001-022.qxd:Layout 1 3/1/12 2:41 PM Page 11 Περιεχόμενα Πρόλογος ........................................................................................................... 19 Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή .................................................................................. 25 Ορισμός ........................................................................................................... 25 Ιστορική εξέλιξη ............................................................................................... 30 Η ανάπτυξη της συμβουλευτικής ψυχολογίας στην Ελλάδα .................. 40 Θέματα που απασχολούν τη συμβουλευτική ψυχολογία ............................... 42 Κοινωνική σημασία της συμβουλευτικής ψυχολογίας .................................... 43 Σχέση της συμβουλευτικής ψυχολογίας με την κλινική ψυχολογία ................ 44 Διαφορές .................................................................................................. 45 Ομοιότητες................................................................................................ 46 Σχέση της συμβουλευτικής ψυχολογίας με τη συμβουλευτική ....................... 48 Κεφάλαιο 2. Είδη συμβουλευτικής ψυχολογίας ....................................... 51 Ατομική και ομαδική συμβουλευτική .............................................................. 51 Είδη συμβουλευτικής βοήθειας ....................................................................... 52 Συμβουλευτική ομηλίκων ......................................................................... 52 Διευκολυντική συμβουλευτική - συμβουλευτική λήψης απόφασης ........ 53 Συμβουλευτική για την αντιμετώπιση κρίσιμων καταστάσεων .............. 54 Προληπτική συμβουλευτική ..................................................................... 55 Επαγγελματική συμβουλευτική ................................................................ 56 Εκπαιδευτική συμβουλευτική ................................................................... 60 Εργασιακή συμβουλευτική ....................................................................... 63 Συμβουλευτική αποκατάστασης .............................................................. 63 Συμβουλευτική της τρίτης ηλικίας ........................................................... 64 Οικογενειακή-συζυγική συμβουλευτική ................................................... 66 001-022.qxd:Layout 1 12 3/1/12 2:41 PM Page 12 Συμβουλευτική ψυχολογία Ποιμαντική συμβουλευτική ...................................................................... 68 Μέσα άσκησης της συμβουλευτικής ψυχολογίας ........................................... 71 Κεφάλαιο 3. Θεωρητικές έννοιες ................................................................ 77 Τι είναι θεωρία; ............................................................................................... Τι είναι θεωρία, ποια είναι τα στοιχεία που την απαρτίζουν και πού αποσκοπεί; ............................................... Κριτήρια αξιολόγησης μιας επιστημονικής θεωρίας .............................. Μια θεωρία συμβουλευτικής ψυχολογίας ...................................................... Σύστημα ομαδοποίησης θεωριών συμβουλευτικής ψυχολογίας ................... 77 77 78 79 81 Κεφάλαιο 4. Ψυχαναλυτικές-ψυχοδυναμικές θεωρίες ............................ 83 ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ................................................................................ 83 Ιστορικό ................................................................................................... 83 Φιλοσοφία ................................................................................................ 85 Θεωρητικές αρχές ................................................................................... 86 Θεωρία της προσωπικότητας ................................................................. 88 Θεωρία ψυχοθεραπείας .......................................................................... 94 Συμβουλευτική διαδικασία ...................................................................... 94 Τεχνικές .................................................................................................... 94 Εφαρμογές ............................................................................................... 96 Παράδειγμα ............................................................................................. 96 Προτεινόμες πηγές για περαιτέρω μελέτη ........................................... 103 Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΓΩ ............................................................................... Η ψυχοκοινωνική θεωρία του Erik Erikson .................................................... Ιστορικό ................................................................................................. Φιλοσοφία .............................................................................................. Θεωρητικές αρχές ................................................................................. Συμβουλευτική διαδικασία .................................................................... Παράδειγμα ........................................................................................... Προτεινόμες πηγές για περαιτέρω μελέτη ........................................... 104 104 104 106 108 113 114 122 ΑΤΟΜΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ................................................................................. Ιστορικό ................................................................................................. Φιλοσοφία .............................................................................................. Θεωρία της προσωπικότητας ............................................................... Θεωρία ψυχοθεραπείας ........................................................................ 123 123 124 126 131 001-022.qxd:Layout 1 3/1/12 2:41 PM Page 13 Περιεχόμενα Συμβουλευτική διαδικασία .................................................................... Τεχνικές .................................................................................................. Εφαρμογές ............................................................................................. Παράδειγμα ........................................................................................... Προτεινόμενες πηγές για περαιτέρω μελέτη ........................................ 13 131 132 133 133 142 Κεφάλαιο 5. Ανθρωπιστικές - υπαρξιακές θεωρίες ................................ 143 ΠΡΟΣΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ....................................................................... Ιστορικό ................................................................................................. Φιλοσοφία .............................................................................................. Θεωρητικές αρχές ................................................................................. Θεωρία της θεραπείας .......................................................................... Συμβουλευτική διαδικασία .................................................................... Τεχνικές .................................................................................................. Εφαρμογές ............................................................................................. Παράδειγμα ........................................................................................... Προτεινόμενες πηγές για περαιτέρω μελέτη ........................................ 143 143 145 146 151 154 155 155 156 163 ΥΠΑΡΞΙΑΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ...................................................... Ιστορικό ................................................................................................. Φιλοσοφία .............................................................................................. Θεωρητικές αρχές ................................................................................. Συμβουλευτική διαδικασία .................................................................... Τεχνικές .................................................................................................. Προτεινόμενες πηγές για περαιτέρω μελέτη ........................................ Η λογοθεραπεία του Victor Frankl ................................................................ Ιστορικό ................................................................................................. Φιλοσοφικές και θεωρητικές έννοιες .................................................... Συμβουλευτική διαδικασία .................................................................... Τεχνικές .................................................................................................. Εφαρμογές ............................................................................................. Παράδειγμα ........................................................................................... Προτεινόμενες πηγές για περαιτέρω μελέτη ........................................ 164 164 166 167 168 170 170 171 171 173 173 174 176 176 181 ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ................................................ Ιστορικό ................................................................................................. Φιλοσοφία .............................................................................................. Θεωρία της προσωπικότητας ............................................................... Θεωρία της ψυχοθεραπείας .................................................................. Συμβουλευτική διαδικασία .................................................................... Τεχνικές .................................................................................................. 182 182 183 184 185 185 186 001-022.qxd:Layout 1 14 3/1/12 2:41 PM Page 14 Συμβουλευτική ψυχολογία Εφαρμογές ............................................................................................. 187 Παράδειγμα ........................................................................................... 188 Προτεινόμενες πηγές για περαιτέρω μελέτη ........................................ 199 ΣΥΝΔΙΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ........................................................................ Ιστορικό ................................................................................................. Φιλοσοφία .............................................................................................. Θεωρητικές αρχές ................................................................................. Θεωρία ψυχοθεραπείας ........................................................................ Συμβουλευτική διαδικασία .................................................................... Τεχνικές .................................................................................................. Εφαρμογές ............................................................................................. Παράδειγμα ........................................................................................... Προτεινόμενες πηγές για περαιτέρω μελέτη ........................................ 200 200 202 202 208 209 211 212 213 217 Κεφάλαιο 6. Γνωστικές-συμπεριφοριστικές θεωρίες ............................. 219 ΛΟΓΙΚΟΘΥΜΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ................................... Ιστορικό ................................................................................................. Φιλοσοφία .............................................................................................. Θεωρητικές αρχές ................................................................................. Συμβουλευτική διαδικασία .................................................................... Τεχνικές .................................................................................................. Εφαρμογές ............................................................................................. Παράδειγμα ........................................................................................... Προτεινόμενες πηγές για περαιτέρω μελέτη ........................................ 219 219 221 222 224 225 226 227 240 ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ......................................... Ιστορικό ................................................................................................. Φιλοσοφία .............................................................................................. Θεωρητικές αρχές ................................................................................. Συμβουλευτική διαδικασία .................................................................... Τεχνικές .................................................................................................. Εφαρμογές ............................................................................................. Παράδειγμα ........................................................................................... Προτεινόμενες πηγές για περαιτέρω μελέτη ........................................ 241 241 243 244 246 248 252 252 263 ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ (ή θεωρία της κοινωνικής μάθησης και ψυχοθεραπείας) .................... Ιστορικό ................................................................................................. Φιλοσοφία .............................................................................................. Θεωρητικές αρχές ................................................................................. Συμβουλευτική διαδικασία .................................................................... 264 264 266 267 274 001-022.qxd:Layout 1 3/1/12 2:41 PM Page 15 Περιεχόμενα 15 Τεχνικές .................................................................................................. Εφαρμογές ............................................................................................. Παράδειγμα ........................................................................................... Προτεινόμενες πηγές για περαιτέρω μελέτη ........................................ 275 276 277 290 ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ............................................................ Ιστορικό ................................................................................................. Φιλοσοφία .............................................................................................. Θεωρητικές αρχές ................................................................................. Συμβουλευτική διαδικασία .................................................................... Τεχνικές .................................................................................................. Εφαρμογές ............................................................................................. Παράδειγμα ........................................................................................... Προτεινόμενες πηγές για περαιτέρω μελέτη ........................................ 290 290 293 294 297 300 301 302 305 Κεφάλαιο 7. Σύγκριση συμβουλευτικών ψυχολογικών θεωριών ......... 307 Ομοιότητες και διαφορές ............................................................................. Φιλοσοφία - ανθρώπινη φύση .............................................................. Προσωπικότητα ..................................................................................... Συμβουλευτική διαδικασία .................................................................... Τεχνικές .................................................................................................. 309 309 310 311 314 Κεφάλαιο 8. Σύγχρονες προσεγγίσεις της συμβουλευτικής ψυχολογίας ....................................... 319 Πολυπολιτισμική συμβουλευτική .................................................................. Εισαγωγή ............................................................................................... Εξέλιξη .................................................................................................... Η αναγκαιότητα της πολυπολιτισμικής προσέγγισης .......................... Ορισμός ................................................................................................. Θεωρητικές προσεγγίσεις ..................................................................... Αμφισβητούμενες πεποιθήσεις ............................................................. Πολυπολιτισμική συμβουλευτική επάρκεια ........................................... Συμπεράσματα ...................................................................................... Φεμινιστική συμβουλευτική ........................................................................... Εισαγωγή ............................................................................................... Θέματα που απασχολούν τη φεμινιστική συμβουλευτική ................... Βασικές αρχές της φεμινιστικής συμβουλευτικής ................................. Θεραπευτικές προσεγγίσεις της φεμινιστικής συμβουλευτικής και θεραπείας ............................................................. Άξονες της συμβουλευτικής προσέγγισης των γυναικών .................... 319 319 319 320 321 322 326 329 331 333 333 335 338 343 345 001-022.qxd:Layout 1 16 3/8/12 8:58 AM Page 16 Συμβουλευτική ψυχολογία Η συμβουλευτική διαδικασία ................................................................ Ο σύμβουλος ψυχοθεραπευτής ............................................................ Τρόποι κινητοποίησης των γυναικών για αναζήτηση συμβουλευτικής στήριξης ..................................................................... Συμπερασματικά .................................................................................... 349 351 352 353 Κεφάλαιο 9. Παράγοντες της βοηθητικής συμβουλευτικής σχέσης ...................................................... 357 Οι στόχοι της συμβουλευτικής διαδικασίας ................................................. 357 Η σπουδαιότητα της επικοινωνίας ............................................................... 364 Η αυτογνωσία ............................................................................................... 368 Κεφάλαιο 10. Οι εμπλεκόμενοι στη συμβουλευτική διαδικασία ......... 377 Ο συμβουλευτικός ψυχολόγος ...................................................................... Το έργο του συμβουλευτικού ψυχολόγου ............................................. Τομείς απασχόλησης του συμβουλευτικού ψυχολόγου ........................ Εκπαίδευση του συμβουλευτικού ψυχολόγου ....................................... Προσωπικά γνωρίσματα του συμβουλευτικού ψυχολόγου .................. Πώς αντιλαμβάνεται ο συμβουλευόμενος τον συμβουλευτικό ψυχολόγο; .............................................................. Η προσωπική ανάπτυξη του συμβουλευτικού ψυχολόγου .......................... Εισαγωγή ............................................................................................... Η προσωπική θεραπεία στα πλαίσια της εκπαίδευσης των μελλοντικών συμβουλευτικών ψυχολόγων ..................................... Η προσωπική θεραπεία των επαγγελματιών ψυχικής υγείας από τη σκοπιά των διαφορετικών θεωρητικών προσεγγίσεων ........... Πορίσματα ερευνών .............................................................................. Κίνητρα αναζήτησης ή μη προσωπικής θεραπείας ............................. Επιχειρήματα υπέρ και κατά της προσωπικής θεραπείας των καταρτιζόμενων .............................................................................. Οφέλη από την προσωπική θεραπεία των επαγγελματιών ψυχικής υγείας ...................................................... Συμπεράσματα ...................................................................................... Εποπτεία ........................................................................................................ Ορισμός ................................................................................................. Στόχοι της εποπτείας ............................................................................. Ιστορική εξέλιξη ..................................................................................... 377 377 379 380 382 395 397 397 398 401 405 408 410 412 414 417 417 417 419 001-022.qxd:Layout 1 3/8/12 8:58 AM Page 17 Περιεχόμενα Μοντέλα εποπτείας ............................................................................... Κατάρτιση στην εποπτεία ..................................................................... Μορφές εποπτείας ................................................................................. Μέθοδοι παροχής εποπτείας ................................................................ Τεχνικές κατά την παροχή εποπτείας ................................................... Αποτελεσματικότητα των προσεγγίσεων εποπτείας ............................ Ο συμβουλευόμενος ...................................................................................... Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του συμβουλευόμενου .......................... Πώς αντιλαμβάνεται ο συμβουλευτικός ψυχολόγος τον συμβουλευόμενο; ............................................................................ 17 421 424 425 426 428 429 431 431 435 Κεφάλαιο 11. Η συμβουλευτική διαδικασία ........................................... 437 Τα στάδια της συμβουλευτικής διαδικασίας ................................................ Πρώτο στάδιο: η πρώτη συνάντηση .................................................... Δεύτερο στάδιο: η συμβουλευτική σχέση ............................................. Τρίτο στάδιο: αναγνώριση και καθορισμός στόχων ............................ Τέταρτο στάδιο: επιλογή συμβουλευτικής τεχνικής ............................. Πέμπτο στάδιο: τερματισμός συμβουλευτικής διαδικασίας ................ 440 441 444 456 458 470 Κεφάλαιο 12. Συμπεράσματα ερευνών για την αποτελεσματικότητα της συμβουλευτικής ψυχολογίας ..................................... 473 Bιβλιογραφία ................................................................................................ 481 Ελληνόγλωσση ............................................................................................... 481 Ξενόγλωσση ................................................................................................... 485 Κώδικας Δεοντολογίας και Διαγωγής της Βρετανικής Ψυχολογικής Εταιρείας (2009) ................................. Ι. Εισαγωγή .......................................................................................... ΙΙ. Λήψη αποφάσεων ............................................................................ ΙΙΙ. Δομή του Κώδικα ............................................................................. IV. Αρχές δεοντολογίας ......................................................................... V. Συμπεράσματα ................................................................................. Βιβλιογραφικές αναφορές ..................................................................... ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Βασικά κείμενα που χρησιμοποιήθηκαν ως πηγές για την προετοιμασία του Κώδικα ........................................................ 533 533 537 540 540 553 554 555 Ευρετήρο κύριων ονομάτων ......................................................................... 557 Ευρετήριο θεμάτων και όρων ....................................................................... 561