OTEKON 2014 7. Otomotiv Teknolojileri Kongresi 26-27 Mayıs 2014, BURSA ARAÇ YAN ÇARPIŞMA ENERJİ SÖNÜMLEYİCİLERİN OPTİMUM TASARIMI: KAPI DARBE SÖNÜMLEYİCİ TASARIMI VE ANALİZİ Murat Yıldızhan***, Barış Efendioğlu***, İsmail Öztürk*, Emre İsa Albak*, Necmettin Kaya**, Ferruh Öztürk*, * Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Otomotiv Mühendisliği Bölümü, Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü, Bursa ***TOFAŞ Türk Otomobil Fabrikası A.Ş., Yalova Yolu, Bursa ** ÖZET Bu bildiride, araçların yanal darbeye maruz kalmaları durumunda çarpışma sırasında ortaya çıkan enerjiyi absorbe ederek sürücü ve yolcu üzerinde darbenin etkisini azaltan pasif güvenlik sistemlerinden kapı panellerinde yer alan darbe sönümleyicilerin optimum yapısal tasarımı ve analizi verilmiştir. Araç yan çarpışma durumlarında, EPP (Expanded polypropylene) veya benzeri malzemeler kullanılarak tasarlanmış kapı paneli çarpışma etkisini sönümleyici elemanının modellenmesi, analizleri, model doğrulaması çalışmaları anlatılmıştır. Darbe etkisini sönümleme, sürücü ve yolcunun korunması açısından en önemli faktör olarak çarpışma değerlendirmelerinde ele alınmaktadır. Anahtar kelimeler: araç yanal çarpışma, enerji sönümleme analizi, çarpışma simülasyonu OPTIMUM DESIGN OF VEHICLE SIDE CRASH ENERGY ABSORBING PADS : VEHICLE SIDE DOOR ENERGY ABSORBTION PAD DESIGN AND ANALYSIS ABSTRACT In this paper, the optimum design and anlysis of energy absorbing vehicle side door pads which are widely used for reducing occupants injury in case of side impact collisions are gven to minimize the side impact collision effects on occupants which are one of the important cause of death and injury in the traffic accidents. In this study, the design of energy absorber pad to reduce the effects of side crash impacts on driver and passenger are given by presenting the material model selection, energy absorbing performance of designed pad and testing apllications for foams such as EPP (Expanded polypropylene) or similar lghtweight materials. Occupant side impact protection is one of the major concerns to evaluate the vehicle safety performance in automotive safety design. Keywords: vehicle side crash, energy absorption analysis, crash simulation 1. GİRİŞ Günümüzde araç güvenliği özelliklerinin geliştirilmesi ve yapılan çalışmalar araç tasarımı sürecinde giderek artan araç güvenliği ile ilgili regülasyonların sağlanması için oranda sürücü ve yolcuların yaralanma ve ölümlü 1 kazalara yönelik etkilerden korunmalarına yönelik yeni çarpmalar ile ilgili güvenlik regülasyonları ECE R95 yaklaşımların ve teknolojilerin kullanıldığı bir alandır. (EU) Araç güvenliği konusunda yapılan çalışmalar günümüzde malzeme seçimi ve yapısal geometrinin belirlenmesi ile önemini korumakta, tasarımcılar araç ağırlıklarının ilgilidir. Malzeme modeli tanımı ve karakteristiklerinin azaltılmasına karşın araç güvenliğinin artırılmasına belirlenmesi sanal ortamda analizler ve test doğrulanması yönelik çözümler açısından önem taşımaktadır. Sonlu elemanlar yöntemi üzerinde çalışılmaktadır. Araç kullanılmıştır. Çalışmada elemanların öne güvenliği ile ilgili yapılan araştırmalarda en çok çalışılan tasarlanan darbe çarpışma şekilleri önden ve yandan araç çarpışmalardır. simülasyonları Araçlarda yandan aldıkları darbeler sonucu oluşan sürücü metrikslerin tespitinde kullanılmıştır. performans çıkan alanlar sönümleme değerlendirilmesi ve için ve yolcuların yaralanmaları ve ölümleri aracın önden Araçların yandan çarpmaya, yanal darbeye maruz çarpması sonucu meydana gelen yaralanmalar ve kalmaları durumunda çarpışma sırasında ortaya çıkan ölümlerden sonra kazalarda ikinci önemli kaza şekli enerjiyi absorbe ederek sürücü ve yolcu üzerinde olarak yer almaktadır [10,13]. Bu nedenle tasarımcılar darbenin etkisini azaltan pasif güvenlik sistemleri kapı araç ağırlığını azaltmak ve güvenliği artırmak hedefi panellerinde yaygın olarak yer almaktadır [5-9]. Bu doğrultusunda yandan çarpışma durumunda sürücü ve bildiride kapı panellerinde yer alan, sürücü ve yolcuların yolcuların yaralanma ve ölümlü kazaların etkisinde çarpışmanın kalmamaları için araç üzerinde yeni malzemelerin kullanılan enerji absorbe özelliği olan darbe sönümleyici kullanımı, önleyici parçaların optimum yapısal tasarımı ve analizi verilmiştir. çözümler Araç yan çarpışma durumlarında, EPP (Expanded sunmaktadır. Önden ve yandan araç çarpışmalarında polypropylene) veya benzeri malzemeler kullanılarak sürücü ve yolcuların kazalardan etkilenmemesi için darbe tasarlanmış destek elemanların yer aldığı kapı paneli etkilerini çarpışma etkisini sönümleyici elemanının modellenmesi, yeni tasarımların yapısal tasarımların, yapılması önleyici geliştirilmesi ve konularında araç ek güvenlik özelliklerinin regülasyonların sağlanması analizleri, şiddetinden model etkilenmelerini doğrulaması ve önlemede optimizasyon gerekmektedir. Bu nedenle araç tasarım sürecinde gerekli çalışmalarını içeren proje çalışması anlatılmıştır. Enerji çözümlerin uygulanması ve güvenlik regülasyonlarının sönümleme performansı, sürücü ve yolcunun korunması araç üretime geçmeden önce sağlanması için digital ve açısından fiziksel prototipler ile yeni yapısal çözümlerin test değerlendirmelerinde ele alınmaktadır[4-9]. edilmesi ve doğrulanması gerekmektedir. Bu bildiride en önemli faktör olarak çarpışma Bu çalışmada iki temel araştırma konusu; 1) Darbe yandan çarpmalar ile ilgili sürücü ve yolcular üzerindeki sönümleyiciler için uygun malzeme modelinin panellerinde belirlenmesi ve 2) Yandan çarpma simülasyonu ile darbe kullanılan darbe sönümleyicilerin yeni optimum tasarımı sönümleyici elemanların performansının belirlenmesi. ele alınmıştır. Yandan çarpmalar ile ilgili güvenlik Takip eden bölümlerde enerji sönümleyici elemanların regülasyonları FMVSS 214 (ABD) ve ECE R95 (EU)’ tasarımı ile ilgili projede yapılan ve yapılacak çalışmalar dur [1-3]. Bu çalışmada benchmark çalışmaları yapılarak ile konu ile ilgili bilgiler verilmiştir. etkilerin önlenmesine yönelik kapı öncelikli olarak mevcut kapı panel darbe sönümleyiciler 2. ARAÇ ÇARPIŞMA TESTLERİ incelenmiş ve yeni bir darbe sönümleyici tasarımı üzerinde çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmada darbe Türkiye’de sönümleyici model tanımı, analizler, testler, testlerin yaralanmalı ve ölümlü trafik kazaları %36 ile yandan sanal ortamda simülasyonu ele alınmış ve yandan çarpma durumunda meydana gelmiştir [10]. Dolayısıyla 2 2012 verilerine göre en sık görülen bu tip kazalarda güvenlik büyük önem arz etmektedir. Avrupa’da araç çarpışma performansını belirlemede Euro Bu çalışmada bahsi geçen EPP köpük tasarımı ile yandan NCAP testleri kullanılmaktadır. Euro NCAP ile yandan çarpma etkisinin sürücü ve yolculara etkisinin minimize çarpma testinde hareket halindeki deforme edilebilir bir edilmesi amaçlanmaktadır. bariyer sürücü kapısına 50 km/s hızla çarptırılır. Bu Araçlarda güvenlik elemanlarının üretimine geçmeden darbenin etkisi sürücü koltuğuna yerleştirilen test önce tasarım doğrulaması için digital prototipler ile mankeni ile değerlendirilir. Yeni çıkan çoğu model araçta regülasyon test simülasyonları ve sonrasında fonksiyonel yan çarpışma hava yastıklarının standart hale getirilmesi üretilmiş bu darbenin etkisinin düşürülmesinde önemli ölçüde prototipler ile fiziksel testler yapılarak değerlendirilmektedir. Öncelikli olarak tasarımın ilk aşamalarında ele alınan modelin digital fayda sağlamıştır [11]. İki prototip şekilde yandan çarpmanın etkilerinin simülasyonları doğrusal olmayan karmaşık yapıları içeren değerlendirildiği çalışmalarda birinci etki olarak, araç çarpışma modelinin yapısı nedeni ile hesapsal güç elemanlarının enerji absorbe özellikleri kontrol edilmekte gerektiren bilgi işlem gücüne gereksinim duymaktadır. ve ikinci etki olarak sürücü yaralanmaları ile ilgili Bu nedenle ilk şamada eşdeğer sistemlerin veya değerlendirmeler yapılarak araç elemanları ile ilgili indirgenmiş yapısal modellerin kullanılması çalışmaları yapısal düzenlemeler yapılmaktadır. Digital modeller ile da ön bilgi dinme için yapılabilmektedir. Model cevabı simülasyonlar için sonlu elemanlar açısından hızlı Yandan çarpmalar ile ilgili güvenlik kullanılmaktadır. Çarpışma test kurguları regülasyonlarda regülasyonları FMVSS 214 (ABD) ve ECE R95 (EU)’ tanımlanmıştır. SE simülasyonları sürücü modeli de yer dur [1,2,11] (Şekil 1 ve 2). alarak yapıldığı gibi sürücü modeli olmadan da yöntemi (SE) yapılmaktadır (Şekil 3). Şekil 1. Euro NCAP test kurgusu [3] Şekil 3. Çarpışma test sürücülü ve sürücüsüz SE simülasyonu [2] Araç yan çarpışmalarında kapı barları ve ayrıca yaralanmaları önleyici köpük poliüretan veya benzeri darbe sönümleyici malzemeler kapı iç tasarımlarında yer almaktadır. Köpük malzemeler enerji absorbe, hafif, kolay şekillenebilir, geri dönüşümlü ve fazla maliyetli olmamaları nedeniyle tercih edilmektedir. Araç yan çarpışmalarında yaralanma kazalarının etkis Şekil 2. FMVSS test kurgusu [1] yapılan çalışmalarda malzeme modeli seçimi simülasyon 3 açısından önem arz etmektedir. Mevcut malzeme kartları olarak kullanılabilir kullanımı mümkün değilse fiziksel testler ile malzeme parametrelerinin tanımlanmasına kartlarının özelliklerinin belirlenmesi gerekmektedir. Farklı şekil değiştirme hız sonuçları malzeme kartına Gerekli malzeme karakteristikleri ve yapısal geometrisi işlenebilir (Şekil 5). ve kompleks gereksinim malzeme yoktur. tanımlanan elemanların digital ortamda test işlemleri için Mat57 yüksek sıkıştırılabilir, düşük yoğunluklu elastik araç yan çarpışma simülasyonları yapılmaktadır (Şekil 4). bir köpüktür. Yükleme ardından yükü kaldırma sonrası Bu çalışmada sonraki aşamalarda simülasyon çalışmaları malzeme başlangıçtaki şekline döner. Bu durum modele yapılarak tasarlanan modellerin enerji absorbe özellikleri düşük bir histerik yük boşaltma değeri ve yüksek bir şekil incelenecektir. Bu bildiride malzeme modeli belirleme ve faktörü verilmesi ile olur. Şekil 6’ da bu etkiyi farklı ilk olarak yapılan konu ile ilgili çalışmalar ve verilmiştir. histerik yük boşaltma ve şekil faktörleri için göstermektedir. Basınç Gerilme Şekil 5. MAT83 için malzemeden elde edilmiş farklı Yük (N) gerilme-şekil değiştirme eğrileri [5] Şekil 4. Fiziksel çarpışma test kurgusunun sürücü ile SE Yer değiştirme (mm) simülasyonu [2] Şekil 6. Mat57 için histerik yük boşaltma ve şekil 3. MALZEME MODELİ SEÇİMİ VE TESTLER faktörünün etkisi [6]. Bu çalışmada köpüklerin modellenmesinde kullanılan 2 malzeme tipi ele alınmıştır: Mat83 (Mat Fu Chang Şekil 6’ da verildiği şekilde yük eğrisi en yüksek Foam) ve MAT57 (Low Density Foam). EPP (expanded noktasına ulaştıktan sonra aniden düşer, düşük bir histerik polypropylene) köpük şekil değiştirme hızına bağlı, yük boşaltma değerinde ve yüksek bir şekil faktöründe tersine kullanılabilir bir köpüktür. Mat83 ile bu tip bir hızlı bir şekilde boşalır. Bu malzemede düşük strain-rate köpüğün modellenmesi amaçlanmıştır. Bu tip köpüklerde hassasiyeti elde etmek için düşük bir sönümleme faktörü Poisson oranının 0’a eşit olduğu ve malzeme eksenleri kullanılır. Model girdisi olarak gerilme-hacimsel uzama arasında herhangi bir bağıntının olmadığı kabul edilir. kullanılır [6]. Deneysel tek eksenli sıkıştırma sonuçları direkt veri 4 Şekildeki eğriler 65 mm kalınlıktaki numune ve 4.5 Köpük malzemelerin özelliklerinin incelenmesi ve malzeme yaklaşımı model ile kartlarının tanımlanması için simülasyonlara testlere Köpüklerin basma özelliklerinin belirlenmesinde mekanik ASTM D1621 test standardı kullanılmaktadır. Bu davranışının belirlenmesinde 4 tip test yapılır: Quasi- standart malzemenin basma ve akma dayanımı ile basma statik basma testi, drop testi, darbe testi, serbest hareket elastisite modülünün hesaplanmasını tanımlar. Bu test kafa form testi. Şekil 7’ de görüldüğü gibi yarı-statik yöntemi ile deformasyon verisi elde edilir, yük- basma testinde test numuneleri sabit, düşük bir hızda deformasyon eğrisinden her yük değerindeki sıkıştırma basılır (0.08/s). gerilmesi ve efektif elastisite modülü hesaplanır [7]. Gerilme (MPa) gereksinim duyulmaktadır. ve fiziksel ile 6.7 m/s çarpma hızları için elde edilmiştir [6]. SE Köpüklerin 4. TASARIM MODELİ TANIMI, ANALİZLER VE OPTİMİZASYON Mlz1 Mlz2 Mlz3 Bu bölümde yeni bir araç modeli tasarımında yan çarpışma etkilerini önlemede kullanılacak kapıya monte edilecek bir köpük malzeme pad elemanın model tasarımı ve regülasyonlara uyum kontrolü için ilk aşamada malzeme modeli tanımı için yapılan ve yapılacak çalışmalar verilmiştir. İlk aşamada köpük malzeme Birim uzama modelini doğrulamak için quasi-statik basma testinin Şekil 7. Farklı malzemeler için quasi-statik yüklemede simülasyonu yapılmıştır. Sonlu eleman analizleri temel basma eğrileri [6]. olarak model hazırlama ve sınır şartları atama, çözüm işlemi ve sonuçları inceleme olarak 3 aşamada incelenir. Dinamik basma testi olan drop testinde ise yüksek Köpük malzeme için yapılacak quasi-statik basma testi hızda (yüksek şekil değiştirme hızı) malzeme davranışı elde edilir. Bu testte numune simülasyonunda model hazırlama ve sınır koşulları atama üzerine belli bir işlemi Hypermesh, çözüm işlemi Lsdyna ve sonuçları yükseklikten ağırlık bırakılır. Bu işlem farklı hız ve inceleme ve grafik okuma işlemi ise Hyperview enerjiler için tekrarlanır. Test için düz diskler kullanılır programında yapılmıştır. Şekil 8’ den görülebileceği üzere basma gerilmesi-uzama Malzeme modelini doğrulamak için hazırlanmış model eğrisinin şekil değiştirme hızından bağımsız olduğu şekil 10’ da gösterilmiştir. Model 3 temel parçadan görülebilir. oluşmaktadır. Modelde mavi, açık kahverengi ve yeşil renkler sırasıyla baskı plakası, köpük ve sabit plakayı Basma Gerilmesi (MPa) temsil etmektedir [8]. Basma Uzaması (%) Şekil 8. Quasi-statik ve dinamik basma eğrileri [6]. Şekil 10. Köpük SE simülasyon modeli 5 istenilen sonuçlarda farklılıklar oluşabilmektedir. Köpük Model de köpük üç boyutlu hexagon tip elemanlarla, baskı plakası ve sabit plaka ise iki boyutlu quad tip malzemelerde poisson oranı ‘0’ kabul edildiğinden köpük elemanlarla modellenmiştir. Köpük model için malzeme malzemeye ait node ları sadece tek yönde serbest kartı bir üst başlıkta belirtilen sebepler nedeniyle MAT57 bırakarak daha doğru sonuçlar elde edilebilmektedir. tip kart seçilmiş ve strain- stress eğrisi kart içine eğri Quasi-statik olarak tanımlanmıştır. Plakalar, çelik malzemenin temsil hareket verildiğinden köpük malzemeye ait nodeları edilebileceği MAT1 tip malzeme kartı ile modellenmiştir sadece y ekseninde serbestlik dercesine sahip ve Şekil 12’ ayrıca sabit bir elastisite modülü, yoğunluk ve poisson de simülasyon sonuç görsellerinde görüldüğü gibi daha oranı değerleri girilmiştir [9]. doğru bir model kurulmuş olmaktadır. basma simülasyonunda (+y) yönünde Model içerisinde baskı plakasının köpüğe olan etkisini oluşturmak için iki parça arasında kontak tanımlanmştır. Kontak kartı için surfacetosurface kartı seçilmiş ve iki adet kontak surface tanımlanmıştır. Kontak surface tanımlama işlemi iki şekilde yapılabilir; yüzey elemanlar seçilebilir ya da üç boyutlu elemanlardan, eleman yüzeyleri seçilebilir. Kontak surfacelerden biri impactor seçilirken diğeri ise köpük malzemenin impactor malzemeye bakan elemanlarının Şekil 12. Quasi-statik simülasyon sonucu görselleri yüzeyleri seçilmiştir. Modelin quasi-statik basma testini simüle etmesi amacıyla sabit plaka altı serbestlik Bu çalışmanın ilerleyen aşamalarında MAT83 tip derecesinde de sabitlenmiş, baskı plakası ise (–y) malzeme kartı ile simülasyonlar yapılarak MAT57 ve yönünde sabit 500 mm/dk lık hız ile köpük modeli MAT83 sıkıştıracak şekilde sınır şartları belirlenmiştir. Quasi- karşılaştırması yapılacaktır. Ayrıca korelasyonu daha iyi statik basma simülasyonu sonuçları şekil 11’ de olan malzeme kartı ile drop testi simülasyonu da görülmektedir. 50 mm kenar uzunluğuna sahip MAT57 yapılacaktır. İkinci aşama olarak yapısal geometrik tanımı malzeme kartı ile tanımlanmış küp şeklindeki köpük yapılan pad yan kapı paneline monte edilecek ve tasarım malzemenin sonuçları, şekil 5’ de gösterilen malzemenin doğrulama ile regülasyonlara uyum testleri yapılacaktır test sonuçlarıyla benzerlik göstermektedir. (Şekil 13). malzeme kartlarının test sonuçları ile Şekil 11. Quasi-Statik Simülasyon Sonuçları Şekil 13. Darbe sönümleyici pad monte edilmiş kapı Simülasyon sonuçları incelendiğinde elemanların paneli görseli [12] virgülden sonraki mertebelerindeki küsüratlar dolayısıyla 6 Tasarım sürecinde ürün maliyetini düşürmek için Bu bildiride, araçların yanal darbeye maruz kalmaları optimizasyon çalışmaları yapılmak suretiyle test süreçleri durumunda çarpışma sırasında ortaya çıkan enerjiyi ve prototip çalışmaları minimize edilmektedir. Boyut, absorbe ederek sürücü ve yolcu üzerinde darbenin etkisini şekil, topoloji vb. optimizasyon yöntemleriyle optimum azaltan pasif güvenlik sistemlerinden kapı panellerinde ürün geometrileri belirlenir ve böylece ürün maliyeti yer alan darbe sönümleyicilerin optimum yapısal tasarımı minimize edilmiş olacaktır. ve analizi ile ilgili yapılan ilk çalışmalar verilmiştir. Genel bir optimizasyon problemi şu şekilde ifade Yapısal tasarım ve optimizasyon çalışmaları sonuçları daha sonra yapılacak yayınlar ile verilecektir. edilebilir; Amaç fonksiyonu : f(x) Kısıt fonksiyonları : Gix=0 TEŞEKKÜR i=1,…,m Bu projeyi destekleyen TOFAŞ A.Ş.’ ye teşekkür Gi(x) ≤ 0 i=m+1,…,n ederiz. xl ≤ x ≤xu yukarıdaki Geleneksel optimizasyon yönteminde KAYNAKLAR amaç fonksiyonu ve kısıt fonksiyonları analitik olarak ifade edilir. Ancak çarpışma analizi gibi doğrusal 1. T.L. Teng, K.C. Chang, T.H. Nguyen, 2008, olmayan problemlerde bu fonksiyonların çıkarılması çok Crashworthiness Evaluation of Side-Door Beam of zordur. Bu nedenle doğrusal olmayan problemlerin Vehicle, Technische Mechanik, Band 28, Heft 3-4, çözümü için çeşitli optimizasyon teknikleri geliştirilmiştir 268-278. [14]. Deney Tasarımı yöntemi bu tekniklerden 2. M.F. Horstemeyer, X.C. Ren, H. Fang, E. Acar, and biridir ve bu çalışmada kullanılmıştır. Bu yöntemde P.T. Wang, 2009, Comparative study of design tasarım parametrelerinin alt ve üst limitleri arasında optimisation sistematik bir şekilde belirlenen deney sayısı kadar crashworthiness, using injury-based versus energy- çözüm based yapılır. Bu çözümlerden faydalanarak Optimizasyon lightweight materials and structures for automotive belirlenmiş çalışmaları of 2005, Modeling and testing of energy absorbing özellikleri nedeni ile deneysel tasarım uygulanarak olacaktır. Journal 4. C. Fremgen, L. Mkrtchyan, U. Huber, M. Maier, edilir. Bu çalışmada modelin ve simülasyonların de International side-impact 3. http://www.euroncap.com/ uydurma yöntemi ile analitik fonksiyonlar elde hassasiyetleri criterion, for Crashworthiness, 14, 2, 125–138. tasarım parametrelerine bağlı olarak eğri veya yüzey parametrelerin methodologies applications, Science and Technology of Advanced model Materials 6, 883–888. tanımlamaları tamamlandıktan sonra çok amaçlı 5. Serifi, E., Hirth, A., Matthaei, S., Müllerschon, H., olarak yapılacaktır. 2003, “Modelling of Foams using MAT83- Preparation and Evaluation of Experimental Data”, 5. SONUÇLAR 4th European Ls-Dyna Users Conference, Ulm, Bu çalışmada köpük ve benzeri malzeme modellerini Germany, May 22-23. 6. Slik, G., Vogel, G., Chawda, V., 2006, “Material içeren tasarımların araçlarda yandan çarpma etkisinin sürücü ve yolculara etkisinin minimize Model Validation of a High Efficient Energy edilmesi amaçlanmaktadır. Absorbing Foam”, 5th Ls-Dyna Forum, Ulm, Germany. 7 7. ASTM D 1621 – 4a, Standard Test Method for Compressive Properties Of Rigid Cellular Plastics. 8. V.Srivastava, R. Srivastava, 2014, ‘’ Performance Evaluation of Fu Chang and Low Density Foam Model for Expanded Polypropylene’’, MIT International Journal of Mechanical Engineering, 4,1. 9. Dow Automotive , ‘’Finite Element Analyses with IMPAXX Energy Absorbing Foams in Headliner Applications’’. 10. T.C. Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Karayolları Genel Müdürlüğü, Trafik Kazaları Özeti 2012. 11. http://tr.euroncap.com/Content-Web-Page/1b12742fa769-4478-802c-0cceceb697c7/bir-arabann-dierineyandan-arpmas.aspx, Erişim Tarihi: 22.05.2014, Konu: Bir arabanın diğerine yandan çarpması. 12. http://www.ncac.gwu.edu/vml/models.html 13. James N. 2011, The Application of Energy Absorbing Structures on Side Impact Protection Systems, Int. J.Computer Applications in Technology, 40,4, 207. 14. Shujuan H., Tangying L., Duo D., Xu H., 2014, Factor screening and multivariable crashworthiness optimization for vehicle side impact by factorial design, Struct Multidisc Optim, 49:147–167. 8