Pretsch Fr. 1.90 19. annada, numer 27 GA Il construider d’instruments Werner Platz dad Alvagni construescha e repara instruments gia dapi 30 onns. 11 7007 Cuira Mardi, ils 10 da favrer 2015 La MiMS ha purschì varieté e variaziun Il concert annual da la Musica instrumentala Muntogna da Schons è stà sut il motto «Varieté 2015». 12 Redacziun: Via Sommerau 32, 7007 Cuira, tel. 081 255 57 10, [email protected] Roger Köppel a Mustér (ac) La sonda vargada ha la uniun studentica Desertina en vidau alla fiasta da giubileum da 25 onns. Dalla partida ein stai, sper igl agen commembradi, ils hosps envidai dad ulteriuras uniuns da studentas e students en uniforma da parada. Envi daus da s’exprimer viers la raspa da da fiasta seradunada ella sala Kaiser dalla claustra da Mustér ei era igl editur e cauredactur dalla «Weltwoche», Roger Köppel, staus. Grondas novas ha igl edi tur buca purschiu alla raspada, sia vesta politica ei enconuschen ta. Nuotatonmeins posseda Ro ger Köppel entginas habilitads retoricas che porschan in cert di vertiment. ¾ PAGINAS 3 E 5 Pizchadas satiricas da Jacques Guidon (anr/mfo) D‘incuort es cum parü il cudesch da caricaturas da Jacques Guidon da Zernez. Quel cudesch ha nom «Cudesch illustrà satiric/Satirisches Bilder buch» e muossa üna blerüra da caricaturas e cuortas legendas in rumantsch grischun e tudaisch. «Eu fetsch caricaturas daspö l’on 1971. Perquai s’han ramassadas fich bleras da quellas in meis archivs», disch l’artist, scriptur e caricaturist Jacques Guidon da Zernez. Cha cuntschaints ed amis til hajan intimà da metter quellas in fuorma da cudesch per ch’im pustüt la Rumantschia possa «rier stigl» da quai chi’d es urtà in seis intschess. «Eu sun stat ün dals prüms Rumantschs chi ha cu manzà avant passa 40 ons a far ca ricaturas e perquai muossan quel las ün’inter’istorgia», disch el. Ed el cuntinuarà a s’intermetter. ¾ PAGINA 9 Annullau l’iniziativa da catscha Il cussegl grond ei sefatschentaus intenisvamein dall’iniziativa e catscha speciala DA HANS HUONDER / ANR L’iniziativa encunter la ca tscha speciala ha procurau ier el cussegl grond per ina liunga ed intensiva discussiun. La fin finala ha il parlament annullau ella cun 79 encunter 36. Darar ei la tribuna stada aschi pleina sco ier. La tractaziun dall’iniziativa ha carmalau biars catschadurs el la capitala. La discussiun ei stada animada e detagliada. Aschi se girs sco ils ins ein che l’iniziativa ei nunvaleivla, tschentan ils au ters en discussiun ils dubis dil dretg che concernan quella. Il cussegl grond ei sefatschentaus dils fatgs dall’iniziativa sco dalla catscha speciala. La finala ha la fracziun dils catschadurs annun ziau ina proposta per ina solu ziun. Tenor quella duess la casch’aulta vegnir reaviarta per quater dis ella secunda mesadad digl october. Cusseglier guverna tiv Mario Cavigelli ha defendiu la proposta dalla regenza d’annullar l’iniziativa: «Il parlament ha la greva obligaziun da concluder schebein l’iniziativa ei conforma al dretg ni buca.» Denter auter ei Mathis-Brown è l’emprima manadra dal center d’asilants Jacques Guidon en ses atelier FOTOSWISS.COM/CATTANEO Da lunsch e maneivel Ferma concurrenza (anr/gv) Alla siatavla cuorsa da qualificaziun dil Grand Prix Mi gros la sonda a Sursaissa ein varga 500 affons e giuvenils separtici pai. Quels affons ein vegni da lunsch per ir alla partenza dalla pli gronda cuorsa da skis da promo ziun en Europa. Ils skiunzs Sursil vans han brigliau. 26 dad els han contonschiu in plaz sil podest ed astgan separticipar allas cuorsas finalas la fin da mars el Valleis. Las cuorsas dil Grand Prix ein vegni das lantschadas sco Ovo Grand Prix. Ellas gliestas dils victurs fi gureschan nums renumei sco Pirmin Zurbriggen. (anr/gns) A Spleia on gia li dus slaloms tgi chintan per la coppa Mobiliar. 120 mattas e mats da 12 anfignen 16 onns èn sa participos allas cursas. Dalla parteida èn cun zont stos skiunzas e skiunzs digl Grischun central dallas organisa ziuns regiunalas dalla JO. Singuls mats e mattas da Surmeir tutgivan tar igls gronds favorits, dantant igl pi sensom igl podest è angal stada Leonie Derungs da Lai. Fatg on las skiunzas ed igls skiunzs da Surmeir tuttegna quatter medaglias. Tot piglia ena bilantscha positiva cun risguardar la ferma concurrenza tar chels dus slaloms. ¾ PAGINA 6 ¾ PAGINA 11 20007 9 771424 749004 Servetsch d’abunents e da distribuziun: tel. 0844 226 226 mail: [email protected] (rtr) Dal Schiabach a Tavau en l’hotel Rustico a Laax. Rita Mathis-Brown è la manadra da center per requirents d’asil Rustico. Rita MathisBrown è la manadra dal center per requirents en il Rusti co a Laax. Fin ussa ha Mathis Brown manà il center da transit Schiabach a Tavau. Tenor il ma nader da la partiziun d’asil dal chantun Grischun, Georg Carl, vegnia quest center serrà e restia sco reserva. Ensemen cun Rita MathisBrown mida era l’assis tenza Eliane Müller da Tavau a Laax. Ina ga dapli caschuna la catscha speciala discussiuns, quella ga era el cussegl grond. ina catscha da reschia, pia entras la survigilonza, vegnida tematisa da per aschia reglar ils effectivs tard igl atun. «Quei ei in frida mortala per 90 pertschien dils Grischuns. Nus stuessen tarmet ter survigiladers pagai alla ca tscha enstagl da schar far quei ils catschadurs», puntuescha Mario Cavigelli. El ha defendiu ils inte ress dil forestalesser. In pli grond diember da tscharvas possi ei bu KEYSTONE ca vertir ord vesta da quel. En tochen la fin da redacziun haveva il cussegl grond aunc priu negin conclus. ¾ PAGINA 2 Smanatschas ein buc la regla L’administraziun communala ei era in center per reclamaziuns (anr/ac) Ina nova lescha communala ni neiv nova gene rala e gia scalina il telefon ell’administraziun dalla vi schnaunca. Novas taxas turisti cas ni la rumida che para buca sufficienta intimeschan hosps ed indigens da deponer il frust sin canzlia. Sefatschentar cun recla maziuns ei ina part dalla lavur dil persunal dallas administraziuns communalas. Esser honzelis e se fatschentar cun ils basegns ni frusts dalla clientella ei la devisa. Emploiadas ed emploiai dallas canzlias sursilvanas paran da posseder paucs problems da re tscheiver reclamaziuns e tractar quellas, in tec pial dira ei avon maun. Bia persunal administra tiv ei engaschaus gia dapi onns ella medema plazza da lavur. Ac ziuns pli grobas sco smanatschas visavi il persunal administrativ succedan, denton sulet excepziu nalmein. Emperneivlas ein talas situaziuns tuttavia buca per ils pertuccai. ¾ PAGINA 3 Spargnar sis milliardas francs? (rtr) Clients da banca svizzers pudessan spargnar totalmain pas sa sis milliardas francs sch’els cumparegliassan pli savens las purschidas da las bancas e midas san pli spert tar products cun da main custs. Quai tenor il ser vetsch da cumparegliaziun Mo neyland. Blers clients da banca na sajan betg conscients dals custs zuppads per exempel tar cartas da credit u contos privats. La canzlia ei buca sulet liug d’informaziun, il persunal sto era sefatschentar cun reclamaziuns. FOTO A. CADONAU 2 LA QUOTIDIANA MARDI, ILS 10 DA FAVRER 2015 «En dubi sto il suveran decider» Il cussegl grond ei sefatschentaus intensivamein dall’iniziativa encunter la catscha speciala DA HANS HUONDER / ANR Il gliendisdis suentermiezdi ha il cussegl grond tractau l’iniziativa encunter la catscha speciala. Regenza e cumissiun predeliberonta han proponiu al parlament d’annullar quella. La discussiun ei stada fetg animada. El center da quella ei stada la legitimitad dall’iniziativa. L’iniziativa en cunter la catscha d’atun ei vegnida in oltrada ils 21 d’uost 2013 alla canzlia cantunala. 10 229 vischinas e vischins han suttascret quella. Necessarias fus sen stadas 3000 suttascripziuns. L’ini ziativa pretenda ina midada dalla le scha da catscha cantunala. Igl artechel 11 duei vegnir midaus en quei senn ch’ils plans da catscha vegnan conton schi en cuort temps, en mintga cass denton duront la catsch’aulta ordina ria. En quei connex duei era vegnir ri sguardau ina catscha els asils per aschia contonscher la regulaziun necessaria senza ina catscha speciala. Il temps da catscha ei da fixar aschia che la catsch’aulta cuoza duront maximal mein 25 dis duront il settember ed igl october cun la pusseivladad d’ina inter rupziun dalla catscha da silmeins treis dis in suenter l’auter. Planisaziun renconuschida Sin fundament da pareris externs ha la regenza proponiu al cussegl grond d’annullar l’iniziativa. Ella constate scha che l’iniziativa cunterfa en plirs puncts alla lescha da catscha e la lescha d’uaul federala. A quella conclusiun vegn era la maioritad dalla cumissiun per ambient, traffic ed energia dil par lament cantunal. Ils puncts essenzials dil conclus dalla maioritad dalla cumis siun ein vegni dilucidai dil president dalla cumissiun, deputau Andreas Felix (bdp, Haldenstein). Tenor el constat il L’euro, tema era tar il pled d’avertura (anr/fa) Las consequenzas da l’euro flaivel èn stadas en il center dal pled d’avertura dal president dal cussegl grond Duri Campell. El sustegna il giavisch da reducir ils obstachels birocratics per daventar pli effizient. Ch’ils attentats terroristics a Paris l’hajan schoc cà e consternà fermamain, ha ditg Duri Campell, «questa attatga sin nossas valurs democraticas fundamentalas mussan quant svelt ed imprevisiblamain che l’agenda politica po vegnir dictada.» Ins stoppia constatar ch’ins nun haja «era tar nus betg» naginas garanzias da segirezza, ni globalas, ni naziunalas, ni regiunalas. A chaschun da ses «sguard sin l’onn che stat avant nus» ha il president dal parla ment grischun manegià che l’onn nov na vegnia betg ad esser facil per il Grischun. In motiv essenzial èn tenor el las turbu lenzas cun la valuta euro: I vegnia ad es ser pervi dal franc ferm cleramain pli dif ficil d’exportar products svizzers e d’at trair turists europeics. «Per l’economia d’export dovri partenaris socials ch’èn pronts da discurrer e tschertgar soluziuns in cun l’auter», ha ditg Campell. Da las persunas responsablas per il turissem spetga el «ch’ellas tuttas tirian vi da la me dema suga – e quai en la medema direc ziun.» E per il parlament èsi tenor el impur tant che la lavur vi da la lescha davart il svilup economic s’avanzia svelt. I saja in teressant ch’i vegnia uss adina puspè pre tais da la politica meglras cundiziuns da basa, senza ch’ins sappia precis tge che quai veglia dir, ha agiunt Duri Campell: «Sch’ins manegia cun quai da reducir ils obstachels birocratics, poss er jau suste gnair questa posiziun.» Alla catscha speciala sto vegnir sittau surtut animals feminins e giuvens. sistem cun catscha speciala, el sebasi sin experientschas: «Igl ei buca pusseivel da sittar il diember da tscharvas il temps ch’ils iniziants proponan, essend che biaras ein gnanc cheu il settember ed october, mobein ordeifer il Grischun ni el Parc naziunal. La planisaziun dalla catscha el Grischun ei renconuschida internaziunalmein. Senza quella eis ei buca pusseivel d’ademplir las preten siuns pertuccont structura e schlattei na dalla populaziun dallas tscharvas.» Quei attesti il pareri extern. La lescha federala d’uaul pretendi ina regulaziun dalla sevaschina aschia ch’ei seigi buca necessari da prender mesiras forestalas specialas. Deputau Jan Koch (pps, Ei LQ gias) ha plidau en num dalla minoritad dalla cumissiun. Ei detti negina formu laziun precisa ellas expertisas che pre tendi che l’iniziativa cunterfetschi al dretg surodinau: «Il senn dall’iniziativa stat buc en discussiun, mobein il dretg. En dubi sto il suveran decider.» Susteniu il meini dalla minoritad dalla cumissiun ha era deputau Conradin Caviezel (ps, Cuera). En cass da dubi seigi l’iniziativa da suttametter al pie vel. Tschercar soluziuns Deputau Daniel Albertin (pcd, Alva schein), commember dalla cumissiun, suttastreha surtut la problematica dils donns egl uaul. Sco pur sappien ins era perver mo tons animals sco quei ch’il pavel lubeschi. La protecziun digl uaul stoppi vegnir risguardada, la lavur dils davos decennis astgi buca vegnir dis fatga mo aschia. Tenor deputau Ernst Sax, (pcd, Sursaissa), medemamein commember dalla cumissiun predeli beronta, cunterfa l’iniziativa clara mein al dretg da catscha e digl uaul. Cun in gie all’iniziativa sappien ils plans da tscharvas e cavreuls buca ve gnir contonschi ni qualitativamein ni quantitativamein. Medemamein era buc ils criteris regiunals: «El giudica ment dall’iniziativa ei il text decisivs e buca l’opiniun subjectiva dils ini ziants.» Per deputau Beat Deplazes (ps, Cuera) ch’ei medemamein commem ber dalla cumissiun, eis ei buca cum pleinamein clar schebein l’iniziativa cunterfa al dretg ni buca: «Teoretica mein eis ei pusseivel da realisar quella. Ella pratica sepresentass perencunter in grond problem.» Beat Deplazes ei – sco sia collega da partida deputada Tina Gartmann era – puerschuadius ch’ei drova ina catscha speciala. Ins sappi tonaton reponderar quella. In clar plaid pertuccont la legitimitad dall’ini ziativa ei vegnius da deputau Walter Vetsch, (pld, PraggJenaz): «Annullar l’iniziativa ei memia sempel. Cun dir gie ad ella purtein nus denton era gronda responsabladad.» El critiche scha las expertisas externas dalla regen za. Quellas seigien per part grevas da suandar e per part cuntrastontas. Sco vischin dalla Purtenza seigi el plaunsiu unfis da tedlar permanentamein il se scagnem pervia dalla catscha speciala. Deputau Lorenz Alig (pld, Pigniu) plaida d’in magliac scalgias. Quel fus si ei stau pusseivel d’impedir. El hagi negina capientscha ch’ins vegli annul lar l’iniziativa. Tschercar soluziuns Deputau Christian Mathis (pps, Küblis) ch’ei in dils iniziants, ha argumentau l’in iziativa. Ils dubis davart la catscha specia la el Grischun seigien gronds enteifer la populaziun. Ei regi in grond malesser. Il november e december drovi la selvaschi na ruaus. El fa menziun dil grond diem ber d’asils. A quels seigi ei d’attribuir ch’ei seigi buca pusseivel da sittar dapli tschar vas il settember. La catscha speciala seigi ina fatschenta lucrativa per il cantun, ro dund in miez milliun francs flessegi aschia ella cassa cantunala. Essend che re genza ed uffeci seigien buca stai promts da reagir sin la critica dalla populaziun seigi l’iniziativa stada necessaria. Depu tau Gian Michael (pbd, Donat) admone scha ch’ins duei buca semplamein embli dar il tema catscha speciala en cass che l’iniziativa vegn annullada. Ei seigi da tschercar soluziuns, denter auter ense men cun ils iniziants. Cun bunaveglia sei gi ei pusseivel da cattar quellas. Deputau Emil Müller (pbd, Susch) menziunescha en special ils donns che vegnevan caschu nai pli baul dallas tscharvas ell’agricultu ra. In cumpromiss? Deputau Christian Kasper (pld, Bu chen) ch’ei era vicepresident dall’U niun cantunala dils catschadurs da pa tenta e president dalla fracziun dils ca tschadurs el cussegl grond, puntuescha che la fracziun hagi contactau ils ini ziants ed empruau d’anflar ina solu ziun. Quei seigi buca stau pusseivel. «Per quei motiv ha la fracziun tscher cau sezza ina soluziun. En cass che l’ini ziativa vegn annullada, vegn quella in oltrada.» La proposta preveda ina catsch’aulta il settember cun maximum 21 dis e cun ina interrupziun da maxi mum treis dis in suenter l’auter. Plina von quater ulteriurs dis da catsch’aulta ella secunda mesadad digl october. Grischun duai s’abstegnair dal charvun Parlament sustegna proposta da la regenza (anr/fa) D’atun 2013 ha il suveran grischun acceptà l’iniziativa dal pievel «Gea ad energia netta senza energia cun charvun». Per realisar quella dovri ina revisiun parziala da la constituziun chantunala. Cun be 137 vuschs differen za han acceptà las votantas ed ils votants grischuns ils 22 da settember 2013 l’ini ziativa «Gea ad energia netta senza energia producida cun charvun», numnada inzia tiva dal charvun. 14 organisaziuns e parti das dal spectrum sanesterverd avevan lantschà quell’iniziativa. Il motiv eran las participaziuns dal concern d’energia gri schun Repower als projects d’ovras d’e nergia a charvun en la Germania dal nord e surtut a Saline Joniche en Calabria. Il concern Repower, dal qual il chantun Gri schun posseda la maioritad, vegn fin la fin da l’onn 2015 a sortir cumplettamain da quel project en l’Italia dal sid. Duas finamiras da l’iniziativa L’iniziativa dal charvun pretenda ch’i saja dad integrar en la constituziun chantuna la dus aspects: Dad ina vart duessi vegnir fixà qua cleramain ch’il chantun saja cun ter ovras d’energia a charvun. Da l’autra vart pretenda l’iniziativa er in scumond d’investiziuns en ovras d’energia a char vun per tut las interpresas, a las qualas il chantun è participà. Per realisar questas duas finamiras da l’iniziativa èsi necessari da reveder parzialmain la constituziun chantunala. La regenza propona da midar l’artitgel 83a da quella suandantamain: «Il chantun na sa participescha betg ad inter presas che fan investiziuns en ovras electri cas a charvun. En il rom da sias pussaivla dads giuridicas e politicas procura el che las interpresas cun participaziun dal chan tun desistian da far investiziuns en ovras electricas a charvun.» Sustegn da la maioritad dal cussegl grond Il president da la cumissiun predelibe ranta Andreas Felix (pbd, Tschintg Vitgs) ha ditg che la cumissiun propo nia unanimamain da tractar la revisiun parziala da la constituziun chantunala: «La proposta da la regenza resguarda bain la voluntad dals iniziants.» Senza cuntravusch ha decis il parlament da far quai e d’entrar en materia. Suenter cur ta discussiun han decis las deputadas ed ils deputads al cussegl grond cun 93:0 vuschs e 23 abstenziuns da la vusch da cussegliar al suveran d’approvar questa revisiun parziala sco proponì da la re genza. Sch’il suveran accepta quella re visiun decida la regenza cura ch’ella en tra en vigur. Sch’il suveran la refusa den tant, alura pudess la Repower teoretica main puspè investir en la forza electrica producida cun charvun. Cur che la vo taziun en chaussa vegn ad esser nun è anc enconuschent. Cun placats ed acziuns detg spectacularas eran ils adversaris da l’energia cun charvun s’engaschads a favur da l’iniziativa dal charFOTO TH. GSTÖHL vun.
© Copyright 2024 Paperzz
