Δυσλεξία: Κλινική Εικόνα και Θεραπευτική Αντιµετώπιση Γιάννης Παπαδάτος Καθηγητής Ψυχοφυσιολογίας και Ψυχικής Υγιεινής Παν/µίου Αθηνών ΟΡΙΣΜΟΣ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ Η δυσλεξία είναι µια νευρολογικής φύσης, συχνά οικογενειακή διαταραχή, που έχει σχέση µε την κατάκτηση και την επεξεργασία του λόγου. Ποικίλει ως προς το βαθµό σοβαρότητας και εκδηλώνεται µε δυσκολίες στην πρόσληψη της γλώσσας και τη γλωσσική έκφραση, συµπεριλαµβανοµένης της φωνολογικής επεξεργασίας, µε δυσκολία στην ανάγνωση, τη γραφή, την ορθογραφία και µερικές φορές την αριθµητική. (Αµερικάνικη Εταιρεία για τη Δυσλεξία) ΑΙΤΙΑ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ  Γενετικά αίτια  Ανατοµικά αίτια  Νευροφυσιολογικά αίτια  Μειονεξίες ψυχολογικών διεργασιών  Αντίληψη  Μνήµη  Δυσκολίες φωνολογικής ενηµερότητας  Δυσκολίες γραφοφωνηµικής ενηµερότητας Fig. 1. Positive regions of genetic linkage and association implicated in at least two independent studies (approximated by bars), which included different samples of individuals with specific reading disabilities. The arrow indicates the position of DYX1C1 (15q21.1), residing in one of the previously reported regions of interest. [ (Copyright 2002, Nature Publishing Group).] ΜΟΝΤΕΛΑ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ      Μοντέλο ατοµικών διαφορών Θέτει το αξίωµα ότι οι ατοµικές διαφορές στη γνωστική ικανότητα τείνουν να κατανέµονται οµαλά στον πληθυσµό και οι µαθησιακές δυσκολίες απορρέουν από την ελλιπή ανάπτυξη των γνωστικών ικανοτήτων. Μοντέλο της «ανεπάρκειας» Οι µαθησιακές δυσκολίες σχετίζονται µε την οργανική κατάσταση του ατόµου η οποία σχετίζεται µε τη µάθηση. Αυτές οι καταστάσεις αφορούν συνήθως τη µεικτή εγκεφαλική κυριαρχία, διαταραχές στην ανάπτυξη του εγκεφάλου ή εγκεφαλική νόσο, οφθαλµικές βλάβες και βλάβες στον υποθάλαµο. Μοντέλο της «επιβράδυνσης» Οι µαθησιακές δυσκολίες σχετίζονται µε ανωριµότητα στην ανάπτυξη. Είναι πιθανό να αναπτυχθούν επαρκείς δεξιότητες ως προς την επίδοση. «Διαταρακτικό» µοντέλο Ξένοι παράγοντες, όπως σοβαρές διαταραχές άγχους ή κατάθλιψης, διαταράσσουν τη µαθησιακή διαδικασία. Μοντέλο «του ατοµικού ιστορικού» Οι βασικές δεξιότητες που απαιτούνται για τη µάθηση δεν έχουν αποκτηθεί εξαιτίας περιβαλλοντικών παραγόντων όπως αποτυχία στη διδασκαλία ή στη µαθησιακή επεξεργασία. ΤΥΠΟΙ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ ΤΥΠΟΣ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΟΥ ΕΜΠΛΕΚΕΤΑΙ Προβλήµατα στην ανάγνωση – είναι δυνατό µόνο ένα µέρος της αποκωδικοποίησης Αποσύνδεση της γωνιώδους έλικας του επικρατούντος ηµισφαιρίου και του συστήµατος οπτικής εισαγωγής Φωνολογική Δυσλεξία Προβλήµατα στην αναγνώριση ψευδολέξεων και λέξεων χωρίς νόηµα Κροταφικός λοβός επικρατούντος ηµισφαιρίου Επιφανειακή Δυσλεξία Τάση παραγωγής λαθών οµαλοποίησης κατά τη διάρκεια της αναγνώρισης ανώµαλων λέξεων Δεν είναι γνωστή ΕΠΙΚΤΗΤΗ Δυσλεξία Οπτικού Τύπου Βαθειά δυσλεξία Εννοιολογικές αντικαταστάσεις, προβλήµατα στην ανάγνωση αφηρηµένων λέξεων, αδυναµία αναγνώρισης λέξεων χωρίς νόηµα ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ 1)ακουστικο-γλωσσική 2)οπτικο-χωρική 3)µεικτή Προβλήµατα στην ανάγνωση και στη γραφή λέξεων µε νόηµα ή χωρίς, ψευδολέξεων, εξασθενηµένη ικανότητα φωνολογικής επεξεργασίας, ακολουθητική και βραχυπρόθεσµη µνήµη, ορισµένα οπτικοαντιληπτικά ελλείµµατα Εκτεταµένες βλάβες του επικρατούντος ηµισφαιρίου Κροταφοβρεγµατικές περιοχές του επικρατούντος ηµισφαιρίου ΒΑΣΙΚΕΣ ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ            Ακουστικές - γλωσσικές ανεπάρκειες: µπερδεύει ήχους «β-φ», «γ-χ», «δ-θ» Παραλείπει σύµφωνα σε απλές λέξεις: «λιµούλα» αντί «λιµνούλα» Παραλείπει συλλαβές ή τµήµατα λέξεων : «Λνο» αντί «λάχανο» Λάθη στην προφορά λέξεων «πένω» αντί «πλένω» Χρησιµοποιεί συνώνυµα: «άσπρο» αντί «λευκό» Παραλείπει τις καταλήξεις «-ω» στα ρήµατα «-ης» στα αρσενικά ονόµατα Συγχέει ήχους όταν προσπαθεί να φτιάξει µία λέξη και τους εκφέρει γράµµα-γράµµα: «ζβώλος» αντί «σβώλος» Κάνει περίεργα λάθη-δεν υπάρχει εµφανής σχέση ανάµεσα στους ήχους και στα γράµµατα που τους αντιπροσωπεύουν: «σφρχ» αντί «σφυρίχτρα» Αντιστρέφει γράµµατα (αυτή η κατηγορία εµφανίζεται επίσης στις οπτικο-χωρικές ανεπάρκειες: «µόνος» αντί «νοµός» Οι οπτικο-αντιληπτικές δεξιότητες είναι άθικτες Ο λεκτικός δείκτης νοηµοσύνης υστερεί σε σχέση µε τον πρακτικό δείκτη νοηµοσύνης ΒΑΣΙΚΕΣ ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ           Οπτικο-χωρική Οπτικό- χωρικές ανεπάρκειες: Ο γραπτός του λόγος είναι φωνητικός :«πίσµα» αντί «πείσµα». Μπερδεύει κεφαλαία και µικρά γράµµατα: «γΑΤα» αντί «γάτα». Οπτικοποιεί την αρχή και το τέλος της λέξης και παραλείπει τη µέση: «τηλρση» αντί «τηλεόραση» Μπερδεύει τη σειρά των γραµµάτων: «πέρτα» αντί «πέτρα». Μαντεύει λέξεις µε κοινή αρχή:«σχολείο» αντί «σχολάω». Προσθέτει λέξεις που δεν υπάρχουν, δεν σταµατά στα σηµεία στίξης, παραλείπει γραµµές και χάνει τη σειρά του κειµένου που διαβάζει. Συνήθως έχει αργό ρυθµό αντίληψης και διαβάζει λέξη-λέξη Αντιστρέφει γράµµατα ή λέξεις «3» αντί «ε», «εάν» αντί «να». Οι ακουστικές-οπτικές δεξιότητες είναι ανέπαφες. Ο λεκτικός δείκτης νοηµοσύνης υστερεί σε σχέση µε τον πρακτικό δείκτη νοηµοσύνης. ΒΑΣΙΚΕΣ ΥΠΟΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ Μεικτή: Μεικτές ανεπάρκειες:  Ο γραπτός του λόγος είναι φωνητικός  Ο προσανατολισµός των γραµµάτων και των λέξεων παρουσιάζει αδυναµίες: «πένα» αντί «πάνε», «άχνη» αντί «χήνα».  Κάνει παράξενα λάθη στην ορθογραφία: «θγν» αντί «θα γίνω».  Δυσκολεύεται να προφέρει λέξεις και γράµµατα.  Η αναγνωστική ικανότητα υστερεί. ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΙΑΚΗ Με ηµιανοψία: ηµιανοψία:  Δεξιά βρεγµατική βλάβη  Άγνοια των γεγονότων που συµβαίνουν στην αντίθετη πλευρά απ΄αυτή που έχει βλάβη  3 είδη λαθών: λαθών:  Προσθέσεις «ΟΡΑΣΗ «ΟΡΑΣΗ--ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ»  Παραλείψεις «ΛΕΩΦΟΡΕΙΟ «ΛΕΩΦΟΡΕΙΟ--ΦΟΡΕΙΟ»  Αντικαταστάσεις «ΣΑΓΟΝΙ «ΣΑΓΟΝΙ--ΠΑΓΟΝΙ» Με διαταραχή προσοχής: προσοχής:  Αριστερή βρεγµατική βλάβη  Βλάβη στο µηχανισµό συγκέντρωσης της προσοχής  Διαταραγµένη ανάγνωση του κειµένου  Η ανάγνωση λέξεων δεν παρουσιάζει πρόβληµα. πρόβληµα. Γράµµα προς γράµµα ή αµιγής αλεξία: αλεξία:  Αριστερή ινιακή βλάβη  Ανικανότητα αναγνώρισης της λέξης αν δεν προϋπάρξει αναγνώριση όλων των γραµµάτων που την αποτελούν  Δυσκολία στην αποκωδικοποίηση της αντιληπτικής πληροφορίας Οπτική: Οπτική:  Μόνο οπτικά λάθη  Για πολλούς ερευνητές ανήκει στην κατηγορία της δυσλεξίας µε ηµιανοψία  ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗ Διαταραχή της λεξιλογικής οδού-επιφανειακή δυσλεξία:  Ικανότητα στην ανάγνωση οµαλών λέξεων και ψευδολέξεων  Δυσκολία στην αναγνώριση νέων και ανώµαλων λέξεων  Εφαρµογή της κανονικοποίησης  Δυσκολία στην κατανόηση οµοφώνων Διαταραχή της φωνολογικής οδού-φωνολογική δυσλεξία:  Δυσκολία στην αναγνώριση ψευδολέξεων  Λεξικοποίηση των ψευδολέξεων  Απουσία σηµασιολογικών λαθών  Χαρακτηριστικά λάθη «ΚΑΡΑΤΙ-ΚΑΡΑΒΙ», «ΜΟΥΚΟΣ-ΜΟΥΣΙΚΟΣ», «ΚΡΑΤΑΣ-ΚΡΑΤΑΩ» Διαταραχές και στις δύο οδούς-βαθειά δυσλεξία:  Ανικανότητα αναγνώρισης ψευδολέξεων  Σηµασιολογικές παραλεξίες  Χαρακτηριστικά λάθη «ΚΥΚΛΟΣ-ΣΤΡΟΓΓΥΛΟ», «ΛΑΧΑΝΙΚΟΛΑΧΑΝΟ»  ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΔΥΣΛΕΞΙΑ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ Οπτικοί παράγοντες Σακκαδικές κινήσεις Δυσκολία διοφθαλµικού ελέγχου Αδυναµία παρακολούθησης ενός στόχου Αστάθεια µατιού Δυσκολία αντιγραφής σύνθετων σχηµάτων λόγω ελλειµµάτων στην οπτική επεξεργασία  Ακουστικοί παράγοντες Αναγνώριση ήχων των γραµµάτων Αναγνώριση ήχων των οµάδων λέξεων και των σχηµάτων των γραµµάτων Κατανόηση της διαδοχής των ήχων Αντιστοιχία των ήχων σε οπτικά ερεθίσµατα Διάκριση ήχων από άλλους ήχους Διάκριση ήχων µέσα σε λέξεις  ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΔΥΣΛΕΞΙΑ ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ     Κινητικοί παράγοντες Ελλιπής κινητικός συντονισµός Δυσκολίες στη διεκπεραίωση καθηµερινών δραστηριοτήτων (ντύσιµο, κούµπωµα, δέσιµο κορδονιών) Βάδιση προς τα πίσω, χοροπήδηµα, κλώτσηµα µπάλας Αντίληψη Υστέρηση στη γρήγορη κατονοµασία αντικειµένων, χρωµάτων, γραµµάτων και αριθµών Φωνολογική ενηµερότητα Μνήµη Μνήµη εργασίας φωνολογικό κύκλωµα ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Δυσλειτουργία της περισυλβιϊκής περιοχής του αριστερού ηµισφαιρίου Ελλειµµατικές Φωνολογικές Αναπαραστάσεις Δυσχέρεια στη γραφηµικήφωνηµική αντιστοιχία Αναγνωστική επιβράδυνση Χαµηλές Φωνολογικές Ικανότητες ΠΑΡΕΓΚΕΦΑΛΙΔΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Βλάβη της Παρεγκεφαλίδας Διαταραχή του κινητικού ελέγχου Φθορά του αρθρωτικού κυκλώµατος - λόγου Ελλειµµατικές Φωνολογικές Αναπαραστάσεις Διαταραχή στην αυτοµατοποίηση υπερµαθηµένων καθηκόντων -Ανάγνωση -Δακτυλογράφηση -Οδήγηση Αδυναµία στην Αυτοµατοποίηση των γραφο-φωνηµικών συσχετίσεων Θεωρία της Ελλειµµατικής Επεξεργασίας Σύντοµων Ακουστικών Ερεθισµάτων (Rapid Auditory Processing Theory) Το φωνολογικό έλλειµµα αποτελεί συνέπεια ενός ακουστικού ελλείµµατος που αποτελεί τη βασική αιτία της δυσλεξίας ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Φτωχή επίδοση στην εκτέλεση οδηγιών που δίνονται προφορικά Δυσκολία στην αντίληψη σύντοµων ή γρήγορων ήχων που δεν είναι µόνο λεκτικοί. . Ένα δυσλεξικό παιδί, για να αναπαράγει τη διαδοχή δύο σύντοµων ακουστικών ερεθισµάτων, έχει ανάγκη ενός µεσοδιαστήµατος της τάξης των 300 έως 400 msec. Το ακουστικό έλλειµµα οφείλεται στη µεγαλοκυτταρική δυσλειτουργία Δυσκολία στη διάκριση συχνοτήτων Δυσκολία στην κρίση της χρονικής σειράς µακρών και σύντοµων ήχων ΟΠΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Σε βιολογικό επίπεδο, η οπτική δυσλειτουργία βασίζεται στο διαχωρισµό του οπτικού συστήµατος δυο ευδιάκριτα συστήµατα που έχουν διαφορετιούς ρόλους και αρµοδιότητες: το µεγαλοκυτταρικό και το µικροκυτταρικό Συµπτώµατα Ασταθής διοπτρικός έλεγχος Φτωχή οπτικοχωρική προσοχή Αυξηµένη οπτική σύγχυση Δοκιµασίες οπτικής αντίληψης Έλεγχος οπτικής οξύτητας (visual acuity) Μέτρηση των διαφορών στην ευαισθησία της αντίθεσης (contrast sensitivity) Διάκριση ταχυτήτων Εντοπισµός της ταυτόχρονης κίνησης (συνδέεται µε τη φτωχή αποκωδικοποίηση των γραµµάτων των λέξεων). ΜΕΓΑΛΟΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Γενική Μεγαλοκυτταρική Δυσλειτουργία Παρεγκεφαλιδική Δυσλειτουργία Ακουστική Διαταραχή Οπτική Διαταραχή Κινητική Διαταραχή Ελλιπείς φωνολογικές αναπαράστασεις Δυσχέρεια γραφηµικήςφωνηµικής αντιστοιχίας Χαµηλές ακουστικές ικανότητες Χαµηλές οπτικές ικανότητες Χαµηλές φωνολογικέ ς ικανότητες Αναγνωστική επιβράδυνση Χαµηλές κινητικές ικανότητες     ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ DSM IV TR Τεκµηριωµένες αποδείξεις που να καταδεικνύουν ότι το ισχύον σχολικό πρόγραµµα δεν ανταποκρίνεται στις εκπαιδευτικές ανάγκες του παιδιού. Ενδείξεις για διαταραχές σε µια ή περισσότερες από τις βασικές ψυχολογικές διαδικασίες που απαιτούνται για τη µάθηση ( η πρόσληψη, επεξεργασία και κατανόηση πληροφοριών). Ενδείξεις ακαδηµαϊκής επιτυχίας που να είναι σηµαντικά κάτω από τις νοητικές του λειτουργίες (ανάγνωση, κατανόηση κειµένων, µαθησιακών υπολογισµών και γραπτή έκφραση). Ενδείξεις ότι τα µαθησιακά προβλήµατα δεν οφείλονται σε άλλες µειονεξίες, όπως σωµατικές ή ψυχικές διαταραχές ή κοινωνικές και πολιτιστικές διαφορές. Ένα από τα συνήθη κριτήρια είναι ότι το επίπεδο της σχολικής απόδοσης του µαθητή είναι χαµηλότερο κατά δύο βαθµούς σταθερής απόκλισης συγκρινόµενο µε το δείκτη νοηµοσύνης. ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ Στα πλαίσια της λήψης ιστορικού µελετώνται:  Γενετικοί παράγοντες Το άτοµο µπορεί να κληρονοµήσει ανωµαλίες στην εγκεφαλική δοµή, τις οποίες όµως µπορεί να αµβλύνει ένα καλό οικογενειακό περιβάλλον  Προγεννητικοί και περιγεννετικοί παράγοντες Αιτίες όπως η κατανάλωση αλκοόλ ή ναρκωτικών από τη µητέρα, ο πρόωρος τοκετός ή η κακή διατροφή της µητέρας µπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου του εµβρύου.  Παράγοντες της πρώιµης παιδικής ηλικίας παράγοντες όπως µολύνσεις του κεντρικού νευρικού συστήµατος, χηµειοθεραπείες, τοξίνες του περιβάλλοντος χαµηλά κοινωνικοοικονοµικά περιβάλλοντα κλπ. Μπορούν να οδηγήσουν στη δηµιουργία µαθησιακών δυσκολιών  Εγκεφαλικά τραύµατα ή όγκοι Φυσικές βλάβες στον εγκέφαλο µπορεί να προκαλέσουν µαθησιακές δυσκολίες ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ Μελετώνται οι βασικές δεξιότητες που σχετίζονται µε την επιτυχή ανάγνωση:  Φωνολογική επίγνωση  Γραφοκινητική αντιστοιχία ( γράµµατος – ήχου)  Αποκωδικοποίηση  Αυτόµατη αναγνώριση λέξεων  Ευφράδεια  Κατανόηση γλώσσας ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ  ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ/ ΑΝΑΛΥΣΗ/ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΟΣ ΦΩΝΗΜΑΤΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΟΣ (Phonological Analysis and Blending – Direct Instruction) Instruction) Το παιδί µαθαίνει να εκφωνεί κάθε γράµµα (ήχο (ήχο)) µιας λέξης αργά, αργά, ένα κάθε φορά, φορά, και από αριστερά προς τα δεξιά. δεξιά. Έτσι, Έτσι, µπορεί να αντιληφθεί ότι υπάρχουν υποσυλλαβικές ενότητες µέσα στις λέξεις. λέξεις. Αντίστοιχα, Αντίστοιχα, µε τη µείξη των διαφόρων ήχων µαθαίνει να συνθέτει λέξεις. λέξεις.  ΑΚΟΥΣΤΙΚΟΣ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΣΕ ΒΑΘΟΣ (Auditory Discrimination in Depth) Η διδασκαλία γίνεται µε τη χρήση πολλαπλών ερεθισµάτων (ακουστικών (ακουστικών,, οπτικών, οπτικών, απτικών κ.λ.π.). Η συγκεκριµένη µέθοδος αναπτύχθηκε για τη διδασκαλία της ανάγνωσης σε παιδιά και ενήλικες, ενήλικες, και εστιάζει στην αναγνώριση των ανεξάρτητων φωνηµάτων µέσα σε µια λέξη, λέξη, που προέρχεται από την κατανόηση της φυσικής πηγής των ήχων (Wise, 1999). 1999).  ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΛΕΞΕΩΝ ( Word Identification Strategy Training) Επικεντρώνεται στη διδασκαλία τεσσάρων στρατηγικών αποκωδικοποίησης που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την ανάγνωση νέων λέξεων‫׃‬ λέξεων‫ ׃‬α) την αναγνώριση λέξεων χρησιµοποιώντας την αναλογία, αναλογία, β) την αναζήτηση του τµήµατος της λέξης που είναι ήδη γνωστό, γνωστό, γ) τη χρήση διαφορετικής προφοράς των διαφόρων φωνηέντων και, και, δ) την εξαγωγή του προθέµατος ή και του επιθέµατος σε πολυσύλλαβες λέξεις. λέξεις. Οι λέξεις διδάσκονται µε την προσέγγιση της Ολικής Γλώσσας. Γλώσσας. ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ     Μια αρκετά υποσχόµενη οµάδα φαρµάκων είναι τα νοοτρόπα, τα οποία δεν έχουν παρενέργειες. Χρησιµοποιούνται κυρίως για να βελτιώσουν ή να αποκαταστήσουν τη λειτουργία του εγκεφάλου. Το πρώτο φάρµακο που χαρακτηρίστηκε νοοτρόπο είναι το Piracetam, το οποίο έχει χρησιµοποιηθεί για τη θεραπεία της δυσλεξίας. Έρευνες έδειξαν ότι µε τη χρήση του Piracetam επήλθε βελτίωση, αλλά περαιτέρω µελέτη και αυστηρή µεθοδολογία κρίνονται απαραίτητες για την εξαγωγή γενικευµένων συµπερασµάτων. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ    Νευροφυσιολογική παρέµβαση µέσω του ερεθισµού των ηµισφαιρίων Σύµφωνα µε τη µέθοδο αυτή στόχος είναι η ενεργοποίηση του αδρανούς εγκεφαλικού ηµισφαιρίου Κιναισθητική - δακτυλική παρέµβαση Η τεχνική αυτή βασίζεται στην αντιγραφή ή το «πάτηµα» του περιγράµµατος κάθε γράµµατος µε το δάχτυλο. Με την κιναισθησία, µεταφέρεται η κιναισθητική πληροφορία από το χέρι στο κυρίαρχο γλωσσικά ηµισφαίριο. Παρέµβαση µε ασκήσεις ισορροπίας Σύµφωνα µε τη µέθοδο αυτή αντιµετωπίζεται η δυσλεξία µέσω ασκήσεων ισορροπίας βασιζόµενη στην εγκεφαλική δυσλειτουργία στοχεύοντας στην εκπαίδευση της παρεγκεφαλίδας να αντιδρά φυσιολογικά στις πληροφορίες του συστήµατος λαβυρίνθου. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ Παρέµβαση µέσω της όρασης Η χρήση έγχρωµων φίλτρων για τη µείωση της «λάµψης» που παρουσιάζει το κείµενο βοηθά ορισµένους δυσλεξικούς, χωρίς όµως να θεραπεύει τη δυσλεξία.  Παρέµβαση µέσω της µουσικής Υποστηρίζεται ότι µπορεί να προαχθεί η γλωσσική αντίληψη µέσω ακουστικής θεραπείας που χρησιµοποιεί τεχνητούς αργούς ήχους.  Παρέµβαση µέσω της διατροφής Η χορήγηση απαραίτητων λιπαρών οξέων, όπως το λινολεϊκό οξύ ή το το άλφα λινολενικό οξύ µπορεί να έχει θετικά αποτελέσµατα στη θεραπεία της δυσλεξίας.  Σηµείωση Θα πρέπει να θεωρήσουµε ότι η δυσλεξία δικαιούται να εµφανίζεται ανεξάρτητα από το µορφωτικό, κοινωνικό και σχολικό περιβάλλον ή το επίπεδο νοηµοσύνης . Φυσικά αν κάποιος από τους ανωτέρω παράγοντες υπερτερεί µε σαφήνεια τότε σφραγίζει τη διάγνωση. Π.χ. µαθησιακές δυσκολίες οφειλόµενες σε χαµηλό µορφωτικό περιβάλλον ή χαµηλή νοηµοσύνη. Χωρίς αυτό να σηµαίνει και πάλι ότι δεν µπορεί να υποκρύπτεται σε ένα µικρότερο ποσοστό συµµετοχής δυσλεξία.