1
LIKOVNO
OBRAZOVANIE
ZA
8
ODDELENIE
Skopje, 2010
2
Avtori:
Dan~o Ordev
Aleksandar Ordev
Recenzenti:
D-r Maja Raunik Kirkov, pretsedatel
Suta Topkoska, ~len
Agim Saiti, ~len
Издавач: Министерство за образование и наука за Република Македонија
Печати: Графички центар дооел, Скопје
Тираж: 16.500
Со решение на Министерот за образование и наука на Република Македонија
бр.22-2318/1 од 21.04.2010 година се одобрува употребата на овој учебник
CIP - Каталогизација во публикација
Национална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје
373.3.016:73 (075.2) = 163.3
ОРДЕВ, Данчо
Ликовно образование за 8 одделение / Ордев Данчо, Ордев Александар. - Скопје :
Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2010.
- 109 стр. : илустр. во боја; 29 см
ISBN 978-608-4575-68-9
1. Ордев, Александар [автор]
COBISS.MK-ID 84066570
3
Drag u~eniku
Dosega se zapoznavme so mnogu novi soznanija, a go sovladavme i likovniot jazik za polesno likovno da se izrazuvame kako i da ja gledame likovnata umetnost.
Vo ovoj u~ebnik }e se potsetime na ona {to go u~evme vo
prethodnite oddelenija i }e se obideme da kreirame novi
originalni likovni tvorbi.
Se nadevame deka od 4 oddelenie do denes se zapozna so
odredeni va`ni sodr`ini za likovniot jazik, za materijalite i tehnikite za rabota, se zapozna so delata i imiwata na pove}e istaknati svetski i makedonski likovni umetnici.
I vo ovoj u~ebnik ima{ novi sodr`ini po likovno i novi
dela od likovnite umetnici.
Kako i dosega, analiziraj gi i sporeduvaj gi sodr`inite i
delata, a soznanijata neka ti poslu`at da napravi{ podobri
svoi likovni tvorbi koi }e te pretstavuvaat tebe i tvoite
~uvstva.
Se nadaevame deka i vo ova oddelenie }e u`iva{ vo izrabotkata na svoite likovni tvorbi, a predmetot po likovno i likovnata umetnost sekoga{ }e ti pretstavuva zadovolstvo vo `ivotot.
Avtorite
MAKEDONIJA
RIZNICA NA UMETNOSTA
4
AVTOPORTRETI
NA POZNATI LIKOVNI UMETNICI
5
Albreht Direr: Avtoportret,
maslo na platno
Antoan Vato: Avtoportret,
maslo na platno
Pol Gogen: Avtoportret,
maslo na platno
Salvador Dali: Avtoportret,
maslo na platno
Tintoreto: Avtoportret, maslo
na platno
Diego Velaskez: Avtoportret,
maslo na platno
MOJOT AVTOPORTRET
_____________________
(ime)
_______________________________
(prezime)
_______________________________
(oddelenie)
_______________________________
(osnovno u~ili{te)
(Nacrtaj go svojot avtoportret vo
prazniot prostor)
E`en de la Kroa: Avtoportret,
maslo na platno
Ticijan: Avtoportret,
maslo na platno
SODR@INA
6
LIKOVNA UMETNOST.............................................................8
LIKOVEN JAZIK ....................................................................10
Linija........................................................................................12
Boja............................................................................................14
Ton.............................................................................................16
Tekstura....................................................................................18
Nasoka ......................................................................................20
Golemina...................................................................................22
Forma-volumen.........................................................................24
Prostor......................................................................................26
Kontrast....................................................................................28
Ritam-povtoruvawe.................................................................30
Harmonija..................................................................................32
Ramnote`a................................................................................34
Gradacija..................................................................................36
Proporcija................................................................................38
Edinstvo....................................................................................40
Kompozicija..............................................................................42
Motiv.........................................................................................44
LIKOVNI
PODRA^JA...........................................................52
CRTAWE...................................................................................54
Linija.....................................................................................56
Ton........................................................................................57
Prostor.....................................................................................58
SODR@INA
7
SLIKAWE.................................................................................60
Boja.............................................................................................62
Ton....................................................................................63
Kontrast....................................................................................64
Edinstvo....................................................................................65
Kompozicija.........................................................................66
OBLIKUVAWE..........................................................................68
Boja........................................................................................72
GRAFIKA..................................................................................74
Ton............................................................................................78
Litografija............................................................................79
Sito-pe~at......................................................................80
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII..................................82
ESTETSKO PROCENUVAWE...................................................90
GALERIJA.................................................................................96
RE^NIK NA POIMI..............................................................102
TEST 1......................................................................................105
TEST 2.....................................................................................107
01
LIKOVNA UMETNOST
LIKOVNA UMETNOST
8
Znaeme deka lu|eto se zanimavaat so najraznovidni dejnosti i zanaeti za da si go olesnat
i razubavat sekojdnevniot `ivot i opstanok.
Umetnicite sozdavaat dela so koi go razubavuvaat na{eto slobodno vreme i nè pravat sre}ni
i humani. Postojat pove}e vidovi umetnosti kako
{to se muzikata, teatarot, baletot, kni`evnosta,
fotografijata, a se razbira i likovnata umetnost
e edna od niv.
Muzi~kata umetnost e nedeliva od na{eto
sekojdnevie i go ispolnuva sekoj moment od na{iot
`ivot.
Teatarskata umetnost e posebno do`ivuvawe za
sekoj ~ovek so {to se zbogatuva na{iot `ivot so
u`ivawe vo glumata, dvi`eweto, dejstvieto i govorot na glumcite izvedeni na scenata.
Sekoj od nas koj posetil baletska pretstava
znae deka baletot kako umetnost pretstavuva
posebno do`ivuvawe vo ubavinata na muzikata i
prekrasnite dvi`ewa i igra na baletskite umetnici.
FILM
FOTOGRAFIJA
MUZIKA
BALET
TEATAR
01
LIKOVNA UMETNOST
LIKOVNA UMETNOST
CRTE@
Preku televizijata ili koga odime vo kino
znaeme deka filmskata umetnost e sekojdnevno
prisutna vo na{eto slobodno vreme, so {to nè zabavuva i odmora.
Sekoj ~ovek saka da ~ita ubava kniga koja vo sekoj
moment e negov najdobar prijatel. Kni`evnosta
kako umetnost go zbogatuva na{iot `ivot i na~inot
na izrazuvawe i nè pravi pobogati i porazli~ni od
drugite.
Denes umetnosta na fotografijata nè zapoznava
so ubavinite na sè ona {to nè opkru`uva. Preku
fotografijata se zapoznavame so vol{ebnosta i
specifi~nosta na prirodata, gradovite, `ivotot
na drugite lu|e, a istovremeno ni prenesuva i nè
informira za slu~uvawata vo svetot.
Likovnata umetnost e proizvod na kreativniot
duh na ~ovekot od predistorijata do denes. Likovnite dela se svedoci za razvojot na ~ove~kata
civilizacija i misla. Delata za nas pretstavuvaat
neprocenlivo duhovno bogatstvo.
Likovnata umetnost se pretstavuva so dela koi
se realiziraat so najraznovidni materijali vo
dvodimenzionalniot i tridimenzionalniot prostor.
SKULPTURA
FRESKA
GRAFIKA
DIZAJN
SLIKA
9
02
LIKOVNEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
10
Site umetnosti imaat svoi sredstva preku koi se izrazuvaat, muzikata preku
tonot i melodijata, kni`evnosta i teatarot preku zborot, baletot preku igrata, a filmot preku dejstvieto.
Likovnata umetnost se izrazuva preku likovniot jazik. Likovniot jazik e
sostaven od likovni elementi i principi. Likovni elementi se: linija, boja,
ton, tekstura, golemina, nasoka, forma, volumen i prostor.
Likovni principi se: kontrast, povtoruvawe-ritam, harmonija, ramnote`a,
gradacija, proporcija, edinstvo i kompozicija.
TEKSTURA
Teksturata e prika`uvawe
na rapavi i mazni povr{ini
na nekoi predmeti.
LINIJA
Linijata spa|a vo elementi i
nea ja prepoznavame kako traga na podlogata koga crtame i
pi{uvame.
BOJA
Bojata ja sre}avame sekade
okolu nas i taa gi obojuva vo
prekrasni boi site ne{ta {to
gi gledame i {to nè opkru`uvaat.
PROSTOR
Prostorot se pretstavuva na
slikata. Kako prostor se imenuva seto ona niz koe se dvi`ime nie, pticite, vozilata...
Rastenijata rastat slobodno.
GOLEMINA
Goleminata e element koj ni
ka`uva deka ne{tata okolu nas
se pomali ili pogolemi.
FORMA
Formata ve}e ja znaeme. Site
predmeti, pa i nie samite,
imame forma i spored nea se
prepoznavame.
TON
Tonot zna~i posvetli i
potemni boi od edna ista
boja. Toj se dobiva mnogu lesno, so me{awe na bojata so
crna i bela.
NASOKA
Nasoka e pravec na gledawe
na eden crte`, slika, skulptura ili grafika.
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
11
KONTRAST
Kontrastot e likven princip. Toj zna~i ne{to sprotivno, kako svetlo-temno,
golemo-malo, nisko-visoko,
toplo-ladno itn.
RITAM
Povtoruvaweto ili ritamot
go sre}avame sekade, vo muzikata tonovite imaat ritam. Denot i no}ta se povtoruvaat, nedelite, mesecite
i godinite isto taka itn.
HARMONIJA
Harmonija zna~i kako likovnata tvorba da ja napravime
da bide skladna i ubava.
GRADACIJA
Gradacijata e mo`ebi nov
zbor, no so nego u~ime kako
vo likovnata tvorba postepeno se menuvaat bojata,
linijata, tonot i drugite
elementi.
EDINSTVO
Edinstvoto kako princip go
sreduva likovnoto delo vo
mirna celina.
KOMPOZICIJA
Kompozicijata e krajniot
princip koj nè u~i kako da gi
rasporedime liniite, boite,
tonovite vo na{ata likovna
tvorba.
PROPORCIJA
Proporcija e kako da gi
napravime skladni raznite
golemini vo tvorbata kako
celina.
RAMNOTE@A
Ramnote`ata kako princip
}e ni poka`e kako tvorbata
da bide odmerena, a rasporedot vo nea ramnomeren.
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
12
LINIJA
DA SE POTSETIME
Vo prethodnite oddelenija postapno se zapoznavme so likovniot jazik. Vo ova oddelenie }e
se potsetime za ona {to go znaeme, so cel preku
likovnata rabota likovno podobro da se izrazime sebesi, svoite ~uvstva i idei, i da napravime
uspe{ni likovni tvorbi.
Liniite se delat na dva vida, krivi i pravi, a
mo`at da bidat debeli, tenki, kusi i dolgi. Druga podelba e na konturni i teksturni, a imame i
linii po karakter.
Linijata e izraz na materijalot so koj se raboti,
no taa go pretstavuva i avtorot. Sekoj {to crta
najraznovidno gi pretstavuva liniite. So liniite
se dobiva karakterot na crte`ot koj mo`e da bide
miren i dinami~en. Linijata vo likovnata tvorba
ja nadopolnuva formata.
Praistoriski crte`
U~eni~ki crte`
Pravi i krivi linii
Konturna i teksturna linija
Linija vo prirodata
Ordan Petlevski: Crna vizija,
crte` (dinami~ki crte`)
Linija vo prirodata
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
Ako vo edna likovna tvorba upotrebime, na
primer, samo pravi ili sli~ni krivi linii, velime deka tie linii se harmoni~ni. Harmoni~ni
linii se onie koi me|usebno se sli~ni i zaedno
kombinirani izgledaat smireno.
Za razlika od harmoni~nite, imame i kontrastni linii. Kontrastni linii se onie koi se razlikuvaat me|u sebe, kako {to se krivata i pravata,
debelata i tenkata, kusata i dolgata linija.
Leonardo da Vin~i: Studija,
crte`
Predrag Uro{evi}: Crte`, laviran tu{ (harmoni~en crte`)
Crte`, jaglen
Dimitar Manev: Bez naslov, crte` (kombinirana tehnika)
Kompjuterski crte`
DA ZAPOMNIME:
Liniite me|usebno se kombiniraat kontrastno i harmoni~no.
Spored liniite crte`ot mo`e da izgleda mirno ili dinami~no.
13
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
14
BOJA
DA SE POTSETIME
Ve}e znaeme pove}e za bojata kako eden od osumte likovni elementi od likovniot jazzik. Osnovno
e deka bojata se gleda samo koga imame svetlina.
Prvata podelba na boite e deka imame primarni (crvena, sina, `olta) i sekundarni boi (portokalova, zelena, violetova). Boite se delat i na
hromatski i ahromatski, topli i ladni, svetli i
temni. Vo sekojdnevieto se sretnuvame i so poimot lokalna boja. Lokalna boja zna~i deka nekoi
ne{ta sekoga{ se oboeni, odnosno gi sre}avame vo
odredena boja (nebo, treva, limon, portokal, banana i sl).
Primarni i sekundarni boi
Hromatski boi, vino`ito
Ahromatski boi
Bogatstvo na boja vo prirodata
Grozje, lokalna boja
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
So bojata go razubavuvame sekojdnevieto, no
bojata vlijae i na psihata na ~ovekot. Umetnicite preku bojata gi izrazuvaat svoite ~uvstva i
raspolo`enieto.
Anri Matis: @ena so {apka,
maslo na platno
(ladni i topli boi)
Dan~o Ordev: Manastir Sv. Jovan Osogovski, maslo na platno
(ladni i topli boi)
Jagoda, lokalna boja
Limon, lokalna boja
Edvard Munk: Smrt, maslo na platno (psihi~ko vlijanie na bojata)
Jabolko, lokalna boja
DA ZAPOMNIME:
Lokalna boja e bojata so koja sekoga{ gi sre}avame nekoi ne{ta
okolu nas.
15
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
16
TON
DA SE POTSETIME
Tonot e koli~estvo na svetlina vo edna boja.
Postojat hromatski i ahromatski tonovi.
Ahromatski tonovi se dobivaat so me|usebno
me{awe na crna i bela, dodeka hromatski tonovi
se dobivaat so me{awe na bela ili crna so edna
od hromatskite boi. So bela gi osvetluvame boite,
a so crna gi zatemnuvame.
Ako imame pove}e tonovi koi postepeno se osvetluvaat ili zatemnuvaat, toa go narekuvame
tonsko stepenuvawe ili tonska skala.
Ahromatski tonovi
Hromatska tonska
skala
Hromatski tonovi
Dragan Najdenovski: Predel, maslo na platno (ton)
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
17
Mrtva priroda, ahromatski
tonovi
Goce Bo`urski: Slika, maslo na platno (hromatski tonovi)
Vojteh Prejsit: Kula na
stenata, maslo na platno
(ahromatski tonovi)
Ro`e Bertem: Zimata si odi,
maslo na platno
(hromatski tonovi)
Edgard Dega: Balerini {to ve`baat, maslo na platno
(hromatski tonovi)
DA ZAPOMNIME:
Tonsko stepenuvawe ili tonska skala e koga imame pove}e tonovi od edna boja koi postepeno se osvetluvaat ili zatemnuvaat.
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
18
TEKSTURA
DA SE POTSETIME
Teksturata ja ima na site povr{ini na materijalite. Taa se pretstavuva na site likovni tvorbi
i vo site likovni podra~ja. Slikarite, vajarite
i grafi~arite na svoite dela kombiniraat najraznovidni likovni teksturi so {to go zbogatuvaat likovnoto delo.
Teksturata mo`eme da ja kombinirame na razni
na~ini.
Mo`eme da napravime kontrast na rapava i mazna tekstura, da kombinirame edinstvo i harmonija
so tekstura, kako i kompozicija so tekstura.
Sekoj od nas treba da istra`uva so najraznovidni materijali za da napravi {to e mo`no pove}e teksturi na svoja likovna tvorba, so {to taa
}e dobie pointeresno i pobogato zna~ewe i vrednost.
Ve{ta~ka tekstura
Ve{ta~ka tekstura
Tekstura dobiena so kompjuter
Ve{ta~ka tekstura
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
19
Sli~na tekstura, tu{, perce
Radoslav Tadi}: Vo gradina,
maslo na platno
(slikarska tekstura)
Prirodna tekstura
Vinsent van Gog: Portretot
Roulin, tu{, perce (tekstura)
D. Mojovi}: Definicija na
zemjata, maslo na platno
(slikarska tekstura)
Kontrastna tekstura, tu{,
perce
Dan~o Kal’~ev: Slika 1877,
maslo na platno
(slikarska tekstura)
U~eni~ka tvorba, linorez
(grafi~ka tekstura)
Dim~e Protu|er: Kompozicija,
maslo na platno
(slikarska tekstura)
DA ZAPOMNIME:
So teksturata mo`eme da dobieme kontrast, harmonija i
edinstvo. Sekoj avtor treba
da istra`uva razni vidovi
tekstura.
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
20
NASOKA
DA SE POTSETIME
Nasokata e likoven element kako del od likovniot jazik i toa e vizuelna sila koja go dvi`i
okoto vo odredeni pravci. Spored pravecot na
taa vizuelna sila, razlikuvame: horizontalna,
vertikalna, kosa nasoka i dela bez nasoka.
Likovnite umetnici gi komponiraat svoite
dela so raznovidni nasoki. Nekade imame i kombinacija na pove}e nasoki, no so poizrazena sila
na edna nasoka.
Kosa nasoka
Bez nasoka
Horizontalna nasoka vo
prirodata
Crte` so moliv
(vertikalna nasoka)
Etijen Mari: Homografska
studija, (horizontalna nasoka)
Aleksandar Kalder: Portokalova plo~a, maslo na platno
(bez nasoka)
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
Vo crtaweto, slikaweto i vo grafikata umetnikot mo`e da gi prika`e site nasoki. Vo skulpturata i vo arhitekturata mo`at da se pretstavat site nasoki osven kosata zatoa {to so nea se
gubi statikata na objektot koj e napraven vo prostorot.
Dimitar Ko~oski: Ciklus
ptici, maslo na platno
(kontrast na nasoka)
Ivan Generali}: Drvose~i,
maslo na platno
(horizontalna nasoka)
Vladimir \eor|ievski: Raspetie so svira~i, maslo na
Nikola Martinovski: Doilka, maslo na
platno (vertikalna nasoka)
platno (kosa nasoka)
DA ZAPOMNIME:
Vo sekoe delo preovladuva edna ili pove}e nasoki. Pomalku od delata se bez nasoki.
21
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
22
GOLEMINA
DA SE POTSETIME
Goleminata e element koj e prisuten vo site
likovni dela od crtawe, slikawe, skulptura,
grafika i dizajn. Vo zavisnost od toa kakvi golemini }e se pretstavat vo edno delo, toa mo`e da
izgleda harmoni~no ili kontrastno.
Goleminata igra va`na uloga vo grafi~kiot
dizajn. Vo zavisnost od toa kakva funkcija ima ona
{to go dizajnirame, mora da se obrne vnimanie na
goleminata na tekstot vo odnosot na ilustracijata, fotografijata ili crte`ot.
Tvorba so isti golemini
Mikelanxelo, kamen
(kombinacija na golemina vo prostorot)
Harmoni~na kombinacija na golemina
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
Goleminata vo nekoi likovni dela mo`e postepeno da se zgolemuva ili namaluva. Na ovoj na~in
se dobiva gradacija na golemina.
Kombinacija na kontrastni
golemini
Jou ^un Vang: Gletka od ju`na
Kina, (harmoni~na kombinacija
na golemina)
Edison Para: Konstrukcija,
(gradacija na golemina)
Crkva Notr Dam vo Pariz (golemina vo arhitekturata)
DA ZAPOMNIME:
Goleminite mo`at da se kombiniraat kontrastno ili harmoni~no. Ako goleminata postepeno se
menuva, imame gradacija.
23
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
24
FORMA
DA SE POTSETIME
Znaeme deka formata e eden od likovnite elementi od likovniot jazik.
Formata e likoven element koj e zastapen vo
site likovni podra~ja, vo crtaweto, slikaweto,
skulpturata, grafikata i dizajnot. Formata mo`e
da bide otvorena, zatvorena i perforirana, ednostavna i slo`ena, kako i dvodimenzionalna
ili tridimenzionalna.
Formata vlijae na ~ovekot so svojot izgled.
Nekoi formi izgledaat smireno ili dvi`e~ki po
{to gi delime na stati~ni i dinami~ni. Stati~ni
formi se onie koi so svojot oblik sugeriraat
miruvawe.
Dinami~ni formi se onie koi po svojot oblik
sugeriraat nemir i dvi`ewe. Glavno, dinami~nite
formi imaat trkalezni oblici.
Otvorena forma
Zatvorena forma
Perforirana forma
Dvodimenzionalna i
trodimenzionalna forma
Ednostavna forma
Radovan Trnavac: Umetni~ka
forma, drvo (slo`ena forma)
Dvodimenzionalna forma
Perforirana forma
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
25
Dinami~ni formi
Robert Delani: Vo ~est na Bleriot, maslo na platno
(dinami~ni formi)
Dinami~ni formi
Stati~ni formi
Krsto Slavkovski: Stradawe,
drvo (slo`ena
trodimenzionalna forma)
Stati~ni formi
Vasil Vasilev: Vertikalna
asocijativna forma, drvo
(slo`ena trodimenzonalna
forma)
DA ZAPOMNIME:
Razlikuvame dvodimenzionalni i trodimenzionalni formi,
stati~ni i dinami~ni, slo`eni i ednostavni.
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
26
PROSTOR
DA SE POTSETIME
Prostorot okolu nas e realen prostor, a onoj
koj se prika`uva vo delata na likovnite umetnici e iluzija na prostorot. So upotreba na razni
likovni elementi od likovniot jazik mo`e da se
pretstavi iluzija na prostor, so svetlo-temni i
topli-ladni boi, so golemi i mali formi, so preklopuvawe i so perspektiva.
Prostorot se deli na vnatre{en i nadvore{en
prostor, odnosno zatvoren i otvoren. Vnatre{niot
prostor e zatvoren od nadvore{niot i vo nego
~ovekot `ivee, raboti, u~i, spie i se zabavuva
(soba, stan, zgrada, teatar, u~ilnica, kino i sl.).
Nadvore{en ili otvoren prostor e onoj vo koj{to slobodno se dvi`at ~ovekot, `ivotnite, pticite, avtomobilite, avionite (ulica, pole, livada, {uma, nebo....).
Realen prostor
Prostor so preklopuvawe
Jozo Hamagu~i: Pariski
pokrivi, maslo na platno
(prostor so preklopuvawe)
Vinsent van Gog: Ribarski brot~iwa na pla`a, maslo na platno
(otvoren prostor)
Nacrt na stan (slo`en prostor)
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI ELEMENTI
Prostorot mo`e da bide ednostaven i slo`en.
Ednostavniot prostor e sostaven samo od edna
prostorija, a slo`eniot od pove}e koi me|usebno
se povrzani. Ednostavniot prostor e sobata, hodnikot, u~ilnicata, a slo`en e u~ili{teto, zgradata, seloto, gradot i stanot.
Borko Lazeski: Bon marshe,
maslo na platno
(otvoren prostor)
Pjero de la Fran~eska: Plo{tad, maslo na platno
(perspektiva)
Fehim Huskovi}: Pejza`,
kombinirana tehnika (prostor
so svetlo-temni boi)
Prostor prika`an
so perspektiva
Vasilij Kandinski: Nekolku krugovi, maslo na platno
(prostor so golemo i malo i svetlo i temno)
DA ZAPOMNIME:
Razlikuvame otvoren i zatvoren, slo`en i ednostaven prostor.
Najrealno prika`uvawe na prostorot se postignuva so perspektiva.
27
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
28
KONTRAST
DA SE POTSETIME
Dosega gi pominavme likovnite elementi.
Od ovoj del po~nuvame so likovnite principi.
Kontrastot e likoven princip koj se primenuva so site likovni elementi: so linija, boja, ton,
tekstura, nasoka, golemina, forma, prostor.
Liniite vo edna tvorba mo`at da bidat vo kontrast ako upotrebime debeli i tenki, kusi i dolgi,
pravi i krivi linii.
Bojata mo`e na pove}e na~ini da bide kontrastna, kako svetlo-temna, ladna-topla ili komplementarna.
Tonot mo`e da se primenuva kako temen i svetol
so pogolemi me|usebni razliki.
Kontrastot na likovnite dela se prepoznava i
kaj goleminata ako se upotrebuvaat golemi i mali
formi.
Vo likovnite dela mnogu ~esto preovladuva
samo edna nasoka, no vo nekoi dela se upotrebuva
kontrast na nasoka. Toa e koga dve protivstaveni
nasoki se so ista ja~ina i intenzitet i dejstvuvaat istovremeno.
Risto Kal~evski: Slika 88-68,
maslo na platno (kontrast na
svetlo i temno i nasoka)
Edo Murti}: Brazil, maslo
na platno (kontrast na boja i
golemina)
Kontrast na linija
Kontrast na linija
Kontrast na ladna i topla boja
Kontrast na svetlo i temno
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
29
Kontrast na pravi i krivi
linii
Komplementaren kontrast
Kontrast na svetlo, temno, boja
i golemina
Kontrast na formi
Kontrast na forma i golemina
Endi Vorhold: Mao Ce Tung (kontrast na boja)
Valbona Rexepi: Tragi od
noviot vek, akrilik (kontrast
na golemi i mali formi)
DA ZAPOMNIME:
Kontrastot mo`e da se pretstavi so linija, boja, ton, forma,
prostor, tekstura, nasoka i golemina.
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
30
RITAM
DA SE POTSETIME
Ritamot e likoven princip koj gi regulira likovnite elementi. Sekoj likoven element mo`e
da se primenuva vo regularen ili vo alternativen ritam. Regularniot ritam e ednostaven zatoa
{to se povtoruvaat edni isti elementi koi pri
povtoruvaweto ne se menuvaat.
Pri upotrebata na alternativniot ritam se dobiva `ivost i dinami~nost vo likovnata tvorba,
dodeka so regularniot ritam tvorbata izgleda
monotono i zdodevno.
U~eni~ka tvorba (regularen ritam)
Regularen ritam
Regularen ritam
U~eni~ka tvorba (regularen i
alternativen ritam)
Endi Vorhold: Tri portreta, (regularen ritam)
Alternativen ritam
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
31
Kompjuterski crte`
(alternativen ritam)
Sloboden ritam
Ritam vo narodnoto tvore{tvo
Vencislav Rihter: Skulpturi,
aluminium (ritam)
Klod Viala: Povtoruvawe vo ~est na HB, maslo na platno
(regularno povtoruvawe)
DA ZAPOMNIME:
Regularniot ritam izgleda ednostavno i mirno, dodeka alternativniot ritam izgleda `ivo i dinami~no.
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
32
HARMONIJA
DA SE POTSETIME
Site likovni principi reguliraat nekoi odnosi
vo likovnata tvorba. Harmonijata e eden od principite koj gi doveduva elementite vo me|usebna
harmonija po pat na bliski ili sli~ni vrednosti
ili so sodr`inata na motivot.
Razlikuvame harmonija po analogija, harmonija
na funkcija i harmonija po ideja.
Harmonija po analogija e kombinirawe na bliski vrednosti od likovniot element: linija, boja,
ton, golemina, forma, nasoka i tekstura.
Harmonijata po ideja e, isto taka, povrzana so
sodr`inata na motivot, no e povrzana so ideja ili
simbol.
Harmonija so linija
Harmonija so boja
Brixit Rajli: Rana svetlost,
maslo na platno (harmonija so
forma i golemina)
Ordan Petlevski: Monument, crte` (harmonija so linija i
tekstura)
Kompjuterska tvorba (harmonija
so forma i boja)
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
Harmonija po funkcija e koga motivot kako
sodr`ina obedinuva pove}e predmeti koi se povrzani so me|usebna funkcija.
Ilija Ko~oski: Leten do`d,
(harmonija so forma i boja)
August Herbin: Kompozicija, maslo na platno (harmonija po forma)
Harmonija po funkcija
Harmonija po funkcija
Naumovski: @ena vo bav~a, maslo na platno
(harmonija so boja i forma)
Harmonija po ideja
DA ZAPOMNIME:
Harmonija se dobiva so bliski ili sli~ni vrednosti. Razlikuvame harmonija po analogija, po funkcija i ideja.
33
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
34
RAMNOTE@A
DA SE POTSETIME
Ramnote`a e likoven princip so koj se regulira rasporedot na elementite vo edna celina.
Ramnote`ata mo`e da se primeni vo site likovni
elementi. Razlikuvame simetri~na i asimetri~na
ramnote`a.
Simetri~nata ramnote`a ~esto se primenuva
vo dekorativnite likovni tvorbi, vo narodnite
rakotvorbi i nosii i vo arhitekturata.
Asimetri~nata ramnote`a se gradi so ista cel,
rasporedot od levata i desnata strana da bide
ramnomeren po vrednosta na linijata, tonot, bojata, teksturata, goleminata i formata, no da bide
razli~na od dvete strani.
Simetri~na ramnote`a
Simetri~na ramnote`a
Tereza Ma~ikalo: Tragi (asimetri~na ramnote`a)
Maska (simetri~na ramnote`a)
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
35
Simetri~na ramnote`a
Miftar Memeti: Bez naslov,
maslo na platno (asimetri~na
ramnote`a)
Simterija
Asimetri~na ramnote`a
Asimetri~na ramnote`a
Simetri~na ramnote`a vo makedonskoto narodno tvore{tvo
Simetri~na ramnote`a
vo makedonskoto narodno
tvore{tvo
DA ZAPOMNIME:
Postojat dva vida na ramnote`a, simetri~na i asimetri~na.
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
36
GRADACIJA
DA SE POTSETIME
Od osumte likovni principi na likovniot jazik
gradacijata ja regulira postepenata promena kaj
likovnite elementi. Postepeno svojata likovna
vrednost mo`at da ja promenat site likovni elementi, da preminat od edna vrednost vo druga.
Gradacijata mo`e da se primeni vo elementot
linija, boja, ton, tekstura, nasoka, forma, golemina i prostor.
Gradacija so boja
Gradacija so boja
Gradacija so tekstura
Gradacija so ton
Gradacija so ton
Gradacija so golemina
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
So gradacija na tonot, bojata i teksturata mo`e
da se dobie iluzija na tridimenzionalnost.
Bojata so gradacija mo`e da se promeni od edna
vo druga, vo treta, od `olta vo portokalova, crvena, violetova, sina, zelena i pak da dojde do
`olta kako vo spektarot na boite.
Gradacija so ton i golemina
Gradacija so ton (iluzija na
volumen)
J. Ra~i}: Devojka pred ogledalo, maslo na platno
(gradacija na ton, iluzija na trodimenzionalnost)
Gradacija so boja
DA ZAPOMNIME:
Gradacija mo`e da se primeni so site likovni elementi. So gradacija na ton dobivame iluzija na volumen.
37
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
38
PROPORCIJA
DA SE POTSETIME
Proporcijata e likoven princip koj gi regulira vnatre{nite odnosi na goleminata so zada~a
celinata na umetni~koto delo da bide estetski
poubava.
Proporcijata se stremi kon idealno gradewe
sliki, skulpturi i objekti vo arhitekturata. So
toj problem niz istorijata se zanimavale mnogu
umetnici me|u koi i Leonardo da Vin~i.
Najdobro pravilo za idealni odnosi na goleminite vo likovnata umetnost i vo arhitekturata
e postignato so zlatnoto se~ewe i negoviot klu~
ili formula kako toa da se postigne.
Spomenik Makedonium,
Kru{evo (proporcija vo arhitektura)
Leonardo da Vin~i, crte`
(proporcija na glava)
Proporcija na bukva
Zlatno se~ewe
Zlatno se~ewe
Proporcija na ~ovekovoto telo
Proporcija na crkoven hram
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
39
Partenon, Akropol, Grcija (proporcija vo arhitektura)
Apolon i zmija, Grcija (proporcija vo skulptura)
Proporcija vo gradbata na Partenon
Proporcija na ~ovekovoto telo
DA ZAPOMNIME:
Proporcija e idealen soodnos na goleminite vo edna celina.
Zlatno se~ewe e osnova za postignuvawe na idealni proporcii.
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
40
EDINSTVO
DA SE POTSETIME
Od osumte likovni principi, edinstvoto e
princip koj ima za cel da ja regulira celinata vo
likovnoto delo. So primena na edinstvoto, likovnoto delo ne e razdeleno ili rascepkano, tuku
prilega na estetska celina.
Edinstvo se postignuva so upotreba na ednakvi
ili sli~ni vrednosti i po pat na dominanta.
Po pat na dominanta zna~i koga nekoj likoven
element dominira na likovnata tvorba, odnosno
e najprisuten. Toa mo`e da bide linija, boja, ton,
tekstura, forma, golemina, nasoka ili prostor.
Osven so dominanta na likovnite elementi,
edinstvo mo`e da se dobie i so zgolemuvawe i
potsiluvawe. Toa zna~i koga na likovnoto delo
od mnogute formi, tonovi ili boi edna e tolku
zgolemena {to dominira vo celata tvorba.
Edinstvo so dominanta na boja
i linija
Edinstvo so dominanta na
forma
Qubomir Popovi}: Oma` za
Xems, maslo na platno (edinstvo so dominanta na ton)
Vinsent van Gog: Irisi, maslo na platno (edinstvo so boja i
forma)
Edinstvo so forma
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
41
Edinstvo so forma i ton
Edinstvo so golemina i forma
Hans Hartung: Br.116, crte`
(edinstvo so linija)
Edinstvo so forma i ton
Jan Arp: Cve}e, maslo na drvo
(edinstvo so forma)
@or` Brak: Gitarist, maslo na platno (edinstvo so ton i forma)
DA ZAPOMNIME:
Edinstvo se dobiva so upotreba na ednakvi ili sli~ni vrednosti, so dominanta, so zgolemuvawe i potsiluvawe.
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
42
KOMPOZICIJA
DA SE POTSETIME
Kompozicijata e likoven princip koj go regulira rasporedot na likovnite elementi vo likovnata tvorba kako edna edinstvena celina. Kako
prva podelba imame horizontalna, vertikalna i
dijagonalna kompozicija.
Kompozicijata mo`eme da ja definirame i kako
otvorena, zatvorena i poluotvorena vo zavisnost
od toa kako se rasporedeni likovnite elementi.
Koga likovnite elemnti vo likovnoto delo se
rasporedeni taka {to vizuelno se otvoreni samo
na nekoi strani, velime deka imame poluotvorena
kompozicija.
D. Pulitka: Lozja, maslo na platno (horizontalna kompozicija)
Qubica Solakovska: Igra, maslo na platno (zatvorena kompozicija)
Albona Skiritute: Tri sestri
na mirot, (vertikalna kompozicija)
Du{an Ota{evi}: Venera,
maslo na platno (vertikalna
kompozicija)
Petar Haxi Bo{kov: Skulptura,
metal (vertikalna kompozicija)
02
LIKOVEN JAZIK
LIKOVNI PRINCIPI
Otvorena mre`esta
kompozicija
Ako likovnite elementi se smesteni vo centralniot del od crte`ot, slikata ili grafikata,
imame zatvorena kompozicija.
Otvorena kompozicija imame koga likovnite
elementi se rasporedeni na celata povr{ina na
tvorbata i vizuelno izleguvaat na site strani od
celinata, levo, desno, gore, dolu.
Vo nekoi teorii za likovnata umetnost mo`at
da se sretnat i drugi vidovi kompozicii kako:
slobodni, mre`esti, piramidalni, kru`ni, spiralni i sl.
Varijanta na kompozicija so eden element
U~eni~ka tvorba (zatvorena
kompozicija)
Kompjuterska tvorba
(zatvorena kompozicija)
Poluotvorena kompozicija
Rozeta (zatvorena mre`esta kompozicija)
DA ZAPOMNIME:
Razlikuvame horizontalna, vertikalna i dijagonalna kompozicija. Kompozicijata mo`e da bide i
otvorena, poluotvorena i zatvorena.
43
03
MOTIV
LIKOVNA UMETNOST
44
Vo ova poglavje }e se potsetime za motivot vo
likovnata umetnost. Vo isto vreme }e se zapoznaeme so novi umetnici i umetni~ki dela od Makedonija i od svetot so {to }e go zbogatime na{eto
poznavawe na likovnata umetnost.
Ve}e znaeme deka sekoe umetni~ko delo e
kombinacija od bogatstvo na linii, boi, formi,
volumen, tonovi i drugi likovni vrednosti. Ako
vo umetni~koto delo prepoznavame odredena
sodr`ina od ona {to nè opkru`uva, velime deka
toa delo e so motiv. Ako pak deloto e kombinacija
samo od likovnite vrednosti, velime deka e apstraktno, odnosno deka nema motiv.
PORTRET
Vo prika`anite dela
prepoznavame prika`uvawe na portret na
nekoja
li~nost.
]e
zabele`ime deka umetnikot so sekoj lik {to
go prika`al se obidel
da ni go prika`e i negoviot karakter. Ovoj motiv
go narekuvame portret.
Endi Vorhold: Ingrid Bergman
Angeliko: Sv. Katerina,
tempera (motiv)
Vermer: Soba, maslo na platno (motiv)
Eugen Kokot: Sini brda, maslo
na platno (apstraktno)
Mark Rotko: Bela i zelena vo
sino, maslo na platno (apstraktno)
Tome Serafimovski: Portret
na Slavko Janevski, bronza
03
MOTIV
LIKOVNA UMETNOST
45
AVTOPORTRET
Mnogu umetnici pokraj toa {to pretstavuvale drugi likovi, mnogu
~esto go izrabotile i
svojot portret, odnosno
se pretstavile sebesi.
Vo likovnata umetnost toa go narekuvame
avtoportret.
Elizabet le Braun: Avtoportret, maslo na platno
Ogist Renoar: Portret na
Klod Mone, maslo na platno
Pol Kle: Avtoportret,
Pablo Pikaso: Avtoportret,
Dimitar Manev: Portret,
kombinirana tehnika
Vilijam Tarner: Avtoportret,
maslo na platno
Dante Aligieri : Detaq od
freska
Leonaro da Vin~i:
Avtoportret, crte`
03
MOTIV
LIKOVNA UMETNOST
46
KARIKATURA
FIGURA
Pokraj pozitivnite
~ove~ki osobini, kaj
nekoi lu|e preovladuvaat i negativni karakteristiki, kako {to se
al~nosta, ne~esnosta,
lo{otijata, zloto, zavista i sl. Nekoi umetnici ovie osobini gi
potenciraat vo svoite
likovi so {to ovoj motiv se narekuva karikatura.
Denes gledaj}i nekoi
umetni~ki
dela
se
zapoznavame so izgledot i na~inot na koj
lu|eto se oblekuvale
vo minatoto. Koga vo
deloto se prika`uva
~ovekot
vo
svojata
obleka, motivot go narekuvame figura.
Onore Domie: Voobrazeniot
bolen, litografija
Karikatura na gospodin Bin
Onore Domie: Konte, bronza
Onore Domie: Krispen i Skapen, maslo na platno
Edgar Dega: Mala balerina
Leonardo da Vin~i: Rafael,
del od freska
03
MOTIV
LIKOVNA UMETNOST
47
AKT
Ako umetnikot go
prika`al
~ove~koto
telo bez obleka, toa
delo ni pretstavuva
akt.
Spored toa {to pretstavuva, razlikuvame
`enski i ma{ki akt.
Ogist Renoar: Na pro{etka,
maslo na platno
Anri Matis: Akt vo studio,
crte`
Angeliko: Sv. Katerina, tempera
Jan [tursa: Pubertet, bronza
Albreht Direr: Adam i Eva,
maslo na platno
Pol Gogen: Tahi}anka,
maslo na platno
Ogist Renoar: Devojka, maslo
na platno
03
MOTIV
LIKOVNA UMETNOST
48
@ANR
@IVOTNI
Ako vo likovnoto
delo
prepoznavame
sodr`ini od sekojdnevniot `ivot
na
~ovekot, od dene{no
vreme ili od minatoto,
velime deka motivot ni
prika`uva `anr scena.
Samiot naslov ni
ka`uva deka ovoj motiv
ni gi prika`uva `ivotnite. @ivotnite se
odlikuvaat so svojata
ubavina, sekoe na poseben na~in. Lu|eto ~esto
pati nekoe `ivotno go
neguvaat i ~uvaat kako
mileni~e poradi negovata ubavina.
Poradi toa i nekoi
umetnici inspirirani
od nivniot izgled i
sila gi prika`uvale vo
svoeto tvore{tvo.
Edgar Dega: ^a{a pelinkovec,
maslo na platno
Fransoa Mile: Seja~, maslo na
platno
Jan Vermer: Pijanistki, maslo
na platno
Vasko Ta{kovski: Skica,
crte`
Edgar Dega: Familijata
Beleli, maslo na platno
Eduard Mone: Pojadok na
treva, maslo na platno
Vinsent van Gog: Ve~era so
kompiri, maslo na platno
Predistoriski crte`
od Lasko
03
MOTIV
LIKOVNA UMETNOST
49
ENTERIER
Crven sad vo oblik na govedo,
terakota, Teheran
Etien Falkonet: Spomenik na
Petar Veliki, bronza
Vo crte`ot, slikata
ili grafikata mnogu
~esto }e prepoznaeme
pretstaven vnatre{en
prostor. Toj prostor
mo`e da bide onoj vo koj{to `iveeme, rabotime
ili se zabavuvame.
Prika`uvaweto
na
vnatre{niot prostor go
narekuvame enterier.
Tuluz Lotrek: Crn igra~ vo
bar, crte`
Anri Matis: Enterier, maslo
na platno
Robert Kampini: Blagovestie,
maslo na drvo
Reljef
Etrurska himera, bronza
Vinsent van Gog: No}na kafeana, maslo na platno
03
MOTIV
LIKOVNA UMETNOST
50
PEJZA@
^ovekot ~esto odi na
pro{etka vo prirodata
poradi nejzinata ubavina.
Bogatstvoto na prirodata inspirirala mnogu
umetnici koi na svoite
platna ja ovekove~ile
taa ubavina. ^esto
sre}avame i u`ivame
vo dela na koi e pretstaven motivot pejza`.
Dan~o Ordev: Pejza`, maslo na platno
Pol Sezan: Pejza`, maslo na
platno
Rubens Korubin: Gradina,
akrilik
Nikola Martinovski: Pejza`
od Zapre{i~, maslo na platno
Edvard Hoper: Pejza` so pat,
maslo na platno
Rembrant: Krajobraz, maslo na
platno
03
MOTIV
LIKOVNA UMETNOST
51
MRTVA PRIRODA
Ako vo sodr`inata na
deloto prepoznavame
raznobojni
cve}iwa,
predmeti ili nekoi
ne{ta koi ne se `ivi,
velime deka vo toa
delo motivot e mrtva
priroda.
Pablo Pikaso: Bokal i sad za
ovo{je, maslo na platno
Dan~o Kal’~ev: Mrtva
priroda, maslo na platno
Mrtva priroda
Mrtva priroda
Pablo Pikaso: Zelena mrtva
priroda, maslo na platno
France Slana: Cve}e, maslo na
platno
Pol Sezan: Praski i cre{i, maslo na platno
04
LIKOVNI PODRA^JA
LIKOVNA UMETNOST
52
Istorijata na umetnosta se zanimava so
prou~uvawe na likovnata umetnost od predistorijata do denes. Lu|eto gi sozdale likovnite dela
od najraznovidni materijali. Spored naukata,
vo umetnosta imame pet likovni podra~ja koi se
razlikuvaat po likovnite specifi~nosti na izrazuvaweto i toa: crtawe, slikawe, skulptura,
grafika i vizuelni komunikacii i dizajn. Site
pet podra~ja imaaat svoi karakteristiki i sekoe na poseben na~in nosi svoja ubavina i likovna vrednost. Likovnata umetnost e bogatstvo na
~ove~kata civilizacija i kreativnost na duhot.
Vasko Ta{kovski: Cirkus, tu{,
perce
Crte` so jaglen
Ibraim Bedi: Osamena ptica,
Raspetie Hristovo, ikona, Ohrid
Titov triumf, reljef
04
LIKOVNI PODRA^JA
LIKOVNA UMETNOST
53
Burhan Ameti: La`liv son,
akvatinta
Pol Sezan: Karta{i, maslo na
platno
Ogist Roden: Balzak, kamen
U~eni~ka tvorba, linorez
Jagoda Bui}: Razli~na forma,
tapiserija
Vitra`
Makedonsko zname
Dizajn na nakit
Ilustracija
Dizajn na predmeti
Dizajn na obleka
05
CRTAWE
LIKOVNO PODRA^JE
54
Vo izminatiov period na ~asovite po likovno izrabotivte mnogu likovni tvorbi od razni
podra~ja i vo razni tehniki. Ve}e znaeme deka
crtaweto e edno od likovnite podra~ja vo likovnata umetnost. Crtame crte`i, crtame pred da
po~neme da slikame, ja crtame idejata za grafika,
a so crtawe pravime i skica za na{ata ideja kako
bi izgledalo skulptorskoto delo {to sakame da
go modelirame.
Vo crtaweto se crta so najraznovidni materijali i tehniki so koi mo`e da se izraboti crte`.
Se upotrebuvaat raznovidni materijali zatoa
{to so niv se dobivaat razni vidovi linii so
specifi~na ubavina. Vo nastavata po likovno se
crta so moliv, jaglen, razni vidovi kredi vo boja,
pastel, voso~en pastel, tu{, bajc, kako i so akvarelni i so temperni boi.
Umetnikot sam go izbira materijalot so koj go
izrabotuva crte`ot. Izborot na materijalot zavisi od `elbite, interesot i karakterot na avtorot. Isto taka, i u~enikot mo`e da go izbere
onoj materijal za koj najmnogu e zainteresiran.
Crte`ot mo`e da se izraboti so upotreba samo
na eden materijal, na primer: moliv, jaglen, tu{,
bajc, pastel, voso~en pastel, kreda, a mo`e da se
crta i so akvarelni i so temperni boi. Mo`e da se
izraboti i crte` vo kombinirana tehnika, odnosno da se crta so pove}e tehniki na eden crte`.
Pablo Pikaso: Studija za zavesa,
moliv (linearen crte`)
Pablo Pikaso: @ena so ku~e,
tu{, perce
Leonardo da Vin~i: Studija so
moliv
Albreht Direr: Ptica, Crte`
so akvarel
Vinsent van Gog: Most, laviran
tu{
05
CRTAWE
LIKOVNO PODRA^JE
Crte` so moliv
Nekoi umetnici pri izrabotkata na svoite
crte`i kombiniraat i lepewe na oboena kola`hartija. Koga se kombinira crte` so kola`, dobivame takanare~en kola`iran crte`.
Osnovna likovna karakteristika za crte`ot
e upotrebata na linijata i toj crte` go narekuvame linearen crte`. Vo crte`ot upotrebuvame i
raznovidni tonovi so {to dobivame tonski crte`.
Ako vo crte`ot prepoznavame nekoja poznata
sodr`ina, toj crte` e so motiv, a ako nema motiv,
za takviot crte` velime deka e apstrakten.
Site umetnici vo svoeto tvore{tvo ~esto eksperimentiraat so najraznovidni materijali za
podobro da ja izrazat svojata ideja i da napravat
pointeresna tvorba. Pri crtaweto se slu`at i so
razni postapki, kako {to se previtkuvawe, perforirawe, zasekuvawe, aplicirawe, vtisnuvawe
na tragi od razni otpe~atoci i sl. Sekoj od nas,
umetnicite i u~enicite, treba da sozdava novi
idei i da eksperimentira vo svoeto likovno izrazuvawe.
@or` Sera: Crta~, jaglen
(tonski crte`)
Pablo Pikaso: [i{e, ~a{a i
violina, kombinirana tehnika
Kompjuterski crte`
Tuluz Lotrek: Angli~anec,
pastel
Tawa Tanevska: Razgovor,
kombinirana tehnika
DA ZAPOMNIME:
Se crta so moliv, jaglen, kredi vo boja, pastel, tu{, bajc.
Imame kola`iran, linearen,
tonski i apstrakten crte`.
55
05
CRTAWE
LIKOVNO PODRA^JE
56
LINIJA
Materijalite za crtawe ostavaat najrazli~ni
tragi pri crtaweto. Tragite na podlogata se vo
vid na linii koi imaat svoi specifi~nosti i svoj
karakter vo zavisnost od toa so koj materijal se
crta. Liniite mo`e da gi ~uvstvuvame kako meki,
tvrdi, ladni, topli, ne`ni, grubi, ostri, kusi, dolgi, debeli ili tenki. Site tie zaedno ja zbogatuvaat likovnata vrednost na crte`ot i pridonesuvaat gleda~ot da u`iva vo nivnata raznovidnost.
Linii po karakter
Crte` so jaglen
Meki linii
Albreht Direr: Kowanik, moliv
Crte` so moliv
Tome Serafimovski: Majka
Tereza, skica
Crte` so tu{
U~eni~ka tvorba, tu{
DA ZAPOMNIME:
Vo crtaweto se izrazuvame so
bogatstvoto na linijata.
05
CRTAWE
LIKOVNO PODRA^JE
57
TON
De Segonzak: Portret, laviran
tu{
Vo crtaweto pokraj linijata naj~esto upotrebeno izrazno sredstvo e i tonot. Tonot go dobivame so
pomo{ na kombinirawe na liniite i plo{tinite
prika`uvaj}i svetli i temni povr{ini, ili stepenuvame preodi od svetlo kon temno, ili obratno.
Tonot go dobivame so sen~awe, so {rafirawe
ili so lavirawe na crte`ot. Ve}e se zapoznavme
so vakov na~in na tonsko stepenuvawe, a toa
mo`eme da go voo~ime i vo ilustraciite {to vi
se pretstaveni.
Crte` so moliv
Crte` so {rafirawe
Laviran crte`
Sveto Manev: Start 1, moliv vo boja (svetlo-temno sen~awe)
Laviran crte`
DA ZAPOMNIME:
Vo crte`ot upotrebuvame svetli i temni tonovi. Tonovi se dobivaat so sen~awe, {rafirawe i lavirawe.
05
CRTAWE
LIKOVNO PODRA^JE
58
PROSTOR
Vo prethodnite oddelenija ve}e se zapoznavme
so prostorot kako element vo likovniot jazik.
Sè ona {to nè opkru`uva e realen prostor. Vo
crte`ot i vo drugite umetni~ki dela umetnicite
prona{le na~in kako da dobijat iluzija na prostor so preklopuvawe, so temno-svetlo, so mali i
golemi formi.
Najgolem uspeh i najuspe{no prika`uvawe na
prostorot umetnicite postignale so upotreba na
takanare~enata linearna perspektiva. Ovaa perspektiva naj~esto ja upotrebuvale umetnicite vo
vremeto na renesansata.
Vo linearnata perspektiva postoi edna horizontalna linija koja go ozna~uva horizontot koj
sekoga{, koga gledame pred sebe, e vo visina na
o~ite, kako {to vo horizontot se spojuvaat neboto
i moreto, neboto i poliwata. Perspektiva mo`e
da pretstavime so edna, dve ili pove}e zbirni
to~ki koi }e se nao|aat na linijata na horizontot,
pred nas levo ili desno, kako {to mo`eme da vidime na pretstavenite ilustracii.
A
Perspektiva
Perspektiva vo prirodata
Perspektiva
A
Linearna perspektiva so edna to~ka
Prostor so ton svetlo-temno i
preklopuvawe
05
CRTAWE
LIKOVNO PODRA^JE
Prostor so perspektiva
A
Perspektiva
Linearna perspektiva
Ako upotrebime linearna perspektiva so edna
zbirna to~ka, taa }e se nao|a sproti nas i sè ona
{to e paralelno so nas poleka se smaluva i se
spojuva vo taa to~ka, kako na primer, koga gledame
pat, ulica, {ini na pruga i sl.
Ako pak crtame perspektiva so dve zbirni
to~ki, tie }e se nao|aat levo i desno na linijata,
na horizontot i site linii }e se spojuvaat vo tie
dve to~ki kako {to gledame na primerite.
Ako se obideme, i nie samite }e vidime deka
dosta realno mo`eme da pretstavime iluzija na
prostor, odnosno iluzija na blisku i daleku i na
vnatre{niot i nadvore{niot prostor.
Perspektivata ozna~uva gledawe na ne{tata
okolu nas, od blisku ili daleku, od ozgora ili od
dolu.
Ako vo umetni~koto delo prika`eme ne{to koe
go gledame od visoko, velime deka sme upotrebile
pti~ja perspektiva.
Ako pak prika`eme ne{to koe go gledame od
dolu kon gore, velime deka toa e prika`ano so
`abja perspektiva. Vo umetnosta naj~esto sre}
a-vame pretstavuvawe so linearna perspektiva
bidej}i taa e vo visina na gledaweto na ~ovekot.
A
B
A
B
Perspektiva so dve zbirni to~ki
Prostor so preklopuvawe
DA ZAPOMNIME:
So linearna perspektiva najto~no se prika`uva iluzija na prostor. Perspektivata ima horizont i edna ili dve zbirni to~ki.
59
06
SLIKARSTVO
LIKOVNO PODRA^JE
60
Vo prethodnite oddelenija sigurno naslikavme
mnogu likovni tvorbi vo razni tehniki od ova likovno podra~je. Ve}e mo`eme da razlikuvame {to
e crte`, slika, grafika ili skulptura.
Vo slikarstvoto e najva`no umetnikot i site
drugi koi slikaat da gi izrazat svoite ~uvstva i
emocii. Izrazuvaj}i se sebesi ja menuvame realnata slika na ona {to go gledame, a so toa pravime originalni tvorbi. Vo likovnoto tvore{tvo
avtorot gi crta i gi obojuva ne{tata so formi i
boi po svoja `elba. So toa se sozdavaat vol{ebni
sliki so raznovidni prika`uvawa.
Toa bogatstvo na raznovidnost mo`eme da go
zabele`ime kaj avtori od isti zemji i razni epohi
vo umetnosta. Razlikata osobeno se prepoznava i
vo umetnosta na razni narodi i po{iroki geografski regioni vo svetot. Po na~inot na koj se izraboteni, prepoznatlivi se delata na evropskata
umetnost, kineskata, afrikanskata, egipetskata,
umetnosta na Maite, Inkite, kako i umetnosta na
drugite civilizacii.
Sekoja od ovie umetnosti ima posebni obele`ja
vo prika`uvaweto na formata, volumenot, bojata,
prostorot i specifi~no likovno izrazuvawe.
Znaeme deka se slika so materijali i razni
tehniki na raznovidni povr{ini. Denes umetnicite, pokraj klasi~nite materijali, za slikawe se
koristat i so sovremenite tehnologii kako {to
se kompjuterot, fotoaparatot i videokamerata.
Vo sovremenata likovna umetnost umetnicite se
pretstavuvaat i so slika-objekt, so likovna inter-
Egipetska freska
Paleta za slikawe
Slikarsko delo od kineski
majstor
Naroden vez
06
SLIKARSTVO
LIKOVNO PODRA^JE
Tomo [ijak: Musandra,
kombinirana tehnika
vencija vo prostorot, kako i so likoven hepening
koj e edno posebno do`ivuvawe za sovremeniot
posetitel.
Denes ne postoi materijal od koj ne mo`e da se
napravi slika. Kako i vo crtaweto, umetnicite
i vo slikarstvoto postojano istra`uvaat i eksperimentiraat so razni vidovi neklasi~ni materijali, kako {to se razni otpadani materijali,
so aplikacija, otpe~atuvawe na razni predmeti
i formi na slikata, so isprepletuvawe, kako i
drugi postapki so cel da se napravat originalni
slikarski dela. Na ovoj na~in avtorite ja pretstavuvaat i realiziraat svojata umetni~ka ideja.
Pokraj ona {to nè opkru`uva i ni dava ideja za
slikawe, ~esto pati inspiracija za delata mo`e
da bide slu{awe na muzika, od pro~itan tekst,
gledawe na film ili da nè inspirira drugo
umetni~ko delo. Mnogu poznati likovni umetnici
se inspirirale od delata na egipetskata, afrikanskata, kineskata umetnost.
Dimitar Kondovski: Zaboraven
svet, kombinirana tehnika
Petar Mazev: Del od mozaik
Kristo: Spakuvana umetni~ka
galerija, crte`
Du{ko Stojanovski:
Tapiserija
DA ZAPOMNIME:
Vo slikarstvoto sekoga{ treba da se obiduvame da se izrazime originalno. Razlikuvame umetni~ni dela od Evropa, Kina,
Japonija, Afrika, Egipet. Da se zapoznaeme so likovna intervencija, slika - objekt, hepening i da istra`uvame so raznovidni
materijali.
61
06
SLIKARSTVO
LIKOVNO PODRA^JE
62
BOJA
Pokraj site drugi likovni elementi, bojata ima
najzna~ajna uloga vo slikarstvoto. Taa e osnoven
element preku koj gi izrazuvame svoite umetni~ki
idei, emocii, psiholo{ki sostojbi i estetski
stavovi.
Vo istorijata na likovnoto tvore{tvo, na mnogu
slikari bojata im slu`ela za da ja prika`at svojata emotivna sostojba i psiholo{kite sostojbi vo
`ivotot na ~ovekot. So izborot i kombinacijata
na boite i formite izrazuvale voznemirenost, otpor, gnev, nezadovolstvo, potresenost i sozdavale
dela vo koi dominira dramska atmosfera.
Nivnite sliki se polni so emocii povrzani
so slu~uvawata koi go potresuvaat ~ovekot vo
sekojdnevniot `ivot kako {to bolesta, tragediite, smrtta, posledicite od vojna ili katastrofa, stradaweto itn. Preku bojata mo`e da se izrazi seta simbolika na vnatre{niot psiholo{ki
`ivot na ~ovekot. Edvard Munk e karakteristi~en
slikar koj uspeal da ja pretstavi dramata vo
~ove~kiot `ivot preku slika.
Edvard Munk: Crvena }u}a, maslo
na platno (psihologija na bojata)
Anri Matis: Enterier, maslo na
platno (psihologija na bojata)
Dragan Najdenovski: Predel 563,
maslo na platno
Vangel Koxoman: Motiv od
Prilepsko, maslo na platno
Edvard Munk: Igra na `ivotot, maslo na platno (simbolika na bojata)
DA ZAPOMNIME:
Preku bojata mo`eme da gi
pretstavime
emociite
i
psiholo{kite sostojbi na
~ovekot, radosni ili ta`ni.
06
SLIKARSTVO
LIKOVNO PODRA^JE
TON
@or` Brak: @ena, maslo na
platno (hromatski ton)
Tonot kako likoven element go sre}avame vo
site likovni tvorbi, vo crte`ot, grafikata,
slikata, pa i vo skulpturata so igra na svetlosta
i volumenot.
Postojat bezbroj kombinacii na razni posvetli
i potemni tonovi vo edna tvorba. Odredeni kombinacii gi narekuvame molski klu~evi, sli~no kako
i vo muzikata. Ako vo edna tvorba upotrebime kombinacija na sli~ni, odnosno harmoni~ni tonovi
vo edna boja (svetli ili temni) koi se me|usebno
bliski, velime deka imame tvorba so molski tonski klu~.
Ako vo likovnata tvorba kombinirame upotreba na raznovidni kontrastni tonovi, velime deka
sme dobile tvorba so durski tonski klu~.
Svetlin Rusev: Izbor na
civilizacijata, maslo na platno
(ahromatski ton)
Rembrant: ^as po anatomija, maslo na platno (durski tonski klu~)
Qubomir Popovi}: Oma` za ser
Xems, maslo na platno (molski
tonski klu~)
DA ZAPOMNIME:
Ako upotrebime sli~ni tonovi, toa go narekuvame molski tonski
klu~. Ako upotrebime kontastni tonovi, zna~i sme primenile
durski tonski klu~.
63
06
SLIKARSTVO
LIKOVNO PODRA^JE
64
KONTRAST
Vo site likovni podra~ja od likovnata umetnost,
pa i vo slikarstvoto, kontrastot go upotrebuvame
koga sakame ne{to da potencirame, da istakneme
ili da odvoime forma od forma vo sodr`inata.
Odvojuvaweto, odnosno potenciraweto mo`eme
da go postigneme so kontrast na topli i ladni,
svetli i temni boi ili so najizrazeniot komplementaren kontrast.
Ro{a de Suza: Sekojdneven
inventar, kontrast na ton
Pablo Pikaso: Mrtva priroda,
maslo na platno (kontrast)
Dimitar Manev: Slika 1997,
maslo na hartija (kontrast na svetlo-temno)
Emil Fila: Mrtva priroda, maslo na platno
(kontrast na formi i svetlo-temno)
Kenet Kuc: Spektar,
maslo na platno (kontrast na
temno-svetlo)
Andrijana Pule{i: Slika, maslo na
platno (kontrast so boja)
DA ZAPOMNIME:
Vo slikarstvoto primenuvame kontrast na topli i ladni, svetli i temni boi i komplementaren kontrast.
06
SLIKARSTVO
LIKOVNO PODRA^JE
EDINSTVO
Rembrant: Jakov gi
blagoslovuva sinovite,
maslo na platno
(edinstvo so ton)
Vo slikarstvoto sekoga{ se stremime da
postigneme edinstvo.
Znaeme deka edinstvoto se postignuva po pat
na dominanta na forma, boja, golemina, ton ili
tekstura. Na ovoj na~in vo slikata preovldauva
odredena boja, golemina, tekstura ili forma so
{to se dobiva vpe~atok na edinstvo vo celinata.
Pjer Sula`: Bez naslov,
maslo na platno (edinstvo so ton)
Dimitar Manev: Slika 2000,
kombinirana tehnika (edinstvo
so forma i boja)
Radoslav Tadi}: Vo gradina,
maslo na platno (edinstvo so
tekstura i ton)
Xekson Polok: Magla od lavandula, maslo na platno (dominanta
so tekstura)
Viktor Vazareli: Bez naslov,
maslo na platno (so dominanta
na forma)
DA ZAPOMNIME:
Edinstvo postignuvame so dominanta na linija, ton, boja, forma,
golemina i tekstura.
65
06
SLIKARSTVO
LIKOVNO PODRA^JE
66
KOMPOZICIJA
I vo slikarstvoto kompozicijata gi obedinuva
site elementi vo edna celina. Vo sekoja slika
mo`eme da go prepoznaeme vidot na kompozicijata, dali e otvorena, zatvorena, poluotvorena,
dijagonalna ili piramidalna.
Pokraj na~inot na rasporeduvawe na elementite,
vo slikarstvoto mo`eme da voo~ime i kompozicii
koi se karakteristi~ni po upotrebata na bojata.
Ako upotrebime intenzivni i jaki boi, mo`eme da
ka`eme deka slikata ima koloristi~ki karakter.
So upotreba na ne`ni boi i tonovi zaklu~uvame
deka slikata ima lirski obele`ja. ^esto pati
nekoi umetnici upotrebuvaat kombinacii na temni i svetli, mirni i jaki boi so {to sugeriraat
dramati~nost vo kompozicijata i dejstvuvaat
psiholo{ki na gleda~ot.
Karlo Kara: Patriotska
svetkovina, kola` (otvorena
kompozicija)
Vasilij Kandinski: Vo crn
krug, maslo na platno (zatvorena kompozicija)
Francisko Goja: Strelawe, maslo na platno
(dramati~na kompozicija)
Modiqani: Gola `ena, maslo
na platno (lirska kompozicija)
06
SLIKARSTVO
LIKOVNO PODRA^JE
67
Delo od kineski majstor (lirska kompozicija)
Ogist Renoar: Na terasa, maslo
na platno (lirska kompozicija)
Piter Brojgel: Vavilonskata
kula, maslo na platno
(piramidalna kompozicija)
Gustav Klimt: [uma, maslo na
platno (lirska kompozicija)
Tome Mi{ev: Pred ogledalo,
maslo na platno
(koloristi~ka kompozicija)
Edvard Munk: Vrisok, maslo na
platno (psiholo{ko-dramska
kompozicija)
Pol Sezan: Borovi i kamewa,
maslo na platno
(vertikalna kompozicija)
DA ZAPOMNIME:
So upotreba na bojata slikata mo`e da ima koloristi~ki, lirski, dramski ili psiholo{ki karakter.
07
OBLIKUVAWE
LIKOVNO PODRA^JE
68
Ve}e dobro ja zapoznavme skulpturata kako
specifi~no likovno podra~je vo likovnata umetnost. Da se potsetime deka vo skulpturata imame
stati~ni i mobilni vajarski dela.
Stati~ni se polna plastika i reljef.
Mobilni dela se onie koi povremeno se dvi`at
vo prostorot, mehani~ki ili poradi struewe na
vozduhot.
Naj~esti materijali koi se upotrebuvaat za izrabotka na skulptorski dela se: glina, drvo, keramika, metal, kamen, bronza, a vo ponovo vreme se
upotrebuvaat i plastika, hartija, razni prirodni
i otpadni materijali, stiropor i sl.
Sovremeniot skulptor sekojdnevno eksperimentira i istra`uva so novi materijali i nivno
me|usebno kombinirawe. Se upotrebuvaat multimedijalni manifestacii vo koi se kombiniraat
dela od site likovni podra~ja vo edno zaedni{tvo.
Se primenuvaat i novite audio-vizuelni sovremeni tehnologii (televizija, video, kompjuter).
Sekoe skulptorsko delo po~nuva da se realizira spored odredena ideja na avtorot. Spored taa
ideja skulptorot izrabotuva skici za nejziniot
izgled. Vo zavisnost od idejata, umetnikot izbira
materijal preku koj najsoodvetno }e se realizira.
Gligor Stefanov: Grupa objekti, kombinirana tehnika
Boro Mitri}eski: Portret na
Marko Cepenko, bronza
Tomo [ijak: Musandra II, kombinirana tehnika
Aleksandar Kalder: Crven
poligon, mobil
07
OBLIKUVAWE
LIKOVNO PODRA^JE
Vo ova likovno podra~je osven izvedba na
skulpturata na klasi~en na~in, denes umetnicite
se izrazuvaat i so sovremeni inovacii i proekti. So intervencija vo prostorot, so boja ili so
skulpturi i objekti avtorot umetni~ki go menuva
prostorot so {to ja izrazuva svojata ideja.
Sekoe skulptorsko delo, vo zavisnost od
na~inot na rabota e konstruirano so kombinirawe, so razlo`uvawe, redefinirawe ili
vo takanare~ena disperzirana kompozicija.
Na plo{tadi i na javni mesta ~esto pati sre}avame skulpturi koi pretstavuvaat nekoe istorisko
dejstvo ili nekoja poznata li~nost vo prirodna
golemina ili pogolemi.
Ovie objekti gi narekuvame spomenici. So niv
gi ~estvuvame va`nite nastani i zaslu`nite
li~nosti.
Naj~esto spomenicite se napraveni vo kamen
ili izlieni vo bronza so {to nivnoto vremetraewe e neograni~eno.
Dragan Popovski-Dada: Svira~
na gajda, kamen
Ismet Rami}evi}: Del od izlo`bata lavirint, priroden materijal
@arko Ba{eski: Bez naslov,
silikon i poliester, skulptura
DA ZAPOMNIME:
Sovremenata skulptura se izrabotuva vo najrazli~ni materijali, a se kombinira i so drugi umetnosti.
69
07
OBLIKUVAWE
LIKOVNO PODRA^JE
70
Skulptorskite dela naj~esto se izveduvaat od
materijali koi se stabilni i otporni na vlijanieto na vremenskite uslovi. Naj~esto delata se
napraveni od terakota, kamen, drvo, bronza i metal, a mo`e da se izrabotat i od razna plastika,
hartija stiropor, pa i od razni otpadni materijali.
Na~inot na gradewe na skulptorskoto delo e
najrazli~no vo zavisnost od `elbite na avtorot
i od negoviot izbor na materijalot. So glina se
modelira so dodavawe i odzemawe, so drvo i kamen so dlabewe i odzemawe, so metal i bronza so
liewe ili so gradewe po pat na kombinirawe i dodavawe na razni formi koi me|usebno se sostavuvaat i zavaruvaat. So plastika, hartija i stiropor
se gradi skulptura po pat na sostavuvawe, previtkuvawe, se~ewe, perforirawe i lepewe.
Dimo Todorovski: Jama,
bronza
Dimo Todorovski:
Tutunobera~ka, bronza
Petar Haxi Bo{kov: Zapisi na
oblik, terakota
Ana Svetieva: Reka I, oboena
terakota
07
OBLIKUVAWE
LIKOVNO PODRA^JE
So otpadni materijali se gradi asambla`,
odnosno grupna skulptura vo koja se kombiniraat
razni materijali vo edna celina spored idejata
na avtorot.
Vo skulpturata nema ograni~uvawe za upotrebata na materijalite. Nekoi avtori se izrazuvaat
kombiniraj}i i razni plodovi, granki, kamewa, korewa i drug materijal po svoj izbor.
\oko Angelkovski: Majka so
dete, kamen
Aleksandar Ivanovski
Karadaje: Skulptura II
Krsto Slavkovski: Stradawe,
drvo
Petre Nikoloski: Objekt XXXIII, instalacija
Spomenik na borcite od NOV
DA ZAPOMNIME:
Osven klasi~ni skulpturi, vo skulpturata imame i intervencija
vo prostorot, asambla`, instalacija i dr.
71
07
OBLIKUVAWE
LIKOVNO PODRA^JE
72
BOJA
Eden od likovnite elementi kako del od skulpturata, osven volumenot, e i bojata. Naj~esto skulpturata ne e dopolnitelno oboena tuku ja nosi bojata na materijalot od koj e napravena. Skulptorite
naj~esto nanesuvale samo patina za da se so~uva
deloto, so {to minimalno se menuvala nivnata
oboenost. Skulptorskoto delo dobivalo patina i
so tekot na vremeto pod vlijanie na vremenskite
uslovi i sostojkite vo atmosferata. Ovaa promena so patina e karakteristi~na samo za delata
koi se postavuvale vo otvoren prostor.
Osven patiniraweto od strana na avtorot i patinata kako vlijanie na vremeto, mnogu skulptori
gi obojuvaat svoite skulpturi. Primena na bojata
imame u{te od predistorisko vreme, kaj nekoi
stari civilizacii, kako {to se Egipet, Kina, Grcija, Rim. Vo modernata skulptura bojata se upotrebuva mnogu ~esto za da ja dopolni idejata na
avtorot za negovata estetska misla.
Princot Rahotep i negovata `ena
Nofret, oboen varovnik, Egipet
Predmeti od zlato, srebro i
drvo, Mesopotamija
Stara moneta so patina
Zmiska bo`ica, oboena
terakota
Kineska statua, oboena
keramika
Umetnik od Hopeh: Statua na
Arhat, oboena keramika
07
OBLIKUVAWE
LIKOVNO PODRA^JE
73
Jordan Grabuloski: Prostorni
belezi, cement
Huam Miro: Skulptura
Mobil
Marieta Sidovska: I am Looking for a man in a mirror,
kombinirana tehnika
Vasil Vasilev: Vertikalna
asocijativna forma XXXIII,
drvo
U~eni~ka tvorba od ka{irana
hartija
Pablo Pikaso: Portret,
Vlado Avram~ev: Broj 11,
kombinirana tehnika
keramika
Origami
DA ZAPOMNIME:
Patina e promena na bojata na povr{inata na skulpturata pod vlijanie na sonceto , veterot, snegot, do`dot,
ako e izlo`ena vo nadvore{en prostor. So patina deloto ni izgleda kako skulptura od minatoto.
08
GRAFIKA
LIKOVNO PODRA^JE
74
Od prethodnite oddelenija ve}e znaeme deka
grafikata kako del od likovnata umetnost ima
svoi specifi~nosti vo na~inot na izrabotka na
delata, odnosno vo toa {to se umno`uva po pat na
pe~atewe. Site drugi likovni dela se originalni
toga{ koga se izraboteni vo eden primerok. Vo
grafikata se pe~atat pove}e isti otpe~atoci i tie
imaat ista vrednost kako i originalite, dokolku
se potpi{ani od avtorot.
Grafi~kite dela se pe~atat ra~no so presa
za pe~atewe. Postojat pove}e vidovi pe~at i toa:
dlabok, visok, ramen, propustliv i kombiniran
pe~at {to zavisi od na~inot na obrabotka na matricata.
Ako bojata nanesena na plo~ata, odnosno matricata se nanesuva na gorniot, visokiot del od izdlabenite povr{ini, imame visok pe~at. Vo ovoj pe~at
spa|aat karton-pe~at, linorez, drvorez i gipsorez.
Ako pak bojata se vtisnuva vo izdlabeniot del od
matricata, imame dlabok pe~at vo koj spa|aat bakrorezot, bakropisot, akvatinta i suva igla.
Koga matricata e ramna plo~a i mehani~ki i
hemiski ne se dlabi, imame ramen pe~at vo koj
spa|a litografijata. Sito-pe~at spa|a vo propust-
Ma{ina za pe~atewe
Alat za dlabewe metalno
kli{e
Alfred Hrdmi~ka:
Kompozicija, bakropis
Ilija Ko~ovski: Ubavica i yver, drvorez vo boja
Ladislav Cvetkovski:
Kompjuterska grafika
08
GRAFIKA
LIKOVNO PODRA^JE
Monotipija
Petar Haxi Bo{kov: Grafika I,
litografija
liv pe~at zatoa {to ramnata svilena mre`esta
matrica ja propu{ta bojata pri pe~ateweto na
grafikata.
Se se}avame deka vo petto oddelenie se
zapoznavme detalno so procesot i postapkata na
otpe~atuvawe na grafi~kiot list, kako i so toa
kako se vr{i potpi{uvawe od strana na avtorot.
Sigurno ve}e ste napravile likovni tvorbi od
likovnoto podra~je grafika.
Likovnite umetnici vo svojata rabota,
pokraj klasi~nite postapki za pe~atewe, ~esto
istra`uvaat i eksperimentiraat i so drugi materijali, a koristat i novi sovremeni tehnologii,
kako {to e kompjuterot.
Na kli{eto, odnosno matricata za pe~atewe
umetnicite ~esto pati nalepuvaat raznovidni materijali so interesna tekstura. Nanesuvaj}i boja na
ovie materijali pri pe~ateweto dobivaat interesni grafi~ki otpe~atoci koi ne bi mo`ele da se dobijat so dlabewe, re`ewe ili so odredeni hemiski
postapki. Sekoj od nas mo`e da se obide, a i vie so
pomo{ na va{iot nastavnik, svojata kreativnost
da ja izrazi so novi eksperimenti.
U~eni~ka tvorba, monotipija
U~eni~ka tvorba, linorez
DA ZAPOMNIME:
Razlikuvame dlabok, visok, ramen, propustliv i kombiniran
pe~at. Za da se dobie raznovidna tekstura na kli{eto mo`e da
se pe~ati i so nalepuvawe na razni drugi povr{ini.
75
08
GRAFIKA
LIKOVNO PODRA^JE
76
Denes, golem broj na umetnici-grafi~ari go koristat kompjuterot kako sredstvo za izrabotka na
sovremeni grafiki. Koristej}i gi kompjuterskite
programi mo`e da se izraboti sekakov vid grafika
koja otpe~atena so pe~atar i potpi{ana pretstavuva originalna umetni~ka tvorba. Pri izrabotka na
grafika so pomo{ na kompjuterot, umetnikot mo`e
da realizira bezbroj varijanti na ista grafi~ka
ideja menuvaj}i gi boite, tonovite i kombinacijata
na formite.
Ako sakame grafi~kiot list da go postavime
vo na{iot dom ili da go izlo`ime vo umetni~ka
Hans Balding:
Ma|epsan kowu{ar, bakrorez
Burhan Ameti: Spirit, digitalna grafika
Pablo Pikaso: @enski profil, suva igla
08
07
GRAFIKA
LIKOVNO PODRA^JE
Dragutin Avramovski Gute:
Linorez
Alen Ku{kurevi}: Hulahop,
suva igla
galerija, treba soodvetno da go opremime, odnosno
da se vrami vo ramka. Grafikata sekoga{ se vramuva pod staklo koe mo`e da bide obi~no ili matantirefleksno staklo. Drug na~in za izlo`uvawe
na grafikite e mo`nosta grafi~kite listovi da
se postavat pome|u dve stakla i istite da bidat
izlo`eni vo galerija. Na ovoj na~in, grafi~kite
listovi po izlo`bata se vadat i se ~uvaat vo papka.
Fehim Huskovi}: Sredba vo
samica, sito-pe~at
Frider Nake: Kompjuterska
grafika
Pablo Pikaso: Portret, drvorez vo boja
U~eni~ka tvorba, karton-pe~at
DA ZAPOMNIME:
Kompjuterot e najsovremeno sredstvo za izrabotka na kompjuterska grafika.
77
08
GRAFIKA
LIKOVNO PODRA^JE
78
TON
Vo grafikata naj~estata likovna vrednost se izrazuva preku liniite, tonot i teksturata.
Tonot se dobiva so svetlosna gradacija od temno kon
svetlo ili so raster. Raster se dobiva so raznovidna
upotreba na linijata vo vid na vkrsteno ili paralelno kombinirawe na liniite, pogusto ili poretko, so
{to se dobiva efekt na svetli i temni povr{ini.
Vidovi raster vo grafikata
Raster
Vidovi linii
Vidovi raster
Rembrant, bakropiz (svetlo-temno)
DA ZAPOMNIME:
So upotreba na raster dobivame raznovidni tonovi vo
grafikata.
08
07
GRAFIKA
LIKOVNO PODRA^JE
LITOGRAFIJA
Rabota so litografski kamen
Francisko Goja, litografija
Edvard Munk: Grev, litografija
Litografijata e grafi~ka tehnika na ramen
pe~at. Imeto doa|a od gr~kiot zbor lithos-kamen
i grapho-pi{uvam.
Kamenot {to slu`i kako matrica treba da e
ramen, se crta so specijalna kreda, litografski
tu{ ili kombinirano. Bitno e kredata i tu{ot da
se masni i da ostavaat masni tragi na kamenot.
Potoa vrz kamenot se nanesuva kiselina koja go
nagrizuva kamenot na onie mesta kade {to ne e izmasten. Se nanesuva gumiarabika so {to crte`ot
se zacvrstuva. Se pe~ati so nanesuvawe litografska boja koja se zadr`uva na masnite delovi od kamenot kade {to prethodno bil crte`ot so kreda
ili so tu{.
Litografijata se pe~ati so posebna litografska presa.
So kreda se dobiva {iroka skala na valeri
(tonovi) od bledo sivilo do zasitena crna boja, so
{to crte`ot dobiva izrazena plasti~nost.
Litografijata mo`e da e crno-bela, no i vo
pove}e boi. Ako se pravi grafika vo pove}e boi,
za sekoja boja se koristi postapkata na poseben
kamen, a site se pe~atat na eden list hartija.
Tuluz Lotrek: Plakat,
Pablo Pikaso: Buv, litografija
litografija
DA ZAPOMNIME:
Litografija e ramen pe~at. Matrica e kamena plo~a koja se
obrabotuva hemiski, na koja se nanesuva boja i so litografska
presa se pe~ati grafikata.
79
08
GRAFIKA
LIKOVNO PODRA^JE
80
SITO-PE^AT
Sito-pe~atot e grafi~ka tehnika na propustliv pe~at. Toj ovozmo`uva izrabotka na golem
broj otpe~atoci. Samoto ime sito-pe~at ja objasnuva tehnikata. Se koristi gusta mre`i~ka (sito)
i soodvetna matrica ({ablon).
Sito-pe~atot se realizira na sledniov na~in:
Na drvena ili metalna ramka se raspnuva sito
(od svila, gaza);
Na sitoto se nanesuva foto~uvstvitelna emulzija vo koja so posebna postapka se pojavuvaat propustlivi i nepropustlivi povr{ini. Se pe~ati
ra~no, so povlekuvawe na bojata so rakel ramnomerno po povr{inata na sitoto so {to bojata
preku propustlivite povr{ini se prenesuva na
grafi~kiot list. Karakteristiki na sito-pe~atot
se: jasna i ~ista linija i boja, golemi povr{ini,
raster, dobivawe prostor so preklopuvawe na
formi i boi. Ovaa tehnika ovozmo`uva pe~atewe
grafiki vo golemi formati, a posebno se koristi
vo vremeto na pop-artot.
Rakel za pe~atewe
Pribor za pe~atewe
Proces na pe~atewe
Proces na pe~atewe
Stanko Pavleski:
Na izvorot na vizuelnite
~initeli, sito-pe~at
Petar Mazev:
Bez naslov, sito-pe~at
Grafika, sito-pe~at
08
07
GRAFIKA
LIKOVNO PODRA^JE
81
Dimitar Malidinov:
Bez naslov, sito-pe~at
Risto Kal~evski: Bez naslov,
sito-pe~at
Vele Ta{eski:
Od prirodata, sito-pe~at
Dimitar Kondovski:
Senki, sito-pe~at
Rodoqub Anastasov:
^ovek i prostor, sito-pe~at
Zoran Jakimovski:
Formi HH, sito-pe~at
Dim~e Nikolovski:
Predel 17, sito-pe~at
DA ZAPOMNIME:
Sito-pe~at e grafi~ka tehnika na propustliv pe~at. Bojata
pominuva niz propustlivite povr{ini na sitoto koe e matrica
za pe~atewe. Bojata se nanaesuva so rakel.
09
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
LIKOVNO PODRA^JE
82
Dizajnot i vizuelnite komunikacii se
specifi~no likovno podra~je {to najmnogu e
rasprostraneto vo svetot. Sekojdnevno se sretnuvame i gi upotrebuvame proizvodite dizajnirani
od likovnite umetnici dizajneri.
Ako denes pogledneme nekoj proizvod koj e
napraven pred pedeset ili sto godini, mo`e da ni
bide neobi~en i interesen dokolku go sporedime
so dene{niot.
Dizajnot i vizuelnite komunikacii se razvivaat
i stanuvaat sè pomoderni i posovremeni.
Koga se oblikuva izgledot na nekoj predmet za
sekojdnevna upotreba koj se proizveduva vo industrijata, velime deka toa e industriski dizajn.
Vo izrabotkata na predmeti od starite narodni
umetni~ki zanaeti, isto taka, imame dizajn. Kaj
nas, majstori za izrabotka na predmeti od zlato i
srebro imame kaj zlatarite i kujunxiite, a najpoznata e izrabotkata na filigranot.
Grafi~kite dizajneri se zanimaavaat so oblikuvawe na pe~ateni materijali za sekojdnevna
upotreba, za ~itawe, za informirawe ili za reklamirawe na nekoj nastan ili proizvod. Vo ovoj
del spa|aat kreirawe na izgledot na ambala`ata
za odredeni proizvodi, korica i ilustracii
za knigi i u~ebnici, reklami, flaeri, posteri,
plakati, bilbordi, kako i razni vidovi reklamni
spotovi i videoklipovi.
Vo grafi~kiot dizajn, umetnicite se trudat da
mu dadat privle~en estetski izgled so upotreba
na raznovidni likovni efekti i dekoracii. Upotrebuvaat razni vidovi na bukvi i ukrasi. Vo minatoto tekstovite se ukrasuvale so inicijali, viweti, arabeski, rozeti i za{titni znakovi (logo).
Vo grafi~kiot dizajn najmnogu se raboti so pomo{
na upotreba na fotografijata i kompjuterot. Nema
grafi~ki dizajn vo koj ne e vklu~en kompjuterot
kako osnovno sredstvo za rabota.
Filigran
Filigran
Toka so filigran
Toka so filigran
09
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
LIKOVNO PODRA^JE
Filigran
Kostimografite se likovni umetnici koi go
dizajniraat izgledot na oblekata, a dezeneri se
umetnici koi go izmisluvaat dezenot na tkaeninata za obleka. Istoriski gledano, kostimot sekoga{
bil karakteristi~en za odredeni narodi, vreme i
profesii. Kostimot postepeno se menuval, od najstari vremiwa do denes, do sovremenoto oblekuvawe.
Za teatarskite i filmskite pretstavi se dizajnira specijalen kostim koj zavisi od vremeto vo
koe se odviva dejstvoto, kako i od karakterot na
likovite koi nastapuvaat na scenata. Ovoj vid go
narekuvame scenski kostim.
Filigran
Filigran
Filigran
Filigran
Kopani~arska tvorba
DA ZAPOMNIME:
Dizajneri se umetnici koi go oblikuvaat proizvodot na odredeni proizvodi. Razlikuvame industriski i grafi~ki dizajn. Kostimografite i dezenerite gi dizajniraat oblikot i dezenot za
obleka.
83
09
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
LIKOVNO PODRA^JE
84
STARI ZANAETI
Vo Makedonija imame stari zanaeti koi ra~no
i so mnogu vkus oblikuvale ukrasni predmeti.
Poznati se starite zlatari i kujunxii koi i denes
izrabotuvaat nakit koj se vika filigran, izraboten od srebro i zlato.
Stara ma{ina za pi{uvawe
Koli~ka za bebe od 1919
Televizor
Gramofon
Poznati makedonski filigrani
DA ZAPOMNIME:
Zlatari i kujunxii se majstori na stari zanaeti vo
Mekedonija koi izrabotuvale
zlaten i srbren nakit. Poznat
nakit e filigranot i delovi
za narodnata nosija.
09
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
LIKOVNO PODRA^JE
INDUSTRISKI DIZAJN
Oblikuvaweto na predmetite za sekojdnevna upotreba se narekuva industriski dizajn. So
vreme noviot izgled se menuval vo poubav i pomoderen izgled. Poglednete predmeti dizajnirani vo minatoto, kako izgledale toga{, a kako izgledaat denes.
Svetilka
Stol
Stolovi
Sanitarii
Avtomobil
Stol
DA ZAPOMNIME:
Industriskiot dizajn gi dizajnira predmetite {to se proizveduvaat za upotreba na ~ovekot.
85
09
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
LIKOVNO PODRA^JE
86
KOSTIMOGRAFIJA
Kako }e izgleda na{ata obleka zavisi od toa
kako ja dizajniraat umetnicite nare~eni modni
dizajneri. Posebno podra~je vo dizajniraweto
na oblekata e kostimot namenet za potrebite na
filmot i teatarot. Ovie dizajneri gi narekuvame
kostimografi. Kostimografite go poznavaat istoriskiot razvoj na kostimot i kako takov go izrabotuvaat posebno za sekoja filmska ili teatarska pretstava, vo zavisnost od toa vo koe vreme se
slu~uvalo dejstvoto.
Istoriski kostim - Egipet
Istoriski kostim - Grcija
Istoriski kostim - Evropa
Istoriski kostim - Vizantija
Istoriski kostim - Francija
DA ZAPOMNIME:
Modni dizajneri se umetnici koi
se zanimavaat so dizajnirawe
na nova i moderna obleka.
09
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
LIKOVNO PODRA^JE
GRAFI^KI DIZAJN
Sè {to se dizajnira i potoa se otpe~atuva vo
pe~atnica e grafi~ki dizajn. Ovie umetnici gi narekuvame grafi~ki dizajneri. Tie go dizajniraat
izgledot na ambala`ata na proizvodite za sekojdnevna upotreba, izgledot na vesnicite, spisanijata, knigite, plakatite, reklamite i ilustraciite.
Industriski dizajn
Industriski dizajn
Industriski dizajn
Industriski dizajn
Industriski dizajn
Korica za knigi
Industriski dizajn
DA ZAPOMNIME:
Grafi~ki dizajneri se umetnici koi go pravat izgledot na sè ona
{to go ~itame ili na nekoj na~in nè informira.
87
09
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
LIKOVNO PODRA^JE
88
Za{titen znak (logo)
Ilustracija
Plakat
Za{titen znak (logo)
Ilustracija
Plakat
Ilustracija
Ilustracija
Plakat
Za{titen znak (logo)
Za{titen znak (logo)
09
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
LIKOVNO PODRA^JE
ZNAK-LOGO
Grb na Republika Makedonija
Sekoj proizvoditel koj saka da bide prepoznatliv koga go kupuvame ima svoj za{titen znak
koj go narekuvame logo. Ima mnogu poznati proizvodi za obleka, hrana, avtomobili, kozmetika i dr.
koi gi prepoznavame po nivnoto logo kako {to se
Mekdonalds, najk, mercedes, znakot na Supermen
i mnogu drugi. Ovie znaci gi narekuvame za{titni
zatoa {to drugi ne smeat da gi upotrebuvaat i se
za{titeni so zakon za avtorski prava.
Za{titen znak (logo)
Za{titen znak (logo)
Za{titen znak (logo)
Za{titen znak (logo)
Za{titen znak (logo)
Za{titen znak (logo)
Za{titen znak (logo)
Za{titen znak (logo)
Za{titen znak (logo)
DA ZAPOMNIME:
Logo e vizuelen za{titen znak na proizvoditelot. Preku logoto
se prepoznava, ceni i kupuva proizvodot.
89
10
ESTETSKO PROCENUVAWE
LIKOVNA UMETNOST
90
Umetni~ko delo ja narekuvame sekoja tvorba napravena od ~ovekot koja ima
umetni~ki vrednosti. Vrednostite na deloto se procenuvaat so kvalitetot
na ona {to e pretstaveno preku likovniot jazik, odnosno linijata, bojata,
formata, tonot, volumenot itn.
Znaeme deka estetikata e nauka za ubavoto. Preku teorijata na estetikata
se procenuva edno delo. Estetskoto procenuvawe go vr{ime preku razgovor
za kvalitetite na ona {to go gledame, kako umetnikot ili nie likovno sme
se izrazile, kako tehni~ki sme go realizirale deloto ili likovnata tvorba, kakvi ~uvstva pobuduva toa delo vo nas. Re~isi najva`no od sè e kolku
toa delo e originalno napraveno, a so toa se razlikuva od drugite tvorbi.
So pomo{ na nastavnikot po likovno u~enicite pravat estetsko procenuvawe preku razgovor za edno konkretno delo, crte`, slika, grafika, skulptura ili primer od vizuelnata komunikacija ili dizajnot. Preku estetskoto
procenuvawe se obiduvame da gi sogledame i izdvoime likovnite problemi
i karakteristiki na toa delo
10
ESTETSKO PROCENUVAWE
CRTAWE
PRIMER 1
Ordan Petlevski, monument, crte`
Ako vo ovoj period sme u~ele za likovniot princip harmonija, kako primer
za estetsko procenuvawe }e go zememe primerot na Ordan Petlevski. Gledaj}i go ovoj crte` se obiduvame da gi sogledame negovite karakteristi~ni
likovni vrednosti. Preku pra{awa i odgovori konstatirame deka:
- Ova delo e crte`, izveden so tu{-perce i ima karakteristiki na laviran crte`.
- Umetnikot se izrazil so upotreba na mnogu raznovidni linii vo razni
kombinacii so {to ni pretstavil i bogata raznovidna tekstura.
- Na crte`ot liniite i formite se sli~ni, so {to e postignata harmonija
vo deloto.
- Voo~uvame deka crte`ot e precizno, jasno i ~isto izveden.
- Analiziraj}i go crte`ot nie mo`eme individualno da pronajdeme razni
formi koi ni asociraat na ne{to {to zavisi od na{ata fantazija.
Ordan Petlevski, Monument, crte`
91
10
ESTETSKO PROCENUVAWE
SLIKAWE
92
PRIMER 2
Vasilij Kandinski, Nekolku krugovi , maslo na platno
Na ~asot po likovno pokraj drugi dela mo`ebi }e se postavi i deloto na
Vasilij Kandinski za gledawe i estetsko procenuvawe. Gledaj}i ja slikata
se trudime da zabele`ime kakvi sè karakteristiki ima toa delo.
- Prv zaklu~ok e deka toa e slika i spored legendata napravena vo maslena tehnika.
- Prviot vpe~atok e kontrastot na svetlo-temnite boi i goleminite na
formite. Belite krugovi kontrastno se izdvojuvaat od temnata pozadina so
{to ni asociraat ~uvstvo za blisku i daleku, odnosno ni davaat iluzija na
prostor. Pomalite krugovi koi se svetli po boja ni izgledaat podaleku od
golemite. Oboenite krugovi, vo zavisnost od nivnata boja, edni izgledaat
pobliski, a drugi podale~ni. Iluzija na prostor ni davaat i krugovite koi
se postaveni so preklopuvawe.
- Sli~nite formi istovremeno ni izgledaat
harmoni~no vo celinata na slikata.
- Gledaj}i ja slikata
vo celina, sekoj od nas
spored svojata fantazija mo`e da dojde do
odredena pretstava na
{to mu asocira celata
kompozicija.
Vasilij Kandinski, nekolku krugovi , maslo
na platno
10
ESTETSKO PROCENUVAWE
GRAFIKA
PRIMER 3
Pablo Pikaso, Portret, drvorez vo boja
Gledaj}i ja grafikata na Pablo Pikaso }e gi voo~ime slednive vrednosti:
- Ovaa grafika e izvedena vo drvorez {to se gleda po ostrite granici
pome|u boite i specifi~nite tragi na dletoto so koe e dlabena matricata
od kli{eto za pe~atewe.
- Grafikata e vo pove}e boi so {to zaklu~uvame deka avtorot za sekoja
boja podgotvil posebna matrica od drvo.
- Formite na grafikata se jasni i prepoznatlivo oddeleni
edna od druga, a celiot
portret e postaven na
svetla pozadina so {to
vpe~atlivo se odvojuva
za gleda~ot.
- Liniite i formite
izgledaat razdvi`eno
i dinami~no.
- Boite se sli~ni i
harmoni~ni, a crnata
boja e upotrebena za da
gi potencira karakteristikite na likot.
- Gledaj}i go deloto,
nie go prepoznavame
originalniot na~in na
koj se izrazuva Pablo
Pikaso.
Pablo Pikaso: Portret, drvorez vo boja
93
10
ESTETSKO PROCENUVAWE
SKULPTURA
94
PRIMER 4
Dimo Todorovski, Jama, bronza
Ako se obideme da ja analizirame skulpturata na umetnikot Dimo Todorovski,
mo`eme da go zabele`ime slednovo:
- Ova delo e skulptura i spa|a vo polna plastika bidej}i mo`eme da go
gledame od site strani. Izliena e vo bronza i patinirana so crna boja.
- Umetnikot upotrebil razni golemini na formi, so {to zaklu~uvame deka
skulpturata e od slo`en volumen. Volumenot e prete`no so sli~ni val~esti
formi, taka {to celoto delo izgleda harmoni~no.
- Skulpturata e realisti~na. Preku motivot mo`eme da gi po~uvstvuvame
tragedijata i stradawata na lu|eto, odnosno toa {to avtorot sakal da ni go
prenese preku ovaa skulptura.
Dimo Todorovski, Jama, bronza
10
ESTETSKO PROCENUVAWE
DIZAJN I VIZUELNI KOMUNIKACII
PRIMER 5
Grb na Republika Makedonija
Logo e za{titen znak na nekoj proizvod, a grbot na RM pretstavuva znak
na dr`avata. Znameto isto taka e prepoznatliv znak ili simbol na edna
dr`ava.
Umetnikot koj go napravil grbot na RM, vo nego prika`al pove}e elementi
so koi sakal da gi prika`e karakteristikite na zemjata. Od grbot mo`eme
da zaklu~ime:
- Makedonija e zemja koja e bogata so planini, ezera, poliwa i sonce.
- Makedonija e plodna zemja, prete`no karakteristi~na po proizvodstvoto na zemjodelski proizvodi od koi na grbot se potencirani {umite, `itoto
i afionot.
- Pretstavenite simboli vo grbot na dr`avata se ednostavni i stilizirani, {to e karakteristi~no za site grbovi na gradovi i dr`avi vo svetot.
Grb na Republika Makedonija
95
10
GALERIJA
NA DELA OD LIKOVNATA UMETNOST
96
Ovie primeri na
dela od likovnata umetnost, }e vi
poslu`at za samostojno estetsko
procenuvawe.
Vinsent van Gog
CRTE@I
Dejvid Hokni
Albreht Direr
Pablo Pikaso
Ordan Petleski
Edgar Dega
Tuluz Lotrek
Hans Hartung
Tanas Lulovski
Piter Brojgel
Rembrant
Raul Difi
Vasko Ta{kovski
Leonardo da Vin~i
Andreja Mantewa
Anri Matis
Kuang Kai
Leonardo da Vin~i
NA DELA OD LIKOVNATA UMETNOST
97
SLIKI
Tawa Bala}
Poden mozaik, Heraklea
Sveto Manev
Risto Kal~evski
Mikica Trujkanovi}
Lazar Li~enoski
Tomo [ijak
Blagoja Nikolovski
Dimitar Kondovski
Petar Mazev
Jovan [umkovski
Rubens Korubin
Du{an Per~inkov
Vasko Ta{kovski
Dimitar Manev
Vangel Koxoman
Miroslav Masin
Vladimir \or|ievski
10
GALERIJA
Vangel Naumovski
Ana Temkova
Nikola Martinovski
10
GALERIJA
NA DELA OD LIKOVNATA UMETNOST
98
Kristo
Dimitar Pandilov
Konstantin Kala~ev
Viktor Vazareli
Ilija Ko~ovski
Vinsent van Gog
Pol Kle
Vasilij Kandinski
Japonski majstor
Pablo Pikaso
Re{at Ameti
Pit Mondrijan
Huan Miro
Tanas Lulovski
Salvador Dali
Mark [agal
Anri Matis
Simon [emov
Endi Vorhold
Ogist Renoar
Egipetska freska
NA DELA OD LIKOVNATA UMETNOST
99
SKULPTURI
E`en de la Kroa
Ibrahim Bedi
Tomo [ijak
Petar Haxi Bo{kov
Dimo Todorovski
Stanko Pavleski
Pol Gogen
Stefan Manevski
Petre Nikoloski
Edgard Dega
Dragan Popovski-Dada
Gustav Kurbe
@arko Ba{eski
Tome Serafimovski
Klod Mone
Ismet Rami}evi}
10
GALERIJA
Gligor Stefanov
Jordan Grabulovski
10
GALERIJA
NA DELA OD LIKOVNATA UMETNOST
100
Pablo Pikaso
Marsel Du{amp
Vasil Vasilev
Kina
Aleksandar Kalder
Mikelanxelo
Konstantin Brankusi
Branko Veli~kovski
Eduardo Paloci
Du{an Xamowa
Indija
Henri Mur
Umberto Bo~oni
Ivan Me{trovi}
Rim
NA DELA OD LIKOVNATA UMETNOST
101
GRAFIKI
Dragutin Avramovski
Frawo Kr{ini}
Edvard Munk
Rim
Simon [emov
Burhan Ameti
Rembrant
Endi Vorhold
Riso Kal~evski
Krsto Slavkovski
Albreht Direr
Francisko Goja
Dimitar Malidanov
Rim
Dim~e Nikolov
10
GALERIJA
Pablo Pikaso
Tuluz Lotrek
11
102
RE^NIK NA POIMI
A
Amater - qubitel na umetnosta koj ima druga svoja
profesija, a se zanimava
so likovno tvore{tvo od
qubov, a ne profesionalno.
Animalist - likoven umetnik koj osobeno se zanimava
so prika`uvawe, odnosno so
crtawe ili vajawe na `ivotni.
Antika - naziv na starite
kulturi, osobeno na rimskata i na gr~kata.
Apstraktna umetnost -pravec
vo modernata umetnost koj go
napu{ta prika`uvaweto na
realniot svet i tvori so
slobodni formi.
Arabeska - ornament vo
arapski stil koj se sostoi
od stilizirani geometriski
i rastitelni elementi.
Atelje - rabotilnica, rabotna prostorija na likoven
umetnik ili na lica za kreativni profesii.
Ambala`a - likovno dizajnirawe na materijalot vo
koj se pakuva i se prodava
proizvodot.
B
Bareljef - mnogu nizok, plitok reljef vo skulpturata.
Bienale - izlo`ba koja se
odr`uva sekoja vtora godina.
Bista - prika`uvawe na
glavata i gorniot del od
~ove~koto telo vo vajarstvoto.
V
Valer - soodveten francuski zbor za ton.
Viweta - mal crte` ili slika {to slu`i kako ukras na
nekoj tekst.
Vitra` - prozorec ili staklena povr{ina, izrabotena
ili ukrasena so par~iwa
raznobojno staklo.
G
Galerija - prostor izgraden
so namena za izlo`uvawe na
umetni~ki dela.
Gva{ - tehnika za crtawe so
vodeni boi i so bela temperna.
Grafi~ki list - otpe~atena
grafi~ka likovna tvorba.
Galeriska skulptura skulptura koja po svojata golemina mo`e da se izlo`uva
vo galerija (realna i minijaturna golemina).
D
Dekoracija - ukrasenost,
odnosno ukrasuvawe na prostor, kako i na poedine~ni
formi na ukrasuvawe.
Dizajn - crte` namenet za
oblikuvawe na proizvodi za
industrisko proizvodstvo.
Dizajner - umetnik, specijalist za estetsko oblikuvawe na predmeti ili
povr{ini za industrisko
proizvodstvo.
@
@anr - prika`uvawe na sliki od sekojdnevniot `ivot
preku likovna tvorba.
I
Ilustracija - slika ili
crte` povrzan so dejstvo od
pi{uvan tekst.
Istorija na umetnost - nauka za pojavata i razvojot na
umetni~kite pravci, nivnata vrednost i istorisko
zna~ewe.
Iluzija - iluzija vo slikarstvoto e pretstavuvawe
prostor, ton, perspektiva
itn.
Industriski dizajn - likovno oblikuvawe na predmeti za sekojdnevna upotreba koi{to se proizveduvaat
industriski.
K
Katalog - publikacija vo koja
se potpi{ani site izlo`eni
dela na muzejot, galerijata,
izlo`bata ili tvore{tvoto
na umetnikot.
Ki~ - neumetni~ka zanaetska
ili umetni~ka produkcija.
Ki~ e delo koe nastanuva
poradi evtina `elba za
dopa|awe, zna~i dopadlivo
nadomestuvawe za umetnosta, a se pojavuva kako rezultat na nerazviena umetni~ka
sredina.
Kolorit - oboenost, svojstvo, izraz, efekt na
umetni~koto delo postignato so boja.
Kroki - brz i lesen crte`
so ednostavni linii i malku
detali.
L
Lazurna boja - providno
nanesuvawe na boja niz koja
mo`e da se vidi podlogata.
Likovna umetnost - zaedni~ki imenitel za arhitektura, slikarstvo, vajarstvo i
grafika, tvorbi koi ~ovekot
kreativno gi sozdava.
Linearno - karakteristika
na slikarsko, skulptorsko
ili grafi~ko delo na koe
glavno izrazno sredstvo im
e linijata.
M
Marina - umetni~ko prika`uvawe na morski pejza`.
Minijatura - slika ili
skulptura vo izrazito mal
format.
Mozaik - umetni~ka tvorba koja se izrabotuva so
sostavuvawe na raznobojni
kocki~ki od staklo, kamen
i sl.
Monografija - kniga vo koja
iscrpno se prika`ani `ivotot i tvore{tvoto na nekoj
umetnik.
Monohromija - slikarsko
delo izraboteno samo so
edna boja.
N
Naturalizam - nastojuvawe na umetnosta, pojavite i
predmetite da se prika`at
povistinski i porealni.
O
Ornament - geometriski,
rastitelni ili zoomorfni
stilizirani formi so koi e
ukrasena nekoja povr{ina,
koi mo`at da se povtoruvaat
ili variraat.
Obvivka - likovno oblikuvawe, dizajnirawe na korica
za kniga ili za drug relklamen materijal.
Skica - provizorna, nafrlana i nedoterana slika,
skulptura ili gradba.
Stilizacija - uprostuvawe,
sveduvawe na formite od
prirodata na ednostavni i
osnovni oblici.
P
Paleta - povr{ina na koja
slikarot gi me{a boite pred
da gi nanese na deloto.
Panorama - prika`uvawe
na prirodata so {iroki i
dale~ni vidici.
Pejza` - slika na koja se
prika`uva priroda.
Primeneta umetnost - naziv
na umetni~ko oblikuvani
predmeti za upotrebliva
namena.
Profil - izgled na lik ili
na predmet gledani otstrana.
T
Tapiserija - op{t naziv na
umetni~ko delo izraboteno
od tekstilen materijal.
Terakota - op{t naziv za
proizvodi od glina koi se
zacvrsteni so pe~ewe.
Triptih - likovno delo
sostaveno od tri dela.
R
Ramen pe~at - grafi~ka tehnika bez dlabewe na podlogata (sito-pe~at, monotipija, litografija).
Reproduktivna
grafika
- kopija ili dela koi ne se
ra~no pe~ateni, tuku so ofset-industriski pe~at.
S
Signatura - svoera~en potpis na umetnikot na slikata,
grafikata ili skulpturata
{to ja izrabotil.
F
Faktura - povr{ina na
umetni~koto
delo
vo
slikarstvoto so koja se dobivaat nekoi osobenosti na
povr{inata.
Figurativnost - karakteristika na likovnoto
delo koga na nego mo`e da
se prepoznae konkreten lik,
sodr`ina ili motiv.
C
Crte` - likovno delo na
povr{ina, ostvareno so linijata kako glavno izrazno
sredstvo.
[
[tafelaj - slikarski stalak - nosa~, nogalki na koi
umetnikot
ja
postavuva
slikata pri rabota.
11
RE^NIK NA POIMI
103
TEST
104
?
Drag u~eniku,
Koga }e dojde{ do ovie testovi, ve}e si se zapoznal
so pogolemiot broj na sodr`ini od u~ebnikov. Do
denes sigurno si nau~il dosta nepoznati raboti, a
nekoi ti se ve}e poznati.
Ovie testovi se samo proverka na tvoite znaewa.
Nekoi delovi od tekstot se so odgovori na postavenite pra{awa, a nekoi se re{avaat so crtawe.
Se nadevam deka testovite ne se te{ki i deka bez
pogolem napor }e gi re{i{.
Testovite }e gi popolnuva{ vo vreme koga }e re{i
nastavnikot po likovno, prviot pri krajot na prvoto, a vtoriot pri krajot na vtoroto polugodie.
Odgovorite na sekoe pra{awe }e se ocenuvaat so
bodovi koi }e gi opredeli nastavnikot po likovno. Testovite se napraveni taka {to mo`at da
se otkinat i da mu se predadat na nastavnikot za
ocenuvawe.
Ti po`eluvam uspe{no re{avawe na testovite,
dobri ocenki i zadovolstvo pri rabotata.
TEST 1
IME I PREZIME ________________________________________________________
ODDELENIE ____________________________________________________________
U^ILI[TE _____________________________________________________________
DATUM _____________________
1. Koja od ovie dve skulpturi ti se dopa|a pove}e?
2. Navedi gi likovnite elementi:
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
3. Zaokru`i koi boi se sekundarni.
crvena
violetova
`olta
sina
zelena
portokalova
4. Kakva e ovaa ramnote`a?
5. Koja od ovie formi e trodimenzionalna?
6. Kakva e ovaa forma?
7. Imenuvaj go vidot na boite?
105
TEST 1
106
8. Kakov e ovoj kontrast?
9. Navedi koi linii se harmoni~ni, a koi
kontrastni?
10. So {to e postignato edinstvoto vo
ovaa tvorba?
11. So {to e postignata harmonija vo ovaa
tvorba?
12. Kako se vika ovoj na~in na prika`uvawe
na prostorot?
13. So {to e postignata iluzija na prostor?
14.Koja nasoka preovladuva vo ova delo?
15. Kakov e ovoj ritam?
TEST 2
IME I PREZIME ________________________________________________________
ODDELENIE ____________________________________________________________
U^ILI[TE _____________________________________________________________
DATUM _____________________
1. Dali gleda{ emisii posveteni na umetnosta / umetnicite?
2. Navedi dvajca umetnici koi ti se
dopa|aat.
da
________________________________________
ne
________________________________________
- ______________________________________
4. Poso~i nekolku reklami koi ti ostavile vpe~atok.
- ______________________________________
- ______________________________________
- ______________________________________
- ______________________________________
- ______________________________________
5. Navedi tri primeri na grafi~ki dizajn.
6. Navedi dvajca umetnici od Makedonija.
- ______________________________________
- ______________________________________
- ______________________________________
- ______________________________________
3. Navedi likovni dela koi ti se dopa|aat.
- ______________________________________
7. Vo koe likovno podra~je spa|a ova delo?
8. Vo koe likovno podra~je spa|a ova delo?
107
TEST 2
108
9. Vo koe likovno podra~je spa|a ova delo?
10. Kako se narekuva ova delo?
11. Mo`e{ li da prepoznae{ od koj avtor e
ova delo?
12. Koj motiv e pretstaven na ova delo?
13. Vo koe likovno podra~je spa|a ova delo?
14. Dali znae{ koga e napraven ovoj crte`?
15. Vo koe likovno podra~je spa|a ova delo?
16. Dali mo`e{ da pogodi{ od koja zemja e
ovaa tvorba?
ZABELE[KI
109
110
99