資料1

『アエネイス』における絵画的表現---第一巻四二六行の解釈をめぐって--<資料1>
「カルタゴの町の描写」(418-429)
Corripuere uiam interea, qua semita monstrat,
iamque ascendebant collem, qui plurimus urbi
imminet aduersasque aspectat desuper arces. 420
miratur molem Aeneas, magalia quondam,
miratur portas strepitumque et strata uiarum.
instant ardentes Tyrii: pars ducere muros
molirique arcem et manibus subuoluere saxa,
pars optare locum tecto et concludere sulco; 425
iura magistratusque legunt sanctumque senatum.
hic portus alii effodiunt; hic alta theatris
fundamenta locant alii, immanisque columnas
rupibus excidunt, scaenis decora apta futuris:
pars(423,425)、alii(427,428)hic(427 に二度 )の用例とあいまって、ここに、「部分と
全体の対比」、「細部を順序立てて描写する」といったエクフラシスを特徴づける表現が見られ
ます。
<資料2>
第一巻の構成の特色
(リング構成)
a. ユノのたくらみ(50-91)
b. トロイア人の今の苦しみ(92-222)
---過去の苦しみの経験(198-207)
c. ウェヌスとユピテルの対話(223-304)
アエネアスとウェヌスの対話(305-417)
d. カルタゴの町の描写(418-429)「法(iura)」
---勤勉なカルタゴ人(430-36 比喩)
e. ユノの神殿の絵(446-93 エクプラシス)
---美しいディド(498-502 比喩)
d'. 支配者ディドの姿(503-8)「法(iura)」
c'. イリオネウスとディド(520-78)
アエネアスとディドの対話(594-630)
---過去の苦しみの経験(628-30)
b'. カルタゴ人の今の繁栄(631-56)
a'. ウェヌスのたくらみ(657-756)
<資料3>
第八巻前半の「ヘルクレス-カクス・エピソード」の導入部(184-92)
Postquam exempta fames et amor compressus edendi,
rex Euandrus ait: 'non haec sollemnia nobis,
has ex more dapes, hanc tanti numinis aram
uana superstitio ueterumque ignara deorum
imposuit: saeuis, hospes Troiane, periclis
seruati facimus meritosque nouamus honores.
iam primum saxis suspensam hanc aspice rupem, 190
disiectae procul ut moles desertaque montis
stat domus et scopuli ingentem traxere ruinam.
ここでは、指示代名詞 hic の反復が臨場感を醸し出すこと(185 haec,186 has, 186 hanc, 190
hanc)、また「見よ」(190aspice)という表現が、第6巻末の「英雄のカタログ」との関連を示唆
していること(cf.6.771 aspice, 6.788 aspice, 6.825 aspice, 6.855aspice)などが注目される。
<資料4>
第6巻「英雄のカタログ」、第8巻「盾の描写」の関連
(イ)6.723 singula および 6.888 per singula と、8.618 per singula の対応 (細部にわた
る表現)
(ロ)6.854 mirantibus と 8.619 miratur および 8.730 miratur の対応(驚きのモチーフ)
(ハ)6.723 ordine および 6.755 ordine と 8.629 ordine の対応(順序立てた表現)
(ニ)6.683 fataque fortunasque omnemque suorum、6.756-7 Dardaniam prolem quae deinde
sequantur/gloria、6.889 famae と 8.731 famamque et fata nepotum の対応(誉れのモチーフ)
<資料5>
第一巻の「ユノの神殿の絵」
hoc primum in luco noua res oblata timorem 1.450
leniit, hic primum Aeneas sperare salutem
ausus et adflictis melius confidere rebus.
namque sub ingenti lustrat dum singula templo
reginam opperiens, dum quae fortuna sit urbi
artificumque manus inter se operumque laborem 455
miratur, uidet Iliacas ex ordine pugnas
bellaque iam fama totum uulgata per orbem,
Atridas Priamumque et saeuum ambobus Achillem.
constitit et lacrimans 'quis iam locus,' inquit, 'Achate,
quae regio in terris nostri non plena laboris? 1.460
en Priamus. sunt hic etiam sua praemia laudi,
sunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangunt.
solue metus; feret haec aliquam tibi fama salutem.'
sic ait atque animum pictura pascit inani
multa gemens, largoque umectat flumine uultum. 465
<資料4>にあげた(イ)から(ニ)の各要素は、
「ユノの神殿の絵」においても見出せる。
(イ)
1.453 singula、(ロ)1.456 miratur、(ハ)1.456 ordine、(ニ)1.457 fama、460 laudi、 462
fama といった語を対応個所として指摘できる。
<資料6>
8.359 以下の表現
talibus inter se dictis ad tecta subibant
pauperis Euandri, passimque armenta uidebant 360
Romanoque foro et lautis mugire Carinis.
ut uentum ad sedes, 'haec' inquit 'limina uictor
Alcides subiit, haec illum regia cepit.
aude, hospes, contemnere opes et te quoque dignum
finge deo, rebusque ueni non asper egenis.' 365
<資料7>
『アエネイス』のエクフラシスについて。
アエネアスの過去:「ユノの神殿の絵」=詩人(ローマ人)の目から見た過去
アエネアスの未来:「英雄のカタログ」、「盾の描写」=詩人(ローマ人)の目から見た過去と
現在
<資料8>
「カルタゴの女王ディドの姿」(507-8)。
iura dabat legesque uiris, operumque laborem
partibus aequabat iustis aut sorte trahebat:
<資料9>
「勤勉なカルタゴ人」がミツバチに例えられる(430-436)
qualis apes aestate noua per florea rura 1.430
exercet sub sole labor, cum gentis adultos
educunt fetus, aut cum liquentia mella
stipant et dulci distendunt nectare cellas,
aut onera accipiunt uenientum, aut agmine facto
ignauum fucos pecus a praesepibus arcent; 435
feruet opus redolentque thymo fraglantia mella.
<資料10>
美しいディドの姿が、ディアナに例えられる。(498-504)
qualis in Eurotae ripis aut per iuga Cynthi
exercet Diana choros, quam mille secutae
hinc atque hinc glomerantur Oreades; illa pharetram 1.500
fert umero gradiensque deas supereminet omnis
(Latonae tacitum pertemptant gaudia pectus):
talis erat Dido, talem se laeta ferebat
per medios instans operi regnisque futuris.
<資料11>
ユノの dolus:
nec latuere doli fratrem Iunonis et irae. 1.130
ウェヌスの dolus:
quocirca capere ante dolis et cingere flamma 1.673
reginam meditor, ne quo se numine mutet,
sed magno Aeneae mecum teneatur amore.
hunc ego sopitum somno super alta Cythera 1.680
aut super Idalium sacrata sede recondam,
ne qua scire dolos mediusue occurrere possit.
tu faciem illius noctem non amplius unam
falle dolo et notos pueri puer indue uultus,
<資料12>
理想的指導者(148-56)。
ac ueluti magno in populo cum saepe coorta est
seditio saeuitque animis ignobile uulgus
iamque faces et saxa uolant, furor arma ministrat; 1.150
tum, pietate grauem ac meritis si forte uirum quem
conspexere, silent arrectisque auribus astant;
ille regit dictis animos et pectora mulcet:
sic cunctus pelagi cecidit fragor, aequora postquam
prospiciens genitor caeloque inuectus aperto
flectit equos curruque uolans dat lora secundo.
<資料13>
ディドの言葉
'Iuppiter, hospitibus nam te dare iura loquuntur, 1.731
hunc laetum Tyriisque diem Troiaque profectis
esse uelis, nostrosque huius meminisse minores.
<資料14>
ディドの言葉---カルタゴ人の過去の苦しみ(628-30)。
me quoque per multos similis fortuna labores
iactatam hac demum uoluit consistere terra;
non ignara mali miseris succurrere disco.' 1.630
<資料15>
アエネアスの言葉---トロイア人の過去の苦しみ(198-207)
'O socii (neque enim ignari sumus ante malorum),
o passi grauiora, dabit deus his quoque finem.
uos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantis 1.200
accestis scopulos, uos et Cyclopia saxa
experti: reuocate animos maestumque timorem
mittite; forsan et haec olim meminisse iuuabit.
per uarios casus, per tot discrimina rerum
tendimus in Latium, sedes ubi fata quietas
ostendunt; illic fas regna resurgere Troiae.
durate, et uosmet rebus seruate secundis.'
<資料16>
「銀の皿の描写」
at domus interior regali splendida luxu
instruitur, mediisque parant conuiuia tectis:
arte laboratae uestes ostroque superbo,
ingens argentum mensis, caelataque in auro 1.640
fortia facta patrum, series longissima rerum
per tot ducta uiros antiqua ab origine gentis.
<資料17>
ユピテルの言葉---未来のローマの繁栄
(257-60)
'parce metu, Cytherea, manent immota tuorum
fata tibi; cernes urbem et promissa Lauini
moenia, sublimemque feres ad sidera caeli
magnanimum Aenean; neque me sententia uertit. 1.260
<資料18>
ユピテルの予言する未来のローマ
nascetur pulchra Troianus origine Caesar,
imperium Oceano, famam qui terminet astris,
Iulius, a magno demissum nomen Iulo.
hunc tu olim caelo spoliis Orientis onustum
accipies secura; uocabitur hic quoque uotis. 1.290
aspera tum positis mitescent saecula bellis:
cana Fides et Vesta, Remo cum fratre Quirinus
iura dabunt; dirae ferro et compagibus artis
claudentur Belli portae; Furor impius intus
saeua sedens super arma et centum uinctus aeis
post tergum nodis fremet horridus ore cruento.'
<資料19>
ディドの受けた iniuria
imperium Dido Tyria regit urbe profecta, 1.340
germanum fugiens. longa est iniuria, longae
ambages; sed summa sequar fastigia rerum.
<資料20>
アエネーアースはディドの美徳をたたえる
di tibi, si qua pios respectant numina, si quid 603
usquam iustitiae est et mens sibi conscia recti,
praemia digna ferant. quae te tam laeta tulerunt
saecula? qui tanti talem genuere parentes?
in freta dum fluuii current, dum montibus umbrae
lustrabunt conuexa, polus dum sidera pascet,
semper honos nomenque tuum laudesque manebunt,
quae me cumque uocant terrae.' sic fatus amicum 1.610