03. Biljne zajednice

3. Izrada fitocenoloških snimaka i
tabela
Fitocenologija je nauka o biljnim zajednicama.
Ona proučava biljne zajednice kao prirodne celine i karakteriše ih sa
svih stanovišta biologije: upoznaje njihovu građu i floristički sastav,
njihovu ekologiju, geografsko rasprostranjenje, zakone postanka i
razvoja, te prema njihovim zajedničkim osobinama vrši njihovo
klasifikovanje u svoje sisteme klasifikacije.

Fitocenoza ili biljna zajednica je takva prirodna skupina u kojoj su
biljke grupisane na određen način, ne slučajno već zakonomerno, u
toku dugotrajnog istorijskog procesa uzajamne borbe i
prilagođavanja, kao i adaptacije na fizičko-hemijske uslove
spoljašnje sredine. Fitocenoza ne predstavlja taksonomski pojam,
već ima opšte značenje i može da se primeni na biljne zajednice
različitog karaktera (na pr. šumska fitocenoza, livada stepa itd.)

STRUKTURA FITOCENOZE zavisi od broja i rasporeda biljaka u
njoj, a takođe i od učešća životnih formi. Najvažnija pojava u
strukturi biocenoze je raspored organizama po spratovima, tako da
se svaka životna zajednica odlikuje spratovnošću.
DINAMIKA FITOCENOZE je izraz promena kroz koje svaki od
članova fitocenoze prolazi tokom godine, kao i postepenog
smenjivanja jednih članova drugim. Sve promene u fitocenozi imaju
periodičan karakter i predstavljaju se kroz određenu sezonsku
dinamiku.
Nasuprot vremenskim i prostornim promenama koje suštinski ne
menjaju osnovne karakteristike date fitocenoze, postoje promene
koje dovode do bitnih izmena. Rezultat tih promena je postepeno
obrazovanje nove, sasvim druge zajednice. Proces smenjivanja
jedne zajednice nekom drugom naziva se SUKCESIJA.
Sukcesija započinje na biološki praznom prostoru (nastaje usled
katastrofalnih događaja: požari, poplave, topljenje lednika, izlivanje
lave, pomeranje peščanih dina, snažnog antropogenog dejstva)
dolaskom prvih organizama koji su označeni kao PIONIRSKE
VRSTE.

U početku to nisu biocenoze u pravom smislu reči, već njihovi
začeci, tj. INICIJALNI STUPANJ životne zajednice. Ubrzo,
razmnožavanjem već prisutnih biljaka i životinja i pridolaženjem
novih vrsta prvobitno naselje se sve više usložnjava, kontakt
između organizama postaje bliži, a međusobni uticaj veći.
Prvoformirana biocenoza na primarno ili sekundarno ogolićenom
mestu se zove PIONIRSKA ZAJEDNICA.
Pionirske zajednice se usložnjavaju i brzo smenjuju jedna drugu
do trenutka kada se obrazuje biocenoza koja najbolje odgovara
uslovima date oblasti, pre svega klimatskim prilikama. Takav
stadijum se naziva KLIMAKS, a zajednica KLIMATOGENA
ZAJEDNICA.
ASOCIJACIJA je osnovna jedinica u klasifikaciji fitocenoza. To
je biljna zajednica (fitocenoza) određene sistematske vrednosti
koja je floristički jasno okarakterisana (ima određeni floristički
sastav) i koja je dobila svoje naučno ime tj. publikovana u
naučnom časopisu (Quercetum frainetto-cerris (Rudski) Jov.
1956). Asocijacija ima konkretno značenje na pr. šuma hrasta
sladuna i cera Quercetum frainetto- cerris, u kojoj sprat drveća
izgrađuju Quercus frainetto i Quercus cerris, sprat žbunova
Viburnum lantana, Pirus communis, Prunus spinosa, a sprat
zeljastih biljaka Iris graminea, Lathyrus pannonicus i dr.

SASTOJINE su konkretni delovi asocijacija, odnosno biljnih
zajednica, bez obzira gde se oni nalaze i da li su međusobno
odvojeni. To su prirodne, jasno omeđene vegetacijske jedinice,
koje prekrivaju veće ili manje površine. Sastojine su konkretne
jedinice za istraživanja biljnih zajednica.
ISHODNA (PRVOBITNA) VEGETACIJA je rekonstruisana
vegetacija koja je nekada postojala na datoj teritoriji.
POTENCIJALNA PRIRODNA VEGETACIJA je definisana od
strane TUXEN-a (1956) kao vegetacijska struktura koja bi se
uspostavila pod današnjim klimatskim i edafskim uslovima ako
bi se kompletirali svi stupnjevi sukcesije i ako ne bi bilo uplitanja
čoveka.
REALNA (AKTUELNA, SAVREMENA) VEGETACIJA je ona koja
sada raste; ona je prirodna, autohtona ili nastala delatnošću
čoveka (šumske i poljoprivredne kulture, livade).

ZONALNA (KLIMAZONALNA ) VEGETACIJA predstavlja tip potencijalne
vegetacije (zajednica) koja ima široko rasprostranjenje u vidu jasnih
geografskih ili visinskih zona i koja je uslovljena pre svega opštim
klimatskim prilikama prostora. Opšti klimatski uslovi karakteristični za datu
oblast, mogu u znatnoj meri da veriraju ili da budu modifikovani u vezi sa
lokalnim uticajima pa se u datoj oblasti pored tipične, zonalne vegetacije,
mogu razviti i drugi tipovi vegetacije, odnosno intrazonalna, azonalna i
ekstrazonalna vegetacija.
INTRAZONALNA VEGETACIJA nikada ne obrazuje svoju zonu, već se
javlja u okviru određenih vegetacijskih zona (vegetacija zaslanjenih terena
uvek ide u zonu stepe ili pustinje; sfagnumske tresave u zoni četinarskih
šuma).
AZONALNA VEGETACIJA kao i intrazonalna nema svoj vegetacijski pojas
ali može da se javi u okviru bilo koje vegetacijske zone ( na pr. livada)
EKSTRAZONALNA VEGETACIJA ima svoj pojas ali zbog specifičnih
lokalnih uslova može da se razvije i izvan te zonalne oblasti. Takav tip
vegetacije su dubrave koje u oblasti krupnolisnih listopadnih šuma
predstavljaju zonalni tip vegetacije a u stepskoj zoni se javljaju kao
fragmenti, odnosno ekstrazonana vegetacija.
Terminologija

Sastojina (asocijacijski individuum)
Biljni pokrivač nekog kraja sastavljen je iz većeg ili manjeg broja
vegetacijskih jedinica koje se stalno javljaju u sličnim životnim
prilikama. Takve prirodne, jasno omeđene vegetacijske jedinice,
koje pokrivaju veće ili manje površine nazivamo sastojinama.
Karakteristike sastojine:

Veličina sastojine
Jednoličnost sastojine
Strane primese , mešavine i prelazi
Metode terenskog istraživanja vegetacije

1. Izbor i ograničenje površine za istraživanje
Treba snimati po mogućnosti celu sastojinu ili kod šume i
livade bar toliku površinu da izvan nje nema novih vrsta,
za šumske zajednice 150 -400 m2 , za livade i
kamenjare 30- 50 m2 , za vodenu i močvarnu zajednicu
10-20 m2, za vegetaciju utrina, gaženih mesta 3-10 m2 )
2. Snimanje izabrane površine vegetacije
a) Opis površine (naziv lokaliteta, datum, veličina
površine, nadmorska visina, ekspozicija, nagib tla..)
b) Analiza florističkog sastava
Osobine koje se analiziraju za potrebe
izrade fitocenoloških snimaka i tabela
Kvantitativne analitičke osobine:
1.
2.
3.
4.
Abundancija (broj individua) i gustina
Dominacija i pokrovnost
Zadružnost (socijalnost)
Učestalost ili frekvencija
Kvalitativne analitičke osobine:
1.
2.
3.
Spratovnost
Životna sposobnost (vitalnost)
Periodičnost ili ritmika
Sintetske osobine
Određivanje abundancije i gustine

Prema Braun-Blanquetu upotrebljava se za procenjivanje brojnosti
sledeća lestvica:
5 = vrsta je vrlo brojno prisutna
4 = vrsta je brojno prisutna
3 = vrsta je slabo prisutna (manje brojna)
2 = vrsta je retko prisutna
1 = vrsta je vrlo retko prisutna
Gustina se određuje tako što se prebroje sve jedinke jedne vrste i taj broj se
podeli sa veličinom površine na kojoj smo vršili prebrojavanje ili metodom
transekta.
U šumama se češće upotrebljava gustina kao parametar jer se drveće
može tačno izbrojati dok se za travnate površine češće koristi procena
abundancije.
Disperzija (rasejanost)- raspored pojedinačnih jedinki biljnih vrsta na datoj
površini.
Dominantnost i pokrovnost

Po Braun-Blanquetu za prikazivanje pokrovnosti se
koristi sledeća lestvica:
5 = individuumi biljne vrste pokrivaju 75-100% površine
4 = individuumi biljne vrste pokrivaju 50- 75% površine
3 = individuumi biljne vrste pokrivaju 25-50% površine
2 = individuumi biljne vrste pokrivaju 10-25 % površine
1 = individuumi biljne vrste pokrivaju 10 % površine
Dominantnost se određuje za svaki sprat posebno ako je u
pitanju šumska biljna zajednica
Kombinovana procena broja individuuma i
pokrovnosti

U praksi se obično koristi kombinovana procena
abundancije i pokrovnosti:
+ znači: vrsta je vrlo retka, a pokrovnost joj je neznatna
1 znači: vrsta je prilično obilna, ali joj je pokrovnost mala
2 znači: vrsta je vrlo obilna ili pokriva barem 10% površine koja se
snima
3 znači: vrsta pokriva 25-50% površine, bez obzira na broj individuuma
4 znači: vrsta pokriva 50-75% površine, bez obzira na broj individuuma
5 znači: vrsta pokriva više od 75 % površine
Socijalnost i frekventnost

Po Braun-Blanquetu stupanj socijalnosti se ocenjuje na sledeći način:
1 znači: biljka raste pojedinačno
2 znači: biljka raste u busenima
3 znači: biljka raste u obliku malih jastučića ili malenih hrpa
4 znači: biljka raste u velikim hrpama ili skupinama
5 znači: biljka raste u velikim gomilama

Frekvencija ili učestalost se određuje tako što se snimi veliki broj malih
površina (25, 50, 100) u okviru sastojine i najveću frekvenciju ima ona biljna
vrsta koja se javlja u najvećem broju tih površina.
najveća učestalost se označava rimskim brojem V
Manje učestalosti se označavaju brojevima IV, III, II i I što znači da smo
dotične vrste našli u 60 do 80, 40 do 60, 20 do 40 odnosno samo 1 do 20
postotaka malih istraženih površina.
Određivanje frekvencije zahteva mnogo vremena i truda a upotrebljivost
dobijenih rezultata je mala pa se frekvencija ne koristi uvek.
Obrasci za fitocenološke snimke

-
Obrazac za fitocenološki snimak šumske
sastojine
Treba da sadrži:
Lokalitet
Veličinu snimljene površine
Nadmorsku visinu
Ekspoziciju
Nagib
Geološku podlogu
Pedološke karakteristike
Datum snimka
Fenološki aspekt
Biološki aspekt
Pokrovnost po spratovima
Podaci o samoj šumi
Floristički sastav po spratovima
Brojčana procena
Obrasci za fitocenološke snimke
Obrazac za fitocenološki
snimak
livadske sastojine treba da sadrži:

-
lokalitet
veličina snimljene površine
nadmorska visina
ekspozicija
nagib
geološka podloga
pedološke karakteristike
datum snimka
fenološki aspekt
biološki aspekt
Analitička fitocenološka tabela

Pri analitičkoj obradi vrši se određivanje florističkog
sastava, strukture ili građe fitocenoze, ekoloških uslova i
to putem fitocenoloških snimaka koji se uzimaju u
odabranim sastojinama najtipičnijim za određenu
fitocenozu.
Zadatak vežbe: Na osnovu datih fitocenoloških snimaka
napraviti analitičku fitocenološku tabelu.

Download Report