ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΝΕΟΧΩΡΙΟΥ
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΘΕΜΑ:
«ΦΥΤΑ ΚΑΙ ΒΟΤΑΝΑ,
ΑΠΟ ΤΗ ΦΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΜΑΣ ΖΩΗ»
ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ:
ΤΖΑΦΕΡΟΠΟΥΛΟΥ ∆ΗΜΗΤΡΑ
ΠΕ 05
ΣΧΟΛΙΚΟ ΈΤΟΣ 2013 – 2014
1
ΟΜΑ∆ΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΟΜΑ∆Α Α΄
ΜΠΟΥΛΛΑ ΧΑΡΑ – ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ
ΡΟΚΟΜΑ ΕΥΣΤΑΘΙΑ
ΤΑΣΙΟΥΛΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΑ
ΤΣΙΓΑΡΑ ΝΙΚΟΛΕΤΑ
ΟΜΑ∆Α Β΄
ΑΛΕΞΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ
ΓΟΥΣΙΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ
ΜΑΤΣΙΡΑΣ ΘΕΟ∆ΩΡΟΣ
ΤΣΙΓΑΡΑΣ ∆ΗΜΗΤΡΙΟΣ
ΟΜΑ∆Α Γ΄
ΝΑΤΣΙΟΣ ∆ΙΟΝΥΣΙΟΣ
ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΑ
ΠΑΠΠΑ ΕΥΣΤΑΘΙΑ
ΠΑΤΣΟΣ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΣ
2
3
ΒΟΤΑΝΑ – ΣΗΜΑΣΙΑ
® Βοτάνη ( η ) κ.νεωτ.γεν. το επί της γης φυόµενον χόρτον το κατάλληλον διά την
τροφήν των ζώων, το χορτάρι, η βοσκή [ … ] , 8) νεωτ. πάσα ιαµατική πόα, δηµ. βότανο
ή βοτάνη
∆. ∆ηµητράκου, 1964, Μέγα Λεξικόν Όλης της Ελληνικής Γλώσσης, Τόµος Β’, Αθήνα,
Εκδ. Οργανισµός «Ελληνική Παιδεία» .
® βότανο ( το ), µεσν. βότανον ˂ αρχ. Βοτάνη
Ν. Π. Ανδριώτης, 1983, Ετυµολογικό Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Τρίτη Έκδοση,
Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυµα
Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
®βότανο ( το )˂ βοτάν – ου ˂ - ων ˂ ποώδες φυτό, κυρ. αυτό που έχει φαρµακευτικές
ιδιότητες [ ΕΤΥΜ. ˂µεσν. βότανον ˂ αρχ. βοτάνη ˂ βοτόν «βόσκηµα» ˂ θ. βο - από
όπου και το ρ. βόσκω ]
Γ. Μπαµπινιώτη, 2008, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Τρίτη Έκδοση, Αθήνα,
Κέντρο Λεξικολογίας Ε. Π. Ε.
ΟΡΙΣΜΟΣ
Τα βότανα είναι αυτοφυή φυτά, που αναπτύσσονται σε διαφορές άγονες η και
καλλιεργηµένες περιοχές και τα οποία κατά διαφορά χρονικά διαστήµατα οι γεωργοί τα
µαζεύουν η όπως συνήθως λένε, τα «βοτανίζουν».
Όλα τα χρήσιµα φυτά είναι βότανα. Έτσι περίπου ορίζει τη λέξη το λεξικό της Αγγλικής
της Οξφόρδης, αναφέροντας λεπτοµερώς πως ο όρος "αφορά φυτά των οποίων τα φύλλα
ή οι µίσχοι και τα φύλλα χρησιµεύουν ως τροφή ή θεραπεία ή µε κάποιον τρόπο, χάρη
στη µυρωδιά ή το άρωµα τους''. Αναλογιζόµενος την ατέλειωτη γκάµα των σύγχρονων
φυτών και τις τρέχουσες χρήσεις τους, θα έµπαινε κανείς στον πειρασµό να πλατύνει,
4
παρά να περιορίσει αυτόν τον ορισµό. Θα περιλάµβανε, για παράδειγµα, τα άνθη και τις
ρίζες κι όχι µόνο τα φύλλα και τα κοτσάνια, φυτά που χρησιµοποιούνται ως
απορρυπαντικά και βαφές κι όχι µονάχα για τροφή και θεραπείες και κάποιες από τις
πρώτες ύλες που χρησιµοποιούν άτοµα τόσο άσχετα µεταξύ τους όπως όσοι πίνουν
κοκτέιλς, οι ιστορικοί της κηποκαλλιέργειας και οι ολιστικοί θεραπευτές. Για να
επεκτείνουµε, λοιπόν, τον ορισµό του Λεξικού της Οξφόρδης, βότανο µπορεί να
ονοµάζεται κάθε φυτό που χρησιµοποιείται στην ιατρική ή ως συστατικό τροφής ή
ποτού, χάρη στις συντηρητικές και ενισχυτικές της γεύσης ιδιότητες του ή για σχετικές
µε την υγεία αρετές του ή για την αρωµατική, καλλυντική ή καθαριστική του δράση
πάνω σε οποιοδήποτε άλλο προιόν. Ένας τέτοιος ορισµός περιλαµβάνει µια µεγάλη
ποικιλία φυτών µε πολλαπλές χρήσεις. Η αναβίωση της βοτανολογίας δεν έχει, ευτυχώς,
να κάνει µε ένα κίνηµα µε προκαθορισµένο πλαίσιο αντιλήψεων και στόχων. Ένα από τα
πιο σηµαντικά πλεονεκτήµατα της είναι η ποικιλία της.
Ωστόσο, περιέργως, η κοινή αντίληψη περί "βοτάνου" έχει αποκτήσει πιο περιορισµένη
και ειδικευµένη σηµασία στην καθηµερινή χρήση. Έχουµε, για παράδειγµα την τάση ν'
αποκλείουµε τα φυτά εκείνα που χρησιµεύουν µόνο ως τροφή. Το νεροκάρδαµο ως
σαλάτα είναι απλώς ένα λαχανικό. Αλλά σε µια συνταγή του 18ου αιώνα, όπου το
σιγόβραζαν ανακατεµένο µε κοχλιωτά χορτάρια και πορτοκάλια, το χρησιµοποιούσαν
αναµφισβήτητα ως βότανο. Επίσης εξαιρούµε τα φυτά εκείνα που χρησιµοποιούνται
αποκλειστικά ως διακοσµητικά ή για πρακτικούς λόγους. Κανείς δεν θα λογάριαζε στα
σοβαρά σ' ένα καλάθι κλαδάκια ιτιάς ως βότανο, ωστόσο παλιότερα χρησιµοποιούνταν
ως αφέψηµα για τα κρυολογήµατα και τους πονοκέφαλους και τα δραστικά συστατικά
τους οδήγησαν στην παραγωγή της ασπιρίνης. ∆ύο κοινοτοπίες παραµένουν, εντούτοις,
προσκολληµένες στην τρέχουσα έννοια των βοτάνων. Η µία ιδέα πως αποτελούν µικρής,
οικιακής κλίµακας "παραδοσιακά" φυτά ότι οφείλουν να κάνουν κατά οποιοδήποτε
τρόπο καλό, βελτιώνοντας την υγεία, την εµφάνιση ή την ευεξία. Μια λιγότερο
συµπαθητική παράλληλη εικόνα, είναι αυτή της παραξενιάς, του ερασιτεχνισµού και των
προλήψεων. Η ιστορία της βοτανολογίας είναι γεµάτη από µύθους, κι αν ακόµη δεν την
παίρνουν στα σοβαρά κάποιοι, αυτό οφείλεται εν µέρει στο γεγονός ότι αρκετή από την
υπάρχουσα βιβλιογραφία απέτυχε στο διαχωρισµό µεταξύ των αξιόπιστων και των
κίβδηλων µαρτυριών του παρελθόντος.
5
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ∆ΡΟΜΗ
Όλοι οι πολιτισµοί της Γης , µέσα από τους µύθους και τις παραδόσεις τους αναφέρονται
και στις θεραπευτικές χρήσεις των φυτών.
Στην αρχαιότητα, βότανα αποκαλούσαν όλα τα φαρµακευτικά φυτά που κατά την
µάσηση παρουσίαζαν πικράδα, γλυκάδα ή και αρωµατική γεύση. Τις ιδιότητες αυτές, οι
πρώτοι άνθρωποι τις απέδιδαν σε µαγικές ικανότητες που είχαν την δύναµη, όταν
εισέλθουν στον οργανισµό ενός πάσχοντος, να τον ανακουφίσουν η και να τον
θεραπεύουν από οποιαδήποτε αρρώστια. Η ονοµασία αυτή διατηρήθηκε και µέχρι
σήµερα, ώστε σ’ ολόκληρη σχεδόν την χώρα να τα λένε «Μαγικά Βότανα». Σε µερικές
περιπτώσεις ο λαό µεταχειρίζεται για τα βότανα ειδικές λέξεις, όπως «δεν βρίσκω βοτάνι
για να γιάνω τις πληγές µου», που δείχνει τη σπουδαιότητα που τους αποδιδόταν.
Αλλού πάλι συναντάµε την ονοµασία των βοτάνων µε τις σύνθετες λέξεις: θερµοβότανο,
που χρησιµοποιείται σε περιπτώσεις που ο ασθενής έχει πυρετό, η Μυρµηγκοβότανο που
χρησιµοποιείται για τις διαφορές δερµατικές εκβλαστήσεις, σερνικό – βότανο, που το
λαµβάνουν οι εγκυµονούσες γυναίκες που επιθυµούν να κάνουν αγόρι, χελωνοβότανο,
που το χρησιµοποιούν στις χοιραδώσεις και αλλά. Βότανα επίσης θεωρεί ο λαός κάθε
φυτό στο οποίο από πρόληψη αποδίδονται µαγικές δυνάµεις, όπως λ.χ. το Βοτάνι της
Αγάπης, το Βοτάνι για το µάτι. Στα αρχεία των διαφορών φαρµακευτικών
εγκυκλοπαιδειών πολλοί βοτανοσυλλέκτες προσπάθησαν να περιβάλουν τη συλλογή των
βοτάνων µε µυστήρια καθώς και µε µέσα και συνήθειες γεµάτες από µία αποπνικτική
µαγεία, γιατί, κατ' αυτόν τον τρόπο έπαιζε ρόλο και ο δόλος, γι’ αυτό και αποµάκρυναν
µε πειστικότητα κάθε ακατατόπιστον από την πραγµατικότητα και του ανέπνεαν µε την
έγνοια και τον φόβο. Λ.χ. διέδιδαν πως για να έχουν δύναµη τα βότανα, πρέπει να
συλλέγονται τη νύχτα και µάλιστα τα µεσάνυχτα, τις σκοτεινές βραδιές, µε άδειο η
γεµάτο φεγγάρι, κάνοντας έτσι τους αφελείς να πιστεύουν πως η συγκοµιδή τους πρέπει
να γίνει στα σταυροδρόµια η σε πυκνές δασώδεις περιοχές, γιατί τότε ήταν άφθονα και
δραστικά. Έτσι βέβαια ήταν και πιο επικερδή γι' αυτούς.
Άλλες φορές πάλι οι βοτανοσυλλέκτες προσπαθούσαν να εµπνεύσουν στον κόσµο τον
φόβο, λέγοντας πως εκείνος που θα τολµούσε χωρίς να γνωρίζει ορισµένα µυστικά, να
µαζέψει θεραπευτικά βότανα, θα τιµωρούταν από τις κακές δυνάµεις µε θάνατο. Ε να
6
χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι ο τρόπος που έβγαζαν τον Μανδραγόρα. Για να
βγάλουν την ρίζα του οι συλλέκτες πήγαιναν νύχτα µε φεγγάρι και αφού έβρισκαν το
µέρος που ήταν το φυτό, έδεναν στην ούρα ενός σκυλού τη ρίζα του, αφού
προηγουµένως είχαν παραµερίσει τα γύρω χώµατα και εν συνέχεια χτυπούσαν τον
σκύλο, ο οποίος φεύγοντας τραβούσε φυσικά και την δεµένη ρίζα του Μανδραγόρα.
Μυθολογικά ο µανδραγόρας οφείλεται στην τρίτη κατά σειράν από τις Μοίρες, την
Άτροπο, που κατά την ελληνική µυθολογία κρατούσε ένα ψαλίδι και έκοβε το νήµα της
ζωής, δηλ. καθόριζε κατά τη στιγµή της γέννησης, πόσο θα ζήση και πότε θα πεθάνει
κάθε άνθρωπος που έρχεται στον κόσµο, πράγµα το οποίο µας δηλώνει την τοξικότητα
του φυτού. Η ετυµολογία ως προς την ονοµασία Μανδραγόρας είναι άγνωστος. Μάλλον
πρόκειται περί προελληνικής λέξεως, ίσως Αιγυπτιακής προέλευσης. Αναφέρεται δε στο
βιβλίο που αποδίδεται στον Τρισµέγιστο Ερµή και στα ιερογλυφικά του τάφου Φαραώ
Σέττι του Α’(1350 π.Χ).
Ο υάκινθος φυτρώνει τη στιγµή που το αίµα του νεαρού Υάκινθου , φίλου του
Απόλλωνα, ποτίζει τη γη.
Ο Χείρων Κένταυρος που ζούσε στο Πήλιο, θεωρούνταν βαθύς γνώστης των βοτάνων
και ήταν δάσκαλος του Ιπποκράτη.
Ο Ιπποκράτης συνιστούσε να βάζουν οι άνθρωποι πολλά αρωµατικά βότανα στα φαγητά
τους για να χορταίνουν εύκολα και γρήγορα.
Οι Αρχαίοι Έλληνες , Ρωµαίοι Άραβες, Κινέζοι Ινδοί , κατανάλωναν καθηµερινά ως
τροφές τα διάφορα βότανα ή σε συνδυασµό µε άλλα υλικά ( κρέας, ψάρι, δηµητριακά)
για να έχουν θεραπευτικές ιδιότητες.
Το µεσαίωνα, «ανθίζει» η βοτανολογία στους κήπους των µοναστηριών. Οι µοναχοί
έφτιαχναν αρωµατικά λάδια και αλοιφές για τη θεραπεία των ασθενών, και διέσωσαν µε
τα κείµενά τους πολλές συνταγές που, µε το πέρασµα των χρόνων εµπλουτίστηκαν.
Στην Ελλάδα, το µάζεµα των βοτάνων γίνονταν µε µεγάλη προσοχή και µυστικότητα. Τα
µάζευαν Πέµπτη ή Παρασκευή, συνήθως το χάραµα, ή το καταµεσήµερο ή και τα
µεσάνυχτα.
Η ελληνική χλωρίδα ήταν και παραµένει πλούσια. Ο Λευκάδιος ΠέτροςΒρυώνης για
λογαριασµό του βρετανού William Herbert κατέβαλε προσπάθεις για την κατάρτιση του
7
ελληνικού βοτανολογίου. Το 1845 δηµοσιεύθηκε στο Λονδίνο µέρος της µελέτης του για
τα φυτά της Στερεάς Ελλάδας.
Ξακουστοί ήταν οι βοτανοσυλλέκτες της Ηπείρου , που µάζευαν τα βότανα στο φαράγγι
του Βίκου και γι’αυτό ονοµάζονταν βικογιατροί. Στη χαράδρα του Βίκου
αναγνωρίστηκαν 219 φυτά, 54 από αυτά είχαν φαρµακευτικές ιδιότητες.
Στην Κρήτη καταγράφονται 445 φυτά και βοτάνια για τα περισσότερα διασώζονται και
θεραπευτικές εφαρµογές.
Στην Λευκάδα αναγνωρίζονται 235 φυτά που αναφέρονται σε γιατροσόφια.
Στο όρος Πάρνων µας βεβαιώνουν ότι φύονται περίπου 1000 φυτά, 25 απ' αυτά
θεωρούνται σπάνια ή ενδηµικά.
Τα φαρµακευτικά φυτά και οι θεραπευτικές εφαρµογές τους δεν καταγράφονται µόνον
από βοτανολόγους, φυσιογνώστες ή γιατρούς. Αναφορές τους έχουµε και από λογίους.
Αναφορές βοτάνων σε λογοτεχνικά έργα έχουµε κιόλας από την ελληνική µυθολογία και
τα οµηρικά έπη, στα Ορφικά και τα Αργοναυτικά, στα έργα βυζαντινής λογοτεχνίας αλλά
και στην κρητική λογοτεχνία. ∆ιάσπαρτοι στίχοι σε δηµοτικά τραγούδια αναφέρονται σε
φαρµακευτικά φυτά. Αναφορές σε βότανα συναντούµε και σε έργα της νεοελληνικής
λογοτεχνίας, τόσο στην ποίηση, όσο και στην πεζογραφία.
Η ΑΓΙΑ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ
Η Αγία Αναστασία η Φαρµακολύτρια, η Αγία γιατρός, όπως την ονόµαζαν, στη
βυζαντινή αγιογραφία, κρατά στο ένα της χέρι βότανα και στο άλλο το φαρµακευτικό
µπουκάλι.
Οι Συναξαριστές της έλεγαν πως πήγαινε συχνά στις φυλακές , για να γιατρέψει τις
πληγές των βασανισµένων χριστιανών.
Σε µερικά χωριά της Βόρειας Ελλάδας , στη γιορτή της 22 ∆εκεµβρίου, ζυµώνουν ψωµιά
µε βότανα .
8
ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ ΚΑΙ ΒΟΤΑΝΑ
… Ήλθεν ουν και ήρε το σώµα του Ιησού. Ήλθε δε και Νικόδηµος ο ελθών προς τον
Ιησούν νυκτός το πρώτον, φέρων µίγµα σµύρνης και αλόης ως λίτρας εκατόν …
( Εκ του κατά Ιωάννην, ιθ΄38 – 42 )
ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΗ
Οι άνθρωποι από τα πολύ παλιά χρόνια , παρατηρώντας τη φύση, ανακάλυψαν ότι πολλά
φυτά µπορούσαν να απαλύνουν τους πόνους τους , να θεραπεύουν τραύµατα και πληγές ,
να ξεπερνούν αρρώστιες, ακόµη και να προλαβαίνουν την εξέλιξή τους.
Οι Αιγύπτιοι χρησιµοποιούσαν για θεραπευτικούς σκοπούς τα φύλλα ελιάς, το
δενδρολίβανο , το σκόρδο, 4000 χρόνια πριν.
Ο Ιπποκράτης , που θεωρείται ο πατέρας της επιστηµονικής Ιατρικής , παρουσιάζει στα
έργα του 237 είδη φυτών µε θεραπευτικές ιδιότητες. Πίστευε π.χ. πως ο βασιλικός
χρησιµοποιείται ως αντιεµετικό, το κυδώνι ως παυσίπονο στους πόνους της µήτρας, το
ρόδι για παθήσεις του συκωτιού, η µολόχα για καταπλάσµατα.
Απ΄τα φυτά αυτά, τουλάχιστον τα 40 , χρησιµοποιούνται και σήµερα από την
φαρµακοποιία.
O Iπποκράτης µπορεί να είναι σήµερα γνωστός ως πατέρας της ιατρικής, αλλά για αιώνες
η τιµή αυτή ανήκε στον Γαληνό,
έναν γιατρό του 2ου αιώνα, που έγραψε εκτεταµένα για τις τέσσερις «διαθέσεις» –αίµα,
φλέγµα, µαύρη χολή και κίτρινη χολή- και ταξινόµησε τα βότανα σύµφωνα µε τις
ουσιώδεις τους ιδιότητες ως θερµά ή ψυχρά, ξηρά ή υγρά. Θεώρησαν πως η καλή υγεία
διατηρείται όταν οι ιδιότητες αυτές είναι σε ισορροπία µέσω των θεραπευτικών τροφών,
καθώς και µε τη φυσική άσκηση και τον άφθονο καθαρό αέρα.
Αργότερα οι θεµελιώδεις αυτές θεωρίες επεκτάθηκαν από Άραβες ιατρούς του 7ου
αιώνα, όπως ο Αβικέννας, και σήµερα οι θεωρίες του Γαληνού επικρατούν ακόµη στην
ιατρική Γιουνάνι (Unani, λέξη των ισλαµικών λαών που σηµαίνει «ελληνικός»). Οι
περιγραφές του Γαληνού για τα βότανα όπως, για παράδειγµα, «θερµό στον τρίτο
9
βαθµό» ή «ψυχρό στον δεύτερο» χρησιµοποιούνταν ακόµη και τον 18ο αιώνα.
Βότανα σε αιγυπτιακούς παπύρους που χρονολογούνται το 1700 π.Χ. µαρτυρούν τη
χρήση τους από το 4000 π.Χ.. Μέχρι την εποχή του Ιπποκράτη (468-377) η Ευρωπαϊκή
βοτανολογική παράδοση είχε ήδη απορροφήσει ιδέες από την Ασσυρία και την Ινδία, µε
τα βότανα της Ανατολής. Η πολύπλοκη θεωρία των διαθέσεων και των ουσιωδών υγρών
του σώµατος είχε ήδη αρχίσει να διαµορφώνεται.
Ο Πεδάνιος ∆ιοσκορίδης, γιατρός του Καίσαρα και της Κλεοπάτρας, έγραψε το κλασικό
κείµενο De Materia Medicaγύρω στο 60 µ.Χ., όπου περιελάµβανε πάνω από 600
θεραπευτικά φυτά, και παρέµεινε σαν ένα πρότυπο εγχειρίδιο για 1500 χρόνια. Πολλές
από τις δράσεις των βοτάνων είναι οικείες έως και σήµερα, µε τη χρήση του µαϊντανού,
µάραθου, µαρρούβιου και µελιού και τόσων άλλων. Οι ελληνικές ιατρικές θεωρίες
έφτασαν στη Ρώµη γύρω στο 100 π.Χ. και µε τον καιρό έγιναν πιο µηχανιστικές,
παρουσιάζοντας το σώµα σαν µηχανή που πρέπει να επιδιορθωθεί, σε πλήρη αντίθεση µε
ό,τι πίστευε ο Ιπποκράτης. Μετά την πτώση της Ρώµης τον 5ο αιώνα το κέντρο της
κλασικής γνώσης µεταφέρθηκε στην Ανατολή και κέντρο µελέτης της Γαλήνιας Ιατρικής
έγιναν η Κωνσταντινούπολη και η Περσία. Ο Γαληνισµός υιοθετήθηκε από τους Άραβες
και συγχωνεύτηκε µε τις λαϊκές παραδόσεις και την Αιγυπτιακή γνώση δηµιουργώντας
έτσι ένα µίγµα αυτοβοτανολογικών ιδεών, πρακτικής και παραδόσεων. Το πιο σηµαντικό
ίσως έργο της εποχής ήταν το Κιτάµπ αλ-Κανούµ (Kitab al-Qanum) ή Κανόνας της
Ιατρικής από τον Αβικέννα που βασιζόταν στις Γαλήνιες αρχές.
Οι κλασσικοί Έλληνες και γιατροί της αρχαιότητας έγραψαν διάφορα συγγράµµατα για
τις θεραπευτικές ιδιότητες και τον τρόπο χρήσης των φυτών βασισµένοι στις λαϊκές
παραδόσεις της εποχής τους. Ο ∆ιοκλής ο Καρύστιος (330 π.Χ.) έγραψε
το Ριζοτοµικόν που θεωρείται το αρχαιότερο φαρµακογνωστικό έργο και πηγή όλων των
φαρµακολόγων. Αποσπάσµατά του διασώθηκαν και θεωρείται πως χρησιµοποιήθηκαν
για τα έργα του Θεόφραστου, ∆ιοσκουρίδη και Πλινίου. Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι (500
π.Χ.) θεώρησαν πως τα φυτά είναι όντα οργανικά και ζώντα. Ενώ ο ∆ηµόκριτος (460-370
π.Χ.) έγραψε ένα έργο για τη Γεωπονία και παράλληλα ασχολήθηκε µε πολλές άλλες
υψηλές τέχνες.
10
Ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) είχε πλούσιο βοτανικό υλικό της Ελλάδας και της Ασίας
οφειλόµενο στον Μέγα Αλέξανδρο, µέσω των εκστρατειών του. Έχοντας τον τίτλο του
Βοτανολόγου έγραψε το Περί Φυτών του οποίου µόνο αποσπάσµατα διασώθηκαν, ενώ
ίδρυσε Βοτανικό Κήπο όπου δίδονταν µαθήµατα Βοτανικής .
Κατά τον Μεσαίωνα οι γνώσεις αυτές διαδόθηκαν µέσω των µοναστηριών που ήταν
κέντρα βοτανοθεραπείας. Είχαν ιδρύσει νοσοκοµεία µε ειδικούς κήπους για την
καλλιέργεια φυτών, από τα οποία οι µοναχοί έφτιαχναν τα φαρµακευτικά ποτά, τα έλαια
και τις αλοιφές που χρειάζονταν για τη θεραπεία των ασθενειών. Καθώς η µάθηση βγήκε
από τα µοναστήρια άρχισε πάλι να δίνεται έµφαση στη θεραπευτική τέχνη και τις
επιστηµονικές αρχές που διδάσκονταν κάποτε στη Σχολή του Σαλέρνο.
Τον 16ο αιώνα ο Παράκελσος έφερε επανάσταση στις Ευρωπαϊκές απόψεις για τη
φροντίδα της υγείας. Ως γιατρός και αλχηµιστής υποστήριζε την επιστροφή στα πιο απλά
φάρµακα εµπνευσµένος από τη θεωρία της Φυσιογνωµικής. Υποστήριζε πως η
εξωτερική εµφάνιση ενός φυτού είναι ενδεικτική των ασθενειών που θεραπεύει. Ήταν
φορές που αυτή του η θεωρία αποδείχθηκε απρόσµενα ακριβής. Πίστευε ότι η υγεία του
σώµατος βασίζεται στην αρµονία του ανθρώπου (µικρόκοσµος) µε τη φύση
(µακρόκοσµος). Η προσέγγισή του ήταν ότι πρέπει να υπάρχει ισορροπία στα µεταλλικά
στοιχεία στο σώµα και ότι οι ασθένειες µπορούν να θεραπευτούν µε τη χρήση χηµικών
ουσιών. Ο ίδιος έλεγε «Πολλοί λένε για την Αλχηµεία ότι χρησιµεύει για την κατασκευή
χρυσού και ασηµιού. Για µένα, αυτός δεν είναι ο σκοπός αλλά η δύναµη και οι αρετές (της
αλχηµείας) µπορεί να κρύβονται στην ιατρική». Πράγµατι, υπάρχουν ευρήµατα των
Αλχηµιστών που βρίσκουν εφαρµογή στη σηµερινή ιατρική, αλλά και σε επιστήµες όπως
η Χηµεία. Μετά το θάνατό του το επιστηµονικό του έργο αναγνωρίσθηκε από πολλούς
ιατρούς της Γερµανίας και της Γαλλίας προσδίδοντάς του την προσωνυµία του
«Λούθηρου της Ιατρικής». Στον ιδιόρρυθµο αυτόν ιατροφιλόσοφο αποδίδονται 106
γραπτά έργα, ενώ ο Φραντς Χάρτµαν δίνει στοιχεία για τη ζωή και τη διδασκαλία του µε
έναν εξαιρετικά κατανοητό τρόπο.
Και την εποχή της Τουρκοκρατίας στη χώρα µας, η χρήση των βοτάνων ήταν, επίσης,
11
πολύ διαδεδοµένη. Τα φαρµακευτικά φυτά χρησιµοποιούνταν σύµφωνα µε διάφορες
οικογενειακές παραδόσεις ή µε τις οδηγίες των πρακτικών γιατρών, κάτι που έχει
παραµείνει ακόµη µέσα στις ικανότητες του λαού.
Ο Samuel Thomson, ιδρυτής του κινήµατος της Φυσικής Ιατρικής, γεννήθηκε στο New
Ηamshire το 1769 και διδάχτηκε, από παιδί ακόµη, τη θεραπευτική µε ρίζες και βότανα.
Συνδύασε την τέχνη των Ιθαγενών Αµερικάνων µε τον παραδοσιακό ρόλο της
γιάτρισσας του χωριού µε θεαµατικά αποτελέσµατα.
Tα βότανα, από την αρχαιότητα µέχρι σήµερα, έπαιξαν ζωτικό ρόλο στην παραδοσιακή
ιατρική αρκετών πολιτισµών. Κατά τον 16ο και 17ο αιώνα δηµοσιεύθηκαν πολλά
βοτανολόγια που στόχευαν να βοηθήσουν όσους ασχολούνταν µε τη βοτανοθεραπεία
στον προσδιορισµό και στη χρήση των φυτών. Η τακτική χρήση των βοτανικών
παρασκευασµάτων είχε αρχίσει το 1600 και διατηρήθηκε έως τη δηµιουργία της
συνθετικής φαρµακευτικής αγωγής τη δεκαετία του 1950.
Ο γιατρός William Witheringi το 1775 άρχισε να πειραµατίζεται µε διάφορα βότανα που
τα θεώρησε σηµαντικά µετά από τη βελτίωση ενός ασθενή του µε χρήση ροφήµατος
βοτάνων. Ξόδεψε δέκα χρόνια µελέτης πριν δηµοσιεύσει την πρωτοπόρα εργασία του για
τις παρενέργειες της δακτυλίτιδας, λόγω της τοξικής της δράσης, προσδιορίζοντας την
ακριβή δοσολογία και τη σωστή χρήση της.
Και µετά από αυτό περνάµε στην εποχή όπου τα σύγχρονα φάρµακα αποµονώθηκαν από
τα φυτά όπου πρώτος ο Friedrich Sertuner το 1803 ανακάλυψε τη µορφίνη, καθώς και τη
βασική ύλη της ασπιρίνης που ήταν ο φλοιός της ιτιάς. Ακόµη και σήµερα που η
φαρµακοβιοµηχανία στηρίζεται πια στα χηµικά σκευάσµατα, στην κεντρική Ευρώπη οι
βοτανικές θεραπείες χρησιµοποιούνται ευρέως στη συµβατική ιατρική.
Εκµεταλλευόµενοι τις ευεργετικές ιδιότητες των φυτών και των βοτάνων έχουν µπει στη
γραµµή παραγωγής µε κλινικά πρότυπα όπως γίνεται και σε όλες τις σύγχρονες
φαρµακοβιοµηχανίες.
Η βοτανοθεραπεία «γεννήθηκε» µαζί µε τον άνθρωπο. Αυτή η αρχέγονη γνώση που
12
αποκτήθηκε στην πορεία του χρόνου µε κόπο και ριψοκίνδυνες εµπειρικές δοκιµές,
διατηρήθηκε σε κάποιες περιοχές της Γης και σχεδόν χάθηκε σε κάποιες άλλες. Σήµερα,
στο δυτικό κόσµο η βοτανοθεραπεία ανακτά το χαµένο έδαφος και θεωρείται πλέον µία
από τις αξιόπιστες συµπληρωµατικές µεθόδους θεραπείας. Η εφαρµογή της έχει
εξαπλωθεί και στα φυτικά καλλυντικά, ενώ είναι ευρέως διαδεδοµένη η θεραπευτική της
ιδιότητα µε τη µορφή εισπνοών, µε λουτρά, κοµπρέσες, εντριβές, µασάζ, αφεψήµατα,
εγχύµατα, καταπλάσµατα, βάµµατα και σε εκχυλίσµατα, καλύπτοντας έναν µεγάλο
αριθµό θεραπειών.
∆εν θα έπρεπε ,παρ’όλα αυτά να πιστέψουµε ότι τα βότανα είναι πανάκεια στις όποιες
ασθένειες.
Η σύγχρονη Ιατρική θεωρεί ότι η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία και µιας και
µιλάµε για βότανα, ας προσέχουµε τη διατροφή µας και ας έχουµε στο τραπέζι µας
καθηµερινά, χόρτα , λαχανικά και βότανα.
ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΜΑΧΟΜΕΝΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΑΤΡΙΚΗ
ΠΡΑΞΗ
Το 1850 το 80% των φαρµάκων προερχόταν από φυτά. Σήµερα µε την κυριαρχία της
χηµικής φαρµακοβιοµηχανίας, µόνο το 20-30% των φαρµάκων παρασκευάζονται από
φυτά. Τα φαρµακευτικά βότανα είναι σηµαντικό όπλο στην φαρέτρα παραδοσιακών
θεραπευτικών όπως η κινέζικη ιατρική, η αρχαία ελληνική ιατρική, η βοτανοθεραπεία.
Αν και τα περισσότερα βότανα είναι ασφαλή, ορισµένα µπορεί να έχουν σηµαντικές
ανεπιθύµητες ενέργειες.
Λόγω των µικρών σχετικά περιθωρίων κέρδους που έχει η πώληση των βοτάνων, της
υπαγωγής των σκευασµάτων αυτών στην νοµοθεσία για τα τρόφιµα, η επιστηµονική
έρευνα για τα βότανα δεν χρηµατοδοτείται επαρκώς. Το αποτέλεσµα είναι ότι παρά την
ευρεία χρήση των βοτάνων σε παραδοσιακές θεραπευτικές, οι σοβαρές επιστηµονικές
έρευνες αξιολόγησης είναι λίγες. Έτσι ο ιατρός στην εφαρµοσµένη κλινική πράξη, είναι
υποχρεωµένος να µελετάει και να αξιολογεί επιπροσθέτως ιστορικά δεδοµένα αναφορικά
µε την αποτελεσµατικότητα και τους µηχανισµούς δράσης πολλών βοτάνων,
απορρίπτοντας όσα αντιστοιχούν σε λαϊκές δοξασίες, πριν αποφασίσει να τα χορηγήσει
13
µε ασφάλεια σε ένα συγκεκριµένο ασθενή. Επίσης ο µαχόµενος ιατρός είναι
υποχρεωµένος να µελετάει και τυχόν αναφορές που έχουν γίνει από καταναλωτές
αναφορικά µε ανεπιθύµητες ενέργειες κατά την χρήση των βοτάνων, σε παγκόσµιο
επίπεδο. Οι ανεπιθύµητες ενέργειες του ma huang για παράδειγµα, ενός βοτάνου που
χρησιµοποιεί η παραδοσιακή κινέζικη θεραπευτική, διαπιστώθηκαν έπειτα από
οκτακόσιες αναφορές ανεπιθύµητων ενεργειών στο FDA κατά την χρήση του στις ΗΠΑ.
Η βιοµηχανοποίηση, είχε πολλές φορές δυσµενή αποτελέσµατα στην ποιότητα και
καθαρότητα των βοτάνων. Παραδοσιακά οι άνθρωποι, καλλιεργούσαν και
χρησιµοποιούσαν ατόφια τα βότανα. Σήµερα καλλιεργούνται και παρασκευάζονται
συχνά σε ανεξέλεγκτα περιβάλλοντα και µε πρωτόκολλα που ποικίλλουν, συσκευάζονται
σε κάψουλες ή δισκία σε µορφές που καθόλου δεν παραπέµπουν στο αρχικό βότανο, ενώ
σύµφωνα µε επιστηµονικές µελέτες, κατά την ενσωµάτωσή του σε κάψουλα, το βότανο
πολλές φορές νοθεύεται µε προσµίξεις, µικρόβια, βαρέα µέταλλα και τοξικές ουσίες µε
δυσµενείς συνέπειες στην υγεία. Η ποσότητα µάλιστα του δραστικού βοτάνου είναι σε
ορισµένες περιπτώσεις ελάχιστη ή ανύπαρκτη ανά χάπι.
Τα βότανα δεν επιδρούν σε ένα µόνο όργανο, αλλά έχουν ολιστικές επιδράσεις. Αυτό
σηµαίνει ότι ένα βότανο που είναι κατάλληλο για ένα συγκεκριµένο για παράδειγµα
υπερτασικό άτοµο, µπορεί να µην συνιστάται για ένα άλλο. Επίσης αλληλεπιδρούν µε
τυχόν χορηγούµενα φάρµακα. Ορισµένα βότανα παρουσιάζουν σοβαρές παρενέργειες.
Έτσι η χρήση των βοτάνων πρέπει να γίνεται µετά από σοβαρή ιατρική µελέτη του
οργανισµού και όχι ανεξέλεγκτα.
Τα βότανα έχουν µία σειρά από ιατρικές εφαρµογές όπως το προ εµµηνορρυσιακό
σύνδροµο, η εµµηνόπαυση, το σύνδροµο ευερέθιστου εντέρου, η υπέρταση, η
υπερχοληστερολαιµία ( «υψηλή χοληστερίνη»), οι διαταραχές µνήµης, η κατάθλιψη, η
αϋπνία, οι ρευµατοπάθεια, η ηπατοπάθεια, η υπερπλασία του προστάτη, η
δυσκοιλιότητα, οι πνευµονικές παθήσεις.
14
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ Ι∆ΙΟΤΗΤΕΣ ΒΟΤΑΝΩΝ-ΓΙΑΤΡΟΣΟΦΙΑ
ΤΡΟΠΟΙ ΧΡΗΣΗΣ ΒΟΤΑΝΩΝ
ΑΦΕΨΗΜΑ: σιγοβράζουµε το βότανο, 10 λεπτά µε µισή ώρα. Η αναλογία συνήθως
είναι µια κουταλιά της σούπας βότανο , για 3 φλιτζάνια νερό. Βράζουµε ρίζες, κλαδάκια
και φλοιούς.
ΕΓΧΥΜΑ: Βάζουµε το βότανο µέσα σε δοχείο που κλείνει καλά. Ρίχνουµε ζεστό νερό
πριν βράσει, το αφήνουµε για 10 λεπτά και µετά το στραγγίζουµε.
ΚΑΤΑΠΛΑΣΜΑ: ∆ιπλώνουµε σε πανί νωπά βότανα. Βυθίζουµε για λίγο το πανί σε
βραστό νερό. Το στραγγίζουµε και το βάζουµε στο σηµείο που πονάµε
ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΜΑΣ
Χρησιµοποιούµε τη ρίγανη στα ψητά, στις σαλάτες, στους κεφτέδες.
Το δενδρολίβανο στα τηγανητά ψάρια και τα σαλιγκάρια.
Τη δάφνη στα όσπρια.
Το θυµάρι, το δυόσµο στο κοτόπουλο και τη γαλοπούλα.
Το φασκόµηλο και το δενδρολίβανο στο χοιρινό.
Το αρνί και το κατσίκι θέλουν ρίγανη, θυµάρι , δενδρολίβανο και σάλτσα µέντας.
Το βασιλικό και το δυόσµο στα ζυµαρικά , τις ντοµάτες και τις µελιτζάνες.
Τα βότανα τα χρησιµοποιούµε στα φαγητά και στα γλυκά µας για να δώσουµε άρωµα και
γεύση.
Ένα απλό φαγητό µπορεί να γίνει πιο ελκυστικό αν χρησιµοποιήσουµε κάποιο βότανο ,
αρκεί να είναι το κατάλληλο. Προσέχουµε επίσης, να χρησιµοποιούµε τη σωστή δόση
βοτάνου για να αναδείξουµε την υπέροχη γεύση κάθε φαγητού.
ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ∆ΙΑΤΗΡΗΣΗ ΒΟΤΑΝΩΝ
Καλό είναι να συλλέγουµε την ποσότητα που πραγµατικά χρειαζόµαστε.
Μαζεύουµε τα φύλλα πριν ανθίσει το φυτό, ενώ σπόρους και βλαστούς µετά την
ανθοφορία.
∆ΕΝ τα ξεριζώνουµε. Κόβουµε προσεκτικά, µε κοφτερό εργαλείο το µέρος που θέλουµε,
ώστε του χρόνου να ξαναβλαστήσει.
15
Αν θέλουµε τις ρίζες, τις συλλέγουµε φθινόπωρο και χειµώνα.
Ο γνωστότερος τρόπος διατήρησής τους είναι η αποξήρανση. Αφού µαζέψουµε τα
βότανα, φτιάχνουµε µικρά µατσάκια και τα κρεµούµε ανάποδα σε µέρος που αερίζεται
και δεν το βλέπει ο ήλιος. Μόλις αποξηραθούν, τα τοποθετούµε σε αεροστεγή βάζα και
τα φυλάσσουµε σε σκοτεινό και δροσερό µέρος. Τα καταλληλότερα βότανα για
αποξήρανση είναι:η ρίγανη, το θυµάρι , το δενδρολίβανο, το χαµοµήλι, το τσάι του
βουνού, η δάφνη και η µέντα.
Κάποια άλλα καταψύχονται πολύ καλά , όπως η µαντζουράνα, ο µάραθος, ο βασιλικός, ο
δυόσµος και το µελισσόχορτο.
Ένας άλλος τρόπος διατήρησης είναι να βάλουµε τα βότανα µέσα σε λάδι.
ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΣ Ο∆ΗΓΙΕΣ ∆ΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΒΟΤΑΝΩΝ
Για να µπορούµε να απολαµβάνουµε φρέσκα βότανα από τον κήπο µας για αρκετούς
µήνες η παραδοσιακή µέθοδος είναι να τα αποξηράνουµε ή και να τα καταψύξουµε!
Η αποξήρανση είναι εύκολη και αποδοτική µέθοδος συντήρησης των βοτάνων, αλλά τα
βότανα µε µεγαλύτερο ποσοστό υγρασίας ενδέχεται να µουχλιάσουν πριν ξεραθούν.
Για αυτά τα βότανα, όπως ο βασιλικός, ο µαϊντανός, το πράσο, το σπανάκι η καλύτερη
λύση είναι να τα αποθηκεύσετε φρέσκα στην κατάψυξη. Τα φύλα θα γίνουν
σκληρά, αλλά η γεύση τους θα µείνει ανέπαφη για πολλούς µήνες!
Αντίθετα µε τα αποξηραµένα βότανα, των οποίων η γεύση γίνεται πιο «συµπυκνωµένη»
όσο αποξηραίνονται, τα κατεψυγµένα µπορούν να χρησιµοποιηθούν στις ίδιες αναλογίες
µε τα φρέσκα.
Συντήρηση µε κατάψυξη: Μπορείτε να καταψύξετε τα βότανα σας ακολουθώντας τις
παρακάτω δύο µεθόδους:
Ξηρή κατάψυξη
•
Κόψτε τα πιο φρέσκα, υγιή φύλλα
•
Πλύνετε τα, αν χρειάζεται, και στεγνώστε τα µε χαρτί κουζίνας
•
Απλώστε τα φύλλα σε ένα πιάτο ή σε λαδόκολλα. Έτσι δε θα κολλήσουν µεταξύ τους
όταν τα καταψύξουµε.
16
•
Καλύψετε το πιάτο και βάλτε το στην κατάψυξη.
•
Όταν ψυχθούν καλά, τοποθετήστε τα φύλλα σε αεροστεγή σακούλα και βάλτε τα
πίσω στην κατάψυξη. Τα παγωµένα φύλλα δε θα κολλήσουν µεταξύ τους.
Κατάψυξη σε παγάκι
•
Τα δύο πρώτα βήµατα είναι τα ίδια µε παραπάνω.
•
Στριµώξτε δύο – τρία φύλλα ή µια κουταλιά ψιλοκοµµένο βότανο µέσα στις θήκες
µιας παγοθήκης. Φροντίστε ώστε τα φύλλα να είναι όσο το δυνατόν βυθισµένα µέσα στο
νερό. Θα έχουν την τάση να επιπλέουν, αλλά µην ανησυχείτε, αυτό θα το φροντίσουµε
στο επόµενο βήµα. Μισογεµίστε τις θήκες µε νερό και τοποθετήστε την παγοθήκη στην
κατάψυξη.
•
Όταν τα βοτανο-παγάκια µας έχουν σχεδόν πήξει, συµπληρώστε τις θήκες µε νερό.
Τα φύλλα δε θα επιπλέουν πια! Βάλτε την παγοθήκη ξανά στην κατάψυξη.
•
Όταν έχουν «γίνει» τα παγάκια, αφαιρέστε τα και τοποθετήστε τα µέσα σε
αεροστεγής σακούλες κατά προτίµηση.
•
Για να χρησιµοποιήσετε τα βότανα, ρίξτε ολόκληρο το παγάκι µέσα στο φαγητό!
Συντήρηση µε αποξήρανση
Η αποξήρανση είναι µέθοδος κατάλληλη για βότανα, τα οποία δεν περιέχουν πολύ
µεγάλο ποσοστό υγρασίας, όπως το δεντρολίβανο, ο άνηθος, η ρίγανη, το φασκόµηλο
και άλλα.
Αποξήρανση των βοτάνων
•
Κόβουµε τα υγιή κλαράκια από το φυτό
•
Αποµακρύνουµε τα ξηρά ή άρρωστα φύλλα
•
Τα τινάζουµε µαλακά για να διώξουµε τυχόν ανεπιθύµητους επισκέπτες, όπως
έντοµα ή ζουζούνια!
17
•
Αν το θεωρούµε απαραίτητο, τα ξεπλένουµε µε νερό και τα στεγνώνουµε µε χαρτί
κουζίνας (για τη ρίγανη αυτή η πρακτική δεν ενδείκνυται!).
•
Αποµακρύνουµε τα φύλλα που βρίσκονται στο κάτω µέρος του κλαριού, σε
απόσταση µέχρι και3 εκατοστάπερίπου.
•
Κάνουµε µατσάκια των 4-5 κλαριών. Χρησιµοποιούµε σπάγκο ή λαστιχάκι για να τα
πιάσουµε µεταξύ τους. Καθώς αποξηραίνονται, το µατσάκι θα «µαζεύει» και ο σπάγκος
θα χαλαρώνει. Οπότε θυµηθείτε να τσεκάρετε περιοδικά τα µατσάκια σας σε αυτή τη
φάση. Αν θέλετε να αποξηράνετε βότανα µε σχετικά µεγάλο ποσοστό υγρασίας, φτιάξτε
µικρά µατσάκια.
•
Πάρτε µια χάρτινη σακούλα, όπως αυτές που βρίσκετε στα µανάβικα, και ανοίξτε της
αρκετές τρύπες. Γράψτε πάνω στη σακούλα το όνοµα του βοτάνου που αποξηραίνετε.
•
Τοποθετήστε το µατσάκι ανάποδα µέσα στη σακούλα.
•
Πιάστε το άνοιγµα της σακούλας µαζί µε το άκρο του µατσακίου και δέστε τα µαζί.
Φροντίστε τα βότανα που έχετε τοποθετήσει µέσα στη σακούλα να µη στριµώχνονται!
•
∆έστε τη σακούλα, ώστε να κρέµεται µε το άνοιγµά της προς τα πάνω, σε ένα ζεστό
δωµάτιο που αερίζεται.
•
Τσεκάρετε σε µία εβδοµάδα για να δείτε πως προχωράει η αποξήρανση των βοτάνων
σας. Συνεχίστε να τσεκάρετε ανά εβδοµάδα, µέχρι τα βότανα να αποξηραθούν τελείως.
Αποθήκευση των αποξηραµένων βοτάνων µας
•
Χρησιµοποιήστε αεροστεγή δοχεία. Τα βαζάκια από διάφορες έτοιµες σάλτσες ή
άλλα προϊόντα που αγοράζουµε περιοδικά είναι ιδανικά! Κάνουµε και
επαναχρησιµοποίηση…
•
Βάλτε ταµπελάκι σε κάθε δοχείο µε το όνοµα του βοτάνου και την ηµεροµηνία
αποθήκευσης.
•
Τα βότανά σας θα διατηρήσουν καλύτερα το άρωµά τους αν τα τοποθετήσετε ως
έχουν µέσα στο δοχείο (πχ ολόκληρα φύλλα) και τα τρίψετε κατά τη χρήση.
•
Αν κάποια φύλλα µοιάζουν σάπια κατά το ελάχιστο, αποµακρύνετέ τα. ∆ε θέλουµε
να ρισκάρουµε να µας καταστρέψουν όλη µας τη δουλειά!
•
Τοποθετήστε τα δοχεία σε ένα δροσερό, ξηρό µέρος, µακριά από το φως του ήλιου.
18
•
Τα αποξηραµένα βότανα έχουν µέγιστη διάρκεια ένα έτος. Καθώς χάνουν το χρώµα
τους χάνουν παράλληλα και το άρωµά τους.
•
Όσον αφορά στη δοσολογία: χρησιµοποιούµε ένα κουτάλι τριµµένο αποξηραµένο
βότανο για κάθε ένα κουτάλι φρέσκου.
ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΒΟΤΑΝΩΝ
Πολλοί άνθρωποι έχουν την εσφαλµένη εντύπωση ότι, είναι φυσικό, όλα τα βότανα και
τα τρόφιµα είναι ασφαλή. Αυτό δεν είναι έτσι σωστό Πολύ συχνά, τα βότανα και τα
τρόφιµα µπορούν να αλληλεπιδράσουν µε τα φάρµακα που συνήθως λαµβάνουν και
έχουν ως αποτέλεσµα σοβαρές ανεπιθύµητες αντιδράσεις. Είναι πάντα µια καλή
πρακτική να ενηµερώσετε το γιατρό σας ώστε να µπορεί να σας συµβουλέψει για
πιθανές επιπλοκές, αν υπάρχουν Θα πρέπει επίσης να παρατηρήσουµε για ασυνήθιστα
συµπτώµατα. Πολύ συχνά, αυτό µπορεί να είναι τα συµπτώµατα της φαρµακευτικής
αλληλεπίδρασης.
Οι εµπειρογνώµονες προτείνουν ότι φυσικά δεν
είναι απολύτως ασφαλής. Τα πάντα
να βάλετε στο στόµα σας έχει τη δυνατότητα να αλληλεπιδράσουν µε κάτι άλλο. Το
φάρµακο που λαµβάνεται από το στόµα ταξιδεύει µέσω του πεπτικού συστήµατος σε
µεγάλο βαθµό µε τον ίδιο τρόπο όπως τα τρόφιµα και τα βότανα Έτσι, όταν ένα
φάρµακο είναι αναµεµειγµένο στην τροφή ή κάποιο άλλο βότανο, το καθένα µπορεί να
αλλάξει τον τρόπο µε τον οποίο το σώµα µεταβολίζετε Ορισµένα φάρµακα επηρεάζουν
την ικανότητα του οργανισµού να απορροφά θρεπτικά συστατικά. Επίσης, ορισµένα
βότανα η τρόφιµα να µειώσουν ή να αυξήσουν την επίδραση ενός φαρµάκου. Καθώς
όλο και περισσότεροι άνθρωποι ανακαλύπτουν νέα βότανα, υπάρχει όλο και
περισσότερες δυνατότητες για την κατάχρηση αυτών των βοτάνων και των ασθενών
µπορεί να καταλήξουν σε σοβαρά προβλήµατα.
Ασθενείς υψηλού κινδύνου, όπως οι ηλικιωµένοι, οι ασθενείς που λαµβάνουν τρία ή
περισσότερα φάρµακα για χρόνιες παθήσεις, οι ασθενείς που πάσχουν από διαβήτη,
υπέρταση, η κατάθλιψη, η υψηλή χοληστερόλη ή η συµφορητική καρδιακή ανεπάρκεια,
θα πρέπει να προσέχουν για ιδιαίτερα για τέτοιου είδους ανεπιθύµητες αντιδράσεις
19
ΒΟΤΑΝΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
Υπάρχουν συχνές αναφορές βοτάνων σε δηµοτικά τραγούδια και ποιήµατα. Ακολουθούν
µερικά δείγµατα:
ΕΤΙΝΑΞΕ ΤΗΝ ΑΝΘΙΣΜΕΝΗ ΑΜΥΓ∆ΑΛΙΑ
Ετίναξε την ανθισµένη αµυγδαλιά
µε τα χεράκια της
κι εγέµισ’ από άνθη η πλάτη
η αγκαλιά και τα µαλλάκια της.
Κι εγέµισ’ από άνθη...
Αχ, σαν την είδα χιονισµένη την τρελή
γλυκά τη φίλησα
της τίναξα όλα τ’ άνθη από την κεφαλή
κι έτσι της µίλησα:
Της τίναξα όλα τ’ άνθη...
Τρελή, σαν θες να φέρεις στα µαλλιά σου τη χιονιά
τι τόσο βιάζεσαι;
Μονάχη της θε να `ρθει η βαρυχειµωνιά,
δεν το στοχάζεσαι;
Μονάχη της θε να `ρθει...
Του κάκου τότε θα θυµάσαι τα παλιά
τα παιχνιδάκια σου
σκυφτή γριούλα µε τα κάτασπρα µαλλιά
και τα γυαλάκια σου.
Σκυφτή γριούλα...
20
ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ
Ο βασιλικός έχει σηµαντικό ρόλο στην Ελληνική λαϊκή και θρησκευτική παράδοση.
Σύµφωνα µε αυτή το φυτό φύτρωσε στο χαµένο τάφο του Χριστού και η έντονη µυρωδιά
του έγινε αφορµή να ανακαλυφθεί. Η Αγία Ελένη οδηγήθηκε στον Τίµιο Σταυρό από το
έντονο άρωµα του βασιλικού που φύτρωσε δίπλα του. Την ονοµασία του το φυτό την
πήρε από το «βασιλιάς» και βασιλιάς είναι ο Ιησούς Χριστός. Στα Θεοφάνεια ο ιερέας
ραίνει τους πιστούς µε αγιασµό βουτώντας ένα κλαδί βασιλικό µέσα στο άγιασµα. Στη
γιορτή της Υψώσεως του Τίµιου Σταυρού στις 14 Σεπτεµβρίου στις εκκλησίες
µοιράζεται βασιλικός.
O βασιλικός είναι γνωστός από την αρχαιότητα. Ως τόπος καταγωγής του θεωρείται η
τροπική και η υποτροπική ζώνη της Αφρικής και της Ασίας, µε πρώτο κέντρο εξάπλωσης
την Ινδία. Οι χριστιανοί τον θεωρούν ευλογηµένο φυτό, καθώς η Ιερά Παράδοση
αναφέρει ότι η Αγία Ελένη ανακάλυψε τον Τίµιο Σταυρό από το άρωµα του βασιλικού
που φύτρωσε στο µέρος που ήταν θαµµένος, γι' αυτό ονοµάζεται και σταυρολούλουδο.
Λαογραφικά δίστιχα
Βασιλικέ µου της βραγιάς και κρίνε µου του δάσου
αχού, εγώ πουλάκι µου πως θες να σε ξεχάσω!
Στο παραθύρι που ΄σαι συ, βασιλικός δεν πρέπει,
γιατί σαι συ βασιλικός κι οπ΄ έχει µάτια βλέπει!
Βασιλικιά και ροζµαρί κι ανθό του γλυκανίσου
ο έρωτας τα µάζεψε, κι έκαµε το κορµί σου!
Βασιλικό κι αρισµαρί δε βάνω πια στ' αφτί µου
γιατί µου την εκλέψανε την αγαπητική µου.
21
Bασιλικός θα γίνω στο παραθύρι σου
κι ανύπαντρος θα µείνω για το χατήρι σου.
Έλα, έλα µε τ' εµένα
να περνάς χαριτωµένα.
Έβγα στο παραθύρι κρυφά απ’ τη µάνα σου
και κάνε πως ποτίζεις τη µατζουράνα σου.
Tούτο δω το καλοκαίρι
θέλω να σε κάνω ταίρι.
O ήλιος βασιλεύει κι η µέρα σώνεται
κι ο νους µου απ’ την αγάπη δε συµµαζώνεται.
Έλα, έλα το πουλί µου
τώρα που ’µαι µοναχή µου.
Tέσσερα πορτοκάλια, τα δυο σαπίσανε,
ήρθα για να σε πάρω και δε µ’ αφήσανε.
Mαύρα µάτια και µεγάλα
ζυµωµένα µε το γάλα.
Κρητική µαντινάδα
Ποτέ µου δεν το λόγιαζα, ούτε στο νου µου το΄χα
ν΄ αφήσεις το βασιλικό, να πάρεις τη µολόχα.
Ερνήθης το βασιλικό κι αγάπησες τον πρίνο
απού δεν έχει µυρουδιά, διά(ο)λε και σε και κείνο!
Χαλάλι σου Βασιλικέ όσο νερό κι΄αν πίνεις,
γιατί τό κάµεις άρωµα καί πίσω µου τό δίνεις!
∆εν ηµπορώ Βασιλικέ συχνά νά σε ποτίζω,
γιατί έχεις µυρωδιές πολλές και δεν τις νταγιαντίζω!
22
ΜΩΒ ΛΕΒΑΝΤΑ
Μώβ Λεβάντα
πώς µ΄αρέσεις σαν ανθείς
σαν λεζάντα
σε τοπίο της στιγµής
Μώβ Λεβάντα
θα σε βάλω θα το δείς
σε κανάτα
µε νερό αχ της βροχής
Μώβ Λεβάντα
σε στεφάνι σαν δεθείς
στην βεράντα
θα σε βάλω θα το δείς
Ρεφρέν
Μυρίζοµαι, µπερδεύοµαι,
τρελλαίνοµαι µε σέ,
τα χάνω όλα κι έρχοµαι,
να πάρω όσµη από σέ.
ΛΥΓΑΡΙΑ
Κόρη καραβοκύρη
και όµορφη κοπελιά
κορµί κυπαρισσένιο
λυγά σαν λυγαριά
Λυγαριά λυγαριά
εσένα έχω στην καρδιά
23
λυγαριά λυγαριά
θα σε κλέψω µια βραδιά
Σαιτεµένο µ` έχεις
πληγή δε φαίνεται
κι άλλος από σένα
γιατρός δε γίνεται
Το φεγγαράκι ρώτα
και τ’ άστρα να σου πουν
τα µάτια µου πως κλαίνε
όταν σε θυµηθούν
ΜΑΣΤΙΧΟ∆ΕΝΤΡΟ
Μοιάζω µε το δέντρο εκείνο
που πληγώνουνε κι ανθίζει,
άσπρο δάκρυ σαν το κρίνο
απ’ το σώµα µου δακρύζει,
µοιάζω µε το δέντρο εκείνο
που πληγώνουνε κι ανθίζει.
Μαστιχόδεντρο και κρίνο
Άγιο Μύρο και λιβάνι
ποιος αγάπησε να γιάνει.
Που σκορπάει την ευωδιά του
και στο χώµα που θα γείρει
κι ας κεντήσαν την καρδιά του
µ’ ασηµένιο κεντητήρι,
που σκορπάει την ευωδιά του
και στο χώµα που θα γείρει.
24
Μαστιχόδεντρο και κρίνο
Άγιο Μύρο και λιβάνι
ποιος αγάπησε να γιάνει.
Μοιάζω µε το δέντρο εκείνο
που το σώµα του αγιάζει,
απ’ το δάκρυ του που τρέχει
απ’ το µόσκο του που στάζει,
µοιάζω µε το δέντρο εκείνο
που το σώµα του αγιάζει.
Μαστιχόδεντρο και κρίνο
Άγιο Μύρο και λιβάνι
ποιος αγάπησε να γιάνει.
ΜΑΤΖΟΥΡΑΝΑ
Ένα πουλί µάνα µου
µατζουράνα µου µάνα,
ένα πουλί απ’ το χωριό µας, ένα πουλί απ’ το χωριό µας
φεύγει για καηµό δικό µας.
Φεύγει και µάνα µου
µατζουράνα µου µάνα,
φεύγει και πάει στα ξένα, φεύγει και πάει στα ξένα
ξένα και ξενιτεµένα.
Απόψε είδα µάνα µου
µατζουράνα µου µάνα,
απόψε είδα στ’ όνειρό µου, απόψε είδα στ’ όνειρό µου
µαύρα µάτια στο πλευρό µου.
Και ξυπνώ µάνα µου
25
µατζουράνα µου µάνα,
και ξυπνώ και δεν τα βρίσκω, και ξυπνώ και δεν τα βρίσκω
κάλλιο πια να ξεψυχήσω.
Με τα ρούχα µάνα µου
µατζουράνα µου µάνα,
µε τα ρούχα µου µαλώνω, µε τα ρούχα µου µαλώνω
τα ξεσκίζω τα µπαλώνω.
Ρούχα µου µάνα µου
µατζουράνα µου µάνα,
ρούχα µου παλιά µου ρούχα, ρούχα µου παλιά µου ρούχα
που ‘ν’ τα µαύρα µάτια που ‘χα.
ΞΑΝΘΟ ΜΟΥ ΧΑΜΟΜΗΛΙ
Ξανθό µου χαµοµήλι
η οµορφιά του Απρίλη
το άρωµα του χνώτου
του έρωτα του πρώτου
Μικρή δροσοσταλίδα
µε την ξανθιά πλεξίδα
της άνοιξης αυγούλα
και τ’ ουρανού δροσούλα
Χάθηκες και χάθηκε η χαρά µου
κι όλο γυρνάς στα όνειρά µου
Ξανθό µου χαµοµήλι
η οµορφιά του Απρίλη
26
αγάπη, δάκρυ, φως µου
το νόηµα του κόσµου
Μικρή µου ειµαρµένη
βροχούλα ανθισµένη
χρυσή µου ηλιαχτίδα
και της ζωής ελπίδα
Χάθηκες και χάθηκε η χαρά µου
κι όλο γυρνάς στα όνειρά µου
ΜΑΣΤΙΧΟ∆ΕΝΤΡΟ
Ο Χρυσόστοµος Γάνιαρης έχει γράψει:
Σχίνε πρώτε µου τύραννε και φίλε
το πλούτος και τη δύναµή σου στείλε
Οληµερίς σου πλήγωνα το σώµα,
µα έγειρα ‘γω και συ κρατάς ακόµα.
Σαν της µαστίχας τα κλαριά
Στάζει η ψυχή µου δάκρυ
Κι εγώ στη θάλασσα του νου
Σαν αστεράκια τ’ουρανού
∆εν βρίσκω φως και άκρη
Κι εσύ µε άδεια αγκαλιά
Μικρή µου Παναγιά
Λουλούδι στην ξερολιθιά
Σαν την αγάπη µου βαθειά
Πονάει η νοσταλγία
Γυµνή κι αραχνοΰφαντη
Με διάφανο µετάξι
Στα ακροδάχτυλά µου σπας
Πυγολαµπίδα µου πού πας
Σε λίγο θα χαράξει
27
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΟΤΑΝΩΝ
ΑΓΚΙΝΑΡΑ
Η αγκινάρα είναι πολυετές λαχανικό της οικογένειας των Αστεροειδών Αναπτύσσεται
σε σχήµα θάµνου, ύψους περίπου 1,5 µ. Η αγκινάρα είναι πλούσια σε βιταµίνες Α, Β1,
Β2, νιασίνη και C.[2] Στην Ελλάδα καλλιεργείται στην Αργολίδα,ιδιαίτερα στην περιοχή
των Ιρίων και της Κάντιας, στην Κρήτη (όπου βρίσκουµε κυρίως την "άγρια" αγκινάρα
µε µεγάλα αγκάθια στα πέταλα), στη Λακωνία, στην Κέρκυρα, στην Ηλεία και αλλού,
ενώ καλλιεργείται σε όλες σχεδόν τις χώρες της Νότιας Ευρώπης, τηνΒρετανία και
την Γαλλία.
ΑΓΡΑΨΙΘΙΑ
Φυτό µε τονωτικές ιδιότητες και ορεκτικό. Κατά των αερίων των εντέρων. ∆ιεγερτικό,
διουρητικό, αντινευρικό, κατά της ατονίας, αντιρευµατικό. Κατά των πόνων του
στοµάχου. Ευεργετικό στην καρδιά. Κατά της λευκόρροιας. Είναι φυτό ευεργετικό στην
κολίτιδα και τις γαστρικές παθήσεις.
Τονώνει τη λειτουργία των νεφρών. Είναι ρυθµιστικό της περιόδου. Συνίσταται κατά του
αρχόµενου διαβήτη. Καθαρίζει το λιπαρό δέρµα (ατµόλουτρο), τονωτικό των µαλλιών
(εµποδίζει την τριχόπτωση) και ευεργετικό στα σκασίµατα των χεριών. Συντελεί στη
ρύθµιση του συστήµατος των αδένων και του σωµατικού βάρους.
28
Αχιλλεία έλεγαν στην αρχαιότητα το φυτό του Αχιλλέα, που είχε γιατρέψει τον
πληγωµένο Τήλεφο. Η συλλογή του φυτού γίνεται το καλοκαίρι που ανθίζει.
Συλλέγονται τα άνθη και τα φύλλα του.
Καλλιεργείται στους κήπους και είναι κατάλληλη για µπορντούρες και τάπητες χλόης,
γιατί δέχεται κουρέµατα και αντέχει στη ζέστη. Έχει άνθη λευκά και άλλη ποικιλία της
κόκκινα το καλοκαίρι. Φτάνει σε ύψος 50 εκατοστών και ανθίζει τον Ιούλιο µέχρι και
τον Σεπτέµβριο. Χρησιµεύει ολόκληρο το φυτό ανθισµένο.
ΑΓΡΙΟΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΑ
Η αγριοτριανταφυλλιά είναι πολυετής θάµνος πολύκλαδος και αγκαθωτός, που
φθάνει σε ύψος από 1-3 µέτρα,και ανήκει στην οικογένεια των Ροδανθών
(Rosaceae).
Αυτή η οµάδα φυτών βρίσκεται στις εύκρατες περιοχές και στα δύο ηµισφαίρια, και
υπάρχουν πάνω από 100 είδη της. Η Rosa canina έχει άνθη ρόδινα ή λευκά, µε
λίγα φύλλα και πολύ άρωµα. Τα πέταλά της είναι αραιά και ο καρπός της είναι
γνωστός σαν «κυνόρροδο». Ωριµάζει αργά το καλοκαίρι προς το φθινόπωρο,και είναι
τροφή
για
τα
πουλιά
και
άλλα
µικρά
θηλαστικά.
Η αγριοτριανταφυλλιά είναι θάµνος αυτοφυής σε πλαγιές και ξέφωτα. Ο βλαστός της
είναι πολύκλαδος και αγκαθωτός, τα φύλλα της λογχοειδή και οδοντωτά, οι καρποί
κόκκινοι και ωοειδείς µε πολλούς σπόρους, τα κυνόροδα, και άνθη λευκά ή ροζ. Ανθίζει
την
άνοιξη
και
χρησιµοποιούµενα
µέρη
είναι
τα
άνθη
και
οι
καρποί.
Οι καρποί και τα άνθη περιέχουν µεγάλη ποσότητα βιταµίνης και γι’ αυτό είναι πρώτης
τάξεως αντισκορβουτικό και φάρµακο για το ραχιτισµό. Το αφέψηµα θεωρείται ιδανικό
τονωτικό σε λοιµώξεις του αναπνευστικού συστήµατος, στο συνάχι, την ατονία, την
29
ανορεξία και στην δυσπεψία. Έχει στυπτικές ιδιότητες και βοηθά στην καταπολέµηση
της
διάρροιας
και
των
κολικών
των
εντέρων.
Επίσης θεωρείται πολύ αποτελεσµατικό αντισηπτικό για µολύνσεις και ερεθισµούς των
βλεφάρων και των οφθαλµών. Το αιθέριο έλαιο θεωρείται πολύ αγνό και ασφαλές για
χρήση
αλλά
σπάνια
κυκλοφορεί
ανόθευτο.
Τα άνθη και οι καρποί της αγριοτριανταφυλλιάς χρησιµοποιούνται για γλυκά του
κουταλιού, µαρµελάδας, σιρόπια και ζεστά ροφήµατα µε έξοχη γεύση.
Οι καρποί της αγριοτριανταφυλλιάς περιέχουν:
•
ασβέστιο
•
κιτρικά άλατα
•
κιτρικό οξύ
•
σίδηρο
•
µηλικό οξύ
•
νιασίνη
•
οργανικά οξέα
•
πηκτίνη
•
φώσφορο
•
ρητίνη
•
ζάχαρα
•
ταννίνη
•
Βιταµίνη Α
•
Βιταµίνη Β1
•
Βιταµίνη Β2
•
Βιταµίνη C
•
Βιταµίνη Ε
30
•
Βιταµίνη Κ
•
Βιταµίνη P
Έχει δράση:
•
Στυπτική ( µειώνει τις εκκρίσεις των βλεννογόνων και των υγρών από το σώµα).
•
∆ιουρητική (αυξάνει τον όγκο και τη ροή των ούρων και καθαρίζει το ουροποιητικό
σύστηµα -καθαρίζει τα νεφρά και την κύστη-εµποδίζει την κατακράτηση υγρών ).
•
Καθαρτική (είναι ένα ήπιο διεγερτικό που προάγει τη φυσική κίνηση των εντέρων)
•
Θρεπτική (παρέχει τροφή µέσω των βιταµινών).
•
Ψυκτική (εξισορροπεί την ανώµαλη θερµότητα του σώµατος, και ανακουφίζει από τη
δίψα ).
•
Τονωτική (ενισχύει και ενδυναµώνει τα όργανα ή ολόκληρο τον οργανισµό δίνοντας
ένα αίσθηµα ευεξίας) .
Χρήσεις :
•
σε λοιµώξεις του θώρακα - κρυολογήµατα- βήχα - γρίπη.
•
συντελεί στην αποκατάσταση και θεραπεία της πνευµονικής λειτουργίας ή σε άλλες
ασθένειες των πνευµόνων και του στήθους
•
αποβάλλει τις συσσωρεύσεις του ουρικού οξέως βοηθά στην ουρική αρθρίτιδα και
σε ρευµατικούς πόνους.
•
στην υπερβολική εµµηνόρροια, σε συσπάσεις και πόνους της µήτρας
•
διάρροια - δυσεντερία - στοµαχικές διαταραχές
•
είναι αποτελεσµατικό αντισηπτικό για µολύνσεις και ερεθισµούς των βλεφάρων και
των οφθαλµών.
Κατάλληλο για έλκη του στόµατος , εξασθενηµένη µνήµη. Προάγει τη δύναµη της
ανάρρωσης ,
συµπληρώνει την ανεπάρκεια της βιταµίνης C στα παιδιά ,βοηθά όταν υπάρχει γενική
αδυναµία και εξάντληση .
31
Ακόµη τα πέταλα της άγριας τριανταφυλλιάς είναι πλούσια σε ανθοκυανίνες και
αρωµατικά αιθέρια έλαια. Οι καρποί είναι ευεργετικοί για την ατονία, την ανορεξία, και
η διουρητική τους δράση δεν ερεθίζει τα νεφρά. Όταν υπάρχει τάση για πέτρες ή άµµο
στα νεφρά µπορεί να γίνεται και προληπτική χρήση.To κυνόρροδο είναι ένα φυσικό
αντικαταθλιπτικό και αφροδισιακό. Βοηθά στην αποκατάσταση της διαταραγµένης
ορµονικής ισορροπίας, και στην ακανόνιστη περίοδο. ∆εν έχει παρενέργειες και µπορεί
να δίνεται στα παιδιά. Ένα τσάι από θρυµµατισµένους καρπούς χρησιµοποιείται για τον
πυρετό. Με χρήση εξωτερική και εσωτερική είναι µια καλή θεραπεία για τη νεανική
ακµή. Η Κινεζική ιατρική συνιστά το τσάι από ροδοπέταλα για τους ίδιους λόγους και
για την αποκατάσταση του "τσι". Στις µέρες µας οι καρποί αυτοί χρησιµοποιούνται πολύ
λίγο, αλλά µάλλον είναι καιρός να τους γνωρίσουµε και να εκτιµήσουµε τις
φαρµακευτικές τους ιδιότητες, πριν τους πατεντάρουν οι εταιρείες.
Φαρµακευτικά µέρη που χρησιµοποιούνται: τα πέταλα και τα κυνόρροδα.
Εξωτερική χρήση:
Το ροδέλαιο φτιάχνεται κυρίως από τις ποικιλίες Damasks και Gallicas και ειναι
πανάκριβο.
Θεωρείται πολύ αγνό και ασφαλές για χρήση αλλά συχνά κυκλοφορεί νοθευµένο από
ήµερες
ποικιλίες.Τρέφει
κατευνάζει
και
επουλώνει
το
δέρµα.
Τα
πέταλα
χρησιµοποιούνται σε αλοιφές για τα χέρια, τα χείλη και τα έλκη.
Το απόσταγµα από τα ροδοπέταλα το ροδόνερο, είναι στυπτικό και τονωτικό του
δέρµατος, κατάλληλο για λιπαρές επιδερµίδες.
Το αιθέριο έλαιο του τριαντάφυλλου έχει γλυκό και αισθησιακό άρωµα. Μπορεί και
δηµιουργεί καλή διάθεση, και διώχνει το στρες. Έχει αντισηπτική και τονωτική δράση,
βοηθά τις ξηρές και αφυδατωµένες επιδερµίδες µε προβλήµατα ραγάδων και σπασµένων
αγγείων. Η χρήση του την ηµέρα θα πρέπει να ακολουθείται από αντιηλιακή προστασία
γιατί αυξάνει την ευαισθησία του δέρµατος στην ηλιακή ακτινοβολία.
Οι ποικιλίες που χρησιµοποιούνται συχνότερα είναι:Η Rosa Damaskena-Η Rosa
californica-Η Rosa Gallica-Rosa egalanteria - Rosa laevigata,κλπ.
32
Προϊόντα που κυκλοφορούν στο εµπόριο.
Τα άγρια κυνόρροδα είναι διαθέσιµα σαν:
-Αποξηραµένοι καρποί στα καταστήµατα βοτάνων και µπαχαρικών.
-Αιθέριο Έλαιο.
-Αποξηραµένα µπουµπούκια.
-Μαρµελάδες και γλυκό του κουταλιού.
-Ροδόνερο.
Γλυκά µπορούµε να βρούµε σε πολλούς Συνεταιρισµούς.
Το άγριο τριαντάφυλλο υπάρχει και στα Ανθοΐάµατα του Bach .Το Wild Rose βοηθά
όσους αισθάνονται έλλειψη ενδιαφέροντος για το παρόν. Το εκχύλισµα από κυνόρροδα
και η σκόνη των καρπών σε κάψουλες κυκλοφορούν πια στα φαρµακεία *.
Τους
καρπούς
τους
βρίσκουµε να
συντροφεύουν
την Echinacea
σε δεκάδες
σκευάσµατα επίσης. Όλες οι εταιρείες τονίζουν τα οφέλη που προέρχονται από τις
βιταµίνες και τα αντιοξειδωτικά όπως πολυφαινόλες και καροτενοειδή, που έχουν τα
κυνόρροδα.
Μπορεί να χορηγηθούν σε οποιαδήποτε ηλικία, και δεν περιορίζεται η χρήση τους από
συνυπάρχοντα νοσήµατα. Φαρµακευτικές αλληλεπιδράσεις: δεν έχουν αναφερθεί. Σε
πολλές νεώτερες έρευνες διαπιστώθηκε ότι η χρήση του καρπού προκαλεί αισθητή
µείωση στο πόνο και τη δυσφορία που βιώνουν άτοµα που πάσχουν από ρευµατοειδή
αρθρίτιδα*, και ακόµη ότι το εκχύλισµα της Rosa canina L. αυξάνει εντυπωσιακά την
αποτελεσµατικότητα ορισµένων αντιβιοτικών.
Παραδοσιακή χρήση.
Η αγριοτριανταφυλλιά -και οι θεραπευτικές της ιδιότητες- ήταν γνωστή στη λαϊκή µας
παράδοση. Στα νησιά του Αιγαίου και αλλού,τα χρόνια που τα τρόφιµα δεν βρίσκονταν
µε ευκολία, οι γυναίκες έµαθαν να εκµεταλλεύονται ότι τους έδινε η φύση και έφτιαχναν
γλυκά λικέρ και ροδόνερο, που χρησιµοποιούσαν στους κουραµπιέδες και για την
οµορφιά τους από άγρια και ήµερα τριαντάφυλλα. Γνώριζαν τη µεγάλη ποσότητα
33
βιταµινών που είχαν οι καρποί, και γι' αυτό τους χρησιµοποίησαν σαν αντισκορβουτικό,
και στο ραχιτισµό. Όµως η χρήση ήταν εποχιακή και όπως και σήµερα οι καρποί ήταν
δυσεύρετοι.
Ο καρπός µπορεί να γίνει γλυκό του κουταλιού ή µαρµελάδα,ή να αποξηρανθεί για να
γίνει τσάι. Τα κυνόρροδα δεν τρώγονται ωµά(δεν είναι τοξικός καρπός όµως κάτω από
το σαρκώδες περίβληµα βρίσκονται οι σκληρές τρίχες και οι σπόροι που είναι
ερεθιστικές για το πεπτικό σύστηµα), και είναι ουδέτερης γεύσης σαν άγουρα φρούτα.
Οι καρποί και τα ροδοπέταλα διατηρούνται σε σκοτεινό µέρος, µακριά από υγρασία ή
οσµές. Είναι καλύτερο να τους έχουµε σε χάρτινη ή πάνινη σακούλα.
Τρόπος παρασκευής / Tips :
•
Τσάι: Σε ένα φλιτζάνι µε βραστό νερό ρίχνουµε δύο καρπούς αφού τους
σπάσουµε, και το σκεπάζουµε. Το αφήνουµε να κάτσει για 10 -15 λεπτά. Σουρώνουµε
και το πίνουµε. Σύµφωνα µε όσα γνωρίζουµε αν βράσουµε τα κυνόρροδα η
περισσότερη βιταµίνη C θα καταστραφεί. Γι’αυτό το λόγο µουλιάζουµε τα
σπέρµατα ή τα ροδοπέταλα για 10 λεπτά σε ζεστό νερό και πίνουµε µέχρι δύο
φλιτζάνια την ηµέρα. Το ρόφηµα δεν έχει κάποια ιδιαίτερη γεύση, έτσι µπορούµε να
βάλουµε λεµόνι, ή να το αρωµατίσουµε µε κάποιο άλλο µπαχαρικό που βρίσκεται
στην κουζίνα µας.
•
Ροδέλαιο*: Σε καθαρό γυάλινο σκεύος προσθέτουµε µιάµιση κούπα παρθένο
ελαιόλαδο. Στο λάδι θα προσθέσουµε τα φρεσκοµαζεµένα ροδοπέταλα έτσι ώστε να
το καλύπτουν. Τα αφήνουµε να σταθούν για 24 ώρες.
Στραγγίζουµε το λάδι σε άλλο δοχείο µε τουλουπάνι και πιέζοντας τα ροδοπέταλα. Τα
πετάµε και στο λάδι προσθέτουµε άλλα φρέσκα. Επαναλαµβάνουµε τη διαδικασία
µέχρι να πάρουµε την ένταση του αρώµατος που επιθυµούµε.
Μια άλλη µεθοδος µε οινόπνευµα(όχι αυτό που χρησιµοποιούµε για εντριβές)Σε ένα
φλιτζάνι µη αρωµατισµένης βότκας βάλτε πέταλα,φύλλα ή και αγκάθια τόσα ώστε να
καλυφτεί το υγρό. Αφήστε να σταθεί για 2 εβδοµάδες. Σουρώστε σε τουλπάνι πιέζοντας
34
τα υλικά. Τώρα έχετε φυσικό άρωµα τριαντάφυλλου αλλά υπάρχει κι ένα ακόµα
κολπάκι...
Καταψύξτε το υγρό για 24 ώρες.Το λάδι παγώνει, το οινόπνευµα όχι. Βγάλτε λοιπόν
προσεκτικά το έλαιο και φυλάξτε το σε ένα κουτάκι που να κλείνει ερµητικά. Κρατήστε
το οινοπνευµα(χικ!***)για επόµενη χρήση. ∆εν είναι φυσικά η ευκολότερη µέθοδος,
αλλά δίνει ένα σχεδόν παρθένο αιθέριο έλαιο.
Καλλιέργεια
Το φυτό δεν καλλιεργείται συχνά. Λίγες ποικιλίες έχουν
δηµιουργηθεί, µία από τις οποίες δε φέρει αγκάθια. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί ως
ρίζα πάνω στην οποία εµβολιάζονται καλλιεργηµένες ποικιλίες. Γενικά καλλιεργείται
όπως µια τριανταφυλλιά, αλλά υπάρχουν κάποιες σηµαντικές διαφορές. Το κλάδεµα θα
πρέπει να γίνεται µόνο στους άρρωστους, τραυµατισµένους, κατεστραµµένους ή
σ’αυτούς
που
ξεφεύγουν
πολύ
απ’το
σχήµα
βλαστούς.
Αυτό
γιατί οι
αγριοτριανταφυλλιές όπως και πολλές παλιές καλλιεργηµένες ποικιλίες, ανθίζουν µόνο
σε βλαστούς της προηγούµενης χρονιάς και η µερική αφαίρεσή τους θα επηρεάσει
αρνητικά την ανθοφορία. Επίσης, το φυτό ανθίζει µόνο µια φορά το χρόνο, έτσι τα
µαραµένα άνθη δε θα πρέπει ν’αφαιρεθούν, ώστε να ωριµάσουν σε καρπούς. Το φυτό
χρειάζεται στήριξη σε πέργκολα, δέντρα κλπ. Σε σχέση µε πολλές καλλιεργηµένες
35
ποικιλίες, η αγριοτριανταφυλλιά είναι ανθεκτικότερη σε ασθένειες και προσβολές από
έντοµα. Ο πολλαπλασιασµός από σπόρο δεν προτιµάται, επειδή οι σπόροι αργούν πολύ
να βλαστήσουν (έως και δύο χρόνια). Περισσότερη επιτυχία έχουν τα µοσχεύµατα, τα
οποία µπορούν να παρθούν είτε ως µοσχεύµατα ηµιώριµου ξύλου µε ένα µικρό κοµµάτι
ξύλου και φλοιού από το γονικό βλαστό το καλοκαίρι, είτε ως ώριµο ξύλο µήκους 20-25
εκατοστών το φθινόπωρο. Τα µοσχεύµατα θα πρέπει να φυτευθούν σ’ένα προστατευµένο
µέρος µέχρι ν’αρχίσει η ανάπτυξή τους. Τον πρώτο χρόνο τα φυτά µπορεί να µην
αναπτυχθούν πολύ. Επίσης πολλαπλασιάζεται µε διαίρεση των παραφυάδων το χειµώνα
και φύτευση στην οριστική θέση ή καταβολάδες που παίρνουν 1 χρόνο ώσπου να
ριζώσουν. Από το 2004 καλλιεργούνται κάποια στρέµµατα µς ρόδα στους Νοµούς
Κοζάνης και Γρεβενών και υπάρχει ζωηρό ενδιαφέρον για νέες φυτεύσεις και νέα µέλη
στο συνεταιρισµό.
ΑΛΜΥΡΙΚΙ
Γενικά χαρακτηριστικά:
Περιγραφή: Το αλµυρίκι είναι µικρό δέντρο ή θάµνος, ηµιφυλλοβόλος, µε σχετικά
γρήγορη ανάπτυξη. Μπορεί να φτάσει τα 4 µέτρα σε ύψος, µετά όµως από πολλά χρόνια.
Όταν ανθίζει, το Μάιο, δίνει πανέµορφα λευκορόζ άνθη. Υπάρχουν βέβαια και ποικιλίες
που ανθίζουν το φθινόπωρο.
Πλεονεκτήµατα & µειονεκτήµατα:
+ πολύ ανθεκτικό σε κακής ποιότητας νερό και χώµα
36
+ πανέµορφο όταν ανθίζει
+ ιδανικό για παραθαλάσσιους κήπους
- σε κάποιους ανθρώπους δηµιουργεί αλλεργίες
Tο αλµυρίκι ή αρµυρίκι αποτελεί γένος αγγειόσπερµων, δικότυλων φυτών, που ανήκει
στην τάξη των Ιωδών, στην οικογένεια των Ταµαριδοειδών.
Είναι δενδρύλλια που βρίσκονται αυτοφυή σε πολλές παραθαλάσσιες περιοχές
της Ελλάδας και της Μεσογείου, κοντά σε παραλίες, όχθες ποταµών και ρέµατα που
ο υδάτινος ορίζοντας είναι υφάλµυρος.
Το αλµυρίκι έχει δυνατό ριζικό σύστηµα και οι ρίζες του διακλαδώνονται φτάνοντας σε
µεγάλο βάθος. Τα κλαδιά του είναι λεπτά και τα φύλλατου είναι πολυάριθµα
σχηµατίζοντας λέπια. Τα άνθη του είναι πολύ µικρά ρόδινα ή λευκορόδινα, διατάσσονται
δε σε µακριές ταξιανθίες και φύονται στα άκρα των κλαδιών.
Εξαιρετικά ανθεκτικό στη ξηρασία και στην αλατότητα του εδάφους ευνοείται κιόλας
από το ράντισµα µε θαλασσινό νερό. Καλλιεργείται κατά µήκος των ακτών
ως καλλωπιστικό, για τη δηµιουργία ανεµοφρακτών, αλλά και για τη σκιά του στις
παραλίες.
Ο Τάµαριξ ή Ταµάριξ ή Ταµαρίς (Tamarix), όπως ονοµάζεται στη βοτανική και
Αρµυρίκι ή Αλµυρίκι, όπως το ονοµάζει ο λαός µας, είναι ένα φυλλοβόλο φυτό (στην
Ελλάδα, λόγω του ήπιου κλίµατός της, δεν γίνεται αντιληπτό, ως φυλλοβόλο), το οποίο
ανήκει στο γένος των Αγγειόσπερµων ∆ικότυλων φυτών (∆ικοτυλήδονα), στην τάξη
Ταµαρικώδη και στην οικογένεια Ταµαρικίδες (Tamaricaceae – Ταµαριδοειδή).
Περιλαµβάνει 54 περίπου είδη θάµνων και χαµηλών ή και ψηλών δέντρων, που φύονται
σε αλµυρές ερήµους ή ελώδης περιοχές, σε παραθαλάσσιες ακτές, σε ορεινές περιοχές
και σε άλλες ηµιερηµικές τοποθεσίες, από τη ∆υτική Ευρώπη και τη Μεσόγειο µέχρι την
Ανατολική Ασία, τη βόρεια Κίνα και την Ινδία.
37
Ο Τάµαριξ είναι είδος αλόφυτου, δηλαδή φυτρώνει και ευδοκιµεί σε αλατούχα εδάφη,
όπως και το κρίταµο (αρµύρα). Βρίσκεται αυτοφυής σε πολλές παραθαλάσσιες περιοχές
της Ελλάδας και της Μεσογείου, κυρίως, κοντά σε παραλίες, αλλά και σε όχθες ποταµών
και σε ρέµατα, των οποίων ο υδάτινος ορίζοντας είναι υφάλµυρος.
Ως είδος αλόφυτου, ο Τάµαριξ αντιδρά στην τοξική δράση των αλατούχων εδαφών µε
τους εξής τρόπους: 1) ελαττώνει την είσοδο των αλάτων, 2) επιλέγει ορισµένα µόνο
ιόντα, και 3) δεν αποθηκεύει, αν και απορροφά, άλατα στον κυτταρικό χυµό του, αλλά τα
εκκρίνει µε πολυάριθµους αδένες. Γι’αυτόν το λόγο, επάνω στα ταµαρικοειδή ή
ταµαριδοειδή διακρίνονται κρυσταλλωµένα επανθίσµατα αλάτων, τα οποία επιδρούν και
από αυτή τη θέση στην απορρόφηση του νερού από το έδαφος. Τα περισσότερα από
αυτά τα φυτά έχουν ανατοµικές και µορφολογικές οµοιότητες µε τα Ξηρόφυτα.
Τα είδη του γένους Τάµαριξ είναι ελκυστικά για το περίπου πτερωτό – ελαφρύ φύλλωµά
τους, για τις όµορφες ανθοταξίες, τις οποίες σχηµατίζουν και οι οποίες µοιάζουν επίσης
σαν πλούσιο πτέρωµα, καθώς και για την εξαιρετική ανθεκτικότητά τους (αντέχουν σε
δύσκολες καιρικές συνθήκες, δεν έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις και δεν προσβάλλονται
από έντοµα και ασθένειες). Είναι, πράγµατι, εξαιρετικά ανθεκτικά στην ξηρασία, στην
αλατότητα του εδάφους και στον ψεκασµό τους µε θαλασσινό νερό, καθώς τα κύµατα
σκάνε στην ακτή. Αυτός ο ψεκασµός µε θαλασσινό νερό τα ευνοεί. Είναι ανθεκτικά και
στους ψυχρούς και ξηρούς ανέµους, όταν φυτεύονται σε κήπους της ενδοχώρας, αλλά
και ανθεκτικά στους ισχυρούς παράκτιους – θαλασσινούς ανέµους. Για όλους τους
παραπάνω λόγους ο Τάµαριξ καλλιεργείται κατά µήκος των ακτών και σε αµµώδη
ερηµικά εδάφη, όχι µόνο ως καλλωπιστικό φυτό, αλλά και για τη δηµιουργία
ανεµοφρακτών, καθώς και για τη σκιά του στις παραλίες.
Το είδος Τ. gallica αποτελεί τυπικό δείγµα Ταµάρικος, το οποίο καλλιεργείται στις ακτές.
Το είδος Τ. aphylla µπορεί να φθάσει σε ύψος τα 18 µέτρα και αποτελεί τυπικό δείγµα
Ταµάρικος, ο οποίος καλλιεργείται σε ερηµικές περιοχές για τη δηµιουργία
ανεµοφρακτών. Ορισµένα είδη είναι πολύ διαδεδοµένα καλλωπιστικά φυτά κήπων.
Χαρακτηριστικά αναφέρονται τα είδη T. Chinensis, T. Capsica, T. Elegans και T. Gallica
µε λευκά ή ρόδινα άνθη.
38
Τα ταµαρικοειδή ή ταµαριδοειδή ευδοκιµούν σε ιδιαιτέρως ηλιόλουστα µέρη και σε
καλά αποστραγγιζόµενα εδάφη, όταν φύονται σε παράκτιες περιοχές, ή σε εδάφη µε
υγρασία, όταν φύονται στην ενδοχώρα. Προτιµούν τα αµµώδη εδάφη. Έχουν δυνατό
ριζικό σύστηµα και οι ρίζες τους διακλαδώνονται, φθάνοντας σε µεγάλο βάθος. Τα
κλαδιά τους είναι λεπτά, µε πολυάριθµα µικρά γκριζοπράσινα λεπιοειδή φύλλα
(µοιάζουν µε λέπια ή µε βελόνες). Τα άνθη τους είναι πολύ µικρά, λευκά ή ρόδινα, και
διατάσσονται σε µακριές ταξιανθίες βότρυς, που φύονται είτε στον κορµό είτε στα άκρα
των κλαδιών και δίνουν την εντύπωση πλούσιου πτερώµατος. Κάθε άνθος έχει 4-5
σέπαλα, 4-5 πέταλα και 4-10 στήµονες. Τα πέταλα και οι στήµονες εκφύονται από έναν
σαρκώδη δίσκο. Ο καρπός είναι κάψα µε πολυάριθµα σπέρµατα. Κάθε σπέρµα έχει έναν
θύσανο τριχών στο ένα άκρο του.
ΑΛΟΗ
Η αλόη, είναι ένα απ;o τα πιο δηµοφιλή φαρµακευτικά και χρήσιµα φυτά και γι αυτό θα
την κατατάξουµε στα βότανα. ∆εν είναι τυχαίο που την αποκαλούν και ελιξήριο της
ζωής.
Ανήκει στα παχύφυτα και καλλιεργείται εδώ και χιλιάδες χρόνια για τις πολλές
ευεργετικές ιδιότητες της.
Ιστορία:
Η Αλόη κατάγεται από την Αφρική και την Ασία. Στην Ευρώπη την έφεραν οι Ισπανοί,
ως φάρµακο ενάντια σε προβλήµατα του στοµαχιού και των εντέρων. Το όνοµα της,
πιθανότατα προέρχεται απ;o την λέξη alloeh που σηµαίνει πικρή και γυαλιστερή ουσία.
Λέγεται ότι η οµορφιά της Κλεοπάτρας, οφειλόταν στη χρήση αλόης.
39
Ευεργετικές ιδιότητες-Υγεία-Χρήσεις:
Η αλόη είναι ένας πολύτιµος σύµµαχος για την υγεία µας. Έχει αντιφλεγµονώδη και
αντιµικροβιακή δράση και περιέχει αµινοξέα, βιταµίνες (A, B12, C, E), πρωτείνες,
ασβέστιο, µαγνήσιο και ψευδάργυρο.
Το ζελέ της αλόης που βρίσκεται στα φύλλα της, έχει πολλές θεραπευτικές ιδιότητες και
αµέτρητες χρήσεις
ΑΜΥΓ∆ΑΛΙΑ
Η Αµυγδαλιά είναι είδος φυτών της οικογένειας τών Ροδιδών που πολλές φορές
εντάσσεται στο γένος Προύµνη. Το κοινότερο είδος είναι η Προύµνη η γλυκεία που
φύεται σε όλες σχεδόν τις θερµές και ξηρές περιοχές της Παραµεσογειακής ζώνης όπου
καλλιεργείται από τα αρχαία χρόνια. Για αυτόν το λόγο ο καθορισµός τού τόπου
προέλευσής του είναι πολύ δύσκολος. Είναι δένδρο φυλλοβόλο µε ύψος από 4 ώς 12
µέτρα και φύλλα ελλειψοειδή, λογχοειδή, οδοντωτά.
Ιστορία
Η µη εξηµερωµένη Αµυγδαλιά εµφανίζεται σε ανασκαφές στην Ελλάδα από το 8.000
π.Χ. Ώς το 3.000 π.Χ. γίνεται η εξηµέρωση της. Η εξηµερωµένη Αµυγδαλιά ήταν ευρέως
γνωστή στουςΕβραίους από τον 16ο π.χ. αιώνα. Όταν πέθανε
ο Αιγύπτιος βασιλιάς Τουταγχαµών γύρω στο 1325 π.Χ. τα αµύγδαλα ήταν µία από τις
τροφές που τοποθετήθηκαν στον περίφηµο τάφο του για να τον τρέφουν στη µετά
θάνατο ζωή του. Στους Έλληνες και τους Πέρσες αναφέρεται σαφώς ως εδώδιµο από τον
6ο π.Χ. αιώνα. Από την Ελλάδα διαδόθηκε στην Ιταλία κατά τον 2ο π.Χ. αιώνα η
δεΛατινική ονοµασία τού αµυγδάλου ήταν nux Graecum (=ελληνικό καρύδι).
40
Καρποί και Χρήσεις
Ο καρπός αν και κατατάσσεται στα ακρόδρυα είναι µια χνουδωτή δρύπη που
συγκοµίζεται µετά την υπερωρίµανση. Το περικάρπιο σταµατάει τη διόγκωσή του µετά
την ξυλοποίηση του ενδοκαρπίου, χάνει υγρασία, ξεκολλάει από το ενδοκάρπιο και
σκίζεται κατά µήκος της ραφής του καρπόφυλλου. Στο εσωτερικό υπάρχει ο πυρήνας
που αποτελεί και το εµπορεύσιµο µέρος. Μέσα σε αυτόν υπάρχουν ένα ή δύο σπέρµατα,
τα βρώσιµα αµύγδαλα (αµυγδαλόψυχα).
Λόγω της φυσικής επιλογής η συντριπτική πλειονότητα των αµυγδάλων των
αγριαµυγδαλιών είχε πολύ πικρή γεύση, ώστε να αποφεύγεται το τσιµπολόγηµα τους από
τα πουλιά (δεν αποτελούσε συνειδητή επιλογή, απλώς τα πικρά αµύγδαλα αποκτούσαν
µε αυτόν τον τρόπο απογόνους). Η ανθρώπινη παρέµβαση µέσω της τεχνητής επιλογής
επέλεξε τους ελάχιστους άπικρους καρπούς και τους καλλιέργησε συστηµατικά, έτσι
σήµερα έχουµε πολλούς άπικρους καρπούς και ελάχιστους πικρούς. Τα αµύγδαλα
περιέχουν µικρό ποσοστό πρωτεΐνης, σιδήρου, ασβεστίου,φωσφόρου, και βιταµινών Β
καθώς και υψηλό ποσοστό λιπαρών ουσιών.
Το ξύλο της αµυγδαλιάς χρησιµοποιείται κυρίως για ξυλολεπτουργικές εργασίες και για
την παραγωγή στοµίων του µουσικού οργάνου Γκάιντα.
Η Αµυγδαλιά ως έµπνευση στην τέχνη
Στην Ελλάδα η αµυγδαλιά είναι προάγγελος της άνοιξης και επακόλουθα του έρωτα, ως
εκ τούτου ενέπνευσε τον ποιητή Γεώργιο ∆ροσίνη να γράψει την "Ανθισµένη
αµυγδαλιά" τον θεατρικό συγγραφέα ∆ηµήτρη Γιαννουκάκη να γράψει θεατρικό και
κινηµατογραφικό έργο µε τον ίδιο τίτλο, όπου αναφέρεται στην παλιά Αθήνα και τον
έρωτα που αναπτύσσεται µεταξύ δύο νέων. Το ποίηµα του Γ. ∆ροσίνη µελοποίησε
ο Γιώργος Κωστής και έγινε παγκόσµια επιτυχία µε τίτλο "Ετίναξε την ανθισµένη
αµυγδαλιά".
41
ΑΡΚΤΟΣΤΑΦΥΛΟΣ
O Αρκτοσταφυλος ο Αλπικός (Uva ursi) ευδοκιµεί στα ψυχρά κλίµατα, τόσο στην
Ευρώπη όσο και στην Ασία και τη Βόρεια Αµερική. Οι καρποί του φυτού είναι βρώσιµοι
αλλά έχουν άσχηµη γεύση. Στη βοτανοθεραπεια χρησιµοποιούνται µόνο τα φύλλα.
Οι ινδιάνοι της Αµερικής χρησιµοποιούσαν το βότανο από τον 2ο αιώνα για την
αντιµετώπιση των λοιµώξεων της ουροδόχου κύστης, την ουρηθρίτιδα, τις πέτρες
νεφρών και την κυστίτιδα. Τους καρπούς τους χρησιµοποιούσαν για την αντιµετώπιση
της παχυσαρκίας. Τα φύλλα επίσης, τα έβαζαν ως αρωµατικό µαζί µε καπνό στις πίπες
που κάπνιζαν στις θρησκευτικές τους τελετές. Η πρώτη µνεία του αρκτοστάφυλου ως
φαρµακευτικού βοτάνου στην Ευρώπη αναφέρεται στον 12ο αιώνα. Κατά τον Μεσαίωνα
χρησιµοποιήθηκε ως διουρητικό βότανο. Ο Clusius το περιγράφει το 1601 και ο Gerhard
το 1763 το συνιστά για φαρµακευτική χρήση. Ο Μάρκο Πόλο τον 13ο αιώνα αναφέρει
ότι οι κινέζοι το χρησιµοποιούσαν ως διουρητικό, για να θεραπεύσουν νεφρούς και
προβλήµατα ουροδόχου κύστης.
Ο Αρκτοστάφυλος χρησιµοποιείται σήµερα από τους βοτανοθεραπευτές κυρίως για την
αντιµετώπιση της κυστιτιδας. Το κύριο συστατικό των φύλλων του Αρκτοσταφυλου που
επιδρά θετικά στην αντιµετώπιση της κυστιτιδας είναι η αρµπουτίνη (περιεκτικότητα
µέχρι 17%). Η αρµπουτίνη µεταβολίζεται µέσα στον ανθρώπινο οργανισµό σε
υδρικινόνη (glucuronide και sulphate) η οποία έχει ισχυρή αντιµικροβιακή δράση. Ο
Αρκτοσταφυλος αποτελεί ουσιαστικά ένα φυσικό απολυµαντικό του ουροποιητικού και
θεωρείται πάρα πολύ αποτελεσµατικός στη περίπτωση αλκαλικών ούρων και της
κυστιτιδας γενικότερα.
42
Τα φύλλα του Αρκτοσταφυλου περιέχουν µεταξύ άλλων µεθυλαρµπουτίνη, τανίνες (67%), φλενοειδή (myricetin, quercetin), αλλαντοϊνη και ρητίνη.
Η µέγιστη προτεινόµενη ηµερήσια δόση Αρκτοσταφυλου από τους βοτανοθεραπευτές
είναι 10,0gr. Σας προτείνουµε να καταναλώνετε 6,0gr σε 3 δόσεις των 2,0gr (σε µία
κούπα νερό) πρωί, µεσηµέρι, βράδυ. Ο Αρκτοσταφυλος είναι ένα πολύ ισχυρό βοτανο το
οποίο δεν πρέπει να καταναλώνεται σε µεγάλες δόσεις, ούτε για µεγάλο χρονικό
διάστηµα. Τα βότανα είναι και πρέπει να αντιµετωπίζονται ως φάρµακα. Στα Sensities
δεν υποστηρίζουµε την αυτοθεραπεία και σας προτείνουµε να συµβουλεύεστε πάντοτε το
γιατρό σας πριν από τη λήψη τους
Αειθαλής θάµνος που εξελίσσεται σε µικρό δέντρο. Ο καρπός της έχει χρώµα κόκκινο
και µοιάζει σαν ρόγα. Υπάρχουν περίπου 70 είδη που ανήκουν στο ίδιο γένος. Στην
Ελλάδα υπάρχει το είδους Α uva-ursi στην βόρεια περιοχή της χώρας σε ορεινές
περιοχές. Μερικές από τις ποικιλίες καλλιεγούνται ως καλλωπιστικά για τα άνθη και το
φύλλωµα τους. Έχει αντισηπτική και στυπτική δράση στις βλεννογόνους µεµβράνες του
ουροποιητικού συστήµατος, άµµο ή πέτρες στα νεφρά, κατά της νυχτερινής ενούρησης
(ακράτεια). Τα φύλλα της χρησιµοποιούνται στην βυρσοδεψία. Το αφέψηµα των φύλλων
στην Ρωσία πίνεται σαν τσάϊ, (καυκασιανό τσάϊ).
Συστατικά: Αρµπουτίνη, Μεθυλαρµπουτίνη, Γαλλικό οξύ, Φενολογλυκοζίτες, ∆εψικές
ουσίες
Χρησιµεύει: Λιθίαση των νεφρών (έγχυµα), Λιθίαση της ουροδόχου κύστης (έγχυµα),
Λοιµώξεις του κόλπου (κολπικές πλύσεις), Νυχτερινή ενούρηση (έγχυµα)
43
ΑΡΝΙΚΑ
Το φαρµακευτικό φυτό άρνικα και οι θεραπευτικές της ιδιότητες:
Η άρνικα είναι ένα πανέµορφο βότανο µε ένα πανέµορφο σαν µαργαρίτα λουλούδι...
σαν ενδηµικό φυτό της Ευρώπης φύεται στα ορεινά και αλπικά λιβάδια της σε όξινα
κυρίως εδάφη...
την συναντάµε
στην νότια Πορτογαλία και
στην νοτιοδυτική Γαλλία...
στην Ισπανία.....
και από εκεί στα νότια της σκανδιναβικής χερσονήσου και στα Καρπάθια αλλά δεν την
συναντάµε στην βαλκανική και την ιταλική χερσόνησο ούτε στα βρετανικά νησιά....
µερικά είδη της τα συναντούµε και στις εύκρατες περιοχές της βορειοδυτικής
Αµερικής....
η άρνικα είναι ένα γένος που απαριθµεί περίπου τριάντα ποώδη πολυετή είδη που
ανήκουν στην οικογένεια του ηλίανθου -asteraceae-......
και λέγεται ότι το όνοµά της προέρχεται από την ελληνική λέξη "αρνάκι" λόγω των
µαλακών και χνουδωτών λουλουδιών και φύλλων της....
ο δε ∆ιοσκουρίδης την ανέφερε ως το "άλκιµο βότανο" πληροφορία την οποία
συναντάµε στα γραφτά κείµενα του Ιταλού γιατρού και βοτανολόγου Pierandrea
Mattioli......
η άρνικα συνολικά είναι σπάνιο είδος αλλά κατά τόπους µπορεί να την βρούµε να γεµίζει
λιβάδια.....
µε τα καταπράσινα....
44
οδοντωτά και ελαφρώς χνουδωτά φύλλα της και τα πανέµορφα πορτοκαλοκίτρινα
λουλούδια της που κιτρινίζουν τα λιβάδια και τους χερσότοπους όλον τον Ιούνιο και τον
Αύγουστο που είναι και η εποχή της ανθοφορίας της.....
λόγω της σπανιότητάς της η άρνικα σε πολλά µέρη είναι προστατευόµενο φυτικό είδος
και καλλιεργείται ειδικά για φαρµακευτικές χρήσεις....
π.χ στην Γερµανία η συλλογή της ελέγχεται αυστηρά και απαιτείται ειδική άδεια ενώ
απαγορεύεται η συλλογή της για εµπορικούς σκοπούς...
στην Ελβετία θεωρείται είδος που κινδυνεύει και η συλλογή της µε σκοπό το κέρδος
απαιτεί ειδική άδεια....
στην Ουγγαρία θεωρείται ότι είναι είδος που απειλείται µε εξαφάνιση και είναι από τα
πολύ λίγα είδη που απαγορεύεται η συλλογή του....
η άρνικα λοιπόν χρησιµοποιείται εδώ και εκατοντάδες χρόνια...
στην Αρχαία Ελλάδα έχουµε αναφορές και στον ∆ιοσκουρίδη και στον Πλίνιο τον
Πρεσβύτερο.....
για τους Ευρωπαίους και τους ιθαγενείς της Αµερικής ήταν η πρώτη θεραπεία
για τους πόνους των µυών.....
για τους µώλωπες.....
τις εξαρθρώσεις...
τις φλεγµονές.....
τους τραυµατισµούς.....
σήµερα δεν είναι λίγοι αυτοί οι οποίοι έχουν πάντα µαζί τους µια αλοιφή άρνικας
για µελανιές...
για µικροτραυµατισµούς...
διαστρέµµατα...
και συνήθης πόνους ....
και δεν είναι λίγοι αυτοί που πίστευαν -όπως Johann Wolfgang von Goethe -και
πιστεύουν.....
ότι µέσα στην άρνικα βρίσκεται συµπυκνωµένη ενέργεια και ότι έχει την δύναµη να
αναζωογονήσει το νευρικό σύστηµα,το οποίο είναι τόσο δύσκολο να θεραπευτεί.....
οι ιδιότητές της είναι:
45
αντιαρθριτικές.....
αντιρρευµατικές....
αντισηπτικές......
απολυµαντικές....
αντιµικροβιακές....
τοπικές αντιερεθιστικές.....
αντιφλεγµονώδεις......
και που οφείλονται οι αξιοσηµείωτες και θαυµάσιες αυτές θεραπευτικές ιδιότητες της
άρνικας;
την άρνικα χρησιµοποιούµε για την θεραπεία:
της οστεοαρθρίτιδας....
των νευραλγιών....
των αιµατωµάτων....
των διαστρεµµάτων- στραµπουλίγµατα-....
των εξαρθρώσεων....
των µωλώπων....
των οιδηµάτων λόγω θλάσης....
των ρευµατοειδών πόνων των αρθρώσεων και των µυών....
η άµεση ανακούφιση των πόνων της πλάτης και των ώµων µε άρνικα είναι θεαµατική....
της ακαµψίας των αρθρώσεων.....
46
της νευρωτικής αλωπεκίας.....
της φλεβίτιδας.....
ακόµα µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε την άρνικα για....
την µείωση του µετεγχειρητικού οιδήµατος και του πόνου....
για τις χιονίστρες....
για τα τσιµπήµατα των εντόµων....
για την δοθιήνωση....
ή.....
σαν θερµαντικό µασάζ πριν από κάθε άθληση αλλά και σαν χαλαρωτικό µασάζ µετά από
την άθληση....
µετά από µια κουραστική µέρα....
µετά από µια επίπονη εργασία....
το χαλαρωτικό αυτό µασάζ µε λάδι άρνικας θα βοηθήσει τους µύες να χαλαρώσουν και
να ξεκουραστούν ενώ παράλληλα θα µας προστατεύσει από επίπονα πιασίµατα.....
και....
µερικοί ενδεικτικοί τρόποι χρήσης.....
κάνοντας επάλειψη µε λάδι ή αλοιφή άρνικας σε σηµείο που έχουµε χτυπήσει το δέρµα
δεν σπάει και ανακουφίζεται αµέσως....
κάνοντας µασάζ µε λάδι άρνικας σε µυϊκούς πόνους και σε ρευµατικούς πόνους έχουµε
άµεση ανακούφιση.....
χρησιµοποιώντας κοµπρέσες εµποτισµένες µε λοσιόν άρνικας ή µε έγχυµα άρνικας
βοηθάµε να µειωθούν άµεσα οι φλεγµονές.....
οι µελανιές και οι µώλωπες....
προφυλάξεις:
η άρνικα είναι γενικά ασφαλής όταν την χρησιµοποιούµε τοπικά εξωτερικά....
ωστόσο όπως και τα περισσότερα βότανα έτσι και την άρνικα πρέπει να την
χρησιµοποιούµε µε σύνεση....
ποτέ παρατεταµένη και ανεξέλεγκτη χρήση...
ειδικά την άρνικα δεν την χρησιµοποιούµε ποτέ εσωτερικά.....
δεν την χρησιµοποιούµε σε πληγές....
47
σε σπασµένο δέρµα.....
δεν την χρησιµοποιούµε αν είµαστε αλλεργικοί.....
.................................
αυτά τα λίγα για ένα φυτό γεµάτο ευαισθησία....
δύναµη και ενέργεια άγνωστο στον περισσότερο κόσµο και το ίδιο και οι θεραπευτικές
του ιδιότητες
ΑΦΡΟΞΥΛΙΑ
Φυλλοβόλο δενδρύλλιο, ύψους µέχρι 10 µέτρα, ευρύτατα διαδεδοµένο, ανήκει στην
οικογένεια των Καπριφολιδών (Caprifoliaceae). Τα φύλλα του είναι σύνθετα µε
φυλλάρια λογχοειδή, οδοντωτά. Τα άνθη είναι λευκοκίτρινα, µικρά, σχηµατίζουν
σκιαδόµορφους κορύµβους και είναι εντόνως αρωµατικά και εµφανίζονται πριν την
έκπτυξη των φύλλων. Μετά την καρπόδεση σχηµατίζουν µικρές µαύρες ράγες. Ο κορµός
του δέντρου έχει ανοιχτόχρωµο φλοιό µε σχισµές και λευκά στίγµατα. Τα κλαδιά του
περιέχουν άφθονη εντεριώνη (κουφο-ξυλιά). Είναι αυτοφυές σε δροσερά δασώδη εδάφη,
σε άκρες χειµάρρων και καλλιεργειών.
Φαρµακευτικές ιδιότητες: Τα άνθη, τα φύλλα, οι ρώγες και η φλούδα είναι τα µέρη
που χρησιµοποιούµε για διάφορες ασθένειες. Από ξεραµένα άνθη φτιάχνουµε τσάι,
κατάλληλο για την καταπολέµηση των κρυολογηµάτων. Ακόµη συνιστάται για εντριβές
κατά τον σπυριών της επιδερµίδας. Καταπλάσµατα από φύλλα απαλύνουν τους πόνους
από αιµορροΐδες και εγκαύµατα. Τέλος, ξεκουράζουν τα κουρασµένα και κόκκινα µάτια.
Οι ρώγες του σαµπούκου δεν πρέπει να τρώγονται ποτέ ωµές, ούτε να πίνεται ο χυµός
48
του ωµός, γιατί και τα δυο µπορούν να προκαλέσουν διάρροια. Επίσης η φλούδα δεν
πρέπει να χρησιµοποιείται κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης.
Φυτό γνωστό από την µακρινή αρχαιότητα! Οφείλει το όνοµά του στην ελληνική λέξη
"σαµβύκη" ή " ιαµβύκη" (Ησύχιος), αιολικός τύπος του "σάνδυξ", που
σηµαίνει κόκκινο! Από το φυτό έφτιαχναν κόκκινο χρώµα. Επιπλέον, σάνδυκες ήταν τα
ωραία διαφανή ενδύµατα των γυναικών. Σαµβύκη, ακόµη, ήταν ένα γνωστό στον αρχαίο
κόσµο µουσικό όργανο, το οποίο προερχόταν από την Ανατολή (Συρία, Περσία) και
αναφέρεται από πλήθος συγγραφέων, όπως τον Αριστοτέλη, τον Πλούταρχο κ.λπ.
Μάλλον το έφτιαχναν µε ξύλο σαµπούκου, όπως φαίνεται να έφτιαχναν και µια
πολιορκητική µηχανή, ενώ αναφέρεται και φάρµακο µε την ίδια ονοµασία! Στα
προϊστορικά χρόνια ο καρπός χρησιµοποιήθηκε ως τροφή και τα άνθη ως ίαµα.Η έντονη
ευχάριστη µυρουδιά οφείλεται στο αιθέριο έλαιο πλούσιο σε γλυκοσίδια, τανίνες και
χρησιµοποιείται ως εφιδρωτικό και σπασµολυτικό. Ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης,
χρησιµοποίησε το φυτό για την αντιµετώπιση γυναικολογικών προβληµάτων, και ως
φάρµακο κατά της υστερίας. Ο ∆ιοσκουρίδης χρησιµοποιούσε τους βλαστούς σε
κατάπλασµα κατά της ποδάγρας, των φλεγµονών, των εγκαυµάτων και των δαγκωµάτων
σκύλου.ΧΡΗΣΗ: Οι καρποί τρώγονται ή χρησιµοποιούνται στην παρασκευή
γλυκισµάτων για τον αρωµατισµό κέικ, µπισκότων, χυµών φρούτων.. Οι Καυκάσιοι
οινοποιούν τον µούστο βάζοντας άνθη σαµπούκου και αρωµατίζουν τις κρέµες, οι
Βούλγαροι φτιάχνουν ξύδι σαµπούκου, οι Σέρβοι µαρµελάδες. Μόνο σε συνδυασµό µε
άλλα βότανα χρησιµοποιείται για αφέψηµα.
49
ΒΑΛΕΡΙΑΝΑ
Η Βαλεριάνα µε επίσηµη ονοµασία valeriana officinalis είναι γνωστή και ως βαλεριανή
η φαρµακευτική, νάρδος, κέντρανθος, ∆ιοσκουρίδειος, Αγριοζαµπούκος και πολλές
ακόµα ονοµασίες. Η βαλεριάνα είναι φυτό πολυετές ποώδες και ανθοφόρο της
οικογένειας των Βαλεριανοειδών. Η βαλεριάνα χρησιµοποιείται
ως υπνωτικό, αγχολυτικό και κατευναστικό, µιας και τα έλαια που περιέχει έχουν
παρόµοια δράση µε τις βενζοδιαζεπίνες. Ο µηχανισµός δράσης της ωστόσο παραµένει
γενικά άγνωστος.
ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ
Το όνοµά του προέρχεται από την Ελληνική λέξη βασιλιάς. Χρησιµοποιείται στην
µαγειρική για αρωµατισµό σαλτσών. Το εκχύλισµα του βασιλικού προλαµβάνει τις
άφτρες, τους πονοκεφάλους, βοηθά στην πέψη και καταπραΰνει νεύρα και σπασµούς.
Ο βασιλικός (Ώκιµον το βασιλικόν, λατ. Ocimum basilicum)
είναι αρωµατικό ετήσιο, ποώδες φυτό της οικογένειας των Χειλανθών και της τάξης
των σωληνανθών. Η καταγωγή του είναι από την Ινδία και το Ιράν και σήµερα
καλλιεργείται σε πολλές περιοχές του κόσµου. Η ονοµασία "βασιλικός" του αποδόθηκε
50
καθώς, σύµφωνα µε θρύλο, φύτρωσε στο σηµείο όπου ο Μέγας Κωνσταντίνος και η
µητέρα του Αγία Ελένη ανακάλυψαν τον Τίµιο Σταυρό.
Τα φύλλα του είναι ωοειδή, µυτερά, ακέραια ή οδοντωτά, πράσινα (έντονα ή σκούρα σε
ορισµένες ποικιλίες). Τα άνθη του είναι µικρά και λευκά ή λευκορόδινα.
Στο εµπόριο κυκλοφορούν διάφορες ποικιλίες που διακρίνονται για το µέγεθος των
φύλλων (µικρόφυλλες και πλατύφυλλες). Ο βασιλικός καλλιεργείται ως καλλωπιστικό
φυτό σε γλάστρες και κήπους και τα φύλλα του χρησιµοποιούνται αποξηραµένα
ως καρύκευµα και αφέψηµα. Περιέχουν αιθέριο έλαιο που κύριο συστατικό του είναι
η λιναλοόλη και η µεθυλοχαβικόλη και χρησιµοποιείται στην αρωµατοποιία.
Με την ονοµασία βασιλικός είναι γνωστά και άλλα είδη που βρίσκονται σε τροπικές
περιοχές. Είναι θάµνοι µικρού ύψους και καλλιεργούνται και ως καλλωπιστικοί. Ένα από
τα είδη αυτά έχει την ονοµασία φυτό του πυρετού και στις περιοχές της
∆υτικής Αφρικής χρησιµοποιείται ως αντιπυρετικό.
Στην Ελλάδα είναι από τα πιο κοινά οικιακά φυτά. Χρησιµοποιείται στη λαϊκή
φαρµακευτική ως βότανο καθώς πιστεύεται πως είναι καλό διουρητικό, καταπραΰνει το
στοµαχόπονο και το πονοκέφαλο ενώ στην αρχαιότητα τον χρησιµοποιούσαν ως επίθεµα
µετά από δάγκωµα εντόµου, σκορπιού ή και φιδιού.
Σήµερα καλλιεργείται ως ετήσιο φυτό στη Γαλλία, Ιταλία, Αίγυπτο, Μαδαγασκάρη,
Ουγγαρία, Ινδονησία, Μαρόκο, Ισραήλ, Η.Π.Α. και στην Ελλάδα.
Tο αιθέριο έλαιο του βασιλικού
Τo αιθέριο έλαιο του βασιλικού εξάγεται από ολόκληρο το φυτό, είναι σχεδόν διαφανές
και έχει µυρωδιά που είναι γλυκιά και πικάντικη. Επηρεάζει σχεδόν όλα τα συστήµατα
του οργανισµού µας. Τονώνει το νευρικό σύστηµα, καταπολεµάει το στρες, το άγχος, την
πνευµατική κόπωση και βοηθά στη συγκέντρωση.
Επιπλέον ανακουφίζει από το βήχα, τη γρίπη και το κρύωµα, την κατάθλιψη και την
ατονία και καταπραΰνει τα τσιµπήµατα από τα έντοµα και τα φίδια.
51
ΒΡΩΜΗ
Η βρώµη (Avena sativa, Αβένα η ήµερη) είναι η κοινή ονοµασία ορισµένων ειδών του
γένους Αβένα (Avena) της οικογένειας Αγρωστώδη(Graminae). Ενώ η βρώµη είναι
κατάλληλη τροφή και για ανθρώπους, ως επι το πλείστον χρησιµοποιείται ως ζωοτροφή.
Η βρώµη διακρίνεται σε τρεις οµάδες:
•
∆ιπλοειδής των Strigosabrevis (fodder oats)
•
Τετραπλοειδής της abyssinica
•
Εξαπλοειδής των Satina-byzantina-nuda
Καλλιέργεια
Για την ανάπτυξη της βρώµης δεν απαιτούνται ιδιαίτερα θερµά κλίµατα και µεγάλη
ηλιοφάνεια και γενικά το φυτό είναι περισσότερο ανθεκτικό σε υγρό περιβάλλον σε
σχέση µε τα άλλα δηµητριακά, το σιτάρι, το κριθάρι και την σίκαλη. Έτσι η καλλιέργεια
της είναι ιδιαίτερα σηµαντική σε χώρες µε σχετικά ψυχρό κλίµα και υψηλή συχνότητα
βροχών κατά τους θερινούς µήνες, όπως είναι οι χώρες της κεντρικής και βόρειας
Ευρώπης. Η καλλιέργεια της φτάνει ακόµη µέχρι και στη µακρινή Ισλανδία. Η βρώµη
είναι φυτό ετήσιας καλλιέργειας και η σπορά της µπορεί να γίνει είτε το φθινόπωρο, για
θερισµό το καλοκαίρι, είτε την άνοιξη, για θερισµό νωρίς το φθινόπωρο.
Χρήση
52
Η βρώµη µπορεί να χρησιµοποιηθεί στη διατροφή του ανθρώπου µε πολλούς τρόπους.
Συνήθως παρασκευάζεται ως πληγούρι, µετά από τεµαχισµό των καρπών, ή
ως αλεύρι βρώµης µετά από άλεση. Η βρώµη τρώγεται κυρίως σε µορφή χυλού. Μπορεί
όµως να χρησιµοποιηθεί και ως συστατικό σε πολλές συνταγές όπως για παράδειγµα για
γλυκά βρώµης, πληγούρι βρώµης, µπισκοτάκια και ψωµί βρώµης. Μπορεί επίσης να
καταναλωθεί ωµή. Ήδη τα µπισκότα ωµής βρώµης έχουν αρχίσει να γίνονται ιδιαίτερα
δηµοφιλή. Στην Αγγλία η βρώµη χρησιµοποιείται και για την παρασκευή µπύρας.
Υγεία
Η βρώµη θεωρείται ιδιαίτερα υγιεινή τροφή. Η ανακάλυψη µετά από κλινικές έρευνες
ότι η βρώµη µειώνει τις ποσότητες της "κακής" χοληστερίνης (LDL) στο αίµα την έκανε
ιδιαίτερα δηµοφιλή τα τελευταία χρόνια.
Γλουτένη
Η βρώµη δεν περιέχει γλουτένη[1][2]. Πρακτικά όµως δεν υπάρχει βρώµη που να είναι
χωρίς γλουτένη και να µην προκαλεί προβλήµατα σε άτοµα µε δυσανεξία στη γλουτένη.
Οι συνθήκες καλλιέργειας[1], µεταφοράς και επεξεργασίας της βρώµης προκαλούν τη
µεταφορά ελάχιστης έστω γλουτένης από άλλα δηµητριακά[3]. Αυτή η ελάχιστη
ποσότητα είναι ικανή να προκαλέσεικοιλιοκάκη σε άτοµα µε αυτήν τη δυσανεξία.
Αβενίνη
Όµως η βρώµη περιέχει την ουσία αβενίνη. Η αβενίνη είναι µια ουσία τοξική για τον
υποβλεννογόνο του εντέρου και µπορεί να προκαλέσει αντίδραση στους κοιλιακούς
µύες, προκαλώντας σπασµούς και πόνους. Πιστεύεται ότι προκαλεί προβλήµατα στο 10%[4] των
ατόµων που έχουν δυσανεξία στη γλουτένη.
Γεωργία
Σπορά
Η βρώµη σπέρνεται την άνοιξη ή νωρίς το καλοκαίρι, όσο νωρίς µπορούν να δουλέψουν
στο έδαφος. Είναι σηµαντικό να αρχίζει κανείς νωρίς, για να πετύχει ο θερισµός επειδή
το καλοκαίρι µε τη ζέστη κάνει τη βρώµη να µην αποδίδει. Η βρώµη αντέχει στο κρύο
και είναι ανεπηρέαστη από παγετό ή χιόνι
53
Θερισµός
Μοντέρνες τεχνικές θερισµού βασίζονται στον εξοπλισµό, την τοπική παράδοση και τις
προτεραιότητες. Η καλύτερη σοδειά γίνεται µε τη βοήθεια Τρακτέρ, που κόβει τα φυτά
γύρω στα 10 εκατοστά πάνω από το έδαφος και τα τοποθετεί µέσα σε "παράθυρα" µε
τους κόκκους οργανωµένους σε σειρά. Αυτό το κάνουν όταν ο πυρήνας έχει 35%
υγρασία ή όταν οι πιο πράσινοι πυρήνες παίρνουν κρεµ χρώµα. Τα "παράθυρα" του
τρακτέρ τα αφήνουν να στεγνώσουν στον ήλιο για αρκετές ηµέρες πριν τα συνδυάσουν
µε ένα εργαλείο. Μετά το άχυρο µαζεύεται σε δέµατα.
Ιστορικά ο θερισµός γινόταν µε το να κόβουν µε ένα δρεπάνι και αλωνίζοντας τα κάτω
από τα πόδια των βοοειδή. Αργά τον 20ο και 21ο αιώνα ο θερισµός γινόταν µέσω
αλωνισµού. Μάζευαν τη βρώµη σε µπουκέτα για να τα βάλουν σε µια αλωνιστική
µηχανή.
Καθαρισµός και διαλογή
Για τη µεταφορά της βρώµης προς το µύλο ξεχωρίζεται η ήρα, οι πέτρες, άλλοι κόκκοι
και ξένα υλικά.
ΓΑΙ∆ΟΥΡΑΓΚΑΘΟ
Το γαιδουράγκαθο είναι ένα βότανο θησαυρός που κάθε σπίτι πρέπει να έχει στο
ντουλαπάκι του! Θεωρείτε το καλύτερο βότανο αν θέλετε να προστατέψετε το συκώτι
σας από κίρρωση και ηπατίτιδα. Ειδικά αν λαµβάνετε φάρµακα για διάφορες παθήσεις,
54
των οποίων η διεργασία περνάει από το συκώτι και το κουράζουν, το γαιδουράγκαθο θα
το βοηθήσει να ανταπεξέλθει οµαλά.
ΓΛΥΚΑΝΙΣΟΣ
Το συναντούµε ακόµη µε το όνοµα Άνισον του ∆ιοσκουρίδου, Γλυκανθής, Άνισος,
Ιλίκιον, Πιµπινέλα κ.α. Ανήκει στην οικογένεια των Σκιαδοφόρων.Ο γλυκάνισος είναι
µονοετής πόα και ανήκει στην οικογένεια των Σκιαδανθών.
Kαλλιεργείται από την αρχαία εποχή. Στην Ελλάδα η καλλιέργεια του είναι
περιορισµένη. Υπάρχει και άλλη ποικιλία το Ρηξιπετροειδές γλυκάνισον (P. Saxagraga)
που το συναντούµε στην Ελλάδα µε 6 διαφορετικές ποικιλίες και του οποίου η ρίζα είναι
φαρµακευτική. Είναι το έµπετρον του ∆ιοσκουρίδου.
Το γλυκάνισο έχει άνθη µικρά λευκά σε σκιάδια αρκετά µεγάλα. Φύλλα µε µεγάλες
στρογγυλές περιφέρεις και τρεις λοβούς. Στέλεχος µε λεπτές ραβδώσεις,
διακλαδιζόµενο. Καρπό αυγοειδή, χνουδωτό. Ανθίζει από Ιούνιο µέχρι Αύγουστο.
Φτάνει σε ύψος τους 50 πόντους
ΤΡΟΠΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ
Ο γλυκάνισος πολλαπλασιάζεται µε σπόρο. Η σπορά γίνεται από µέσα Μαρτίου µέχρι
τέλος Απριλίου, σε καλά προετοιµασµένο χωράφι. Για σπορά µε πνευµατική µηχανή
απαιτούνται 750 γρ./στρ. Για σπορά µε το χέρι ή µε κοινή σπαρτική απαιτείται διπλάσια
ποσότητα.
55
ΣΥΓΚΟΜΙ∆Η
Η συγκοµιδή γίνεται µε θέρισµα των φυτών όταν οι περισσότεροι καρποί µιας ταξιανθίας
βρίσκονται στο στάδιο της ωρίµανσης περίπου το πρώτο 15νθήµερο του Ιουλίου. Τα
φυτά αφήνονται θερισµένα επιτόπου για 2-3 µέρες και µετά αλωνίζονται µε
θεριζοαλωνιστική µηχανή. Η απόδοση σε καρπό στις ξηρικές καλλιέργειες είναι 50-80
κιλά το στρέµµα ενώ στις ποτιστικές διπλασιάζεται.
ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ
Οι κυριότερες ασθένειες που προσβάλλουν τον γλυκάνισο είναι ο περονόσπορος του
αµπελιού και η σκλεροτινίαση οι οποίες αντιµετωπίζονται µε χαλκούχα σκευάσµατα.
ΧΡΗΣΗ
Ο γλυκάνισος καλλιεργείται για το σπόρο του και χρησιµοποιείται για τον αρωµατισµό
ποτών ιδιαίτερα του ούζου και του τσίπουρου. Επίσης έχει και φαρµακευτικές χρήσεις
και χρησιµοποιείται ως αποχρεµπτικό, γαλακταγωγό και ως ήπιο ηρεµιστικό. Επίσης
χρησιµεύει στην άρτυση γλυκισµάτων και άρτων, για βραστάρια γιατί είναι ευστόµαχο
και για παραγωγή αιθέριου ελαίου, που είναι χρήσιµο στη φαρµακοποιία, ποτοποιία και
µυροποιία.
Το βότανο περιέχει πτητικά έλαια 1-6% (στα οποία περιλαµβάνεται η ανισόλη, 30%
έλαια σταθερά), χολίνη.
Είναι ένα θερµαντικό , διεγερτικό χόρτο, το οποίο βελτιώνει την πέψη, δρα ευεργετικά
στο συκώτι και το κυκλοφοριακό σύστηµα και έχει αποχρεµπτική και οιστρογονική
δράση. Είναι αρκετά αποτελεσµατικό µέσο ενάντια στους σπασµούς των εσωτερικών
µυών (του στοµάχου και των εντέρων). Βοηθά στην αποβολή των αερίων των εντέρων
(άφυσο) και αυξάνει την έκκριση υγρών από όλους τους ενδοκρινικούς αδένες,
συµπεριλαµβάνοντας και την έκκριση των γαλακτούχων αδένων. Επειδή το αιθέριο
έλαιο του γλυκάνισου αποβάλλεται από τον οργανισµό τµηµατικά και από την αναπνοή
συµβάλλει και στον καθαρισµό των φλεµάτων από τους αναπνευστικούς οδούς.
Για τις ιδιότητές του αυτές ο γλυκάνισος χρησιµοποιείται στις ανωµαλίες του στοµάχου
και των εντέρων, αυξάνει την αποβολή αερίων των εντέρων και την περισταλτικότητα
56
τους, χρησιµοποιείται ενάντια στον βήχα και τον ερεθισµό των άνω αναπνευστικών
οδών, στην βραχνάδα της φωνής, σαν εφιδρωτικό και αντιπυρετικό µέσο. Είναι ιδιαίτερα
αποτελεσµατικό στα παιδιά για βρογχικά προβλήµατα και άσθµα. Το αφέψηµα των
σπόρων έχει καλή δράση και συµβουλεύεται σαν διουρητικό µέσο στις ασθένειες των
νεφρών, του συκωτιού και του παγκρέατος συνδυασµένο µε άλλα κατάλληλα
σκευάσµατα. Συστήνεται στις µητέρες που θηλάζουν γιατί αυξάνει το γάλα. Συνδυάζεται
καλά µε τον δυόσµο για πεπτικά προβλήµατα και κολικούς των εντέρων. Οι σπόροι του
γλυκάνισου συνδυάζονται καλά και µε τα άνθη του κράταιγου για τη βελτίωση της
καρδιακής λειτουργίας. Εξωτερικά το έλαιο µπορεί να συνδυαστεί µε µια βάση αλοιφής
για την θεραπεία της ψώρας. Το γλυκανισέλαιο επίσης βοηθά στην αποβολή των ψειρών.
Για κολικό που συνοδεύεται από τυµπανισµό ανακατεύουµε Γλυκάνισο µε ίσες
ποσότητες από Μάραθο και Κάρβι. Για την βρογχίτιδα συνδυάζεται καλά µε το Βήχιο, το
Μαρρούβιο και τη Λοµπέλια.
∆ΑΦΝΗ
Είναι θάµνος ή µικρό δέντρο. Τα φύλλα του είναι εναλλασσόµενα, ακέραια, λογχοειδή,
βαθυπράσινα µε µικρό µίσχο και µε ελαφρά κυµατοειδή µορφή. Η οσµή τους είναι
αρωµατική και η γεύση τους είναι λίγο πικρή. Τα άνθη βγαίνουν το Μάρτιο µε Απρίλιο.
Ο καρπός είναι δρύπη µε σαρκώδες περικάρπιο και µεγάλο σπέρµα. Το χρώµα του είναι
κυανόµαυρο ή µαύρο όταν ωριµάσει, σχήµα ωοειδές και µέγεθος µικρής ελιάς. Από τους
καρπούς παράγεται το δαφνέλαιο, που έχει µορφή αλοιφής και στη συνηθισµένη
θερµοκρασία είναι πράσινο. Τα φύλλα του φυτού χρησιµοποιούνται ως άρτυµα
στη µαγειρική (νοστιµίζει φαγητά όπως τα όσπρια) και στη συσκευασία ξηρών καρπών,
57
όπως σύκα ή σταφίδες. Το αιθέριο έλαιο που έχουν τα φύλλα και οι καρποί (δαφνέλαιο)
χρησιµοποιείται για την παρασκευή εντοµοκτόνων και παρασιτοκτόνων. Ένα αραιό
αφέψηµα από αυτά χρησιµοποιείται ως παρασιτοκτόνο οργανισµών που παρασιτούν
σε άλογα.
∆ΕΝ∆ΡΟΛΙΒΑΝΟ
Επιστηµονική ονοµασία: Rosmarinus officinalis-Ροσµαρίνος ο φαρµακευτικός.
Οικογένεια: Χειλανθή (Labiatae).
Άλλα
ονόµατα:
δεντρολίβανο,
λιβανόδενδρο,
διοσµαρίνι,
λασµαρί,
αρισµαρί,
δουσµαρίνι, λεσµαρί, λιβανωτίς
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Πολυετές αειθαλής θάµνος που φθάνει, µέχρι το ενάµισυ µέτρο ύψος. Τα φύλλα του
είναι βελονοειδή στενά σκουροπράσινα και τα άνθη του µικρά ελαφρώς γαλάζια-µωβ.
ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ & ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
Το δεντρολίβανο είναι αυτοφυές στη νότια Ευρώπη και καλλιεργείται ως καλλωπιστικό
σε όλο τον κόσµο. Πολλαπλασιάζετε µε σπόρους αλλά πιο εύκολα µε µοσχεύµατα.
Προτιµά τα θερµά, ξηρά κλίµατα. Αντέχει εύκολα µέχρι -10 βαθµούς Κελσίου και είναι
ανθεκτικό στη ζέστη και στους ανέµους.
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΑ ΜΕΡΗ
58
Στη βοτανοθεραπευτική χρησιµοποιούνται τα φύλλα και τα ανθισµένα µέρη του και
συλλέγεται κυρίως τους καλοκαιρινούς µήνες.
ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ
Πτητικό έλαιο, φλαβονοειδή, ταννίνες, ροζµαρινικό οξύ, ροζµαρικίνη, διτερπένια.
ΙΣΤΟΡΙΑ & ΠΑΡΑ∆ΟΣΗ
Σύµφωνα µε τη λαογραφία, πήρε το όνοµά του από τη Παναγία, η οποία άφησε το
µανδύα της πάνω στο θάµνο. Μέχρι το επόµενο πρωί, τα λουλούδια του θάµνου είχαν
γίνει µπλε και από τότε ονοµάστηκε rose of Mary.
Οι αρχαίοι Έλληνες το θεωρούσαν δώρο της Αφροδίτης. Οι µαθητές φορούσαν στεφάνια
από δεντρολίβανο όταν είχαν εξετάσεις, γιατί βοηθούσε την συγκέντρωση και την
µνήµη.
Το δεντρολίβανο το χρησιµοποιούσαν παλιότερα ως λιβάνι γι αυτό λεγόταν και
λιβανόδενδρο.
Αναφέρεται ότι αφέψηµα δενδρολίβανου, κέδρου και τερβινθίνης ήταν ένα ελιξίριο
νεότητας, που ονοµαζόταν το νερό της βασίλισσας της Ουγγαρίας.
Στα νοσοκοµεία παλιά έκαιγαν δεντρολίβανο για να απολυµάνουν τον αέρα.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ∆ΡΑΣΕΙΣ & ΧΡΗΣΕΙΣ
Το δεντρολίβανο είναι θερµαντικό και διεγείρει την κυκλοφορία του αίµατος προς τον
εγκέφαλο και βελτιώνει τη συγκέντρωση και τη µνήµη.
Είναι χρήσιµο για τους νευρικούς πονοκεφάλους και τις ηµικρανίες.
Ενισχύει την ανάπτυξη της τριχοφυΐας, ενισχύοντας την κυκλοφορία του αίµατος στο
τριχωτό της κεφαλής.Τα φύλλα του δεντρολίβανου, µαζί µε ρίζες τσουκνίδας και ρίζες
λάπατου, µουσκεµένες σε οινόπνευµα, βοηθούν να προκαλούν τριχοφυΐα κάνοντας
εντριβές στο τριχωτό µέρος του κεφαλιού.
Ανεβάζει τη διάθεση και είναι χρήσιµο σε περιπτώσεις κατάθλιψης ήπιας έως µετρίως
σοβαρής µορφής.
Τα µπάνια που γίνονται µε αφέψηµα δεντρολίβανου βοηθούν αυτούς που υποφέρουν από
ρευµατισµούς στις αρθρώσεις.
59
Είναι αποχρεµπτικό και βοηθάει στο βήχα στο άσµα σε βρογχίτιδες και στη γρίπη.
Η σκόνη από τα κονιοποιηµένα φύλλα του δεντρολίβανου επουλώνει τις πληγές.
Το αφέψηµα του δεντρολίβανου είναι και κατά της λιποθυµίας και των ζαλάδων.
Κοπανισµένο φρέσκο δεντρολίβανο κάνοντάς το κατάπλασµα ξεραίνει τις αιµορροΐδες.
Βοηθάει στην υπερκόπωση και στην αδυναµία.
Βρασµένο δεντρολίβανο µε κρασί βοηθάει στον ύπνο.
Γενικά θεωρείται αντιβακτηριδιακό, αντιµυκητιακό και αντιρρευµατικό, τονωτικό της
καρδιάς και της όρασης αλλά και κατά του διαβήτη.
ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ
Το ενεργό συστατικό στο δεντρολίβανο, γνωστό ως carnosic acid (CA), µπορεί να
προστατεύσει τον εγκέφαλο από το εγκεφαλικό και τη νευροεκφύλιση, που οφείλεται
στα επιβλαβή χηµικά και τους ελεύθερους ριζοσπάστες. Αυτοί οι ριζοσπάστες
θεωρούνται ότι συµβάλουν όχι µόνο στα εγκεφαλικά αλλά και στις καταστάσεις
νευροεκφύλισης όπως του Alzheimer, αλλά και στα άρρωστα συµπτώµατα της κανονικής
γήρανσης του εγκεφάλου.
Επίσης έχει τα οφέλη σαν µέσο πρόληψης του καρκίνου. Χρησιµοποιώντας
δεντρολίβανο στα ψητά µπορεί να µπλοκάρει τις ενδεχοµένως καρκινογόνες (HCAs)
ενώσεις που µπορούν να σχηµατιστούν, όταν µαγειρεύεται το κρέας σε υψηλές
θερµοκρασίες.
Η αντιοξειδωτική περιεκτικότητα σε δεντρολίβανο καθιστά αυτήν την µέθοδο πιθανή,
λόγου της παρουσίας των φαινολικών ενώσεων. Οι ενώσεις rosmarinic οξύ, carnosic οξύ
και carnosol µπλοκάρουν και εµποδίζουν τα HCAs προτού να µπορέσουν να
διαµορφωθούν κατά τη διάρκεια της θέρµανσης.
ΑΛΛΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ
Το δεντρολίβανο το χρησιµοποιούσαν παλιά στο κρασί για να µην χαλάσει και να του
δώσει άρωµα. Το ίδιο και στη φέτα αλλά και στο κάπνισµα των κρεάτων τον
χρησιµοποιούσαν για µυρωδιά αλλά και για τις αντί µικροβιακές του ιδιότητες.
Το δεντρολίβανο διώχνει και αυτό τους σκόρους και τα διάφορα έντοµα από τα διπλανά
φυτά.
60
Το δεντρολίβανο χρησιµοποιείται και στη µαγειρική για το αρωµατισµό των ψαριών και
του κρέατος ιδίως του αρνιού και του χοιρινού από τα παλιά χρόνια.
Ο Αγάπιος ο µοναχός γράφει-Πόσες χάρες έχει το δενδρολίβανο:Βράσε τα άνθη
δενδρολίβανου µε νερό, έως να µείνει το µισό και πίνε το νερό εκείνο να σου γιατρεύσει
ότι ασθένεια έχεις στα εντόσθια.
Κάψε το ξύλο του και κάνε τα κάρβουνα σκόνη, την οποία βάλε σε ένα κοµµάτι ψιλό
λινό πανί και τρίβε καλά τα δόντια σου να γίνουν άσπρα και να γιατρευτεί κάθε τους
ασθένεια και αν έχουν σκώληκες ψοφάνε.
Βάλε τα φύλλα του στο στρώµα σου, να µην δεις κακό όνειρο.
Στούµπισε τα φύλλα του και βάλτο στην πληγή να την θεραπεύσεις.
Κάνε το ξύλο του αγγείο να τρως από αυτό, να µην σε βλάψει πράµα εναντίον σου.
Αν κάνεις φλασκί από αυτό , δεν χαλά ποτέ το κρασί, αλλά το φυλάει όπως το έβαλες,
ούτε σε βλάπτει κανένα φάρµακο πίνοντας από το κρασί εκείνο.
Έτσι να βάλεις στο βαρέλι τα φύλλα του, δεν φοβάσαι να χαλάσει το κρασί.
Αν τα βάλεις στην πόρτα και µέσα σε δύο τρεις µεριές του σπιτιού σου, δεν σε βλάπτει
φίδι, σκορπιός, ούτε άλλο ζώο θανάσιµο.
Μάλιστα αν είναι κανένα φίδι σε καµιά τρύπα , κάψε κοµµάτι από αυτό εκεί δίπλα και
νιώθοντας την µυρωδιά του ή βγαίνει να φύγει ή πεθαίνει.
Όποιος έχει καύση πολλή στο στοµάχι και πολλή δίψα, ας το βράσει σε νερό, να το πίνει
µε χυµό του ρογδιού και άλλες πολλές ασθένειες θεραπεύει θαυµασιώτατα.
∆ΟΣΟΛΟΓΙΑ
Σαν έγχυµα ένα κουταλάκι δεντρολίβανο σε ζεστό νερό.
50 γρ. περίπου σε 1 κιλό βραστό νερό είναι καλό για µπάνια για τους ρευµατισµούς.
ΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣ
∆εν λαµβάνεται κατά την διάρκεια της εγκυµοσύνης.
Σε
πολύ
µεγάλες
ποσότητες
µπορεί
να
προκαλέσει
δηλητηριάσεις.
61
∆ΙΚΤΑΜΟ
Χρησιµοποιείται ως φάρµακο µε τη µορφή συνήθως του αφεψήµατος, αντικαθιστώντας
το τσάι µε αναλογία 1 γρ δίκταµο µε 100 γρ νερό.
Το ∆ίκταµο (η έρωντας) (επιστηµονική ονοµασία: Origanum dictamnus, Ορίγανον το
δίκταµνον[1]) είναι ένα ενδηµικό φυτόπου συναντάται στην Κρήτη και χρησιµοποιείται
ως ρόφηµα. Το όνοµα προέρχεται από το όρος ∆ίκτη (Λασιθιώτικα) όπου παλαιότερα
αφθονούσε. Ειδικότερα καλλιεργείται εδώ και 70 χρόνια στην Έµπαρο, [2]. Τα φύλλα του
είναι χνουδωτά και έχουν χρώµα γκριζοπράσινο[3]. Το δίκταµο λέγεται και δίκταµνο(ς).
62
∆ΥΟΣΜΟΣ
Μια φορά και έναν καιρό στα δάση του οµώνυµου βουνού της Ζαχάρως στην
Πελοπόννησο ζούσε µία νύµφη, η Μίνθη. Όµως για κακή της τύχη την ερωτεύτηκε ο
Πλούτωνας, ο θεός του Κάτω Κόσµου.
Αυτό, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε τη ζήλεια της επίσηµης συζύγου Περσεφόνης η
οποία, για να απαλλαχτεί από τη Μίνθη, τη µεταµόρφωσε σε φυτό. Ο Πλούτωνας µη
µπορώντας να διορθώσει το κακό, τουλάχιστον φρόντισε το φυτό να σκορπά παντού µια
γλυκύτατη µυρωδιά. Έτσι, κατά την ελληνική µυθολογία, γεννήθηκε η µέντα.
Η οικογένεια της µέντας περιλαµβάνει δεκάδες είδη, ανάµεσα σε αυτά και τον δυόσµο ή
ηδύοσµο – όπως τον ονόµασαν οι αρχαίοι ηµών πρόγονοι λόγω της γλυκιάς µυρωδιάς
του – που έχει το πιο έντονο πράσινο χρώµα.
Ο δυόσµος όµως, εκτός από χαρακτηριστική ευωδιά, έχει επίσης πλούσια ιατρική φήµη,
όπως και πολλές οικιακές χρήσεις που έρχονται από τα βάθη των αιώνων.
Σκορπίζει το άρωµά του παντού
Ιδιαίτερα αγαπητός σε όλες τις χώρες της Μεσογείου, ο δυόσµος χρησιµοποιείται εδώ
και αιώνες στη µαγειρική, την ιατρική, τη φαρµακοποιία και τη µυροποιία. Στην
αρχαιότητα έκανε το νερό των λουτρών να ευωδιάζει, ενώ οι Αθηναίοι λέγεται ότι τον
φορούσαν ως άρωµα τρίβοντάς τον στο σώµα τους. Στα µέσα του περασµένου αιώνα
σκόρπιζε αφειδώς το άρωµά του σε χώρους αναψυχής, ψυχαγωγίας και χαλάρωσης, σε
γιορτές και δεξιώσεις.
Συστατικό σε αρχαία οδοντόκρεµα
Σήµερα τσίχλες, σιρόπια ζαχαροπλαστικής και οδοντόκρεµες έχουν δηµιουργήσει µια
σχέση λατρείας µαζί του. Όµως έτσι συνέβαινε πάντα: Συνταγή οδοντόκρεµας, που
βρέθηκε σε αρχαίο αιγυπτιακό πάπυρο (στα ελληνικά), περιλάµβανε δυόσµο, αλάτι,
πιπέρι και σκόνη ίριδας (είδος κρίνου).
63
Γιατί οι αρχαίοι Έλληνες τον έτριβαν στο τραπέζι;
Υπάρχει καλύτερο… τραπεζοµάντιλο από τον χυµό του δυόσµου; Όχι, κατά τους
αρχαίους Έλληνες. Όπως λέγεται, όταν έστρωναν τραπέζι, πρώτα το αρωµάτιζαν
τρίβοντας επάνω στην επιφάνειά του φυλλαράκια δυόσµου και µετά κάθονταν να
γευµατίσουν. Προφανώς το έκαναν για να τους ανοίξει η όρεξη (ο δυόσµος διεγείρει το
πεπτικό σύστηµα), για να ηρεµήσει το πνεύµα και να δηµιουργηθεί κλίµα ευφορίας (από
το γλυκό του άρωµα). Και ίσως για να κρατήσουν µακριά απρόσκλητους επισκέπτες,
όπως µυρµήγκια, σαρανταποδαρούσες, κουνούπια, και ποντίκια.
Πρώτος και καλύτερος στα γιατροσόφια
Εκτός από διαιτητικές ίνες, ο δυόσµος περιέχει φολικό οξύ, ριβοφλαβίνη, βιταµίνες Α,
Β6, Ε, ασβέστιο, µαγνήσιο, σίδηρο, κάλιο, µαγγάνιο και χαλκό. Λόγω λοιπόν των
συστατικών του χρησιµοποιείται σε πολλά γιατροσόφια, όπως σε γαργάρες για θεραπεία
πληγών του στόµατος, ουλίτιδας, φαρυγγίτιδας και αµυγδαλίτιδας, ως αντίδοτο στην
κακοσµία του στόµατος, χωνευτικό και καταπραϋντικό της γαστρεντερικής δυσφορίας,
ως ηρεµιστικό, για την τόνωση της µνήµης, τη θεραπεία των σκασµένων χεριών και της
πιτυρίδας αλλά και ως αφροδισιακό (σε συγκεκριµένες δόσεις) και εµµηναγωγό
(ακατάλληλο για εγκυµονούσες). Θεωρείται ότι προσφέρει ανακούφιση στην αϋπνία, τον
πονοκέφαλο, τον πονόδοντο (από αποστήµατα), στους ρευµατόπονους και τον πόνο των
κλειδώσεων µε το τρίψιµο φρέσκων φύλλων στις πονεµένες περιοχές.
Μειώνει την τεστοστερόνη;
Ιατρικές έρευνες έδειξαν ότι ο δυόσµος έχει αντιφλεγµονώδη, αντιοξειδωτική και
ανοσορυθµιστική δράση χάρη στο ροσµαρινικό οξύ που περιέχει, µια πολυφαινόλη η
οποία απαντάται σε αρκετά µυρωδικά βότανα (βασιλικός, θυµάρι, δεντρολίβανο κ.ά.).
Γι’ αυτό και προτείνεται, εκτός των άλλων, ως ρόφηµα για την ανακούφιση της
οστεοαρθρίτιδας, επειδή αναστέλλει τις χρόνιες και οξείες φλεγµονές. Επίσης διαθέτει
εξαιρετικές αντιµυκητισιακές ιδιότητες (π.χ. εξολοθρεύει τον µύκητα Candida albicans
καθώς και µύκητες που εµφανίζονται κατά την αποσύνθεση των τροφίµων). Έτσι
προτείνεται και για την αντιµετώπιση προβληµάτων πέψης. Επιπλέον µειώνει τα
τριγλυκερίδια αλλά και τις αρσενικές ορµόνες σε άντρες και γυναίκες που τον πίνουν
64
συχνά σε αφέψηµα (η τεστοστερόνη υπάρχει και στον γυναικείο οργανισµό).
Πότε να πεις «όχι» στο ρόφηµα
Οι επιστήµονες συνιστούν να µην καταναλώνεται από τα ζευγάρια που προσπαθούν να
τεκνοποιήσουν, γιατί ενδέχεται να προκαλέσει µείωση της πυκνότητας του σπέρµατος,
βλάβη στον ιστό των όρχεων, αλλά και να διαταράξει την ορµονική ισορροπία και των
δύο φύλων. Γενικότερα χρειάζεται µέτρο στην κατανάλωση τσαγιού από δυόσµο, γιατί
σε µεγάλη ποσότητα γίνεται τοξικό για τα νεφρά και το συκώτι. Επίσης δεν πρέπει να
συνδυάζεται µε φάρµακα που καταστέλλουν το κεντρικό νευρικό σύστηµα, ενώ µπορεί
να ενισχύσει την υπνηλία που προκαλούν κάποια ηρεµιστικά και αντικαταθλιπτικά
σκευάσµατα.
Προσοχή στο αιθέριο έλαιο
Το αιθέριο έλαιο του δυόσµου έχει ισχυρή αντιµικροβιακή δράση. Καταπολεµά πολλά
βακτηρίδια, όπως τον E. Coli που προσβάλει τα έντερα, το ελικοβακτηρίδιο του
πυλωρού, τη σαλµονέλα, τον χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο και τα βακτήρια που προκαλούν
τερηδόνα. Ως εκ τούτου χρησιµοποιείται ως αντισηπτικό αλλά και ως µέσο συντήρησης
των τροφίµων. Ο ψεκασµός της φλούδας της πατάτας µε αιθέριο έλαιο δυόσµου
παρατείνει την αποθήκευσή της έως και έναν χρόνο χωρίς να φυτρώνει, ενώ ψεκασµοί µε
δυόσµο γενικώς εφαρµόζονται όπου χρειάζεται να εξαλειφθούν παράσιτα και ζωύφια.
Ίσως γι΄ αυτό κάποιες νοικοκυρές αποθηκεύουν τα όσπρια µαζί µε φυλλαράκια δυόσµου,
ώστε να συντηρηθούν καλύτερα. Ακόµα, το έλαιο του δηµοφιλούς βοτάνου δρα και ως
προστατευτικό από επιζήµιες ακτινοβολίες και χηµειοθεραπείες.
Όµως, όπως συµβαίνει µε κάθε φυτικό αιθέριο έλαιο, η χρήση του απαιτεί προσοχή, γιατί
σε µεγάλες δόσεις είναι τοξικό. Έγκυοι, θηλάζουσες και παιδιά καλύτερα να το
αποφεύγουν τελείως και φρονιµότερο είναι να προηγείται έλεγχος αλλεργίας πριν από τη
χρήση του.
65
Για τους απρόκλητους επισκέτες
Αν έχεις ενδείξεις ότι στο σπίτι της πόλης ή το εξοχικό έχουν κάνει την εµφάνισή τους
ποντίκια, τότε σκόρπισε φύλλα (προτιµότερο φρέσκα) δυόσµου στο διάβα τους. Καθώς
τα τρωκτικά αντιπαθούν τη µυρωδιά του, θα µαζέψουν τα µπογαλάκια τους για να
αναζητήσουν αλλού φωλιά.
Αν σε περιτριγυρίζουν κουνούπια, κάνε το όπως οι αρχαίοι: Τρίψε επάνω στο σώµα σου
(χέρια, πόδια) φρέσκο δυόσµο. Αυτό θα απωθήσει τα ενοχλητικά έντοµα, που επίσης
αντιπαθούν τη µυρωδιά του.
EΛΙΑ
Η ελιά ή ελαιόδενδρο ή λιόδεντρο (επιστ. Ελαία, Olea) είναι γένος καρποφόρων
δέντρων της οικογένειας των Ελαιοειδών(Oleaceae), το οποίο συναντάται πολύ συχνά
και στην Ελλάδα. Ο καρπός του ονοµάζεται επίσης ελιά και από αυτόν παράγεται
το ελαιόλαδο. Η ελιά υπήρξε το σύµβολο της θεάς Αθηνάς.
Είναι δέντρο αειθαλές, έχει φύλλα αντίθετα, λογχοειδή, δερµατώδη, σκουροπράσινα
στην άνω επιφάνεια και αργυρόχροα στην κάτω. Τα άνθη της είναι λευκωπά,
µονοπέταλα και πολύ µικρά, σχηµατίζουν ταξιανθία βότρυος και εµφανίζονται προς το
τέλος Μαΐου, ενώ ο καρπός ωριµάζει και συλλέγεται κατά τα τέλη του φθινοπώρου και
αρχές του χειµώνα. Ο κορµός της ελιάς είναι οζώδης και καλύπτεται από τεφρόφαιο
φλοιό.
66
ΕΥΚΑΛΥΠΤΟΣ
Ο ευκάλυπτος είναι αγγειόσπερµο, δικότυλο, ιθαγενές φυτό και ανήκει στην τάξη
Μυρτώδη και στην οικογένεια των Μυρτοειδών. Περιλαµβάνει 550 περίπου είδη
µεγάλων ως επί το πλείστον δέντρων που καλλιεργούνται στις εύκρατες περιοχές για
εµπορική εκµετάλλευση και για τη σκιά τους.
Τα φύλλα του είναι µακριά , δερµατώδη και κρέµονται από το δέντρο.
Ο καρπός είναι κάψα που περιβάλλεται από µία θήκη και περιέχει πολλά µικρά σπόρια
ενώ τα άνθη όταν ανοίγουν ενώνονται µεταξύ τους σχηµατίζοντας ένα µικρό δοχείο. Τα
φύλλα πολλών ειδών περιέχουν ένα έλαιο γνωστό και ως ευκαλυπτέλαιο που
χρησιµοποιείται στη φαρµακευτική σε διάφορα σπρέι κατά της ρινικής καταρροής. Από
τον κορµό κάποιων άλλων ειδών λαµβάνεται η ρητίνη, χρήσιµη στη βυρσοδεψία και
στη φαρµακευτική. Τα δέντρα είναι ψηλά και µπορούν να φτάσουν σε ύψος και τα 90
µέτρα και η περιφέρεια του κορµού τα 8 µέτρα. Είναι τα ψηλότερα ανθοφόρα φυτά.
Ο φλοιός του ευκαλύπτου έχει χρήσεις στη βυρσοδεψία, ενώ το ξύλο του, επειδή έχει την
ιδιότητα να είναι σκληρό και στερεό, έχει χρήσεις στη ναυπηγική σε βαριές και ελαφριές
κατασκευές, στην κατασκευή αποβάθρων, στη γεφυροποιία, σε τηλεγραφικούς στύλους
και σε οικοδοµές. Στην Αυστραλία χρησιµοποιείται ως καύσιµο. Επίσης χρησιµοποιείται
πολύ σε αναδασώσεις γιατί αναπτύσσεται πολύ γρήγορα ενώ παράλληλα δεν είναι
ευαίσθητος στις διάφορες ασθένειες.
Στην Ελλάδα βρίσκουµε το είδος Ευκάλυπτος ο σφαιρικός (Eucalyptus globulus) που
φτάνει σε ύψος τα 80 µέτρα. Ο ευκάλυπτος εισήχθη στην Ελλάδα από τον βοτανολόγο
και λόγιο Θεόδωρο Ορφανίδη το 1862. Έχει ξερό φλοιό που µαδάει βγάζοντας µακριές
67
ταινίες αφήνοντας τον κορµό λείο και το χρώµα του σταχτίλευκο. Καλλιεργείται κυρίως
στη νότια Ελλάδα και στη Χαλκιδική και βρίσκεται σε δάση και κήπους.
Μερικοί τον φυτεύουν στον κήπο του σπιτιού τους αφού εκτός της σκιάς και της δροσιάς
που παρέχει έχει τη δυνατότητα να αποµακρύνει και τα κουνούπια.
ΕΧΙΝΑΚΕΙΑ
Η εχινάκεια ή εχινάτσια (Echinacea purpurea) είναι ένα αρκετά δηµοφιλές βότανο, ειδικά
για την τόνωση του ανοσοποιητικού συστήµατος και την αντιµετώπιση της γρίπης και
του κοινού κρυολογήµατος. Είναι ένα ποώδες, πολυετές, ανθοφόρο φυτό και συγγενεύει
µε τη γνωστή σε όλους µαργαρίτα.
Η εχινάκεια χρησιµοποιήθηκε ευρέως από τους ιθαγενείς Αµερικανούς, εκατοντάδες
χρόνια πριν την άφιξη των Ευρωπαίων εξερευνητών. Έγινε γνωστή στις ΗΠΑ στις αρχές
του 1800 µ.Χ. ως φυτικό φάρµακο και πολύ σύντοµα η φήµη της διαδόθηκε σε όλη την
Ευρώπη. Παρ’ όλα αυτά, η εχινάκεια ξεκίνησε να γίνεται παγκοσµίως δηµοφιλής το έτος
1920, όταν Γερµανοί ερευνητές εξέτασαν τις µαγικές της ιδιότητες.
Η εχινάκεια µπορεί να βρεθεί πλέον σε αποξηραµένη µορφή για προετοιµασία
αφεψήµατος στο σπίτι, σε κάψουλες, δισκία ή εκχυλίσµατα καθώς και σε διάφορες
καραµέλες για την αντιµετώπιση του κρυολογήµατος.
68
Το βότανο της εχινάκειας ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστηµα, βελτιώνει την αντίδραση
του οργανισµού σε ιογενείς ή µικροβιακές µολύνσεις και φυσικά µειώνει πολλά από τα
συµπτώµατα της γρίπης και του κρυολογήµατος.
Ποιες είναι οι δραστικές ουσίες της εχινάκειας;
Η εχινάκεια περιέχει ένα πολύπλοκο µείγµα δραστικών ουσιών, µερικές από τις οποίες
είναι αντιµικροβιακές (δρουν ως φυσικά αντιβιοτικά) ενώ άλλες πιστεύεται ότι
ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστηµα του ανθρώπου.
Όλα τα είδη της εχινάκειας (Echinacea angustifolia - Echinacea pallida - Echinacea
purpurea) περιέχουν ουσίες που υπάγονται στην κατηγορία των φαινολών. Οι φαινόλες
βρίσκονται στα περισσότερα φρούτα και λαχανικά και είναι αυτές που τα προστατεύουν
από διάφορες µολύνσεις καθώς και από την ηλιακή ακτινοβολία. Οι φαινόλες έχουν
ισχυρή αντιοξειδωτική δράση και είναι ιδιαίτερα ευεργετικές για την ανθρώπινη υγεία.
Επιπλέον, στην εχινάκεια βρίσκονται παράγωγα καφεϊκού οξέος (εχινακοσίδη,
κυναρίνη),
πολυσακχαρίτες, γλυκοσίδια (εχινακίνη), πολυκετυλένια, αλκυλαµίδια,
βεταϊνη, εχινολόνη, χουµουλένιο, κάλιο, σίδηρος, χαλκός, ινουλίνη καθώς και βιταµίνες
Α, C και Ε.
Πολλές από τις παραπάνω ουσίες της εχινάκειας ενεργοποιούν εκείνες τις χηµικές
ενώσεις του σώµατος που µειώνουν τη φλεγµονή µειώνοντας έτσι τα συµπτώµατα της
γρίπης και του κρυολογήµατος.
Ορισµένες εργαστηριακές έρευνες δείχνουν ότι η εχινάκεια µπορεί να διεγείρει το
ανοσοποιητικό σύστηµα του σώµατος αλλά χρειάζονται περισσότερες µελέτες για να
εξακριβωθεί αν ισχύει κάτι τέτοιο στους ανθρώπους.
Τέλος, η εχινάκεια φαίνεται να περιέχει ορισµένες χηµικές ουσίες που µπορούν να
επιτεθούν στα βακτήρια και στους µύκητες, λειτουργούν δηλαδή ως αντιµικροβιακές
ουσίες.
Πόσο αποτελεσµατική είναι η εχινάκεια;
69
Αν κάνουµε αναζήτηση στο διαδίκτυο µε τη λέξη εχινάκεια, θα βρούµε δεκάδες
εκατοντάδες άρθρα που να λένε «η εχινάκεια είναι καλή για αυτό», «η εχινάκεια είναι
καλή για το άλλο». Στην πραγµατικότητα, η βάση δεδοµένων του Natural Medicines
Comprehensive, η οποία βασίζεται αποκλειστικά και µόνο σε επιστηµονικά στοιχεία και
ευρήµατα, ταξινοµεί την εχινάκεια σε: Αποτελεσµατική, πιθανόν αποτελεσµατική,
ενδεχοµένως
αποτελεσµατική,
ενδεχοµένως
αναποτελεσµατική,
πιθανόν
αναποτελεσµατική, αναποτελεσµατική και τέλος σε ανεπαρκή στοιχεία για την
αποτελεσµατικότητα της όσον αφορά τις ιδιότητες της στην υγεία.
Όσον αφορά την αξιολόγηση της εχινάκειας ως αποτελεσµατική στην εν λόγω βάση
δεδοµένων αναφέρονται τα εξής:
Ενδεχοµένως αποτελεσµατική για:
Κοινό κρυολόγηµα. Αρκετές επιστηµονικές µελέτες έχουν δείξει ότι η λήψη ορισµένων
προϊόντων εχινάκειας κατά τη διάρκεια του κοινού κρυολογήµατος µπορούν να
µειώσουν τα συµπτώµατα και τη διάρκειά του. Άλλες πάλι δεν έδειξαν κανένα
όφελος. Το πρόβληµα είναι ότι οι επιστηµονικές µελέτες χρησιµοποιούν διαφορετικά
είδη εχινάκειας και διαφορετικές µεθόδους παρασκευής. Λαµβάνοντας εχινάκεια δεν
φαίνεται να εµποδίζεται η απόκτηση του κρυολογήµατος αλλά µειώνει τα συµπτώµατα
του.
Κολπικές µολύνσεις. Λαµβάνοντας εχινάκεια και εφαρµόζοντας στο δέρµα κρέµες που
την περιέχουν φαίνεται πως µειώνεται το ποσοστό υποτροπής της λοίµωξης ενώ
επιταχύνεται η θεραπεία της.
Ενδεχοµένως αναποτελεσµατική για:
Έρπητα των γεννητικών οργάνων (ιός HSV): Λαµβάνοντας εχινάκεια δεν φαίνεται να
εµποδίζεται ή να µειώνεται η συχνότητα ή η διάρκεια του υποτροπιάζοντος γεννητικού
έρπητα.
70
Ανεπαρκή στοιχεία για την αποτελεσµατικότητα της για:
•
Λοιµώξεις του ουροποιητικού συστήµατος.
•
Ηµικρανίες.
•
Σύνδροµο χρόνιας κόπωσης.
•
Έκζεµα.
•
Αλλεργική ρινίτιδα.
•
Αλλεργίες.
•
Τσιµπήµατα µελισσών.
•
Σύνδροµο Ελλειµµατικής προσοχής-υπερκινητικότητας (ADHD).
•
Γρίπη (γρίπη).
•
Φλεγµονώδεις καταστάσεις.
•
Άλλα προβλήµατα υγείας.
Απαιτούνται περισσότερες έρευνες για την αποτελεσµατικότατα της εχινάκειας στις
παραπάνω παθολογικές καταστάσεις µιας και τα αποτελέσµατα των µελετών είναι ελλιπή
ή
αντικρουόµενα
Ασφάλεια
Η εχινάκεια είναι, πιθανότατα, ασφαλής για τους περισσότερους ανθρώπους όταν βέβαια
χρησιµοποιείται βραχυπρόθεσµα (δεν πρέπει να λαµβάνεται χωρίς διακοπή για
περισσότερο από 6-7 εβδοµάδες) καθώς δεν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες για την
µακροχρόνια χρήση της. Μερικές ανεπιθύµητες ενέργειες που έχουν αναφερθεί είναι ο
πυρετός, η ναυτία, ο έµετος, η αλλοίωση της γεύσης, πόνος στο στοµάχι, διάρροια,
πονόλαιµος, ξηροστοµία, πονοκέφαλοι, µούδιασµα της γλώσσας, ζαλάδες, αϋπνία,
αποπροσανατολισµός και µυαλγίες.
Η εχινάκεια είναι πιθανόν ασφαλής σε παιδιά ηλικίας 2-11 ετών όταν χρησιµοποιείται
για διάστηµα έως 10 ηµερών και αντενδείκνυται για παιδία κάτω των 2 ετών. Επίσης
71
είναι πιθανή η εµφάνιση εξανθηµάτων στα παιδιά ηλικίας 2-11 ετών λόγω της χρήσης
εχινάκειας.
Η εχινάκεια µπορεί να προκαλέσει αλλεργικές αντιδράσεις, ιδιαίτερα σε άτοµα που είναι
αλλεργικά στο αγριόχορτο, στην καλεντούλα και στις µαργαρίτες.
Η εφαρµογή της εχινάκειας στο δέρµα µπορεί να προκαλέσει ερυθρότητα, φαγούρα, ή
εξανθήµατα.
Ειδικές προφυλάξεις και προειδοποιήσεις:
Εγκυµοσύνη και θηλασµός: ∆εν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για τη χρήση της εχινάκειας
κατά τη διάρκεια της εγκυµοσύνης και του θηλασµού και γι’ αυτό συστήνεται να
αποφεύγεται.
Αυτοάνοσα νοσήµατα: Η εχινάκεια µπορεί να έχει επιδράσει µε αρνητικό τρόπο στο
ανοσοποιητικό σύστηµα και να επιδεινώσει αυτές τις παθήσεις. Μην πάρετε εχινάκεια
εάν έχετε µια αυτοάνοση διαταραχή (σκλήρυνση κατά πλάκας, ερυθηµατώδης λύκο,
ρευµατοειδή αρθρίτιδα, νόσο Crohn κ.α.).
Η εχινάκεια µπορεί να τονώσει το ανοσοποιητικό σας σύστηµα, πόσο µάλιστα σε
συνδυασµό µε µια ισορροπηµένη διατροφή, και να έχει πολλαπλά οφέλη για την υγεία,
αν και σε πολλές περιπτώσεις τα επιστηµονικά δεδοµένα είναι ανεπαρκή. Παρ’ όλα αυτά,
συστήνεται ανεπιφύλακτα η ασφαλής χρήση της.
ΗΛΙΑΝΘΟΣ
Ο Ηλίανθος (Helianthus) είναι γένος Αγγειόσπερµων ∆ικότυλων φυτών που ανήκει
στην οικογένεια των Σύνθετων (Compositae) της τάξης τωνΑστερωδών (Asterales).
72
Περιλαµβάνει 65 ως 100 περίπου είδη, πολυετή ή µονοετή ποώδη, ιθαγενή
της αµερικανικής ηπείρου. Η καλλιέργεια του ήταν γνωστή από το 3000 π.χ. Είναι ψηλά
φυτά µε φύλλα µεγάλα, ωοειδή, οδοντωτά στην περιφέρεια και τριχωτά. Η ονοµασία του
γένους οφείλεται στο γεγονός ότι η ταξιανθία (κεφαλή) ακολουθεί τον ήλιο καθ' όλη τη
διάρκεια της ηµέρας και στρέφεται πάλι προς την ανατολή το πρωί. Η κίνηση αυτή που
οφείλεται σε κάµψη του βλαστού, σταµατά µετά την άνθηση και την γονιµοποίηση των
ανθέων και τα κεφάλια παραµένουν στραµµένα προς την ανατολή.
Ο Ηλίανθος στην Ελλάδα
Το είδος H. anuus καλλιεργείται κυρίως στην Ανατολική Μακεδονία και στη Θράκη σε
έκταση 40 έως 50 χιλιάδων στρεµµάτων σύµφωνα µε στοιχεία του 2002.
ΘΥΜΑΡΙ
Το θυµάρι ή θύµιο (Θύµος ο κοινός, λατ. Thymus vulgaris) είναι αγγειόσπερµο,
δικότυλο φυτό, το οποίο ανήκει στην τάξη των Σωληνανθών (Tubiflorae) και στην
οικογένεια των Χειλανθών (Labiatae). Είναι θάµνος µικρού ύψους (έως 30 εκατοστά), µε
όρθιους βλαστούς, εξαιρετικά ανθεκτικός, αναδύει πολύ ευχάριστο άρωµα. Απαντάται
στις νότιες και µεσογειακές περιοχές της Ευρώπης σε διάφορες περιοχές της Ασίαςκαι
καλλιεργείται στη βόρεια Αµερική.
Τα φύλλα του θυµαριού, όταν ξεραθούν, αποκτούν καφεπράσινο χρώµα και αναδύουν το
άρωµα τους όταν θρυµµατιστούν. Η γεύση τους είναι πολύ δυνατή, ελαφρώς καυστική
και πλούσια. Μαζί µε τους αποξηραµένους ανθούς χρησιµοποιούνται ως µπαχαρικό για
73
τον αρωµατισµό διαφόρων φαγητών σε ψάρια, κρέατα, σε διάφορες σάλτσες, σούπες
κ.λ.π. Είναι ένα από τα βασικά συστατικά του λικέρ βενεδικτίνη.
Το θυµάρι είναι ιδιαίτερα αγαπητό στις µέλισσες και το θυµαρίσιο µέλι είναι εξαιρετικής
ποιότητας.
Φαρµακευτική Χρήση
Το θυµάρι περιέχει αιθέριο έλαιο σε ποσοστό 1-2%. To κύριο συστατικό του αιθέριου
έλαιου του θυµαριού κατά 20-54% είναι η θυµόλη ή, αλλιώς, καµφορά του θυµαριού,
έχει δε χρήσεις στην αρωµατοποιία και στην οδοντιατρική. Η θυµόλη έχει αντισηπτική
δράση και αποτελεί το κυρίως συστατικό πολλών εµπορικών σκευασµάτων για την
πλύση του στόµατος, όπως η Listerine. Πριν την έλευση των σύγχρονων αντιβιοτικών, το
αιθέριο έλαιο θυµαριού χρησίµευε για την επάλειψη των γαζών. Η θυµόλη έχει
αποδειχτεί επίσης αποτελεσµατική στην καταπολέµηση των µυκητων που συχνά
µολύνουν τα νύχια των ποδιών. Αποτελεί επίσης ενεργό συστατικό σε κάποια φυτικά
σκευάσµατα χωρίς οινόπνευµα, για την απολύµανση των χεριών.
Το ρόφηµα από θυµάρι µπορεί να χρησιµοποιηθεί για τη θεραπεία του βήχα και
της βρογχίτιδας. Για να παρασκευάσουµε έγχυµα βάζουµε 1 κουταλιά του γλυκού ξηρό
ή 2 κουταλιές του γλυκού φρέσκο βότανο, χωρίς κοτσάνι, σε 1 φλιτζάνι βραστό νερό, το
σκεπάζουµε για 10 λεπτά και µετά το σουρώνουµε.
Σηµαντικές Ποικιλίες
Στην Ελλάδα υπάρχουν 23 αυτοφυή είδη και τα πιο σηµαντικά είναι:
1.-Αγριοθυµάρι.
Θύµος ο κεφαλωτός Thymus capitatus Μικρός θάµνος µε βλαστούς ξυλώδεις
ξαπλωµένους. Βρίσκεται σε πολλές βραχώδεις, ορεινές, ξηρές περιοχές της ηπειρωτικής
Ελλάδας. Κοντά στις περιοχές όπου φύεται το άγριο θυµάρι τοποθετούνται κυψέλες µε
µέλισσες και παράγεται εκλεκτό µέλι.
2.-Χαµοθρούµπι.
Θύµος ο γραπτός Τhymus striatus. Πολύ κοινό σε διάφορες πεδινές περιοχές και
λιβάδια της Μακεδονίας και της Θράκης.
74
3.-Σµάρι.
Θύµος η Ζυγίς ή Θύµος ο αττικός Thymus atticus ή θυµάρι της Aττικής. Βρίσκεται σε
διάφορες βραχώδεις περιοχές της Αττικής, της Αχαΐας, Κορινθίας και Ολύµπου.
Υπάρχουν και καλλωπιστικές ποικιλίες θυµαριού που καλλιεργούνται σε διάφορους
κήπους.
ΙΠΠΟΚΑΣΤΑΝΈΑ – ΙΠΠΟΚΑΣΤΑΝΙΑ
Συνών : Αίσκουλος (Aesculus), Αγγλιστί ( Horse Chestnut-tree η Bucheye) , Γαλλιστί
(Marronnier d’ Inde.)
Οικογένεια : Ιπποκαστανίδες (Hippocastanaceae)
Κοινό όνοµα : Αγριοκαστανιά
Το γένος περιλαµβάνει 15 περίπου είδη δέντρων και θάµνων που κατάγονται από τη
βόρεια Αµερική την Ανατολική Ασία και τη νότια Ευρώπη. Τα δεντρώδη είδη µπορούν
να φτάσουν σε ύψος 30 περίπου µ. Έχουν εύρωστο κορµό, λείο φλοιό και παλαµοσχιδή
φύλλα που αποτελούνται από 5-9 φυλλάρια µε οδοντωτές παρυφές. Τα λουλούδια άσπρα
ή ροζ είναι ενωµένα σε όρθιες φόβες που ανοίγουν στα τέλη της ανοίξεως. Τα
περισσότερα είδη είναι ανθεκτικά και εύκολα στην καλλιέργεια. Οι ιπποκαστανέες είναι
κατάλληλες για τη διακόσµηση πάρκων και κήπων ή για να σχηµατίζουν δεντροστοιχίες
κατά µήκος δρόµων και λεωφόρων. << ………..ο δε καρπός του απαλλασσόµενος δια
ζέσεως εν ύδατι της πικράς γεύσεώς του, χρησιµεύει προς διατροφήν των αιγοπροβάτων
και των χοίρων (Π.Γ. Γεννάδιος Λεξικόν Φυτολογικόν σελίς 436 ).
75
Είδη και ποικιλίες
Αίσκουλος η καλιφορνική (Aesculus californica)
Θάµνος που κατάγεται από την Καλιφόρνια και δεν ξεπερνά το ύψος των 12µ. Έχει
επεκτατική ή θυσανώδη µορφή και αχνορόδινα, αρωµατικά λουλούδια ενωµένα σε
κυλινδρικές φόβες που ανοίγουν τον Απρίλιο. Παράγει µεγάλους, λείους καρπούς.
Πρόκειται για είδος πολύ ανθεκτικό ιδιαίτερα κατάλληλο για κήπους περιορισµένων
διαστάσεων. Φυτεύεται µεµονωµένο ή κατά συστάδες.
Αίσκουλος x σαρκόχρους (Aesculus x carnea)
Υβρίδιο κηπευτικής προελεύσεως που δηµιουργήθηκε από διασταύρωση των ειδών
Αίσκουλος η ιπποκαστανέα (A hippocastanum) και Αίσκουλος η περιδεής (A.paria).
Είναι γνωστό σαν κόκκινη ιπποκαστανέα και έχει ύψος 10-15µ µε συµπαγή και
στρογγυλωπή µορφή. Τα φύλλα πιο σκούρο και πιο γυαλιστερά από την κοινή
ιπποκαστανέα είναι σχετικά µικρά και αποτελούνται από 5 φυλλάρια. Τα λουλούδια
ανοιχτοκόκκινα ή ροζ –καρµινόχρωµα εµφανίζονται ενωµένα σε βότρεις µήκους 1520εκατ µεταξύ Μαΐου και Ιουνίου. Οι καρποί περιβάλλονται από ένα χαλκοπράσινο
περίβληµα χωρίς αγκάθια. Είναι ένα είδος µε αργή ανάπτυξη ανθεκτικό στην ξηρασία.
Από τις διάφορες ποικιλίες του αναφέρουµε τη Μελανοπόρφυρο (Atropurpureum), µε
πορφυρά λουλούδια την Μπριότειος (Briotti) πιο εύρωστη από το τυπικό είδος µε
κόκκινα λουλούδια και την Όρθια (Erecta) µε όρθια λουλούδια.
Αίσκουλος η ετερόχρους (Aesculus discolor)
Είναι δενδρύλλιο που κατάγεται από τις Ηνωµένες Πολιτείες και µπορεί να φτάσει σε
ύψος 10µ. Η επάνω επιφάνεια των φύλλων είναι γυαλιστερή ενώ η κάτω καλύπτεται από
ελαφρό χνούδι. Παρουσιάζει κίτρινα ή κόκκινα λουλούδια ενωµένα σε φόβες µήκους 1520 εκατ και παράγει στην συνέχεια καστανόχρωµους καρπούς.
Αίσκουλος η λεία (Aesculus glabra)
Πρόκειται για δενδρύλλια που κατάγεται από τις Ηνωµένες Πολιτείες και δεν ξεπερνά το
ύψος των 10µ. Έχει στρογγυλωπή κόµη και σύνθετα φύλλα αποτελούµενα από 5
φυλλάρια που το φθινόπωρο παίρνουν ένα ζωηρό κίτρινο χρώµα. Τα λουλούδια
κιτρινοπράσινα εµφανίζονται τον Μαίο. Οι καρποί είναι ωοειδής και χωρίς αγκάθια.
Αίσκουλος η ιπποκαστανέα (Aesculus hippocastanum)
Πρόκειται για την κοινή ιπποκαστανέα ή αγριοκαστανιά ένα θαυµάσιο δέντρο που
76
κατάγεται από τη Μικρά Ασία και τη δυτική Ελλάδα.(Ήπειρο κλπ) Το ύψος της
κυµαίνεται κατά µέσο όρο γύρω στα 20-25 µ αλλά µπορεί να φτάσει και τα 40. Ο κορµός
είναι εύρωστος συχνά µε αυλακώσεις καλυµµένος από λεία φλούδα. Φέρει µάλλον
θεαµατικούς καστανούς «οφθαλµούς» που στις αρχές της ανοίξεως γίνονται κολλώδεις.
Έχει εξάλλου βαθυπράσινα φύλλα αποτελούµενα από 5-7 οδοντωτά φυλλάρια το πιο
µεγάλο από τα οποία µπορεί να φτάσει το µήκος των 25 εκατ και το πλάτος των 10εκατ.
Κατά το φθινόπωρο τα φύλλα παίρνουν πολύ ζωηρά χρώµατα από το έντονο κόκκινο ως
το χρυσοκίτρινο και το πορτοκαλί. Τον Μαίο παρουσιάζει άφθονα άσπρα αρωµατικά
λουλούδια ενωµένα σε όρθιους κωνικούς στόχεις µήκους 20-25 εκατ. Οι καρποί
(γνωστοί και σαν ινδικά κάστανα ) µοιάζουν µε τα κοινά κάστανα : αποτελούνται από
ένα πράσινο αγκαθωτό περίβληµα που περικλείει έναν χοντρό καστανόχρωµο
γυαλιστερό σπόρο.
Η ιπποκαστανέα είναι δέντρο µε γρήγορη ανάπτυξη : ένα νεαρό φυτό µπορεί να
ξεπεράσει τα 50εκατ από τις αρχές της Ανοίξεως ως τις αρχές του καλοκαιριού. Επίσης
είναι µακρόβιο δέντρο (µπορεί να ζήσει πάνω από 150χρόνια) Είναι κατάλληλο για
πάρκα και κήπους καθώς και για δεντροστοιχίες λεωφόρων.
Από τις διάφορες ποικιλίες του αναφέρουµε τη Μπαουµάνειος (Baumani) µε διπλά
άσπρα λουλούδια τα οποία διαρκούν περισσότερο από του τυπικού είδους αλλά δεν
παράγουν καρπούς και την «Κίτρινη» ποικιλόχρωµη (Luteo variegata) µε φύλλα που
έχουν κίτρινες κηλίδες.
Αίσκουλος η ινδική (Aesculus indica).
Ελάχιστα διαδοµένο είδος που κατάγεται από τα Ιµαλαία και µπορεί να φτάσει σε ύψος
20µ. Πρόκειται για ανθεκτικό δέντρο µε κοντό κορµό και µε πολύ αναπτυγµένη «κόµη».
Τα φύλλα του αποτελούνται από 9 κρεµάµενα φυλλάρια τα οποία είναι
πορτοκαλοκίτρινα στην αρχή και γίνονται στη συνέχεια πράσινα και γυαλιστερά. Τα
λουλούδια άσπρα µε κίτρινες και κόκκινες αποχρώσεις εµφανίζονται τον Ιούνιο –Ιούλιο
ενωµένα σε όρθιες φόβες µήκους 30εκατ και παράγουν γυαλιστερούς, µαύρους και
δερµατώδεις σπόρους. Το είδος αυτό που είναι αξιοσηµείωτο για τη µορφή, το φύλλωµα,
την ανθοφορία και την ανθεκτικότητα του θα άξιζε να καλλιεργείται πολύ περισσότερο
στα πάρκα και στους λεωφόρους.
77
Αισκούλος η παραµεληµένη (Aesculus neglecta)
Πρόκειται για δενδρύλλιο ύψους 8µ που κατάγεται από τη βόρεια Αµερική. Στο είδος
αυτό ανήκει η πολύ γνωστή ποικιλία «Ερυθρόβλαστος» (Erythrovlastos) η οποία είναι
περιζήτητη για το ωραίο της φύλλωµα. Τα φύλλα της τα οποία έχουν ένα ανοιχτό ροζ
χρώµα στην αρχή ενώ στη συνέχεια γίνονται κιτρινοπράσινα και τέλος τείνουν προς το
πορτοκαλί. Το είδος αυτό µπορεί να καλλιεργηθεί τόσο σε µικρούς όσο και σε µεγάλους
κήπους.
Αίσκουλος η όκτανδρος (Aesculus octandra).
Το δέντρο αυτό που είναι γνωστό και σαν κιτρινολούλουδη ιπποκαστανέα κατάγεται από
τις Ηνωµένες Πολιτείες και µπορεί να φτάσει το ύψος των 30µ. Τα φύλλα του που
αποτελούνται από 5-7 φυλλάρια έχουν βαθυπράσινο χρώµα στην πάνω επιφάνεια και
κιτρινοπράσινο στην κάτω. Τα λουλούδια ωχρά κίτρινα ανοίγουν τον Μαίο –Ιούνιο
ενωµένα σε στάχεις και παράγουν στη συνέχεια λείους και σφαιρικούς καρπούς.
Αίσκουλος η ολιγανθής (Aesculus parviflora)
Είναι ένα δενδρύλλιο µε θαµνώδη µορφή που κατάγεται από τις νοτιοανατολικές
Ηνωµένες Πολιτείες και δεν ξεπερνά το ύψος των 5µ. Από τις ρίζες του αναπτύσσονται
πολυάριθµες παραφυάδες. Τα λουλούδια άσπρα και ενωµένα σε πολύ µακριές φόβες
ανοίγουν τον Ιούλιο.
Αίσκουλος η περιδεής (Aesculus pavia)
Μικρό δέντρο που κατάγεται από τις νοτιοανατολικές Ηνωµένες Πολιτείες και δεν
ξεπερνά το ύψος των 10µ. Έχει βαθυπράσινα φύλλα που αποτελούνται από 5 λεπτά και
µυτερά φυλλάρια και κόκκινα λουλούδια ενωµένα σε όρθιους βότρεις που ανοίγουν τον
Μαίο –Ιούνιο. Παράγει λείους και ωοειδής καρπούς.
Αίσκουλος η ταραγµένη (Aesculus furbinata)
∆έντρο ύψους 30 περίπου µ που κατάγεται από την Ιαπωνία. Τα φύλλα του αποτελούνται
από 7 πολύ µεγάλα φυλλάρια µε λαµπερό πράσινο χρώµα στην πάνω επιφάνεια και
ωχροπράσινο στην κάτω που το φθινόπωρο γίνονται πορτοκαλιά. Τα λουλούδια άσπρα
µε κόκκινες κηλίδες είναι ενωµένα σε κωνικούς βότρεις µήκους 25εκατ. Παρά την
ανθεκτικότητα του το είδος αυτό είναι ελάχιστα διαδοµένο.
78
ΙΠΠΟΦΑΕΣ
Το Ιπποφαές (Hippophae L.) είναι φυλλοβόλος θάµνος που ανήκει στην οικογένεια
των Ελαιαγνοειδών. Η κοινή ονοµασία στα αγγλικά sea-buckthorn, γράφεται µε ενωτικό
(-) για να µην συγχέεται µε το buckthorn, που αποτελεί κοινή ονοµασία του φυτού
ράµνος (λευκαγκαθιά)
Υπάρχουν 6 είδη και 12 υποείδη αυτόχθονα σε µια ευρεία περιοχή της Ευρώπης και της
Ασίας, συµπεριλαµβανοµένης της περιοχής Λαντάκ (Ladakh, Ινδία), όπου
χρησιµοποιείται για παραγωγή χυµού. Πάνω από το 90% ή περίπου 1.5 εκατοµµύρια
εκτάρια των παγκόσµιων πηγών του Ιπποφαούς, εντοπίζονται στην Κίνα, όπου γίνεται η
εκµετάλλευσή του µε σκοπο τον έλεγχο των απωλειών νερού και της διάβρωσης του
εδάφους.[2] Ο θάµνος φθάνει σε ύψος 0.5–6 m, σπάνια έως τα 10 m στην κεντρική Ασία
και συνήθως αναπτύσσεται σε ξηρές και αµµώδεις περιοχές. Είναι ανθεκτικό σε
αλατούχες συνθήκες είτε δια του αέρα είτε δια του εδάφους, αλλά έχει µεγάλη απαίτηση
σε πλούσια ηλιοφάνεια για την καλή ανάπτυξή του και δεν ανέχεται σκιερές συνθήκες
δίπλα σε µεγαλύτερα δέντρα.
79
ΚΑΛΕΝΤΟΥΛΑ
Η Καλέντουλα είναι ένα όµορφο αγριολούλουδο, πολύ συνηθισµένο
στην Ευρωπαϊκή ύπαιθρο. Ανήκει στην οικογένεια των σύνθετων που αποτελούν την
µεγαλύτερη οικογένεια στο φυτικό βασίλειο. Είναι συγγενικό φυτό µε τη µαργαρίτα. Η
Καλέντουλα είναι µονοετές φυτό µε άνθηέντονα κίτρινα ή πορτοκαλί. Η περίοδος
ανθοφορίας της είναι πολύ µεγάλη και κρατάει από τον Φεβρουάριο µέχρι τον Οκτώβριο.
Η Καλέντουλα αναπτύσσεται κυρίως σε χαµηλότερα υψόµετρα και συναντάται σε
χωράφια, πλαγιές και άκρες δρόµων. Χρησιµοποιείται επίσης και ως καλλωπιστικό.
Αυτό το όµορφο, ετήσιο φυτό είναι ενδηµικό της νότιας Ευρώπης. Το ύψος του φθάνει
τα 50 µε 70 εκατοστά. Οι διακλαδώσεις των µίσχων του καλύπτονται µε απλά,
εναλλασσόµενα φύλλα και το καλοκαίρι παράγουν µεγάλα λουλούδια σε διάφορες
αποχρώσεις του κίτρινου και του πορτοκαλί. Τα φυτά της καλέντουλας αναπτύσσονται
πολύ εύκολα. Το κύριο είδος τους είναι η Calendula officinalis, η κοινή καλέντουλα των
κήπων), έχει φύλλα µε ανοιχτό πράσινο χρώµα και κοντούς µίσχους, όπου
αναπτύσσονται µονά ή διπλά άνθη µε χρώµα πορτοκαλί, κίτρινο, κρεµ ή άσπρο και
διάµετρο 5 µε 7 εκατοστά. Αυτά τα φυτά είναι πολύτιµα για πολλούς περισσότερους
λόγους εκτός από την όµορφη παρουσία τους.
Η καλέντουλα έχει καλλιεργηθεί σαν φυτό κήπου για πολλά χρόνια σε όλη την Ευρώπη
και τη Βόρεια Αµερική. Τα λουλούδια της καλέντουλας C. officinalis έχουν
χρησιµοποιηθεί σαν φάρµακο για αιώνες, και βοτανικά ιάµατα που βασίζονται στην
καλέντουλα ήταν γνωστά επί γενεές.
80
Οι πρώτοι Χριστιανοί αποκαλούσαν την καλέντουλα "Mary's Gold" - χρυσάφι της
Μαρίας - και την τοποθετούσαν δίπλα στα αγάλµατα της Παρθένου Μαρίας. Η
καλέντουλα ήταν επίσης ένα από τα πιο ιερά λουλούδια της αρχαίας Ινδίας. Σχηµάτιζαν
γιρλάντες δένοντας µε σπάγγο µίσχους καλέντουλας και κεφάλια λουλουδιών και τα
τοποθετούσαν γύρω από το λαιµό των ιερών αγαλµάτων. Το λουλούδι της καλέντουλας
στρέφει το κεφάλι προς τον ήλιο ακολουθώντας την πορεία του, γι' αυτό µερικές φορές
αποκαλείται "νύφη του καλοκαιριού". Στη γλώσσα των λουλουδιών, το λουλούδι της
καλέντουλας συµβολίζει τη λαµπρότητα της νίκης.
Το όνοµα αυτού του φυτού προέρχεται από τους αρχαίους Ρωµαίους, που πρόσεξαν ότι
τα λουλούδια του φυτού ήταν ανθισµένα την πρώτη µέρα στις καλένδες (ή calends) κάθε
µήνα και έτσι το θεώρησαν ένα χρήσιµο ίαµα για τις ανωµαλίες της εµµηνόρροιας. Η
καλέντουλα θεωρήθηκε φυτό µε µαγικές δυνάµεις, που επιτρέπει στους ανθρώπους να
δουν τις νεράιδες και τις γυναίκες να επιλέξουν τον κατάλληλο σύντροφο. Πιο πρακτική
ήταν η χρήση του στη διάρκεια του εµφύλιου πολέµου στις ΗΠΑ: τα φυτά
εφαρµόστηκαν σε πληγές για να τις σταµατήσουν και να τις θεραπεύσουν.
Στην αρχαιότητα έφτιαχναν ένα ποτό, αναµιγνύοντας άνθη καλέντουλας µέσα σε κρασί,
που το χρησιµοποιούσαν για τη θεραπεία της δυσπεψίας. Τα πέταλα της καλέντουλας
χρησιµοποιήθηκαν συχνά για την παρασκευή αλοιφών που θεράπευαν ερεθισµούς του
δέρµατος, ίκτερο, πόνους στα µάτια και πονόδοντους. Έχει χρησιµοποιηθεί επίσης για να
θεραπεύσει κράµπες, βήχα και δαγκώµατα από φίδια.
Τα άνθη της καλέντουλας έχουν θεωρηθεί ευεργετικά για τη µείωση των φλεγµονών, τη
γρήγορη αποθεραπεία πληγών και τις αντισηπτικές τους δυνατότητες. Έχουν
χρησιµοποιηθεί για να θεραπεύσουν ποικίλες δερµατικές ασθένειες και είναι
αποτελεσµατικά ενάντια στα δερµατικά έλκη. Όταν λαµβάνονται εσωτερικά ως τσάι,
µπορούν να αντιµετωπίσουν έλκη του στοµάχου φλογώσεις - φλεγµονές. Η καλέντουλα
ερευνάται σήµερα για τις αντικαρκινικές της ιδιότητες.
Η καλέντουλα εκτιµήθηκε ιστορικά και για τις και µαγειρικές της χρήσεις. Οι Ρωµαίοι
χρησιµοποιούσαν µίγµα καλέντουλας µε ξίδι για να καρυκέψουν κρεατικά και σαλάτες.
Τα πέταλα µε την ελαφριά αρωµατική και κάπως πικρή γεύση τους, νοστιµίζουν σούπες
ψαριών και κρεατικών, πιάτα µε ρύζι, σαλάτες και δίνουν κίτρινο χρώµα σε τυριά και
81
βούτυρα. Ολόκληρο το λουλούδι χρησιµοποιήθηκε σαν γαρνιτούρα σε πιάτα της
µεσαιωνικής εποχής.
Εκχύλισµα των πετάλων µπορεί να χρησιµοποιηθεί σαν µαλακτικό των µαλλιών για να
τα κάνει ανάλαφρα και φωτεινά. Τα πέταλα κάνουν επίσης µια θρεπτική κρέµα για το
δέρµα. Οι καλέντουλες σε γλάστρα παράγουν ένα γοητευτικό κοπτόµενο άνθος και αν
φυτευτούν στον λαχανόκηπο, βοηθούν στον έλεγχο των εντόµων.
ΕΡΥΘΡΑΙΑ - ΚΕΝΤΑΥΡΙΟ
Η ερυθραία ή κενταύριο είναι µικρό, ετήσιο ή διετές χορτάρι. Ο µίσχος αυξάνεται µέχρι
30 cm, διακλαδισµένος αρκετά στην κορυφή όπου πλαισιώνεται από µια τούφα µικρών,
φύλλων. Τα πολυάριθµα ρόδινα ή κόκκινα λουλούδια προκύπτουν σε έναν τελικό
κορυφαίο ρόδακα . Ευνοείται στις υγρές , σκιερές τοποθεσίες , τα κράσπεδα και τα
λιβάδια. Τα φύλλα του είναι αντίθετα. Μίσχοι και φύλλα είναι άτριχα.
Στην µυθολογία
Το όνοµα του γένους Κενταύριο προέρχεται απο το ελληνικό κένταυρος αναφορά στον
Kένταυρο Χείρωνα που κατά την µυθολογία δίδαξε στους ανθρώπους τη θεραπευτική
δύναµη των βοτάνων.
Οι µύθοι θέλουν τον Χείρωνα να είναι το παιδί του Τιτάνα Κρόνου και της Ωκεανίδας
Φιλύρας – η τελευταία ήταν θεότητα των αρωµάτων, της θεραπείας, της γραφής και της
οµορφιάς. Όταν η Τιτανίδα Ρέα, η νόµιµη σύζυγος του Κρόνου, πιάνει επ’ αυτοφώρω το
82
παράνοµο ζευγάρι, ο Κρόνος µεταµορφώνεται σε άλογο, ενώ η Φιλύρα καταφεύγει στο
Πήλιο και γεννά τον Χείρωνα που είναι µισός άνθρωπος και µισός άλογο - φαίνεται
λόγω της «αγχώδους» µεταµόρφωσης του πατέρα του. Η ίδια η Φιλύρα θα µεταµορφωθεί
λίγο αργότερα στο οµώνυµο δέντρο, τη φιλύρα – το γένος Tilia-, ίσως από ντροπή, µην
αντέχοντας να αντικρίζει το τερατόµορφο παιδί της.
Ο Χείρωνας ήταν αθάνατος και είχε κληρονοµήσει από τη µητέρα του µια εξωραϊσµένη
και ευγενική φύση, σε αντιδιαστολή µε τους περισσότερους άλλους κενταύρους
(διαφορετικής γενεαλογίας) που χαρακτηρίζονται από τα βίαια πάθη τους και τα
αχαλιναγώγητα ζωώδη ένστικτά τους. Χρησιµοποιεί τα βότανα που φυτρώνουν στις
πλαγίες του Πηλίου και παρασκευάζει φάρµακα µε τα οποία θεραπεύει τα άρρωστα ζώα.
Εξαιτίας των γνώσεων και του πράου χαρακτήρα του, άνθρωποι και Θεοί του
εµπιστεύονται τη διαπαιδαγώγηση των διάσηµων παιδιών τους. Έτσι, ήρωες όπως ο
Αχιλλέας και ο Ιάσωνας εκπαιδεύονται πλάι στον σοφό κένταυρο και µαθαίνουν κυνήγι,
µουσική και τη στρατιωτική τέχνη, ενώ ο ίδιος ο γιος του Απόλλωνα Ασκληπιός µυείται
στην ιατρική τέχνη µε τον Χείρωνα.
Πλούσια σε συµβολισµούς, η επίγεια µυθική ζωή του Χείρωνα τελειώνει όταν εκείνος θα
παραχωρήσει την αθανασία του στον Προµηθέα. Προηγουµένως, ο Ηρακλής στη διένεξη
µε τους κενταύρους της Φολόης τον είχε κατά λάθος πληγώσει µε δηλητηριασµένο
βέλος, ποτισµένο στο αίµα της Λερναίας Ύδρας. Ο Χείρωνας, αν και τόσο ικανός
θεραπευτής, δεν θα καταφέρει να θεραπεύσει τον εαυτό του και θα προτιµήσει να χαρίσει
την αθανασία παρά να υποφέρει την αιώνια πληγή του. Στη συνέχεια µεταφέρεται
τιµητικά στο στερέωµα σχηµατίζοντας τον αστερισµό του Κενταύρου.
Θεραπευτικές ιδιότητες ερυθραίας
Θεωρείται ένα από τα σηµαντικότερα πικρά βότανα, που διευκολύνει την πέψη αυξάνει
την έκκριση χολής, ορεκτικό, χολαγωγό,χωνευτικό. Χρησιµοποιήθηκε κατά της
ελονοσίας πριν την επικράτηση του κινίνου, γι αυτό και σε µερικά µέρη της Ελλάδας το
83
ονοµάζουν ριγόχορτο >ρίγος. Εξωτερικά χρησιµοποιείται σαν επουλωτικό τραυµάτων
και πληγών.
ΕΡΥΘΡΑΙΑ (κενταύριο): Ορεκτικό, Πυρετός, Χωνευτικό, Ίκτερος, Συκώτι.
Χρησιµοποιούµενα µέρη: Τα ανθίζοντα και εναέρια µέρη του φυτού: Τα φύλλα, τα
στελέχη και τα άνθη ( herba centaurii ), τα οποία πρέπει να µαζεύονται τον Ιούλιο, κατά
την πλήρη ανθοφορία του φυτού, να ξεραίνονται αµέσως και να διπλώνονται µέσα σε
χαρτιά , για να διατηρούνται το χρώµα και οι ιδιότητες τους.
Συλλογή: Κατά τη διάρκεια της περιόδου άνθισης, από τον Ιούνιο µέχρι τον Αύγουστο.
Η ερυθραία έχει πικρή γεύση και είναι τονωτική, ορεκτική, χολαιρετική και χωνευτική.
Πριν ανακαλυφτεί το κινίνο, η ερυθραία ήταν βασικό αντιπυρετικό. Είναι ακόµη
καθαριστικό των αερίων της κοιλιάς, αντιαναιµικό, αντισκορβουτικό και πολύ
αποτελεσµατικό για τις καούρες.
Η πικρή δράση του υποκινεί τις χωνευτικές εκκρίσεις . Η έκκριση του γαστρικού χυµού
αυξάνεται µόλις ενεργεί το χορτάρι στις βλεννώδεις µεµβράνες του στόµατος. Υποκινεί
επίσης το συµπαθητικό σύστηµα και την κυκλοφορία , και έχει µια τονωτική επίδραση
στην κυκλοφορία του αίµατος. Στην Ευρώπη, η Ερυθραία χρησιµοποιείται στην αναιµία
και σε ασθένειες του ήπατος και των χοληδόχων κύστεων. Είναι ήπιο καθαρτικό και όταν
λαµβάνεται µετά από τα γεύµατα, είναι µια άριστη θεραπεία για την καούρα . Όπως
πολλά από τα πικρά τονωτικά, είναι αποτελεσµατικό στη µείωση του πυρετού και έχει
χρησιµοποιηθεί πετυχηµένα ως υποκατάστατο κινίνης στο παρελθόν. Η έρευνα έχει
δείξει ότι αυτή η δράση οφείλεται εν µέρει στα όξινα φαινολικά συστατικά του.Έχει
χρησιµοποιηθεί ως ανθελµινθική, καθώς και κατά του άτονου αρθριτισµού και των
πόνων της κοιλιάς, των αρθριτικών, των ρευµατισµών και της ποδάγρας.
Ο Γερµανός βοτανολόγος S. Kneipp συνιστούσε την ερυθραία για τη µελαγχολία ενώ
στην Αίγυπτο χρησιµοποιείται εναντίον της υπέρτασης και της πέτρας των νεφρών.
Η ερυθραία χρησιµοποιείται ακόµη για τις παθήσεις του συκωτιού και της χοληδόχου
κύστης.
84
Παρενέργειες από τη χρήση του βοτάνου
Πρέπει να αποφεύγονται οι µεγάλες δόσεις , γιατί προκαλούν στοµαχόπονους, εµετούς
και διάρροια.
ΚΙΣΣΟΣ
Ο κισσός είναι γένος φυτών της οικογένειας Αραλιίδες (Araliacae) και ανήκει στην τάξη
των σκιαδανθών (Umbelliferae) ή σελινωδών (Apiales). Το γένος κισσός (Hedera)
περιλαµβάνει 2, ή σύµφωνα µε άλλες ταξινοµήσεις, 5 , 6 ή 16[1] είδη, ιθαγενή της
Βόρειας Αφρικής, των Καναρίων νήσων , της Ευρώπης και της Ασίας. Το γνωστότερο
στην Ελλάδα είναι το καλλιεργούµενο αλλά και αυτοφυές είδος Κισσός η έλιξ (Hedera
helix), κοινά κισσός.
Είναι αειθαλής θάµνος, µακρόβιος, αναρριχώµενος ή έρπων και σπάνια δενδρύλλιο. Τα
φύλλα του είναι τοποθετηµένα εναλλάξ, µε µακρύ µίσχο, ωοειδή, τριγωνικά, ροµβοειδή
και καρδιόσχηµα. Συχνά εµφανίζουν το φαινόµενο της ετεροφυλλίας. Αυτό σηµαίνει ότι
πάνω στο ίδιο φυτό υπάρχουν φύλλα µε διαφορετικό σχήµα (ροµβοειδή και τρίλοβα ή
πεντάλοβα). Ο αναρριχώµενος κισσός δηµιουργεί µικρές εναέριες ρίζες (τις λεγόµενες
απτικές ρίζες) , που συντελούν στη συγκράτηση του φυτού κατά την αναρρίχηση σε
διάφορα υποστηρίγµατα. Τα άνθη του είναι διγενή µε 5 σέπαλα, 5 πέταλα, 5 στήµονες
και πεντάχωρη ωοθήκη. Είναι διαταγµένα σε σφαιρικά σκιάδια, που µπορεί να είναι
απλά ή να ενώνονται σε σύνθετες ταξιανθίες. Τα άνθη του δίνουν γύρη µέτριας αξίας και
µέλι λευκό αρωµατικό [2] που κρυσταλλώνει γρήγορα. Ο καρπός είναι ράγα, συνήθως
µελανού χρώµατος, µε 2-5 σπέρµατα.
85
Εκτός από το γνωστό είδος Hedera helix το γένος περιλαµβάνει και τα ακόλουθα είδη:
•
Hedera algeriensis (Κισσός ο αλγεριανός)
•
Hedera azorica (Κισσός ο αζορικός)
•
Hedera canariensis (Κισσός ο κανάριος). Είδος ιθαγενές των Καναρίων νήσων
και της βορείου Αφρικής. Πολυετές, αναρριχώµενο, αειθαλές φυτό, αναπτύσσει
ύψος µέχρι και 30 µέτρα, µε πλατιά (5-20 εκ.), βαθυπράσινα , γυαλιστερά, λεία
φύλλα. Τα άνθη του είναι πρασινωπά και οι ώριµοι καρποί του σφαιρικοί, µαύρου
χρώµατος. Χρησιµοποιείται ως καλλωπιστικό.
•
Hedera colchica (Κισσός ο κολχικός). Απαντά αυτοφυής στην Εγγύς και Μέση
Ανατολή. Είναι φυτό αειθαλές, αναρριχώµενο µε ύψος που φτάνει και τα 40
µέτρα, είδος µακρόβιο, ζει µέχρι τα 400 χρόνια. Προτιµά υγρά αλλά καλά
στραγγιζόµενα, αλκαλικά εδάφη. Οι καρποί του προσφέρονται ως τροφή για
πολλά είδη πτηνών.
•
Hedera cypria (Κισσός ο κύπριος). Είναι φυτό ενδηµικό της Κύπρου. Όπως
σχεδόν όλα τα είδη κισσού, ο κισσός ο κύπριος είναι αειθαλές, αναρριχώµενο
φυτό µε αργή ανάπτυξη. Μπορεί να φτάσει µέχρι και τα είκοσι µέτρα ύψος,
παρουσία κάθετων επιφανειών όπου µπορεί να αναρριχηθεί. Ελλείψει κάθετης
επιφάνειας µπορεί να εξαπλωθεί οριζόντια. Η αναρρίχηση επιτυγχάνεται µε τη
βοήθεια ειδικών ριζιδίων, των απτικών ριζών, οι οποίες το στερεώνουν στο
υπόστρωµα. Συναντάται συχνότερα σε υψόµετρο πάνω από 500 µέτρα, κυρίως σε
βραχώδεις και σκιερές, υγρές περιοχές. Μοιάζει πολύ µε το υποείδος Hedera
helix subsp. poetarum που φέρει χρυσοκίτρινους καρπούς . Ο κισσός ο κύπριος
έχει πάντοτε καρπούς µαύρου χρώµατος.
•
Hedera hibernica (Κισσός ο ιουερνικός). Ο ιρλανδικός ή ατλαντικός κισσός.
Είδος ιθαγενές της Ιρλανδίας απ΄ όπου πήρε και το όνοµά του. Για τους Ρωµαίους
Hibernia ήταν η χώρα που οι Έλληνες αποκαλούσαν Ιουερνία ή Ιέρνη,[3] δηλαδή
η σηµερινή Ιρλανδία. Το είδος αυτό απαντάται κατά µήκος των ατλαντικών
ακτών της Ευρώπης από την Πορτογαλία µέχρι και τις ακτές της Βαλτικής
θάλασσας. Είναι φυτό αειθαλές, αναρριχώµενο, µε ύψος που µπορεί να φτάσει
και τα 30 µέτρα. Φύεται κατά προτίµηση σε ηλιόλουστες ή ηµισκιαζόµενες
86
θέσεις αλλά µπορεί να αναπτυχθεί και σε σκιερά µέρη. Αντέχει σε θερµοκρασίες
µέχρι -17 βαθµών Κελσίου. Όλα τα µέρη του φυτού είναι ελαφρώς δηλητηριώδη.
Ο ιρλανδικός κισσός έχει εξαπλωθεί και στις ανατολικές ακτές της Β. Αµερικής
µε ήπιους χειµώνες και προκαλεί προβλήµατα λόγω της επιθετικότητάς του και
της έλλειψης άµυνας των τοπικών φυτών κατά του εισβολέα.
•
Hedera iberica (Κισσός ο ιβηρικός)
•
Hedera maroccana (Κισσός ο µαροκινός)
•
Hedera nepalensis (Κισσός ο νεπαλικός). Ο κισσός των Ιµαλαϊων. Το είδος αυτό
απαντάται στο Νεπάλ, Ινδία, Κίνα, Βιετνάµ, Αφγανιστάν σε υψόµετρο από 1000
µέχρι 3000 µέτρα. Είναι ανθεκτικό σε θερµοκρασίες µέχρι και 12 βαθµών υπό το
µηδέν. Μπορεί να φτάσει τα τριάντα µέτρα σε ύψος, φέρει φύλλα απλά που
κυµαίνονται από 2 µέχρι 15 εκατοστά. Τα άνθη του είναι κίτρινα και οι καρποί
του µελανόχρωµοι. Φύεται ως επί το πλείστον σε υγρές, σκιερές θέσεις. Όλα τα
µέρη του φυτού είναι δηλητηριώδη λόγω των σαπωνινών που περιέχουν.
Προκαλεί ερεθισµό του δέρµατος, των µατιών καθώς επίσης και γαστρεντερικές
διαταραχές.
•
Hedera pastuchowii (Κισσός του Παστουχόφ). Συναντάται στον ανατολικό
Καύκασο. Αναρριχώµενο, αειθαλές φυτό, ελλείψει κάθετων επιφανειών για
αναρρίχηση δύσκολα εξαπλώνεται οριζόντια σε αντίθεση µε άλλα είδη κισσού.
Περιλαµβάνεται στην κόκκινη λίστα απειλούµενων ειδών του Αζερµπαϊτζάν και
της Ρωσίας λόγω της συνεχούς µείωσης των ατόµων του.
•
Hedera rhombea (Κισσός ο ροµβοειδής). Πολυετές, αειθαλές φυτό. Το είδος
αυτό απαντάται στις ακτές της ανατολικής Ασίας, στην Ιαπωνία και την Κορέα.
Φτάνει τα δέκα µέτρα σε ύψος αλλά µπορεί να καλύψει και οριζόντιες επιφάνειες.
Αναρριχάται µε τη βοήθεια απτικών ριζών. Τα στελέχη του είναι δηλητηριώδη.
Τα φύλλα του είδους αυτού έχουν σχήµα ρόµβου απ΄ όπου και η ονοµασία του,
είναι βαθυπράσινα και γυαλιστερά. Φέρει κιτρινοπράσινα άνθη διαµέτρου 4-5
χιλιοστών. Οι καρποί του είναι σφαιροειδείς, µαύρου χρώµατος. Χρησιµοποιείται
ως καλλωπιστικό.
•
Hedera sinensis (Κισσός ο σινικός)
•
Hedera taurica (Κισσός ο ταυρικός
87
Ο κισσός µπορεί να αναπτυχθεί σε µεγάλο εύρος περιβαλλοντικών συνθηκών, όµως
αναπτύσσεται καλύτερα σε ηµισκιαζόµενες και σκιασµένες θέσεις, σε µέτρια υγρά, καλά
στραγγιζόµενα, ουδέτερα ή αλκαλικά εδάφη. Οι κισσοί φυτεύονται για να αναρριχηθούν
σε πέργολες, φράχτες και τοίχους [4]. Μπορούν να χρησιµοποιηθούν και για κάλυψη
εδαφών.
Ο κισσός ήταν γνωστός στην Ελλάδα από την εποχή του Οµήρου και ονοµαζόταν
«∆ιονύσιον», επειδή ήταν αφιερωµένος στο θεό ∆ιόνυσο. Οι αρχαίοι Έλληνες
στεφάνωναν µε κισσό τα αγάλµατα του ∆ιονύσου, τους ποιητές και τους πότες, επειδή
τον θεωρούσαν σύµβολο της αθανασίας και αντίδοτο για τον πονοκέφαλο από τη µέθη.
Σε ορισµένες τελετές έδιναν στο ∆ιόνυσο και το επώνυµο «Κισσός», επειδή όταν ήταν
µωρό του φορούσαν [5] ένα στεφάνι από κισσό.
Εκτεταµένες αναφορές στον κισσό κάνει ο Θεόφραστος στο έργο Περί Φυτών Ιστορίαι,
καθώς επίσης και ο ∆ιοσκουρίδης, που τον θεωρεί πανάκεια για πολλές ασθένειες. Ο
Θεόφραστος περιγράφει λεπτοµερώς και ακριβέστατα τον κισσό. Μεταξύ άλλων τον
χαρακτηρίζει φυτόν αείφυλλον, θαµνώδες, αποδενδρούµενον, αερόρριζον, οψίκαρπον,
φιλόψυχρον, έµβιον, επαλληλόκαυλον… Αναφέρει επίσης ότι ο κισσός είναι πολυειδής,
γράφοντας χαρακτηριστικά: «Τρία δε ουν φαίνεται τα µέγιστα, ο τε λευκός και ο µέλας,
και τρίτον η έλιξ… η δε έλιξ εν µεγίσταις διαφοραίς… και ο κιττός, όταν άρχηται
σπερµούσθαι µετέωρον έχει και ορθόν τον βλαστόν. Πολύρριζος µεν ουν άπας κιττός,
συνεστραµµένος ταις ρίζαις και παχείαις…παραφύεται πάσι τοις δένδροις και αφαυαίνει
παραιρούµενος την τροφήν. Λαµβάνει δε µάλιστα πάχος ούτος και αποδενδρούται και
γίνεται αυτό καθ΄ αυτό κιττού δένδρον…»[6]
88
ΚΟΛΛΙΤΣΙ∆Α
Κολλιτσίδα ένα ισχυρότατο αντικαρκινικό,διουρητικό και αποτοξινωτικό βότανο.
Eνα από τα 10 ισχυρότερα βότανα στον κόσµο…
Arctium lappa Burdock root αrctium minus λάππα πλατανοµαντηλίδα
αρκουδοβότανο
βοηθά στην αποτοξίνωση και στον καθαρισµό του αίµατος είναι ένα από τα ισχυρότερα
διουρητικά βότανα το οποίο βοηθά στην αποβολή των άχρηστων συσσωρευµένων
υλικών του οργανισµού και ένα από τα ισχυρότερα εφιδρωτικά βότανα… η κολλιτσίδα
είναι το βότανο που αυξάνει την έκκριση χολής ώστε να αφοµοιωθούν καλύτερα τα
λιπαρά τρόφιµα… έχει χρησιµοποιηθεί εδώ και αιώνες σε µιά σειρά από παθήσεις και
έχει µιά µακρά ιστορία µέσα στο διάβα των αιώνων ενώ κατέχει τη φήµη ενός από τα
θρεπτικότερα και ισχυρότερα τονωτικά βότανα του ήπατος -µαζί µε το γαϊδουράγκαθο –
το οποίο ήταν µιά από τις πιο σηµαντικές παραδοσιακές θεραπείες
89
ΚΡΑΤΑΙΓΟΣ
Ο κράταιγος (Crataegus), επίσης γνωστός ως Τρικουκιά, Μουρζιά, Μπουρµπουτζελιά,
Ξανθή Τσαµπουρνιά και Ξαγκαθιά, είναι γένος της τάξης των ροδωδών που περιλαµβάνει
περί τα 200 είδη. Είναι θάµνος-δέντρο µε ύψος 5 µε 15 µέτρα, κοινός κυρίως στο βόρειο
ηµισφαίριο. Τα διάφορα ονόµατα που διαθέτει πολλές φορές περιγράφουν το
είδος Κράταιγος ο µονόγυνος (Crataegus monogyna). Έχει κόκκινους καρπούς που
χρησιµοποιούνται στην εναλλακτική ιατρική ως τονωτικά του κυκλοφορικού
συστήµατος. Είναι εδώδιµος και χρησιµοποιείται στην παρασκευή µαρµελάδας.
Καρποφορεί από Σεπτέµβριο µέχρι Νοέµβριο. Φύεται σε υψόµετρο από 0-1800 µέτρων.
Είναι είδος ολιγαρκές και εξαιρετικά ανθεκτικό στην ξηρασία. Πολλαπλασιάζεται µε
σπέρµατα και µοσχεύµατα.
90
ΚΡΟΚΟΣ
Ο κρόκος γνωστός και µε τις ονοµασίες ζαφορά και σαφράνι είναι φυτό από το οποίο
παράγεται ένα από τα πιο ακριβά µπαχαρικά που υπάρχουν στον κόσµο. Το σαφράν(ι)
προέρχεται από τον ύπερο του άνθους του φυτού κρόκος, η επιστηµονική ονοµασία του
οποίου είναι Κρόκος ο ήµερος (Crocus sativus) L. το οποίο ανήκει στην οικογένεια των
Ιριδoειδών (Iridaceae) .
Το φυτό του κρόκου αποτελεί φυσική µετάλλαξη που συνέβη πριν από πολλά χρόνια σε
περιοχές της Περσίας και της λεκάνης της Μεσογείου. Ανήκει στην κατηγορία των
τριπλοειδών φυτών, πράγµα που σηµαίνει ότι είναι στείρο και δεν µπορεί να
αναπαραχθεί εγγενώς. ∆εν παράγει σπόρους. Ο µόνος τρόπος για την αναπαραγωγή του
είναι µέσω της διάσπασης και σποράς των βολβών του. Η διαδικασία αναπαραγωγής του
είναι περίπου ίδια µε αυτής του σκόρδου. Ο ένας βολβός παράγει νέους βολβούς και
αυτοί µπορούν να δώσουν νέα φυτά όταν φυτευθούν.
Η ιστορία του κρόκου ξεκινάει από την Ανατολή. Αναφορές χρήσης του φυτού αυτού
βρίσκονται στην Μικρά Ασία καθώς και στην Αρχαία Αίγυπτο όπου χρησιµοποιούνταν
ως αρωµατικό από την βασίλισσα Κλεοπάτρα και από άλλους Φαραώ ως αρωµατική και
σαγηνευτική ουσία. ∆ιαδεδοµένη ήταν η χρήση του και σε ναούς και ιερά µέρη ως
αρωµατική ουσία. Η χρήση του κρόκου απαντάται στην Μινωϊκή αλλά και στην
Κλασική Ελλάδα όπου χρησιµοποιούνταν ως αρωµατικό καθώς και ως χρωστική ουσία.
Τοιχογραφίες που παρουσιάζουν λουλούδια κρόκου µπορεί κανείς να βρει στις
ανασκαφές των Μινωϊκών Ανακτόρων. Επίσης χαρακτηριστική είναι η τοιχογραφια µε
τις κροκοσυλλέκτριες που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών Στους
αρχαίους Έλληνες ήταν γνωστές και οι φαρµακευτικές ιδιότητες του κρόκου καθώς το
χρησιµοποιούσαν για να καταπολεµήσουν την αϋπνία και τα δυσάρεστα αποτελέσµατα
του µεθυσιού από το κρασί. Επίσης χρησιµοποιούνταν ως άρωµα στα λουτρά αλλά και
ως αφροδισιακό. Οι Άραβες χρησιµοποιούσαν τον κρόκο ως αναισθητικό και είναι αυτοί
που το εισήγαγαν στην Ισπανία τον δέκατο αιώνα. Αποτέλεσε βασικό συστατικό πάνω
91
στο οποίο χτίστηκε η Ενετική αυτοκρατορία καθώς ήταν ένα από τα εµπορικά κέντρα.
Σήµερα χρησιµοποιείται σε όλο το κόσµο στην ζαχαροπλαστική, στην αρτοποιία καθώς
και ως µέρος διαφόρων διασήµων πιάτων όπως για παράδειγµα η ισπανική παέγια.
Η καλλιέργεια του κρόκου απαιτεί ακραίες κλιµατικές συνθήκες. Χρειάζεται ξηρό και
θερµό καιρό το καλοκαίρι και κρύο το χειµώνα. Η γη στην οποία θα καλλιεργηθεί θα
πρέπει να είναι ξηρή, ασβεστώδης, επίπεδη και χωρίς δένδρα. Το έδαφος πρέπει να είναι
καλά στραγγιζόµενο ώστε να αποµακρύνεται το νερό και να αποφεύγονται έτσι πιθανές
προσβολές µυκήτων στους βολβούς που θα έχουν ως αποτέλεσµα το σάπισµα τους. Η
σπορά γίνεται τους µήνες Ιούνιο και Ιούλιο. Η σπορά γίνεται µε την τοποθέτηση των
βολβών σε αυλάκια βάθους 20 εκατοστών και σε απόσταση 10 εκατοστών µεταξύ τους.
Η συγκοµιδή γίνεται στα τέλη Οκτωβρίου µε αρχές Νοέµβριου. Το λουλούδι του φυτού
ανοίγει την αυγή και πρέπει να µείνει κατά το δυνατόν λιγότερο πάνω στο φυτό διότι
µαραίνεται γρήγορα και τα στίγµατα χάνουν το χρώµα και το άρωµα τους. Αυτός είναι ο
λόγος για τον οποίο η συγκοµιδή γίνεται από όταν ξηµερώσει µέχρι πριν τις 10 το πρωί.
Μόλις τα λουλούδια µαζευτούν γίνεται διαχωρισµός του στίγµατος από το υπόλοιπο
λουλούδι. Υπολογίζεται ότι χρειάζονται 85,000 λουλούδια για να συγκοµισθεί ένα κιλό
από φρέσκα στίγµατα κρόκου. Μετά το τέλος της συγκοµιδής τα στίγµατα πρέπει να
αποξηρανθούν για να µπορούν να διατηρηθούν για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Κατά αυτή
την διαδικασία ο φρέσκος κρόκος χάνει περίπου τα 4/5 του αρχικού του βάρους και
αποκτά το χαρακτηριστικό του κόκκινο χρώµα. Από ένα κιλό φρέσκα στίγµατα κρόκου
το τελικό προϊόν είναι 200 γραµµάρια αποξηραµένων στιγµάτων. Τα αποξηραµένα
στίγµατα για να διατηρήσουν τα χαρακτηριστικά τους πρέπει να αποθηκευτούν και να
προστατευθούν από την υγρασία, το ηλιακό φως και τη θερµότητα.
Το χωριό Κρόκος στον Νοµό Κοζάνης βρίσκεται η µοναδική κροκοκαλλιεργούµενη
περιοχή της Ελλάδας, στην οποία γίνεται από πάρα πολλά χρόνια συστηµατική
καλλιέργεια του φυτού.
Ο διεθνής οργανισµός έχει θεσπίσει συγκεκριµένα χαρακτηριστικά και κανόνες µε βάση
τα οποία ο κρόκος κατατάσσεται σε διαφορετικές κατηγορίες ποιότητας.
92
ΛΕΒΑΝΤΑ
εκπληκτική οµορφιά, εντυπωσιακό χρώµα και µαγευτικό άρωµα.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΦΥΤΟΥ
Η λεβάντα είναι αειθαλής, πολυετής θάµνος µε πολλά κλαδιά.
Οι βλαστοί της είναι όρθιοι και ελαφρώς πλαγιαστοί, µε ύψος
που ποικίλει από 30-70 εκ. Τα φύλλα της έχουν µήκος 5 εκ.,
είναι στενόµακρα, λογχοειδή, µαλακά, µε γκριζοπράσινο ή
αργυροπράσινο χρώµα, ανάλογα και µε την ποικιλία. Αναλόγως και
των κλιµατολογικών συνθηκών, ανθίζει έντονα από Μάιο µέχρι και
Αύγουστο, µε µικρά µοβ ή βιολετί λουλουδάκια.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Αν και οι πληροφορίες για την προέλευσή της είναι συγκεχυµένες,
πιστεύεται ότι κατάγεται από τη Μεσόγειο. Το όνοµά της,
προέρχεται από τη λατινική λέξη «lavare», που σηµαίνει πλένω,
γιατί οι Ρωµαίοι τη χρησιµοποιούσαν στα λουτρά τους.
Το Μεσαίωνα χρησιµοποιούσαν τη λεβάντα για να περιποιηθούν
τραύµατα και πληγές στο δέρµα.
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ
93
Η λεβάντα ίσως είναι από τα φυτά που όλοι, κηπουροί και µη,
θέλουν να έχουν στον κήπο ή στη βεράντα τους, γιατί συνδυάζει
εκπληκτικό άρωµα, µοναδική οµορφιά και ιδιότητες που µόνο καλό
µπορούν να µας κάνουν. Το εκπληκτικό είναι ότι µπορεί να υπάρξει
τόσο σε παραδοσιακά όσο και σε µοντέρνα σπίτια.
Ε∆ΑΦΟΣ
Η λεβάντα χρειάζεται χώµα µε πολύ καλή αποστράγγιση, γιατί
διαφορετικά κινδυνεύουν να σαπίσουν οι ρίζες της. Ακόµη και αν
είναι φτωχό σε θρεπτικά συστατικά, δεν έχει κανένα πρόβληµα,
αρκεί να µη λιµνάζουν νερά. Οπότε µε καλή αποστράγγιση και
µπόλικο ήλιο, η λεβάντα σας θα νιώθει υπέροχα. ∆εν της αρέσει
καθόλου το όξινο χώµα και προτιµά αυτά που είναι ελαφρώς
ασβεστώδη, γιατί έχουν το πλεονέκτηµα ότι δεν διατηρούν
υπερβολική υγρασία στη ρίζα της.
ΚΛΙΜΑ
Αντέχει το κρύο. Επίσης, οι ζέστες του καλοκαιριού δεν της κάνουν
κακό, αρκεί να ποτίζεται σωστά. Χρειάζεται οπωσδήποτε άφθονο
ήλιο, για να έχει πλούσιο φύλλωµα και να ανθίζει πολύ και µε
διάρκεια. Θα πρέπει να την έχετε σε σηµείο προστατευµένο από
δυνατούς ανέµους, για να µη σπάνε τα κλαδιά και τα άνθη της.
94
ΛΙΝΑΡΙ
Αγγειόσπερµο, ποώδες, δικότυλο φυτό το λινάρι επιστ. Λίνον (Linum) ανήκει στην
τάξη Λινώδη και στην οικογένεια Λινίδες µε 230 περίπου είδη των εύκρατων περιοχών
και των περιοχών της Μεσογείου.
Το λινάρι καλλιεργείται για τις κλωστικές ίνες του από τις οποίες κατασκευάζονται λινά
νήµατα και υφάσµατα.
Η καταγωγή του είναι από την Ασία και είναι ένα από τα αρχαιότερα κλωστικά φυτά.
∆είγµατα λινών υφασµάτων βρέθηκαν σε ανασκαφές σε άριστη κατάσταση και
χρονολογούνται από τη νεολιθική εποχή. Στην Αίγυπτο το 3400 π.Χ. κατασκεύαζαν
υφάσµατα και ρούχα από λινάρι. Στις πυραµίδες µερικές από τις µούµιες ήταν τυλιγµένες
µε λεπτές λωρίδες από λινό ύφασµα. Από την Αίγυπτο το λινάρι διαδόθηκε στις άλλες
χώρες της Μεσογείου και στη συνέχεια στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Το λινάρι είναι ετήσιο φυτό και οι κυριότερες ποικιλίες του είναι δύο. Αυτές που
καλλιεργούνται για τις ίνες τους και λέγονται κλωστικές και αυτές που καλλιεργούνται
για τους σπόρους τους από τα οποία βγαίνει ένα είδος λαδιού, το λινέλαιο. Οι τελευταίες
λέγονται ελαιοδοτικές ποικιλίες. Το ύψος του φυτού στις κλωστικές ποικιλίες φτάνει το
1,5 µέτρο, ενώ στις ελαιοδοτικές το ένα.
Τα άνθη του έχουν πέντε πέταλα και είναι χρώµατος γαλάζιου ή µπλε, σπανιότερα
λευκού ή απαλού ροζ. Τα φύλλα του είναι χωρίς µίσχο, λογχοειδή και πέφτουν όταν το
95
φυτό ωριµάζει. Ο καρπός είναι κάψα και περιέχει 10 περίπου γυαλιστερά, ωοειδή
σπόρια. Στο φλοιό του βλαστού υπάρχουν πολλές ίνες που τον σταθεροποιούν. Αυτές οι
κλωστικές ίνες χρησιµοποιούνται στην κατασκευή νηµάτων και υφασµάτων. Σε κάθε
βλαστό υπάρχουν γύρω στις 40 δέσµες ινών και κάθε δέσµη έχει µήκος 25 έως 70
εκατοστά. Οι ίνες αποτελούνται από µεµονωµένα κυλινδρικά κύτταρα που
συγκρατούνται µεταξύ τους από διάφορες κολλώδεις ουσίες.
Το λινάρι ευδοκιµεί σε εύκρατα κλίµατα χωρίς µεγάλες και έντονες βροχοπτώσεις. Στις
περισσότερες περιοχές το λινάρι φυτεύεται κάθε 5 χρόνια στο ίδιο χωράφι γιατί είναι
ιδιαίτερα απαιτητικό στην άντληση θρεπτικών ουσιών από το έδαφος µε συνέπεια την
εξάντληση του εδάφους. Η συγκοµιδή γίνεται όταν πέσουν τα φύλλα ένα περίπου µήνα
µετά την εµφάνιση των πρώτων ανθών. Γίνεται µε µηχανικό ξερίζωµα και τα ξεριζωµένα
φυτά τοποθετούνται σε ειδικούς χώρους µέχρι να ξεραθούν. Στη συνέχεια αποχωρίζονται
τα περιττά σώµατα και οι καρποί που περιέχουν τα ελαιώδη σπόρια και οι αποξηραµένοι
βλαστοί γίνονται δεµάτια και προωθούνται για περαιτέρω επεξεργασία.
Στα ψυχρότερα κλίµατα η κλωστή του λιναριού γίνεται λεπτή. Στα ζεστά κλίµατα κάνει
χοντρή κλωστή. Το πυκνοσπαρµένο λινάρι κάνει καλή (ψιλή) κλωστή, το µέτριο κλωστή
και σπόρο και το αραιό σπόρο.
Για την εξαγωγή ινών το λινάρι πρέπει, αφού ξηρανθεί, να µπει για 8-10 ηµέρες στο νερό
να σαπίσει. Το σάπισµα ή µούσκεµα του λιναριού µπορεί να γίνει και µέσα σε
βαλτόνερο, για να γίνει όµως καλύτερη η ποιότητα του πρέπει να µπει σε καθαρό νερό.
Μπορεί ακόµα να µπει και σε χαντάκι που να τρέχει σιγανά νερό, γιατί αν τρέχει δυνατά
η κλωστή του σκληραίνεται και χάνει το φίνο χρώµα της. Το νερό πρέπει να σκεπάζει το
λινάρι. Το µούσκεµα του λιναριού γίνεται και σε αλµυρό νερό, αλλά οι ίνες δεν είναι
τόσο καλής ποιότητας. Η κλωστή του λιναριού που µουσκεύεται σε στεκούµενο γλυκό
νερό γίνεται πιο σταχτιά και πιο µαλακή, δηλαδή καλύτερη σε ποιότητα από τη κλωστή
του λιναριού που σάπισε σε τρεχούµενο. Το ασβεστούχο ή σιδηρούχο νερό είναι
ακατάλληλο. Στη συνέχεια απλώνεται 10-15 ηµέρες στον ήλιο και όταν ξηρανθεί
εντελώς διαχωρίζονται οι κλωστικές ίνες από τον φλοιό των φυτών. Οι κλωστικές ίνες
του έχουν µεγάλη χρονική αντοχή, καλή στιλπνότητα και εύκολη επεξεργασία. Είναι
96
ανθεκτικές στις διάφορες προσβολές από µύκητες και µικροοργανισµούς και
ανθεκτικότερες από αυτές του βαµβακιού. Μπορούν ακόµα να αποχρωµατιστούν αλλά η
βαφή τους είναι δύσκολη γιατί δεν διαπερνώνται εύκολα.
Τα υφάσµατα που παράγονται από το λινάρι είναι τα γνωστά λινά υφάσµατα,
εξαιρετικής ποιότητας. Οι ίνες του λιναριού έχουν µικρή ελαστικότητα και σκληρή υφή
και είναι η αιτία που τα λινά υφάσµατα τσαλακώνονται εύκολα και το σιδέρωµα τους
είναι πολύ δύσκολο. Με ειδικές επεξεργασίες το πρόβληµα αυτό ελαττώνεται. Τα λινά
ρούχα είναι εξαιρετικά δροσερά επειδή το λινάρι έχει τη δυνατότητα να απορροφά και να
απελευθερώνει υγρασία. Τα υφάσµατα από λινάρι εκτός από την παραγωγή ρούχων
χρησιµοποιούνται για την επένδυση των επίπλων. Κατώτερης ποιότητας λινάρια
χρησιµοποιούνται στην κατασκευή σάκων και διάφορων µουσαµάδων. Τα υπολείµµατα
τους χρησιµοποιούνται στη χαρτοποιία στην κατασκευή χαρτιών πολυτελείας,
επιστολογραφίας κ.λ.π.
Το δεύτερο σηµαντικό προϊόν του είναι ο λιναρόσπορος, µε σηµαντικές διατροφικές και
θεραπευτικές ιδιότητες γνωστές από την αρχαιότητα σε αναφορές από τον Ιπποκράτη, το
Γαληνό κ.α. Ο λιναρόσπορος περιέχει 25-40% λινέλαιο . Το χρώµα του είναι κίτρινο, η
θερµοκρασία πήξεώς του είναι οι -20 βαθµοί Κελσίου. Τα κατάλοιπα µετά την εξαγωγή
του λινελαίου χρησιµοποιούνται ως προσµίξεις σε ζωοτροφές.
Το λινέλαιο µε την προσθήκη διαφόρων αλεύρων χρησιµοποιείται ως κτηνοτροφή αφού
είναι πλούσιο σε ιχνοστοιχεία. Επίσης στη φαρµακευτική σε διάφορες παθήσεις του
αναπνευστικού και του στοµάχου καθώς και στην παρασκευή διαφόρων αλοιφών.
Η Ρωσία έχει τη µεγαλύτερη παραγωγή λιναριού στον κόσµο µε 250.000 τόνους ετησίως
και πάνω από το ¼ της παγκόσµιας παραγωγής. Ακολουθούν η Γαλλία, η Λευκορωσία, η
Ινδία και η Λιθουανία. Στην Ελλάδα η καλλιέργεια του είναι σε µικρή έκταση και
περιορίζεται στη Μεσσηνία. Το κλίµα δεν ευνοεί τη παραγωγή ίνας καλής ποιότητας και
η καλλιέργεια γίνεται κυρίως για την παραγωγή λιναρόσπορου. Εκτός από το Λίνον το
χρησιµώτατον ή Λίνον το ωφελιµότατον[1] (Linum usitatissimum) στην Ελλάδα
97
υπάρχουν γύρω στα 15 είδη που είναι αυτοφυή και είναι κοινώς γνωστά ως
αγριολινάρια.
Αν και σήµερα στην πράξη πολύ λίγο χρησιµοποιείται ο λιναρόσπορος για
θεραπευτικούς σκοπούς, κατά το παρελθόν η χρήση του ήταν αρκετά διαδεδοµένη. Η
λαϊκή ιατρική, η οποία ανέδειξε πρώτη ως ένα βαθµό τις φαρµακευτικές ιδιότητες του
λιναρόσπορου, σήµερα ενισχύεται από τη σύγχρονη ιατρική, καθώς και από τη
διατροφική έρευνα και αναδεικνύεται ο λιναρόσπορος και τα προϊόντα του ως πολύτιµα
διατροφικά-φαρµακευτικά προϊόντα που δικαιώνουν την αρχή του Ιπποκράτη: Η τροφή
σου το φάρµακό σου και το φάρµακό σου η τροφή σου. Η χρήση του λιναρόσπορου σε
πυώδη σπυριά υπό µορφή καταπλάσµατος ήταν από τις πιο συνηθισµένες. Σαν υπακτικό,
οι σπόροι έχουν και θεραπευτική επίδραση διότι ρυθµίζουν και τακτοποιούν τις
κενώσεις. Το αφέψηµα κάνει καλό στα βρογχικά, στην πνευµονία, στις πέτρες της χολής,
στους ρευµατικούς πόνους, καθώς και σε κάθε είδος φλεγµονές.
Το λινέλαιο είναι εύκολο στη χρήση του και η περιεκτικότητά του σε ω-3 είναι πολύ
υψηλή. Το καθαρό λινέλαιο µπορεί να προστεθεί σε φαγητά. Είναι όµως προϊόν το οποίο
οξειδώνεται και ταγγίζει πολύ γρήγορα κα πρέπει να φυλάσσεται επιµελώς. Αν κατά την
εξαγωγή του η θερµοκρασία είναι πολύ υψηλή, µπορεί ορισµένα συστατικά του να
υποστούν υποβάθµιση. Επί πλέον στο λινέλαιο δεν µεταφέρονται οι διαιτητικές ίνες
καθώς και τα αντιοξειδωτικά του λιναρόσπορου. Ο λιναρόσπορος περιέχει πολλές
βιταµίνες, ιδίως του συµπλέγµατος Β.[3]
98
ΛΟΥΙΖΑ
Θάµνος ύψους 1-1,5 µέτρου που ανήκει στην οικογένεια Verbenaceae µε προέλευση από
τη Λατινική Αµερική. Έχει µακριά ανοιχτοπράσινα φύλλα από τα οποία αναδύεται το
δυνατό λεµονάτο άρωµα της. Τον Αύγουστο και τον Σεπτέµβριο εµφανίζονται στα
φύλλα της µικρά λευκά ή µοβ ανθάκια. Για να ευδοκιµήσει χρειάζεται υψηλή
θερµοκρασία, πλήρη ηλιοφάνεια και εύφορο έδαφος µε αρκετή υγρασία. Σε περιοχές µε
ψυχρό κλίµα γίνεται φυλλοβόλο. Το αρωµατικό έλαιο της χρησιµοποιείται στη
φαρµακευτική και στη βιοµηχανία καλλυντικών και αρωµάτων χαρίζοντας το πλούσιο
άρωµά του σε οδοντόκρεµες, σαπούνια και σαµπουάν.
Ιστορία
Η λουίζα διαδόθηκε στην Ευρώπη µόλις τον 17ο αιώνα από τους Ισπανούς κατακτητές,
οι οποίοι την πήραν από τον τόπο προέλευσής της, την Αργεντινή και τη Χιλή, και την
έφεραν στην Ευρώπη. Της έδωσαν το όνοµα «λουίζα» από το όνοµα της Βασίλισσας
Μαρίας Λουίζας της Πάρµα (1751–1819), της συζύγου του Βασιλιά Κάρολου του IV της
Ισπανίας.
Τη Βικτωριανή περίοδο, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, οι γυναίκες έβαζαν φύλλα
λουίζας στα µαντήλια τους προκειµένου να δροσιστούν από το λεµονάτο άρωµα της
λουίζας.
99
Προέλευση
Ευρώπη (Γαλλία, Ελλάδα), Λατινική Αµερική, ΗΠΑ και Βόρεια Αφρική.
Χρήσεις
Χρησιµοποιείται κυρίως σε σούπες αλλά και για τη δηµιουργία δροσιστικών ροφηµάτων.
∆ίνει ακόµα άρωµα και λεµονάτη γεύση στο ψάρι, το κοτόπουλο, τις µαρινάδες και τα
ντρέσινγκς των σαλατών. Μπορεί ακόµα να χρησιµοποιηθεί στα κέικ και στα muffins,
στις φρουτοσαλάτες, στις κρέµες και στο σπιτικό παγωτό. Στη Μεξικάνικη κουζίνα, τα
φύλλα της λουίζας σωτάρονται και σερβίρονται σαν λαχανικό.
ΛΥΓΑΡΙΑ
Αυτό το µεσογειακό βότανο συγκαταλέγεται στα κορυφαία φυτά της γυναικείας
γονιµότητας. ∆ιεγείρει την υπόφυση και συµβάλλει στην παραγωγή και την ισορροπία
των ορµονών.
Σύµφωνα µε τη δρα Μέριλιν Γκλένιβιλ, συγγραφέα του βιβλίου
“Naturalsolutions to infertility” (“Φυσικές λύσεις για την υπογονιµότητα”), η λυγαριά
συµβάλλει στην αντιµετώπιση της δυσµηνόρροιας, της αµηνόρροιας, ρυθµίζει τη
διάρκεια του εµµηνορροϊκού κύκλου όταν αυτός είναι πολύ βραχύς, παρέχει
100
ανακούφιση από τη δυσµηνόρροια και αυξάνει την αναλογία των οιστρογόνων έναντι
της προγεστερόνης, εξισορροπώντας τις υπερβολικές τιµές των οιστρογόνων.
Η δρ. Γκλένβιλ χορήγησε το βότανο σε µεγαλύτερες γυναίκες που είχαν υψηλές τιµές
ωοθυλακιοτρόπου ορµόνης (ένδειξη ότι η εµµηνόπαυση πλησιάζει) και συνεπώς είχαν
κριθεί ακατάλληλες για εξωσωµατική γονιµοποίηση. Η λυγαριά µείωσε τις τιµές της
ωοθυλακιοτρόπου ορµόνης, κι έτσι οι γυναίκες υποβλήθηκαν σε εξωσωµατική
γονιµοποίηση.
Η γονιµότητα των γυναικών που υποφέρουν από σύνδροµο πολυκυστικών ωοθηκών θα
ωφεληθεί σε µεγάλο βαθµό από τη λήψη της λυγαριάς.
Η λυγαριά είναι ισχυρότατο βότανο, και κατά πάσα πιθανότητα θα είναι πιο
αποτελεσµατική σε σύγκριση µε την κρέµα από άγριο γιαµ, στις γυναίκες που έχουν
βραχύ εµµηνορροϊκό κύκλο. Σε µια έρευνα στην οποία µετείχαν σαράντα οκτώ γυναίκες
µε πρόβληµα γονιµότητας που πήραν λυγαριά επί τρεις µήνες, οι επτά έµειναν έγκυες,
ενώ είκοσι πέντε από αυτές εµφάνισαν φυσιολογικές τιµές προγεστερόνης, που είναι
απαραίτητες για να λάβει χώρα η σύλληψη.
Ένα µειονέκτηµα της λυγαριάς είναι ότι ενδέχεται να απαιτηθούν τρεις µήνες προτού
γίνει εµφανής η δράση της. Έτσι, µην προσδοκάτε εντυπωσιακές αλλαγές εν µία νυκτί
από τη λήψη της λυγαριάς.
Λυγαριά:το βότανο ίαµα
όποιος λυγαριά δεν πιάσει
την αγάπη του θα χάσει
και όποιος δεν τη µυριστεί
θα την αποχωριστεί!!!!!!
λυγαριά....
Λυγαριά - η αναφορά σε αυτήν του ∆ιοσκουρίδη
101
Λυγαριά-ονοµάζεται και γυναικείο βοτάνι
θάµνος αυτοφυόµενος και φυλλοβόλος.....
στις ακροποταµιές την συναντάµε να φυτρώνει και στις όχθες των χειµάρρων και
των ρυακιών....
αγαπάει τις υγρές τοποθεσίες...
µε βλαστό πολύ χνουδωτό τετραγωνικό µε µακρόµισχα φύλλα στενόµακρα....
λογχοειδή γεµάτα αρώµατα και φαρµακευτικές ιδιότητες....
τα λουλούδια της µε τον κωδωνοειδή κάλυκα ξεπετιούνται στις κορυφές των
διακλαδισµένων µίσχων -βότρυς-κάθε τέλος καλοκαιριού...
άσπρα...
γαλάζια και µενεξεδιά χαρίζοντάς µας την ευωδιά τους µέχρι το τέλος του
Νοέµβρη...
ο καρπός της µια τετράσπερµη αρωµατική δρύπη πλήρεις φαρµακευτικών
ιδιοτήτων ο οποίος ωριµάζει τον φθινόπωρο...
τα ευλύγιστα κλαδιά της της έδωσαν το όνοµά της....
λυγαριά την λέµε...και...
λυγιά και καναπίτσα και αλυγαριά...
οι επιστήµονες την ονοµάζουν "άγνος η κοινή"και είναι παγκοσµίως γνωστή
ως"Vitex agnus-castus"......
αυτά τα ευλύγιστα κλωνάρια της χρησιµοποιούσαν οι καλαθοποιοί-καλαθοπλέχτες
να κάνουν κοφίνια για...
να µεταφέρουν οι νοικοκυρές την µπουγάδα τους...
οι σταφιδοπαραγωγοί την σταφίδα τους στ'αλώνια....
οι αµπελουργοί τα σταφύλια τους στα πατητήρια και...
οι ελαιοπαραγωγοί τις ελιές τους στα λιοτρίβια.....
οι φαρµακευτικές ιδιότητες της λυγαριάς πολλές :
•
κατευναστικές...
•
αντικαταθλιπτικές...
•
αποχρεµπτικές...
•
ευστόµαχες-άριστο γιατρικό για τον µετεωρισµό και την σωστή πέψη...
102
•
στυπτικές....
•
αντιγηραντικές....
•
αντιοξειδωτικές...
•
ορεκτικές....
•
διουρητικές....
•
τονωτικές των γεννητικών οργάνων.....
•
αντικαρκινικές....
•
ισχυρές αντιφλεγµονώδεις....
•
αντιβακτηριδιακές...
•
αντιπυρετικές-βοηθάει να απαλλαγούµε από τον πυρετό και τους
πονοκεφάλους...
•
βοηθάει στην θεραπεία των ηµικρανιών και στον πονοκέφαλο από µέθη"οι
τρυφεροί βλαστοί και τα άνθη της λυγαριάς αναµεµιγµένα µε λάδι
τριανταφυλλιάς αποµακρύνουν τον πονοκέφαλο τον προερχόµενο από µέθη"έλεγε
ο Πλίνιος....
•
εντοµοαπωθητικές-διώχνει µακρυά τα ενοχλητικά έντοµα...
•
βοηθάει στην αντιµετώπιση της δυσκοιλιότητας η οποία συνδέεται µε
ορµονικά προβλήµατα....
•
αντιαφροδισιακές...ο Πλίνιος έλεγε ότι "ελέγχει πλήρως την βίαιη σεξουαλική
επιθυµία"
•
αφροδισιακές....
παρατηρώντας τις ιδιότητες της λυγαριάς ίσως σκεφτούµε ότι είναι αντιφατικές....
δεν είναι όµως έτσι διότι το µεγαλύτερο πλεονέκτηµα ή ιδιότητα της λυγαριάς είναι
ότι είναι ένα βότανο εξοµαλυντικό....
είναι ένα ίαµα το οποίο βοηθάει τον οργανισµό που έχει ταλαιπωρηθεί και νοσεί να
επανέλθει στην πρότερή του υγιή κατάσταση τον....
βοηθάει να βρει πάλι την ισορροπία του.....
θα επιτρέψει να συµβεί ότι είναι καλύτερο!!!!!
103
και πάµε πίσω στον χρόνο-στη µυθολογία µας:
λέγεται ότι ο Προµηθέας,όταν ο κένταυρος Χείρωνας τον ελευθέρωσε από τα δεινά
του,έφτιαξε ένα στεφάνι µε κλάδους λυγαριάς το...
έβαλε στο κεφάλι του για να θυµάται τα δεσµά του....
λέγεται ότι ο Αχιλλέας έδεσε τα παιδιά του Πρίαµου µε κλαδιά λυγαριάς εκεί ψηλά
στα δάση της Ίδης στην Κρήτη...και...
µε βέργες λυγαριάς ο πολυµήχανος Οδυσσέας έδεσε τους συντρόφους του κάτω από
την κοιλιά των προβάτων του Πολύφηµου ώστε....
να τους βγάλει ανέπαφους από την σπηλιά του Κύκλωπα....
η Ήρα - η θεά του γάµου - γεννήθηκε κάτω από µια λυγαριά....
στην αρχαία Σπάρτη τον Μεγάλο Ασκληπιό τον ονόµαζαν και "Aγνίτα"επειδή....
το άγαλµά του ήταν κατασκευασµένο από ξύλο άγνου -γιατί οι αρχαίοι Έλληνες
έλεγαν τηνλυγαριά "άγνος" Έχει ονοµαστεί "άγνος"...
έχει και µιά αδερφή η Λυγαριά-τη ∆άφνη....
τα πολύ παλιά χρόνια οι δύο αδελφές- η Λυγαριά και η ∆άφνη- είχαν έναν µονάκριβο
πολυαγαπηµένο αδερφό....τον έχασαν όµως...
η Λυγαριά από την µεγάλη της λύπη τα λουλούδια της από άσπρα έγιναν µοβπένθιµα....
γυρνώντας να δει την αδελφή της και βλέποντάς την στολισµένη µε τα κόκκινα-ροζ
λουλούδια της της λέει:
- µα πως είναι δυνατόν ο αδελφός µας χάθηκε και συ είσαι ντυµένη στα κόκκινα;
και η ∆άφνη:
- µην κοιτάς τα ρούχα µου!την καρδιά µου δες που είναι µες την πίκρα....
και µεις από τότε την αδελφή της Λυγαριάς την λέµε Πικροδάφνη!!!!!!!!!!!
η λυγαριά µας λοιπόν είναι ένα φυτό....
•
φαρµακευτικό....
•
αρωµατικό...
•
µελισσοτροφικό....
•
καλλυντικό....
όλα τα µέρη του φυτού χρησιµοποιούνται και έχουν φαρµακευτικές ιδιότητες....
104
•
τα φύλλα...
•
οι καρποί...
•
τα άνθη...
•
οι βλαστοί...
οι ανθοφόροι βλαστοί περιέχουν ένα εξαίσιο αιθέριο έλαιο το οποίο χρησιµοποιείται
ευρύτατα στην σαπωνοποιία και στην αρωµατοποιία....
το αφέψηµα των φύλλων της βοηθάει:
•
στα στοµαχικά προβλήµατα και....
•
στους κολικούς...
•
στις κυστίτιδες µε...
•
τονωτικές ιδιότητες κατάλληλες για το συκώτι και την σπλήνα.....
και ερχόµαστε τώρα να δούµε γιατί η λυγαριά ονοµάζεται το "γυναικείο βοτάνι"..
αυτός ο διάσπαρτος θάµνος της Ελληνικής υπαίθρου από αιώνες τώρα
χρησιµοποιείται για την ρύθµιση των γυναικείων ορµονών και τις οποίες γνώριζαν
πολλοί αρχαίοι λαοί όπως:
οι Πέρσες....
οι Αιγύπτιοι...
οι Ρωµαίοι...
οι Έλληνες...
την αναφέρουν:
ο Ιπποκράτη....
ο ∆ιοσκουρίδης....
ο Πλίνιος...
η λυγαριά ενδείκνυται για την αποτελεσµατική αποκατάσταση της ορµονικής
ισορροπίας...
η λυγαριά είναι το βότανο που µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την αποτελεσµατική
ρύθµιση των γυναικείων ορµονών.....
η λυγαριά ενδείκνυται για τις θεραπευτικές της ικανότητες:
•
στην ακατάστατη περίοδο...
105
•
στη δευτερογενή εµµηνόρροια...
•
στο προεµµηνορυσιακό σύνδροµο- το οποίο ταλαιπωρεί περίπου το 40% των
γυναικών...ανακουφίζει από τον µετεωρισµό...την κατάθλιψη....την
ευερεθιστότητα...την αϋπνία-όλα συµπτώµατα του ΠΕΣ
•
στη δυσµηνόρροια...
•
σε περιπτώσεις ινοµυωµάτων της µήτρας...
•
στην αµηνόρροια...
•
στην γυναικεία ακµή...
•
σε περιπτώσεις χαµηλής προγεστερόνης ...εξισορροπεί τα επίπεδα οιστρογόνων-
προγεστερόνης...ενώ το ίδιο το βότανο δεν είναι ορµόνη έµµεσα αυξάνει τα επίπεδα
της προγεστερόνης µετατοπίζοντας την αναλογία οιστρογόνων - προγεστερόνης
υπέρ της προγεστερόνης...
•
στην ανεπάρκεια του ωχρού σωµατίου..είναι άµεση η σχέση της λυγαριάς µε την
ωχρινική ανεπάρκεια...
•
στο σύνδροµο πολυκυστικών ωοθηκών-το οποίο ταλαιπωρεί το 7-10% περίπου
των γυναικών...
•
σε περιπτώσεις υπερπρολακτιναιµίας - παρεµποδίζει την απελευθέρωση της
προλακτίνης καταστέλωντας µε αυτόν τον τρόπο την υπερπρολακτιναιµία.... στην
στειρότητα η οποία οφείλεται στα χαµηλά επίπεδα της προγεστερόνης... στην
οστεοπενία....
•
στην κυκλική µασταλγία....
•
στην ενδοµητρίωση...
•
στα προβλήµατα της κλιµακτηρίου...όπως ευερεθιστότητα...νεύρα...αϋπνία...
•
στα συµπτώµατα της εµµηνόπαυσης...όπως
•
εφιδρώσεις...κόπωση...αϋπνία...εξάψεις...κολπική ξηρότητα...
•
βοηθάει το σώµα να επανακτήσει την φυσική του ισορροπία µετά την χρήση
αντισυλληπτικών χαπιών...
και µια µικρή ιστορική αναδροµή:
106
µετά τον Ιπποκράτη και την Ρωµαϊκή περίοδο ξαναβρίσκουµε την λυγαριά στο
Μεσαίωνα και στην Αναγέννηση...
πολλοί γιατροί-βοτανολόγοι της Αναγέννησης χορηγούσαν την λυγαριά για
προβλήµατα της σπλήνας και του συκωτιού για...
την παραφροσύνη...
την τρέλα και την επιληψία ενώ...
σε συνδυασµό µε το φλισκούνι το χορηγούσαν σε γυναίκες µε προβλήµατα έµµηνου
ρύσεως και στειρότητας....
και φτάνουµε στο 1700 οπότε και πέφτει σε αφάνεια µέχρι το 1930 όπου...
στην Γερµανία ο δρ Gerhard Madaus διεξάγει τις πρώτες επιστηµονικές έρευνες
σχετικά µε τις θεραπευτικές ιδιότητες της λυγαριάς στο γυναικείο ορµονικό
σύστηµα και....
παρασκευάζει ένα σκεύασµα από το απόσταγµα αποξηραµένων καρπών λυγαριάς...
το σκεύασµα αυτό από τότε έχει χρησιµοποιηθεί σε όλες τις έρευνες για την
λυγαριά....
έτσι βρέθηκε ότι οι καρποί της λυγαριάς έχουν 1,3-1,6% αιθέριο έλαιο,22%
sabinene (φυσικό µονοτερπένιο),1,8-cineole,6% α-Pinene,φλαβονοειδή,iridoid
glycosides....
το αιθέριο έλαιο των καρπών της λυγαριάς έχει και αντιβακτηριδιακή δράση...
το 2001 είχε γίνει µία έρευνα στην Γερµανία σε ένα δείγµα 1542 γυναικών...
στο δείγµα των γυναικών αυτών που ήταν µε διαγνωσµένο προεµµηνορυσιακό
σύνδροµο χορηγήθηκε εκχύλισµα λυγαριάς για περίπου 170 ηµέρες κατά µέσο όρο...
το αποτέλεσµα έδειξε ότι το 90% των γυναικών επιβεβαίωσε την υποχώρηση των
συµπτωµάτων...
και οι µελέτες και οι έρευνες για την λυγαριά συνεχίζονται....
τα φύλλα...
τα άνθη και...
οι καρποί της λυγαριάς µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να παρασκευάσουµε:
•
αφεψήµατα....
•
εγχύµατα...
•
βάµµατα...
107
•
ελιξίρια....
στο εµπόριο η λυγαριά µε το όνοµα "Vitex agnus-castus" κυκλοφορεί:
•
σε βάµµα...
•
σε χάπια...
•
σε κάψουλες...και...
βρίσκουµε σε αποξηραµένη µορφή:
•
τα άνθη της...
•
τα φύλλα της..
•
τους καρπούς της...
•
τους βλαστούς της...
η λυγαριά χρειάζεται-όπως και πάρα πολλά άλλα βότανα-ένα µεγάλο χρονικό
διάστηµα για να δράσει και είναι πιο αποτελεσµατική όταν λαµβάνεται σε κάψουλες
ή βάµµα...
ΜΑΤΖΟΥΡΑΝΑ
Αγγειόσπερµο, δικότυλο, πολυετές φυτό η µατζουράνα (Ορίγανον η µαντζουράνα, λατ.
Origanum majorana) ανήκει στην τάξη λαµιώδη και στην οικογένεια χειλανθή, είναι δε
συγγενικό φυτό µε τη ρίγανη. Αναφέρεται στον Ψαλµό Ν΄(50) ως ύσσωπος.[1]
Ιθαγενές των χωρών της Μεσογείου µε 6 είδη ποωδών φυτών. Το πιο σηµαντικό είδος
είναι η µατζουράνα ορίγανο ή κοινή, το ύψος της φτάνει τα 60 εκατοστά,
ο βλαστός είναι τετραγωνικός, πολύκλαδος. Τα φύλλα της είναι µικρά, αντίθετα,
108
χνουδωτά, ωοειδή και έχουν µία χαρακτηριστική όµορφη οσµή λεβάντας. Τα άνθη της
είναι µικρά λευκού χρώµατος. Τα φύλλα της χρησιµοποιούνται ως µπαχαρικό, συνήθως
στο κρέας και το ψάρι, αλλά και ως αφέψηµα. Από τα φύλλα του φυτού
λαµβάνεται αιθέριο έλαιο που χρησιµοποιείται ως αντισηπτικό και αντισπασµωδικό ενώ
έχει χρήσεις και στην αρωµατοποιία.
Στην Ελλάδα η µατζουράνα είναι γνωστή από τα αρχαία χρόνια όπου την
χρησιµοποιούσαν ως φάρµακο κατά στοµαχικών και εντερικών ενοχλήσεων.
Ο Γαληνός προτρέπει την χρήση της ως χωνευτικού.[2] Σήµερα καλλιεργείται
ως καλλωπιστικό και αρωµατικό φυτό σε γλάστρες και κήπους.
Η Μαντζουράνα και οι χρήσεις της...
Αγγειόσπερµο, δικότυλο, πολυετές φυτό η µατζουράνα (Ορίγανον η µαντζουράνα,
λατ. Origanum majorana) ανήκει στην τάξη λαµιώδη και στην οικογένεια χειλανθή.
Φυτό ποώδες µε πολλές παραφυάδες, µε φύλλα µικρά και µυρωδάτα, συγγενικό της
ρίγανης. Τα άνθη της είναι φαιά µε λέπια. Ανθίζει από Ιούλιο µέχρι
Σεπτέµβριο. Ιθαγενές των χωρών της Μεσογείου µε 6 είδη ποωδών φυτών. Το πιο
σηµαντικό είδος είναι η µατζουράνα ορίγανο ή κοινή, το ύψος της φτάνει τα 60
εκατοστά, ο βλαστός είναι τετραγωνικός, πολύκλαδος. Τα φύλλα της είναι µικρά,
αντίθετα, χνουδωτά, ωοειδή και έχουν µία χαρακτηριστική όµορφη οσµή λεβάντας. Τα
άνθη της είναι µικρά λευκού χρώµατος. Τα φύλλα της χρησιµοποιούνται ως µπαχαρικό,
συνήθως στο κρέας και το ψάρι, αλλά και ως αφέψηµα. Από τα φύλλα του φυτού
λαµβάνεται αιθέριο έλαιο που χρησιµοποιείται ως αντισηπτικό και αντισπασµωδικό ενώ
έχει χρήσεις και στην αρωµατοποιία.
Στην Ελλάδα η µατζουράνα υπάρχει σαν αυτοφυές φυτό , ωστόσο είναι γνωστή από τα
αρχαία χρόνια όπου την χρησιµοποιούσαν ως φάρµακο κατά στοµαχικών και εντερικών
ενοχλήσεων. Ο Γαληνός προτρέπει την χρήση της ως χωνευτικού. Ο Ιπποκράτης το
χρησιµοποιούσε σαν αντισηπτικό.
Σήµερα καλλιεργείται
ως καλλωπιστικό και
αρωµατικό φυτό σε γλάστρες και κήπους.
109
Η µαντζουράνα χρησιµοποιείται στην αρωµατοποιία, την µαγειρική, την ζαχαροπλαστική
και σαν θεραπευτικό υλικό.
Στον ξένο τύπο έχει γραφτεί : απορούµε γιατί πεθαίνουν οι Έλληνες από την στιγµή
που αυτοφύεται η µαντζουράνα.
Χρήση: Ως αφέψηµα, βράζουµε λίγα λεπτά ένα κουταλάκι του γλυκού µαντζουράνα σε
ένα µπρίκι νερό. Το σουρώνουµε και το πίνουµε ζεστό µε µέλι. Ως έγχυµα: ένα
κουταλάκι του γλυκού µαντζουράνα σε ένα µπρίκι µε καυτό νερό. Το αφήνουµε 10
λεπτά, το σουρώνουµε και το πίνουµε ζεστό µε µέλι.
Το ρόφηµα καταπραΰνει τους πονοκεφάλους, ιλίγγους, βοηθά στις νευρικές παθήσεις,
καταπραΰνει το βήχα και τον πόνο των δοντιών, βοηθά σε πόνους ρευµατισµών, σε
εντερικές διαταραχές και πόνους της κοιλιάς.
Οι ανθισµένες της κορυφές χρησιµοποιούνται ως αρωµατικό στην κουζίνα. Από
αυτές βγαίνει και το έλαιο που χρησιµοποιείται στην φαρµακευτική και στην
αρωµατοποιία.
Εξωτερικά βοηθά στην αντισηψία των τραυµάτων. Αφέψηµα µαντζουράνας στο νερό
του µπάνιου καταπραΰνει και τονώνει (βράζουµε 100γρ. ρίγανης σε 1 λίτρο νερό).
Αιθέριο έλαιο: 3-4 σταγόνες σε µία κουταλιά µέλι, 2-3 φορές την ηµέρα. Το έλαιο
χρησιµοποιείται στην παρασκευή σαπουνιών, µύρων και οδοντόκρεµας.
Θεραπευτικές ιδιότητες
110
Οι ιδιότητες της µαντζουράνας είναι ίδιες µε αυτές του θυµαριού και της µέντας. Η
µαντζουράνα είναι πιο γνωστή για τις στοµαχικές της ιδιότητες ως χωνευτικό και
καταπραϋντικό για τους στοµαχοπόνους. Είναι όµως και ηρεµιστικό και σε µεγάλες
δόσεις ναρκωτικό .
Είναι πολύ καλό αναλγητικό σε µυϊκούς πόνους, διαστρέµµατα, στραµπουλήγµατα και
νευραλγίες. Επίσης είναι έξοχο αντίδοτο στα µικρόβια του τυφοειδούς πυρετού.
Για τις παθήσεις του αναπνευστικού συστήµατος θεωρείται αποχρεµπτικό, εφιδρωτικό
και ευεργετικό για το νευρικό βήχα, το κρυολόγηµα, τις αµυγδαλές, τη βρογχίτιδα, το
άσθµα .
Για τις ανωµαλίες του πεπτικού συστήµατος είναι χωνευτικό, σπασµολυτικό,
αντιεµετικό, ανακουφίζει από το µετεωρισµό και τη δυσπεψία, διεγείρει το συκώτι και τη
σπλήνα .
Είναι ακόµη διουρητικό, αγγειδιασταλτικό, υποτασικό, αντιδιαβητικό, αλλά και
ευεργετικό σε νευρικής φύσεως παθήσεις, υπερευαισθησία, νευρασθένεια, ψυχασθένεια,
άγχος, αϋπνίες, ηµικρανίες, ίλιγγο, επιληψία, απώλεια µνήµης. Σε εξωτερική χρήση είναι
επουλωτικό, παυσίπονο σε ρευµατισµούς και πονόδοντο.
Το ρόφηµα καταπραΰνει τους πονοκεφάλους, ιλίγγους, βοηθάει στις νευρικές παθήσεις,
καταπραΰνει το βήχα και τον πόνο των δοντιών, βοηθάει σε πόνους ρευµατισµών, σε
εντερικές διαταραχές και πόνους της κοιλιάς.Βοηθάει στην αντισηψία των τραυµάτων.
Αφέψηµα µαντζουράνας στο νερό του µπάνιου καταπραΰνει και τονώνει (βράζουµε
100γρ. ρίγανης σε 1 λίτρο νερό).Αφέψηµα: Bράζουµε λίγα λεπτά ένα κουταλάκι του
γλυκού µαντζουράνα σε ένα µπρίκι νερό. Το σουρώνουµε και το πίνουµε ζεστό µε
µέλι.Εγχυµα: Ένα κουταλάκι του γλυκού µαντζουράνα σε ένα µπρίκι µε καυτό νερό. Το
αφήνουµε 10 λεπτά, το σουρώνουµε και το πίνουµε ζεστό µε µέλι.
111
ΜΑΣΤΙΧΟ∆ΕΝΤΡΟ – ΣΧΙΝΟΣ
Στο όµορφο νησί της Χίου παράγεται η µοναδική στον κόσµο µαστίχα. Ιστορικές πηγές
αναφέρουν ότι από τον πρώτο αιώνα µ. Χ. η µαστίχα καλλιεργούνταν στη Χίο και την
χρησιµοποιούσαν σαν φάρµακο. Τον 2ο αιώνα µ.Χ. ο Γαληνός πίστευε πως: «Η µαστίχα
ανεβάζει τις συνθήκες του αίµατος, θεραπεύει τον χρόνιο βήχα, την βρογχίτιδα και την
αιµόπτυση. Χρησιµοποιείται για την θεραπεία από δάγκωµα φιδιών, ψώρας, φλόγωση
του στοµάχου και των εντέρων καθώς και την φαλάκρα». Τον 4ο αιώνα µετά Χριστόν ο
Μάρκελλος Εµπειρίκος αναφέρει: «Η µαστίχα είναι φάρµακο που θεραπεύει τους πόνους
του στοµάχου και της ουροδόχου κύστης» Τον 7ο αιώνα µ.Χ. ο Παύλος Αιγινήτης
υποστηρίζει πως: «η µαστίχα έχει θεραπευτικές ιδιότητες για το στοµάχι, τα έντερα και
το συκώτι».
Το πόσο αµφίδροµα συνδεδεµένη είναι η µαστίχα µε την Χίο µπορούµε να το
καταλάβουµε και από το ότι, σύµφωνα µε την άποψη κάποιων µελετητών, η ονοµασία
του νησιού προέρχεται από την Φοινικική λέξη Χίος που σηµαίνει µαστίχα. Η λέξη
µαστίχα κατά κάποιους, προέρχεται από το ρήµα µαστιχάω ή την λέξη µασώ ενώ κατά
άλλους από την λέξη µάστιξ που σηµαίνει µαστίγιο, αντικείµενο που παλιότερα
χρησιµοποιούσαν οι Χιώτες για να πάρουν τη µαστίχα από το δέντρο.
Μια παράδοση αναφέρει πως οι Ρωµαίοι το 250 µ.Χ. προσπάθησαν να αναγκάσουν τον
Άγιο Ισίδωρο να αλλάξει την πίστη του. Κυνηγηµένος αυτός και προσπαθώντας να τους
διαφύγει, κατέφυγε στην Νότια Χίο όπου και τον ανακάλυψαν. Βλέποντάς τους να τον
πλησιάζουν, παρακάλεσε τον Θεό να τον βοηθήσει και τότε τα δέντρα χαµήλωσαν τα
112
κλαδιά τους για να κρύψουν από κάτω τον Άγιο. Αυτό δεν µπόρεσε να τον σώσει από
τους διώκτες του, οι οποίοι τον βασάνισαν και τελικά τον αποκεφάλισαν. Το µαρτύριο
του Αγίου Ισιδώρου συγκίνησε τον σχίνο, που έβγαλε ευωδιαστά δάκρυα. Αυτό το δάκρυ
είναι η µαστίχα.
Η µαστίχα βοήθησε την Χίο και κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Το νησί είχε
ειδικά προνόµια που χάρη σε αυτά, η εµπορική, οικονοµική και κοινωνική ζωή της Χίου
δεν επηρεάστηκε σε µεγάλο βαθµό τα χρόνια της σκλαβιάς.
Το δέντρο που παράγει τη µαστίχα λέγεται σχίνος (pistacia lentiscus). Ο σχίνος είναι
αειθαλής θάµνος που ζει πάνω από εκατό χρόνια, ενώ το ύψος του δεν ξεπερνάει τα δύο
µε τρία µέτρα. Έχει µακριά κλαδιά, γερµένα προς τα κάτω, και κορµό κοντόχοντρο. Ο
πολλαπλασιασµός του γίνεται µε µοσχεύµατα.
Είναι δέντρο ανθεκτικό που µπορεί να ευδοκιµήσει και σε περιοχές µε άγονο έδαφος.
Όµως, σε εδάφη ασβεστολιθικά µε καλή αποστράγγιση, ζει περισσότερα χρόνια απ’ ότι
σε εδάφη άγονα. Σχίνοι µπορούν να ευδοκιµήσουν σε διάφορα µέρη του κόσµου. Αλλά
σχίνοι που δακρύζουν και δίνουν τη µαστίχα βρίσκονται µόνο στη Χίο και ειδικότερα
στην Νότια µεριά του νησιού, στα λεγόµενα Μαστιχοχώρια. Επιστήµονες υποστηρίζουν
ότι αυτό συµβαίνει λόγω των υποθαλάσσιων ηφαιστείων και του κλίµατος που επικρατεί
στην περιοχή. Σηµειώνουµε ότι στην Χίο, σπάνια η θερµοκρασία τους χειµερινούς µήνες
πέφτει κάτω από 0°C. Το 1850 η θερµοκρασία έπεσε τον Ιανουάριο στους -5°C και
κατέστρεψε πολύ µεγάλο ποσοστό των µαστιχόδεντρων. Το µαστιχόδεντρο όµως
επηρεάζεται και από την πολύ υψηλή θερµοκρασία. Το 1987 οι 45°C τον Ιούλιο
προκάλεσαν σηµαντική µείωση της παραγωγής. Ένας τρίτος παράγοντας που επηρεάζει
την παραγωγή της µαστίχας είναι η ξηρασία. Χρονιές που υπήρχε µεγάλη ξηρασία, η
παραγωγή ήταν µειωµένη.
Οι εργασίες διατήρησης της υγείας των µαστιχόδεντρων που κάνει ο µαστιχοπαραγωγός
είναι το ετήσιο καθάρισµα από τα ξερά, η ετήσια λίπανση και όργωµα του εδάφους
καθώς και το κλάδεµα κάθε πέντε χρόνια. Η µαστίχα παράγεται κυρίως τους θερινούς
µήνες ενώ η παραγωγή της παρατείνεται έως και τον Οκτώβριο εάν ο καιρός είναι
ευνοϊκός. Στα τέλη Ιουνίου οι µαστιχοπαραγωγοί, χαράζουν µε αιχµηρά εργαλεία τον
κορµό του δέντρου από όπου βγαίνει και η µαστίχα. Πριν γίνει αυτό, ο χώρος κάτω από
113
το δέντρο έχει καθαριστεί, ισοπεδωθεί και έχει καλυφθεί µε άσπρο χώµα που υπάρχει
άφθονο σε συγκεκριµένη περιοχή της νότιας Χίου. Η µαστίχα στάζει πάνω στο
ασπρόχωµα και από εκεί µαζεύεται από τους µαστιχοπαραγωγούς. Οι κατηγορίες της
µαστίχας είναι τρεις: η πίττα, η χοντρή και η ψιλή.
Η µαστίχα χρησιµοποιείται στην παραγωγή αλοιφών που θεραπεύουν εγκαύµατα,
εκζέµατα, κρυοπαγήµατα και άλλες δερµατοπάθειες. Επιστήµονες πιστεύουν ότι η
µαστίχα απορροφά την χοληστερόλη και βοηθάει στην καταπολέµηση της υπέρτασης,
στη µείωση των τριγλυκεριδίων, ενώ έχει και αντισηπτικές ιδιότητες. Μια άλλη χρήση
της µαστίχας είναι η παρασκευή λικέρ και ούζου. Την χρησιµοποιούµε σε γλυκά,
τσουρέκια και µπισκότα, καθώς και στο αγαπηµένο µας, τα παλαιότερα χρόνια,
«υποβρύχιο», γλυκό που σερβιριζόταν µέσα σε ποτήρι µε νερό.
Στην Κύπρο αλλά και σε πολλά Αραβικά κράτη την προσθέτουν στο ψωµί. Ενώ αλλού
χρησιµοποιείται και στην παρασκευή τυριού. Στα ιερά κείµενα των Αράβων υπάρχουν
αναφορές στη µαστίχα κι αυτός είναι ο λόγος που για τους Άραβες η µαστίχα είναι
δείγµα πλούτου.
ΜΕΛΙΣΣΟΧΟΡΤΟ
Το Μελισσόχορτο (Melissa officinalis - Μέλισσα η φαρµακευτική), γνωστό και
ως βάλσαµο καθώς και ως µελισσοβότανο, είναι ένα µονοετές βότανο που ανήκει
στην οικογένεια Χειλανθή, την οικογένεια της µέντας. Το φυτό είναι ιθαγενές της
νότιας Ευρώπης και της περιοχής της Μεσογείου, αλλά σήµερα καλλιεργείται σε όλο
το κόσµο. Έχει φαρµακευτική δράση.
114
Έχει ύψος 70 µε 150 εκατοστά, τα φύλλα έχουν µια ήπια µυρωδιά λεµονιού. Κατά τη
διάρκεια του καλοκαιριού κάνει µικρά λευκά άνθηγεµάτα µε νέκταρ. Αυτά
προσελκύουν τις µέλισσες και γι'αυτό το γένος που ανήκει το µελισσόχορτο πήρε την
ονοµασία Μέλισσα. Η µυρωδιά οφείλεται στο αιθέριο έλαιο που περιέχει κιτράλη,
κιτρονελλάλη, λιναλοόλη και γερανιόλη.
Χρήσεις
Τα λιωµένα φύλλα µπορούν να τριφθούν στο δέρµα, δρώντας ως εντοµοαπωθητικό.
Ρόφηµα από φύλλα µελισσόχορτου θεωρείται ότι έχει αντισπασµωδική,
αντιφλεγµονώδη και αντιοξειδική του δράση και δρα ως τονωτικό του κυκλοφορικό
συστήµατος και της καρδιάς. Επίσης έχει δειχθεί ότι έχει αντιµικροβιακή δράση, αν
και αυτή είναι πολύ πιο ασθενής από ότι άλλων φυτών.[1] Επίσης έχει χρησιµοποιηθεί
για να αντιµετωπιστεί η αϋπνία και διάφορες πεπτικές διαταραχές. Τέλος έχει δειχθεί
ότι βελτιώνει την πνευµατική διαύγεια και την µνήµη και έχει βοηθήσει σε µικρό
αριθµό κλινικών δοκιµών ανθρώπους που πάσχουν από ήπια συµπτώµατα της νόσου
Αλτσχάιµερ.[2]
MENTA
H µέντα (Mentha) είναι ποώδες αρωµατικό φυτό της οικογένειας των χειλανθών των
εύκρατων περιοχών. Έχει άνθη ευωδιαστά, λευκά ή ιώδη, που
σχηµατίζουν ταξιανθία στάχυος. Είναι φυτό φαρµακευτικό και χρησιµοποιείται
στη µαγειρική ως καρύκευµα, καθώς και ως αφέψηµα ή αιθέριο έλαιο. Το αιθέριο έλαιο
είναι κατάλληλο για κατώτερης ποιότητας προϊόντα αρωµατοποιίας και σαπωνοποιίας.
115
ΜΟΛΟΧΑ
Ένα βότανο µε ιδιότητες αιµολυτικές, αντιβηχικές, αντιφλεγµονώδη, αποχρεµπτικη,
στυπτική και επουλωτική δράση.
Χρήση: ένα κουταλάκι από το βότανο σε ένα φλιτζάνι ζεστό νερό, αφηµένο για 10 λεπτά
καλά σκεπασµένο, για να µας προσφέρει όλες τις δραστικές του ουσίες µε τις
θεραπευτικές τους ιδιότητες.
Για εξωτερική χρήση, οι αντιφλεγµονώδεις, µαλακτικές αλλά και στυπτικές ιδιότητες,
την κάνουν ιδιαίτερα δηµοφιλή σε περιπτώσειςουλίτιδας, ερεθισµού του δέρµατος ,
αλλά και για ανακούφιση από τις ενοχλητικέςαιµορροΐδες. Σε µορφή κοµπρέσσας από
χλιαρό έγχυµα, έχει καταπληκτικά αποτελέσµατα στην ξηρότητα των δακρυϊκών
πόρων. Στη διεθνή βιβλιογραφία έχει αναφερθεί ότι 2-3 φλιτζάνια µολόχα την ηµέρα,
µαζί µε κοµπρέσες από στραγγισµένα ζεστά φύλλα και άνθη στο στήθος το βράδυ, έχουν
πολύ καλά αποτελέσµατα στο εµφύσηµα ή σε περιπτώσεις δύσπνοιας.
Τέλος, τα
λουτρά µολόχας βοηθούν να ανακουφιστούν τα πρησµένα πόδια ειδικά µετά
από κάταγµα, µαλακώνει τουςκάλους των ποδιών. Πιστεύεται ότι θεραπεύει
την επιληψία και ότι ο χυµός της θεραπεύει από τα τσιµπήµατα της µέλισσας, της
σφήκας η της τσουκνίδας.
Χρησιµοποιείται ακόµα σε περιπτώσεις: εντερικών προβληµάτων, κολικών,
γαστρίτιδας, κυστίτιδας, διάρροιας, καταρροής, πνευµονίας, βραχνάδας, οξείας
δυσεντερίας, κατακράτησης ούρων, αιµατουρίας, φλεγµονών της ουροδόχου
κύστης, προβληµάτων των νεφρών.
Ο Πυθαγόρας και οι µαθητές του είχαν προσέξει ότι το χόρτο αυτό υποβοηθούσε την
σκέψη, γιατί ήταν ελαφρό στην πέψη κι άφηνε ελεύθερο το πνεύµα.
Ο Ιπποκράτης παρασκεύαζε α) ένα κατάπλασµα µε κρασί και µολόχα για να
116
αντιµετωπίσει τα οιδήµατα και τις φλεγµονές... β) τη συνιστούσε σαν αφέψηµα εναντίον
διαφόρων γυναικολογικών προβληµάτων... γ) παρασκεύαζε µε αυτή κολπικά υπόθετα τα
οποία χρησιµοποιούσε για να διευκολύνει τους τοκετούς και να µετριάσει τους πόνους...
Ο ∆ίφιλος ο Σίφνιος έγραψε ότι βοηθά σε περιπτώσεις ερεθισµού των νεφρών και
τηςκύστης, ότι είναι “εύχυµη, µαλακτική της τραχείας αρτηρίας και αποχωρίζει και
απεκκρίνει τα εις επιφάνεια οξέα”και την χρησιµοποιεί ως αποχρεµπτικό και καθαρτικό
φάρµακο. Από τα άνθη της παρασκευάζονταν αφέψηµα εναντίον παθήσεων του πεπτικού
και του ουροποιητικού συστήµατος.
Η σοφή λαϊκή ιατρική θεωρεί τη µολόχα ως ένα από τα αποτελεσµατικότερα
φαρµακευτικά βότανα εναντίον της δυσκοιλιότητας.
Αν πονούσε σε κάποιον ο λαιµός έβραζαν µολόχα, έριχναν µέσα µια κουταλιά µέλι και
του έδιναν να πιει και να κάνει γαργάρες.
Ο καρπός της µολόχας είναι µεριστόκαρπος που το λένε "ψωµάκι", επειδή µοιάζει µε
σπιτίσιο ψωµί...παλιά τα µικρά παιδιά τον µάζευαν και τον έτρωγαν..
Τη µολόχα καλλιεργούσαν ως βρώσιµο λαχανικό για τις εξαιρετικές γαστρονοµικές και
θεραπευτικές ιδιότητές της οι Ρωµαίοι και οι Βυζαντινοί. Έχει αναφερθεί σε
φαρµακοποιίες του 18ου και 19ου αιώνα συνδυασµοί του συγκεκριµένου βότανο, µε
αλθαία, περδικάκι, βαρβάσκο. Στη Κρήτη τα βλαστάρια µαγειρεύονται γιαχνί µε κατσίκι,
σαλιγκάρια. Στο Ρέθυµνο, στην Κύπρο και Ρόδο τα τρυφερά φύλλα γίνονται ντολµάδες,
στην Τήνο τηγανίζοται µε αυγά. Στην αρχαία Ελλάδα καλλιεργούσαν την µολόχα µαζί µε
άλλα λαχανικά και βότανα στους κήπους τους, έλεγαν ότι σταµατούσε την πείνα και τη
δίψα.
ο δε Πλίνιος έλεγε ότι αν τρώµε µια χούφτα µολόχα τη µέρα δεν θα µας βρει καµία
αρρώστια...
ο Καρλοµάγνος είχε διατάξει να καλλιεργείται µολόχα σ' όλους τους αυτοκρατορικούς
κήπους...
Οι Φελάχοι, που τις περισσότερες ηµέρες της εβδοµάδας ζούσαν µε χόρτα, έφτιαχναν
ένα νόστιµο φαγητό από τις ρίζες της µολόχας τις οποίες αφού τις έβραζαν µετά τις
τηγάνιζαν µε κρεµµύδια....
Σε πολλά χωριά της Γαλλίας έχουν την συνήθεια να προσθέτουν στις πατάτες τους τις
117
τρυφερές κορφές και τα φύλλα της µολόχας γιατί πιστεύουν πως διευκολύνει τη
λειτουργία των νεφρών...
ΜΥΡΤΙΛΟ
Το Μύρτιλο είναι ένα από τα διάφορα είδη φυτών χαµηλής ανάπτυξης της οικογενείας
των Ερεικοειδών, παρά την επιστηµονική του ονοµασία (λατ. Vaccinium myrtillus)
(Βακκίνιον ο µύρτιλλος) που υποδηλώνει ότι ανήκει στα Μυρτοειδή. To θέµα
περιπλέκεται ακόµα περισσότερο γιατί µερικοί βοτανολόγοι[1] το συµπεριλαµβάνουν
στην οικογένεια των Μορεοειδών (Moraceae) από την οποία διαφέρει ως προς την
έλλειψη γαλακτώδους χυµού.
Εξαπλώνεται ως αυτοφυές, συνήθως µεµονωµένο στις εύκρατες και ψυχρές περιοχές της
γης, στα ψηλά βουνά των τροπικών περιοχών και κατά προτίµηση αναπτύσσεται στα
όξινα δηλ. µη αλκαλικά εδάφη και σε δροσερές θέσεις.
Πολυετές θαµνοειδές, ύψους 60-90 εκατ., φυλλοβόλο, µε πυκνές διακλαδώσεις και
ηµιδερµατώδες φύλλωµα, που το φθινόπωρο παίρνει ωραίες και έντονες πορφυρές
αποχρώσεις. Ανθοφορεί Μάιο-Ιούνιο µε άσπρα-ροζ καµπανοειδή λουλούδια.[2] Παράγει
από Αύγουστο-Σεπτέµβρη εδώδιµους καρπούς, µε ελαφρά υπόξινη γεύση, κατάλληλους
για παγωτά και γλυκά, γνωστούς στα Αγγλικά µε το όνοµα "µπίλµπερι" (και όχι
"µπλούµπερι", που αφορά άλλα είδη του γένους Vaccinium, όπως το V. corymbosum).
118
Επειδή τα περισσότερα από τα µύρτιλα που τρώγονται από τα πουλιά και τα θηλαστικά
δεν αποβάλλονται ως βιώσιµοι σπόροι, αναπαράγονται αγενώς, δηλ. µε την ανάπτυξη
νέων βλαστών από τα ριζώµατά τους των ώριµων φυτών.
Το µύρτιλο σχετίζεται µε τη βελτίωση της νυχτερινής όρασης· µύρτιλα αναφέρονται σε
µια δηµοφιλή ιστορία του Β' Παγκοσµίου Πολέµου, όπου πιλότοι της RAF
καταναλώνουν µαρµελάδα µύρτιλο για να οξύνουν την όρασή τους στις αποστολές της
νύχτας. Ωστόσο, µια πρόσφατη µελέτη του Πολεµικού Ναυτικού των ΗΠΑ δεν εντόπισε
καµµία τέτοια επίδραση. Αν και η επίδραση του µύρτιλου στην όξυνση της νυκτερινής
όρασης δεν έχει αποδειχθεί, εργαστηριακές µελέτες σε αρουραίους έχουν παράσχει
προκαταρκτικά αποδεικτικά στοιχεία ότι η κατανάλωση µύρτιλου µπορεί να αναστείλει ή
να αντιστρέψει οφθαλµικές διαταραχές, όπως η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας.[3]
ΠΑΠΑΡΟΥΝΑ
Ανήκει στην οικογένεια Παπαβερίδες (Papaveraceae) και περιλαµβάνει πολυάριθµα είδη
(υπάρχουν δέκα ποικιλίες παπαρούνας στην Ελλάδα). Πιο διαδεδοµένη είναι η Μήκων η
Ροιάς, η κόκκινη παπαρούνα των λιβαδιών, που έχει στεφάνη έντονου κόκκινου
χρώµατος (σπανιότατα λευκό). Αρκετά συγγενικά είδη αυτοφύονται στην Ελλάδα όπως
τα: Π. η Αργεµώνη, Π. το υβρίδιο, Π. η µελανοβαφής, Π. το Άπουλο κλπ. Το είδος Π. η
υπνοφόρος σε άλλες χώρες καλλιεργείται για την παραγωγή οπίου. Το όνοµά της όπως
119
λέει ο ∆ιοσκουρίδης το πήρε γιατί ρίχνει γρήγορα το άνθος της. Ο Θεόφραστος
προσθέτει
ότι
φυτρώνει
ανάµεσα
στα
κριθάρια
σαν
παράσιτο.
Η παπαρούνα ήταν ιερό φυτό της θεάς ∆ήµητρας, καθώς σαν παράσιτο των σιτηρών
συµβόλιζε µε την παρουσία της τη ∆ήµητρα, στα ανοιξιάτικα σπαρτά. Απαραίτητη στα
Ελευσίνια Μυστήρια όπου οι ποµπές στόλιζαν τα αγάλµατα της θεάς µε άνθη
παπαρούνας. Οι αρχαίοι γνώριζαν καλά τις υπνωτικές και ναρκωτικές ιδιότητες του
φυτού, καθώς οι γιοι του Άδη ο Ύπνος και ο Θάνατος παριστάνονταν να κρατούν
παπαρούνες στα χέρια τους. Είναι προφανής ο συµβολισµός της χρήσης του φυτού
καθώς από τον ύπνο που µπορεί να προκαλέσει η κοινή παπαρούνα (Μήκων η Ροιάς
Papaver Rhoeas) φθάνουµε στον θάνατο που µπορεί να προκαλέσει η οπιούχος
παπαρούνα
(Μήκων
η
υπνοφόρος
Papaver
somniferum).
Η χριστιανική παράδοση θέλει την παπαρούνα να φυτρώνει κάτω από το σταυρό του
Χριστού στο Γολγοθά και να δέχεται τις σταγόνες από το αίµα του Εσταυρωµένου
ανάµεσα στα πέταλά της, σταγόνες που της χάρισαν το κατακόκκινο άλικο χρώµα της.
Τα παραπάνω είδη παπαρούνας είναι φυτά µονοετή, µε βλαστό ύψους 20 – 50 εκ.
συνήθως και φύλλα πτεροσχιδή και οδοντωτά. Έχει άνθη µεγάλα, κόκκινα στα
περισσότερα είδη, µε ποδίσκο µακρύ, ακόµα και καλλωπιστικές ποικιλίες µε
κατακόκκινα, πορφυρά, ρόδινα, σοµόν, κίτρινα ή λευκά άνθη, ακόµα και καλλωπιστικά
υβρίδια. Τα άνθη της βγαίνουν την άνοιξη από τις µασχάλες τον φύλλων, πάνω σε
µακριούς, τριχωτούς ποδίσκους και στρέφονται προς τα κάτω, πριν ακόµα ανοίξουν.
Όταν ανοίξουν, ορθώνονται. Έχουν δύο τριχωτά σέπαλα, τέσσερα βαθυκόκκινα,
αστραφτερά πέταλα, µε µαύρη τη βάση τους. Οι στήµονες είναι πολλοί, µικροί, µαύροι.
Οι καρποί είναι ατρακτοειδείς κάψες, (λέγονται κωδίες) που µε τρύπες,, κοντά στην
κορυφή
τους,
απελευθερώνουν
8-10
σπόρους,
µε
τους
οποίους
το
φυτό
πολλαπλασιάζεται.
Η παπαρούνα υπάρχει αυτοφυής σε χέρσα, ηλιόλουστα χωράφια, σε βοσκότοπους, σε
120
παρυφές δρόµων, αλλά και σε καλλιεργηµένους αγρούς, όπου θεωρείται ζιζάνιο.
Προτιµά υγρά, συνεκτικά εδάφη. Τα φυτά που αυτοφύονται σε καλλιεργούµενους και
χέρσους αγρούς, συλλέγονται όταν είναι νεαρά, από το τέλος του φθινοπώρου µέχρι την
άνοιξη πριν ανθίσει, βράζονται και προσφέρονται ως σαλάτα, µόνα τους ή µαζί µε άλλα
χόρτα ή προσθέτονται σε χορτόπιτες, µε άλλα µυρωδικά χόρτα, όπως καυκαλήθρες και
µυρώνια. Στην αρχαιότητα οι σπόροι της χρησιµοποιούνταν στην παρασκευή ψωµιών
τους «µακωνίδες άρτους». Σήµερα σε ορισµένες περιοχές, µαζεύονται οι σπόροι της το
καλοκαίρι,
που
προστίθενται
σε
ψωµί
ή
παξιµάδια.
Αν κανείς θελήσει, µπορεί να καλλιεργήσει παπαρούνα σπέρνοντάς την κατά το
φθινόπωρο ή αργότερα, σε γραµµές που θα απέχουν µεταξύ τους 20 περίπου εκ. Επειδή ο
σπόρος είναι πολύ µικρός δεν χρειάζεται σκέπασµα, η βροχή ή ένα πότισµα µε ποτιστήρι
θα
Η
τον
παπαρούνα
σκεπάσει
έχει
ιδιότητες
µε
κατευναστικές
αρκετό
και
εφιδρωτικές,
χώµα.
γι
αυτό
και
χρησιµοποιήθηκε από παλιά ως φαρµακευτικό φυτό. Η κοινή παπαρούνα περιέχει ένα
αλκαλοειδές, τη ροϊαδίνη, που είναι ηρεµιστική. Περιέχει επίσης σίδηρο, µαγγάνιο,
κάλιο, ασβέστιο, ανόργανα και οργανικά οξέα. Το έγχυµα των ανθέων της, αλλά και το
δραστικότερο σιρόπι τους πίνεται ως αντιβηχικό, µαλακτικό και καταπραϋντικό.
ΠΑΣΣΙΦΛΟΡΑ
Γνωρίζετε ότι η Πασσιφλόρα λέγεται λουλούδι του Πάθους (Passion Flower) επειδή
πιστεύεται ότι το άνθος της αναπαριστά τα Πάθη του Χριστού;
121
Το γένος της Πασσιφλόρας αποτελείται από 600 περίπου τρυφερά αναρριχητικά φυτά,
αείφυλλα και φυλλοβόλα που είναι κυρίως ενδηµικά της τροπικής Νότιας Αµερικής.
Η πασσιφλόρα ήρθε στην Ευρώπη από τη νότια Αµερική το δέκατο όγδοο αιώνα, κυρίως
από τους Ισπανούς, και τώρα είναι διαδεδοµένη σε πολλά µέρη του κόσµου, από την
Αφρική και την Ασία µέχρι την Αυστραλία και τη βόρεια Αµερική. Οι περισσότερες
πασσιφλόρες είναι περικοκλάδες που πιστεύεται ότι κατάγονται είτε από ψυχρότερα
βουνά ή από θερµότερα τροπικά δάση µε πολλές βροχές.
To "λουλουδιού του πάθους" (Passion flower), πήρε το όνοµά του από περιγραφές των
τµηµάτων τού άνθους του, περιγραφές που διοχετεύτηκαν από ιερείς της Νότιας
Αµερικής ('New Spain'). Το 1609 στη Ρώµη, ο Jacomo Bosio έδωσε ερµηνείες που
αντιπροσώπευαν διάφορα στοιχεία της σταύρωσης, όπως τα πέντε πέταλα και τα πέντε
σέπαλα (που ήταν οι δέκα απόστολοι, εκτός από τον Ιούδα και τον Πέτρο), τα εσωτερικά
πέταλα σε σχήµα φράντζας (το αγκάθινο στεφάνι), οι πέντε στήµονες (οι πέντε πληγές
του Χριστού) και το στίγµα τού ύπερου µε το κωνικό σχήµα (τα καρφιά). Αυτός ο
συµβολισµός δεν είναι παγκόσµια αποδεκτός, ενώ στην Ιαπωνία είναι γνωστό σαν "φυτό
ρολόι", όπως και στην Ελλάδα που λέγεται "Ρολογιά".
Για να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν σε τόσο ανταγωνιστικό περιβάλλον, πολλά είδη
αναπτύσσονται γρήγορα, χρησιµοποιώντας "έλικες" για να σκαρφαλώνουν στα δέντρα
(πολύ λιγότερα έχουν την ικανότητα να αναπτύσσονται σαν δέντρα) και να φτάσουν τα
ψηλότερα φυλλώµατα του δάσους και τον ήλιο ώστε τα ανεπτυγµένα κλαδιά να
αρχίσουν να ανθίζουν. Για να προσελκύσουν τους επικονιαστές, όπως µέλισσες,
σκόρους, πεταλούδες και άλλα έντοµα, τις νυχτερίδες και τα κολίµπρια, οι πασσιφλόρες
έχουν αναπτύξει µια µεγάλη ποικιλία εκθαµβωτικών χρωµατισµών στα άνθη τους, συχνά
αρωµατικά, µε επιπλέον γλυκό νέκταρ που εκκρίνεται από τα φύλλα, τους µίσχους και
µερικές φορές από τα βράκτια. Ακόµη οι καρποί, που πρέπει να φαγωθούν για να
διασπαρθεί το φυτό σε µεγάλη ακτίνα, περιέχουν ένα χυµό µε µοναδική αρωµατική
γεύση και µυρωδιά.
Η κατάταξη της πασσιφλόρας έγινε για πρώτη φορά από το βοτανολόγο Λινναίο, το
1745, όταν αναγνώρισε 22 είδη. Σήµερα πιστεύεται ότι υπάρχουν πάνω από 600 είδη,
122
αλλά πολλά από αυτά απειλούνται στο φυσικό τους βροχερό, δασώδες περιβάλλον. Τα
πρώτα υβρίδια εµφανίστηκαν στο Ηνωµένο Βασίλειο το 1820 - µε πρωταρχικό το είδος
P. x violacea, και παρ' όλο που το ακριβές όνοµά του είναι αµφισβητούµενο, το φυτό
υπάρχει ακόµα. Η πασσιφλόρα ήταν αρκετά δηµοφιλής στο Ηνωµένο Βασίλειο κατά την
Βικτοριανή εποχή, και λιγότερο στον 20ο αιώνα. Σήµερα όµως, υπάρχει παγκόσµιο
ενδιαφέρον γι' αυτό και σαν εµπορικό προϊόν µε συνεχώς νέες ποικιλίες να γίνονται
γνωστές, αλλά και σαν ένα εξωτικό διακοσµητικό για τους κήπους και τα θερµοκήπια.
Επίσης η ποικιλία P. incarnata χρησιµοποιείται από βοτανολόγους σαν ήπιο
καταπραϋντικό και ίσως υπάρχουν περαιτέρω ιατρικές χρησιµότητες σε άλλες ποικιλίες.
Η πασσιφλόρα (passiflora incarnata) χρησιµοποιήθηκε στην παραδοσιακή ιατρική σαν
"ηρεµιστικό" βότανο για την ανησυχία, την αϋπνία, τις κρίσεις και την υστερία. Στη
διάρκεια του εικοστού αιώνα, το βότανο αυτό συµπεριλαµβανόταν σε πολλά ηρεµιστικά
και υπνωτικά, για να ενισχύσει τη δραστικότητά τους. Το 1978, το υπουργείο τροφίµων
και φαρµάκων Αµερικής (FDA) απαγόρευσε αυτά τα φαρµακευτικά σκευάσµατα, λόγω
απουσίας αποδεικτικών στοιχείων της αποτελεσµατικότητας τής πασσιφλόρας. Στη
Γερµανία όµως, η πασσιφλόρα είναι διαθέσιµη σαν ενισχυτικό συστατικό πολλών
ηρεµιστικών (σε συνδυασµό µε άλλα ηρεµιστικά βότανα, όπως βαλεριάνα και βάλσαµο
λεµονιού), και τη Χρησιµοποιούν επίσης στην οµοιοπαθητική ιατρική για να
αντιµετωπίσουν πόνους, αϋπνία και νευρικές ανησυχίες. Σήµερα, οι επαγγελµατίες
βοτανολόγοι χρησιµοποιούν την πασσιφλόρα (συχνά σε συνδυασµό µε άλλα ηρεµιστικά
βότανα) για να βοηθήσουν στην αντιµετώπιση της αϋπνίας, της υπερέντασης και άλλων
προβληµάτων υγείας σχετικών µε την ανησυχία και τη νευρικότητα.
Η πασσιφλόρα, (που λέγεται και "granadillas" επειδή τα φρούτα της µοιάζουν µε εκείνα
του ροδιού - στα ισπανικά "granada"), παράγει εδώδιµους καρπούς, µε την προϋπόθεση
ότι καταναλώνονται ωµοί, ώστε να µην αποκτήσουν τοξικότητα. Όλα τα είδη αυτού του
γένους είναι βρώσιµα, αν και υπάρχουν µερικά που είναι πιο κατάλληλα σαν τρόφιµα
από άλλα.
Η πασσιφλόρα incarnata παράγει καρπούς που φθάνουν µερικές φορές το µέγεθος ενός
πεπονιού. Γενικά καταναλώνεται σε µορφή µαρµελάδας, σε µερικές περιοχές της Νότιας
Αµερικής. Χρησιµοποιούνταν ήδη από τους παλιούς Αζτέκους για να αντιµετωπίσουν
123
δαγκώµατα φιδιών, και για το λόγο αυτό είναι γνωστή µε το όνοµα "Η γλώσσα του
φιδιού". Επίσης οι πρώτοι αυτόχθονες Ινδιάνοι τη χρησιµοποιούσαν για τροφή και σαν
απολυµαντικό.
ΠΕΝΤΑΝΕΥΡΟ
Το πεντάνευρο το λογχοειδές (τις ίδιες φαρµακευτικές ιδιότητες έχει και το πεντάνευρο το
µέγα) είναι αποχρεµπτικό και ωφέλιµο στις παθήσεις του αναπνευστικού, επίµονο βήχα,
κοκίτη, βρογχικό άσθµα, φυµατίωση. Καθαρίζει το αίµα, αποτοξινώνει τον οργανισµό και
τονώνει τους εξασθενηµένους οργανισµούς. Είναι ευεργετικό σε παθήσεις του ήπατος,
των νεφρών και της ουροδόχου κύστης. Ως στυπτικό είναι ωφέλιµο στη διάρροια και
στην κυστίτιδα Σε εξωτερική χρήση (κατάπλασµα) τα φύλλα του πεντάνευρου φρέσκα,
κοπανισµένα είναι ευεργετικά σε αιµορραγίες, πληγές, τσιµπήµατα εντόµων, δαγκώµατα
σκύλων ή φιδιών ως προσωρινή αντιµετώπιση αν δεν υπάρχει γιατρός. Λέγεται ότι µπορεί
να επουλώσει πληγές που δεν κλείνουν για χρόνια, και να διαλύσει εξογκώµατα ακόµη
και κακοήθεις νεοπλασίες και διαταραχές των αδένων.
Το αφέψηµα του φυτού ή το υγρό που λαµβάνεται µε απόσταξη θεωρείται καλό
κολλύριο. Αφέψηµα της ρίζας του χρησιµοποιήθηκε κατά του ζαχαρώδους διαβήτη (2
ποτήρια κρασιού την ηµέρα).
124
Τα φύλλα και τα σπέρµατα του πεντάνευρου του ψύλλιου έχουν στυπτικές,
σπασµολυτικές και µαλακτικές ιδιότητες . Είναι χρήσιµα σε κατάγµατα και αιµορραγίες,
δερµατοπάθειες, επιληψία και ελεφαντίαση. Οι σπόροι του σύµφωνα µε πρόσφατες
έρευνες, είναι µια από τις υψηλότερες πηγές διαιτητικών ινών που υπάρχουν στις τροφές .
Για αιώνες χρησιµοποιήθηκαν για τη θεραπεία της κολίτιδας, του έλκους, της
δυσκοιλιότητας. Τώρα ενδείκνυνται ως προληπτικό για καρδιακές παθήσεις. Τώρα
ξέρουµε επίσης ότι βοηθούν να καθαρίσει το σώµα από την περίσσεια της χοληστερόλης
και ότι ανεβάζουν τα επίπεδα της καλής χοληστερίνης, (της ωφέλιµης ΗDL) στο αίµα. Το
πεντάνευρο το ψύλλιο είναι ένα εξαιρετικό καθαρτικό που προσφέρει ανα κούφιση από
τις αιµορροΐδες και τις γαστρεντερικές διαταραχές .
ΠΙΠΕΡΟΡΙΖΑ
Η πιπερόριζα ή τζίντζερ (παλαιότερη ελληνική ονοµασία ζιγγίβερη ή ζιγγίβερις < αρχ.
ελ. ζιγγίβερις – αρχ. ινδ. γλώσσα Πάλι 66666666, σανσκριτικά 6666666 –
αγγλ. ginger, γαλλ. gingembre, γερµ. Ingwer, ιταλ. zenzero)[1] είναι η ρίζα του φυτού
Zingiber officinale (Ζιγγίβερις η φαρµακευτική η οποία χρησιµοποιείται στην ιατρική
αλλά και ως µπαχαρικό στο φαγητό ή ως εξωτική λιχουδιά. Το είδος αυτό δίνει το όνοµα
στην οµάδα φυτών Zingiberaceae, της οποίας άλλα γνωστά µέλη είναι το κάρδαµο, ο
κουρκουµάς, η γκαλάνγκα κλπ.
Η καλλιέργεια της πιπερόριζας ξεκίνησε αρχικά στη Νότια Ασία, αλλά είναι διαδεδοµένη
και στην Ανατολική Αφρική και επίσης στην Καραϊβική.[2] Χρησιµοποιείται στη
125
µαγειρική, την ιατρική και στην αρωµατοποιία, ενώ παράλληλα χρησιµοποείται και για
λατρευτικούς σκοπούς.
Η προέλευση της λέξης τζίντζερ είναι αντιδάνειο από το αγγλικό όνοµα του µπαχαρικού,
προερχόµενο αρχικά από την Ταµίλ γλώσσα: ίντζι βερ (˂˂˂˂˂ ˂˂˂˂). Ο βοτανικός
όρος για τη ρίζα στην Ταµίλ γλώσσα είναι βερ (˂˂˂˂) έτσι ονοµάζεται ρίζα «ίνζι» ή
«ίνζι βερ». [3] Η ελληνική ζιγγίβερις συναντάται ως ginginer στη µεσαιωνική λατινική και
εν συνεχεία στην παλιά αγγλική gingifere, την οποία ύστερα η γαλλική ονοµάζει
gingembre και καταλήγει στα αγγλικά ginger.[1]
Η πιπερόριζα είναι πολυετές φαρµακευτικό φυτό το οποίο έχει κονδυλώδες ρίζωµα µε
χαρακτηριστική καφέ φλούδα στο εξωτερικό του, ενώ εσωτερικά έχει ανοιχτό κίτρινο
χρώµα και αναδύει χαρακτηριστικό πικάντικο και λεµονοειδές άρωµα.
Πολλαπλασιάζεται µε ριζώµατα από µητρικές φυτείες µε µήκος 3-5 εκατοστά, βάρος 1520 γραµµάρια και τουλάχιστον έναν βλαστοφόρο οφθαλµό και κάθε χρόνο µπορεί να
φτάσει σε ύψος ως 1 µέτρο και 20 εκατοστά από οφθαλµούς στα ριζώµατα του φυτού. Οι
βλαστοί της πιπερόριζας είναι συµπαγείς, κυλινδρικοί, όρθιοι και περικλείονται από
µεµβρανώδη κολεό. Στις χώρες καταγωγής του φυτού εγκατάσταση γίνεται σε ξύλινα
τελάρα ή κατά προτίµηση (ανάλογα και µε τη δοµή του εδάφους) σε σαµάρια από το
Μάρτιο ως τον Απρίλιο, ενώ σε άλλα µέρη από τον Σεπτέµβριο ως Οκτώβριο, καθώς
αρχικά απαιτείται αρκετό νερό για να αναπτυχθεί.
Τα φύλλα που προκύπτουν είναι µυτερά, λεία και µακριά, µε µήκος περίπου 1,5 µε 2,5
εκατοστά και πλάτος 8 µε 15 εκατοστά, ενώ ο µίσχος τους αναπτύσσεται αντιδιαµετρικά,
κατ' εναλλαγή των πλευρών. Τα άνθη αναπτύσσονται εσωτερικά σε κωνοειδείς
ταξιανθίες οι οποίες αποτελούνται από σειρές πράσινων βράκτιων φύλλων. Εσωτερικά
κάθε βράκτιου προκύπτουν λουλούδια µε ποικιλία χρωµάτων όπως άσπρα, κίτρινα και
πορτοκαλί. Οι καρποί του φυτού είναι κάψες που αλλάζουν χρώµα καθώς ωριµάζουν,
από πράσινο σε καφέ µε πορτοκαλί εσωτερικό.
Από το 1585, η πιπερόριζα της Τζαµάικα ήταν το πρώτο ανατολίτικο µπαχαρικό το οποίο
καλλιεργήθηκε στο Νέο Κόσµο (στην Αµερική και Ωκεανία) και στη συνέχεια έγινε
126
εισαγωγή στην Ευρώπη.[4] Αυτήν τη στιγµή η Ινδία έχει την πρωτιά στην παραγωγή
(περίπου 30%-50% της παγκόσµιας παραγωγής γίνεται στην Ινδία), αντικαθιστώντας την
Κίνα, η οποία βρίσκεται στη δεύτερη θέση παραγωγής (~20.5%). Ακολουθεί η Ινδονησία
(~12.7%), το Νεπάλ (~11.5%) και η Ταϊλάνδη (~10%). Καλύτερη θεωρείται η ποιότητα
της Τζαµάικα.[1]
ΠΟΛΥΤΡΙΧΙ
Φυτό µε λαµπερούς λεπτούς και µαύρους µίσχους φύλλων.
Προέλευση:Τροπική Αµερική, ύψος:Μέχρι 40 cm
Μεταµφύτευση:Την Άνοιξη σε χώµα µε αρκετή τύρφη Το συναντούµε κοντά σε πηγές,
σε τοιχώµατα πηγαδιών και γενικά σε µέρη που υπάρχει άφθονο νερό. Ονοµάζεται και
πολυτρίχι ή ψαλιδόχορτο ή περικοκλάδι.
Συλλέγουµε τα φύλλα του από Ιούλιο έως Αύγουστο.
Συστατικά-χαρακτήρας: Είναι ένα γλυκόπικρο χόρτο που περιέχει γαλλικό οξύ, άζωτο,
αιθέριο έλαιο, βλεννώδεις ουσίες, τανίνη, πικρές ουσίες, τριτερπένια, φλαβονοειδή,
φενύλ –προπανοειδή, καροτενοειδή. Το αδίαντο είναι αντιβηχικό , αποχρεµπτικό και
µαλακτικό για τις παθήσεις του αναπνευστικού συστήµατος, ωφέλιµο στον ξερό βήχα
και την καταρροή. Συστήνεται ακόµη ως εφιδρωτικό , εµµηναγωγό και κατά της
εντερίτιδας. Ως διουρητικό βοηθάει στην ψαµµίαση καθώς και στις πέτρες των νεφρών,
όπου καλό είναι να συνδιάζεται µε αγριάδα, φούντες καλαµποκιού και άλλα διουρητικά
φυτά. Είναι επίσης ωφέλιµο για την πιτυρίδα και την : Τονωτικό των µαλλιών, θεωρείται
127
ότι σταµατάει την τριχόπτωση και εξαφανίζει την πιτυρίδα. Είναι καλό και στις πέτρες
των νεφρών, ενώ βοηθάει και ως αντιβηχικό στις βροχίτιγες και τα κρυολογήµατα.
ΠΡΙΜΟΥΛΑ
Η πρίµουλα κατάγεται από εύκρατες περιοχές του Β.ηµισφαιρίου. Είναι ποώδη φυτά
ενδηµικά της Ιάβας και της Ασίας αλλά και σε ορισµένες περιοχές της Ευρώπης. Το
όνοµά της έχει προέλθει από το λατινικό "primus" που στα ελληνικά σηµαίνει πρώτος
και αναφέρεται στην πρώιµη ανθοφορία του φυτού. Τα άνθη της πρίµουλας τρώγονται
σε σαλάτες και µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την Παρασκευή µαρµελάδας και
ποτών. Ενώ τα φύλλα της χρησιµοποιούνται σαν λαχανικά. Χρησιµοποιήθηκε στην
λαϊκή ιατρική σαν σηµαντικό φάρµακο στις µυϊκές ρευµατοπάθειες και στην αρθρίτιδα.
Συµβολίζει την νεότητα και την πρώτη αγάπη.
Ταυτότητα- µορφολογικά χαρακτηριστικά Πρίµουλα -θάµνος
Ένα πολυετές ποώδες φυτό, που χρησιµοποιείται ως ετήσιο καλλωπιστικό αφού µόλις
αναίβει η θερµοκρασία ρίχνει το φύλλωµα και το φυτό πέφτει σε λήθαργο. Το γένος
Primula περιλαµβάνει 400-500 είδη από τα οποία έχουν δηµιουργηθεί πολλές ποικιλίες
και υβρίδια. Το ύψος και η διάµετρος της πρίµουλας κυµαίνεται µέχρι 30 cm. Ανάλογα
µε το είδος όµως και την ποικιλία το ύψος και η διάµετρος κυµαίνονται από 10-60 cm.
Τα φύλλα είναι µεγάλα, λογχοειδή και χαρακτηρίζονται από έντονες νευρώσεις.
Αναπτύσσονται από τη βάση του φυτού σχηµατίζοντας ροζέτα. Από το κέντρο της
ροζέτας αυτής εµφανίζεται το ανθικό στέλεχος πάνω στο οποίο αναπτύσσονται πολλά
άνθη µαζί. Σε µερικές ποικιλίες πρίµουλας τα ναθικά στελέχη είναι πολλά, µικρά και
εκφύονται από το έδαφος και κάθε ένα φέρει ένα άνθος. Σε κάποιες άλλες ποικιλίες
πρίµουλας τα φύλλα, τα ανθικά στελέχη και κάποια άλλα σηµεία από τα πέταλα
128
καλύπτονται από µια κηρώδη λευκή ουσία. Μπορεί να συναντήσουµε µεγάλα ή µικρά
άνθη, µονά ή διπλά σε διάφορα χρώµατα και σχήµατα. Ανθίζει από τον Φεβρουάριο
µέχρι τον Μαϊο. Κάποια είδη όµως µπορεί να ανθίζουν και το φθινόπωρο.
Η πριµούλα αναφέρεται ότι έχει ηρεµιστικές, αντισπασµωδικές, υπνωτικές, µέτρια
διουρητικές και µέτρια καθαρτικές ιδιότητες. Έχει χρησιµοποιηθεί για την αϋπνία, την
νευρική υπερδιέγερση, την υστερία και ειδικότερα σε αγχώδεις καταστάσεις που
σχετίζονται µε νευρικότητα και οξυθυµία.
ΡΙΓΑΝΗ
Η ρίγανη είναι πολυετές φυτό και ανήκει στην οικογένεια Lamiaceaeστο
γένος Οriganum. Από τα τέσσερα διαφορετικά είδη φυτών που αναφέρονται στη
ρίγανη, το πιο διαδεδοµένο στη χώρα µας είναι τοOriganum vulgare spp. hirtum.
Η καλλιέργεια της ρίγανης εντοπίζεται κυρίως στη Μακεδονία, τη Θράκη και τη
Θεσσαλία. Σε επίπεδο Ε.Ε., η Ελλάδα και η Γερµανία έχουν τις περισσότερες
καλλιεργήσιµες εκτάσεις ρίγανης, µε τις κυριότερες χώρες προορισµού των ελληνικών
εξαγωγών να είναι οι Η.Π.Α και η Γερµανία. Οιεισαγωγές προέρχονται από την
Τουρκία, τη Βουλγαρία και την Αλβανία.
—Χρήσεις
Το αιθέριο έλαιο της ρίγανης και τα συστατικά που το αποτελούν, χρησιµοποιούνται για
τις αντιµικροβιακές τους ιδιότητες στη βιοµηχανία τροφίµων αυξάνοντας την ικανότητα
129
συντήρησής τους και µειώνοντας την ανάπτυξη του αντίστοιχου µικροβιακού
πληθυσµού.
—Εναέριο και εδαφικό περιβάλλον
Η άριστη θερµοκρασία ανάπτυξης της ρίγανης κυµαίνεται από 18-22 °C µε όρια
ανάπτυξης από 4 έως 33 °C, ενώ το ριζικό της σύστηµα σε καλά αναπτυγµένα φυτά
αντέχει σε ακραίες θερµοκρασίες. Επιβιώνει και σε χαµηλά επίπεδα φωτισµού, αλλά για
να επιτευχθεί υψηλή περιεκτικότητα σε αιθέρια έλαια, το φως είναι απαραίτητο.
Η ρίγανη συναντάται ως αυτοφυές φυτό σε µεγάλη ποικιλία εδαφών και κλιµάτων από
παραθαλάσσιες έως ορεινές περιοχές, στη νησιώτικη και την ηπειρωτική Ελλάδα, σε
πλούσια και φτωχά εδάφη. Αναπτύσσεται σε ποικιλία εδαφών, µε καλή στράγγιση.
—Απαιτήσεις σε λίπανση και νερό
∆εν είναι φυτό απαιτητικό σε θρεπτικά στοιχεία καθώς έχει µικρές απαιτήσεις σε άζωτο,
φώσφορο και κάλιο, µε τη λίπανση να εφαρµόζεται στο τέλος φθινοπώρου έως τις αρχές
του χειµώνα. Ο συνδυασµός των βασικών στοιχείων µε επάρκεια ιχνοστοιχείων (πλήρης
ισόρροπος λίπανση) δίνει πολύ καλύτερη παραγωγή.
Η ρίγανη αντέχει στην ξηρασία και µπορεί να καλλιεργηθεί ως ξηρικό είδος. Σε
περίπτωση παρατεταµένης ξηρασίας, ιδίως την περίοδο της άνοιξης, ένα ή και δύο
ποτίσµατα είναι ωφέλιµα, αυξάνοντας την απόδοση, χωρίς να µειώνεται ιδιαίτερα η
ποιότητα.
—Πολλαπλασιασµός ρίγανης
Η ρίγανη πολλαπλασιάζεται κυρίως µε σπόρο ή µε παραφυάδες και διαίρεση φυτών που
λαµβάνονται από παλιές φυτείες. Μπορεί επίσης να πολλαπλασιασθεί µε µοσχεύµατα. Η
εγκατάσταση της καλλιέργειας γίνεται τόσο το φθινόπωρο, όσο και την άνοιξη.
—Αποδόσεις και ποιοτικά χαρακτηριστικά
Η ποιότητα της ρίγανης καθορίζεται σε µεγάλο βαθµό από το συστατικό καρβακρόλη,
που βρίσκεται στο ριγανέλαιο και κυµαίνεται από 70 έως 85%, ενώ σε αυτοφυείς
130
πληθυσµούς, µπορεί να ξεπεράσει και το 90%. Πρέπει να σηµειωθεί ότι η απόδοση σε
ριγανέλαιο και το ποσοστό της καρβακρόλης έχουν σχέση µε τον καλλιεργούµενο
πληθυσµό, ποικιλία ή κλώνο, το κλίµα, το έδαφος, το υψόµετρο, καθώς και τις συνθήκες
της καλλιέργειας (άρδευση, λίπανση κ.λπ.).
Η ρίγανη αποδίδει ικανοποιητικά από το τρίτο έτος και µετά φθάνοντας έως 300 κιλά
στο στρέµµα (αρδευόµενη καλλιέργεια). Η περιεκτικότητα σε ριγανέλαιο είναι δυνατόν
να φθάσει µέχρι και 7% µε τον µέσο όρο να κυµαίνεται από 3 έως 4%.
H ρίγανη είναι ένα αρωµατικό θαµνώδες φυτό που αφθονεί στην ελληνική φύση.
Χρησιµοποιείται κατά κόρον στην κουζίνα, ενώ φηµίζεται και για τις αντιοξειδωτικές
του ιδιότητες.
Τα προτερήµατα όµως της ρίγανης δεν περιορίζονται στο να δίνει νοστιµιά και στο να
καταπολεµά τα βακτήρια: ένα συστατικό της θεωρείται ότι σκοτώνει τα καρκινικά
κύτταρα του προστάτη.
Έρευνα που δηµοσιεύεται από τηνΈνωση Αµερικανικών Εταιρειών Πειραµατικής
Βιολογίαςυποστηρίζει πως ένα από τα βασικά συστατικά της ρίγανης, η καρβακρόλη,
καταπολεµά τον καρκίνο του προστάτη.
Η επικεφαλής της έρευνας Σουπρίγια Μπαβαντεκάρ, καθηγήτρια φαρµακολογίας στο
Πανεπιστήµιο του Λονγκ Άιλαντ δηλώνει πως “η καρβακρόλη ήταν γνωστή για την
αντιβακτηριδιακή και αντιφλεγµονώδη δράση της”, αλλά τα πειράµατα έδειξαν πως έχει
τη δυνατότητα να σταµατήσει την ανάπτυξη όγκων του προστάτη.
Η καρβακρόλη προκαλεί απόπτωση -ή “αυτοκτονία κυττάρων”- στα καρκινικά
κύτταρα του προστάτη. Παρότι τα πειράµατα δείχνουν τον τρόπο λειτουργίας της
καρβακρόλης, οι επιστήµονες επιχειρούν να κατανοήσουν πώς η ουσία εξοντώνει τα
καρκινικά κύτταρα.
Σύµφωνα µε την Αµερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία, ο καρκίνος του προστάτη είναι
το δεύτερο πιο θανατηφόρο είδος καρκίνου στις ΗΠΑ, µε τα διαγνωσµένα περιστατικά
να εκτιµώνται σε 240000 ως το τέλος του 2012.
Στην Ελλάδα ο καρκίνος του προστάτη προκαλεί τον θάνατο σε 1200 άτοµα το χρόνο,
ενώ τα άτοµα που επιβιώνουν µε αυτή τη διάγνωση µπορεί να είναι ακόµα και
δεκαπλάσια.
131
Η θεραπευτική αντιµετώπιση είναι µακροχρόνια και συχνά περιέχει πολλές µεθόδους. Οι
πιο συχνές µορφές αντιµετώπισης του καρκίνου του προστάτη είναι:
*Ολική προστατεκτοµή: µε χειρουργική αφαίρεση που είναι η λύση που επιλέγεται πιο
συχνά ως πρώτης γραµµής θεραπεία του καρκίνου του προστάτη
*Ακτινοθεραπεία: εναλλακτική ή πρόσθετη στην προστατεκτοµή (πιθανόν µε λιγότερες
παρενέργειες)
*Κρυοθεραπεία (χρησιµοποιείτε λιγότερο συχνά)
*Βραχυθεραπεία (χρησιµοποιείτε λιγότερο συχνά)
*Ορµονοθεραπεία (χορηγείται σχεδόν σε όλους τους ασθενείς)
Υπενθυµίζεται πως πρόσφατα είχε αναπτυχθεί θεραπεία για τον καρκίνου του προστάτη
µε υπερήχους χωρίς παρενέργειες
H ρίγανη είναι ένα φυτό που αγαπά τον ήλιο. Την ρίγανη την σπέρνουµε την άνοιξη
και κρατάµε το χώµα υγρό µέχρι να φυτρώσει.Μετά το φύτρωµα θέλει λίγα
ποτίσµατα και λίγα λιπάσµατα για να διατηρήσει το άρωµα της. Πρέπει να κόβονται
τακτικά τα κλωναράκια της , γιατί έτσι βοηθάµε στην ανάπτυξη του και του
δίνουµε το σχήµα και το µέγεθος που θέλουµε.
Το δενδρολίβανο είναι αρωµατικός αειθαλής θάµνος.Καλλιεργείται και ως
καλλωπιστικός θάµνος για τα ωραία του µοβ, κυανόλευκα ή και λευκά άνθη.Οι βλαστοί
και τα φύλλα του χρησιµοποιούνται ως αρωµατικό σε πολλά φαγητά και στην
ζαχαροπλαστική, ακόµα και από τις µέλισσες για την παραγωγή µελιού.
Για να αποξηράνουµε τη φρέσκιαρίγανη διαλέγουµε να µια ξερή µέρα µε ήλιο ώστε να
µην έχουν υγρασία τα φύλα της.
Κόβουµε όλους τους βλαστούς που εξέχουν, οι οποίοι θα καλύψουν την κατανάλωση µας
για περίπου ένα χρόνο. Καλό είναι γενικά να µην κρατάµε τα αποξηραµένα περισσότερο
από ένα χρόνο, διότι µετά αλλοιώνεται το άρωµα τους.
Τα τοποθετούµε σε ένα ταψί και αφαιρούµε όλα τα ξερά κλαδιά της ρίγανης.
Ο ένας τρόπος αποξήρανσης είναι να βάλουµε το ταψί στο φούρνο σε χαµηλή
θερµοκρασία, περίπου 100-120 βαθµούς ώστε να ψηθεί µέχρι να στεγνώσει. Περίπου 15
λεπτά.
132
Ο δεύτερος τρόπος είναι να τη βάλουµε σε ένα τούλικαι να το κρεµάσουµε σε κάποιο
ανατολικό σηµείο του σπιτιού µας, για να το βλέπει ο ήλιος. Η διάρκεια θα εξαρτηθεί
από τη θερµοκρασία του χώρου.
Τρίβουµε τη ρίγανη και αφαιρούµε τα κλαδάκια και την αποθηκεύουµε σε ένα
αεροστεγές βαζάκι για να µην χάνει το άρωµα της.
Το καλοκαίρι τραβάει τη ντοµατοσαλάτα και η ντοµατοσαλάτα τη ρίγανη!
Αυτή η ταπεινή πόα, που έχει ελάχιστες απαιτήσεις σε νερό, µπορεί να φουντώσει σε
οποιοδήποτε ηλιόλουστο σηµείο του µπαλκονιού ή του κήπου. Φτάνει σε ύψος τα 50 εκ.
και προτιµά χώµα µε πολύ καλή αποστράγγιση.
∆εν θέλει λίπανση και πολλά νερά διότι θα υποβαθµίσετε το άρωµά της.
Όπως και τα πιο πολλά αρωµατικά φυτά, δεν αντιµετωπίζει προβλήµατα από ασθένειες
και εχθρούς. Αντίθετα, τις απωθεί και βοηθά και τα γειτονικά φυτά να παραµείνουν υγιή.
Το µόνο που χρειάζεται να κάνετε είναι να κόβετε τακτικά τις κορυφές των βλαστών για
να διατηρείτε τη συµπαγή µορφή του φυτού. Προφυλλάξτε τη το χειµώνα από τους
παγετούς, καθώς οι ρίζες τις παγώνουν εύκολα.
Για να την αποξηράνετε, δέστε τους κοµµένους βλαστούς σε µάτσο, κρεµάστε τους
ανάποδα σε δροσερό και σκιερό χώρο και θα έχετε ρίγανη για όλο το χρόνο. Αλλά και
φρέσκια µπορεί να αρωµατίσει και να νοστιµίσει οποιοδήποτε πιάτο. Προσθέστε τη λίγο
πριν το τέλος του µαγειρέµατος για να διατηρήσει το έντονο άρωµά της.
133
ΣΕΝΤΕΛΑ
Η Σεντελα ή Gotu kola ή υδροκοτύλη (Centella asiatica) είναι ένα µικρό µονοετές φυτό
της οικογένειας Mackinlayaceae. Πρόκειται για ένα φυτό το οποίο είναι ενδηµικό σε
συγκεκριµένες περιοχές της Ασίας όπως είναι η Ινδία, η Σρι Λάνκα, η Μαλαισία, το Ιράν
κ.ο.κ. Σε κάθε περιοχή χρησιµοποιείται µε διαφορετικό τρόπο. Έτσι στη Σρι Λάνκα τα
φύλλα της προετοιµάζονται ως malluma (συνοδευτικό του ριζιού), στην Ινδονησία
χρησιµοποιείται σε σαλάτες τύπου Aceh, στο Βιετνάµ και την Ταϋλάνδη χρησιµοποιείται
για τη παρασκευή ποτών κ.ο.κ.
Η Σεντελα χρησιµοποιείται στην Αγιουβέρδα (Ayurveda) εδώ και πολλές χιλιάδες χρόνια
και αναφέρεται στο Susruta Samhita - το πανάρχαιο Ινδικό σύγγραµα. Στη Κίνα
χρησιµοποιείται για πάνω από 2.000 χρόνια και αναφέρεται ως "το θαυµατουργό ελιξίριο
της ζωής" - ονοµασία που του έδωσε ο LiChing-Yun, ένας βοτανοθεραπευτής που
φηµολογείται πως έζησε 256 χρόνια. Στην Ευρώπη η Σεντελα άρχισε να χρησιµοποιείται
ευρέως γύρω στα 1800 - όταν και έγινε αποδεκτή ως "φαρµακευτικό" βότανο στη
Γαλλία.
Στη σύγχρονη βοτανοθεραπεία, η Σεντελα χρησιµοποιείται για ένα µεγάλο φάσµα
προβληµάτων υγείας. Το συγκεκριµένο βότανο θεωρείται πως έχει ηρεµιστικές και
αγχολυτικές ιδιότητες. Υποστηρίζεται πως επιδρά "κατευναστικά" στο κεντρικό νευρικό
σύστηµα αυξάνοντας παράλληλα τη συγκέντρωση GABA (gamma-aminobutyric acid)
στον εγκέφαλο. Λόγω της δράσης αυτής, θεωρείται πως "αναζωογονεί" ολόκληρο το
134
νευρικό σύστηµα έχοντας θετικές επιπτώσεις και στους τοµείς της βελτίωσης της µνήµης
και της δυνατότητας συγκέντρωσης. Υποστηρίζεται ακόµη πως η κατανάλωση Σεντελας
βελτιώνει την κυκλοφορία του αίµατος, ενδυναµώνοντας τα τοιχώµατα (και µειώνοντας
τη σκλύρηνση) των αιµοφόρων αγγείων και "ρίχνοντας" τη πίεση. Με το τρόπο αυτό,
φέρεται να είναι αποτελεσµατική σε περιπτώσεις όπως είναι η φλεβίτιδα και η κακή
κυκλοφορία στα άκρα. Η εξωτερική χρήση Σεντελας θεωρείται πως βοηθάει σηµαντικά
στη περιποίηση πληγών, καθώς λέγεται πως βελτιώνει τη κυκλοφορία του αίµατος και
αποτοξινώνει την επιδερµίδα (τοπικά). Γενικά η Σεντελα θεωρείται από πολλούς
βοτανοθεραπευτές ως ένα από τα σπουδαιότερα τονωτικά βότανα για τον ανθρώπινο
οργανισµό. Σε πολλά συγγράµατα αναφέρεται ως "ελιξίριο της νεότητας" ή "ελιξίριο της
ζωής".
Σύµφωνα µε τους Βοτανοθεραπευτές, η Σεντελα µπορεί να γίνει αφέψηµα αν την
αφήσετε σε βραστό νερό για περίπου 10 λεπτά (υπολογίστε πως θα χρειαστείτε περίπου 1
κουταλάκι του γλυκού αποξηραµένου βοτάνου για 1 "κούπα" ροφήµατος). Σύµφωνα µε
τους βοτανοθεραπευτές µπορείτε να καταναλώνετε µέχρι και 3 κούπες Σεντελας την
ηµέρα (πρωί, µεσηµέρι, βράδυ πριν από το γεύµα). Η Σεντελα δεν πρέπει να
καταναλώνεται από άτοµα µε ζάκχαρο ή διαβήτη.
135
ΣHMΥ∆Α
Η σηµύδα (Betula) σε ορισµένες πηγές αναφέρεται µε το όνοµα Βετούλη[1][2] είναι
φυλλοβόλο δέντρο που φτάνει σε ύψος τα 20-25 µέτρα. Είναι ψυχρόβιο είδος και φύεται
σε µεγάλα υψόµετρα της Βορείου Ελλάδας (Ροδόπη, Φαλακρό όρος, Παγγαίο κ.ά.). Έχει
ιδιαίτερα υψηλές απαιτήσεις σε φως σε σχέση µε όλα τα άλλα πλατύφυλλα.
Η σηµύδα παρουσιάζεται ως ιερό δέντρο των τουρκικών λαών της βόρειας Σιβηρίας.
Σύµφωνα µε τις τοπικές παραδόσεις, µία αρσενική και µία θηλυκή σηµύδα εµφανίστηκαν
στην απαρχή του ανθρωπίνου γένους.[3][νεκρός σύνδεσµος]
Πολλά είδη σηµύδας είναι ευρέως διαδεδοµένα στα µικτά δάση των εύκρατων και
ψυχρών περιοχών της Ευρασίας και της Βορείου Αµερικής. Μερικά από τα είδη
είναι θαµνώδη, µε γνωστότερο εκπρόσωπο τη σηµύδα τη νανοφυή (Betula nana), πολύ
συνηθισµένο φυτό στην τούνδρα της Σιβηρίας. Αυτό το είδος δεν ξεπερνά το ένα µέτρο
στο ύψος. Πολλά είδη σηµύδας, που σύµφωνα µε ορισµένες πηγές ξεπερνούν τα εκατό[4],
είναι ανθεκτικά στο ψύχος, δεν είναι ιδιαίτερα απαιτητικά, φύονται σε όλα τα είδη
εδάφους. Τα περισσότερα είδη προτιµούν το φως αν και υπάρχουν και ορισµένα που
αναπτύσσονται και σε σκιερά µέρη, όπως για παράδειγµα η σηµύδα η ξανθή (Betula
136
lutea). Σύµφωνα µε διάφορες πηγές οι σηµύδες ζουν από 100 µέχρι και άνω των 400
ετών. Το ξύλο ορισµένων ειδών είναι σκληρό και ανθεκτικό και χρησιµοποιείται στην
επιπλοποιία, την ξυλογλυπτική και για την κατασκευή σκι. Την άνοιξη σε ορισµένες
χώρες, όπως για παράδειγµα στη Φινλανδία, συλλέγεται από τον κορµό των σηµύδων
χυµός ο οποίος είτε κονσερβοποιείται είτε χρησιµοποιείται για την κατασκευή διάφορων
ποτών και σιροπιού. Το αφέψηµα από µπουµπούκια και νεαρά φύλλα σηµύδας
χρησιµοποιείται στην παραδοσιακή ιατρική ως διουρητικό, βακτηριοκτόνο και
αντισηπτικό. Θεωρείται ότι βοηθά στην επούλωση πληγών.
ΣΚΟΡ∆Ο
Το Άλλιον το Σκόροδον (Teucrium) κοινώς σκόρδο είναι µονοετές η και πολυετές,
ποώδες, ιθαγενές φυτό το οποίο ανήκει στο γένος Άλλιο και στην οικογένεια των
Λειριοειδών ή Υακινθοειδών. Η καταγωγή του είναι από τις περιοχές της κεντρικής και
ανατολικής Ασίας.
Είναι γνωστό στο λαό µε την ονοµασία σκόρδο και το χρησιµοποιούσαν από την
αρχαιότητα ως άρτυµα στην παρασκευή φαγητών, και για τις φαρµακευτικές του
ιδιότητες.
Περιγραφή
αποσυµφορητικό, ως αντιβηχικό, ως ρυθµιστής βλεννών και ως προληπτικό
της βρογχίτιδας. Το καλύτερο είναι να τρώγεται και µε τους δύο τρόπους.
Συστατικά
Έχει έντονη οσµή και χαρακτηριστική καυστική γεύση που οφείλεται σε αιθέρια έλαια
πλούσια σε θειούχες ενώσεις όπως η αλλιίνη, η αλλισίνη και το αχοένιο. Είναι πλούσιο
σε βιταµίνες Β1, Β2, Β3 και περιέχει ασβέστιο, σίδηρο, φώσφορο, σελήνιο, θειάφι και
137
αλλά στοιχεία χρήσιµα για το οργανισµό, όπως λευκωµατούχες ουσίες, λιπαρές,
αµυλώδες, κυτταρίνη, τεφρά. Το κυριο συστατικό του ειναι αλλισίνη οπου οταν
δηµιουργίτε κατα την κοπή το σκόρδο µε την αντίδραση της αλλιινάση µε την αλλιίνη
και µετατρέπετε σε θειοθειική Αλλισίνη [431]Τα θεραπευτικά χηµικά του σκόρδου όµως
ποικίλουν αρκετά και ανάλογα µε τις συνθήκες του εδάφους. Σε αυτή την αιτία
αποδίδουν οι ερευνητές τα ποικίλα αποτελέσµατα των πειραµάτων τους σχετικά µε τις
θεραπευτικές ιδιότητες του σκόρδου. Το ιδανικότερο είναι να καλλιεργείται ελεγχόµενα
από τον ίδιο τον καταναλωτή ώστε να ελέγχεται η ποιότητα του εάν θέλει να το
χρησιµοποίησει θεραπευτικά. Στην κατανάλωσή του για να διατηρεί της φαρµακευτικές
τις ιδιότητες πρέπει να καταναλώνετε όσο πιο πολύ φρέσκα γίνεται και ωµό όπου
υπολείπεται σηµαντικά από το µαγειρεµένο.
Μυρωδιά
Το κύριο συστατικό του σκόρδου είναι η αλλισίνη που είναι δύσοσµο και δηµιουργείται
κατά την κοπή, κατά την πολτοποίηση του σκόρδου ή µασώντας το. Η Αλλισίνη
αποβάλλεται µε τα ούρα και δια της αναπνοής, έτσι το άτοµο που έχει φάει σκόρδο
µπορεί εύκολα να εντοπιστεί από την αναπνοή του. Το αιθέριο λάδι του σκόρδου
αποβάλλεται κατά πολύ από το δέρµα και τους πνεύµονες και διατηρείται επί 24-ωρον.
Χαρακτηριστικό εκείνων που έχουν φάει σκόρδο, είναι ότι τα ούρα τους αποκτούν την
οσµή του επί χρονικό διάστηµα τουλάχιστον 24-30 ώρες. Για την απαλλαγή από τη
δυσάρεστη αναπνοή που προκαλεί το σκόρδο, οι επιστήµονες προτείνουν δυνατό καφέ,
µέλι, γιαούρτι ή γάλα, καθώς το γάλα[435] βελτιώνει αρκετά την δυσοσµία. Επίσης, πιο
αποτελεσµατικό είναι όταν το σκόρδο τρώγεται ταυτόχρονα µε το γάλα, ανακατεύοντας
το πριν το καταπιείτε. Οι Γάλλοι θεωρούν το κόκκινο κρασί αποτελεσµατικό αρωµατικό.
Τα ίδιο ισχύει και για το γαρίφαλο. Συχνά οι ειδικοί συστήνουν το µάσηµα µαϊντανού – η
χλωροφύλλη του βοτάνου πιστεύεται πως σβήνει τη µυρωδιά του σκόρδου. Σύµφωνα µε
το αµερικανικό περιοδικό Natural History, για να φύγει η µυρωδιά του σκόρδου από τα
χέρια, µπορούµε να τα καθαρίσουµε µε λεµόνι ή τα πλένουµε µε κρύο νερό, τρίβοντάς τα
συνέχεια µε αλάτι, ενώ στο τέλος τα ξεπλένουµε µε χλιαρό νερό και σαπούνι.
138
ΣΠΑΘΟΧΟΡΤΟ ( βάλσαµο)
Το βάλσαµο είναι ένα αρωµατικό φυτό µε πολλές θεραπευτικές ιδιότητες. Είναι
διεγερτικό και ιδιαίτερα τονωτικό και χρησιµοποιείται πολύ από καταθλιπτικά άτοµα
διότι προσδίδει ανακούφιση, δηµιουργεί θετικά αισθήµατα και βελτιώνει τον ύπνο. Η
δράση του είναι αντιφλεγµονώδης, στυπτική, επουλωτική και ηρεµιστική. Το βάλσαµο
όταν ληφθεί εσωτερικά έχει ηρεµιστική και αναλγητική δράση. Χρησιµοποιείται στη
θεραπεία της νευραλγίας, της ανησυχίας, της έντασης και παρόµοιων προβληµάτων.
Θεωρείται κατάλληλο βότανο για τις αλλαγές της εµµηνόπαυσης ή το προεµµηνορροϊκό
σύνδροµο που οδηγούν σε ευερεθιστότητα και ανησυχία. Καταπραΰνει τη συνδετικίτιδα,
την ισχιαλγία και τους ρευµατικούς πόνους. Εξωτερικά είναι ένα πολύτιµο επουλωτικό
και αντιφλεγµονώδες βότανο. Είναι εξαιρετικά αποτελεσµατικό σε προβλήµατα
φλεγµονών του δέρµατος , των µυών και του συνδετικού ιστού, για ηλιακά εγκαύµατα.
Είναι επίσης πολύ καλό διουρητικό και συνίσταται για τη χώνεψη και γενικότερα την
δυσπεψία.
Χρήση: Για εσωτερική χρήση, λαµβάνεται σαν αφέψηµα συνήθως ένα κουταλάκι του
γλυκού ξερά τριµµένα φύλλα και άνθη σε µία κούπα καυτό νερό για 10-15 λεπτά.
Εξωτερικά χρησιµοποιείται αφού εγχυλισθεί το φρέσκο φυτό σε ελαιόλαδο για πολλές
ηµέρες (40 έως 50) σαν άριστο επουλωτικό σε πληγές και εγκαύµατα πρώτου βαθµού.
Θεραπευτικές ιδιότητες
Το βάλσαµο είναι πολύ γνωστό ως κατεξοχή φάρµακο που γιατρεύει τις πληγές,
θεωρείται φάρµακο για τις νευραλγίες και την κατάθλιψη, ιδίως κατά την εµµηνόπαυση.
139
Είναι ακόµη διουρητικό και αιµοστατικό, κατά των θροµβώσεων και κατά των ελωδών
πυρετών , καθώς και αποχρεµπτικό. Επιπλέον, θεωρείται χρήσιµο κατά του χρόνιου
κατάρρου, της οδυνηρής πέψης, της ξινίλας κι ακόµα ευεργετικό για τη συγκράτηση της
χολής. Συστήνεται κατά των ρευµατισµών και των αιµατώσεων , ενώ θεωρείται και
στυπτικό .
Ο Νίκανδρος και ο ∆ιοσκουρίδης ( o δεύτερος πιθανό ν ' αναφέρεται στο είδος «ούλο» )
το αναφέρουν ως επουλωτικότων πληγών και κατά της ισχιαλγίας, ενώ οι αρχαίοι
υποστήριζαν γενικά ότι έχει σπουδαίες αντιπυρετικές ιδιότητες. Ο Cazin χρησιµοποίησε
το βάλσαµο κατά των χρόνιων κατάρρων , εναντίον της φυµατίωσης και σε πολλές
περιπτώσεις , λευκόρροιας και αµηνόρροιας, ενώ το τσάι του καταπραΰνει τους
σπασµούς της περιόδου .
Ο διάσηµος Bavglivi θεράπευσε µ' αυτό χρόνια πλευρίτιδα, ενώ ο Θεόφραστος, ο
Ματιόλης, ο Παράκελσος , ο Σκόπολι, ο Καµεράριος κ . ά . το θεωρούσαν ως
αντιτραυµατικό και επουλωτικό .
Οι Έλληνες χωρικοί πίστευαν από παλιά στην επουλωτική αξία του φυτού , γι ' αυτό και
η λέξη βάλσαµο ταυτίζεται µε την επούλωση των πληγών. Μ ' αυτό εφοδίαζαν οι µάνες
τα παιδιά τους όταν πήγαιναν στον πόλεµο. Οι ξένοι χωρικοί (που το ονοµάζουν «
millepertuis», «χόρτο του Αϊ - Γιάννη», «κυνήγι του διαβόλου», « fuga deomonum», «
herba che scacia i diavoli »), του αποδίδουν µαγικές ιδιότητες και πιστεύουν ότι
θεραπεύει τις νοητικές αρρώστιες και την επιληψία . Οι Γάλλοι χωρικοί εξάλλου, το
ξέρουν ως «κίτρινο αλήτη», ή «ζητιάνο», ή «χόρτο για δαγκώµατα εντόµων» .
Το θεραπευτικό βότανο Βάλσαµο ή Σπαθόχορτο είναι κατά της αϋπνίας, βοηθάει στο
έλκος και την βρογχίτιδα. Βοηθάει σε καταστάσεις όπως κατάθλιψη, δερµατικές
φλεγµονές, τραύµατα, εγκαύµατα, δερµατικές παθήσεις.
Τέλος, το βάλσαµο είναι γενικά καταπραϋντικό, τονώνει τον εξασθενηµένο οργανισµό
και συστήνεται ως αντιδιαρροϊκό
Tι πρέπει να ξέρετε για τη φαρµακευτική του χρήση
H πιο σηµαντική δραστική ουσία του βαλσαµόχορτου είναι η υπερικίνη, η οποία
βρίσκεται σε ολόκληρο το φυτό, αλλά σε µεγαλύτερη συγκέντρωση στις ανθισµένες
κορυφές του (που όµως, όταν πολυκαιρίσουν, χάνουν τις ιδιότητές τους). Περιέχει ακόµα
140
φλαβονοειδή (16% στα φύλλα), ξανθόνες, φαινολικά οξέα και ίχνη αιθέριων ελαίων
(0,13%). Tο φυτό σε φρέσκια µορφή θεωρείται πιο αποτελεσµατικό από το
αποξηραµένο. Σε καταστήµατα βοτάνων, θα βρείτε ολόκληρο το φυτό αποξηραµένο, τα
άνθη ή τα φύλλα του. Kυκλοφορεί επίσης σε κάψουλες και ταµπλέτες αυτούσιο, ενώ
περιέχεται και σε συµπληρώµατα διατροφής. Στις µορφές αυτές πωλείται σε φαρµακεία
και καταστήµατα υγιεινής διατροφής. H µορφή, οι αναλογίες και οι τρόποι χρήσης του
βαλσαµόχορτου εξαρτώνται από το εκάστοτε πρόβληµα που πρέπει να αντιµετωπιστεί
και είναι απόλυτα εξατοµικευµένοι. Πρόκειται για ένα ισχυρό φαρµακευτικό µέσο µε
σοβαρές αντενδείξεις, που για κανένα λόγο δεν µπορείτε να το χρησιµοποιήσετε αν δεν
έχετε προηγουµένως συµβουλευτεί γιατρό. Oι τρόποι που το χρησιµοποιούµε είναι:
Kάψουλες(ξερό εκχύλισµα ή τιτλοδοτηµένο ξερό εκχύλισµα)
Tο τελευταίο έχει υποστεί ειδική επεξεργασία, προκειµένου να διατηρηθεί ή να ενισχυθεί
η αποτελεσµατικότητα ορισµένων δραστικών συστατικών του και κυρίως της υπερικίνης.
Στη µορφή αυτή, το υπερικό χρησιµοποιείται για την αντιµετώπιση της κατάθλιψης και
για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήµατος.
Έλαιο
Tο «σπαθόλαδο», όπως το αποκαλούν συχνά, παράγεται αν βάλουµε τις ανθισµένες
κορυφές του φυτού σε ένα µπουκάλι µε παρθένο ελαιόλαδο (σε αναλογία 1 µέρος φυτού
προς 10 µέρη ελαιόλαδου) και τις αφήσουµε για 2-3 εβδοµάδες στον ήλιο. Tότε αποκτά
κόκκινο χρώµα και είναι έτοιµο για χρήση. ∆ιατίθεται και έτοιµο στο εµπόριο.
Eνδείκνυται για την αντιµετώπιση δερµατολογικών προβληµάτων, την επούλωση
τραυµάτων, εγκαυµάτων κλπ.
Aλοιφή
Παράγεται από παρθένο ελαιόλαδο και σκόνη από το αποξηραµένο φυτό. Oι ακριβείς
αναλογίες των συστατικών της κρέµας καθορίζονται κατά περίπτωση, σύµφωνα µε το
πρόβληµα που πρέπει να αντιµετωπιστεί, γι’ αυτό και παρασκευάζεται από ειδικευµένους
στη βοτανοθεραπεία φαρµακοποιούς. Eνδείκνυται για πρώτου βαθµού εγκαύµατα,
έκζεµα, σκασίµατα χεριών, ανοίγµατα του δέρµατος λόγω κατάκλισης.
141
Πόσιµο εγχυµα
Eίναι κατάλληλο για στοµαχικές διαταραχές, για παθήσεις του ουροποιητικού και του
νευρικού συστήµατος.
Bάµµα
Xρησιµοποιείται ευρέως ως συστατικό φαρµακευτικών σκευασµάτων.
Yπερικό και κατάθλιψη
Σύµφωνα µε πολλές διεθνείς επιστηµονικές µελέτες, η επίδραση του βαλσαµόχορτου
στην αντιµετώπιση της κατάθλιψης είναι θετική. Bάσει µιας πρόσφατης µελέτης που
διεξήγαγε µεγάλη γερµανική φαρµακευτική εταιρεία και δηµοσιεύτηκε στο «British
Medical Journal», το βάλσαµο αποδείχτηκε τουλάχιστον εξίσου δραστικό µε την
παροξετίνη, ένα συχνά συνταγογραφούµενο φάρµακο κατά της κατάθλιψης. Oι µισοί από
τους ασθενείς που το έλαβαν, ανακουφίστηκαν από την κατάθλιψη χωρίς να εµφανίσουν
σηµαντικές παρενέργειες (µε συχνότερη τις γαστρεντερικές ενοχλήσεις), ενώ στην οµάδα
της παροξετίνης το αντίστοιχο
ποσοστό ήταν το ένα τρίτο.
Oι θεραπευτικές του ιδιότητες
Tο βάλσαµο θεωρείται:
• Aντικαταθλιπτικό, ηρεµιστικό, αντισπασµωδικό και βελτιωτικό της ποιότητας του
ύπνου σε αϋπνίες.
• Aντιφλογιστικό και επουλωτικό για εγκαύµατα και πληγές. Eπίσης, θεωρείται ότι
επιταχύνει την εξαφάνιση των στιγµάτων της λευκόρροιας και των σκληρών όγκων του
δέρµατος.
• Tονωτικό και διεγερτικό για εξασθενηµένους οργανισµούς.
• Kαταπραϋντικό και ανακουφιστικό σε βρογχίτιδα, βήχα, άσθµα.
• Eµµηναγωγικό-ρυθµιστικό της εµµήνου ρύσεως.
• ∆ιουρητικό.
• Σπασµολυτικό.
142
• Για στοµαχικές-εντερικές διαταραχές.
• Aντιπυρετικό και παυσίπονο.
Eλπίδες για αντιµετώπιση των συµπτωµάτων του AIDS
Mε βάση τα αποτελέσµατα πρόσφατων µελετών, το βαλσαµόχορτο µπορεί να βοηθήσει
στην αντιµετώπιση του απλού έρπητα, του συνδρόµου χρόνιας κόπωσης και του AIDS.
Aσθενείς µε AIDS που δέχτηκαν να ακολουθήσουν αγωγή η οποία βασιζόταν µεταξύ
άλλων και στο βάλσαµο, δήλωσαν πως ένιωθαν πιο αισιόδοξοι, µε περισσότερη ενέργεια
και λιγότερη κούραση.
Παθήσεις
•
αµηνόρροια
•
ανοσοποιητικό
•
δυσπεψία
•
εγκαύµατα
•
έκζεµα
•
ελώδη πυρετό
•
εµµηνόπαυση
•
επούλωση φλεγµονών
•
ηλιακά εγκαύµατα
•
θρόµβωση
•
ισχιαλγία
•
κατάθλιψη
•
καταρροή
•
λευκόρροια
•
νευραλγία
•
ξινίλες
143
•
περίοδο
•
πόνους περιόδου
•
ρευµατικούς πόνους
•
σκάσιµο χεριών
ΣΠΙΛΑΝΘΕΣ
Περιγραφή
Spilanthes λουλούδι (Spilanthes oleracea και Spilanthes Acmella) είναι επίσης γνωστή
ως η «Πονόδοντος φυτό». Είναι ένα ενδηµικό φυτό ανθοφορία που βρέθηκαν στη
Βραζιλία. Αυτό το µικρό και όρθια φυτό έχει πλατιά φύλλα που αναπτύσσονται αρκετά
γρήγορα και ότι έχει λεπτό χρυσό και κόκκινα λουλούδια που χρησιµοποιούνται
συνήθως σε φυτικά σκευάσµατα.
Το λουλούδι Spilanthes είναι κυρίως διακοσµητικά, αλλά τα κεφάλια λουλούδι περιέχει
ένα µεγάλο ποσό του ενός αναλγητικού παράγοντα γνωστό ως Spilanthol. Αυτό είναι
ειδικά χρησιµοποιούνται για να µουδιάσει πονόδοντους και πόνους των ούλων, καθώς
και.
Ιστορία και προέλευση
Το λουλούδι Spilanthes έχει χρησιµοποιηθεί ως θεραπεία για τον πονόδοντο και ως
στυπτικό για πολλές δεκαετίες τώρα. Στα βόρεια τµήµατα της Βραζιλίας, αυτό το
λουλούδι προστίθεται στα λαχανικά κατά το µαγείρεµα. Προσθέτει γεύση σε βραστά και
σαλάτες. Συνδυάζεται µε το σκόρδο και τα διάφορα είδη τσίλι για γεύση.
Στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, το λουλούδι Spilanthes χρησιµοποιείται για να
βραχεί την έντονη ζέστη και τη γεύση του τσίλι και τα διάφορα είδη της πιπεριάς.
144
Αρχαία Χρήσεις
Αρχαία φυλές της Κεντρικής Αµερικής έχουν χρησιµοποιήσει το λουλούδι Spilanthes ως
λαχανικό, αλλά και για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Ήταν ένα φάρµακο για τον
πονόδοντο, πεπτικά προβλήµατα, αλλά και το λαιµό και την ουλίτιδα. Στην Ινδία, είχε
χρησιµοποιηθεί ως πρόσθετο στον καπνό για τη γεύση.
Σύγχρονες Χρήσεις
Το λουλούδι Spilanthes χρήσεις στη σύγχρονη εποχή εξακολουθεί να αντικατοπτρίζει τη
χρήση της κατά την αρχαιότητα. Είναι ακόµα µια αξιοσηµείωτη θεραπεία για τον
πονόδοντο λόγω της αναλγητικής επίδρασης της spilanthol. Εκτός από πονόδοντο,
µπορεί να τη θεραπεία των λοιµώξεων της νόσου των ούλων και του λαιµού? Είναι
επίσης χρησιµοποιείται ως αντισηπτικό του στόµατος.
Spilanthes λουλούδια είναι επίσης µια θεραπεία για το µύκητα και ringworm
µόλυνση. Στις τροπικές περιοχές, όπου η ελονοσία είναι διαδεδοµένη, το λουλούδι
Spilanthes έχει γίνει γνωστό για τη θεραπεία επίσης αυτήν την ασθένεια.
Έχουν γίνει µελέτες για τη χρήση των εκχυλισµάτων των λουλουδιών Spilanthes ως
θεραπεία για να µειώσει τις γραµµές και τις ρυτίδες του προσώπου. Υπάρχει ένα πολλά
υποσχόµενο αποτέλεσµα για την χαλάρωση των µυών του προσώπου για να µειώσει
ορατά τις ρυτίδες στο πρόσωπο και να µειώσει τη γήρανση γραµµές και τα σηµεία
ηλικίας. Πολλοί είναι πρόθυµοι να γνωρίζουν εάν το εκχύλισµα λουλουδιών Spilanthes
µπορεί τελικά να είναι µια αντικατάσταση για δαπανηρές θεραπείες Botox αλλά τα
αποτελέσµατα σχετικά µε την εν λόγω µελέτη δεν έχουν ακόµη ανακοινωθεί. Spilanthes
λουλούδια µπορούν να χρησιµοποιηθούν φρέσκα? Μπορεί να µασηθεί για τη θεραπεία
του πονόδοντου και µπορεί επίσης να τρώγονται µε άλλα φυλλώδη πράσινα ή να
προστεθούν σε µαγείρεµα, καθώς και. Spilanthes λουλούδια ελήφθησαν, όπως το τσάι ή
εκχυλίσµατα προστίθεται στο νερό για να πάρετε την πλήρη θεραπευτική του δράση.
Παρενέργειες
∆εν υπάρχουν γνωστές παρενέργειες του λουλουδιού Spilanthes. Από Spilanthes
λουλούδια θα πρέπει να χρησιµοποιείται µε φειδώ για πονόδοντους, οι ειδικοί ανέφεραν
παρενέργειες, ακόµη και µε µια διπλή δόση της φυτικό φάρµακο. Είναι όµως
145
αντενδείκνυται σε έγκυες και θηλάζουσες µητέρες αφού λίγα είναι γνωστά ακόµη
σχετικά µε την επίδραση του άνθους Spilanthes στο αναπτυσσόµενο έµβρυο ή το παιδί.
Παρά το γεγονός ότι το λουλούδι Spilanthes µπορεί να ανακουφίσει πονόδοντο,
εξακολουθεί να είναι απαραίτητο να επισκεφθείτε έναν οδοντίατρο σχετικά µε την
κατάλληλη θεραπεία ή οδοντιατρική διαδικασία που πρέπει να γίνουν. Ζητήστε από τον
οδοντίατρό σας πάρα πολύ όσον αφορά τυχόν αρνητικές επιπτώσεις των λουλουδιών
Spilanthes στην τρέχουσα φαρµακευτική αγωγή σας, αν θέλετε να πάρετε Spilanthes
προετοιµασίες για πονόδοντους σας.
ΤΑΡΑΞΑΚΟ
Το ταραξάκο, είναι το γνωστό ραδίκι του βουνού. Λέγεται αλλιώς αγριοράδικο η
“πικραλίδα”. Η καταγωγή της λέξεης είναι ελληνική και σηµαίνει, αυτό που θεραπεύει
τις ταραχές. Ας δούµε όµως µε κάθε λεπτοµέρεια τι κάνει αυτό το ταπεινό «χορταράκι».
•
Το τελειότερο διουρητικό! Κι αυτό γιατί, περιέχει το µέταλλο Κάλιο. Ως γνωστόν,
τα άλλα διουρητικά, απoβάλλουν το Κάλιο από τον οργανισµό στερώντας από το
σώµα µας το πολύτιµο αυτό µέταλλο. Το ταραξάκο όχι µόνο δε στερεί Κάλιο από
τον οργανισµό, αλλά δίνει κι επιπλέον καθώς το ταραξάκο, θεωρείτε µια από τις
146
καλύτερες φυσικές πηγές Καλίου, το οποίο µάλιστα και συντηρείτε σε πολύ υψηλά
επίπεδα.
•
µειώνει το ουρικό οξύ….
•
Καταπολεµά τη κατακράτηση υγρών στο προεµµηνορροϊκό σύνδροµο.
•
Καταπολεµά την υπέρταση
•
Καταπολεµά το σκορβούτο
•
Τονώνει ευχάριστα τον οργανισµό
•
Καταπολεµά τις φλεγµονές ειδικά για παθήσεις του στήθους….
•
αντιβηχικό….
•
µειώνει τη χοληστερίνη
•
µειώνει τα τριγλυκερίδα
•
Εκπληκτικά αποτελεσµατικό ανακουφιστικό και τονωτικό του στοµάχου
•
Έχει αποτοξινωτική δράση και δυναµώνει το σώµα.
•
Αντιµετωπίζει τις εξάψεις της εµµηνόπαυσης
•
Βοηθάει στην αποτοξίνωση και λειτουργία του ήπατος
•
Αποτοξινώνει συκώτι και χοληδόχο κύστη
•
Είναι λιποδυαλιτικό
•
Φέρνει σε ισορροπία τη χολή
•
λιπαίνει τον εντερικό σωλήνα
•
Αντιµετωπίζει τη χολολιθίαση
•
καθαρίζει το αίµα
•
διεγείρει τη λειτουργία των νεφρών
•
βοηθάει στον έλεγχο του σακχάρου στα άτοµα µε διαβήτη
•
Από τους ερευνητές, κρίνεται απαραίτητο για την οµαλή λειτουργία της σπλήνας.
Αποµακρύνει τις τοξίνες που συσσωρεύονται στη σπλήνα.
•
Αποτρέπει από τα αδενικά οιδήµατα καθώς ρυθµίζει τους αδένες και στηρίζει τη
σωστή τους λειτουργία
•
είναι αντιρευµατικό
•
άριστο θεραπευτικό της αρθρίτιδας
•
Αντιµετωπίζει τις χρόνιες ρευµατοπάθειες
147
•
ενισχύει την πρόσληψη ασβεστίου
•
αντιµετωπίζει το έκζεµα
•
Αντιµετωπίζει εντυπωσικά τις χρόνιες δερµατίτιδες
•
Αντιµετωπίζει την ακµή
•
Αντιµετωπίζει τη φαγούρα
•
Αντιµετωπίζει τον ιό του έρπητα
•
Ενισχύει τη πέψη των τροφών
•
Αντιµετωπίζει τη παχυσαρκία
•
Αντιµετωπίζει τη δυσκοιλιότητα
•
Καταπολεµά την αυπνία
•
Ενισχύει την καθαρότητα και τη λειτουργικότητα του νου
Όπως φαίνεται από τα παραπάνω το ταραξάκο, είναι προορισµένο να λύνει τα
προβλήµατα κάθε οργανισµού εξατοµικευµένα! το ταραξάκο επίσης, είναι πλούσιο σε
υδατάνθρακες, φυτικές ίνες, πρωτεΐνες, και µέταλλα όπως, σίδηρο, κάλιο ( η πιο
δυναµική πηγή καλίου)-µαγνήσιο,-µαγγάνιο, θείο, νάτριο,ψευδάργυρο. Περιέχει ακόµη
βιταµίνες: Α, Β-όπως νιασίνη, ριβοφλαβίνη,θειαµίνη,φολικό οξύ,βιταµίνη C,βιταµίνη D,
βιταµίνη Ε,βιταµίνη Κ, φλαβονοειδή και τέλος καροτενοειδή.
παρασκευάζουµε µε όλα τα µέρη του φυτού -αποξηραµένα ή µη -αφεψήµατα ή
εγχύµατα
για το έγχυµα:µία κουταλιά της σούπας αποξηραµένα φύλλα ή και άνθη του βοτάνου για
ένα µεγάλο φλιτζάνι βραστό νερό… µπορούµε να πίνουµε ένα φλιτζάνι πριν το φαγητό
µας ή πριν τον βραδινό ύπνο
άριστο σαν αναψυκτικό το καλοκαίρι µε την προσθήκη λεµονιού
για το αφέψηµα:2-3 µικρές κουταλιές από ρίζα ταραξάκο σε ένα φλιτζάνι νερό, το
σιγοβράζουµε για 10-15 λεπτά και…
πίνουµε 3 φορές τη µέρα ή κάθε βράδυ πριν πέσουµε για ύπνο….
148
ΤΡΙΦΥΛΛΙ ΚΟΚΚΙΝΟ
Το κόκκινο ή µωβ τριφύλλι (Trifolium pratense στα λατινικά), είναι µια από τις
πρώτες γεωργικές καλλιέργειες στον κόσµο. ∆ιάσηµο για το γνωστό µωβ-ροζ
λουλούδι που παράγει, έχει µακριά ιστορία στην ιατρική χρήση.
Στην Κίνα και τη Ρωσία, χρησιµοποιείται για τη θεραπεία των λοιµώξεων του
αναπνευστικού και την κυκλοφοριακή συµφόρηση.
Επίσης, έχει χρησιµοποιηθεί για τη θεραπεία του βήχα, την επούλωση των πληγών και
την ανακούφιση από την κατακράτηση υγρών.
Σήµερα µελετάται για τα πιθανά οφέλη του σε εκείνους που υποφέρουν από καρδιακή
νόσο, διαβήτη, συµπτώµατα της εµµηνόπαυσης, καθώς και διόγκωση του προστάτη.
Από το 1800 το κόκκινο τριφύλλι προωθείται ως µία πιθανή θεραπεία για τον καρκίνο.
Πρόσφατη έρευνα από το Εθνικό Ινστιτούτο Καρκίνου διαπίστωσε ότι το κόκκινο
τριφύλλι περιέχει τέσσερα φυτοοιστρογόνα: βιοχανίνη Α, φορµονονετίνη, δαϊδζεΐνη και
γενιστεΐνη. Η δαϊδζεΐνη και η γενιστεΐνη πράγµατι βοηθούν στην πρόληψη της
ανάπτυξης καρκινικών όγκων. Το κόκκινο τριφύλλι περιέχει επίσης τοκοφερόλη, µια
µορφή βιταµίνης Ε που κάποιες µελέτες έχουν συνδέσει µε µειωµένο κίνδυνο καρδιακής
προσβολής και καρκίνου.
Το κόκκινο τριφύλλι είναι ένα ενεργό συστατικό σε ένα συνδυασµό µιας φόρµουλας που
διατίθεται για θεραπεία του καρκίνου που ονοµάζεται τύπος Hoxsey. Ωστόσο, είναι
σηµαντικό να σηµειωθεί ότι η χρήση των βοτάνων για τη θεραπεία του καρκίνου είναι
149
εξαιρετικά αµφιλεγόµενη και ο καθένας µε αυτή ή οποιαδήποτε άλλη σοβαρή ασθένεια
θα πρέπει να είναι υπό τη φροντίδα του γιατρού.
Το κόκκινο τριφύλλι περιέχει µια υψηλή συγκέντρωση από φυτοοιστρογόνα, τα οποία
µιµούνται τη δράση των γυναικείων ορµονών στο σώµα. Μια µελέτη διαπίστωσε ότι οι
αγελάδες που τρέφονται µε µεγάλες ποσότητες κόκκινου τριφυλλιού, είχαν σηµαντική
αύξηση στο µέγεθος της θηλής. Σήµερα το κόκκινο τριφύλλι περιλαµβάνεται σε κάποια
φυτικά συµπληρώµατα που ισχυρίζονται ότι προωθούν τη φυσική αύξηση του µαστού.
Αν και τα αποτελέσµατα των φυτοοιστρογόνων σόγιας και λιναρόσπορου έχουν
µελετηθεί ευρύτερα, το κόκκινο τριφύλλι µπορεί πραγµατικά να είναι µια
αποτελεσµατική θεραπεία για την ανακούφιση των συµπτωµάτων της εµµηνόπαυσης.
Είναι ένα δραστικό συστατικό σε µη συνταγογραφούµενα φάρµακα που
χρησιµοποιούνται για να βοηθήσουν στη θεραπεία των εξάψεων.
Μια αυστραλιανή µελέτη διαπίστωσε ότι αυτά τα φάρµακα βοηθούν στη βελτίωση της
ελαστικότητας των αρτηριών στις εµµηνοπαυσιακές γυναίκες, καθώς και άλλες µελέτες
έχουν δείξει πως το κόκκινο τριφύλλι βελτιώνει τη ροή του αίµατος µέσω των αρτηριών
και των φλεβών. Ετσι, το κόκκινο τριφύλλι µπορεί να αποδειχθεί χρήσιµο στη θεραπεία
της υψηλής πίεσης του αίµατος και της µειωµένης κυκλοφορίας, τόσο σε ασθενείς µε
καρδιαγγειακά προβλήµατα, όσο και σε διαβητικούς. Τα αποτελέσµατα του κόκκινου
τριφυλλιού που µοιάζουν σαν αυτά των οιστρογόνων, έχουν οδηγήσει ορισµένους
ερευνητές να υποθέτουν ότι µπορεί να βοηθήσει στα συµπτώµατα της καλοήθους
υπερτροφίας του προστάτη, µια κατάσταση όπου ο προστατικός αδένας αρχίζει να
αυξάνεται και πάλι στη µέση ηλικία.
Το κόκκινο τριφύλλι έχει χρησιµοποιηθεί παραδοσιακά για τη θεραπεία της φλεγµονής
και της µόλυνσης, συµπεριλαµβανοµένης της σύφιλης, των αφροδίσιων νοσηµάτων και
της φυµατίωσης.
Πρόσφατες εργαστηριακές µελέτες έχουν δείξει ότι αυτό το φυτό όντως σκοτώνει πολλά
είδη βακτηρίων, συµπεριλαµβανοµένων των βακτηρίων που προκαλούν φυµατίωση.
150
Το φρέσκο κόκκινο τριφύλλι είναι εύκολα αναγνωρίσιµο από το τρίφυλλο φύλλο του και
το µυρωδάτο ροζ-µωβ βρώσιµο σε σχήµα µπάλας λουλούδι του. Μπορείτε να το βρείτε
να αναπτύσσεται σχεδόν παντού στη φύση, αν και δεν αναπτύσσεται τόσο καλά σε
αµµώδη και πετρώδη εδάφη. Μπορείτε να αγοράσετε κόκκινο σπόρο τριφυλλιού, καθώς
και το ίδιο το φυτό την άνοιξη ή το φθινόπωρο. Για να φτιάξετε το δικό σας τσάι από
κόκκινο τριφύλλι, απλά προσθέστε 1 κουταλιά της σούπας αποξηραµένα ή φρέσκα
λουλούδια από τριφύλλι σε ένα φλιτζάνι ζεστό νερό και πιείτε το τρεις φορές την ηµέρα.
Το κόκκινο τριφύλλι είναι επίσης διαθέσιµο σε κάψουλες και υγρά εκχυλίσµατα.
Εάν έχετε µια κατάσταση που δεν επιτρέπει τη λήψη συµπληρωµάτων οιστρογόνων, τότε
µάλλον δεν θα πρέπει να πάρετε συµπληρώµατα από κόκκινο τριφύλλι. Σε εξαιρετικές
περιπτώσεις υψηλές ποσότητες από κόκκινο τριφύλλι έχουν συνδεθεί µε αποβολή,
ορισµένες γενετικές ανωµαλίες, στειρότητα και διαταραχές της ανάπτυξης.
Επειδή τα οιστρογόνα έχει διαπιστωθεί ότι επιταχύνουν την ανάπτυξη των
γυναικολογικών όγκων, άτοµα µε ιστορικό αυτού του είδους των νεοπλασιών δεν θα
πρέπει να λαµβάνουν το κόκκινο τριφύλλι. Τα οιστρογόνα αυξάνουν, επίσης, τον κίνδυνο
θρόµβων του αίµατος σε καπνιστές, άτοµα που παίρνουν αντισυλληπτικά χάπια, καθώς
και άτοµα µε ιστορικό καρδιακής νόσου ή εγκεφαλικού επεισοδίου, τα οποία δεν θα
πρέπει να λαµβάνουν το κόκκινο τριφύλλι, χωρίς την έγκριση γιατρού.
ΤΣΟΥΚΝΙ∆Α
Οι τσουκνίδες ουσιαστικά είναι ζιζάνια, όµως σε µερικές περιοχές κάποια είδη έχουν
µεγάλη οικονοµική σηµασία. Για παράδειγµα, από ένα είδος τσουκνίδας στην Ασία
151
λαµβάνονται κλωστικές ίνες από τον βλαστό για την παραγωγή υφασµάτων ενώ
αποξηραµένες τσουκνίδες δίνονται σαν τροφή σε ζώα. Η τσουκνίδα είναι πλούσια σε
µεταλλικά άλατα: ασβέστιο, χαλκό,χλώριο, κάλιο, πυρίτιο, νάτριο, σίδερο.
Η τσουκνίδα ανήκει στο γένος των αγγειόσπερµων φυτών Κνίδη και στην οικογένεια
των Κνιδοειδών. Πρόκειται για µονοετές ή πολυετές, ποώδες, αυτοφυές φυτό, µε 40
περίπου είδη παγκοσµίως. Ο βλαστός της φτάνει σε ύψος το 1 µέτρο ενώ τα άνθη της
είναι µικρά και άοσµα
ΦΑΣΚΟΜΗΛΟ
Το φασκόµηλο ή φασκοµηλιά (Σάλβια η φαρµακευτική ελλ. Ελελίφασκος ο
φαρµακευτικός, Salvia officinalis) ανήκει στο γένος των Αγγειοσπέρµων δικότυλων
φυτών Ελελίφασκος (Salvia). Στα αγγλικά η κοινή του ονοµασία είναι sage, ή garden
sage, ή common sage. Το φασκόµηλο, πολυετές, θαµνώδες, µε πολυάριθµα κλαδιά,
ύψους µέχρι µισό µέτρο, βρίσκεται σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας κυρίως σε ξηρούς
και πετρώδεις τόπους.
Τα φύλλα του είναι επιµήκη και παχιά, χρώµατος λευκοπράσινου. Τα άνθη του φύονται
κατά σπονδύλους, είναι χρώµατος µοβ και ανθίζουν από το Μάιο ως τον Ιούνιο.
Το φυτό έχει έντονη αρωµατική οσµή και καλλιεργείται για τις φαρµακευτικές ιδιότητες
του, ως αφέψηµα και ως καρύκευµα. Τα φύλλα που είναι και το κατεξοχήν
χρησιµοποιούµενο µέρος του φυτού συλλέγονται λίγο πριν ή κατά την αρχή της
ανθοφορίας µε ξηρό και ηλιόλουστο καιρό, το Μάιο ή τον Ιούνιο και ξηραίνονται στη
σκιά.
152
ΧΑΜΟΜΗΛΙ
Οι ποικιλίες και τα συστατικά του
Το όνοµά του προήλθε από το άσπρο χρώµα που δίνει στα λιβάδια (χαµαί και µήλον,
όπου µήλον = το πρόβατο στα αρχαία και χαµαί = πάνω στο έδαφος) και οι δύο ποικιλίες
του που χρησιµοποιούνται ευρέως είναι το γερµανικό χαµοµήλι (Matricaria recutita) και
το ρωµαϊκό (Chamaemelum nobile). Παρ’ όλο που και οι δύο έχουν παρόµοιες ιδιότητες,
το γερµανικό θεωρείται πιο γευστικό και πιο καταπραϋντικό.
Περιέχει δεκάδες ωφέλιµα φυτικά θρεπτικά συστατικά που µας ευνοούν σε διάφορους
τοµείς της υγείας, αλλά και µέταλλα. Συγκεκριµένα, είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικές
ουσίες που ονοµάζονται φλαβόνες, σε γλυκοσίδες (ισχυρές αντιοξειδωτικές ουσίες στην
οικογένεια των φλαβονοειδών), τανίνες, σαλικυλικό οξύ, παράγωγα κουµαρίνης
(ανταγωνιστές της βιταµίνης Κ), χαλκό, κάλιο, ψευδάργυρο, σίδηρο, φώσφορο,
µαγνήσιο, βιταµίνη C, βιταµίνη Β1 κ.ά.
Φίλος της υγείας µας
Οι έρευνες για το χαµοµήλι και τις επιδράσεις του στην υγεία έχουν αποδείξει ότι µπορεί
να µας ευνοήσει σε διάφορους τοµείς. Αναλυτικότερα:
153
-Έχει αντιφλεγµονώδεις ιδιότητες: Είναι ωφέλιµο απέναντι σε διάφορες φλεγµονές,
συµπεριλαµβανοµένων και των γαστρεντερικών µολύνσεων, φλεγµονών των µατιών ή
του δέρµατος, του εντέρου, των ελκών στο στόµα, της ουλίτιδας κ.ά.
-∆ιώχνει την αϋπνία: Ίσως µια από τις πιο σηµαντικές ιδιότητές του, είναι το ότι µπορεί
να σας χαλαρώσει και να κάνει τον Μορφέα να… υπακούσει στο κάλεσµά σας. Αρκεί να
πιείτε λίγο χαµοµήλι 30 µε 45 λεπτά πριν ξαπλώσετε στο κρεβάτι. Θα καταφέρει να
διώξει τα άγχη σας, να σας χαλαρώσει µε το απαλό του άρωµα και τελικά να σας
οδηγήσει σε ένα βαθύ και ποιοτικό ύπνο, δρώντας χαλαρωτικά στο νευρικό σύστηµα.
-Καταπραΰνει το άγχος: Το χαµοµήλι είναι επίσης γνωστό για τις φυσικές αγχολυτικές
του ιδιότητες, οι οποίες βοηθούν στη χαλάρωση των νεύρων, ενώ έχει χρησιµοποιηθεί
για την αγωγή της Γενικευµένης Αγχώδους ∆ιαταραχής.
-Βοηθά το πεπτικό/γαστρεντερικό: Το αφέψηµα χαµοµηλιού µπορεί να µας
ανακουφίσει από το φούσκωµα και τα ενοχλητικά αέρια, όπως επίσης και να
ανακουφίσει τα συµπτώµατα του συνδρόµου του ευερέθιστου εντέρου. Σε συνδυασµό,
µάλιστα µε τσάι δυόσµου, ενδέχεται να φέρει καλύτερα αποτελέσµατα. Ακόµη, µειώνει
τα επεισόδια των κολικών, όπως και τη διάρκεια της διάρροιας, ενώ βοηθά σηµαντικά
στη χαλάρωση του στοµάχου.
-Έχει αντισπασµωδικές ιδιότητες: Σε περιπτώσεις γυναικολογικών προβληµάτων,
όπως κράµπες περιόδου, το χαµοµήλι µπορεί να καταπραΰνει τον πόνο, ενώ ακόµη και
σε περιπτώσεις κολπίτιδας, οι πλύσεις µε χαµοµήλι ανακουφίζουν την κατάσταση.
-Τονώνει το ανοσοποιητικό: Έχει αποδειχτεί ότι το χαµοµήλι έχει τη δυνατότητα να
αυξήσει την παραγωγή των λευκών αιµοσφαιρίων, τα οποία µε τη σειρά τους βελτιώνουν
τη λειτουργία του ανοσοποιητικού µας συστήµατος, απαλλάσσοντάς µας από τα
κρυώµατα και τις ιώσεις που «κολλάµε» όταν το ανοσοποιητικό µας είναι πεσµένο.
Ακόµη, όµως, κι αν αρρωστήσουµε µε γρίπη ή συνάχι, η εισπνοή ατµού από το
εκχύλισµα του χαµοµηλιού µπορεί να καταπραΰνει το κρύωµά µας και να µειώσει την
καταρροή.
-Αντιµετωπίζει τα δερµατικά προβλήµατα: Εφαρµόζοντας τοπικά αφέψηµα
χαµοµηλιού, το οποίο έχουµε αφήσει να κρυώσει, προσφέρουµε λύση σε διάφορα
δερµατικά προβλήµατα, από ακµή, µέχρι ερεθισµούς του δέρµατος και µολύνσεις από
µύκητες. Σύµφωνα µε έρευνες, µάλιστα, η τοπική εφαρµογή χαµοµηλιού σε έκζεµα
154
µπορεί να έχει το 60% της αποτελεσµατικότητας µιας κρέµας µε 0,25% υδροκορτιζόνης.
Ακόµη, οι κοµπρέσες µε αφέψηµα χαµοµηλιού µπορεί να είναι εξίσου αποτελεσµατικές.
-Βελτιώνει τους µαύρους κύκλους και το πρήξιµο στα µάτια: Αν αντιµετωπίζετε
τέτοιου είδους προβλήµατα στα µάτια, χρησιµοποιήστε φακελάκια µε χαµοµήλι, τα
οποία έχετε εµβαπτίσει σε ζεστό νερό και τοποθετήστε τα σε κλειστά βλέφαρα (ή κάντε
το ίδιο βουτώντας λίγο βαµβάκι στο αφέψηµα χαµοµηλιού). Οι µαύροι κύκλοι θα
µειωθούν, ενώ η τανίνη του χαµοµηλιού µπορεί να περιορίσει το πρήξιµο.
-Καταπραΰνει τους πονοκεφάλους: Μπορείτε να ανακόψετε την αυξανόµενη πορεία
ενός πονοκεφάλου ή µιας ηµικρανίας, πίνοντας λίγο αφέψηµα χαµοµηλιού, το οποίο θα
σας ανακουφίσει πριν ο πόνος γίνει χειρότερος.
-Ελέγχει το διαβήτη: Τα υπεργλυκαιµικά συµπτώµατα και ο διαβήτης µπορούν να
ελεγχθούν µε την κατανάλωση χαµοµηλιού, σύµφωνα µε έρευνες, καθώς το χαµοµήλι
µειώνει τα επίπεδα σακχάρου στο αίµα και αυξάνει την αποθήκευση γλυκογόνου στο
ήπαρ.
-Αποτρέπει την εµφάνιση καρκίνου: Εξωσωµατικές µελέτες που διεξήχθησαν, έδειξαν
πιθανές επιδράσεις του χαµοµηλιού στην θεραπεία, αλλά και στην πρόληψη του
καρκίνου. Η απιγενίνη του έχει πολύ µικρή επίδραση στα υγιή κύτταρα, αλλά προκαλεί
απόπτωση στα καρκινικά.
-Άλλες ιδιότητες: Το χαµοµήλι έχει βρεθεί πως δρα ευεργετικά σε διάφορες
καταστάσεις και παθήσεις, όπως στη νόσο του Crohn, τις αιµορροΐδες, το άσθµα, την
επούλωση πληγών, ακόµη και στην οστεοπόρωση.
Πώς µπορείτε να το καταναλώσετε;
Ο πιο δηµοφιλής τρόπος κατανάλωσης του χαµοµηλιού είναι η δηµιουργία αφεψήµατος
από τα αποξηραµένα άνθη του, στο οποίο, µάλιστα, µπορούµε να προσθέσουµε και λίγο
µέλι. Εκτός αυτού, όµως, µπορείτε να το βρείτε και σε κάψουλες, ταµπλέτες, κρέµες για
τοπική χρήση, διάφορα εκχυλίσµατα, αλοιφές κ.λπ.
Αν είστε αλλεργικοί στο χρυσάνθεµο και σε φυτά που ανήκουν στο γένος της αµβροσίας,
υπάρχει πιθανότητα να είστε αλλεργικοί και στο χαµοµήλι, γι’ αυτό καλύτερα να το
αποφύγετε. Ακόµη, λόγω του ότι η κατανάλωση χαµοµηλιού ενδέχεται να επηρεάζει την
155
απορρόφηση σιδήρου από το έντερο, αν πάσχετε από έλλειψη σιδήρου, συµβουλευτείτε
το γιατρό σας για την κατανάλωσή του.
Το χαµοµήλι είναι ποώδες φυτό, η επιστηµονική ονοµασία του οποίου
είναι Chamomilla.Το γένος περιλαµβάνει περί τα 70 είδη το γνωστότερο των οποίων του
είναι η Chamomilla recutita ή Matricaria chamomilla, ελλ. Χαµαίµηλον το κοινόν ή
Ματρικαρία το χαµαίµηλον. Αυτό το είδος φύεται και στην Ελλάδα όπου είναι γνωστό
µε τα ονόµατα χαµοµήλι, χαµόµηλο, και στην Κύπρο είναι γνωστό και ως µουγιόχορτο.
Στο κοινό χαµοµήλι, τα άνθη κατανέµονται σε ταξιανθίες-κεφάλια που µοιάζουν
ιδιαίτερα µε αυτές της µαργαρίτας. Το όνοµα του σηµαίνει µήλο που είναι κάτω στο
έδαφος (χάµω - µήλο). Είναι φυτό ποώδες και ζει ένα χρόνο (µονοετές). Αρωµατικό και
φαρµακευτικό. Έχει λείο βλαστό και είναι πολύκλαδο .
Το χαµοµήλι έχει ηρεµιστικές, τονωτικές αλλά και αντισηπτικές και εντοµοκτόνες
ιδιότητες. ∆ρα επίσης κατά των αερίων των εντέρων. Με απόσταξη των ανθέων
λαµβάνεται πολύτιµο αιθέριο έλαιο οι ιδιότητες του οποίου µοιάζουν µε εκείνες του
αιθέριου ελαίου της Ανθεµίδος της ευγενούς, Anthemis nobilis, ιθαγενούς φυτού της
Καλιφόρνιας όπου και καλλιεργείται ως διακοσµητικό.
Από τα άνθη του χαµοµηλιού κατασκευάζεται τo οµώνυµο αφέψηµα.
Επίσης, εκχυλίσµατα χαµοµηλιού χρησιµοποιούνται σε
διάφορα καλλυντικά ή σαµπουάν.
156
ΧΡΥΣΗ ΡΙΖΑ
Η Ρόδια Ρίζα στην οποία ο Έλληνας γιατρός-θεραπευτής ∆ιοσκουρίδης αφιέρωσε πολλές
σελίδες έρευνας και τιµών για τις θαυµατουργικές ιδιότητές της. Ένα πραγµατικά
αξιοθαύµαστο βότανο που όµως δεν είναι γνωστό όπως θα 'πρεπε σήµερα.
Φύεται στα µεγάλα ύψη των αρκτικών και ορεινών περιοχών της Ευρώπης και της
Ασίας. ∆εν έχει καµία βιολογική συγγένεια µε την κοινή τριανταφυλλιά, αλλά λόγω του
παρόµοιου αρώµατός της, έχει χρησιµοποιηθεί ως υποκατάστατο του ροδέλαιου των
τριαντάφυλλων.
Αν και ο ∆ιοσκουρίδης χρησιµοποίησε πρώτος στην Παγκόσµια ιστορία το φυτό, η
χρήση του συνδέθηκε µε τους Σκανδιναβούς και τη Ρωσία. Σουηδοί ερευνητές,
παραδείγµατος χάριν, θεωρούν ότι οι Βίκινγκς χρησιµοποιούσαν τακτικά την Rhodiola.
Πέρα από τις ιδιότητες του φυτού που θα αναλυθούν περισσότερο, πρέπει να
αναφερθεί και ο ρόλος που έπαιξε στην ελληνική µυθολογία!!
Όταν ο Ιάσονας µε τους Αργοναύτες οδήγησαν το πλοίο, την Αργώ, διαµέσου της
Μαύρης Θάλασσας προς την Κολχίδα, ξάφνου...
και να καθώς επιτάχυναν, ένα τεράστιο χάσµα άνοιξε µες στη θάλασσα, και αναδύθηκαν
οι απόκρηµνοι βράχοι του Καύκασου, όπου µε τα άκρα του δεµένα πάνω στο σκληρό
βράχο µε ταπεινωτικά µπρούντζινα δεσµά, ο Προµηθέας έτρεφε µε το συκώτι του έναν
αητό που αέναα εχύµαγε ξανά στη λεία του.
Ξεπετάχτηκε ανασχηµατισµένο όταν ο αετός που ξέσχιζε τη σάρκα έγινε αφορµή να
157
στάξει το µατωµένο Ιχώρ του Προµηθέα στο έδαφος των Καυκάσιων Όρων.
Το άνθος του φυτρώνει µε διπλό µίσχο, ένα πήχη (18 ίντσες) ψηλά. Στο χρώµα µοιάζει
µε τον Κορυκιανό κρόκο (σαφράνι) και η ρίζα του στο έδαφος µοιάζει σαν να είναι
φρεσκοκοµµένη. Σαν τη σκοτεινή υγρασία µιας βελανιδιάς στα όρη, εκείνη [η Μήδεια]
µάζεψε τους χυµούς του σε ένα κοχύλι από την Κασπία…
Ναι η Μήδεια χρησιµοποίησε το βότανο για να κατασκευάσει το φίλτρο που θα
προστάτευε τον αγαπηµένο της Ιάσονα από τον άθλο που του ανέθεσε να εκτελέσει ο
πατέρας της ο Αιήτης, βασιλιάς της Κολχίδας. Η Μήδεια επικαλέστηκε την προστάδιδά
της, τη θεά Εκάτη κι εκείνη της έδειξε που θα µπορούσε να βρει το βότανο µε το οποίο
θα έσωζε τον Ιάσονα. Ο άθλος ήταν να χαλιναγωγήσει δύο ταύρους που έβγαζαν φωτιές
από τα ρουθούνια τους και να τους χρησιµοποιήσει για να οργώσει ένα χωράφι όπου στη
συνέχεια θα έσπερνε τα δόντια του δράκου.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Η χρυσή ρίζα (Rhodiola, Rhodiola rosea) έχει κατηγοριοποιηθεί ως προσαρµογόνο από
τους Ρώσους ερευνητές, καθώς έχει παρατηρηθεί ότι έχει την ικανότητα να αυξάνει την
αντίσταση του οργανισµού σε διάφορα είδη στρες (χηµικό, βιολογικό και στρες λόγω
σωµατικής άσκησης).
ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΟΤΑΝΟΥ
Η Rhodiola δεν χρησιµοποιείται στη µαγειρική, αλλά κατέχει ιδιότητες οι οποίες
βοηθούν τα άτοµα να αντιµετωπίζουν ορισµένες καθηµερινές καταστάσεις. Οι έρευνες
καταδεικνύουν την εξαιρετική χρησιµότητά της σε περιπτώσεις ατονίας (µείωση
της απόδοσης στην εργασία, δυσκολία στον ύπνο, µειωµένη όρεξη,
ευερεθιστικότητα, υπέρταση, κεφαλαλγίες και κόπωση), που προκύπτουν από
έντονη φυσική ή πνευµατική καταπόνηση.
Η προσαρµογόνος δράση της Rhodiola, καθώς και οι προστατευτικές της ιδιότητες για
την καρδιά, τους πνεύµονες και το κεντρικό νευρικό σύστηµα, οφείλονται κυρίως στην
ικανότητά της να επηρεάζει τα επίπεδα και τη δράση των µονοαµινών και των οπιοειδών
158
πεπτιδίων, όπως των β-ενδορφινών (1).
ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ
Αυτό το βότανο περιέχει πολλά χρήσιµα συστατικά που έχουν ευεργετικές ιδιότητες για
διάφορα µέρη του σώµατος.
Το βότανο περιέχει φαινυλοπροπενοειδή (συµπεριλαµβανοµένων των rosavin,
rhosavidin, rhodiolosid, salidrosid). Επίσης, περιέχει thyrosol, cinnamic alcohol, αιθέρια
έλαια, anthraglycosides, beta-sitosterin, daucosterol, µονοτερπένια, φλαβονοειδή και 1618% ταννίνες (2,3).
159
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ
Στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας οι οµαδες των µαθητών διεξήγαγαν προς τα
τέλη Ιανουαρίου έρευνα που βασίστηκε σε ερωτηµατολόγιο µε ερωτήσεις κυρίως
κλειστού τύπου αλλά και ανοικτού. Τα ερωτηµατολόγια προωθήθηκαν στους µαθητές
και τις µαθήτριες του Γυµνασίου και του Λυκείου Νεοχωρίου, οπότε οι ηλικιακές οµάδες
διαµορφώθηκαν ως εξής: αγόρια και κορίτσια από 12 έως 15 ετών και αγόρια και
κορίτσια από 16 έως 18 ετών.
ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
Από την έρευνα που πραγµατοποιήθηκε στην κατηγορία των κοριτσιών φαίνεται ότι
σε αρκετά σπίτια καλλιεργούνται βότανα ( 64% ) ενώ ένα µικρότερο ποσοστό ( 36 % )
µοιάζει να µην ακολουθεί την ίδια τάση. Στις προτιµήσεις όσων µαγειρεύουν είναι ο
µαϊντανός ( 47 % ) , ο βασιλικός ( 40% ) , η κανέλα ( 43 % ) , το σκόρδο ( 41% ) και η
ρίγανη ( 43% ). Χαµηλότερο ποσοστό επιλέγει ως µυρωδικά το µάραθο ( 9% ) , και τη
λεβάντα ( 8% ) , ενώ ένα µέσο ποσοστό χρησιµοποιεί λίγο – πολύ γνωστά βότανα όπως
δυόσµος ( 34% ) , δεντρολίβανο ( 24% ) , µέντα ( 16% ) , σέλινο και άνηθος ( από 28% ),
κρεµµύδι ( 38% ) , κύµινο ( 10% ) , δάφνη ( 32% ) και θυµάρι ( 20% ) . Στην κατυηγορία
«ροφήµατα» το τσάι του βουνού κατέκτησε την πρώτη θέση στις προτιµήσεις ( 43% ) και
την αµέσως επόµενη θέση καταλαµβάνει το τίλιο ( 40% ) ενώ το φλαµούρι και το
τεύκτρο δεν φαίνεται να προτιµώνται ιδιαίτερα ( 5% και 2% αντίστοιχα ) . Τα µέσα
ποσοστά έδειξαν πως ως ροφήµατα χρησιµοποιούνται το χαµοµήλι ( 25% ) , το
φασκόµηλο ( 15% ) , η µατζουράνα ( 10 % ) , το µέλι µε κανέλα ( 12% ) , η µέντα
( 10 % ) και ο δυόσµος ( 7% ) . Οι φυσιολάτρες συγκέντρωσαν το µικρότερο ποσοστό
( 21% ) για το αν έχουν µαζέψει βότανα µόνοι τους, ενώ ένα µεγαλύτερο ποσοστό
( 79% ) απάντησε αρνητικά. Για όσους αγαπούν τα βότανα και τους αρέσει η συγκοµιδή
τους κύριος στόχος τους είναι η αποθήκευσή τους, καθώς υψηλό ποσοστό συγκέντρωσαν
τα γυάλινα βάζα ( 32% ) , ενώ σπανιότερος τρόπος αποθήκευσης φαίνεται να είναι οι
πάνινες τσάντες ( 1% ) .
160
Η ίδια έρευνα στην κατηγορία των αγοριών ανέδειξε ένα 53% να καλλιεργεί βότανα
στο σπίτι ενώ ένα 47% να µην καλλιεργεί. Πρώτος στις προτιµήσεις όσων µαγειρεύουν
είναι ο µαϊντανός και η ρίγανη ( από 84% ) ενώ χαµηλότερο ποσοστό επιλέγει τη
λεβάντα ( 18% ) και το µάραθο ( 16% ) . Γνωστά βότανα χρησιµοποιούνται επίσης στη
µαγειρική όπως κρεµµύδι ( 78% ) , σκόρδο και βασιλικός ( από 76% ) , σέλινο ( 74% ) ,
δυόσµος ( 60% ) , δάφνη ( 56% ) , κανέλα ( 47% ) , δεντρολίβανο και θυµάρι
( από
45% ) , άνηθος ( 35%) , µέντα ( 34% ) και κύµινο ( 31% ) . Το χαµοµήλι ως ρόφηµα
αναδείχτηκε πρώτο στις προτιµήσεις ( 82% ) ενώ δεύτερο σε προτίµηση αναδείχτηκε το
τσάι του βουνού ( 75% ) . Ελάχιστο ποσοστό συγκέντρωσαν το φλαµούρι και το τεύκτρο
( από 6% ) , ενώ ενδιάµεσα ποσοστά συγκέντρωσαν το µέλι µε κανέλα ( 20% ) , το
φασκόµηλο, ο δυόσµος και η µέντα ( από 15% ) , η µατζουράνα ( 13% ) και το τίλιο
( 11% ) . Όσοι µαζεύουν βότανα συγκέντρωσαν οριακά µεγαλύτερο ποσοστό ( 51% )
από αυτούς που δεν µαζεύουν ( 49% ) ενώ η αποθήκευσή τους γίνεται κατά κύριο λόγο
σε γυάλινα βάζα ( 60% ) και σπάνια σε πάνινες τσάντες ( 13% ) .
161
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ
Vogel
A.
Institute,
Οδηγός
Επιστηµονικής
Ενηµέρωσης
για
γιατρούς
και
φαρµακοποιούς: Οδηγός βοτάνων και προϊόντων, εµπνευσµένος από το πλέον δηµοφιλές
εγχειρίδιο βοτανοθεραπείας και ολιστικής ιατρικής ‘ The Nature Doctor’ του διάσηµου
Ελβετού ιατρού Alfred Vogel.
Τρέµπεν Μαρία, 2002, Υγεία από το φαρµακείο του Θεού, εκδ. Κέδρος, Αθήνα.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ
www. phyto. gr
www. clickatlife. gr
www. vita. gr
www. herb. gr
www. medinova. gr
el. wikipedia. gr
162
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
163
ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ
« Φυτά και βότανα: από τη φύση στην καθηµερινή µας ζωή»
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1.
ΦΥΛΟ :
αγόρι
2.
ΗΛΙΚΙΑ :
12-15
3.
ΠΟΙΑ ΒΟΤΑΝΑ ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ;
κορίτσι
16-18
Άρνικα
Καλέντουλα
Λυγαριά
Αγκινάρα
Τσουκνίδα
Γαϊδουράγκαθο
Βαλεριάνα
Λουΐζα
∆ίκταµο
Φασκόµηλο
Βρώµη
Ρίγανη
Θυµάρι
Ευκάλυπτος
Βασιλικός
Μολόχα
Λιναρόσπορο
∆υόσµος
∆εντρολίβανο
Πασσιφλόρα
Σεντέλα
Εχινάκεα
Μελισσόχορτο
Ιπποφαές
Κισσός
Μαντζουράνα
Κενταύριο
Κράταιγος
Σπαθόχορτο
Σπιλανθές
Αγραψιθιά
Σηµύδα
Κρόκκος
Γλυκύριζα
Παπαρούνα
Αγριοντριανταφυλλι
Κοζάνης
ά
Αρκτοστάφυλος
Ιπποκαστανιά
Γλυκάνισο
Ηλίανθος
Βαλσαµόχορτο
Αφροξιλιά
Μύρτιλλο
Πιπερόριζα
Κόκκινο
Χρυσή Ρίζα
Μέντα
Κολλιτσίδα
Ελιά
Πολυτρίχι
∆άφνη
Σκόρδο
Αµυγδαλιά
Χαµοµήλι
Ταραξάκο
Αλόη
Λεβάντα
Αλµυρίκι
Πεντάνευρο
Πριµούλα
Τριφύλλι
4.
ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΤΕ ΒΟΤΑΝΑ ΣΠΙΤΙ ΣΑΣ;
Ναι
όχι
164
5.
ΠΟΙΑ ΒΟΤΑΝΑ (αρωµατικά) ΕΧΕΤΕ ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΣΑΣ;
µαϊντανός
άνηθος
µάραθος
δυόσµος
κρεµµύδι
ρίγανη
σκόρδο
κανέλα
λεβάντα
δεντρολίβανο
κύµινο
θυµάρι
µέντα
δάφνη
σέλινο
βασιλικός
6. ΠΟΙΑ ΒΟΤΑΝΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΕ συνήθως ΩΣ ΡΟΦΗΜΑ;
Τσάι του βουνού
µαντζουράνα
φλαµούρι
Τσάι µαύρο
µέντα
Τεύκρο
τίλιο
δυόσµος
Μέλι µε κανέλα
χαµοµήλι
φασκόµηλο
7. ΕΧΕΤΕ ΜΑΖΕΨΕΙ ΒΟΤΑΝΑ ΜΟΝΟΙ ΣΑΣ;
Ναι
όχι
8. ΠΩΣ ΤΑ ΣΤΕΓΝΩΝΕΤΕ;
Τα κρεµάτε στη σκιά
Τα κρεµάτε στον ήλιο
Τα καλύπτετε µε ύφασµα
9. ΠΟΥ ΤΑ ΑΠΟΘΗΚΕΥΕΤΕ;
Σε γυάλινα βάζα
Σε χάρτινες σακούλες
Σε νάιλον σακούλες
Σε πάνινες τσάντες
Σε µεταλλικά δοχεία
165
10. ΑΝ ΞΕΡΕΤΕ ΤΙ ΘΑ ΠΡΟΤΕΙΝΑΤΕ ΓΙΑ:
κρυολόγηµα
πονοκέφαλο
κάψιµο
χτύπηµα
διάρροια
Πόνο στην κοιλιά
βήχα
Αλλεργίες δέρµατος
11. ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΕ ΤΑ ΒΟΤΑΝΑ ΓΙΑ:
ρόφηµα
αλοιφή
κοµπρέσα
µαγειρική
εισπνοή
καθαριότητα
προστασία από έντοµα
166

"ΜΠΑΧΑΡ", ένας μικρός παράδεισος όπου μπορεί να βρεί κανείς έναν

σελιδες 1-100 - Γυμνάσιο Αγίου Ευστρατίου

διαβαστε τωρα τον τελευταιο επαγγελματικο καταλογο!!!

2ο 4/μηνο Ερευνητική Εργασία

REVIEW The Monogram

Πιέστε εδώ για να δείτε τα Μαγειρευτά ημέρας

Κεφάλαιο 7 Ζιζανιοκτόνα