéá ôéò óðïõäÝò ôùí ìáèçôþí ôïõò
óôç ìïõóéêÞ ìðáñüê Þ óôï êëáóéêü
ôñáãïýäé. Ãíùñßæïõí üìùò åðßóçò, üôé
áõôü äåí åßíáé áðïôÝëåóìá ôçò ðáñÝìâáóçò ôçò ðïëéôåßáò áëëÜ ëßãùí éäåïëüãùí
êáèçãçôþí ðïõ ðñïóðáèïýí ÷ùñßò êáìéÜ âïÞèåéá. Ç ðïëéôåßá áðü ôç ìåñéÜ
ôçò êáôÜöåñå ôï áêáôüñèùôï. ÊáôÜöåñå ôïí åíäéáöÝñïíôá êáé õãéÞ èåóìü
ôùí ìïõóéêþí ó÷ïëåßùí, íá ôïí åíôÜîåé
óå Ýíá îåðåñáóìÝíï ãñáöåéïêñáôéêü
óýóôçìá åðéëïãÞò ðñïóùðéêïý ÷ùñßò
êáìéÜ áîéïëüãçóç êáé áíôéêåéìåíéêÞ
åðéëïãÞ. ¸ôóé Ýíáò èåóìüò ðïõ îåêßíçóå åíôõðùóéáêÜ ïäçãåßôáé óÞìåñá, óå
ìáñáóìü. Óôï åñþôçìá áí ìðïñåß íá
ëåéôïõñãÞóåé êáé óôç ÷þñá ìáò ôï El
Sistema, ç áðÜíôçóç åßíáé öõóéêÜ íáé.
Ãéá ðáñÜäåéãìá, ç ßäñõóç åíüò
Äçìïôéêïý Ùäåßïõ ìðïñåß íá ãßíåé ìå
åëÜ÷éóôï êüóôïò. ÁõôÞ ç åíÝñãåéá èá
ìðïñïýóå íá ðñïóöÝñåé, äïõëåéÜ óå
Üíåñãïõò ìïõóéêïýò (êïéíùíéêü ìÝôñï),
÷áìçëü êüóôïò öïßôçóçò (êïéíùíéêü
ìÝôñï åðßóçò) êáé ôÝëïò óå óýíôïìï
äéÜóôçìá ïñ÷Þóôñåò êáé ìïõóéêïýò
Üìåóá äéáèÝóéìïõò íá ðëáéóéþíïõí
åêäçëþóåéò êáé ôï êõñéüôåñï äéåîüäïõò
ãéá ôá íÝá ðáéäéÜ. Ç ìïõóéêÞ áöïñÜ
üëïõò ôïõò ðïëßôåò ôïõ êüóìïõ. ¼ðùò
÷ñåéáæüìáóôå ôï õãéÝò óþìá êáé ôç
ãíþóç áðü ôéò åðéóôÞìåò, áíôßóôïé÷á
Ý÷ïõìå áíÜãêç ôéò ôÝ÷íåò. Áí êáôáöÝñíáìå íá äïýìå ôçí ÔÝ÷íç "ùò êÜôé
ðåñéóóüôåñï áðü ôçí ðáñáãùãÞ üìïñöùí, ç áêüìá, åêöñáóôéêþí áíôéêåéìÝíùí" ôüôå, üðùò áðÝäåéîå ï ÁìðñÝïõ
èá åß÷áìå óôá ÷Ýñéá ìáò ôç äéáäéêáóßá,
üðïõ ç ÔÝ÷íç èá äéäÜóêåé ôçí êáôáíüçóç êáé ôçí áðïäï÷Þ ôçò éäéáéôåñüôçôáò ôïõ êÜèå áíèñþðïõ. Ôï åðéôõ÷çìÝíï ðåßñáìá ôïõ ÓõóôÞìáôïò óôç ÂåíåæïõÝëá áðïäåéêíýåé üôé ôç óõññßêíùóç
Þ ôçí áðüññéøç ôçò êáëëéôå÷íéêÞò
åêðáßäåõóçò, ìüíï íïóçñÜ ìõáëÜ, ðïõ
åðéèõìïýí ìßá åëåã÷üìåíç ïìïéïìïñößá
ìðïñïýí íá óêåöôïýí. Ïé êïéíùíßåò äåí
öôéÜ÷íïíôáé ìå ôá íïýìåñá, ôéò óôáôéóôéêÝò, "áëëÜ áðü ôïõò èïñýâïõò, ôçí
ôÝ÷íç êáé ôï ãëÝíôé ôïõò" (Æáê Áôôáëß).
9
ï óçìåßùìá áõôü ãñÜöåôáé ìå
TáöïñìÞ Ýíá ó÷üëéï óå óôÞëç ãåíé-
ÁÍÁÖÏÑÅÓ ÓÔÇ ÌÉÊÑÁÓÉÁ
Êáñáìáíëßäéêá,
ÊáñáìáíëÞäåò:
ìýèïé êáé
ðñáãìáôéêüôçôá
ôïõ
×Üñç ÓáðïõíôæÜêç
10
êÞò êñéôéêÞò ðïëý ìåãÜëçò óå êõêëïöïñßá áðïãåõìáôéíÞò åöçìåñßäáò.
Ï øåõäþíõìïò óõíôÜêôçò ôçò èÝëïíôáò íá ðáßîåé ìå ôá ïíüìáôá:
...ÊáñáìáíëÞò, êáñáìáíëßäéêá êëð.
Ýöôéáîå Ýíáí õðïèåôéêü... äéÜëïãï óôá
êáñáìáíëßäéêá, óêïðåýïíôáò íá åéñùíåõôåß åíäå÷ïìÝíùò ôïõò êáôáãüìåíïõò
áðü ôá ìÝñç áõôÜ.
Êáé öõóéêÜ áíåîÜñôçôá áðü ôï
üðïéï êáêÞò ðïéüôçôáò ÷éïýìïñ, Ýêáíå
Ýíá ìåãÜëï ëÜèïò, áðáñÜäåêôï ãéá ôï
öýëëï ðïõ öéëïîåíåß ôá ó÷üëéÜ ôïõ,
áöïý âÝâáéá ôá "êáñáìáíëßäéêá" äåí
åßíáé ïìéëïýìåíç äéÜëåêôïò, äåí ìéëéïýíôáé, ìüíï ãñÜöïíôáé.
Ç Üìåóç áðÜíôçóÞ ìïõ, öéëïîåíÞèçêå âÝâáéá ôçí Üëëç ìÝñá, áëëÜ ï
ó÷ïëéáóôÞò ðñïóðáèþíôáò íá åîçãÞóåé ô' áíåîÞãçôá èåþñçóå óêüðéìï íá
ìå "ìáëþóåé" ðïõ äåí êáôÜëáâá ôï
÷éïýìïñ ôïõ (áöïñïýóå óôïí ôÝùò
ðñùèõðïõñãü, âÝâáéá).
ÁëëÜ áò ìçí ìåßíïõìå óôçí áöïñìÞ.
Áò ðñï÷ùñÞóïõìå.
ÐñáãìáôéêÜ ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ó'
ÅëëÜäá êáé Ôïõñêßá, åîßóïõ óçìáíôéêïß êáèçãçôÝò Ðáíåðéóôçìßùí êé åñåõíçôÝò áíáäåéêíýïõí ôá "êáñáìáíëßäéêá" êáé ôá öÝñíïõí êïíôýôåñá ó' åìÜò,
üôáí ðéá áõôÞ ç éäéüôõðç ãëþóóá ãñáðôÞò åðéêïéíùíßáò, áõôü ôï õâñßäéï, áí
èÝëåôå, ðïõ äåí åßíáé äéÜëåêôïò, äåí
åßíáé íôïðéïëáëéÜ, äåí Ý÷åé ðñïÝëèåé
áðü ôï ëáü, áëë' ïõóéáóôéêÜ "åðéâëÞèçêå"
ó÷åäüí áðü åðÜíù, öáéíüôáí íá ÷Üíåôáé óôï ðáñåëèüí, óáí Ýíá Ü÷ñçóôï
êïììÜôé äéÜôôïíôá, óáí ìéá ðáñáêáôéáíÞ öéëïëïãßá ðïõ üöåéëå íá îå÷áóôåß.
Ôá "êáñáìáíëßäéêá", ëïéðüí ôé åßíáé;
Åßíáé ìéá ãñáðôÞ ãëþóóá, ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß ôï åëëçíéêü áëöÜâçôï, ÷ùñßò
âÝâáéá êáé ôçí ðëÞñç åöáñìïãÞ ãñáììáôéêþí êáíüíùí, ãéá ôï íôýóéìï ôïýñêéêùí ëÝîåùí.
Áò äïýìå ôï ðáñÜäåéãìá:
Ôóåñóß Ñïõì, óåê ÑïõìôóÜ ìðéëìÝæ Ôïýñôóå óïúëåñßæ, ðïõ óçìáßíåé:
Áí êáé åßìáóôå Ñùìéïß, äåí îÝñïõìå
ñùìáßéêá ìéëÜìå ôïýñêéêá.
ÁõôÞ ëïéðüí ç ìé÷ôÞ ãëþóóá Ý÷åé
ôçí éóôïñßá ôçò, ðïõ öôÜíåé ùò ôçí
Üëùóç ôçò Ðüëçò, ôïí ðïñèçôÞ ÌùÜìåè êáé ôïí ÐáôñéÜñ÷ç Ãåþñãéï ÃåííÜäéï Þ Ó÷ïëÜñéï.
Ï ðïñèçôÞò æÞôçóå íá ìÜèåé ôï
ðåñéå÷üìåíï ôçò ÷ñéóôéáíéêÞò ðßóôçò.
Ï ÐáôñéÜñ÷çò Ýãñáøå Ýíá êåßìåíï
÷ñçóéìïðïéþíôáò ôçí ðïëý äýóêïëç
áñáâéêÞ ãñáöÞ. ¼ìùò ðáñÜëëçëá ìå
ôç âïÞèåéá åíüò ìïñöùìÝíïõ êáäÞ ôï
Ýãñáøå êáé ìå åëëçíéêïýò ÷áñáêôÞñåò.
Ôï Ýôïò 1584 áõôü ôï êåßìåíï äçìïóéåýåôáé. Ôá "êáñáìáíëßäéêá" åß÷áí
ðÜñåé ôï äñüìï ôïõò.
ÌåóïëÜâçóáí âÝâáéá óêïôåéíïß
áéþíåò. ×ñåéÜóôçêå íá öôÜóïõìå óôï
1718 ãéá íá åêäïèåß Ýíá äåýôåñï êåßìåíï. Åßíáé ôïõ ìçôñïðïëßôç ÍáõðÜêôïõ
Íåüöõôïõ, ï ïðïßïò Ýãñáøå ôï "ÁðÜíèéóìá ôçò ×ñéóôéáíéêÞò ðßóôåùò:
"ÊéïõëæÜñé éìÜíé ìåóé÷ß êé íáýðáêôïò
âÝ ôáñôáíïýí ðáíéåñþôáôïò âÝ ëïãéþôáôïò ìçôñïðïëßô ìðéôïýí áéôùëéáíéïýí, õðÝñôéìïò... Êýñéïò êõñ Íåüöõôïò", äçëáäÞ: "ÁðÜíèéóìá ÷ñéóôéáíéêÞò
ðßóôåùò, óõíôåèÝí áðü ôïí ðáíéåñþôáôï êëð êëð üëçò ôçò Áéôùëßáò êëð. êëð.
Ï áíáãíþóôçò èá ðñïóÝîåé åäþ
ðùò åðåéäÞ äåí õðÜñ÷ïõí Þ äåí áíáæçôïýíôáé áíôßóôïé÷åò ôïõñêéêÝò ëÝîåéò í'
áðïäþóïõí ïñéóìÝíåò åëëçíéêÝò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé áõôÝò ó÷åäüí áõôïýóéåò
(ãñáöÞ êáé ëüãïò ìáæß), ðñÜãìá ðïõ
óçìáßíåé ôçí õðåñï÷Þ ôçò åëëçíéêÞò
ãëþóóáò êé Ýíá ðñþôï Ýììåóï êÝñäïò
ãéá ôçí åêìÜèçóÞ ôçò.
Áðü ôüôå ùò ôç 10/åôßá ôïõ 1930
ãñÜöôçêáí êáé ìåôáöñÜóôçêáí ðåñéóóüôåñá áðü 500 âéâëßá óôá êáñáìáíëßäéêá. Óôçí áñ÷Þ âéâëßá êáèáñÜ èñçóêåõôéêïý ðåñéå÷ïìÝíïõ, ýóôåñá üìùò
êáé ìõèéóôïñÞìáôá, ÷ñçóôïìÜèåéåò,
åðéóôçìïíéêÜ, ïéêïíïìïëïãéêÜ, ÷ñçóôéêÜ (ìå óõíôáãÝò ìáãåéñéêÞò êáé ðñáêôéêÞò éáôñéêÞò) áêüìç êáé ðáéäéêÜ (üðùò
ï ÃåñïóôÜèçò ôïõ Ë. ÌåëÜ).
ÖõóéêÜ åêäßäïíôáí (óôçí Ðüëç
âÝâáéá) êáé åöçìåñßäåò, ìå ðñùôïðüñï
Ýíá óðïõäáßï äéáöùôéóôÞ, ôïí áðïêëçèÝíôá ÊïñáÞ ôùí ìéêñáóéáôþí, ôïí
Åõáããåëéíü Ìéóáçëßäç áðü ôá Êïýëá,
ï ïðïßïò äéÝðñåøå óôá ôÝëç ôïõ 19ïõ
áéþíá ìå ôçí áóôáìÜôçôç åêäïôéêÞ ôïõ
ðñïóöïñÜ, áðü ôçí ïðïßá îå÷ùñßæåé ôï
ôñßôïìï ðåñéðåôåéþäåò ìõèéóôüñçìÜ
ôïõ (Ýíá óÞñéáë ôçò åðï÷Þò) ôï: "ÔáìáóÜú ÄïõíãéÜ âÝ ÄæåöáêéÜñ - ïõ ÄæåöáêÝò", ðïõ óçìáßíåé: "ôï èÝáìá ôïõ
êüóìïõ, ï ôýñáííïò êáé ôï èýìá".
Ï Ìéóáçëßäçò, ðñéí ãßíåé óõããñáöÝáò åß÷å õðçñåôÞóåé ùò äÜóêáëïò,
ìáæß ìå ôïí åîßóïõ óðïõäáßï áäåëöü
ôïõ ÌéóáÞë, óôç ÓðÜñôç ôçò Ðéóéäßáò
(1843-1846).
Ôï ãåãïíüò üôé ôï Ðáôñéáñ÷åßï ôïí
áíáêÞñõîå "äéäÜóêáëï ôïõ ãÝíïõò", ôï
åëëçíéêü êñÜôïò ôïí ôßìçóå ìå ôïí
áñãõñü óôáõñü ôïõ ÓùôÞñïò áëëÜ êáé
ç ôïõñêéêÞ êõâÝñíçóç ìå ôïí åðßóçìï
ôßôëï ôïõ "åöÝíôç" êáé ôïí ðïëéôéêü
ôßôëï ôïõ "ìïõôåìáúæ" (äéáðñÝøáíôïò)
äåß÷íåé ðüóï óçìáíôéêüò Þôáí.
Åßíáé üìùò íïìßæù êáéñüò íá åéðùèïýí êáé ïñéóìÝíá ðñÜãìáôá, ðïõ
ïäÞãçóáí óå äéáóôñåâëþóåéò êáé ìõèïðëáóßåò...
Áò äïýìå ðñùô' áð' üëá ãéáôß ïíïìÜóôçêå "êáñáìáíëßäéêá" áõôÞ ç ãëþóóá. Åßíáé óáöÝò ôï ãéáôß: ÷ñçóéìïðïéÞèçêå êõñßùò óôçí Êáñáìáíßá, ôç
ìåãÜëç áõôÞ ðåñéï÷Þ ôçò ÊåíôñéêÞò Ì.
Áóßáò ðïõ ðåñéëáìâÜíåé ôçí Êáððáäïêßá, Ýíá ôìÞìá ôïõ Ðüíôïõ, ôç Ëõêáïíßá, ôçí Ðéóéäßá, ôçí Ðáìöõëßá, ôçí
Êéëéêßá (ôï üíïìá Êáñáìáíßá ïöåßëåôáé óôç ìåãÜëç äõíáóôåßá ôùí Êáñáìáíéäþí).
Ïé êÜôïéêïß ôçò ëïéðüí ïíïìÜæïíôï
"êáñáìáíëÞäåò". Ðïëëïß Þóáí ÷ñéóôéáíïß ïñèüäïîïé, åß÷áí áðüëõôç áßóèçóç
ôçò êáôáãùãÞò ôïõò, áëëÜ äå ìéëïýóáí
åëëçíéêÜ. ¹óáí ôïõñêüöùíïé. Áí êáé
äåí åßíáé èÝóöáôï ôï ôïõ Çñïäüôïõ
ôåôñáðëïýí êñéôÞñéï ïìïöõëßáò ("üìáéìïí", "ïìüôñïðïí", "ïìüèñçóêïí", ïìüãëùóóïí") êáé êáèþò ðÜíôùò óôåñïýíôáí ôïõ ôåëåõôáßïõ -ôï ïðïßï ùóôüóï,
üôáí ïé êáéñïß Þôáí ðñïóöïñüôåñïé
(ìåôáññõèìßóåéò - ÔáíæéìÜô ôïõ 1839
êáé ôïõ 1856) áãùíßæïíôáí éäñýïíôáò
ðáíôïý ó÷ïëåßá íá ôï êáëýøïõí- åõñßóêïíôï óå äõó÷åñÞ èÝóç äéÜêñéóçò ìå
ôïýñêïõò ìïõóïõëìÜíïõò êáé ìåôÜ ìå
êÜðïéïõò èåùñïýìåíïõò ôïõñêïïñèüäïîïõò ÷ñéóôéáíïýò (ôïõ ðåñéâüçôïõ
ðáðá-Åõèýì): ¸ëëçíåò êáé Ôïýñêïõò
ìáæß, õðïôßèåôáé. Åéðþèçêáí ðïëëÜ
áðü Åõñùðáßïõò éóôïñéêïýò óôï êáôÜ
ðüóïí èá ìðïñïýóáí áõôïß íá èåùñçèïýí ¸ëëçíåò êáé ü÷é Ôïýñêïé, áðüãïíïé óõãêåêñéìÝíá Ôïýñêùí óôñáôéùôéêþí ôïõ 11ïõ áéþíá, ðïõ... åê÷ñéóôéáíßóôçêáí!!
Êáé âÝâáéá ïé åîåëßîåéò äéêáßùóáí
ôïí áãþíá ôùí åëëçíïñèüäïîùí ôçò
ÊåíôñéêÞò Ìéêñáóßáò íá ìç äå÷èïýí
ôïí ðáðá-Åõèýì êáé ôï ôïõñêïñèüäïîï Ðáôñéáñ÷åßï, ðáñÜ ôï ãåãïíüò üôé
óôïõò ôüóï äýóêïëïõò åêåßíïõò êáéñïýò (ðáñáìïíÝò îåñéæùìïý) ï ðáðáÅõèýì ìå ôéò óõíäÝóåéò ðïõ åß÷å ìå ôïí
ÊåìÜë åß÷å âïçèÞóåé íá ìçí õðÜñîïõí
äéùãìïß, éäéáéôÝñùò êáôÜ ôùí Êáððáäïêþí ÷ñéóôéáíþí.
Êáé óôçí ÁíáôïëÞ, áëëÜ áñãüôåñá
êáé óôçí ÅëëÜäá, ðáñüôé åäþ ùò Ýíá
óçìåßï ÷ëåõáæüìåíïé áðü ôïõò åíôïðßïõò, ïé ôïõñêüöùíïé ñùìéïß ìå ôç äõíá-
ìéêÞ ôïõò Ýíôáîç óôïí åíéáßï êïñìü ôïõ
Åëëçíéóìïý áðïóôüìùóáí ôïõò äéáóôñåâëùôÝò, ôïõò ìõèïðëÜóôåò, åí
ôÝëåé ôïõò "õâñéóôÝò" ôïõò.
2. Ç Áêáäçìßá Áèçíþí ìå ôçí
Åõáããåëßá ÌðáëôÜ Ý÷åé êÜíåé óðïõäáßá äïõëåéÜ óôç óõëëïãÞ, êùäéêïðïßçóç, êáôáãñáöÞ êáé ìåëÝôç ôùí
êáñáìáíëßäéêùí âéâëßùí.
Óçìåéþóåéò
1. ×áñáêôçñéóôéêÜ áíáöÝñïõìå üôé
áêüìç ùò ôï 1934 åêäéäüôáí êáé êõêëïöïñïýóå óôçí ÅëëÜäá, ìéá åöçìåñßäá
óôá êáñáìáíëßäéêá (ãéá ôçí áêñßâåéá
ìéóÞ óôá êáñáìáíëßäéêá êáé ìéóÞ óôá
åëëçíéêÜ). ¹ôáí ç "ÐñïóöõãéêÞ ÖùíÞ"
ôïõ Êüíéáëç ×áñßôùíá ÐïëÜôïãëïõ,
õðïøÞöéïõ äçìÜñ÷ïõ óôï äÞìï Í. Éùíßáò, óôéò ðñþôåò åêëïãÝò ôïõ 1934.
Ï áíáãíþóôçò ôïõ Ëõ÷íáñéïý ìðïñåß íá äåé áîéüëïãåò êáñáìáíëßäéêåò
åêäüóåéò óôï Éóôïñéêü Ìïõóåßï ôïõ
ÊÅ.ÌÉ.ÐÏ. êé áêüìç ìðïñåß íá äåé êáé
ôï âéâëßï "Åêêëçóéáóôéêïß èçóáõñïß
ôùí ÅëëÞíùí ôçò êáè' çìÜò ÁíáôïëÞò
óôïõò íáïýò ôçò Í. Éùíßáò", üðïõ ðïëëÝò åéêüíåò óõíïäåýïíôáé áðü áöéåñþóåéò óôá êáñáìáíëßäéêá, åíþ õðÜñ÷ïõí
âÝâáéá êáé åðéóôïëÝò ó' áõôÞ ôç ãëþóóá.
11
"¸íáò Üíèñùðïò ìðïñåß íá óõíçèßóåé óôï ïôéäÞðïôå, ìüíï ìç ñùôÜò
ðþò"
ÍôïóôïãéÝöóêé
Ç
ÏéêïãÝíåéá êáé ðáéäß
ìå áíáðçñßá
Ôïõ
ÈáíÜóç Ìðïýñá
ÄÜóêáëïõ ÅéäéêÞò ÁãùãÞò
ÄéåõèõíôÞ ôïõ Åéäéêïý
Äçìïôéêïý Ó÷ïëåßïõ
Çñáêëåßïõ ÁôôéêÞò
12
Ýííïéá ôïõ üñïõ "áíáðçñßá"
äéáöÝñåé áíÜëïãá ìå ôïí ôüðï
êáé ôçí åðï÷Þ, áëëÜ êýñéá ìå ôï
ðïëéôéóìéêü åðßðåäï ôïõ êïéíùíéêïý
ðåñßãõñïõ. Áõôüò åßíáé êáé ï ëüãïò ãéá
ôïí ïðïßï äåí õðÜñ÷åé Ýíáò êïéíÜ
áðïäåêôüò ïñéóìüò.
Ç Ðáãêüóìéá ÏñãÜíùóç Õãåßáò,
èåùñåß üôé ùò "áíáðçñßá" (handicap)
ïñßæåôáé ïðïéïäÞðïôå ìåéïíÝêôçìá ãéá
Ýíá óõãêåêñéìÝíï Üôïìï, ðñïåñ÷üìåíï
áðü ìéá ïñãáíéêÞ, øõ÷éêÞ Þ ëåéôïõñãéêÞ äéáôáñá÷Þ, ôï ïðïßï ðåñéïñßæåé Þ
åìðïäßæåé ôçí åêðëÞñùóç åíüò ñüëïõ ï
ïðïßïò åßíáé öõóéïëïãéêüò ãé' áõôü ôï
Üôïìï óå ó÷Ýóç ìå ôçí çëéêßá, ôï öýëï
êáé ôïõò êïéíùíéêïýò êáé ðïëéôéóìéêïýò ðáñÜãïíôåò.
Óýìöùíá ìå ôá åðßóçìá êåßìåíá ôïõ
Åëëçíéêïý ÊñÜôïõò, ùò Üôïìá ìå áíáðçñßá èåùñïýíôáé üóïé åìöáíßæïõí
óçìáíôéêÞ äõóêïëßá ìÜèçóçò, Þ ðñïâëÞìáôá ðñïóáñìïãÞò åîáéôßáò óùìáôéêþí, äéáíïçôéêþí êáé øõ÷ïëïãéêþí
éäéáéôåñïôÞôùí ðïõ åíõðÜñ÷ïõí óôïí
ßäéï ôï ìáèçôÞ êáé äéáðéóôþíïíôáé ìåôÜ
áðü äéåðéóôçìïíéêÞ áîéïëüãçóç. Óôá
Üôïìá ìå áíáðçñßá óõãêáôáëÝãïíôáé
êõñßùò üóïé ðáñïõóéÜæïõí:
• ÍïçôéêÞ êáèõóôÝñçóç Þ áíùñéìüôçôá
• ÁéóèçôçñéáêÞ äéáôáñá÷Þ óôçí
áêïÞ (êùöïß, âáñÞêïïé)
• ÁéóèçôçñéáêÞ äéáôáñá÷Þ óôçí
üñáóç (ôõöëïß, áìâëýùðåò)
• ÊéíçôéêÝò êáé óùìáôéêÝò áíáðçñßåò íåõñïëïãéêÞò, Þ ìõïóêåëåôéêÞò
öýóåùò.
• ÓïâáñÜ êáé ÷ñüíéá ðñïâëÞìáôá
õãåßáò (ð.÷. íåïðëÜóìáôá, êáñäéïðÜèåéåò)
• ÐñïâëÞìáôá åðéêïéíùíßáò - äéáôáñá÷Ýò ëüãïõ êáé ïìéëßáò.
• ÅéäéêÝò äõóêïëßåò ìÜèçóçò üðùò
äõóëåîßá, äõóáñéèìçóßá
• ÄéÜ÷õôåò áíáðôõîéáêÝò äéáôáñá÷Ýò (áõôéóôéêü öÜóìá).
• ÓïâáñÝò óõíáéóèçìáôéêÝò äéáôáñá÷Ýò
• ÐñïâëÞìáôá óõìðåñéöïñÜò (ð.÷.
åëëåéììáôéêÞ
ðñïóï÷Þ/õðåñêéíçôéêüôçôá).
• ÐïëëáðëÝò áíáðçñßåò
Ç ãÝííçóç åíüò ðáéäéïý áðïôåëåß
Ýíá óõíáñðáóôéêü ãåãïíüò, ìéá ìïíáäéêÞ óôéãìÞ ãéá ôïõò ãïíåßò êáé ôéò ïéêïãÝíåéÝò ôïõò. Áíôßèåôá ç ãÝííçóç åíüò
ðáéäéïý ìå åéäéêÝò áíÜãêåò åßíáé Ýíá
óõíôáñáêôéêü ãåãïíüò ðïõ êáèéóôÜ
ôïõò ãïíåßò äéáöïñåôéêïýò áðü ôïõò
Üëëïõò êáé êáôáôÜóóåé ôçí åõñýôåñç
ïéêïãÝíåéÜ ôïõò óå ìéá "Üëëç" êáôçãï-
ñßá, üðùò áíáöÝñåé ç Å. ÓÜëìïíô äéäÜóêïõóá óôï Ðáéäáãùãéêü ôìÞìá ôïõ
Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí.
Ç áðüêôçóç åíüò ðáéäéïý ìå áíáðçñßá åßíáé áðü ôá ðéï óçìáíôéêÜ ìáêñï÷ñüíéá ðñïâëÞìáôá ðïõ åðçñåÜæïõí ôç
äïìÞ êáé ëåéôïõñãßá ôçò ïéêïãÝíåéáò. Ç
ßäéá ç öýóç ôçò áíáðçñßáò äçìéïõñãåß
éäéáßôåñåò áðáéôÞóåéò ðïõ Ý÷ïõí ó÷Ýóç
ìå ôçí áëëáãÞ ôùí êáèçìåñéíþí óõíçèåéþí êáé ôïõ ôñüðïõ æùÞò. Ïé ó÷Ýóåéò
áíÜìåóá óôá ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò
ãßíïíôáé ðåñßðëïêåò êáé áõôü ìå ôç óåéñÜ
ôïõ åðçñåÜæåé ôç ëåéôïõñãßá ôçò ïéêïãÝíåéáò êáé ôçí áëëçëåðßäñáóÞ ôçò ìå
ôïí êïéíùíéêü ðåñßãõñï. Ïé ãïíåßò êáé
ôá ðáéäéÜ, óå ìéá ïéêïãÝíåéá ðïõ ìåãáëþíåé Ýíá Üôïìï ìå áíáðçñßá, âéþíïõí
äýóêïëåò êáôáóôÜóåéò, ü÷é ìüíï ãéáôß
ïé ó÷Ýóåéò ìåôáëëÜóóïíôáé êáé ðáßñíïõí Üëëç ìïñöÞ, áëëÜ êáé ãéáôß ôï
ðåñéâÜëëïí (êïéíùíéêü, ó÷ïëéêü, åñãáóéáêü) äåí åßíáé ðÜíôá Ýôïéìï íá äå÷ôåß
ôéò éäéáéôåñüôçôåò ôïõò.
Áí êáé ïé íÝïé ãïíåßò åßíáé óõíÞèùò
ðñïåôïéìáóìÝíïé ãéá ôéò áëëáãÝò ðïõ
ðñüêåéôáé íá óõìâïýí ìå ôçí Ýëåõóç
ôïõ íÝïõ ìÝëïõò óôçí ïéêïãÝíåéÜ ôïõò,
äåí åßíáé ðïôÝ ðñïåôïéìáóìÝíïé ãéá ôç
ãÝííçóç åíüò áíÜðçñïõ ðáéäéïý êáé
ðïëý ðåñéóóüôåñï ãéá ôéò óõíÝðåéåò áõôïý ôïõ ãåãïíüôïò. Ç áíáêïßíùóç Þ
êáé ç åìöÜíéóç åíüò ìåéïíåêôéêïý ðáéäéïý, åíüò ðáéäéïý ìå áíáðçñßá, ðñïêáëåß óôïõò ãïíåßò óõíáéóèÞìáôá óõ÷íÜ
ðïëý Ýíôïíá, óõãêå÷õìÝíá êáé ðïëëÝò
öïñÝò áíôéêñïõüìåíá. Ôï áñ÷éêü óïê
âéþíåôáé áñ÷éêÜ óáí áðåéëÞ êáé áðþëåéá, ðñïêáëþíôáò óôïõò ãïíåßò Ýíôïíç áíáóôÜôùóç êáé áíáôñïðÞ ôçò
ìÝ÷ñé ôþñá éóïññïðßáò êáé äéáôáñá÷Ýò
ó' Ýíá øõ÷ïëïãéêü, êïéíùíéêü êáé âéïëïãéêü åðßðåäï. Êéíçôïðïéïýíôáé üëïé
ïé áìõíôéêïß ìç÷áíéóìïß ðïõ ó' áõôü ôï
óôÜäéï åßíáé áíåðáñêåßò, åîáéôßáò ôïõ
Üã÷ïõò êáé ôçò ðëÞñïõò áäõíáìßáò íá
Ý÷ïõí ôïí Ýëåã÷ï ôçò êáôÜóôáóçò.
Óýìöùíá ìå ìáñôõñßåò ãïíÝùí, ôá
óõíáéóèÞìáôá ðïõ äçìéïõñãåß ç ãÝííçóç åíüò ðáéäéïý êáé ç áðïäï÷Þ ôçò áíáðçñßáò ôïõ äåí äéáöÝñåé áðü ôá óõíáéóèÞìáôá ðïõ áêïëïõèïýí ôçí áðþëåéá
åíüò áãáðçìÝíïõ ðñïóþðïõ. Ôá óõíáéóèÞìáôá ðïõ ðáñïõóéÜæïíôáé ôïí
ðñþôï êáéñü êáôáôÜóóïíôáé óýìöùíá
ìå ôïí Mac Keith óå ðÝíôå êýñéåò êáôçãïñßåò:
• ÂéïëïãéêÝò áíôéäñÜóåéò (ãéáôß
åßíáé êïéíÝò óôïõò ðåñéóóüôåñïõò
áíèñþðïõò), ðïõ áöïñïýí ôçí ðñïóôáóßá ôïõ áíõðåñÜóðéóôïõ âñÝöïõò
êáé áðïóôñïöÞ ðñïò ôçí áíùìáëßá.
• Áìöéâïëßåò ãéá ôçí áíáðáñáãùãéêÞ ôïõò éêáíüôçôá, ðïõ ðñïÝñ÷ïíôáé
áðü ôï ãåãïíüò ôçò ìåéïíåîßáò ôïõ ðáéäéïý, êáèþò êáé áìöéâïëßåò ãéá ôçí éêáíüôçôÜ ôïõò íá áíáèñÝøïõí áõôü ôï
ðáéäß.
• ÐÝíèïò êáé óõíáéóèÞìáôá èëßøçò, Üñíçóçò, óïê ãéáôß äåí áðÝêôçóáí
ôï ðáéäß ðïõ ðåñßìåíáí.
• ÁéóèÜíïíôáé óå ðïëý äýóêïëç
èÝóç, éäéáßôåñá üôáí åîçãïýí óôïõò Üëëïõò ôçí êáôÜóôáóç ôïõ ðáéäéïý ôïõò
êáé üôáí âñßóêïíôáé óå äçìüóéïõò
÷þñïõò ìáæß ìå ôï ðáéäß.
• Åíï÷Ýò, ãéáôß Ý÷ïõí áñíçôéêÜ óõíáéóèÞìáôá áðÝíáíôé óôï ðáéäß, üðùò
áðüññéøç, èõìü Þ áãáíÜêôçóç, ãéáôß
áéóèÜíïíôáé õðåýèõíïé ãéá ôéò äõóêïëßåò ôïõ Þ ãéáôß íéþèïõí áíßêáíïé íá ôï
áíôéìåôùðßóïõí.
Ïé Cunningham & Davis ðñüóèåóáí êáé ìéá Ýêôç êáôçãïñßá, óõíáéóèÞìáôá öüâïõ, ðïõ ðñïêáëïýíôáé áðü
ôçí áâåâáéüôçôá ãéá ôï ìÝëëïí Þ áðü ôá
áñíçôéêÜ ôïõò óõíáéóèÞìáôá ðñïò ôï
ðáéäß Þ áêüìá êáé áðü ôï äåóìü ôïõò ìå
ôï ðáéäß êáé ôçí áãÜðç ðïõ ôïõ Ý÷ïõí.
Öïâïýíôáé üôé ßóùò ôï ÷Üóïõí åßôå ãéáôß ôï ðáéäß ìðïñåß íá ìçí åðéæÞóåé, åßôå
ãéáôß ïé ßäéïé ìðïñåß íá áðïöáóßóïõí
íá áíáèÝóïõí óå Üëëïõò ôç öñïíôßäá
ôïõ.
¼ëïé ïé ðáñÜãïíôåò óõíôåßíïõí óå
ìéá äéáäéêáóßá ðïõ ðïëëïß åðáããåëìáôßåò ôçò óõìâïõëåõôéêÞò ôùí ãïíÝùí ôç
÷ùñßæïõí óå ôÝóóåñá óôÜäéá:
Ôï óôÜäéï ôïõ óïê ðïõ íéþèïõí ïé
ãïíåßò üôáí ìáèáßíïõí ôç ìåéïíåîßá êáé
ðïõ åêäçëþíåôáé ìå óõíáéóèçìáôéêÞ
áðïäéïñãÜíùóç, äõóðéóôßá êáé óýã÷õóç ðïõ ìðïñåß íá äéáñêÝóåé áðü ëßãá
ëåðôÜ ùò áñêåôÝò ìÝñåò.
ÓôÜäéï áíôßäñáóçò: üðïõ ïé ãïíåßò
åêöñÜæïõí ëýðç, èëßøç êáé áðåëðéóßá,
êáèþò áñ÷ßæïõí íá áíáäéïñãáíþíïíôáé ìÝóá áðü ôç óõæÞôçóç. ¸÷ïõí
áíÜãêç íá ìéëÞóïõí óå êÜðïéïí ðïõ èá
ôïõò áêïýóåé.
ÓôÜäéï ðñïóáñìïãÞò: ãßíåôáé ñåáëéóôéêÞ åêôßìçóç êáé ïé ãïíåßò èÝëïõí
íá ìÜèïõí ôé ìðïñïýí íá êÜíïõí.
×ñåéÜæïíôáé áêñéâåßò êáé áîéüðéóôåò
ðëçñïöïñßåò ãéá ôçí éáôñéêÞ êáé åêðáéäåõôéêÞ áíôéìåôþðéóç ôïõ ðáéäéïý,
êáèþò êáé ãéá ôï ìÝëëïí ôïõ.
ÓôÜäéï ôïõ ðñïóáíáôïëéóìïý: ïé
ãïíåßò áñ÷ßæïõí íá áíáæçôïýí âïÞèåéá
êáé åíçìÝñùóç êáé íá ðñïãñáììáôßæïõí ôï ìÝëëïí. Ìåñéêïß ãïíåßò ìðïñåß íá ôáëáíôåýïíôáé áíÜìåóá óå áõôÜ
ôá óôÜäéá Þ êáé íá ìçí ôá ðåñÜóïõí êáé
êáèüëïõ.
Åßíáé ðïëý óçìáíôéêü íá áíáöåñèåß
üôé ôá óõíáéóèÞìáôá ôïõ êÜèå ãïíÝá
åßíáé ðïëý ðñïóùðéêÜ êáé åîáôïìéêåõìÝíá. O Wikler ôïíßæåé ðùò õðÜñ÷ïõí
äýï áíôéêñïõüìåíåò áðüøåéò ãéá ôï ðþò
ïé ãïíåßò áíôéìåôùðßæïõí ôç èëßøç ôïõò.
Ç ðñþôç åßíáé üôé ïé ãïíåßò óõíÝñ÷ïíôáé ôåëåßùò áðü ôç èëßøç ðïõ ôïõò
ðñïîÝíçóå áñ÷éêÜ Þ Ýëåõóç ôïõ ìåéïíåêôéêïý ðáéäéïý. Ç äåýôåñç õðïóôçñßæåé
üôé ðÜíôá èá âéþíïõí ìéá "÷ñüíéá èëßøç".
Ï ßäéïò üìùò ï Wikler ìÝóá áðü ôç äéêÞ
ôïõ Ýñåõíá áðïêÜëõøå Ýíá ôñßôï ó÷Þìá: ïé ðåñéóóüôåñïé ãïíåßò ðïõ ðÞñáí
ìÝñïò óôçí Ýñåõíá áíáöÝñïõí üôé âéþíïõí "óêáìðáíåâÜóìáôá" êáé ôá óõíáéóèÞìáôá èëßøçò óõìðßðôïõí ìå ôéò åðï÷Ýò ðïõ ôá ðáéäéÜ ôïõò èá ìðïñïýóáí
íá åß÷áí ïëïêëçñþóåé óçìáíôéêÜ óôÜäéá ôçò åîÝëéîÞò ôïõò êáé íá Þôáí áíåîÜñôçôá, áí äåí Þôáí ìåéïíåêôéêÜ.
Ìéá ãåíéêÞ êáôçãïñéïðïßçóç óå üôé
áöïñÜ ôéò õðïêåéìåíéêÝò åêôéìÞóåéò
ôùí ïéêïãåíåéþí ãéá ôçí áíáðçñßá
ìðïñåß íá åßíáé ç áêüëïõèç:
á) ÏéêïãÝíåéåò ðïõ áíôéëáìâÜíïíôáé ôçí áíáðçñßá êáé ôéò åðéðôþóåéò
ôçò ùò "ðñüêëçóç", êéíçôïðïéïýíôáé
ãéá íá îåðåñÜóïõí ôéò äõóêïëßåò, áíáæçôïýí ðëçñïöïñßåò, ìáèáßíïõí íÝåò
äåîéüôçôåò êáé Ý÷ïíôáò ðåðïßèçóç óôéò
äõíÜìåéò ôïõ, ðñïóáñìüæïíôáé áðïôåëåóìáôéêÜ óôçí áññþóôéá.
â) ÏéêïãÝíåéåò ðïõ áíôéëáìâÜíïíôáé ôçí áíáðçñßá ùò "äïêéìáóßá"
óõíÞèùò äéáêñßíïíôáé ãéá ôéò èñçóêåõôéêÝò ôïõò áíôéëÞøåéò êáé ðéóôåýù ôïõò.
Óõ÷íÜ ðéóôåýïõí üôé äïêéìÜæåôáé ç
ðßóôç ôïõò ðñïò ôï èåü, Üëëïôå ç
áíôï÷Þ ôïõò óôéò äõóêïëßåò ôçò æùÞò,
Üëëïôå ðÜëé ç ðïéüôçôá ôùí ó÷Ýóåþí
ôïõò ê.ëð.
ã) ÏéêïãÝíåéåò ðïõ áíôéëáìâÜíïíôáé ôçí áíáðçñßá ùò "êáêïôõ÷ßá"
óõ÷íÜ âéþíïõí ðñüóèåôåò êáé áðñüâëåðôåò óôñåóïãüíåò åìðåéñßåò ðáñÜëëçëá
ìå ôç äéÜãíùóç. Ç áññþóôéá èåùñåßôáé
Ýíá ðñüóèåôï ãåãïíüò ðïõ áðåéëåß ôç
óõíï÷Þ êáé éóïññïðßá ôïõ ïéêïãåíåéáêïý óõóôÞìáôïò.
ä) ÏéêïãÝíåéåò ðïõ áíôéëáìâÜíïíôáé ôçí áíáðçñßá ùò áðïôÝëåóìá ôçò
"Ìïßñáò" äÝ÷ïíôáé ðáèçôéêÜ ôéò éáôñéêÝò óõìâïõëÝò. ×ùñßò íá ôéò áìöéóâçôïýí êáé ÷ùñßò íá áíáæçôïýí ðëçñïöüñçóç. Ðéóôåýïõí üôé üóá óõìâáßíïõí
åßíáé Ýîù áðü ôïí Ýëåã÷ü ôïõò êáé
èåùñïýí ÷ñÝïò ôïõò íá ôá õðïìÝíïõí
êáñôåñéêÜ.
å) ÏéêïãÝíåéåò ðïõ áíôéëáìâÜíïíôáé ôçí áíáðçñßá êáé ôéò åðéðôþóåéò
ôçò ùò "ôéìùñßá" Ý÷ïõí óõ÷íÜ ìßá áñíçôéêÞ êáé áðáéóéüäïîç áíôßëçøç ôçò
æùÞò. ÌåñéêÝò âéþíïõí åíï÷Ýò ìå áðïôÝëåóìá íá äÝ÷ïíôáé ðáèçôéêÜ ôç
èåñáðåßá, åíþ Üëëåò åîïñãßæïíôáé ìå
ôçí áäéêßá ðïõ óçìáäåýåé ôç æùÞ ôïõò
êáé åêäçëþíïõí áñíçôéêÜ óõíáéóèÞìáôá ðñïò ôï ðåñéâÜëëïí ôïõò. Äõóêïëåýïíôáé íá åìðéóôåõèïýí ôïõò ãýñù
ôïõò, ïéêôßñïõí ôï ðáéäß êáé ðáñïõóéÜæïõí ôéò ðåñéóóüôåñåò äõóêïëßåò ðñïóáñìïãÞò.
Ïé ïéêïãÝíåéåò ôùí ðáéäéþí ìå áíáðçñßá Ý÷ïõí íá áíôéìåôùðßóïõí ü÷é
áðëÜ óõíèÞêåò Üãíùóôåò áëëÜ êáé
êáôáóôÜóåéò åðßðïíåò ãéá ôï õðüëïéðï
ôçò æùÞò ôïõò. Áðü ôçí âñåöéêÞ ìÝ÷ñé
ôçí åöçâéêÞ çëéêßá ç ïéêïãÝíåéá Ý÷åé íá
áíôéìåôùðßóåé ôá ðñïâëÞìáôá ðïõ óõíäÝïíôáé ìå ôçí áíáðçñßá ôïõ ðáéäéïý
ôïõò êáé ó÷åôßæïíôáé ìå üëá ó÷åäüí ôá
åðßðåäá ôçò æùÞò. Ïé äõóêïëßåò áõîÜíïíôáé üóï ìåãáëþíåé ôï ðáéäß áöïý
áõîÜíïíôáé ïé ßäéåò ïé áðáéôÞóåéò ôïõ,
ôüóï ïé êïéíùíéêÝò üóï êáé ïé åêðáéäåõôéêÝò.
Ïé óçìáíôéêüôåñåò áðü ôéò äõóêïëßåò áõôÝò áöïñïýí óôéò åíäïïéêïãåíåéáêÝò ó÷Ýóåéò êáé óôçí ôñïðïðïßçóç
ôùí éóïññïðéþí êáé ôùí ó÷Ýóåùí ìåôáîý ôùí ìåëþí, áëëÜ êáé óôçí áðïäï÷Þ
ôïõ ðáéäéïý óôï åõñýôåñï êïéíùíéêü
ðåñéâÜëëïí. Ç êïéíùíßá ðáñïõóéÜæåé
áäõíáìßá íá áðïäå÷èåß äéáöïñåôéêüôçôåò êáé éäéáéôåñüôçôåò. Ç ýðáñîç åíüò
äéáöïñåôéêïý ðáéäéïý áíôéðáñáèÝôåé
ôçí ïéêïãÝíåéá áðÝíáíôé óôéò êïéíùíéêÝò ðñïêáôáëÞøåéò. ¼ôáí Ýíá ìÝëïò
ìéáò ïéêïãÝíåéáò åßíáé èýìá êïéíùíéêÞò
ðñïêáôÜëçøçò ôüôå üëá ôá ìÝëç ôçò
õðïöÝñïõí áðü áõôü. Ç óõíå÷Þò ðñïóðÜèåéá åíóùìÜôùóçò ôïõ ðáéäéïý
ôïõò óôï êïéíùíéêü ðåñéâÜëëïí, êáé ç
êüðùóç áðü ôç óõíå÷Þ öñïíôßäá êáé
ôçí áíáæÞôçóç êáôÜëëçëùí åêðáéäåõôéêþí êáé èåñáðåõôéêþí ðëáéóßùí, ïäçãåß ôïõò ãïíåßò óôçí ðáñáßôçóç áðü ôçí
ðñïóùðéêÞ êáé ôç óõæõãéêÞ æùÞ. Ôï
áðïôÝëåóìá áõôïý ôïõ ãåãïíüôïò åßíáé
åßôå ç áðüóõñóç êáé ç áðïìÜêñõíóç
ôïõ åíüò ãïíéïý áðü ôï "ðñüâëçìá" åßôå
ç äéÜëõóç ôïõ ãÜìïõ êáé ôçò ïéêïãÝíåéáò.
ÁõôÜ ãåíéêÜ ðïõ âéþíïõí ôá ìÝëç
ôçò ïéêïãÝíåéáò ôùí áíáðÞñùí åßíáé:
á) ÁõîçìÝíï Üã÷ïò ðïõ ïöåßëåôáé
óôçí áßóèçóç áäõíáìßáò êáé áíçìðïñéÜò íá áíáôñÝøåé êáíåßò ôéò óõíèÞêåò
ðïõ õðÜñ÷ïõí êáé ðïõ óõ÷íÜ óõíïäåýåôáé áðü èõìü, ïñãÞ, åíï÷Ýò êáé êáôÜèëéøç.
â) ÄéáñêÞò åíáó÷üëçóç ìå óêÝøåéò
üóïí áöïñÜ ôçí êáôÜóôáóç ôïõ
ðáéäéïý.
ã) ¸íôïíá áìöéèõìéêÜ óõíáéóèÞìáôá êáèþò ôá ìÝëç ôçò ïéêïãÝíåéáò áðü
ôç ìéá ìåñéÜ èÝëïõí íá ðñïóåããßóïõí
ôï "åéäéêü" ðáéäß êáé íá ôïõ ðáñÝ÷ïõí
ôç öñïíôßäá ôïõò, åíþ ðáñÜëëçëá åðéèõìïýí íá áðïìáêñõíèïýí áðü áõôÜ
åî' áéôßáò ôïõ ðüíïõ ðïõ ôïõò ðñïêáëåß
ç êáôÜóôáóç.
ä) ÐñïïäåõôéêÞ óõíáéóèçìáôéêÞ
áðï-åðÝíäõóç áðü ôá üíåéñá, ôéò åëðßäåò êáé ðñïóäïêßåò ðïõ åß÷áí ãéá ôï
ðáéäß, êáèþò êáé ãéá ôç ó÷Ýóç ôïõò ìáæß
ôïõ.
å) ¸íôïíïò ðñïâëçìáôéóìüò êáé óõ÷íÜ äñáìáôéóìüò ó÷åôéêÜ ìå ôéò Üìåóåò
Þ áðþôåñåò óõíèÞêåò æùÞò ðïõ èá ðñïêýøïõí áðü ôçí éäéáéôåñüôçôá ôïõ
ðáéäéïý.
13
Ðïìðçßá Þôáí ñùìáúêÞ ðüëç
óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Êáìðáíßáò,
êôéóìÝíç óôéò õðþñåéåò ôïõ Âåæïõâßïõ
ðÜíù óå Ýíá Ýîáñìá ôïõ åäÜöïõò, ðïõ
äéáìïñöþèçêå áðü ëÜâá êáôÜ ôïõò
ðñïúóôïñéêïýò ÷ñüíïõò. Ïé Üñéóôåò
óõíèÞêåò äéáôÞñçóçò êáèéóôïýí ôá
åñåßðéá ôçò ðüëçò ìïíáäéêÜ ôåêìÞñéá
ôçò êáèçìåñéíÞò æùÞò êáôÜ ôïõò åëëçíïñùìáúêïýò ÷ñüíïõò. Ðñþôïé éäñõôÝò
ôçò Þôáí ïé ¼óêïé, ïé ïðïßïé äÝ÷èçêáí
íùñßò ôçí åðßäñáóç ôùí ÅëëÞíùí ðïõ
åãêáôáóôÜèçêáí óôïí êüëðï ôçò Íåáðüëåùò áðü ôïí 8ï ð.×. áéþíá. ¼ôáí
üìùò êáôÝâçêáí óôçí Êáìðáíßá ïé
Åôñïýóêïé, ôïí 7ï áéþíá ð.×., ç åëëçíéêÞ åðéññïÞ áìâëýíèçêå, ç äå åôñïõóêéêÞ åðßäñáóç ðáñÝìåéíå éó÷õñÞ.
ÌåãÜëç óçìáóßá Ý÷åé ç áðïêÜëõøç
ôçò Ðïìðçßáò óå üëç ó÷åäüí ôçí Ýêôáóç ðïõ êáôåß÷å êáôÜ ôçí áñ÷áéüôçôá,
áöïý Þôáí ëéìÜíé ìå éäéáßôåñç êßíçóç,
áðü ôï ïðïßï åîÜãïíôáí êñáóß, ðñïúüíôá åñéïõñãßáò êáé áñþìáôá óå üëç ôç
Ìåóüãåéï. Ïé Ýìðïñïé ìðïñïýóáí íá
âñïõí ôñïöÞ êáé êáôÜëõìá óôá åóôéáôüñéá êáé ôá ðáíäï÷åßá ðïõ õðÞñ÷áí
óôçí ÁãïñÜ êáé êïíôÜ óôéò ðýëåò ôçò
ðüëçò. ÏñéóìÝíá áðü áõôÜ Þôáí áñêåôÜ Üíåôá êáé äéÝèåôáí êÞðïõò, óôïõò
Ç
"Ç ôÝ÷íç ôçò
Ðïìðçßáò ìåôÜ
ôçí Ýêñçîç
ôïõ Âåæïõâßïõ"
Ôçò
ÓôÝëëáò Ìïõæáêéþôïõ
Áñ÷áéïëüãïõ,
Éóôïñéêïý ÔÝ÷íçò
(ÅðéóôçìïíéêÞò ÓõíåñãÜôéäïò Ô.Å.É. ÁèÞíáò)
ïðïßïõò åîõðçñåôïýíôáí ïé ðåëÜôåò.
Óôá ðéï öèçíÜ ìáãáæéÜ, ôá äùìÜôéá
Þôáí ìéêñÜ êáé óêïôåéíÜ êáé ïé èáìþíåò êÜèïíôáí óå óêáìíéÜ. Ôï 62 ì.×.,
óåéóìüò ðñïîÝíçóå ìåãÜëåò êáôáóôñïöÝò óôçí Ðïìðçßá êáé ôï ãåéôïíéêü
ÇñÜêëåéï. Ïé äýï ðüëåéò äåí åß÷áí áêüìç óõíÝëèåé áðü ôï ðëÞãìá áõôü, üôáí,
äåêáåðôÜ ÷ñüíéá áñãüôåñá, Þëèå ç
ôåëéêÞ êáôáóôñïöÞ ôïõò ìå ôçí Ýêñçîç
ôïõ çöáéóôåßïõ. Ï Âåæïýâéïò åîåññÜãç
óôéò 24 Áõãïýóôïõ ôïõ 79 ì.×. Äéáóþæåôáé äñáìáôéêÞ ðåñéãñáöÞ ôïõ ãåãïíüôïò áðü áõôüðôç ìÜñôõñá: ðñüêåéôáé
ãéá äýï åðéóôïëÝò ôïõ Ðëßíéïõ ôïõ
Íåþôåñïõ ðñïò ôïí ÔÜêéôï. ÌåôÜ áðü
äýï ìÝñåò ïé åêñÞîåéò ôïõ Âåæïõâßïõ
óôáìÜôçóáí, ç Ðïìðçßá üìùò åß÷å
êáëõöèåß ìå çöáéóôåéáêÜ õëéêÜ êáé
ôÝöñá ðÜ÷ïõò 6 - 7 ìÝôñùí.
Óôçí åéêüíá 1 âëÝðïõìå Ýíá áðü ôá
èýìáôá ôçò êáôáóôñïöéêÞò Ýêñçîçò
ôïõ Âåæïõâßïõ. Ðñüêåéôáé ãéá ãýøéíï
åêìáãåßï áôüìïõ ðïõ ðÝèáíå áðü
áóöõîßá üôáí êáôáðëáêþèçêå áðü ôç
ëÜâá. Ôï áíèñþðéíï óþìá Ýëåéùóå êáé
Ýìåéíå ìüíï ôï åîùôåñéêü óôñþìá ôçò
ëÜâáò. Óå áõôü ïé åéäéêïß ôå÷íßôåò
ðáñï÷Ýôåõóáí õãñü ãýøï ðïõ ãÝìéóå
ôï êåíü êáé ó÷çìÜôéóáí Ýôóé ðéóôÜ
åéê. 1
14
åéê. 2
ïìïéþìáôá ôùí íåêñþí áôüìùí. Ç
ìÝèïäïò áõôÞ ôçò áíáðáñáãùãÞò óùìÜôùí, áëëÜ êáé îýëéíùí áíôéêåéìÝíùí Þ
ôñïöþí, åöåõñÝèçêå áðü ôïí ÔæïõæÝðå
ÖéïñÝëé (G. Fiorelli) ôï 1864. Ôá èýìáôá
ôçò Ðïìðçßáò åêôßèåíôáé óôïí áñ÷áéïëïãéêü ôçò ÷þñï.
Ôá ãëõðôÜ, ïé ôïé÷ïãñáößåò, ôá øçöéäùôÜ êáé ôá Üëëá Ýñãá ôÝ÷íçò áðü
ôçí Ðïìðçßá, ðïõ Ýìåéíáí èáììÝíá êÜôù
áðü ôç ëÜâá êáé ôéò óôÜ÷ôåò ôïõ Âåæïõâßïõ áðü ôï 79 ì.×. ùò ôï 18ï áéþíá,
áðïêáëýðôïõí ôï ìÝãåèïò ôçò åðßäñáóçò ôçò åëëçíéóôéêÞò ôÝ÷íçò óôçí
ðåñéï÷Þ ôçò Íüôéáò Éôáëßáò. Ôï ãíùóôüôåñï êáé åíôõðùóéáêüôåñï áðü ôá
øçöéäùôÜ, ðïõ áðåéêïíßæåé ôç íßêç ôïõ
ÁëåîÜíäñïõ êáôÜ ôùí Ðåñóþí óôçí
åéê. 4
Éóóü (ÍïÝìâñéïò ôïõ 333 ð.×.), åßíáé
åëëçíéóôéêü ü÷é ìüíï óôï èÝìá, áëëÜ
êáé óôï ýöïò ôïõ (åéê. 2). Ç óýíèåóç
Ý÷åé ðéèáíüôáôá ðñüôõðü ôçò Ýíáí
æùãñáöéêü ðßíáêá ôïõ ôÝëïõò ôïõ 4ïõ
ð.×. áéþíá, Ýñãï ôïõ Öéëüîåíïõ áðü
ôçí ÅñÝôñéá, ôïõ ïðïßïõ ôï üíïìá óõíäÝåôáé êáé ìå ôá åõñÞìáôá ôçò Âåñãßíáò. Ôá ÷ñþìáôá ðïõ Ý÷ïõí ÷ñçóéìïðïéçèåß óôï øçöéäùôü åßíáé ôï ìáýñï,
ôï Üóðñï, ôï êüêêéíï êáé ôï êßôñéíï ìå
ôéò åíäéÜìåóåò áðï÷ñþóåéò ôïõò, ôá
÷ñþìáôá äçëáäÞ åêåßíá óôá ïðïßá
ðåñéïñéæüôáí ç ðáëÝôá ïñéóìÝíùí ÅëëÞíùí æùãñÜöùí ôïõ 5ïõ êáé 4ïõ ð.×.
áéþíá. Ç ÌÜ÷ç ôçò Éóóïýò åßíáé ôüóï
Üñôéá óôçí åêôÝëåóÞ ôçò, þóôå ôï ìÜôé
ôïõ èåáôÞ ìðïñåß íá áðïêôÞóåé áêüìá
êáé ìéá åëáöñÜ éäÝá ôïõ ðþò èá Þôáí ïé
áâßáóôåò ðéíåëéÝò ôïõ áñ÷éêïý ðßíáêá.
Ï êáëëéôÝ÷íçò Ý÷åé óõãêåíôñþóåé ôçí
ðñïóï÷Þ ôïõ óôç æùíôÜíéá êáé ôç æùçñüôçôá ôçò óêçíÞò, ðïõ áðïäßäåôáé
üðùò áêñéâþò óõíÝâç. Óôç óýíèåóç
áðåéêïíßæåôáé ç êñßóéìç åêåßíç êáìðÞ,
üôáí ç ðëÜóôéããá áñ÷ßæåé íá ãÝñíåé
ðñïò ôï ìÝñïò ôùí ÅëëÞíùí êáé ïé
ÐÝñóåò åôïéìÜæïíôáé íá ôñáðïýí óå
öõãÞ. Ï íåáñüò ÁëÝîáíäñïò ðñïåëáýíåé áðü áñéóôåñÜ êáé, áöïý ðñþôá
÷ôõðÜ ìå ôï êïíôÜñé ôïõ Ýíáí éððÝá
ÐÝñóç, ðëçóéÜæåé ôï Äáñåßï. Ï ÐÝñóçò âáóéëéÜò ôïí êïéôÜæåé áìÞ÷áíïò,
ãåìÜôïò Ýêðëçîç êáé áíçóõ÷ßá, åíþ ï
çíßï÷üò ôïõ ìáóôéãþíåé ôá Üëïãá, ðñï-
ôñÝðïíôÜò ôá óå Ýíá êáëðáóìü õðï÷þñçóçò. Äåí äéáêñßíïõìå åäþ ïýôå ãõìíÜ
ïýôå óõìâïëéêÜ óôïé÷åßá, ìå åîáßñåóç
ßóùò ôï îåñáìÝíï äÝíôñï, ðïõ ðéèáíüôáôá íá åîéóïññïðåß áðëÜ óôç óýíèåóç
ôï êåöÜëé ôïõ çôôçìÝíïõ Äáñåßïõ. Ç
Ýìöáóç äßíåôáé áðïêëåéóôéêÜ êáé ìüíï
óôç äñáìáôéêüôçôá ôïõ åðåéóïäßïõ, ðïõ
êáôáãñÜöåôáé êáé óôç äéÜôáîç ôùí
ðáñÜëëçëùí ëïã÷þí - åãêáéíéÜæïíôáò
ìéá íÝá åéêáóôéêÞ åðéíüçóç ðïõ èá
áîéïðïéçèåß éäéáßôåñá óôç äõôéêÞ
æùãñáöéêÞ. ÅíäéáöÝñïí ðáñïõóéÜæåé ï
ôñüðïò ìå ôïí ïðïßï áðïäßäïíôáé ïé
óêéÝò ôùí ðñùôáãùíéóôþí, ðïõ äéáãñÜöïíôáé óôï Ýäáöïò ìå ôñüðï åíôõðùóéáêü êáé áóõíÞèéóôï. Åßíáé åìöáíÝò üôé ïé åðéíïÞóåéò ôçò êëáóéêÞò
åéê. 5
15
ôÝ÷íçò Ý÷ïõí áîéïðïéçèåß ìå ôÝôïéï
ôñüðï þóôå íá äßíåôáé ç áßóèçóç ôçò
êßíçóçò óå ôñåéò äéáóôÜóåéò.
Ðïëý óðÜíéá ïé ôïé÷ïãñáößåò ôçò
Ðïìðçßáò äéáèÝôïõí ôçí ôå÷íéêÞ áñôéüôçôá ôçò ÌÜ÷çò ôçò Éóóïýò. ÌåñéêÝò
ìÜëéóôá áðü áõôÝò äßíïõí ìéá åíôýðùóç
ðñï÷åéñüôçôáò êáé ôñá÷ýôçôáò. Åíôýðùóç èåìáôïëïãéêÜ, ðñïêáëåß ç ÓêçíÞ
äéïíõóéáêïý ìõóôçñßïõ (åéê. 3), ðïõ
áðåéêïíßæåé ôï ôåëåôïõñãéêü ìáóôßãùìá
ìéáò íåáñÞò êïðÝëáò, êáèþò êáé ôç
íýöç ðïõ êáëëùðßæåôáé êÜôù áðü ôï
âëÝììá ôçò êáèéóìÝíçò éÝñåéáò. Ôï
ïñãéáóôéêü óôïé÷åßï êáé ç ðñáãìáôéêÞ
öñåíßôéäá ôùí èéáóùôþí ôïõ Äéïíýóïõ
ðïõ áðïôõðþíïíôáé óôá åëëçíéêÜ
áããåßá äåí óõíáíôÜôáé óôç Âßëá ôùí
Ìõóôçñßùí ôçò Ðïìðçßáò. Åäþ ôüóï ïé
èåïß üóï êáé ïé èíçôïß äåß÷íïõí Þñåìïé
êáé øõ÷ñïß - ìå åîáßñåóç ìüíï ôçí ôñïìáãìÝíç ìïñöÞ ðïõ ìáóôéãþíåôáé, äéáôçñþíôáò üìùò êáé áõôÞ ôçí áãÝñù÷ç
óõìðåñéöïñÜ ôçò ðïõ äåí ðñï÷ùñÜ óå
áêñáßåò äñáìáôéêÝò åêäçëþóåéò. ¼ëá
ôá ðñüóùðá ôçò óêçíÞò áðïäßäïíôáé
óå ìÝãåèïò ëßãï ìéêñüôåñï áðü ôï öõóéêü
êáé "õðåñõøùìÝíá" óå ìéá åéêïíéêÞ
èåáôñéêÞ óêçíÞ, ðïõ äßíåé ôçí øåõäáßóèçóç üôé ðñïåêôåßíïíôáé óôï öõóéêü
÷þñï. Ï åðéóêÝðôçò ðïõ ìðáßíåé óôçí
áßèïõóá íéþèåé üôé Ý÷åé ðáñåéóöñÞóåé
óå êÜðïéá èñçóêåõôéêÞ ôåëåôÞ, Þ üôé
äéáêüðôåé êÜðïéï áðüêñõöï ôåëåôïõñãéêü.
Áðü ôïí ôïß÷ï ïéêßáò ôçò Ðïìðçßáò
ðñïÝñ÷åôáé êáé ç íùðïãñáößá ôïõ 1ïõ
áéþíá ì.×., ìå èÝìá: Ï ÈçóÝáò èñéáìâåõôÞò (åéê. 4). Óôç óýíèåóç áõôÞ, ðïõ
âñßóêåôáé óôï Åèíéêü Ìïõóåßï Íåáðüëåùò, ï ÈçóÝáò, áöïý óêüôùóå ôï
Ìéíþôáõñï, äÝ÷åôáé åêäçëþóåéò åõãíùìïóýíçò áðü ôá ðáéäéÜ ôçò ÁèÞíáò
ðïõ äåí ÷ñåéÜæåôáé ðéá íá èõóéáóôïýí.
ÄåîéÜ, Ýíáò üìéëïò èåáôþí ðáñáêïëïõèåß ìå åíäéáöÝñïí ôï åðåéóüäéï ðïõ
åêôõëßóóåôáé. ÁñêåôÝò ðáñáëëáãÝò ôïõ
èÝìáôïò áõôïý âñÝèçêáí êáé óå Üëëá
óðßôéá ôçò Ðïìðçßáò, åìðíåõóìÝíåò
ðéèáíüôáôá áðü åëëçíéêü æùãñáöéêü
ðßíáêá ôïõ 4ïõ Þ ôïõ 3ïõ ð.×. áéþíá. Ç
ôïé÷ïãñáößá ìå èÝìá: Ôïí ÐåñóÝá íá
óþæåé ôçí ÁíäñïìÝäá (åéê. 5), ðïõ öéëï-
åéê. 3
16
ôå÷íÞèçêå åðßóçò ôïí 1ïõ áéþíá ì.÷.
êáé âñßóêåôáé óôï Åèíéêü Ìïõóåßï
Íåáðüëåùò, áðïôåëåß ìßá áðü ôéò ðïëëÝò ôïõ èÝìáôïò áõôïý óôéò ðïìðçéáíÝò
íùðïãñáößåò êáé öáßíåôáé üôé ç Ýìðíåõóç ðñïÝñ÷åôáé áðü ïíïìáóôü ðßíáêá
ôïõ 4ïõ áéþíá ð.×. Þ ôçò åëëçíéóôéêÞò
ðåñéüäïõ. Éäéáßôåñá áîéüëïãç åßíáé ç
÷ñùìáôéêÞ ðëáóôéêüôçôá êáé ï Ýíôå÷íïò ÷åéñéóìüò ôïõ óêéïöùôéóìïý,
óôïé÷åßá ðïõ áíáäåéêíýïõí ôçí êáëëéôå÷íéêÞ äåéíüôçôá ôïõ äçìéïõñãïý.
Óõíïøßæïíôáò èá ëÝãáìå üôé ôá Ýñãá
ôÝ÷íçò ðïõ åíóùìáôþèçêáí óôá ðïéêßëá ñùìáúêÜ äéáêïóìçôéêÜ ó÷Þìáôá
óôïí áñ÷áéïëïãéêü ÷þñï ôçò Ðïìðçßáò
åìðíÝïíôáé áêüìá áðü ôï èåìáôïëüãéï
ôçò åëëçíéêÞò æùãñáöéêÞò. Ïé æùãñÜöïé åîáêïëïõèïýí íá áðåéêïíßæïõí
åðéêÝò óêçíÝò, íåêñÝò öýóåéò, åðåéóüäéá áðü ôçí êáèçìåñéíÞ æùÞ ìå ôéò
ìåèüäïõò êáé ôéò ôå÷íïôñïðßåò ðïõ
åß÷áí åðéíïÞóåé ïé ¸ëëçíåò êáëëéôÝ÷íåò.
Åßíáé ðñáãìáôéêÜ äýóêïëï íá êáèïñßóåé êáíåßò ôß ðñüóèåóáí ïé Ñùìáßïé óôï
Þäç ðëïýóéï åéêáóôéêü êáëåéäïóêüðéï.
áéñüò íá äþóïõìå ôç óêõôÜëç
Ê
ôïõ ëüãïõ óôïí åðüìåíï åñåõíçôÞ, ôo Johann Jakob Bachofen, ãåñìá-
ÈñçóêåéïëïãéêÞ
èåþñçóç
ôïõ Áðïëëþíéïõ Äéïíõóéáêïý
óôïé÷åßïõ
(ÌÝñïò 2ï)
Ôïõ
×ñßóôïõ ÂáóéëåéÜäç
Èåïëüãïõ - Öéëïëüãïõ
ðñ. Åêðáéäåõôéêïý
íü íïìéêü, êïéíùíéïëüãï, öéëüóïöï ôçò
éóôïñßáò êáé åñåõíçôÞ ôçò ìõèïëïãßáò
(22/12/1815 Basel - 25/11/1887, Basel),
ðïõ õðü ôçí ôåëåõôáßá áõôÞ éäéüôçôÜ
ôïõ áêñéâþò, ìáò ÷ñçóéìåýåé óôç äéáðñáãìÜôåõóç ôïõ ôßôëïõ ìáò. Ï
Bachofen óõãêåêñéìÝíá áó÷ïëïýìåíïò
éäéáßôåñá ìå ôï ëåãüìåíï Ìçôñéáñ÷éêü
Äßêáéï åíäéÝôñéøå ãýñù áð´ ôç óõíáöÞ
ì´ áõôü èñçóêåßá, áëëÜ êáé ìõèïëïãßá.
Êáé âÜóåé ôçò êõñßáñ÷çò ôüôå èåùñßáò
ôçò åîåëéîéáñ÷ßáò, èåþñçóå ôï õðïôéèÝìåíï óôÜäéï ôçò Ìçôñéáñ÷ßáò óáí
åêåßíïí ôïí áíáðôõîéáêü âáèìü ôçò áíèñùðüôçôáò, ðïõ ôïí äéáäÝ÷èçêå óáí
Üëëç áíþôåñç åîåëéêôéêÜ âáèìßäá ç
ðáôñéáñ÷éêÞ öÜóç, ôçí ïðïßá ÷áñáêôÞñéæå Ýíáò ôýðïò èñçóêåßáò, áõôÞò
ôïõ öùôüò. Êáé ìïëïíüôé ç ðåñß âáèìßäùí èåùñßá ôïõ ãéá ðïëý êáéñü êáôáðïëåìÞèçêå, ïé ðñïóðÜèåéÝò ôïõ üìùò
íá ÷ýóåé Üðëåôï êáôÜ ôï äõíáôü öùò
óôéò êïéíùíéêÝò êáé ìõèïëïãéêÝò èñçóêåõôéêÝò ó÷Ýóåéò ôçò áñ÷áéüôçôáò,
åß÷áí éó÷ý åðéôåýãìáôïò ðñùôïðïñéáêïý.
ÓõãêåêñéìÝíá, óôï Ýñãï ôïõ "Ìçôñéáñ÷éêü Äßêáéï" (1861), îå÷ùñßæåé "ôï ìåí
Áðüëëùíá, ðïõ ÷áßñåôáé áðïëáâáßíïíôáò ôçí áóùìáôüôçôÜ ôïõ, áð´ ôï Äéüíõóï, ðïõ ôÝñðåôáé áõôüò ìå ôç äéêÞ
ôïõ óùìáôéêüôçôá êáé åðéæçôåß ôç
óõìðëÞñùóç êáé ïëïêëÞñùóÞ ôïõ óôï
ãõíáéêåßï óôïé÷åßï, óáí öïñÝá ôçò
ãïíéìüôçôáò êáé ôçò äýíáìçò ôçò öýóçò. Êáé óáí êÜðïéïò Þëéïò íõ÷ôåñéíïý
üìùò çìéóöáéñßïõ, ç äéïíõóéáêÞ åêåßíç
öùôéóôéêÞ äýíáìç ðáñáìÝíåé ëéãüôåñï
êáèáñÞ áð´ ôçí áðïëëþíéá, êáôÜ ôç
äåëöéêÞ ðÜíôá áíÜðôõîç ôçò ôåëåõôáßáò.
¼óï äå ç äýíáìç ôïõ öùôüò öáßíåôáé, ó÷åôéóìÝíç ìå ôï äåëöéêü èåü, ìÝóá
óôçí áíáëëïßùôç äýíáìÞ ôçò, ôüóï êáé
áíáöïñéêÜ ìå ôï Äéüíõóï, åßíáé áõôÞ
õëéêÜ êáñðïöüñá. ¼ðùò, äçëáäÞ,
áêñéâþò óõìâáßíåé, üôáí êé ç ßäéá ç
óåëÞíç ñß÷íåôáé áíÝìåëá óôç äßíç ôçò
áéþíéáò áëëáãÞò åíüò êüóìïõ ðïõ
âñßóêåôáé åí ôù ãßãíåóèáé. Áðïôåëåß äå
ãåãïíüò üôé áõôÞ áêñéâþò ç ó÷Ýóç
Äéïíýóïõ - Áðüëëùíá âñÞêå ðïëëáðëÞ
êáé åõñýôåñç áíáãíþñéóç óôïí êüóìï
ôçò Ýñåõíáò. Êáé óáí åñìçíåßá ó´ áõôü
ðÜíôùò äßíåôáé óõíÞèùò ç äéáðßóôùóç
üôé êÜèå ôõ÷üí åëÜôôùìá ôïõ Äéüíõóïõ
ïäçãåß ðÜíôá ìÝóù ôïõ Áðüëëùíá
óôçí áíôßóôïé÷ç ôåëåéüôçôá (J. J.
Bachofen, Werke, Ýêä. K. Meuli, 3,
597).
O Bachofen, åðßóçò, óôï Ýñãï ôïõ
"Ôï äüãìá ôçò áèáíáóßáò ôçò ïñöéêÞò
èåïëïãßáò" (1867), üðïõ ìÜëéóôá áíá-
Johann Jakob Bachofen
ãíùñßæåé ôéò äýï áõôÝò èåüôçôåò óáí ôéò
áíôßóôïé÷á êõñßáñ÷åò ôùí äýï áð´ ôá
ôñßá ðéóôåõüìåíá ôüôå óáí ìÝñç ôïõ
êüóìïõ, äçëáäÞ ôïõ ãÞéíïõ êáé ôïõ ïõñÜíéïõ, ï Äéüíõóïò üìùò åêåß åéäéêÜ
åãêùìéÜæåôáé óáí ï éó÷õñüôåñïò êé áð´
ôïõò äõï áõôïýò. (áõôüèé, 7, 108-114).
Ùóôüóï êáé ìÝ÷ñé áõôïý ôïõ óçìåßïõ ôçò ìåëÝôçò ìáò áðáó÷üëçóå "ìéá
ðñþôç öïõñíéÜ åñåõíçôþí", ðñùôïðüñùí ìåí, áëë´ ïðùóäÞðïôå áíåðáñêþí.
Êé áõôÞ ç åëëåéììáôéêüôçôá áêñéâþò
Þôáí ðïõ Ýêáíå ôç öéëïëïãßá, óáí
óïâáñÞ êáé áõóôçñÞ óôéò ìåèüäïõò ôçò
åðéóôÞìç, íá ìåßíåé êé áõôÞ áíéêáíïðïßçôç áð´ ôéò Üëëùò ïñèÝò êáé Üêñùò
åíäéáöÝñïõóåò áðüøåéò, áëëÜ êáé ïîõäåñêåßò áíáðôýîåéò ôùí óõããñáöÝùí
ðïõ ðñïçãÞèçêáí, íá óõíå÷ßóåé äå ôçí
Ýñåõíá êáé íá åõíïÞóåé íåüôåñåò, áêñéâÝóôåñåò, åíäåëå÷Ýóôåñåò èåùñßåò ãéá
ôï ðïëõóõæçôçìÝíï èÝìá ìáò. ÔåëéêÜ,
ïé áðñüóìåíïé êáñðïß, ðïõ ïé íÝïé ðñïóáíáôïëéóìïß ôçò Ýñåõíáò áðÝäùóáí,
ðñïÞëèáí áð´ ôç óõíÜñôçóÞ ôçò ìå Üëëïõò åñåõíçôéêïýò ôïìåßò, üðùò áõôoýò
ôçò áñ÷áßáò ìïõóéêÞò áëëÜ êáé ôçò
ìåôñéêÞò. ¸ôóé óõìðëçñþèçêáí, âåëôéþèçêáí, êáôù÷õñþèçêáí êáé óõãêåêñéìåíïðïéÞèçêáí ôá ó÷åôéêÜ óõìðåñÜóìáôá ôçò åðéóôÞìçò.
Ðñþôïò, ëïéðüí, áð´ áõôïýò ôïõò
ìåôáãåíÝóôåñïõò åñåõíçôÝò õðÞñîå o
Friedrich Ritschl, ãåñìáíüò êëáóóéêüò öéëüëïãïò (Grossuargula, ðëçóßïí
ôçò Erfurt, 6/4/1806 - Leipzig,
8/11/1876), ðïõ äßäáîå óôç Halle
(1832), óôï Breslau (1833), óôç Âüííç
(1839) êáé óôç Ëåéøßá (1842-76) êáé ìå
ôéò áêñéâïëüãåò êáé âáóéêÝò ìåëÝôåò
ôïõ Üíïéîå íÝïõò äñüìïõò óôç ëáôéíéêÞ
17
öéëïëïãßá. Ï ßäéïò óå ðñïçãïýìåíç åñãáóßá ôïõ, ðïõ áíáôõðþèçêå ôï 1866,
Ýêáíå ëüãï ãéá ìéá ñéæéêÞ áíôßèåóç, ðïõ
äéáðßóôùóå üôé õößóôáôáé áíÜìåóá
óôçí ðáëëüìåíç ìïõóéêÞ ìå êéèÜñá êáé
óôçí Üëëç ìå áõëü. ÐÜíôá êáô´ áõôüí,
ç äéáðéóôùèåßóá áíôßèåóç êÜíåé ôçí åìöÜíéóÞ ôçò åî ßóïõ óôçí ðåñéï÷Þ ôçò
ðïßçóçò, üóï êáé ó´ áõôÞí ôçò ëáôñåßáò,
÷þñïé ðïõ êé ïé äõü ôïõò ÷ñçóéìïðïéïýóáí ôüôå ðëáôéÜ ôç ìïõóéêÞ, áëë´ åðßóçò êáé óôéò öõëåôéêÝò ó÷Ýóåéò áêüìç,
üóï Üó÷åôï áðü ðñþôç üøç ìðïñåß íá
öáßíåôáé êÜôé ôÝôïéï. ÓõãêåêñéìÝíá äå
ôá åðéóôçìïíéêÜ ðïñßóìáôá ôïõ Ritschl
óõãêåöáëáéþíïíôáé óôá åîÞò: Ç ìïõóéêÞ ìå êéèÜñá, êáèáñÜ áñ÷áéïåëëçíéêÞò
êáôáãùãÞò, ðáñáôçñÞèçêå üôé áö´ åíüò
ìåí áðïôåëåß éäéáéôåñüôçôá ôïõ äùñéêïý öýëïõ, áö´ åôÝñïõ äå üôé ÷áñáêôçñßæåé åéäéêÜ ôç ëáôñåßá ôïõ Áðüëëùíá,
áëëÜ êáé üôé ó÷åôßæåôáé åðßóçò ìå ôï
ãíùóôü áðïëëþíéï "êýêëï áðïóðáóìáôéêÞò óõëëïãÞò ëïãßùí".
ÂÜóåé, ëïéðüí, áõôþí ôùí äåäïìÝíùí ï Ritschl Ýâãáëå óáí ãåíéêüôåñï
íüìï üôé ç ìïõóéêÞ, êáôÜ Ýíá áíåîÞãçôï ìåí áëëÜ éóôïñéêÜ äéáðéóôþóéìï
ôñüðï, áíôéóôïé÷ïýóå óôéò áíáöåñèåßóåò ó÷Ýóåéò (ðïßçóçò, ëáôñåßáò), üðïõ
äçëáäÞ áõôÞ ìå Üêñá áðëüôçôá ôéò
êáèéóôÜ óõíôåëåóôéêÝò ãáëÞíçò, âåëôßùóçò ôçò äéÜèåóçò êáé äéáôÞñçóçò ìéáò
áñìïíéêÞò, ðíåõìáôéêÞò éóïññïðßáò.
Åðßóçò êáé üôé áêñéâÞ áíôßèåóç óôçí
ðñïçãïýìåíç ìïõóéêÞ ìå êéèÜñá áðïôåëïýóå åéäéêÜ ç Üëëç ìå ôïí áõëü. Ç
äåýôåñç äå áõôÞ êáé éóôïñéêÜ åìöáíßæåôáé íá áðïôåëåß ïõóéáóôéêü ìÝñïò êÜèå
ïñãéáóôéêÞò ëáôñåßáò, ðïõ Üëëïôå äéåãåßñåé ôç äéÜèåóç ôïõ áíèñþðïõ ìå ìéá
áóôáèÞ ðáèçôéêüôçôá, êé Üëëïôå ôç
óõíôïíßæåé ó´ Ýíá Üãñéï, ðáñÜöïñï,
üóï êáé äéÜðõñï åíèïõóéáóìü. ÁõôÞò
ìÜëéóôá ôçò äåýôåñçò ìïõóéêÞò ï áñ÷éêüò ôüðïò êáôáãùãÞò õðÞñîå äéáðéóôùìÝíá éóôïñéêÜ ç Öñõãßá. Áð´ áõôÞí
ðáßñíåé ôï üíïìÜ ôçò êáé åêåßíç ç ôÝ÷íç
ôïíéóìïý ðïõ ðáñïõóéÜæåé ìéá ÷áñáêôçñéóôéêÞ áéóèáíôéêüôçôá êáé åíèïõóéáóôéêÞ äýíáìç. ÁõôÞ ðÜíôùò ç öñõãéêÞ ìïõóéêÞ åßíáé ðïõ âñéóêüôáí óå
áðïöáóéóôéêÞ, ñéæéêÞ áíôßèåóç ìå ôçí
çèéêÞ åêåßíç áîßá ôçò äùñéêÞò ìïõóéêÞò, ðïõ åðéêñáôïýóå ó´ üóåò ðáíçãýñåéò ãßíïíôáí ãéá íá ãéïñôáóèïýí ïé
ëåéôïõñãßåò ôçò öýóçò.
Ôï äå áêüìç ãåíéêüôåñï óõìðÝñáóìá ôïõ Ritschl åßíáé ðùò êáôÜ ôç äåýôåñç éóôïñéêÞ ðåñßïäï ôçò ìïõóéêÞò
áõôÞò, ãíùóôÞ óáí ôçí "ðåñßïäï ôïõ
Ïëýìðïõ", ðáñáôçñïýìå üôé áõôÞ êáôáëÞãåé "óå óõìöéëßùóç ôçò ðáëéÜò
ìïõóéêÞò áíôßèåóçò, äçëáäÞ üôé öèÜíåé
óå ìéá äéáêáôáëëáãÞ ôùí äýï, ôçò åëëç-
18
Friedrich Ritschl
íéóôéêÞò êéèáñéóôéêÞò ôÝ÷íçò êáé ôçò
áíáôïëßôéêçò ìå ôïí áõëü" (F. Ritschl,
Olympus der Aulet, 1, 832, óôá Opuscula philologica, I, (1866), 258-270).
Áñãüôåñá, êáé óå ìéá ôïõ áíáèåþñçóç êÜíåé ëüãï ãéá ôç äéáöïñÜ áíÜìåóá óôçí êéèáñéóôéêÞ ìïõóéêÞ ðïõ åîõøþíåé êáé êáôáðñáàíåé ôïí Üíèñùðï
êáé óôçí áõëéóôéêÞ ðïõ îÝñåé ìüíï êáé
ìüíï íá äéåãåßñåé ôïí åíèïõóéáóìü (áõôüèé, 5, (1879), 160). Ï ßäéïò ðÜíôá êáé
óå ìåôáãåíÝóôåñç äéÜëåîÞ ôïõ ìßëçóå
êáèáñÜ ðéá, ôç öïñÜ áõôÞ êáé ìå äéáôýðùóç êëáóóéêÜ óáöÞ üóï êáé ëáêùíéêÞ ãéá ìéá "áðïëëþíéá êéèáñéóôéêÞ êáé
ãéá ìéá äéïíõóéáêÞ áõëéóôéêÞ" ìïõóéêÞ.
(Ôï ðáñáèÝôåé óôï áöéåñùìÝíï óôïí
Ritschl âéâëßï ôïõ ï Ï. Ribbeck, F.W.
Ritschl, I, 1879, 303).
ÁõôÞ ç áñ÷Ýãïíç, ùóôüóï, Ýíôáîç
ìïõóéêþí ïñãÜíùí, áëëÜ êáé ôïíéêþí
åéäþí (åêôüò, äçëáäÞ, áð´ ôéò áíùôÝñù
õðïäçëùèåßóåò çèéêÝò åðéäñÜóåéò ôïõò
êáé åðéðôþóåéò) öáßíåôáé íá áðáíôÜ
óõ÷íÜ êáé óå ïñéóìÝíåò ëáôñåßåò êáèþò
êáé óå ìåôáãåíÝóôåñåò äéáóôáõñþóåéò
ôïõò êáé, óõíåðþò, íá åßíáé êáé ç ôñÝ÷ïõóá óôéò äéÜöïñåò äçìïóéåõèåßóåò
"ÅêèÝóåéò ðåñß ôçò åëëçíéêÞò ìïõóéêÞò", üðùò ëüãïõ ÷Üñéí ó´ åêåßíç, ðïõ
ôçí ïöåßëïõìå óôïí R. Westphal.
Áõôüò, ëïéðüí, Ýêáíå ôçí ïîõäåñêÞ
ðáñáôÞñçóç üôé "ç ìïõóéêÞ ìå êéèÜñá
Ýíáíôé åêåßíçò ìå áõëü, ôåëåß óå óïâáñÞ
áíôßèåóç ðñïò ü,ôé êïéíÜ ïíïìÜæïõìå:
Ýèïò. Êáé ôç ìåí ìïõóéêÞ ìå êéèÜñá ôç
÷áñáêôçñßæåé âÝâáéá çñåìßá, áõôïêõñéáñ÷ßá êáé ìéá éëáñüôçôá óõíäõáóìÝíç ìå óïâáñüôçôá, ôç äå ôïõ áõëïý
ôç äéáêñßíåé ìéá ìåôáôüðéóç, ìåôÜèåóç
êáé ìåôáöïñÜ ôçò äéÜèåóçò ôïõ áôüìïõ
óôï ÷þñï ôçò øõ÷éêÞò áíçóõ÷ßáò, ìéá
ìç äéêáéïëïãçìÝíç ðñüêëçóç íåõñéêü-
ôçôáò êáé áíÜëïãçò áíåðßãíùóôçò
êéíçôéêüôçôáò, ÷ùñßò äçëáäÞ êáìéÜ
êáôáðñáûíôéêÞ åðßäñáóç åíþ ôç ÷áñáêôçñßæåé, åðßóçò, áð´ ôç ìéá, âßáéç óõíáñðáãÞ óå ìéá ïñãéáóôéêüôçôá, ðïõ
ôçí õðåêêáßåé ç êï÷ëÜæïõóá óáí çöáßóôåéï çäïíÞ, êé áð´ ôçí Üëëç, Ýíáò áóõãêñÜôçôïò üóï êáé ðáñáäïîüôáôïò ðüèïò ãéá ìéá áðïëáõóôéêÞ ãåýóç Üëãïõò"
(R. Westphal, Geschichte der alten und
mittelalterichen Musik, 1, 865-898).
ÅîÜëëïõ, ïé öñõãéêÝò ìåëùäßåò áíÞêïõí óõãêåêñéìÝíá êáé ðñþô´ áð´ üëá
óå êåßíåò ôéò åêóôáôéêÝò ëáôñåßåò, "ðïõ
åßíáé ãíùóôü üôé óõíäÝïíôáé ìå ôç
ÌåãÜëç ÌçôÝñá, ìå ôï Äéüíõóï êáé ôç
ÄÞìçôñá" (áõôüèé 150).
Êáé óôï óçìåßï áõôü Þëèå ç óåéñÜ
ôïõ óõìðéëçìáôßá ìåí, áëëÜ ðïëõäéáâáóìÝíïõ J.L. Klein, ï ïðïßïò êáé Ýêáíå
ôç óçìáíôéêüôáôç êáé áëçèéíÜ ìåãáëïöõÞ óêÝøç íá öÝñåé óå óõíÜöåéá áð´ ôç
ìéá ôïí áñéóôïôåëéêü ïñéóìü ôçò ôñáãùäßáò, üðïõ ôïíßæåôáé ï ñüëïò ôçò
êÜèáñóçò, óå åñìçíåßá ôçò ïðïßáò êáé
ðñïâáßíåé ï Klein, êé áð´ ôçí Üëëç,
êÜðïéá äéáðéóôùìÝíá ðáñáôçñïýìåíç
ìïõóéêï-ëáôñåéáêÞí áíôßèåóç. Êáé
üóïí áöïñÜ åéäéêÜ ôçí êÜèáñóç, áõôÞ
óçìáßíåé óõãêåêñéìÝíá ìéá ìåãÜëç áíáôñïðÞ åêåßíïõ ôïõ ðÜèïõò, ðïõ åßíáé
ïñãéáóôéêÜ äéåãåñìÝíï óáí ìå êõìáôïåéäÝò âáê÷éêü ðáéãíßäéóìá, ì´ Üëëá ëüãéá ðÜèïõò ìåèõóôéêïý êáé ôõñáííéêÜ
äéøáóìÝíïõ ãéá Üëãïò. Ðñüêåéôáé ãéá
áíáôñïðÞ ðïõ óêïðåýåé óå ìéá áðïêáôÜóôáóç êáé åîéóïññüðçóç ãåíéêüôåñá,
áëëÜ êáé ãéá ÷Üñéí ôïõ áíÝããé÷ôïõ êáé
áðõñüâëçôïõ, óôï ïðïßï ðñÝðåé íá âñßóêåôáé ôï Ýèïò, ðñïóôáôåõìÝíï, Þóõ÷ï
êáé Þñåìï. ¸÷ïõìå, äçëáäÞ, åäþ ìéá
ôáõôü÷ñïíç áíáôñïðÞ äéÜèåóçò, áêñéâþò ôç óôéãìÞ ðïõ ðåñíÜìå áð´ ôï öñõãéêü óôï äùñéêü ôïíéêü åßäïò, ì´ Üëëá
ëüãéá, áð´ ôï èñçíçôéêü êáé ïñãéáóôéêü
ãíþñéóìá ôçò áõëéóôéêÞò ìïõóéêÞò, ó´
åêåßíï, ðïõ ÷áñáêôçñßæåé ôç ñõèìéêÞ.
Êáé áõôÞ ç ñõèìéêÞ ôïõ Ýèïõò åßíáé ðïõ
áðïôåëåß ôï äéáêñéôéêü ãíþñéóìá óôïí
êéèáñéóìü.
ÓçìåéùôÝïí, üôé ï Klein êÜíåé äåêôÞ
ôçí Üðïøç ðùò ï êéèáñéóìüò áðïôåëåß
ðñïóùðéêÞ áíáêÜëõøç ôïõ Áðüëëùíá
(J.L. Klein, Geschichte des Dramas, I
(1868), 12). Åðéóçìáßíåé äå ï ßäéïò,
óõíå÷ßæïíôáò ôéò ìåãáëïöõåßò ðáñáôçñÞóåéò ôïõ, üôé: "Ï ÏñöÝáò, ùóôüóï,
ðïõ áíáãíùñßóèçêå óáí ï áäéáöéëïíßêçôïò éäñõôÞò ôùí äéïíõóéáêþí ìõóôçñßùí, óêüðåõå ìÝóù áõôþí íá ìðïñÝóåé
íá åñìçíåýóåé ôçí Þäç íïèåõìÝíç äéïíõóéáêÞ ëåéôïõñãßá, äéáêñßíïíôÜò ôçí
áð´ ôçí ðñüóìéîÞ ôçò ìå ôç öñõãéêÞ
ïñãéáóôéêÞ áó÷çìïóýíç êáé íá ôçí
åðáíáöÝñåé, íá ôçí áðïêáôáóôÞóåé óôï
ðñïçãïýìåíï êÜëëïò ôçò êáé óôç ëáìðñüôçôá ôçò ðñïöñõãéêÞò, äçëáäÞ ôçò
ðñþôçò êáôÜóôáóÞò ôçò. Óôü÷åõå óõãêåêñéìÝíá íá ôçí ïäçãÞóåé îáíÜ ðßóù
ó´ åêåßíç ôçí åíüôçôÜ ôçò áö´ åíüò ìå
ôçí ðåñß Çëßïõ ïóßñåéá éäÝá êáé, áö´
åôÝñïõ, ìå ôçí Ýííïéá ôçò êÜèáñóçò ôçò
øõ÷Þò, êé áõôÞ ç éóôïñéêÞ áíáäñïìÞ
ôïõ ÏñöÝá åß÷å óáí áíáðüöåõêôç
Üìåóç óõíÝðåéá ôçí ôåëéêÞ ôáýôéóç
Äéïíýóïõ êáé Áðüëëùíá.
¢ñá, ç ôáýôéóç öÝñåôáé íá Ý÷åé
ãßíåé áð´ ôïí ßäéï ôïí ÏñöÝá.
ÅðïìÝíùò, ðñüêåéôáé, óôçí ïõóßá,
ãéá ìéá êÜèáñóç, ìå ôçí ïðïßá ï öñõãéêüò èñáêéêüò ëáúêüò èåüò ÂÜê÷ïò
Ýðñåðå íá ìåèåñìçíåõèåß ðéï óõíèåôéêÜ
óáí, äçëáäÞ, ï ßäéïò åêåßíïò ï ðíåõìáôéêüò, öùôåéíüò êáé öáíåñüò êõâåñíÞôçò ôçò æùÞò, ï ßäéïò ï ëáôñåõüìåíïò
èåüò Áðüëëùíáò.
ÁõôÞ äå ç éäÝá ãéá åíüôçôá êáé
ðåñáéôÝñù ôáõôüôçôá Äéïíýóïõ êáé
Áðüëëùíá åìöáíßæåôáé åðßóçò êáé óôçí
åëëçíéêÞ ôñáãùäßá, áëëÜ êáé óôçí
êùìùäßá êáé ìáò áíïßãåé äñüìïõò áðïêáëõðôéêïýò, ãéá ôçí êáôáíüçóç ôçò
åêóôáôéêÞò êáé áëçèéíÞò ôïõò óçìáóßáò: Ç ßäéá ìÜëéóôá äéÜèåóç êáèáßñåé
åðßóçò êáé ôçí âáê÷éêÜ åìðíåõóìÝíç
äéÜèåóç, ðïõ áðïôåëïýóå êáé ôï ôüôå
êýñéï ëáúêü üñãáíï ãéá ôç ãíþóç ôïõ
Èåïý óå óõíäõáóìü ðÜíôá êáé ìå ôçí
áðïëëþíéá äéÜèåóç, ðïõ åßíáé êáé ç
ðïëéôéóôéêÜ ðíåõìáôéêÞ. ÐÜíôùò, óôçí
ôñáãùäßá ç âáê÷éêÞ äéÜèåóç åîáêïëïõèåß íá ðáñáìÝíåé óáí åêåßíç ç ìïñöÞ
ôïõ Üãñéïõ, åíèïõóéáóìÝíïõ êáé ìåèõóìÝíïõ óôïé÷åßïõ, óçìáßíåé äå ôçí
åìðåéñßá ôïõ ðÜèïõò, ðïõ åðßóçò ôåëåß
êÜôù áðü ôçí åðÞñåéá ôçò ìÝèçò, ôïõ
ðüíïõ êáé ôçò åíï÷Þò.
ÁëëÜ êáé óôçí êùìùäßá, êé åêåß
ðÜëéí, ç äéïíõóéáêÞ äéÜèåóç äïêßìáæå
ôçí åìðåéñßá ìéáò áëçèéíÜ áðïëëþíéáò
êÜèáñóçò. Ç óõíÝíùóç äå ôùí äõï
ëáôñåéþí, Äéïíýóïõ êáé Áðüëëùíá
áðïôåëåß ðëÝïí áíáìöéóâÞôçôç êáé
éóôïñéêÜ äéáðéóôþóéìç üóï êáé áðôÞ
ðñáãìáôéêüôçôá... Êáé ðñïâÜëëåé ìåí
áõôÞ ç áëëçëïäéåßóäõóÞ ôïõò óôï áôôéêü äñÜìá óáí ç ôåëåéüôáôç Ýêöñáóç
ôçò ìïñöÞò ôïõ åëëçíéêïý ðíåýìáôïò
êáé ôçò åëëçíéêÞò ôÝ÷íçò, ðïõ êáé ôá
äõï áõôÜ óõíáðïôåëïýí âáèõóôü÷áóôá
óõã÷ùíåõìÝíåò óå ìéá áñìïíßá êáëëéôå÷íéêÝò öùíÝò: áð´ ôç ìéá, äçëáäÞ, ï
áðïëëþíéïò öùôéóìüò, óå óõíýðáñîç
üìùò ìå ôç ìåèõóôéêÞ äéïíõóéáêÞ äéÜèåóç". Êáé óôï óçìåßï áõôü äéåñùôÜôáé
åëëçíïëáôñåéáêüôáôá ï Klein: "ÁëÞèåéá, óå ðïéÜí Üëëç ãùíéÜ ôçò ãçò,
åêôüò áð´ ôçí ÅëëÜäá êáé ðïý áëëïý
ôüóïí üóï ó´ áõôÞ, èá ãéíüôáí åðéèõìçôü
üóï êáé ðñáãìáôéêü êÜôé ôÝôïéï: áõôÞ,
äçëáäÞ, ç áìïéâáßá äéåêðíåõìÜôùóç íá
öèÜóåé óå ìéá ôüóï êõñßáñ÷ç ÁðïêÜëõøç ôçò èåüôçôáò; "ÁëëÜ, êáôÜ ôïí
ßäéï, óõíÜìá ì´ áõôÞ ôç óõã÷þíåõóç ôçò
äéïíõóéáêÞò êáé áðïëëþíéáò éäÝáò óôçí
ôñáãéêÞ êáé êùìùäéáêÞ êÜèáñóÞ ôïõ,
äéáäñáìáôßóèçêå åðßóçò ðáñÜëëçëá
ìÝóá óôï äñÜìá êáé ìéá åõñýôåñç êáé
óå ðáíåëëÞíéï ðëÝïí åðßðåäï óõã÷þíåõóç: ðñüêåéôáé ðéï óõãêåêñéìÝíá, ãéá
ôï üôé "ç ðíåõìáôéêÞ åèéìéêÞ ïõóßá ôïõ
äùñéêïý öõëåôéêïý Èåïý, ôïõ Áðüëëùíá, óõã÷ùíåýèçêå ìå ôïí éùíéêü Äéüíõóï, ôï èåü ôçò ðáñáãùãéêÞò äýíáìçò
ôçò öýóçò... êáé ôçò áéóèáíôéêÜ åìðíåõóìÝíçò äéÜèåóçò..."[¸ôóé] äå áêñéâþò
ãåííÞèçêå êé ç éäáíéêÞ åêåßíç üóï êáé
âáóéêÞ áõôïíïìßá ôùí äýï öýëùí, ôùí
ÄùñéÝùí êáé Éþíùí (49-52), ãéá ôçí
ïðïßá, Üëëùóôå åýãëùôôá ìáò ðëçñïöïñåß êáé ç éóôïñßá.
Ç ÅÐÉÑÑÏÇ ÔÏÕ ÌÏÍÁ×ÏÕ
Ê
Ðñïóåããßæïíôáò ôçí
ÔÝ÷íç óÞìåñá ìÝóá
áðü ôçí ïðôéêÞ ôçò
êáèçìåñéíüôçôÜò ìáò
Ç åðßäñáóç ðïõ Üóêçóáí
ôá ìåãÜëá êéíÞìáôá
ôçò ôÝ÷íçò óôïõò
¸ëëçíåò êáëëéôÝ÷íåò
(ÓõíÝ÷åéá áðü ôï ðñïçãïýìåíï)
Ôçò
ÂáóéëéêÞò Áäáìïðïýëïõ
åíôñéêüò ëïéðüí Üîïíáò
åðéññïÞò -óôçí æùãñáöéêÞìåôÜ ôçí áíåîáñôçóßá ôçò ÅëëÜäáò ôï
1830, óôÜèçêå ôï Ìüíá÷ï. Äõóôõ÷þò ç
ãåñìáíéêÞ æùãñáöéêÞ ôïõ 19ïõ áéþíá
Þôáí áðü ôéò ìåôñéüôåñåò óôçí Åõñþðç,
ôï äå Ìüíá÷ï ôï äåýôåñï ìéóü ôïõ 19ïõ
áéþíá äéáêñéíüôáí ãéá ìéá ÷ùñßò ïõóßá
ðñïóÞëùóç óå îåðåñáóìÝíåò ôå÷íéêÝò
êáé ôå÷íïôñïðßåò. ¸ôóé ïé äéêïß ìáò
êáëëéôÝ÷íåò ðïõ ðÞãáéíáí åêåß, ìáèÞôåõóáí äßðëá óå êáèçãçôÝò üðùò ï
Piloty, o Max, o Makart ðïõ äýóêïëá
ôþñá ðëÝïí èá âñåé ï ôáîéäåõôÞò Ýñãá
ôïõò Ýóôù êáé óå âáõáñéêÝò åðáñ÷éáêÝò ðéíáêïèÞêåò.
Ôçí åðï÷Þ åêåßíç ôï Ðáñßóé Ýóöõæå
êõñéïëåêôéêÜ áðü êáéíïýñãéá ðñÜãìáôá óôçí ôÝ÷íç êáé ïé åêèÝóåéò ðëÝïí
ôùí Éìðñåóéïíéóôþí æùãñÜöùí Þôáí
ãíùóôÝò.
Ç åðßóêåøç ôïõ ÂïëáíÜêç (18371907) óôï Ðáñßóé ëßãá ÷ñüíéá ìåôÜ ôçí
Ýêèåóç ôùí ÌïíÝ êáé ÌáíÝ ôïõ Ýäùóå
ôçí åõêáéñßá íá ìåëåôÞóåé ôéò ìåôáâïëÝò ðïõ ðñïêáëåß ôï öùò óôçí åéêüíá
ÓåæÜí, ôïðßï
êáé óôï ðåñßãñáììá. Óýìöùíá ðÜíôá
ìå ôïõò ìåëåôçôÝò ìÜëëïí õðåñâïëéêÜ
ôïí áðïêáëïýí ðáôÝñá ôïõ Åëëçíéêïý
éìðñåóéïíéóìïý.
Ôá Ýñãá ôùí æùãñÜöùí ÑÜëëç,
ÖùêÜ, ÐáíôáæÞ, Ñßæïõ (ðïõ èá äïýìå
ðáñáêÜôù åêôåíÝóôåñá), áí êáé åðçñåáóìÝíá áðü ôçí ãáëëéêÞ åðßäñáóç ôùí
éìðñåóéïíéóôþí êáé ìåôÜ éìðñåóéïíéóôþí æùãñÜöùí, ìéáò êáé ïé ßäéïé åß÷áí
ðÜåé óôï Ðáñßóé ãéá óðïõäÝò, äåí öÝñïõí ìÝóá ôïõò ôçí áíáíåùôéêÞ ðíïÞ
ôïõ ÓåæÜí ðïõ êõñéáñ÷ïýóå åêåßíç ôçí
åðï÷Þ. Ç óðïõäáéüôçôá ôïõ Ýñãïõ ôïõ
ÓåæÜí (1839-1906) êáèþò êáé ç åðßäñáóç ðïõ åß÷å áõôü ðÜíù óôï Ýñãï Üëëùí
19
Ëýôñáò, Ôá ÊÜëáíôá
Ëýôñáò, Ç Êõñßá ìå ôá Üóðñá
óçìáíôéêþí æùãñÜöùí üðùò ôïõ ÐéêÜóï êáé ôïõ Ìáôßò äåí êÝíôñéóáí ôï åíäéáöÝñïí ôùí äéêþí ìáò æùãñÜöùí ïé
ïðïßïé óõíÝ÷éóáí ôïí äéêü ôïõò ðñïóùðéêü äñüìï ìáêñéÜ áðü ôá êïíôéíÜ óçìáíôéêÜ äñþìåíá ãéá ôçí ôÝ÷íç. Áò óçìåéùèåß üôé ï ÓåæÜí Þôáí ìüëéò åöôÜ
÷ñüíéá ìéêñüôåñïò áðü ôïí Ëýôñá êáé
ôñßá ÷ñüíéá ìåãáëýôåñïò ôïõ Ãýæç.
Ëýôñáò, Ç åðéóôñïöÞ áðü ôï ðáíçãýñé
20
Óýìöùíá ìå ôïõò ìåëåôçôÝò ï
ìÝôñéïò êëáóéêéóìüò ôçò ó÷ïëÞò ôïõ
ÌïíÜ÷ïõ ìáæß ìå ôçí ñïìáíôéêÞ èÝáóç
ôïõ áñ÷áßïõ éäåþäïõò ôùí Âáõáñþí,
áãêýëùóå ôçí ÅëëçíéêÞ æùãñáöéêÞ êáé
êáô' åðÝêôáóç ôïõò ¸ëëçíåò æùãñÜöïõò áðü ôéò áñ÷Ýò ôïõ 19ïõ áéþíá ùò
êáé ôï 1930 ó' Ýíáí Üíåõñï êáé øõ÷ñü
êëáóéêéóìü.
Ìïéñáßï óôçí ÅëëçíéêÞ æùãñáöéêÞ
Þôáí íá äåóðüæåé ôï êëáóóéêü áêáäçìáúêü óôïé÷åßï üðïõ óôç óõíÝ÷åéá ðåñíÜ óå ìéá çèïãñáöéêÞ êáôáãñáöÞ ôçò
åðï÷Þò, ôùí ðñïóþðùí êáé ôùí ãåãïíüôùí ãéá íá êáôáëÞîåé ìÝóá áðü ïñéóìÝíá Ýñãá ôïõ Ãýæç óôï óõìâïëéóìü.
ÌÝóá ëïéðüí áðü ôï çèïãñáöéêü
óôïé÷åßï èá åêöñáóôïýí ïé Ëýôñáò,
Ãýæçò, Éáêùâßäçò ÂïëáíÜêçò êáé Üëëïé
äßíïíôáò ôçí åõêáéñßá íá êáëõöèåß ôï
÷Üóìá ðïõ åß÷å äçìéïõñãçèåß óôçí
åëëçíéêÞ ôÝ÷íç ôá 400 ÷ñüíéá óêëáâéÜò, ôï êåíü üìùò áõôü äåí êáëýöèçêå
åðáñêþò. Êáé åíþ åß÷áìå óçìáíôéêÜ
Ýñãá, ìÝóá áðü ôï ðñïóùðéêü óôßãìá
ÅëëÞíùí æùãñÜöùí, áõôü äåí óôÜèçêå
éêáíü íá ôïðïèåôÞóåé áõôïýò óôçí ðáãêüóìéá éóôïñéêÞ áíáöïñÜ ôùí ôïìþí
ðïõ Ýãéíáí óôçí ôÝ÷íç. Ïé êáëëéôÝ÷íåò
áõôïß, Ýäùóáí âÝâáéá Ýñãá óçìáíôéêïý
åíôüðéïõ ÷áñáêôÞñá ðïõ äõóôõ÷þò
üìùò äåí êÜëõøáí ôçí áðïìüíùóç áðü
ôï éóôïñéêü ãßãíåóèáé ôçò ôÝ÷íçò ðïõ
èåìåëéþíïíôáí åêåßíç ôçí åðï÷Þ áðü
ôïí ÓåæÜí. Êýñéïò óôü÷ïò ôïõ ïðïßïõ
Þôáí íá ìðïñÝóåé íá óõíäõÜóåé óå ìßá
ôÝ÷íç ôçí ìåãáëïðñÝðåéá ôùí ìåãÜëùí
äáóêÜëùí ôïõ ðáñåëèüíôïò ìå ôçí
÷ñùìáôéêÞ æùíôÜíéá ôùí Éìðñåóéïíéóôþí. ÌÝóá áðü ôçí áíáôñåðôéêÞ ïðôéêÞ ôïõ ðÜíù óôá èÝìáôá, üðïõ ôá áðåéêüíéæå áðü äéáöïñåôéêÝò ãùíßåò êáé ôçí
åéóáãùãÞ êáèáñþí ãåùìåôñéêþí óôïé÷åßùí óôçí ôå÷íïôñïðßá, åðÞëèå ç áíáôñïðÞ Þ êáëýôåñá ç ìåôÜâáóç áðü ôïí
éìðñåóéïíéóìü óå êÜôé ðéï äïìçìÝíï
ðïõ ïäÞãçóå êáôüðéí óôï êßíçìá ôïõ
êõâéóìïý. ¼ëá áõôÜ ôïðïèåôïýí ôïí
ÓåæÜí ùò ðáôÝñá, èåìåëéùôÞ ôçò óýã÷ñïíçò ôÝ÷íçò. Áðü ôïõò äéêïýò ìáò,
üìùò åêðñïóþðïõò äåí êáôáãñÜöçêå
ôßðïôá ïõóéáóôéêü áðü üëá áõôÜ ðïõ
ãßíïíôáí ìå ÷ñïíéêÞ ðáñáëëçëßá óôï
Ðáñßóé åêåßíç ôçí åðï÷Þ.
Ç ÌÏÄÁ ÔÇÓ ÇÈÏÃÑÁÖÉÁÓ
Ìéáò êáé èá ìéëÞóïõìå ãéá ôçí çèïãñáößá óôçí æùãñáöéêÞ, áò èõìçèïýìå
áðü ôï ðáñåëèüí, üôé óôáäéáêÜ ôá èñçóêåõôéêÜ êáé ôá éóôïñéêÜ èÝìáôá ðïõ
ãßíïíôáí êáôüðéí ðáñáããåëéþí êáèþò
êáé ïé ðïëý ôõðïðïéçìÝíåò ðñïóùðïãñáößåò Ýäùóáí ôç èÝóç ôïõò óå èÝìáôá çèïãñáöéêÜ. Ôéò ñßæåò ôçò áðüäïóçò
ôùí êáèçìåñéíþí èåìÜôùí ðïõ åîõìíïýóáí ôçí áðëÞ æùÞ ìå èÝìáôá âïõêïëéêÜ êáé ìå óõíçèéóìÝíåò óêçíÝò áðü
ôçí æùÞ áðëþí áíèñþðùí, ôéò óõíáíôÜìå êáôÜ ôïí 17ï áéþíá óôéò êÜôù
÷þñåò - ÂÝëãéï, Ïëëáíäßá.
ÁõôÞ ç æùãñáöéêÞ Ýêöñáóç Ýãéíå
ðñïóöéëÞò óôïí ëáü ãéáôß ðëÝïí ìðïñïýóå íá åßíáé êáé ï ßäéïò áðïäÝêôçò
(ìéáò êáé Þôáí åöéêôü íá ôá áãïñÜóåé
êáé íá ôá ôïðïèåôÞóåé óðßôé ôïõ)
ôÝôïéùí Ýñãùí ëüãù êáé ôïõ ìéêñüôåñïõ ìåãÝèïõò ðïõ åß÷áí áõôÜ.
Ðáñáôçñþíôáò ôþñá ôçí çèïãñáößá óôçí ÅëëÜäá ìå ðéï åíäåëå÷Þ ôñüðï
âëÝðïõìå üôé ç ðñïóÝããéóç ãßíåôáé ìÝóá áðü Ýíá ðñßóìá ñïìáíôéóìïý ðñïóöÝñïíôáò óôïí èåáôÞ ôçí áßóèçóç ôçò
öõãÞò ðñïò Ýíá êüóìï åéäõëëéáêü. Ôá
ïõóéáóôéêÜ êïéíùíéêÜ ðñïâëÞìáôá ü÷é
Ãýæçò, ÊåöáëÞ Áíáôïëßôç
Ãýæçò, Éäïý ï Íõìößïò
Ãýæçò, Ðñïóùðïãñáößá ôçò ÁñôÝìéäïò Ãýæç
ìüíï äåí èßãïíôáé ìå ôñüðï áðïôåëåóìáôéêü áëëÜ êáé äåí ðáñïõóéÜæïíôáé
óôçí êáèçìåñéíÞ ôïõò äéÜóôáóç.
Ôï Ýñãï ôïõ Íéêçöüñïõ Ëýôñá
(1832-1904) êáé ôïõ ÍéêïëÜïõ Ãýæç
(1842-1901), ãåííçìÝíïé êáé ïé äýï
óôçí ÔÞíï, äéÝðåôáé áðü ìåãÜëåò êáëëéôå÷íéêÝò áîßåò ðïõ ðáñáìÝíïõí ùóôüóï áíáëáìðÝò óå ðñïóùðéêü êáé äåí
ðåñíïýí óå éóôïñéêü åðßðåäï üôáí ãßíåôáé áðïôßìçóç ôùí ôåêôáéíüìåíùí óôçí
ôÝ÷íç.
Ôï Ýñãï ôïõ Ëýôñá ðëïýóéï óå
çèïãñáöéêÜ èÝìáôá åèíïêåíôñéêïý ÷áñáêôÞñá öéëïôå÷íåßôáé óôï åñãáóôÞñéï
ìáêñéÜ áðü ôï öõóéêü öùò êáé ôçí
áßóèçóç ôïõ áíïéêôïý ÷þñïõ. Åîéóôïñåß ìå ëåðôïìÝñåéåò ôá èÝìáôÜ ôïõ êáé
ìáò ìåôáöÝñåé êáé ôïí åèéìéêü ÷áñáêôÞñá ðïõ êõñéáñ÷ïýóå ôüôå óôïõò Áñâáíßôåò. Ïé áíáöïñÝò ôïõ óå âïõêïëéêÜ
èÝìáôá óõãêéíïýóáí ôïõò áóôïýò ðïõ
Þôáí ïé áðïäÝêôåò áõôþí ôùí Ýñãùí.
Êáôïñèþíåé üìùò íá õðåñâåß ï Ëýôñáò
ôçí "óêéÜ" ôïõ ÌïíÜ÷ïõ êáé ìáò äßíåé
Ýñãá üðùò Ôá ÊÜëáíôá üðïõ åéóÝñ÷åôáé óôï ÷þñï ôïõ óõìâïëéóìïý. Ôï
Ýñãï áõôü êÜíåé áíáöïñÜ óôçí ðáãêüóìéá óõìöéëßùóç, ðñïóÝîôå üôé ôá
ðáéäéÜ öïñïýí äéáöïñåôéêÝò ôïðéêÝò
öïñåóéÝò, üðùò êáé ôïí ìéêñü ìáýñï
áíÜìåóÜ ôïõò. Óôïé÷åßï ðáñáäïîüôçôáò ç ðáíóÝëçíïò óôï öùò ôçò çìÝñáò.
Ï Ëýôñáò üìùò Þôáí êáé ï åðßóçìïò
ðñïóùðïãñÜöïò ôçò áóôéêÞò ôÜîçò
ó÷åäüí åðß ðåíÞíôá ÷ñüíéá. Êáôïñèþíåé óôéò ðáñáããåëßåò ðñïóùðïãñáöéþí
íá åðéäåßîåé åíäéáöÝñïõóåò óõíèÝóåéò
ìå ôïëìçñÝò ëýóåéò áðü ïñéæüíôéåò êáé
êÜèåôåò ðéíåëéÝò ðïõ äçìéïõñãïýí
÷ñùìáôéêÞ ðëáóôéêüôçôá.
Ï êïñõöáßïò ¸ëëçíáò æùãñÜöïò
ôïõ 19ïõ áéþíá ï Ãýæçò, ìå åõêïëßá
ðÝñáóå áðü ôïí ãåñìáíéêü êëáóéêéóìü
êáé ôçí áêáäçìáúêÞ çèïãñáößá óå
Ýñãá óõìâïëéóìïý êáé ìõèïëïãéêÞò áëëçãïñßáò. Óôï ôÝëïò ôçò æùÞò ôïõ ìáò
äßíåé Ýñãá üðùò ôï Éäïý ï Íõìößïò ìå
Ýêäçëï ôïí éäåïêñáôéêü ÷áñáêôÞñá
óôçí óýíèåóÞ ôïõò, þóôå ìáæß ìå ôïí
óõìâïëéóôÞ Amold Bocklin (1827 1901) íá åßíáé ïé êõñéüôåñïé åêðñüóùðïé áõôÞò ôçò ôÜóçò.
Óßãïõñá ôá Ýñãá ôùí ìåãÜëùí äáóêÜëùí üðùò ôïõ ÑÝìðñáíô êáé ôïõ
Ñïýìðåíò ôïí åðçñÝáóáí óôçí áðüäïóç ôïõ çèïãñáöéêïý êáé ôïõ áëëçãïñéêïý óôïé÷åßïõ áíôßóôïé÷á óôá Ýñãá
ôïõ, üðïõ ç ôÜóç ôçò åîéäáíßêåõóçò
åßíáé ðáñïýóá.
Óôçí ðñïóùðïãñáößá ôçò ÁñôÝìéäïò Ãýæç, ï êáëëéôÝ÷íçò èá õðåñâåß ôá
óõìâáôéêÜ üñéá êáé ìðáßíåé óôï óõìâïëéóìü. Óôçí óýíèåóç áõôÞ ï Ãýæçò èá
Ãýæçò, Ï Áé÷ìÜëùôïò
óõíôáéñéÜóåé ôçí ñåáëéóôéêÞ áðåéêüíéóç ìå áöçñçìÝíåò öüñìåò, áðñïóäéüñéóôá áíôéêåßìåíá ìáæß ìå ôï óôïé÷åßï
ôïõ õðáéíéãìïý.
Óðïõäáßá åßíáé êáé ôá Ýñãá ôïõ ìå
ëýóåéò non finito üðùò ç ÊåöáëÞ Áíáôïëßôç üðïõ ðëÝïí öáßíåôáé üëç ç
æùãñáöéêÞ ðïéüôçôá ôïõ Ãýæç. ÁöÞíåé
ðßóù ôïõ ôïí øõ÷ñü áêáäçìáúóìü êáé
ìáò äßíåé Ýñãá ìå áëçèéíü "êÜëëïò"
üðïõ åðéêñáôåß ðëÝïí ï éäåáëéóìüò óå
áíôßèåóç ìå ôïí ñåáëéóìü - íáôïõñáëéóìü.
ÓõíÝ÷åéá óôï åðüìåíï
Ãýæçò, Ç Ðçíåëüðç ðëÝêïõóá ôïí éóôüí
21
íáò ößëïò áðü ôá ðáëéÜ, ðÜíôá
¸
ðïëýôéìïò êáé ðÜíôá åðßêáéñïò
åßíáé ï Êáñáãêéüæçò. Ç áéóéüäïîç
èÝáôñï óêéþí
Êáñáãêéüæçò Ýíáò
ößëïò áðü ôá ðáëéÜ
Ôïõ
ÃéÜííç ×áôæÞ
Êáñáãêéïæïðáß÷ôç
ÌåëåôçôÞ ôïõ ÈåÜôñïõ Óêéþí
ìáôéÜ ôïõ êáé ôï ÷áìüãåëï ôïõ, ðáñçãïñéÜ êáé áéþíéï ðéóôåýù óôïí Üíèñùðï êáé ôá ðåðñùìÝíá ôïõ. Áðü ôá âÜèç
ôùí áéþíùí ç èùñéÜ êáé ï ëüãïò ôïõ.
Ôï âåâáéþíåé ï ÐëÜôùí üôé óôá Åëåõóßíéá ÌõóôÞñéá õðÞñ÷å èÝáôñï óêéþí. Ç
êñéôéêÞ öùíÞ ôïõ ßäéïõ ôïõ Êáñáãêéüæç áðáíôÜôáé óôï áñ÷áßï ìéìéêü èÝáôñï, óôïõ ÁñéóôïöÜíç ôïõò Þñùåò,
óôïõò ìßìïõò ôïõ âõæáíôéíïý éððüäñïìïõ êáé óôá ðïéÞìáôá ôïõ Ðôù÷ïðñüäñïìïõ. Ôï ðïëý÷ñïíï êáé ðïëýôñïðï
÷éïýìïñ ôïõ, ìðïñåß êáíåßò íá ôï áíé÷íåýóåé óôá óôé÷Üêéá ôïõ ëáúêïý âÜñäïõ êé áãùíéóôÞ ôçò åðáíÜóôáóçò ôïõ
1821 ÔóïìðáíÜêïõ êáé óôá ïñÜìáôá
ôïõ ÌáêñõãéÜííç.
¼ìùò ï îõðüëçôïò ÞñùÜò ìáò äåí
ìáò åßíáé ðïëýôéìïò ìüíï ãéáôß ïé ñßæåò
ôïõ èåÜìáôïò, ðïõ áðëü÷åñá ìáò ÷áñßæåé, ÷Üíïíôáé óôá ÷ñüíéá ôçò áñ÷áßáò
ÅëëÜäáò. Ðïëýôéìá ìáò åßíáé ôï "öôù÷ü ôï óåíôïíÜêé, ç ëÜìðá ç ôñåëÞ", ãéáôß óôç íåþôåñç ÅëëÜäá ìðüñåóáí íá
÷ùñÝóïõí ôá íôÝñôéá, ôïõò ðüèïõò, ôá
üíåéñá êáé ôá ðÜèéá ôçò Ñùìéïóýíçò.
ÐÞñå ôï åëëçíéêü ëáúêü èÝáôñï
óêéþí ôçò ìÜíáò ôï íáíïýñéóìá, ôçò
ãéáãéÜò ôï ðáñáìýèé, ôïõ ðáððïý ôï
äçìïôéêü ôñáãïýäé, ôùí íéùí ôï óôñéöïãýñéóìá óôá ÷ïñïóôÜóéá ôùí ðáíçãõñéþí, ôçò åêêëçóßáò ôéò áãéïãñáößåò,
ôá êáñíáâÜëéá, ôá êÜëáíôá, ôùí çñþùí ôá êáôïñèþìáôá êáé ôùí ìáñôýñùí
ôçò ðáôñßäáò ôç èõóßá, êáé ôá Ýêáíå
ãÝëéï, ôá Ýêáíå äÜêñõ, ôá Ýêáíå ôÝ÷íç
êáé èåáôñéêü ëüãï.
Ìüëéò áíÜøïõí - Üãéá ç þñá - ôá
öþôá ôïõ ìðåñíôÝ, Ýíáò êüóìïò ðïßçóçò êáé öáíôáóßáò, Ýíáò êüóìïò ïíåßñïõ îåäéðëþíåôáé óôá ìÜôéá ìáò. Áðü
ôç ìéá ìåñéÜ ç ðáñÜãêá, áðü ôçí Üëëç
ôï ÓåñÜé êáé óôç ìÝóç ï äñüìïò, ç ðëáôåßá, üðïõ ãõñíïýí ï Êáñáãêéüæçò êé ç
ôñåëïðáñÝá ôïõ ôùí óêéþí. ¢íèñùðïé
áðëïß, üðùò åóåßò êé åãþ. Ç ãåéôïíéÜ
ôïõò èá ìðïñïýóå íá åßíáé ç äéêÞ ìáò
ãåéôïíéÜ.
Íáé! Ôï åëëçíéêü ëáúêü èÝáôñï
óêéþí åßíáé ìéá ìßìçóç ôçò æùÞò ìáò,
óðïõäáßá êáé ôÝëåéá, ðïõ ðÜíôá ÷áñßæåé ôçí êÜèáñóç óôá ôüóá ìáò ðáèÞìáôá.
ÃåíéÝò ÅëëÞíùí ìåãáëþóáíå ìå ôïí
Êáñáãêéüæç, øõ÷áãùãçèÞêáíå ìå ôá
êáìþìáôá ôïõ êáé ðáßîáíå ì' áõôüí.
Åãþ, åóåßò êé ïé äÜóêáëïé óáò, ï ìðáìðÜò, ç ìáìÜ óáò, ï ðáððïýò êé ï ðáððïýò ôïõ ðáððïý óáò êáé ðÜåé ëÝãïíôáò.
¼ëïé ìáò óå êÜôé íõ÷ôéÝò ìå öåããáñÜäá ãåëÜóáìå ìå ôï êÜæï ôïõ Âåæýñç
êáé êëÜøáìå ìå ôï ìáñôýñéï ôïõ Êáôóáíôþíç êáé ôïõ ÈáíÜóç ÄéÜêïõ ôç
èõóßá. Êáìáñþóáìå ôïí Êáñáãêéüæç
óôï ÷Üíé ôçò ÃñáâéÜò ìå ôá ðáëéêÜñéá
ôïõ ÏäõóóÝá Áíäñïýôóïõ êáé ìáêåäïíïìÜ÷ï óôï íôáúöÜ ôïõ Ðáýëïõ ÌåëÜ.
"ÐñÜãìáôá êáé èÜìáôá" äçëáäÞ ðïõ
ìðëÝîáíå ôï ÌåãáëÝîáíäñï ìå ôïí
Êïëïêïôñþíç, ôá ðÝëáãÜ ìáò ìå ôùí
êëåöôþí ôá ëçìÝñéá, ôïõò áíèñþðïõò
ìå ôá îùôéêÜ êáé ôéò íåñÜéäåò, ôéò
öùôéÝò ôïõ Áú-ÃéÜííç ìå ôïõ Íéüíéïõ
ôçí êáíôÜäá, ôïõ ÌðÜñìðá Ãéþñãïõ
ôï óéíéÜñéóìá ìå ôïõ Ìïñöïíéïý ôá
êïêïñÝìáôá. Ôï ÷ôåò ìå ôï óÞìåñá êáé
ôï áýñéï, ôï üíåéñï ìå ôïí îýðíéï, ôïõ
ãéáóåìéïý êáé ôïõ íõ÷ôïëïýëïõäïõ ôçí
åõùäéÜ ìå ôïõ áãéïêëÞìáôïò ôçí
áíÜóá.
¼ëá óå íõ÷ôéÝò "ãåìÜôåò èÜìáôá,
óðáñìÝíåò ìÜãéá", üðùò èá Ýëåãå êé ï
ðïéçôÞò. Áõôüò åßíáé ï Êáñáãêéüæçò, ï
äéêüò ìáò Üíèñùðïò!
Ç äéá÷ñïíéêÞ áîßá ôïõ
Êáñáãêéüæç ãéá ôïí Åëëçíéóìü.
Ôï åëëçíéêü ëáúêü èÝáôñï óêéþí, ï
ãíùóôüò ìáò Êáñáãêéüæçò, åßíáé ìéá
ôÝ÷íç ðáñáäïóéáêÞ, áíÜìåóá óå ÷ñüíéá, ôüðïõò êáé ðåðñùìÝíá. ÓõíÝ÷åéá
ôçò åëëçíéêÞò èåáôñéêÞò Ýêöñáóçò êáé
øõ÷Þò óôïõò áéþíåò, Ýóìéîå ìå ôçí
ðáñÜäïóç êáé ôï ðáñáìýèé, íáíïõ-
Áðü ðáñÜóôáóç ôïõ ÃéÜííç ×áôæÞ
22
Áðü ðáñÜóôáóç ôïõ ÃéÜííç ×áôæÞ
ñßóôçêå ìå ôï äçìïôéêü ìáò ôñáãïýäé,
áíäñþèçêå ìå ôá Þèç êáé ôá Ýèéìá ìáò
êáé "óéíéáñßóôçêå" áðü ôç ëáúêÞ ìáò
æùãñáöéêÞ.
Ï èåáôñéêüò ôïõ ìéêñüêïóìïò
ãáëïý÷çóå, äßäáîå êáé øõ÷áãþãçóå
ãåíéÝò êáé ãåíéÝò ÅëëÞíùí, ðñïâÜëëïíôáò óôï ìáãéêü ôïõ ðáíÜêé ôçí øõ÷Þ
êáé ôá ðÜèéá ôçò Ñùìéïóýíçò.
Ï ßäéïò ï Êáñáãêéüæçò, ìå ìðïãáëÜêé ôç ÷éïõìïñéóôéêÞ ôïõ áíôßëçøç êáé
ôç óêùðôéêÞ ôïõ äéÜèåóç, èá îåêéíÞóåé
ôï ìáêñý ôïõ ôáîßäé ìå ôï êáôåõüäéï
ôùí áñ÷áßùí ìßìùí, ãéá íá óìßîåé ôï
èõìüóïöï ðíåýìá ôïõ ìå ôïõò Áñéóôï-
öáíéêïýò Äéêáéüðïëç, Êáñßùíá, Îáíèßá. Èá ãíùñßóåé óôïí Éððüäñïìï ôçò
Êùíóôáíôéíïýðïëçò ôïí ÊáñÜìáëï
êáé èá ìïéñáóôåß ìéá ìðïõêéÜ øùìß ìå
ôïí Ðôù÷ïðñüäñïìï, ãéá íá ãßíïõí ðáñÝá ðéá - åêöñáóôÝò ôùí "ìýñéùí
üóùí" óõíáéóèçìÜôùí ôïõ ëáïý ìáò,
áíáðôýóóïíôáò ìéá êïéíùíéêÞ êñéôéêÞ
êáé ìéá áõôïêñéôéêÞ äéÜèåóç ðïõ "êüêáëá äåí åß÷å êáé êüêáëá ôóÜêéæå". Ìå ôéò
ñßìåò ôïõ ÔóïìðáíÜêïõ óôï óôüìá êáé
ôïí ôáìðïõñÜ êáé ôá ïñÜìáôá ôïõ
ÌáêñõãéÜííç óôçí êáñäéÜ, èá âñåèåß
ìå ôï ÄéÜêï óôçí ÁëáìÜíá, ôïí Êïëïêïôñþíç óôçí ÔñéðïëéôóÜ, óôç Ìáêå-
äïíßá ôïõ Ðáýëïõ ÌåëÜ êáé óôçò
Áëâáíßáò ôá ÷éüíéá.
ÖïñÝáò âáñéÜò ðïëéôéóôéêÞò êëçñïíïìéÜò ï Êáñáãêéüæçò, áãùíéþäçò
õðáñîéáêÞ öùíÞ, ìáò áðåõèýíåé ìéá
ðáíáíèñþðéíç Ýêêëçóç äéáìáñôõñßáò
êáé ôçí áéþíéÜ ôïõ ðßóôç óôïí Üíèñùðï êáé ôá ðåðñùìÝíá ôïõ.
Ìå ôï ôñáãéêü ôïõ ÷éïýìïñ, ðÞñå ôá
üíåéñá êáé ôá ìåñÜêéá ìáò êáé ôá Ýêáíå
ãÝëéï, ôá Ýêáíå äÜêñõ, ôá Ýêáíå ôÝ÷íç.
Ìéá ôÝ÷íç áðü ôï ëáü, ãéá ôï ëáü.
Áõôüò åßíáé ï Êáñáãêéüæçò êáé ãé' áõôü
ìáò åßíáé ðïëýôéìïò.
ðáíÜñ÷áéá êáé êáôáîéùìÝíç
ôÝ÷íç ôïõ íåïåëëçíéêïý ÈåÜôñïõ Óêéþí Ý÷åé ùò ðñùôáãùíéóôÞ ôïí
Êáñáãêéüæç. Ôï ðñüóöáôï èÝìá ôçò
åëëçíéêüôçôáò áõôïý ôïõ Þñùá Ý÷åé
êÜíåé éäéáßôåñá åðßêáéñï ôï æÞôçìá ôçò
êáôáãùãÞò ôïõ, ãéá ôçí ïðïßá Ý÷ïõí
äéáôõðùèåß áñêåôÝò õðïèÝóåéò. Ç ãíùóôüôåñç âáóßæåôáé óå ðñïöïñéêÝò
ðáñáäüóåéò êáé èåùñåß üôé ï Êáñáãêéüæçò
Ç
Ç êáôáãùãÞ
êáé ç Åëëçíéêüôçôá
ôïõ Êáñáãêéüæç
Ôïõ
ÈùìÜ Áè. Áãñáöéþôç
Åêðáéäåõôéêïý
Êáñáãêéïæïðáß÷ôç
23
Ó÷Ýäéï ôïõ ÈùìÜ Áè. Áãñáöéþôç
Þôáí õðáñêôü ðñüóùðï ðïõ åñãáæüôáí
óôçí Ðñïýóá ôçò ÌéêñÜò Áóßáò ùò
÷ôßóôçò. ÕðÜñ÷åé ìÜëéóôá óôçí ðüëç
áõôÞ êáé Ýíá ìíÞìá, óôï ïðïßï ïé Ôïýñêïé éó÷õñßæïíôáé (åóöáëìÝíùò) üôé åßíáé èáììÝíïò ï óõãêåêñéìÝíïò Þñùáò.
¢ëëåò èåùñßåò üìùò, ðåñéóóüôåñï ôåêìçñéùìÝíåò åðéóôçìïíéêÜ, áíáöÝñïõí
üôé ï Êáñáãêéüæçò äåí Þôáí ðïôÝ õðáñêôü ðñüóùðï, äéüôé êáôÜãåôáé áðü ôïõò
ìßìïõò, äçëáäÞ áðü ôïõò êùìéêïýò çèïðïéïýò ôïõ ìéìéêïý èåÜôñïõ ôùí åëëçíéóôéêþí êáé ôùí âõæáíôéíþí ÷ñüíùí. Ç
óõãêåêñéìÝíç èåùñßá äéáôõðþèçêå ãéá
ðñþôç öïñÜ óôéò áñ÷Ýò ôïõ 20ïý áéþíá
áðü ôïí Ãåñìáíü åñåõíçôÞ Hermann
Reich êáé Ýãéíå áñãüôåñá áðïäåêôÞ êáé
áðü ðïëëïýò áêüìá åñåõíçôÝò.
Ôï óõìðÝñáóìá ðïõ âãáßíåé ôåëéêÜ
óå ó÷Ýóç ìå ôéò ðáñáðÜíù èåùñßåò,
åßíáé üôé ï Êáñáãêéüæçò õðÞñîå ãÝííçìá-èñÝììá ôùí ëáþí ôçò ðïëõåèíéêÞò
âõæáíôéíÞò êáé êáôüðéí ïèùìáíéêÞò áõôïêñáôïñßáò ðñþôá ìå ôç ìïñöÞ ôïõ
êùìéêïý ìßìïõ êáé ìåôÜ ìå ôç ìïñöÞ
ôïõ Ïèùìáíïý Karagoz. Ìå Üëëá ëüãéá, ïé ðñüãïíïé ôïõ ¸ëëçíá Êáñáãêéüæç åßíáé ï Ïèùìáíüò ïìüëïãüò ôïõ
êáé ðïëý ðéï ðßóù ïé Üó÷çìïé, êáìðïýñçäåò êáé îõðüëõôïé ìßìïé, äçëáäÞ ïé
êùìéêïß çèïðïéïß ôïõ ìéìéêïý èåÜôñïõ.
Ç äçìéïõñãßá ôùí åèíéêþí êñáôþí óôá
ÂáëêÜíéá Þôáí áõôÞ ðïõ ïäÞãçóå óôçí
24
"åèíéêïðïßçóç" ôïõ Karagoz áöåíüò ìå
ôçí åìöÜíéóç ôïõ ¸ëëçíá Êáñáãêéüæç
(ìå ôçí ßäñõóç ôïõ íåïåëëçíéêïý êñÜôïõò ôï Ýôïò 1830) êáé áöåôÝñïõ ìå ôçí
åìöÜíéóç ôïõ Ôïýñêïõ Karagoz (ìå ôçí
ßäñõóç ôïõ åèíéêïý êåìáëéêïý ôïýñêéêïõ êñÜôïõò ôï 1923). Ç åèíéêïðïßçóç
áõôÞ üìùò äåí ìðïñåß óå êáìßá ðåñßðôùóç íá áíáéñÝóåé ôçí ïéêïõìåíéêüôçôá ôïõ Êáñáãêéüæç, ùò äçìéïýñãçìá
ôùí ëáþí ôïõ Âõæáíôßïõ êáé (ìåôÜ ôï
1453) ôùí ëáþí ôçò ïèùìáíéêÞò áõôïêñáôïñßáò. Ãéá íá ãßíåé ðÜíôùò êáôáíïçôÞ ç ðñïáíáöåñèåßóá ïéêïõìåíéêüôçôá ôïõ Êáñáãêéüæç, èá ðñÝðåé íá ãßíåé
ðñþôá êáôáíïçôÞ ç äéáöïñÜ ôçò Ýííïéáò
ôïõ åèíéêïý êñÜôïõò áðü ôçí Ýííïéá
ôçò áõôïêñáôïñßáò, ðïõ äõóôõ÷þò äåí
èåùñåßôáé äåäïìÝíç êáé ïäçãåß ðïëý
óõ÷íÜ óå åííïéïëïãéêÝò óõã÷ýóåéò.
Åéäéêüôåñá, ç áõôïêñáôïñßá, ùò äïìÞ
êáé ìïñöÞ, äåí Ý÷åé êáìßá ó÷Ýóç ìå ôá
óçìåñéíÜ åèíéêÜ êñÜôç. Áðïôåëåß Ýíá
ðïëõåèíéêü óýíïëï, óôï ïðïßï óõíõðÜñ÷ïõí äéÜöïñïé ëáïß (Üó÷åôá áðü ôï
ðïéïò ëáüò Ý÷åé ôç óôñáôéùôéêÞ êõñéáñ÷ßá). Ìå ôç óõãêåêñéìÝíç ëïãéêÞ, ç âõæáíôéíÞ êáé ç ïèùìáíéêÞ áõôïêñáôïñßá,
ð.÷., äåí ìðïñïýí óå êáìßá ðåñßðôùóç
íá ôáõôéóôïýí ìå ôçí ÅëëÜäá, ôçí
Ôïõñêßá Þ ìå ïðïéïäÞðïôå Üëëï êñÜôïò. Ðñüêåéôáé ãéá áõôïêñáôïñßåò ðïõ
áíÞêïõí óôïõò ëáïýò áðü ôïõò ïðïßïõò
ðñïÞëèå ç êïéíÞ ðïëéôéóôéêÞ êáé èåáôñéêÞ êëçñïíïìéÜ êáé ðáñáêáôáèÞêç
ôùí ìßìùí êáé ôïõ Ïèùìáíïý Karagoz.
ÐÝñá áðü ôïí êïéíü ðñùôáãùíéóôÞ
ôïõò üìùò, ç äçìéïõñãßá ôïõ åèíéêïý
íåïåëëçíéêïý ÈåÜôñïõ Óêéþí áðïôåëåß
(ìå ôç óåéñÜ ôçò) óõíÝ÷åéá ôùí ðáñáóôÜóåùí ôïõ Ïèùìáíéêïý ÈåÜôñïõ
Óêéþí, êÜôé ðïõ öáßíåôáé êáé áðü ôç äïìÞ ïñéóìÝíùí Ýñãùí ôïõ êáé éäéáßôåñá
áðü ôç äïìÞ ôùí êùìùäéþí ôïõ ðïõ
âáóßæïíôáé óôçí áðëÞ êáé óôáôéêÞ
ðáñÝëáóç ôùí ôýðùí ôïõ ìðåñíôÝ
(üðùò óõìâáßíåé ð.÷. ìå ôçí êùìùäßá
"Ï Êáñáãêéüæçò Ãñáììáôéêüò").
Ùóôüóï, ï íåïåëëçíéêüò ìðåñíôÝò
äåí ðåñéïñßóôçêå óôéò êùìùäßåò áõôïý
ôïõ ôýðïõ, áëëÜ Ýêáíå Ýíá âÞìá ðáñáðÜíù ìå áñêåôÝò êùìùäßåò ðåñéóóüôåñï åõÝëéêôçò êáé åðåîåñãáóìÝíçò èåáôñéêÞò äïìÞò, üðùò ð.÷. "Ï Êáñáãêéüæçò äéÜ ôçò âßáò Ãéáôñüò" ðïõ Ý÷åé
óáöåßò åðéññïÝò áðü ôï ãíùóôü Ýñãï
ôïõ ÌïëéÝñïõ. ÐáñÜëëçëá, ôï íåïåëëçíéêü ÈÝáôñï Óêéþí äéáöïñïðïéÞèçêå áêüìá ðåñéóóüôåñï áðü ôï áíôßóôïé÷ï ïèùìáíéêü åîáéôßáò ôùí Ýíôïíùí åðéäñÜóåùí ðïõ äÝ÷ôçêå áðü ôïí
åðéêü Çðåéñþôéêï ìðåñíôÝ. Ïé åðéäñÜóåéò áõôÝò ïäÞãçóáí óå Ýíá äéáöïñåôéêü ñåðåñôüñéï ìå ôá ëáïãñáöéêÜ êáé
êõñßùò ôá çñùéêÜ Ýñãá üðùò ï "ÊáðåôÜí Ãêñçò", ï "×ñéóôéáíïìÜ÷ïò", ï
"Êáôóáíôþíçò", ï "ÁèáíÜóéïò ÄéÜêïò"
Þ "Ï ÌÝãáò ÁëÝîáíäñïò êáé ôï êáôáñáìÝíï Ößäé". Ç äéáöïñïðïßçóç ôïõ
íåïåëëçíéêïý Êáñáãêéüæç ôÝëïò åðåêôÜèçêå êáé óå Üëëåò ðáñáìÝôñïõò
üðùò ð.÷. óå æçôÞìáôá êáèáñÜ ôå÷íéêÞò öýóåùò (ð.÷. ìå ôçí åðéíüçóç ôçò
áõôüìáôçò áëëáãÞò ôùí óêçíéêþí óôï
ðáíß) Þ ìå ôç äçìéïõñãßá íÝùí çñþùí
(üðùò ï ÐáóÜò, ï ÄåñâÝíáãáò, ïé áãùíéóôÝò ôïõ 1821 Þ ï ÌÝãáò ÁëÝîáíäñïò), ðïõ õðÜñ÷ïõí áðïêëåéóôéêÜ êáé
ìüíï óôïí íåïåëëçíéêü ìðåñíôÝ. Ïé äéáöïñïðïéÞóåéò áõôÝò üìùò êáé ôá óôïé÷åßá ôçò åèíéêÞò ôáõôüôçôáò óå êáìßá
ðåñßðôùóç äåí êáôáñãïýí ôçí áðïäåäåéãìÝíç ïéêïõìåíéêüôçôá êáé ôéò
êïéíÝò ïèùìáíéêÝò êáé âõæáíôéíÝò
êáôáâïëÝò ôïõ ¸ëëçíá êáé ôïõ Ôïýñêïõ Êáñáãêéüæç ùò ãíùñßóìáôá åðéêïéíùíßáò, øõ÷áãùãßáò êáé åíüôçôáò
ôùí ëáþí ôçò ÁíáôïëéêÞò Ìåóïãåßïõ.
25
÷ñïíéÜ ðïõ äéáíýïõìå, ôï 2010,
Çåßíáé ìéá ìåãÜëç éóôïñéêÞ åðÝ-
2010:
Ç ìåãÜëç éóôïñéêÞ
åðÝôåéïò êáé
ï Ìáñáèþíéïò
Äñüìïò
ôïõ
Êþóôá ÔóáãêáñÜêç
ðñïÝäñïõ Á.Ã.Ó.
"ÁíáôïëÞ" Í. Éùíßáò,
ìáñáèùíïäñüìïõ
26
ôåéïò. ÖÝôïò óõìðëçñþíïíôáé 2500
÷ñüíéá áðü ôç ìÜ÷ç ôïõ Ìáñáèþíá,
ðïõ Ýãéíå ôï 490 ð.×. Ìå ôçí åõêáéñßá
áõôÞò ôçò åðåôåßïõ èá áíáöåñèïýìå
óôï Ìáñáèþíéï Äñüìï, ùò áãþíéóìá
ôïõ êëáóéêïý áèëçôéóìïý (ôïõ óôßâïõ)
êáé ùò Ïëõìðéáêü áãþíéóìá.
Ï Ìáñáèþíéïò Äñüìïò äéåîÞ÷èç
ãéá ðñþôç öïñÜ óôïõò ðñþôïõò óýã÷ñïíïõò Ïëõìðéáêïýò Áãþíåò ôï
1896. Ç éäÝá ãéá ôçí êáèéÝñùóç ôïõ
Ìáñáèþíéïõ Äñüìïõ áíÞêåé óôï ÃÜëëï öéëÝëëçíá êáé äéÜóçìï ãëùóóïëüãï
ÌéóÝë ÌðñåÜë (ößëï ôïõ âáñüíïõ
Ðéåñ íôå ÊïõìðåñôÝí, åìðíåõóôÞ ôùí
Ïëõìðéáêþí Áãþíùí, ìáæß ìå ôïí
ÄçìÞôñéï ÂéêÝëëá). Ï ÌðñåÜë åíèïõóéáóìÝíïò áðü ôçí éäÝá ôçò áíáâßùóçò
ôùí Ïëõìðéáêþí Áãþíùí óôçí ÁèÞíá, Ýóðåõóå íá êÜíåé ôçí ðñüôáóÞ ôïõ
áìÝóùò ìåôÜ ôï óõíÝäñéï ôùí Ðáñéóßùí (ôï 1894), üðïõ áðïöáóßóôçêå ç
äéåîáãùãÞ ôùí Ïëõìðéáêþí Áãþíùí.
ÌÜëéóôá áèëïèÝôçóå êáé ôï êýðåëëï
ãéá ôï íéêçôÞ ôïõ ðñþôïõ áõôïý áãþíá. Ï ÌðñåÜë âÝâáéá äåí ãíþñéæå üôé ç
áðüóôáóç áðü ôï Ìáñáèþíá óôï
ÊáëëéìÜñìáñï Þôáí 40 ÷éëéüìåôñá êáé
üôé ôï áãþíéóìá áõôü Þôáí ðïëý åîáíôëçôéêü, Ýùò êáé åðéêßíäõíï êáé "áðÜíèñùðï", åéäéêÜ óôá ðñþôá ÷ñüíéá. Óôïí
ðñþôïí áõôüí áãþíá õðÞñîáí ðïëëÝò
áíôéäñÜóåéò, ïé ïðïßåò üìùò îåðåñÜóôçêáí (ìÜëëïí) áðü ôïí åíèïõóéáóìü
ôïõ ÌðñåÜë êáé üëùí ôùí Üëëùí, ðïõ
åß÷áí óõíåðáñèåß áðü ôï áñ÷áßï ðíåýìá.
Ï Ìáñáèþíéïò Äñüìïò Þôáí ìßá
áíáðáñÜóôáóç ôçò äéáäñïìÞò, ðïõ
åß÷å äéáôñÝîåé ï Áèçíáßïò ïðëßôçò,
áìÝóùò ìåôÜ ôç íßêç ôùí ÅëëÞíùí
åíáíôßïí ôùí Ðåñóþí, ãéá íá áíáããåßëåé áõôü ôï ìÞíõìá óôçí ÁèÞíá. Ãéá ôï
üíïìá ôïõ Áèçíáßïõ ïðëßôç Ý÷ïõí
äçìéïõñãçèåß ìåñéêÝò áðüøåéò (êáé
ðáñåîçãÞóåéò) êáé ãé' áõôü êáôáèÝôù
ôá óôïé÷åßá ðïõ õðÜñ÷ïõí, þóôå íá ìç
óõíå÷ßæïõìå íá ëÝìå óôïé÷åßá ðïõ äåí
Ý÷ïõí éóôïñéêÞ âÜóç. Ôç ÌÜ÷ç ôïõ
Ìáñáèþíá ðåñéÝãñáøå ï éóôïñéêüò
Çñüäïôïò, ï ïðïßïò ãåííÞèçêå ðÝíôå
÷ñüíéá ìåôÜ ôç ìÜ÷ç (485 ð.×.). Ðáñüôé åßíáé ëåðôïìåñÞò óôçí ðåñéãñáöÞ ôïõ
êáé áíáöÝñåé üôé ïé Áèçíáßïé Ýóôåéëáí
óôç ÓðÜñôç ôïí çìåñïäñüìï Öåéäéððßäç, ãéá íá æçôÞóåé âïÞèåéá, åí üøåé ôçò
áðïâßâáóçò ôùí Ðåñóþí óôï Ìáñáèþíá, äåí áíáöÝñåé ôßðïôå ãéá ôïí
áããåëéáöüñï ôïõ ìçíýìáôïò ôçò íßêçò,
ôïí ïðïßï ïé ìåôáãåíÝóôåñïé áõôïý
ôáõôßæïõí ìå ôï Öåéäéððßäç. Ãéá ðñþôç
öïñÜ ï éóôïñéêüò Çñáêëåßäçò (áðü ôïí
Ðüíôï), 150 ÷ñüíéá áñãüôåñá, åðéöõëáêôéêÜ áíáöÝñåé, üôé ôï ìÞíõìá ìåôÝöåñå
ï çìåñïäñüìïò ÈÝñóéððïò, ï Åñùåýò.
¢ëëïé óýã÷ñïíïé Þ êáé ìåôáãåíÝóôåñïé
áõôïý áíáöÝñïõí ùò äñïìïêÞñõêá ôïí
ÅõêëÞ êáé ü÷é ôïí ÈÝñóéððï, êáé Üëëïé
ôï Íéêßá. Ï Ðáõóáíßáò ï ðåñéçãçôÞò, ï
ïðïßïò èåùñåßôáé áîéüðéóôïò óôéò ðëçñïöïñßåò ðïõ ìáò Ý÷åé ìåôáäþóåé, ôï 2ï
ì.×. áéþíá, äçëáäÞ åðôÜ áéþíåò ìåôÜ
ôç ìÜ÷ç, ó÷ïëéÜæåé üôé "ç ðáñÜäïóç
áíáöÝñåé, üôé Ýíáò ïðëßôçò, ìåôÜ ôç
ìÜ÷ç ìåôÝâç ôñÝ÷ïíôáò áðü ôï Ìáñáèþíá óôçí ÁèÞíá, ãéá íá ìåôáöÝñåé ôï
÷áñìüóõíï ìÞíõìá êáé îåøý÷çóå ëÝãïíôáò "íåíéêÞêáìåí". Åíþ ï Ëïõêéáíüò,
óýã÷ñïíïò ôïõ Ðáõóáíßá, áíáöÝñåé ôï
ðåñéóôáôéêü êáèþò êáé ôï üíïìá ôïõ
äñïìïêÞñõêá Öéëéððßäç (ößëïõ ôùí
ßððùí), ï ïðïßïò ðÝèáíå ìüëéò áíÞããåéëå ôï ìÞíõìá: "÷áßñåôå, íéêþìåí". Ôï üíïìá "Öéëéððßäçò" ìåñéêïß ó÷ïëéáóôÝò ôï
ôáõôßæïõí ìå ôï üíïìá ôïõ çìåñïäñüìïõ Öåéäéððßäç (öåßäïìáé ôùí ßððùí),
ðïõ Ý÷åé ó÷åäüí ôçí ßäéá Ýííïéá ìå ôï
üíïìá ôïõ Öéëéððßäç. Ãéá ôï ëüãï áõôü
(ßóùò) Ý÷åé "åðéêñáôÞóåé" üôé ôï ìÞíõìá
ôçò íßêçò ôï ìåôÝöåñå ï Öåéäéððßäçò, ï
ïðïßïò Þôáí ï åðßóçìïò (åðáããåëìáôßáò) çìåñïäñüìïò - äñïìïêÞñõêáò
ôùí Áèçíáßùí. Ïé áó÷ïëçèÝíôåò åðßóçìá ìå ôï èÝìá Ý÷ïõí êáôáëÞîåé üôé:
"õðÞñîå ðñüóùðï ðïõ ìåôÝöåñå ôï ìÞíõìá ôçò íßêçò, (óõã÷ñüíùò âÝâáéá êáé
ôçí ðëçñïöïñßá üôé ïé ÐÝñóåò äåí áðï÷þñçóáí ïñéóôéêÜ, áëëÜ êáôåõèýíïíôáí ðñïò ôïí ÐåéñáéÜ, õðïëïãßæïíôáò
üôé èá âñïõí ôçí ðüëç áíï÷ýñùôç êáé
÷ùñßò õðïóôçñéêôÝò). Áõôü ôï óýóôçìá
ôçò ìåôáöïñÜò ôùí ìçíõìÜôùí Þôáí
óýíçèåò êáé äåí áðïôåëïýóå êÜôé ôï
åîáéñåôéêü. ºóùò ãéá ôï ëüãï áõôü äåí
ó÷ïëéÜóôçêå áðü ôïí Çñüäïôï". Ùò
ðñïò ôï üíïìá üìùò áöÞíïõí (ðñïôéìïýí) ôïí áíþíõìï ïðëßôç ôçò ìÜ÷çò
ôïõ Ìáñáèþíá, ï ïðïßïò Ýôñåîå ìå ôïí
ïðëéóìü ôïõ áðü ôï Ìáñáèþíá óôçí
ÁèÞíá êáé áíÞããåéëå ôç ìåãÜëç íßêç
ôùí ÅëëÞíùí, ç ïðïßá Ýóôñåøå üëç ôçí
éóôïñßá ôïõ åõñùðáúêïý ðïëéôéóìïý. Ç
ëáúêÞ ðáñÜäïóç Ý÷åé ðëÜóåé áñêåôïýò
ìýèïõò ãéá ôïí èñõëéêü ïðëßôç, èåùñþíôáò ìÜëéóôá üôé ðÞãå áðü Üëëç äéáäñïìÞ, ìÝóù ôçò ÓôáìÜôáò (üðïõ ïé
ãõíáßêåò ôçò ðåñéï÷Þò ôïý öþíáîáí
"óôáìÜôá") êáé ôïõ Øõ÷éêïý (üðïõ
ðÞãå íá îåøõ÷Þóåé). Áðü ôá äýï áõôÜ
"ðåñéóôáôéêÜ" èåùñïýí üôé âãÞêáí ôá
ïíüìáôá áõôþí ôùí äýï ðåñéï÷þí:
ÓôáìÜôá êáé Øõ÷éêü. ÓÞìåñá üìùò,
ðïõ ç ðëçñïöüñçóç åßíáé åýêïëç êáé ï
åñåõíçôÞò ìðïñåß íá áíáôñÝîåé óå ðïëëÝò ðçãÝò, èåùñþ üôé äåí ðñÝðåé íá
åðéìÝíïõìå óå ïíüìáôá (êõñßùò ôïõ
Öåéäéððßäç, ôïí ïðïßïí ìáò äßäáîáí óå
üëá ìáò ôá ó÷ïëéêÜ ÷ñüíéá, ïýôå íá
áöéåñþíïõìå Üñèñá, åêäçëþóåéò, ïíüìáôá óõëëüãùí, óôÜäéá êëð.), ãéáôß èá
÷áñáêôçñéóôïýìå áíéóôüñçôïé, áí êáé
¸ëëçíåò.
Ùò ðñïò ôïí ðñþôï Ïëõìðéáêü Ìáñáèþíéï Äñüìï ôïõ 1896 áíáöÝñïõìå
ìåñéêÝò ðëçñïöïñßåò ðïõ åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêÝò. Ï Ìáñáèþíéïò Þôáí ôï
ðñþôï êáé ìïíáäéêü áãþíéóìá ðïõ èá
äéåîÞãåôï åêôüò Óôáäßïõ. Ãéá íá ïñéóôåß
ç åëëçíéêÞ ïìÜäá Ýãéíáí ðñïêñéìáôéêïß
áãþíåò, åðßóçìïé êáé áíåðßóçìïé, êáôÜ
ôïõò ïðïßïõò Ýëáâáí ìÝñïò áñêåôïß
¸ëëçíåò äñïìåßò, ïé ïðïßïé åß÷áí âëÝøåéò íá óõìðåñéëçöèïýí óôçí ÏëõìðéáêÞ ïìÜäá. Ìåôáîý ôùí ðñïêñéìáôéêþí áõôþí áãþíùí Þôáí êáé ïé ðñþôïé
ÐáíåëëÞíéïé áãþíåò ðïõ Ýãéíáí óôéò 10
Ìáñôßïõ ôïõ 1896, êáôÜ ôïõò ïðïßïõò
èá ðñïêñßíïíôáí ïé Ýîé ðñþôïé ãéá ôïõò
Äéåèíåßò ðñïêñéìáôéêïýò ðïõ èá ãéíüíôïõóáí áêïëïýèùò. Óôïõò ðñþôïõò
ÐáíåëëÞíéïõò áãþíåò åß÷áìå ôá åîÞò
áðïôåëÝóìáôá: 1ïò ×áñ. ÂáóéëÜêïò
(öïéôçôÞò, ðïõ äåí áíÞêå óå êáíÝíá
óýëëïãï) óå ÷ñüíï 3:17.00, 2ïò Í.
Ìðåëüêáò, ÐáíåëëÞíéïõ Ã.Ó. óå
3:21.00, 3ïò Ä. ÄåëçãéÜííçò Ðáíåë.
Ã.Ó. óå 3:33.15, 4ïò Ä. ×ñéóôüðïõëïò
Ãõìí. Åôáéñßáò Ðáôñþí óå 3:33.50, 5ïò
Ã. Ãñçãïñßïõ, Åèíéêïý Ã.Ó. óå 3:36.00,
6ïò Å. ÃåñáêÜñçò Ðáíåë. Ã.Ó. óå 3:37.
07. Óôïõò Äéåèíåßò ðñïêñéìáôéêïýò
áãþíåò ðïõ Ýãéíáí óôéò 25 Ìáñôßïõ
(ðñþôç çìÝñá ôùí Ïëõìðéáêþí Áãþíùí), Ýëáâáí ìÝñïò 38 äñïìåßò. Êáô'
áõôïýò èá ðñïêñßíïíôáí ãéá ôïõò Ïëõìðéáêïýò Áãþíåò ïé 16 ðñþôïé. Áðü
åëëçíéêÞò ðëåõñÜò ôåñìÜôéóáí êáôÜ
óåéñÜ: Ä. ÄåëçãéÜííçò óå 3:03.05, ×ñéóôüðïõëïò, ÂáóéëÜêïò, ÃåñáêÜñçò,
Ãñçãïñßïõ, ËáãïõäÜêçò, ËáõñÝíôçò,
Âñåôôüò, Ðáðáóõìåþí, ÊáöåíôæÞò.
Óôïí áãþíá áõôüí óõììåôåß÷å êáé ï
Óðýñïò Ëïýçò, ï ïðïßïò ôåñìÜôéóå
17ïò óå 3:18.25 êáé ìåôÜ áðü áõôüí
18ïò ï Ìáóïýñçò óå 3:18.35. Ôüôå ï
áöÝôçò ôïõ Ìáñáèùíßïõ ôáãìáôÜñ÷çò
Ðáðáäéáìáíôüðïõëïò áðáßôçóå íá
ãßíïõí äåêôïß êáé ï 17ïò êáé ï 18ïò, "ïé
ïðïßïé áãùíßóôçêáí êÜôù áðü ðïëý
äýóêïëåò êáéñéêÝò óõíèÞêåò (åß÷å ðñïçãçèåß âñáäéíÞ âñï÷Þ) êáé åðÝôõ÷ïí
ðïëý êáëÜò åðéäüóåéò". Ï Ðáðáäéáìáíôüðïõëïò ãíþñéæå ôá ðñïóüíôá ôïõ
Óð. Ëïýç (êáëüò äñïìÝáò áíôï÷Þò),
áðü ôçí åðï÷Þ ðïõ ï Ëïýçò õðçñåôïýóå ôç èçôåßá ôïõ. Ï Ïëõìðéáêüò Ìáñáèþíéïò äéåîÞ÷èç óôéò 29 Ìáñôßïõ 1896.
Êáé ðÜëé ïé êáéñéêÝò óõíèÞêåò Þôáí
ðïëý Üó÷çìåò, áöïý ôçí ðñïçãïýìåíç
ìÝñá åß÷å âñÝîåé êáé ôá ãýñù âïõíÜ
Þôáí êáôÜëåõêá áðü ôï ÷éüíé. ¸ëáâáí
ìÝñïò ïé 17 áðü ôïõò ðñïêñéèÝíôåò, 12
¸ëëçíåò êáé 5 îÝíïé, áëëÜ êáé ìåñéêïß
áêüìç, ðïõ äåí åß÷áí ðñïêñéèåß.
ÊÜðïéåò ðçãÝò áíáöÝñïõí üôé Ýôñåîáí
óõíïëéêÜ 25 äñïìåßò Üíäñåò. Ç åêêßíçóç äüèçêå óôéò äýï ôï ìåóçìÝñé áðü ôïí
ôáãìáôÜñ÷ç Ðáðáäéáìáíôüðïõëï. Ï
áãþíáò åß÷å ðïëëÜ áðñüïðôá êáé áíáêáôáôÜîåéò. Ðïëëïß åãêáôÝëåéøáí. Áðü
ôïõò îÝíïõò äñïìåßò ôåñìÜôéóå ìüíï ï
Ïýããñïò ÊÝëíåñ. Ïé ðñþôïé Ýîé Þôáí:
1) Óðýñïò Ëïýçò 2:58.50, 2) ×áñßëáïò
ÂáóéëÜêïò 3:06.03, 3) Óðýñïò Ìðåëüêáò 3:06.30, 4) Ãê. ÊÝëíåñ 3:06.35, 5)
ÉùÜííçò Âñåôôüò, 6) Åëåõè. Ðáðáóõìåþí Åßíáé ãíùóôÜ ôá ðåñéóôáôéêÜ ôïõ
ôåñìáôéóìïý, ç èñõëéêÞ ìïñöÞ ôïõ
Ìáñïõóéþôç Óðýñïõ Ëïýç, ôïõ ðñþôïõ Ïëõìðéïíßêç ôïõ Ìáñáèùíßïõ, ôï
êáôÜìåóôï Ðáíáèçíáúêü ÓôÜäéï (Üíù
ôùí 70 ÷ë.), ï åíèïõóéáóìüò ôùí öéëÜèëùí, ïé ïõñáíïìÞêåéò éá÷Ýò, ç ðáñïõóßá üëçò ôçò âáóéëéêÞò ïéêïãÝíåéáò, ç
äçìéïõñãßá ôïõ èñýëïõ ðïõ ïäÞãçóå ôï
"áðÜíèñùðï" áãþíéóìá ôïõ Ìáñáèùíßïõ Äñüìïõ, íá ãßíåé ôï ðéï äçìïöéëÝò
áãþíéóìá, ðïõ óÞìåñá óõãêåíôñþíåé
ôéò ðåñéóóüôåñåò óõììåôï÷Ýò. Íá óçìåéùèåß üôé óÞìåñá äéåîÜãïíôáé ìáñáèþíéïé
óå üëïí êüóìï êáé ïé óõììåôï÷Ýò Ý÷ïõí
õðïëïãéóôåß üôé îåðåñíïýí ôá ðÝíôå
åêáôïììýñéá. Óå ïñéóìÝíåò ðüëåéò
(äéïñãáíþóåéò) ïé óõììåôï÷Ýò îåðåñíïýí ôéò 40 ÷éëéÜäåò (Ðáñßóé, Ëïíäßíï,
Í. Õüñêç). Ïé áñéèìïß áõôïß åßíáé
åíäåéêôéêïß, ãéáôß äåí åðéôñÝðåôáé ìåãáëýôåñç óõììåôï÷Þ êáé ïé åíäéáöåñüìåíïé ðñÝðåé íá åîáóöáëßóïõí ôç óõììåôï÷Þ ôïõò Ýíá ÷ñüíï ðñéí ôç äéåîáãùãÞ áõôþí ôùí ìåãÜëùí ìáñáèùíßùí.
ÓÞìåñá åêôüò áðü ìáñáèþíéïõò äéåîÜãïíôáé óå üëïí ôïí êüóìï êáé Üëëïé
áãþíåò äñüìïõ, ìåãáëýôåñùí áðïóôÜóåùí, îåêéíþíôáò áðü ôá 50 ÷ëì. êáé
öèÜíïíôáò ìÝ÷ñé áãþíåò äñüìïõ
ÄÅÊÁ çìåñþí, üðïõ ôá ÷éëéüìåôñá
õðåñâáßíïõí ôá 1.000. ÄéåîÜãïíôáé
áêüìç áãþíåò (ìáñáèþíéïé êáé õðÝñ ìáñáèþíéïé) "âïõíïý". Áõôü öáíåñþíåé
üôé Ý÷åé îåðåñáóôåß ç ðñïêáôÜëçøç üôé
ïé ìáñáèþíéïé åßíáé êïðéáóôéêÜ áãùíßóìáôá, ÷ùñßò üìùò íá Ý÷åé áðïêëåéóôåß
ç åðéêéíäõíüôçôá üëùí áõôþí ôùí áãþíùí. ÉóôïñéêÝò ðçãÝò áíáöÝñïõí üôé
ìáñáèþíéï áðïðåéñÜèçêå íá ôñÝîåé ôï
1896 êáé ìßá ãõíáßêá, ôçí åðüìåíç ìÝñá
áðü ôç íßêç ôïõ Óð. Ëïýç, ç ïðïßá äéÞíõóå ôçí áðüóôáóç áðü ôï Ìáñáèþíá
ìÝ÷ñé "ôá óôñáôéùôéêÜ ðáñáðÞãìáôá"
(Íïóïêïìåßï Åõáããåëéóìïý) óå 5 þñåò.
Åêåß üìùò åìðïäßóôçêå íá óõíå÷ßóåé
ìÝ÷ñé ôï ÓôÜäéï, ðñïöáíþò ãéáôß äåí
åðéôñåðüôáí áêüìç ç óõììåôï÷Þ ãõíáéêþí óå Ïëõìðéáêïýò Áãþíåò. Ôï üíïìá ôçò Åëëçíßäáò Þôáí ÓôáìÜôá (êáô'
Üëëïõò ÌåëðïìÝíç) Ñåâßèç, öôù÷Þ ãõíáßêá, ìçôÝñá äýï ðáéäéþí. Ïé ãõíáßêåò
åðåôñÜðç íá ëÜâïõí ìÝñïò óå Ïëõìðéáêü Ìáñáèþíéï ãéá ðñþôç öïñÜ ôï
1984. Ç áðüóôáóç ôïõ Ìáñáèùíßïõ
åßíáé 42.195 ìÝôñá êáé êáôÝëçîå ïñéóôéêÜ óôá ìÝôñá áõôÜ óôï Ìáñáèþíéï
ôïõ Ëïíäßíïõ, 1908, ìåôÜ áðü áðáßôçóç
ôçò âáóéëéêÞò ïéêïãÝíåéáò ç äéáäñïìÞ
íá ðåñÜóåé êÜôù áðü ôá áíÜêôïñá.
Ôï áãþíéóìá ôïõ Ìáñáèùíßïõ,
åßíáé ôï ìüíï áãþíéóìá ôïõ óôßâïõ ðïõ
öÝñåé üíïìá - ôïðùíýìéï - áðü ôçí
ÅëëÜäá, ôçí êïéôßäá ôùí Ïëõìðéáêþí
Áãþíùí. Ç äéêÞ ìáò äéáäñïìÞ åßíáé ç
êëáóéêÞ, ç áõèåíôéêÞ, ç áñ÷Ýãïíç, ç
éóôïñéêÞ, óôçí ïðïßá êÜèå ìáñáèùíïäñüìïò èÝëåé, ôïõëÜ÷éóôïí ìßá öïñÜ
óôç æùÞ ôïõ, íá óõììåôÜó÷åé. Èåùñåßôáé áðü ôéò ðéï äýóêïëåò äéáäñïìÝò óå
üëïí ôïí êüóìï, ëüãù ôùí õøïìå-
27
ôñéêþí äéáöïñþí. Ç äéêÞ ìáò äéáäñïìÞ
åßíáé áðü ôéò åëÜ÷éóôåò óôïí êüóìï,
ðïõ ãßíåôáé ðñïò ìßá êáôåýèõíóç, äçëáäÞ ç åêêßíçóç (Ìáñáèþíáò) åßíáé óå
åíôåëþò äéáöïñåôéêü óçìåßï, áðü ôï
óçìåßï ôïõ ôåñìáôéóìïý (Ðáíáèçíáúêü
ÓôÜäéï). Ï êáíïíéóìüò ïñßæåé üôé: ï ìáñáèþíéïò äñüìïò äéåîÜãåôáé ðÜíôïôå
óå äñüìï áóöÜëôïõ êáé ôï óçìåßï ôçò
åêêßíçóçò ðñÝðåé íá åßíáé ôï ßäéï ìå ôï
óçìåßï ôïõ ôåñìáôéóìïý, Þ ç äéáäñïìÞ
íá åßíáé êõêëéêÞ, Þ ðÞãáéíå - Ýëá, þóôå
íá áðïöåýãåôáé ç åðéëïãÞ äéáäñïìÞò
ðïõ èá åßíáé áðüëõôá êáôçöïñéêÞ êáé
åõíïúêÞ, ãéá ôçí åðßôåõîç ìåãÜëùí åðéäüóåùí. Ç äéêÞ ìáò äéáäñïìÞ äåí åðéëÝãåôáé áðü ôïõò äéåèíåßò äñïìåßò, ãéáôß
åäþ äåí åðéôõã÷Üíïíôáé ñåêüñ. ÓÞìåñá
ìÜëéóôá ðïõ üëïé ïé áãþíåò Ý÷ïõí ïéêïíïìéêÜ êßíçôñá, ïé ìåãÜëïé äñïìåßò åðéëÝãïõí ôïõò áãþíåò ìå ôá õøçëÜ ÷ñçìáôéêÜ Ýðáèëá êáé ìå ôéò åõíïúêÝò óõíèÞêåò ôçò êÜèå äéáäñïìÞò. ÊÜèå íÝï
ñåêüñ áìåßâåôáé ðëïõóéïðÜñï÷á. ÓÞìåñá ïé äñïìåßò ÷ñçóéìïðïéïýí áêüìç êáé
"ëáãïýò", ãéá ôçí åðßôåõîç ôÝôïéùí
ñåêüñ.
Óôï Ìáñáèþíéï Äñüìï äåí ìðïñïýìå íá ìéëÞóïõìå ãéá ðáãêüóìéá
ñåêüñ, ãéáôß ç êÜèå äéáäñïìÞ äéáöÝñåé
áðü ôçí Üëëç. Ïé äéáöïñÝò Ýãêåéíôáé
óôéò åäáöïëïãéêÝò äéáêõìÜíóåéò, áëëÜ
êáé óôçí åðï÷Þ äéåîáãùãÞò ôïõ áãþíá.
ÕðÜñ÷ïõí äéáäñïìÝò ðïõ åßíáé ðïëý
åõíïúêÝò ãéá ôïõò äñïìåßò (Âåñïëßíï,
¢ìóôåñíôáì, Ëïíäßíï êëð.). Ç êáëýôåñç åðßäïóç óÞìåñá óôçí ÊëáóéêÞ äéáäñïìÞ (üðùò Ý÷åé êáèéåñùèåß íá ëÝãåôáé ðáãêïóìßùò ç äéêÞ ìáò äéáäñïìÞ:
Ìáñáèþíáò - Ðáíáèçíáúêü ÓôÜäéï)
åßíáé ôïõ Ïëõìðéïíßêç ÓôÝöáíï Ìðáëíôßíé, ìå 2:10.55, ðïõ ôçí ðÝôõ÷å óôïõò
Ïëõìðéáêïýò ôçò ÁèÞíáò ôï 2004, êáôáññßðôïíôáò ôï óôïé÷åéùìÝíï ñåêüñ
ôïõ ¢ããëïõ Ìðéë ¢íôêïêò ôï 2:11.07.
2, ðïõ ôï åß÷å ðåôý÷åé ôï 1969. Ç êáëýôåñç åðßäïóç ôùí ãõíáéêþí åßíáé
2:26.20 êáé áíÞêåé óôç ÃéáðùíÝæá
Íïãêïýôóé Ìéæïýêé, ðïõ åðßóçò ôçí
ðÝôõ÷å óôïõò Ïëõìðéáêïýò ôçò ÁèÞíáò
ôï 2004. Áðü ÅëëçíéêÞò ðëåõñÜò ôçí
êáëýôåñç åðßäïóç óôïõò Üíôñåò Ý÷åé
åðéôý÷åé ï Íßêïò ÐïëéÜò óå ÷ñüíï
2:17.56, óôïõò Ïëõìðéáêïýò ôçò ÁèÞíáò ôïõ 2004 êáé óôéò ãõíáßêåò ç Ìáñßá
Ðïëýæïõ óå ÷ñüíï 2:39.10, áðü ôï
1997. Ðáãêüóìéá êáëýôåñç åðßäïóç
óôïõò Üíäñåò åßíáé ôïõ Áéèßïðá ×áúëÝ
ÃêÝìðñå-óåëáóéÝ, 2:03.59, áðü 28.9.2008
óôï Âåñïëßíï êáé óôéò ãõíáßêåò ôçò
Âñåôáíßäáò Ðüëáò ÑÜíôêëéö 2:15.25,
áðü 13.4.03 óôï Ëïíäßíï. Ç êáëýôåñç
åðßäïóç (ôï åëëçíéêü ñåêüñ) åßíáé ôïõ
Óð. Áíäñéüðïõëïõ ìå 2:12.04 áðü ôï
1988 óôï Âåñïëßíï, êáé ôçò Ìáñßáò
28
Á' Ïëõìðéáêïß Áãþíåò, Óðýñïò Ëïýçò
Ðïëýæïõ ìå 2:33.40, áðü ôï 1998 óôç
ÂïõäáðÝóôç. Ðñþôç Åëëçíßäá Ìáñáèùíïäñüìïò åßíáé ç Ãåùñãßá ×ñéóôïäïýëïõ (1974) ìå ÷ñüíï 5:01.20, óôçí
ÊëáóéêÞ äéáäñïìÞ. Ôï Åõñùðáúêü
ñåêüñ óôïõò Üíäñåò åßíáé ôïõ ÐïñôïãÜëïõ Áíôüíéï Ðßíôï, 2:06.36 áðü ôï
2000 óôï Ëïíäßíï êáé óôéò ãõíáßêåò ôçò
Âñåôáíßäáò Ðüëáò ÑÜíôêëéö (öõóéêÜ)
2:15.25 óôï Ëïíäßíï.
Óôçí êëáóéêÞ äéáäñïìÞ äéåîÞãïíôï
áãþíåò ìáñáèùíßïõ (Üíïéîç êáé öèéíüðùñï) ìå äéÜöïñåò ïíïìáóßåò êáé ìå
äéÜöïñïõò äéïñãáíùôÝò. ÌåñéêÝò öïñÝò ç åêêßíçóç êáé ï ôåñìáôéóìüò Þôáí
ôï Ðáíáèçíáúêü ÓôÜäéï, (ðÞãáéíáí
Ãñçãüñçò ËáìðñÜêçò
ìÝ÷ñé ôï ÐéêÝñìé êáé åðÝóôñåöáí), ãéáôß ç äéáäñïìÞ áðü ôï Ìáñáèþíá Þôáí
÷áëáóìÝíç, ãåìÜôç ëáêêïýâåò. Áðü ôï
1983 äéïñãáíþíåôáé áðü ôïí ÓÅÃÁÓ ï
ìáñáèþíéïò äñüìïò êÜèå öèéíüðùñï
óôç ìíÞìç ôïõ åéñçíéóôÞ êáé âáëêáíéïíßêç Ãñçãüñç ËáìðñÜêç, ðïõ Ý÷åé
áíáâáèìéóôåß êáé óõãêåíôñþíåé êÜèå
÷ñüíï ìåãÜëï áñéèìü óõììåôï÷þí.
ÖÝôïò ï áãþíáò èá äéåîá÷èåß óôéò 31
Ïêôùâñßïõ êáé ôï üñéï åßíáé 12.000
óõììåôï÷Ýò, ôï ïðïßï, ëüãù ôçò ìåãÜëçò åðåôåßïõ, êáëýöèçêå ìÝóá óå 10
çìÝñåò, áðü ôá ìÝóá Ìáñôßïõ.
ÓÞìåñá åêôüò ôïõ áãþíá Ý÷ïõìå
áñêåôÝò ôåëåôÝò åð' åõêáéñßá ôçò åôÞóéáò äéïñãÜíùóçò: ôåëåôÞ Ýíáñîçò êáé
áöÞ öëüãáò Ìáñáèùíßïõ óôïí Ôýìâï
ôïõ Ìáñáèþíá, äéåèíÝò óõìðüóéï ôçò
ÁÉÌS, ðïëëÝò åïñôáóôéêÝò åêäçëþóåéò. Óôï Ìáñáèþíá ëåéôïõñãåß ôï
ìïíáäéêü óôïí êüóìï Ìïõóåßï Ìáñáèùíßùí, üðïõ óôåãÜæïíôáé ôá áöéåñþìáôá ðïëëþí ìåãÜëùí ÅëëÞíùí êáé
îÝíùí ìáñáèùíïäñüìùí, êáèþò êáé
éóôïñéêÜ ôùí Ïëõìðéáêþí Ìáñáèùíßùí. Ï Ìáñáèþíéïò Äñüìïò åßíáé
óõíþíõìïò ôçò êÜèå ìåãÜëçò ðñïóðÜèåéáò, ðïõ áðáéôåß õðïìïíÞ, áíôï÷Þ,
øõ÷éêÝò êáé óùìáôéêÝò äõíÜìåéò, ðïõ
ìðïñåß íá óå ïäçãÞóïõí óôç íßêç, áëëÜ
êáé óôï èÜíáôï. Ï äå Óðýñïò Ëïýçò
åßíáé ï èñýëïò ôïõ áãùíßóìáôïò, ç ìïñöÞ ðïõ êõñéáñ÷åß ðáãêüóìéá. ¹ôáí
Ýíáò áãíüò íåñïõëÜò, áðü ôï Ìáñïýóé,
ðïõ ãýñéóå ðÜëé óôá êôÞìáôÜ ôïõ êáé
óôç ìåôáöïñÜ ôïõ íåñïý áðü ôï
Ìáñïýóé óôçí ÁèÞíá. Óôá åëëçíéêÜ
÷ñïíéêÜ Ý÷ïõí êáôáãñáöåß ìåñéêÝò
áêüìç ìåãÜëåò ìïñöÝò óôï Ìáñáèþíéï
Äñüìï, üðùò ôïõ ÁëÝîç ÊñÜíç, ôïõ
×ñÞóôïõ ÓÜññá, ôïõ ÈáíÜóç ÑáãÜæïõ
êáé ôïõ ÓôÝëéïõ Êõñéáêßäç. Åßíáé ãíùóôÞ ç íßêç ôïõ ÓôÝëéïõ Êõñéáêßäç óôï
Ìáñáèþíéï ôçò Âïóôþíçò, áìÝóùò ìåôÜ ôïí ´ Ðáãêüóìéï Ðüëåìï, ôï 1946.
Ï Ìáñáèþíéïò ôçò Âïóôþíçò åßíáé ï
áñ÷áéüôåñïò, ìåôÜ ôïí Ïëõìðéáêü
Ìáñáèþíéï ôçò ÁèÞíáò, ãéáôß äéåîÜãåôáé áíåëëéðþò áðü ôï 1897.
Êëåßíïõìå áõôü ôï ìéêñü áöéÝñùìá
ìå äýï ìçíýìáôá: "ÔñÝ÷ïíôáò óôçí
ÊëáóéêÞ äéáäñïìÞ, ôñÝ÷åéò 2500 ÷ñüíéá" êáé "ÅÜí äåí ìðïñåßò íá ôñÝîåéò
óôéò 31 Ïêôùâñßïõ, Ýëá íá åßóáé Ýíáò
èåáôÞò - ößëáèëïò ôùí ìáñáèùíïäñüìùí ôïõ êüóìïõ óôç äéáäñïìÞ Þ
óôï Ðáíáèçíáúêü ÓôÜäéï".
ÐçãÝò:
•Ìáñáèþíéïò, Ç éóôïñßá åíüò áèëÞìáôïò:
ÃéÜííç Åìßñç
•Ìáñáèþíéïé Äñüìïé: Óôáýñïõ Ôóüíéá
•ÌÁÑÁÈÙÍÉÏÓ, ÉóôïñéêÜ êáé ÓôáôéóôéêÜ Óôïé÷åßá: ÃéÜííç Èåïäùñáêüðïõëïõ
- Alain Luzenfichter
ìåãáëýôåñç êéíçìáôïãñáöéêÞ
åðéôõ÷ßá ôïõ Êþóôá ×áôæç÷ñÞóôïõ åèåùñåßôï "Ï Çëßáò ôïõ 16ïõ"
ìÝ÷ñé ðïõ ç ôçëåüñáóç áíÝóõñå ôçí
ðáñáãùãÞ ôïõ ÄÞìïõ ×áôæç÷ñÞóôïõ
ìå äéåõèõíôÞ ôïí ÐáíôåëÞ ÐáëéåñÜêç
ôçí ðåñßöçìç ðëÝïí óÞìåñá ôáéíßá ôïõ
Êþóôá ×áôæç÷ñÞóôïõ "Ôçò Êáêïìïßñáò" (ßóùò ç ìïíáäéêÞ åëëçíéêÞ ôáéíßá
ðïõ Ý÷åé êáé ðáñáôóïýêëé, ï ìðáêáëüãáôïò) óå óêçíïèåóßá-óåíÜñéï ôïõ
Íôßíïõ Êáôóïõñßäç, ðáñáãùãÞò 1963.
Ìáæß ìå ôïí Ê. ×áôæç÷ñÞóôï, óôï
ñüëï ôïõ ÆÞêïõ, ï Êþóôáò Äïýêáò, ï
Íßêïò Ñßæïò, ï ÈáíÜóçò ÌõëùíÜò, ï
Íßêïò ÖÝñìáò, ç Ìáñßêá ÍÝæåñ. Ôçí
÷áñáêôÞñéóáí êùìùäßá - öÜñóá óÜôéñá. Ôá ìç÷áíÞìáôá ìÝôñçóçò ôçò
ôçëåüñáóçò ôçí êáôÝôáîáí óôéò ðéï åìðïñéêÝò. Óõ÷íÝò óõ÷íüôáôåò ðñïâïëÝò ìÝ÷ñé êáé äýï öïñÝò ôçí åâäïìÜäá
ôçí åêôéíÜóóïõí óôïí õøçëüôåñï âáèìü åðéôõ÷ßáò, óôç äåýôåñç êáñéÝñá ôçò,
ôçí ôçëåïðôéêÞ, êáé ãéá ôïí Êþóôá
×áôæç÷ñÞóôï ùò ôçí êáëýôåñç êáé
ìåãáëýôåñç åðéôõ÷ßá ôïõ, áêüìá êáé
áðü ôïí "Çëßá ôïõ 16ïõ".
Ãéá ìÝíá ðñïóùðéêÞ ìïõ ãíþìç
åßíáé êáé Ýíáò ýìíïò, ìéá êáôáãñáöÞ
ôïõ åðáããÝëìáôïò ôïõ ðáíôïðþëç, ôïõ
ìðáêÜëç ôçò ãåéôïíéÜò ôçò äåêáåôßáò
ôïõ 1960. ¸íá åðÜããåëìá ìå äýï ïíïìáóßåò, ðáíôïðþëçò - ìðáêÜëçò, ìðáêÜë óôá ôïýñêéêá, ðïõ ïñéóìÝíïé ëáïãñÜöïé ìáò õðïóôÞñéæáí üôé ç ëÝîç
Ç
Åãêþìéï
ðáíôïðþëïõ
Ôïõ
ËÜæáñïõ ÍéêïëáÀäç
ÓõëëÝêôç - ÅñåõíçôÞ
ðñïÝñ÷åôáé áðü ôçí Ôïõñêßá, áëëÜ
Üëëåò ðéï âáèéÝò Ýñåõíåò, õðïóôçñßæïõí
üôé ïé Ôïýñêïé ôçí ðÞñáí áðü ôçí Áßãõðôï üðïõ êáé óÞìåñá ìÝíåé æùíôáíÞ ç
ëÝîç. Õéïèåóßá óôçí õéïèåóßá Ýêáíå
êáñéÝñá êáé óôçí ÅëëÜäá ìðáêÜëìðáêÜëçò êáé Üíèéóå êõñßùò ìå ôïí
îåñéæùìü ôùí ìéêñáóéáôþí, êáé ôçí
áíôáëëáãÞ ôùí Êùíóôáíôéíïõðïëéôþí.
Åäþ áéóèÜíïìáé ôçí áíÜãêç íá êÜíù
ãíùóôü üôé óôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç 25
ìðáêÜëéêá, åðßóçìá êáôáãåãñáììÝíá,
Þôáí åðé÷åéñÞóåéò áôüìùí ìå êáôáãùãÞ
ôçí êùìüðïëç ÌáëáêïðÞ ôçò Êáððáäïêßáò. Áõôü ãéá íá ðÜñïõìå ìéá éäÝá
ôïõ ðüóï Üíèéóå ôï åðÜããåëìá áõôü
óôçí ÅëëÜäá, ìå ôïí åñ÷ïìü ôùí
Ìéêñáóéáôþí. Óôçí ÊáëïãñÝæá ìåôÜ ôçí
åãêáôÜóôáóç óôéò ðáñÜãêåò ôùí ðñïóöýãùí êáé áíôáëëáîßìùí, áñ÷ßæåé ç
äéáíïìÞ ôùí ïéêïðÝäùí êáé ç áíïéêïäüìçóç êáé ãýñù óôï 1932 ç ÊáëïãñÝæá, íåüêôéóôç ðëÝïí, áñ÷ßæåé íá
ëåéôïõñãåß ùò óõíïéêéóìüò ðñïóöõãéêüò
êáé ôáõôü÷ñïíá áñ÷ßæïõí íá åìöáíßæïíôáé ôá ðñþôá åìðïñéêÜ êáôáóôÞìáôá
- êáöåíåßá - ôáâÝñíåò - ïé äýï öïýñíïé
ôïõ ÊáñÝíôæïõ, êáé ôïõ Êáñùíßäç.
Êáé âÝâáéá ôá ðñþôá ìðáêÜëéêá, ôïõ
Äçì. Íéêïëáúäç, ôïõ Ìðáëôæüãëïõ,
ôïõ Ìéíüðïõëïõ, ôïõ Ëïõëïýêïõ êáé
áñãüôåñá êáé Üëëá. Ïé êÜôïéêïé ðëÝïí
óéãÜ-óéãÜ ìåôÜ ôéò ðáñÜãêåò áñ÷ßæïõí
íá ðñïóáñìüæïíôáé óôéò ôüôå åîåëßîåéò,
íá äõíáìþíïõí ïé áó÷ïëïýìåíïé ìå ôï
ÄçìÞôñéïò Ë. ÍéêïëáÀäçò Ðáíôïðþëçò - Ðñüåäñïò ÊáôáóôçìáôÜñ÷ùí ÊáëïãñÝæçò.
Óôï íåüêôéóôï ðáíôïðùëåßï ôïõ ìåôÜ ôéò ðáñÜãêåò ôï 1932
åðß ôçò ïäïý Âéèõíßáò 19 ÊáëïãñÝæá
29
ôïðéêü åìðüñéï êáé Üíèñùðïé ðñïïäåõôéêïß éäñýïõí óýëëïãï êáôáóôçìáôáñ÷þí ÊáëïãñÝæçò ðñïôïý éäñõèïýí ïé
åìðïñéêïß óýëëïãïé. Ôçí ßäéá åðï÷Þ
ãßíåôáé ìéá ðñïóðÜèåéá áëëáãÞò ôçò
ïíïìáóßáò "ÊáëïãñÝæá" óå "ÍÝï ÂõæÜíôéï".
Ãéá ëßãá ÷ñüíéá ðñïðïëåìéêÜ ç
ðåñéï÷Þ ëåéôïõñãåß ùò "Êïéíüôçôá
ÊáëïãñÝæáò" ìÝ÷ñé ôçí åíóùìÜôùóç
ôçò óôï äÞìï ÍÝáò Éùíßáò. Óôçí ðåñéï÷Þ ôçò ÊáëïãñÝæáò ëåéôïõñãïýí ôá
ëáôïìåßá ôïõ ÂÝúêïõ, êáé ôá ëéãíéôùñõ÷åßá ÊáëïãñÝæáò, Üöèïíï åñãáôéêü
äõíáìéêü ìáæß ìå ôïõò áðáó÷ïëïýìåíïõò óôá åñãïóôÜóéá, êëùóôïûöáíôïõñãïýò óôïõ ÌïõôáëÜóêç, óôç
Âáìâáêïõñãßá, óôç Ìåôáîïõñãßá êáé
áëëïý ç åñãáôéÜ äßíåé æùÞ óôïí ôüðï,
äýíáìç óôïõò åìðüñïõò. ÁõôÜ ùò ôçí
êÞñõîç ôïõ ðïëÝìïõ. Êáôï÷Þ, ðåßíá,
èÜíáôïé, ðüíïò áìÝôñçôïò, óðßôéá
îåðïõëéïýíôáé ãéá 30 ïêÜäåò êáëáìðüêé.
Ïé ìáõñáãïñßôåò èçóáõñßæïõí. Óôïõò
öïýñíïõò ãéá ôï øùìß åðéâÜëëåôáé ôï
äåëôßï. Óôá ìðáêÜëéêá ôï äåëôßï ãéá ôá
ôñüöéìá. ÊÜèå ïéêïãÝíåéá Ý÷åé ôï äåëôßï ìå ôá êïõðüíéá ôçò. Ìå ôï ôÝëïò ôïõ
ðïëÝìïõ, ðïõ ç ÊáëïãñÝæá ðëÞñùóå ìå
ôïí öüñï áßìáôïò ôïõ Ìðëüêïõ, ðëçãùìÝíïé, ìïõäéáóìÝíïé, êáé áíáãêáóìÝíïé áðü ôá ðñÜãìáôá áðåõèýíïíôáé
óôïí öïýñíáñç ôçò ãåéôïíéÜò ôïõò êáé
êõñßùò óôïí ìðáêÜëç ôïõò ãéá ÂÅÑÅÓÅ.
Ïíüìáæáí âåñåóÝ ôçí âäïìáäéÜôéêç
ðßóôùóç ðïõ èá ôïõò Ýêáíå ï ìðáêÜëçò ôïõò êáé áõôïß èá ôïí åîïöëïýóáí
ôï ÓÜââáôï ôï âñÜäõ ìüëéò ôï áöåíôéêü
èá ôïõò ðëÞñùíå ôá ìåñïêÜìáôá. ¸ôóé
óôá ÷Ýñéá ôïõ ìðáêÜëç Ýìåíå Ýíá ÷ïíôñü ëåõêü âéâëßï, ôï ìðáêáëïôÝöôåñï,
ðïõ Ýãñáöå ôá øþíéá ôçò åâäïìÜäáò
áíáëõôéêÜ. Óôá ÷Ýñéá äå ôïõ ðåëÜôç
Ýíá ìéêñü âéâëßï ìå ëßãá öýëëá ðïõ ôï
Ýëåãáí "ôåöôÝñé" êáé óçìåßùíáí ìüíï
íïýìåñá. ÊÜèå ÓÜââáôï ìåéùíüôáí ôï
÷ñÝïò ìÝ÷ñé íá îáíÜ áõîçèåß ìÝ÷ñé ôï
åðüìåíï, áëëÜ ðïôÝ äåí åîïöëåßôï
ôåëåßùò. Ìå ôïí ôñüðï áõôü ï ìðáêÜëçò Ýðáéæå Ýíá ñüëï óõíå÷ïýò ðéóôùôÞ.
Áöïý ðïõëïýóå ìå ðßóôùóç êáé êáôÜ
êÜðïéï ôñüðï êñáôïýóå êáé äåí Ý÷áíå
ôïí ðåëÜôç, åêôüò áí ï ðåëÜôçò ôçí
ìåôÝôñåðå ôçí ðßóôùóç óå öÝóé. ÌéëÜìå ãéá ôçí åðï÷Þ ôïõ öùôéóôéêïý ðåôñåëáßïõ, ôïõ öëéô, ôçò ðïôÜóáò, ôïõ ôñéíÜë, ôïõ ëïõëáêéïý, ôçò âáìâáêüðéôáò,
ôïõ êñéèáñéïý, ôïõ ÷ýìá æÜ÷áñç, ÷ýìá
ìáêáñüíéá, ôçò ìéáò äñá÷ìÞò ðåëôÝ, ôïõ
100 äñÜìéá ôåëåìÝ, ôçò ìéóÞò ïêÜò ëÜäé,
êáé êüøå ìïõ êáé ðÝíôå öÝôåò óáëÜìé
âñáóôü êáé ðÝíôå öÝôåò ðáóôïõñìÜ,
óÞìåñá ðïõ ðëçñùèÞêáìå íá ðéïýìå
¢äåéá áóêÞóåùò åðáããÝëìáôïò êáðíïðþëïõ åíôüò ðáíôïðùëåßïõ ôïõ 1938
30
ÊáôáóôçìáôÜñ÷åò ôçò ÊáëïãñÝæáò ôï 1932 ôçí çìÝñá ßäñõóçò ôïõ Óùìáôåßïõ ôïõò
Ýíá ïýæï ôïõ Äïõâëßäç Þ ìéá ìðýñá
Öéî. Äýóêïëá ÷ñüíéá, ðïëý äýóêïëá,
ãé' áõôü ôï èÝìá ôïõ âåñåóÝ Ýðáéæå
ìåãÜëï ñüëï. Ïé êáëïíïéêïêõñÜäåò
ëÝãáíå óôïí ðáôÝñá ìïõ: êõñ ÌÞôóï,
ìüëéò áäåéÜóåé ï ôåíåêÝò áðü ôïí ôåëåìÝ
ôïí èÝëù ãéáôß ï Üëëïò ðïõ êïõâáëÜù
ôï íåñü ìïõ ÷Üëáóå, êõñ ÌÞôóï, ïé
áíôæïýãéåò óïõ ìïõ ôñýðçóáí ôç ìýôç,
Üìá áäåéÜóåé ï ôåíåêÝò íá ìïõ ôïí
äþóåéò ãéá íá öõôÝøù âáóéëéêü, êõñ
ÌÞôóï, ôï ôóïõâÜëé ôçò æÜ÷áñçò
ôåëåéþíåé, èá ìïõ ôï äþóåéò ãéá íá
öôéÜîù óþâñáêá óôïí ×áñÜëáìðï... Ç
æÜ÷áñç åñ÷üôáí áðü ôçí ÁìåñéêÞ ôüôå,
áðü ôçí Êïýâá óõãêåêñéìÝíá. Ç ãéáãéÜ
ìïõ åß÷å âñåé ìéá ðáôÝíôá, ôá îÝâáöå ôá
ëåýêáéíå ìå ëïõëÜêé êáé Ýöôéá÷íå êáôÜëåõêá óåíôüíéá ãéáôß ôá ôóïõâÜëéá ôçò
æÜ÷áñçò Þôáí áðü êÜìðïôï, Ýíá ýöáóìá ðïëý áíèåêôéêü.
Ïé ìðáêÜëçäåò ôçò ãåéôïíéÜò êõñßùò, Þôáí êáé Üëëá ðñÜãìáôá ìáæß,
üðùò ðéóôùôÝò. ¼÷é âÝâáéá óáí ôéò
óçìåñéíÝò ôñÜðåæåò, ÷ïñçãïß óå åßäç
âÝâáéá êáôÜ êÜðïéï ôñüðï, êáé ìåñéêïß
Ýðáéæáí êáé ôï ñüëï ôïõ ôáâåñíéÜñç,
üðùò óáôéñéêÜ ðáßæåé ï ×áôæç÷ñÞóôïò.
ÌðáêáëïôáâÝñíá ôá âñáäÜêéá âÝâáéá,
éäßùò üóá ìðáêÜëéêá üðùò ôï äéêü ìáò
äéÝèåôáí âáñÝëéá ìå äéêéÜ ôïõò ñåôóßíá
óðáôáíÝúêç êáé üóï ãéá ìåæÝ, êáóåñÜêé
Ï Ãåþñãéïò Ðáëôüãëïõ óôï ðáíôïðùëåßï ôïõ óôç ÍÝá Éùíßá ìéá ðñïðïëåìéêÞ ÊáèáñÞ ÄåõôÝñá.
ðéðåñÜôï, äýï öÝôåò ðáóôïõñìÜ ñÜ÷ç
ÌéñÜí, äýï óáñäÝëåò ðáóôÝò êáèáñéóìÝíåò ìå åöçìåñßäá êáé ãéá ôéò êñýåò
íý÷ôåò ìéá áõãïìÝíç ñÝãêá øçìÝíç ìå
åöçìåñßäá Ýíá êñïìýäé æïõìðç÷ôü êáé
äõü-ôñåéò åëéÝò èñïýìðåò. ¸ôóé Ýóâçíå
ôïí êáûìü ôïõ ï åñãÜôçò ôçò 10/åôßáò
ôïõ 1960, êáé öþíáæå, êõñ ÌÞôóï
ðéÜóå ìéóÞ ïêÜ óðáôáíåúêü áêüìá êáé
öýãáìå, ðÜìå ãéá ýðíï, áýñéï åßíáé
ÊõñéáêÞ èá ìáò îõðíÞóïõí ïé êáìðÜíåò ôçò Æùïäü÷ïõ ÐçãÞò. Ç êáíôçíáëÜöôéóóá ç êõñÜ Åõóåâåßá èá ôéò
÷ôõðÜ ÷áñÜìáôá êáé ìÝóá ï ðáðÜÓôñáôÞò èá øÜëåé âõæáíôéíÜ óáí
ðáëéüò Êùíóôáíôéíïðïëßôçò ðïõ åßíáé.
Áñãüôåñá áõôÝò ïé êáìðÜíåò êôýðçóáí
êÜðùò èëéâåñÜ ãéá ôï åðÜããåëìá ôïõ
ìðáêÜëç ãéáôß Þñèáí ôá óïýðåñ ìÜñêåô, ôá æáìðüí ãáëïðïýëáò ìå 2%
ëéðáñÜ, ôá ôõñéÜ ìå ìçäÝí ëéðáñÜ, ôá
Üíïóôá åéóáãüìåíá ðñïúüíôá êáé Ýíá
óùñü Üëëá ðñïúüíôá ðïõ êÜðïôå äåí
èá ìðïñïýóáìå íá öáíôáóôïýìå, üðùò
âÝâáéá èá ðáñáäéíüìáóôå üëïé óôï
Ýëåïò ôùí óïýðåñ-ìÜñêåô êáé èá ÷Üíáìå ìéá ãéá ðÜíôá, åìåßò ôçò êÜðïéáò
çëéêßáò, ôï Üñùìá ôïõ ìðáêÜëç ôçò
ãåéôïíéÜò ìáò.
Áí âñåèåßôå ðïôÝ óôçí åðáñ÷ßá
áíáæçôÞóôå êáé êõñßùò óå ÷ùñéü, ôï
ìðáêÜëéêï ôïõ ÷ùñéïý (óôï Ðõèáãüñåéï ôçò ÓÜìïõ, óôá ÁìðåëÜêéá ôçò
Èåóóáëßáò, óôçí ÁãéÜóï ôçò ÌõôéëÞíçò, óôï ÔóïìëÝêôåñå ôùí Óåññþí,
óôçí Áëåîáíäñïýðïëç, óôï Æáãüñé,
óôç ÍÜîï, óôçí ÊÝá êáé áëëïý) ôá
ðñïúüíôá ôïõ âÝâáéá äåí èá åßíáé ôá
ßäéá ôçò åðï÷Þò ôïõ, áëëÜ ôï óêçíéêü
óßãïõñá ðáñáìÝíåé ôï ßäéï. Ç ìðñïýôæéíç êáèéóôÞ æõãáñéÜ ìå ôá äõï ôçò
ôÜóéá, ôá ìðñïýôæéíá äñÜìéá Ý÷ïõí
áíôéêáôáóôáèåß ìå ãñáììÜñéá, ï îýëéíïò ðÜãêïò, ôï îýëéíï øõãåßï êÜðïõ
ßóùò ðáñáôçìÝíá, ìéá óÝóïõëá, ôá ôñßñéãá ôóïõâÜëéá ãéá ôéò æùïôñïöÝò,
ðñïëáâáßíåôå ßóùò... ¼ðùò ìå ðñüëáâå
êáé ï ößëïò ìïõ ï ×Üñçò óå ìéá êïõâÝíôá ìáò ìïõ ðñüôåéíå äéêü ôïõ ôßôëï:
"Åãêþìéï ðáíôïðþëïõ" ìïõ åßðå, åíþ
åãþ åß÷á áðïöáóßóåé: "Åãêþìéï óôï
åðÜããåëìá ôïõ ðáôñüò ìïõ".
31
Óêßôóï ôïõ Íßêïõ ÂïõëãáñÝëç
32
ìåëÝôç ôçò êõñßáò ÁíäñéþôçÌðïýñ÷á ìáò èÝôåé ðñþôá áðü
üëá ôï æÞôçìá ôçò óõíáéóèçìáôéêÞò
åìðëïêÞò ôïõ åñåõíçôÞ ìå ôï áíôéêåßìåíï ôçò ìåëÝôçò ôïõ. Ç óõããñáöÝáò
Ýëêåé ôçí êáôáãùãÞ ôçò áðü ôïí ÔóåóìÝ êáé áöÞíåé óõ÷íÜ íá åêäçëùèåß ç
áãÜðç ôçò ãéá ôïí ôüðï êáé ôïõò
áíèñþðïõò ôïõ ÷ùñßò íá áêõñþíåé ôéò
ìåèïäïëïãéêÝò ôçò åðéëïãÝò.
Ðïëëïß ðéóôåýïõí üôé ôï íá ãñÜöåéò
ãéá ôïí ôüðï óïõ åßíáé åýêïëï ðñÜãìá.
Ç áëÞèåéá åßíáé üôé íá ãñÜöåéò ãéá ôïí
ôüðï óïõ áðïôåëåß ôüëìçìá. ÐñÝðåé íá
éóïññïðÞóåéò ôï ìýèï ìå ôçí ðñáãìáôéêüôçôá, ôç ãíþóç Þ ôçí áßóèçóç ðïõ
Ý÷åéò ìå üôé ðñïêýðôåé áðü ôçí "êáèáñÞ"
Ýñåõíá êáé íá ìç öáíåßò öïâéêüò Þ áìÞ÷áíïò. Ç Êõñßá Ìðïýñ÷á áíôáðïêñßèçêå ó áõôÝò ôéò ðñïêëÞóåéò êáé ôéò
êÝñäéóå, äßíïíôáò óå Ýíá ðñïóùðéêü
áöÞãçìá âáñýôçôá êáé åñåõíçôéêü
âÜèïò.
ÁëÞèåéá üìùò, ðþò ïñßæåôáé ï ôüðïò
"ÔóåóìÝò"; Ðþò ìðïñïýìå íá áðïìïíþóïõìå Ýíáí ôüðï ãéá íá ãñÜøïõìå
ôçí éóôïñßá ôïõ Þ íá ðåñéãñÜøïõìå ôïí
ðïëéôéóìü ôïõ êáé ðüóï ç ðñïóöõãéÜ
áðïôÝëåóå Ýíá åñãáóôÞñé ôáõôïôÞôùí
êáé ðïëéôéóìïý ðïõ Üëëáîå ôïõò ÔóåóìåëÞäåò, ôïíßæïíôáò áíÜëïãá ôá óôïé÷åßá ðïõ ôïõò äéáöïñïðïéïýóáí Þ ðïõ
ôïõò Ýíùíáí ìå ôïõò ãýñù ðëçèõóìïýò,
áíÜëïãá ìå ôïí ôüðï êáé ôïõò üñïõò
ôçò åãêáôÜóôáóçò ôïõò;
Ðüóá áðü ôá óôïé÷åßá ðïõ ðáñïõóéÜæïíôáé óôï âéâëßï ìðïñïýí íá èåùñçèïýí áìéãþò "ôóåóìåëßäéêá" êáé ðüóá óôïé÷åßá êïéíÜ åíüò ðïëéôéóìïý ðïõ
ôïí ìåëåôÜìå åìåßò áðïóðáóìáôéêÜ;
ÌÞðùò ï ÔóåóìÝò åßíáé ç Üëëç ü÷èç
ôçò ×ßïõ óôï èáëÜóóéï äñüìï áðü ôïí
Åýîåéíï Ðüíôï óôçí Áßãõðôï; ÌÞðùò
åßíáé ç Üëëç ðëåõñÜ ôùí ÁëáôóÜôùí
óôç ÷åñóüíçóï ôçò Åñõèñáßáò; ÓÞìåñá
ç ÊÜôù ÐáíáãéÜ äåí áðïôåëåß ðéá êïììÜôé ôïõ ÔóåóìÝ; ÌåëÝôåò üðùò ôçò
êáò Ìðïýñ÷á-Áíäñéþôç åßíáé ÷ñÞóéìåò üóï äåí áðïôåëïýí ìåìïíùìÝíåò
ðåñéðôþóåéò êé üóï ãåííéïýíôáé íÝåò
åðéóôçìïíéêÝò ðñïóåããßóåéò ðïõ èá
áîéïðïéÞóïõí áõôåò ôéò åðéìÝñïõò ìåëÝôåò êáé èá ôïõò äþóïõí íÝï íüçìá
ìÝóá óå ìéá ðéï êáèïëéêÞ ðñïóÝããéóç
ôïõ ðïëéôéóìïý ìáò.
Ç
ÂÉÂËÉÙÍ
Êïñßíáò
Áíäñéþôç-Ìðïýñ÷á
ÔÓÅÓÌÅÓ
Ðïëéôéóìüò êáé
ÊáèçìåñéíÞ ÆùÞ
¸êäïóç ÊÅ.ÌÉ.ÐÏ. 2010
Ôïõ
Ìé÷Üëç ÂáñëÜ
Óôç ìåëÝôç ôçò ç óõããñáöÝáò Ý÷åé
íá áíôéìåôùðßóåé ôïõëÜ÷éóôïí ôñåéò
åéêüíåò. Ç ðñþôç åßíáé ç åéêüíá ôùí
ìáñôõñéþí ôùí ÔóåóìåëÞäùí, áêüìá
êáé áí áõôÝò åßíáé äçìïóéåõìÝíåò, ðïõ
Ý÷ïõí óõãêåíôñùèåß ìÝ÷ñé ôç äåêáåôßá
ôïõ 1980. Ç äåýôåñç áöïñÜ ôéò ìáñôõñßåò åêåßíùí ðïõ Ý÷ïõìå óõíáíôÞóåé
êáé êáôáãñÜøåé ìåôÜ ôï 1990 óå óýã÷ñïíá êõñßùò ìÝóá Þ ðïõ óõíáíôÜìå
óôéò ãåéôïíéÝò, ôéò åíþóåéò êëð. Ç ôñßôç
åßíáé áõôÞ ðïõ èá ìðïñïýóå íá ó÷çìáôéóèåß áðü ôç óõóôçìáôéêÞ åðåîåñãáóßá üëùí ôùí áñ÷åéáêþí ôåêìçñßùí,
åßôå óõãêñïôÞèçêáí åêåß, åßôå åäþ, êáé
èá ìðïñïýóáìå íá ôçí áðïêáëÝóïõìå
óôáôéóôéêÞ Þ ôõðéêÞ åéêüíá.
Ìå øý÷ñáéìï ìÜôé ç êõñßá Ìðïýñ÷á óçìåéþíåé ôçí õðåñïøßá ðïõ áíÝðôõîáí ïé ðñüóöõãåò áðÝíáíôé óôçí
ÅëëÜäá. Áðü ôçí Üëëç ç ßäéá äéáôçñåß
ôçí ðßêñá ãéá ôçí áðþëåéá, áëëÜ êáé
ôçí õðïôßìçóç ôùí ðñïóöýãùí, óôÜóåéò êáé ïé äõï êáèüëïõ áóõíÞèéóôåò
áêüìá óôïí åëëçíéêü ðëçèõóìü. Ç óõããñáöÞ åäþ Ý÷åé ìéá êïéíùíéêÞ ëåéôïõñãßá. ÐñÝðåé íá äßíåé äéÝîïäï êáé ðñïïðôéêÞ. Íá ëåéôïõñãåß øõ÷ïèåñáðåõôéêÜ
êáé ðïéçôéêÜ êáé íá öÝñíåé èåôéêÞ áýñá
óôïõò áíèñþðïõò. Êáé áðü áõôÞ ôçí
Üðïøç ç óôáôéóôéêÞ åéêüíá êáé ç
áõóôçñüôçôá ôçò ìÝôñçóçò ðñÝðåé íá
õðï÷ùñåß óôç ãëõêüðéêñç ìíÞìç ôçò
êïéíùíßáò.
Ôüôå êáé ìüíï ç éóôïñßá äåí åßíáé
ìíçìüóõíï áëëÜ Ýíá åßäïò ÁíÜóôáóçò.
33
ÂÉÂËÉÙÍ
Æá÷áñïýëáò ÊáñáâÜ
"Ôá ÅëëçíéêÜ
Êùíóôáíôéíïõðïëßôéêá
ðåñéïäéêÜ
ãéá ðáéäéÜ êáé íÝïõò
(1898-1919)
¸êäïóç ÊÅ.ÌÉ.ÐÏ. 2010
Ôïõ
É. Í. ÂáóéëáñÜêç
34
ï èÝìá ôçò ðïëý åíäéáöÝñïõóáò
T
áõôÞò äéáôñéâÞò ðñïáíáããÝëëåé
ìéá äéáðñáãìÜôåõóç ìå ðïëëÜ áíáìå-
íüìåíá Þ ìç åõñÞìáôá áðü ôç óõóôçìáôéêÞ áíáäßöçóç åíüò êüñðïõò åíôýðùí
áðïêáëõðôéêþí ìéáò ðëïýóéáò óå ðíåõìáôéêÝò áíçóõ÷ßåò, åíäéáöÝñïíôá êáé
ïñÜìáôá ðåñéüäïõ.
Ï ôßôëïò ôïõ ðïíÞìáôïò, áðü ìüíïò
ôïõ, ìðïñåß íá ìçí ðñïúäåÜæåé Ýíáí
áðëçñïöüñçôï áíáãíþóôç ãéá üëá ôá
ðñïò åîÝôáóç æçôïýìåíá ðïõ ìéá
ôÝôïéá åñãáóßá áðáéôåß áðü ôïí Ýíôéìï
êáé öéëüðïíï åñåõíçôÞ, åí ðñïêåéìÝíù
åñåõíÞôñéá. ÐñÜãìáôé, åßíáé óáöÝò üôé
ç åéò âÜèïò ãíþóç ôùí éóôïñéêþí êáé
ðïëéôéóìéêþí ðáñáìÝôñùí ðïõ óõãêñïôïýí ôï ðëáßóéï ìåëÝôçò åíüò ðåñéïäéêïý
Ôýðïõ ìéáò ôÝôïéáò åðï÷Þò êáôÜöïñôçò áðü âáèõóÞìáíôá ãåãïíüôá êáé
ðñïâëçìáôéóìïýò, åßíáé áðáñáßôçôç,
áêüìç êáé - Þ ìÜëëïí êõñßùò üôáí ðñüêåéôáé ãéá Ýíôõðá ìå óôï÷åõìÝíï êïéíü
ðáéäéÜ êáé íÝïõò. Êáé ôïýôï, ðñïöáíþò ãéáôß ôï ðïëéôéóìéêü õðüâáèñï
åíüò ôÝôïéïõ Ýíôõðïõ ÷þñïõ ðñïáðáéôåß óýãêëéóç ðïëëþí êáé óõ÷íÜ ðñïò
åîéóïññüðçóç áíôéöáôéêþí ìåôáîý
ôïõò äåäïìÝíùí êáé åðéäéþîåùí.
H ýëç åðéêåíôñþíåôáé åîáíôëçôéêÜ
óå ðÝíôå ðåñéïäéêÜ, ðïõ êáëýðôïõí ôçí
ðåñßïäï 1898-1919. Ðñþôï óôç óåéñÜ,
Ï Ðáéäéêüò êüóìïò, ðïõ åêôåßíåôáé óå
ôÝóóåñéò ðåñéüäïõò, áðü ôï 1898 ùò ôï
1908. Äåýôåñï, Ï ÖÜñïò, 1909-1912.
Ôñßôï, Ç ÌÝëéóóá, ôïõ ÔïìÜæïõ ÄåðÜóôá, 1912. ÔÝôáñôï, ôï Áð' üëá, 19171919. Êáé ðÝìðôï, Ç ÌÝëéóóá, áõôÞ ôç
öïñÜ ôïõ Ä. Ð. Äáìáóêçíïý, 19181919.
Óå üëá ëßãï-ðïëý ôá ðåñéïäéêÜ,
ôçñåßôáé ç äéáäñáóéáêÞ ðáñÜäïóç êáé
áðü ôç ÄéÜðëáóç ôùí Ðáßäùí íá äçìïóéåýïíôáé åðéóôïëÝò êáé óõíåñãáóßåò
íåáñþí áíáãíùóôþí, ìå êåßìåíá êÜèå
ëïãÞò êáé ìå üìïñöá øåõäþíõìá,
äçëùôéêÜ ôïõ ñïìáíôéêïý êáé áñ÷áéïëáôñéêïý ðíåýìáôïò ôçò åðï÷Þò.
×áñáêôçñéóôéêü åðßóçò, ôï åîþöõëëï áðü ôåý÷ïò ôïõ Ðáéäéêïý êüóìïõ, ðïõ "äåß÷íåé äýï ¸ëëçíåò ìå ôçí
êëáóéêÞ åëëçíéêÞ åíäõìáóßá ôçò öïõóôáíÝëáò, íá óôñÝöïíôáé ìå äéåêäéêçôéêÞ ìáôéÜ ðñïò ôï ðÝëáãïò". ÁíáöÝñù
áõôü ôï åéêïíïãñáöéêü óôïé÷åßï ãéá íá
õðïãñáììßóù üôé ìÝóá óôï åõñýôåñï
ðñïãñáììáôéêü ðëÝãìá ôùí ìïñöùôéêþí, çèïðëáóôéêþí Þ øõ÷áãùãéêþí
åðéëïãþí ôïõò, ôá ðåñéïäéêÜ áõôÜ
ðñïÝâáëëáí, Üìåóá Þ Ýììåóá, ôï ñïìáíôéêÞò õöÞò çñùéêü ðíåýìá ôçò åëëçíéêüôçôáò êáé åëåõèåñßáò.
"...ÐñïóöéëÞò óýíôñïöïò..." Åßíáé
ðñïöáíÝò üôé ìå ôçí "Áëëçëïãñáößá"
ìåôáîý áíáãíùóôþí êáé ðåñéïäéêïý, ìå
ôéò äçìïóéåýóåéò ëïãïôå÷íéêþí ôïõò
êåéìÝíùí, ìå ôïõò äéÜöïñïõò "Äéáãùíéóìïýò" (üðùò "ÃõìíáóôéêÞ ôïõ Ðíåý-
ìáôïò"), ëåéôïõñãïýóáí ôá ðåñéïäéêÜ
ùò æùíôáíÜ åñãáóôçñéáêÜ êýôôáñá
ðíåõìáôéêÞò äñáóôçñéüôçôáò, êïéíùíéêïðïßçóçò êáé åðáöÞò ôùí ðáéäéþí ìå
ôïí Ýîù êüóìï. Ç Ýííïéá ôïõ "Ýîù
êüóìïõ" ðáßñíåé åäþ Ýíáí éäéáßôåñï ÷áñáêôÞñá óôéò óõíåéäÞóåéò, áí óêåöôïýìå ðüóï ôï åêôüò ïéêïãÝíåéáò ðåñéâÜëëïí ôïõ ðáñïéêéáêïý åëëçíéóìïý êÜèå
Üëëï ðáñÜ åß÷å ãëùóóéêÞ êáé åèíïôéêÞ
ïìïéïãÝíåéá, Ýôóé ðïõ íá äéåõêïëýíåôáé
ìéá áðñüóêïðôç ãÝöõñá åðéêïéíùíßáò
ìåôáîý ôïõ êõñéïëåêôéêÜ ïéêåßïõ êáé
ôïõ áíïßêåéïõ, ó÷åäüí âáâåëéêïý
÷þñïõ. ÐÝñá äçë. áðü ôçí üðïéá áõôïíüçôá ðïëýôéìç óõìâïëÞ ôïõ Ó÷ïëåßïõ
êáé ôçò Åêêëçóßáò, ôï ðáéäéêü ðåñéïäéêü ðáßæåé åäþ Ýíá óçìáíôéêü ðáéäáãùãéêü êáé ðïëéôéóìéêü ñüëï åîüäïõ ôïõ
ìéêñïý áíáãíþóôç áðü ôá üðïéá áóöõêôéêÜ êéãêëéäþìáôá åóùóôñÝöåéáò ôïí
áðåéëïýí.
Ìßëçóá ðáñáðÜíù ãéá "åîéóïññüðçóç áíôéöáôéêþí ìåôáîý ôïõò äåäïìÝíùí êáé åðéäéþîåùí". ÐñÜãìáôé, ç ãåíéêüôåñç ðïëéôéêÞ êáôÜóôáóç ôçò ôüôå
åðï÷Þò óôçí ÏèùìáíéêÞ áõôïêñáôïñßá, ìáæß ìå ôçí èïëÞ êáé óõ÷íÜ Üêñùò
ðïëùôéêÞ åéêüíá ôùí ðïëéôéêþí êáé
ðíåõìáôéêþí æõìþóåùí óôçí åëëçíéêÞ
åðéêñÜôåéá, åðÝâáëå óôïõò åêäüôåò ôùí
ðåñéïäéêþí íá êéíïýíôáé ðåñßðïõ ðÜíù
óôï ôåíôùìÝíï óêïéíß ëåðôþí éóïññïðéþí.
H ðïóüôçôá êáé ç ðïéüôçôá ôùí
óôïé÷åßùí êáé åõñçìÜôùí ðïõ åêôßèåíôáé óôï 367 óåëßäùí Ýñãï, Ý÷ïõí ôç
óïâáñüôçôá êáé ôçí åìâñßèåéá ìéáò
ëüãéáò ðñáãìáôåßáò, ìå éäéáßôåñåò áðáéôÞóåéò ðñïóåêôéêÞò áíÜãíùóçò. Êáé
ôïýôï, óå áñìïíéêü óõíäõáóìü ìå ìéá
êáëïäïõëåìÝíç ãëþóóá, ðïõ êáôáêôÜ
ôïí áíáãíþóôç åñáóôÞ ôïõ ðñïóåãìÝíïõ áðü êÜèå Üðïøç êáé åõ÷Üñéóôá
ñÝïíôïò ëüãïõ.
...áðü ôçí óõìâïëÞ êáé ðáñïõóßá ôïõ
Éùíéêïý ÓõíäÝóìïõ óôéò ÉùíéêÝò ÌÝñåò 2010
Äçìïôéêïß ÷ïñïß áðü ôï ÷ïñåõôéêü ôìÞìá ôïõ É.Ó.
Ôï ðåñßðôåñï ôïõ ôìÞìáôïò êáôáóêåõÞò êïýêëáò ôïõ É.Ó
Áíáâßùóç ðáëéþí ðáé÷íéäéþí óå óõíåñãáóßá ìå ôïí Á.Ã.Ó. "ÁÍÁÔÏËÇ" êáé ôçí Ð.Å.Ì. "Ç ÊÁÐÐÁÄÏÊÉÁ"
Ôï ðåñßðôåñï ôïõ É.Ó.
Åðßäåéîç êáôáóêåõÞò öéãïýñáò Êáñáãêßïæç
35
36
ÅðéóôïëÞ ôïõ Ä.Ó. ôïõ Éùíéêïý ÓõíäÝóìïõ
Ðñïò ôïí ÄÞìáñ÷ï Í. Éùíßáò ìå èÝìá ôï Ìíçìåßï Ìéêñáóéáôþí
Ðñïò : Ôï ÄÞìáñ÷ï Í. Éùíßáò
Êïéíïðïßçóç: 1. Ðñüåäñï Äçìïôéêïý Óõìâïõëßïõ
2. Áñ÷çãïýò äçìïôéêþí ðáñáôÜîåùí
ÍÝá Éùíßá 12 Óåðôåìâñßïõ 2010
Áñ.ðñùô.: 30/2010
ÈÅÌÁ: Ìíçìåßï Ìéêñáóéáôþí
Êýñéå ÄÞìáñ÷å,
¼ðùò ãíùñßæåôå ïé ÉùíéêÝò ÌÝñåò ðïõ ãßíïíôáé êÜèå ÷ñüíï óôçí ðüëç ìáò ìå ôç óõììåôï÷Þ ôùí öïñÝùí ðïõ
äñáóôçñéïðïéïýíôáé óå áõôÞ, óõìðßðôïõí ìå ôçí åðÝôåéï ôçò ìéêñáóéáôéêÞò êáôáóôñïöÞò. ¸ôóé ãßíåôáé êáé êáôÜèåóç
óôåöÜíùí ãéá íá ôéìçèïýí ïé åêáôïíôÜäåò ÷éëéÜäåò ¸ëëçíåò ðïõ óêïôþèçêáí.
Ï Éùíéêüò Óýíäåóìïò õðåíèõìßæåé üôé ðáëáéüôåñá óôá ÐåõêÜêéá (ìðñïóôÜ áðü ôï êëåéóôü ãõìíáóôÞñéï) õðÞñ÷å ôï
Ìíçìåßï ôùí Ìéêñáóéáôþí. Ìå áöïñìÞ êÜðïéá Ýñãá, ôï ìíçìåßï áõôü áðïóýñèçêå ðñïóùñéíÜ êáé äåí åðÝóôñåøå ðïôÝ
óôç èÝóç ôïõ.
Óôï ðëáßóéï áõôÞò ôçò óçìáíôéêÞò äéïñãÜíùóçò éóôïñéêÞò ìíÞìçò, åðéèõìïýìå íá óáò ãíùñßóïõìå ôçí ðåðïßèçóÞ
ìáò, üôé ôï ìíçìåßï ðñÝðåé, áð' üðïõ êé áí âñßóêåôáé óÞìåñá, íá åðáíÝëèåé óôç èÝóç óôçí ïðïßá åß÷å áñ÷éêÜ
ôïðïèåôçèåß. ¸÷ïõìå åðßóçò ôç ãíþìç üôé óå ðåñßðôùóç ðïõ ôï ìíçìåßï Ý÷åé êáôáóôñáöåß ïëüêëçñï Þ ìÝñïò áõôïý,
ìðïñåß íá óõìðëçñùèåß Þ íá öéëïôå÷íçèåß åê íÝïõ.
Ìå ôéìÞ
Ç ÐÑÏÅÄÑÏÓ
Ï ÃÅÍ. ÃÑÁÌÌÁÔÅÁÓ
Êáëëéüðç ÓôåñéÜäïõ
ÃéÜííçò Êïíôßôóçò
Ì
å ôïí ôßôëï ìåëïðïéçìÝíç ðïßçóç, áðü ôïí Åñùôüêñéôï Ýùò
óÞìåñá óõíå÷ßæïíôáé ãéá 9ç óõíå÷Þ
÷ñïíéÜ ïé åêäçëþóåéò ðïõ óõíäéïñãáíþíïõí ï Éùíéêüò Óýíäåóìïò êáé ôï
ºäñõìá ÍåïåëëçíéêÞò Ðïßçóçò ÔÜêçò
Óéíüðïõëïò. Ðïßçóç êáé ìïõóéêÞ, äõï
ôÝ÷íåò ðïõ åíþ âÜäéóáí ìáæß ãéá ðÜñá
ðïëëïýò áéþíåò êáé áñãüôåñá ÷ùñßóôçêáí, óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ðñïóðáèïýóáí íá âñïõí áöïñìÞ ãéá íá îáíáóõíáíôçèïýí.
ÌåëïðïéçìÝíç
ðïßçóç
Ôïõ
ÃéÜííç Êïíôßôóç
Ïé åêäçëþóåéò, ëüãù äçìïôéêþí
åêëïãþí, îåêéíïýí ëßãï áñãüôåñá óå
óýãêñéóç ìå ôéò ðñïçãïýìåíåò ÷ñïíéÝò,
óôéò 22 Íïåìâñßïõ 2010 ìå ôçí åéóáãùãÞ ôùí åêäçëþóåùí áðü ôïí Êþóôá
ÌõëùíÜ, óõíèÝôç - óõããñáöÝá êáé èá
óõíå÷éóôïýí, ôçí ßäéá çìÝñá ìå ôçí ðáñïõóßáóç ôïõ Ýñãïõ ôïõ, ¢óìá áóìÜôùí (ìåôÜöñáóç - ìåôáãñáöÞ ËåõôÝñçò Ðáðáäüðïõëïò - ìïõóéêÞ Êþóôáò
ÌõëùíÜò), áðü ôç ÑåíÜôá Äáëéáíïýäç, Äñ åèíïìïõóéêïëïãßáò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí. Óôï ìïõóéêü ìÝñïò
ôçò óõíáõëßáò èá áêïõóôïýí áðïóðÜ-
óìáôá áðü ôï Ýñãï ìå ôïí Êþóôá ÌõëùíÜ óôï ðéÜíï êáé ôç ÑÜíéá ÊõñéáæÞ
áé ôïí ÔÜêç ÖÜâéï óôï ôñáãïýäé.
Óôéò 29 Íïåìâñßïõ 2010, èá ãßíåé ç
ðáñïõóßáóç ôïõ Åñùôüêñéôïõ ôïõ
ÂéôóÝíôæïõ ÊïñíÜñïõ ðïõ Ýãéíå äçìïôéêü ôñáãïýäé, äçëáäÞ Ýíôå÷íç ðïßçóç
ãßíåôáé äçìïôéêü ôñáãïýäé. Ç ðáñïõóßáóç êáèþò êáé óðÜíéåò ç÷ïãñáöÞóåéò ôïõ Ýñãïõ èá ðáñïõóéÜóåé ï óõíèÝôçò Ãéþñãïò ÐáðáäÜêçò.
37
24 Éáíïõáñßïõ 2011, Ýíá Ýñãï ðïõ
åßíáé óôáèìüò ãéá ôï åëëçíéêü ôñáãïýäé, ï ÅðéôÜöéïò ôïõ ÃéÜííçò Ñßôóïõ
óå ìåëïðïßçóç ôïõ Ìßêç ÈåïäùñÜêç.
Ï Ìßêçò ÈåïäùñÜêçò ðïëëÜ ôñáãïýäéá ôïõ Ýñãïõ ôá ìåëïðïßçóå óôï Ðáñßóé ôï 1958. Ï ÃéÜííçò Ñßôóïò êáôïéêïýóå óôçí ÁèÞíá êáé ìåôÜ ôçí åðéóôñïöÞ ôïõ áðü ôçí åîïñßá Üñ÷éóå íá
åðáíåêäßäåé ôá âéâëßá ôïõ. Ôïí "ÅðéôÜöéï" ôïí Ýóôåéëå óôï óõíèÝôç ìå ôçí
áöéÝñùóç "ôï âéâëßï ôïýôï êÜçêå áðü
ôïí ÌåôáîÜ óôá 1938 êÜôù áðü ôïõò
Óôýëïõò ôïõ Ïëõìðßïõ Äéüò". Ôï Ýñãï
ðáñïõóéÜæåé ï ÃéÜííçò Êïíôßôóçò. Óôï
ìïõóéêü ìÝñïò áðïóðÜóìáôá áðü ôï
Ýñãï èá ðáñïõóéÜóïõí ïé ÁìÝñéóóá
Öôïýëç ôñáãïýäé êáé ç ËáìðñéíÞ
Ãéþôç ðéÜíï.
Óôéò 13 Äåêåìâñßïõ 2010, Ý÷åé óåéñÜ
ç ðáñïõóßáóç ôïõ ¾ìíïõ åéò ôçí Åëåõèåñßáí. Ôï ðïßçìá ãñÜöôçêå áðü ôïí
Äéïíýóéï Óïëùìü ôï ÌÜéï ôïõ 1823
óôçí ÆÜêõíèï êáé Ýíá ÷ñüíï áñãüôåñá
ôõðþèçêå óôï Ìåóïëüããé. Ôï 1828
ìåëïðïéÞèçêå áðü ôïí Êåñêõñáßï
Íéêüëáï ÌÜíôæáñï ðÜíù óå ëáúêÜ
ìïôßâá, ãéá ôåôñÜöùíç áíäñéêÞ ÷ïñùäßá. Áðü ôüôå áêïõãüôáí ôáêôéêÜ óå
åèíéêÝò ãéïñôÝò, áëëÜ êáé óôá óðßôéá
ôùí Êåñêõñáßùí áóôþí êáé áíáãíùñßóôçêå óôç óõíåßäçóç ôùí Éïíßùí ùò
Üôõðïò ýìíïò ôçò ÅðôáíÞóïõ. Ï âáóéëéÜò Ãåþñãéïò Á´ ìåôÜ ôçí åðßóêåøÞ
ôïõ óôçí ÊÝñêõñá ôï 1865, ìå Âáóéëéêü ÄéÜôáãìá ôïõ Õðïõñãåßïõ Íáõôéêþí ôï ÷áñáêôÞñéóå "åðßóçìïí åèíéêüí
Üóìá" êáé äéáôÜ÷èçêå ç åêôÝëåóÞ ôïõ
"êáôÜ ðÜóáò ôáò íáõôéêÜò ðáñáôÜîåéò
ôïõ Âáóéëéêïý Íáõôéêïý". Áðü ôüôå
åßíáé ï Åèíéêüò ýìíïò ôçò ÅëëÜäïò.
Ôçí åêäÞëùóç èá ðáñïõóéÜóåé ï Ãéþñãïò ÊùíóôÜíôæïò, åñåõíçôÞò - ìïõóéêïëüãïò, åíþ ôï ìïõóéêü ìÝñïò ôçò åäÞëùóçò èá ðáñïõóéÜóåé ç ×ïñùäßá ôçò
ÅìðïñéêÞò ÔñÜðåæáò. Äéåõèýíåé ï
Óôáýñïò ÌðåñÞò.
38
10 Éáíïõáñßïõ 2011, Ý÷ïõí óåéñÜ ôá
Ìáãéïâüôáíá, ï ðñþôïò êýêëïò ðïéçìÜôùí ôïõ ÊùóôÞ ÐáëáìÜ ðïõ ìåëïðïßçóå ï Ìáíþëçò Êáëïìïßñçò êáé
áðïôåëåß ôï äåýôåñï ìÝñïò ôçò ðïéçôéêÞò óõëëïãÞò "ºáìâïé êé ÁíÜðáéóôïé".
Ç ðñïôßìçóç ôïõ Êáëïìïßñç óôï
äçìéïõñãü ôïõ "ÄùäåêÜëïãïõ ôïõ
Ãýöôïõ" ó´ ïëüêëçñç ó÷åäüí ôç äéÜñêåéá ôçò óõíèåôéêÞò ðáñáãùãÞò ôïõ,
äåß÷íåé ôïí áìÝñéóôï èáõìáóìü ôïõ
ðñïò ôç ìåãÜëç áõôÞ ðíåõìáôéêÞ ìïñöÞ
ôïõ íåüôåñïõ Åëëçíéóìïý. Ôá ðåñéóóüôåñá ìÝñç ôïõ Ýñãïõ, ðïõ åßíáé ãñáììÝíï ãéá öùíÞ êáé ïñ÷Þóôñá, óõíôÝèçêáí
óôçí ÁèÞíá êáôÜ ôçí "åðéêÞ äéåôßá" ôçò
íåüôåñçò åëëçíéêÞò éóôïñßáò 1912 1913. Ôßôëïò ôçò åêäÞëùóçò ...ç ôÝ÷íç
óõíáíôÜ ôçí éóôïñßá. ÐáñïõóéÜæåé ï
Ößëéððïò Ôóáëá÷ïýñçò, óõíèÝôçò,
âñáâåõìÝíïò áðü ôçí Áêáäçìßá Áèçíþí ãéá ôï Ýñãï ôïõ. Óôï ìïõóéêü
ìÝñïò áðïóðÜóìáôá áðü ôï Ýñãï èá
ðáñïõóéÜóïõí ïé Åõãåíßá Êáëïöþíïõ,
mezzo soprano êáé ï ÃéÜííçò Áåñéíéþôçò, ðéÜíï.
Óôéò 14 Öåâñïõáñßïõ 2011, ï Êþóôáò ÌõëùíÜò ðáñïõóéÜæåé ôï ¢îéïí
Åóôß (ðïßçóç ÃéÜííçò Ñßôóïõ, ìïõóéêÞ
Ìßêç ÈåïäùñÜêç). ¢îéïí Åóôß ïíïìÜæåôáé ìßá áðü ôéò ðéï åðéâëçôéêÝò åéêüíåò ôçò Ðáíáãßáò êáé âñßóêåôáé óôï
¢ãéïí ¼ñïò. Ôï 1965, óôçí "Åðéèåþñçóç ÔÝ÷íçò", ï ÏäõóóÝáò Åëýôçò Ýãñáöå: "Å÷ù ôçí åíôýðùóç, êáé äåí ðéóôåýù
íá êÜíù ëÜèïò, üôé ç ìïõóéêÞ ôïõ
"Áîéïí Åóôß" èá ãíùñßóåé ôéò ßäéåò áíôéäñÜóåéò ðïõ ãíþñéóå ôï ðïéçôéêü Ýñãï
êáé èá ðåñÜóåé, ëßãï ùò ðïëý, áðü ôá
ßäéá óôÜäéá: äõóöïñßá óôçí áñ÷Þ áðü
ôç ìåôáôüðéóç óå Üëëïí ÷þñï, áìç÷áíßá, áíôßäñáóç óôéò êáéíïôïìßåò, ýóôåñá
óéãáíÞ áöïìïßùóç, äåéëÞ óõìöéëßùóç
êáé, ôÝëïò, êáôáíüçóç êáé áãÜðç". Ôï
"Áîéïí Åóôß" ôïý ÏäõóóÝá Åëýôç êáé
ôïý Ìßêç ÈåïäùñÜêç, åßíáé Ýñãï
óôáèìüò óôçí éóôïñßá ôçò åëëçíéêÞò
ìïõóéêÞò. Ôï ëáúêü ïñáôüñéï, óýìöùíá ìå ôçí ïñïëïãßá ôïý óõíèÝôç ôïõ,
ãñÜöôçêå óôçí ÁèÞíá êáé óôï Ðáñßóé,
áðü ôçí Üíïéîç ôïý 1960 Ýùò ôïí
ÄåêÝìâñéï ôïý 1963. Ç èÝëçóç ôïý
Ìßêç ÈåïäùñÜêç, Þôáí íá "ðáíôñÝøåé"
ôçí óõìöùíéêÞ ìïõóéêÞ, ôçí ÂõæáíôéíÞ
êáé ôçí Ýíôå÷íç ÅëëçíéêÞ, ôçí ïðïßá ï
ßäéïò ãÝííçóå ìå ôïí ÅðéôÜöéï. Óôï
ìïõóéêü ìÝñïò áðïóðÜóìáôá áðü ôï
Ýñãï èá ðáñïõóéÜóïõí ïé ÁìÝñéóóá
Öôïýëç ôñáãïýäé êáé ç ËáìðñéíÞ
Ãéþôç ðéÜíï.
28 Öåâñïõáñßïõ 2011, ï ÌåãÜëïò
Åñùôéêüò, ìå õðüôéôëï ¼ìïñöïò, åöçâéêüò êáé áäéÜêïðá æùíôáíüò åßíáé
óõëëïãÞ ìåëïðïéçìÝíùí ðïéçìÜôùí óå
ìïõóéêÞ ôïõ ÌÜíïõ ×áôæéäÜêé ðïõ
Ýãñáöå óôçí åéóáãùãÞ ôïõ äßóêïõ: Ï
ÌåãÜëïò Åñùôéêüò åßíáé Ýíáò ëáúêüò
èåüò ðïõ æåé óôç öáíôáóßá ìáò áð' ôç
óôéãìÞ ðïõ ãåííéüìáóôå ßóáìå íá ðåèÜíïõìå, üìïñöïò, åöçâéêüò êáé áäéÜêïðá æùíôáíüò. Ï ÌåãÜëïò Åñùôéêüò äåí
öïñÜåé ãñáöéêÜ ôïðéêÜ ñïý÷á. ÖïñÜåé
äéêÜ ôïõ ðïõ óõíèÝôïõí äýóêïëïõò
óõíäõáóìïýò Þ÷ùí, áíÜëáöñùí ÷ñùìÜôùí êáé ðïéçôéêþí ïíåßñùí. Äåí
ðåñéÝ÷åé ìçíýìáôá ðïõ åýêïëá ôá óâÞíïõí ïé âñï÷Ýò. Äåí áíôéóôÝêåôáé. Áðü
Üóìáôïò Üñ÷åóèáé êáé åðß ôùí ìåëéóìÜôùí áõôïý êáé Üäåôå ìåô' åìïý. Ôï
Ýñãï ðáñïõóéÜæåôáé áðü ôïí óõíèÝôç óõããñáöÝá Êþóôá ÌõëùíÜ. Óôï ìïõóéêü ìÝñïò áðïóðÜóìáôá áðü ôï Ýñãï
èá ðáñïõóéÜóïõí ïé ÔÜêçò ÖÜâéïò
ôñáãïýäé êáé ï Êþóôáò ÌõëùíÜò
ðéÜíï êáèþò êáé ïé ÁìÝñéóóá Öôïýëç
ôñáãïýäé êáé ç ËáìðñéíÞ Ãéþôç ðéÜíï.
14 Ìáñôßïõ 2011 ðáñïõóéÜæåôáé
áðü ôç ÑåíÜôá Äáëéáíïýäç, Äñ åèíïìïõóéêïëïãßáò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ
Áèçíþí, ç Áíèïëïãßá (óõëëïãÞ ðïéçìÜôùí - ìïõóéêÞ ÃéÜííç Óðáíïý). Ç
"Áíèïëïãßá Á'", ðñùôïêõêëïöüñçóå ôï
1967 êáé ðåñéëáìâÜíåé 12 ôñáãïýäéá
ðÜ÷ù óå ðïßçóç ÅëëÞíùí ðïéçôþí
üðùò ôçò Ìõñôéþôéóóáò, ôïõ ÊùóôÞ
ÐáëáìÜ, Ãåùñãßïõ Âéæõçíïý, Æá÷áñßá
Ðáðáíôùíßïõ, ÍáðïëÝïíôá Ëáðáèéþôç, Âáóßëç Ñþôá, Áéìéëßáò ÄÜöíç, ôïõ
Êùíóôáíôßíïõ ×áôæüðïõëïõ, ôïõ
ÓùôÞñç Óêßðç, ôïõ Ãåùñãßïõ ÔóïõêáëÜ êáé ôïõ ÔÜêç ×áôæçðáíáãéþôïõ. Ç
"Áíèïëïãßá Â'", êõêëïöüñçóå ôï 1968.
ÐåñéëáìâÜíåé 12 ôñáãïýäéá óå ðïßçóç
ÍáðïëÝïíôá Ëáðáèéþôç, Ìõñôéþôéóóáò, Âáóßëç Ñþôá, Ãåùñãßïõ Æáëïêþóôá, Êþóôá ÊáñõùôÜêç, Ãåþñãéïõ
ÁèÜíá, ÔÝëïõ ¢ãñá, Áñãýñç Åöôáëéþôç, Ãåùñãßïõ Âéæõçíïý, ÊùóôÞ
ÐáëáìÜ. Ç "Ôñßôç Áíèïëïãßá", êõêëïöüñçóå ôï 1975 êáé ðåñéëáìâÜíåé 12
ôñáãïýäéá óå ðïßçóç Ìßëôïõ Óá÷ôïýñç, Êþóôá ÂÜñíáëç, Íßêïõ Êáââáäßá,
ÃéÜííç Óêáñßìðá, ×ñÞóôïõ Êïõëïýñç,
Íßêïõ Êáñýäç, ÌÞôóïõ Ëõãßæïõ, Çëßá
Óéìüðïõëïõ, ÄçìÞôñç Äïýêáñç, Âýñùíá ËåïíôáñÞ, Ìáñßíáò ËáìðñÜêç,
ËéëÞò Éáêùâßäç. Óôï ìïõóéêü ìÝñïò
áðïóðÜóìáôá áðü ôï Ýñãï èá ðáñïõóéÜóïõí ïé ÁìÝñéóóá Öôïýëç ôñáãïýäé
êáé ç ËáìðñéíÞ Ãéþôç ðéÜíï.
28 Ìáñôßïõ 2011 ðáñïõóéÜæåôáé
áðü ôç ÑåíÜôá Äáëéáíïýäç, Äñ åèíïìïõóéêïëïãßáò Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí, ç Áèáíáóßá (óôß÷ïé Íßêïõ ÃêÜôóïõ - ìïõóéêÞ ÌÜíïõ ×áôæéäÜêé) ðïõ
ðñùôïêõêëïöüñçóå ôçí Üíïéîç ôïõ
1976 êáé èåùñåßôáé ðëÝïí êëáóéêüò êé
áðü ôïõò óðïõäáéüôåñïõò óôçí åëëçíéêÞ ìïõóéêÞ éóôïñßá. Ïé óôß÷ïé ôïõ óôåíïý ößëïõ êáé óõíåñãÜôç ôïõ ÌÜíïõ
×áôæéäÜêé, Íßêïõ ÃêÜôóïõ åßíáé áðïëýôùò "äåìÝíïé" ìå ôï êëßìá ôïõ Ýñãïõ
êáé ïõóéáóôéêÜ áðïôåëïýí ìéáí åíüôçôá. ÁñêåôÜ áðü ôá ôñáãïýäéá üðùò "Ï
ÃéÜííçò ï öïíéÜò", "Ôï ìåèõóìÝíï êáñÜâé", "Áèáíáóßá" êáé ôï õðÝñï÷ï
"ÔóÜìéêï", Ý÷ïõí ãíùñßóåé ðïëëÝò åðáíåêôåëÝóåéò. ×áñáêôçñéóôéêÞ åßíáé ç
éóôïñßá ðïõ áöïñÜ ôïí ÔóÜìéêï. Ï
ÃêÜôóïò åß÷å äþóåé ðïßçìá óôïí óõíèÝôç ìå áõôü ôïí ôßôëï, êáé Ýðñåðå íá ôï
ãñÜøåé óôïí áíÜëïãï óêïðü. Ï ×áôæéäÜêéò, ëßãï ðñéí ôçí ç÷ïãñÜöçóç, êÜëåóå óôï óôïýíôéï ôïí ÈáíÜóç Ðïëõêáíäñéþôç êáé ôïõ æÞôçóå íá ðáßîåé ìå ôï
ìðïõæïýêé ôïõ ïñéóìÝíá ôóÜìéêá ãéá
íá ìðåé óôï êëßìá. Ôï Ýãñáøå ó÷åäüí
áìÝóùò êáé âåâáßùò ôï ôñáãïýäé áõôü,
åßíáé Ýíá áðü ôá êáëýôåñá ðïõ Ý÷åé
ãñÜøåé. Ôï ïñ÷çóôñéêü ìÝñïò ðïõ îåêéíÜ ï äßóêïò, ðñÜãìá áóõíÞèéóôï ãéá
ôçí åðï÷Þ, ç ÌðáëÜíôá ôïõ Ïõñß, åßíáé
ôï ãíùóôü ôñáãïýäé Á÷ ïõñáíÝ, ðïõ
êõêëïöüñçóå ôï 1983. Óôï ìïõóéêü
ìÝñïò áðïóðÜóìáôá áðü ôï Ýñãï èá
ðáñïõóéÜóïõí ïé ÁìÝñéóóá Öôïýëç
ôñáãïýäé êáé ç ËáìðñéíÞ Ãéþôç ðéÜíï.
39
Íßêïõ ÊëÜäç: «ÅÍÔÑÏÐÉÊÏÉ»

και πλήρες Τεύχος σε μορφή Adobe Acrobat Reader/pdf

και πλήρες Τεύχος σε μορφή Adobe Acrobat Reader/pdf

2010 83 _IOYL_SEPT - λεσχη λιμενικου σωματος

και πλήρες Τεύχος σε μορφή Adobe Acrobat Reader

τα δημοτικά κτίρια στην Αττική