Mimari Akustik-I

MİMARİ AKUSTİK
Öğr. Gör. Ferhat Eröz
Atılım Üniversitesi, Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi
Son yıllarda ülkemizde yapılaşmanın çok hızlı bir şekilde geliştiği görülmektedir. Bunun
sonucu yapı teknolojisi ve yapı malzemelerinde bu gelişmeyi desteklemektedir. Yapıda oluşan
bu gelişmeler yapı sınıflarının da özelliklerini ön plana çıkarmaktadır. Bu gelişmeler ile
beraber toplumunda gereksinimleri gelişmektedir. Sonuç olarak, bu gelişmeler beraberinde
belirli uzmanlık alanı oluşturmakta ve bilimsel araştırma gerektirmektedir. Bu kapsamda iç
içe olan iki alan, yapı mimarisi ve mimari akustik’ dir.
Her iki konuda birbiri ile sıkı kullanıma haiz olan ve belirli yönetmelik ve standartlar
çerçevesinde ele alınması gereken uzmanlık alanlarıdır.
Mimari akustik kavramlarını ele alırken “akustik” in ne anlama geldiğini kısaca açıklamak
gerekmektedir.
Akustik;
Antik yunanca “akoustikos” sözcüğünden gelmekte ve tam karşılığı “ses bilimi” dir. Ancak,
diğer bilim dalları özelliklede teknik ve sağlık alanlarında alt bilim dalı olarak ele
alınmaktadır.
Akustik bilim dalı kendi içinde üç ana etapta ele alınmaktadır. Bunlar sırası ile;
1. Geometrik Akustik, mimari akustik tasarım ve planlama yapılması.
2. Ġstatiksel Akustik, sesin işleve göre iç hacimde homojen dağılımı ve anlaşılabilirğinin
sağlanması.
3. Dalga teorisi
Mimari Akustik;
Yapı içinde oluşturulan hacimlerde ana işlevin sağlanması için gereken akustik konforun
gerçekleştirilmesidir. Ses çevremizdeki hayatın akmakta olduğunun bir işaretidir. Sabah
uyanmak için çalar saat ile başlayan gün, konuşmak, radyo dinlemek, televizyon seyretmek,
araba sürmek vb. gibi birçok aktiviteyi örnek göstermek mümkündür. Etrafımızda tam
sessizlik yoktur. Kuş cıvıltıları, rüzgârda titreşen yapraklar yâda sahile vuran dalgaların sesleri
gibi örneklemek mümkündür. Etrafımıza oluşan bu sesler bizi iki şekilde etkilemektedir.
Bunlar; gürültü ve hacim akustiğidir. Gürültü yaşadığımız yerlerde belli limitlerin üstüne
çıktığında rahatsızlık vermeye başlar. Herhangi bir eylemi yaparken gürültü düzeyinin
yükselmesi o eylemi yapamaz duruma getirebilir. Diğer önemli bir nokta ise gürültünün belirli
limitlerin üzerine çıkması işitme sistemimizde önce geçici kayıplar olmakla beraber devam
etmesi durumunda kalıcı hasarlar oluşmaktadır. Mimari Akustik alt bilim dalının gürültü ile
ilgilenen bölümü “Gürültü Kontrolü” olarak adlandırılır.
Mimari Akustiğin diğer bir alt bilim dalı olan “Hacim Akustik” inin temel amacı, gürültü
kontrolü sağlanmış olan yapıların iç hacimlerinde “anlaşılabilme” nin sağlanması ve bu amaç
için gerekli akustik konforun oluşturulmasıdır. Özellikle sesin önemli olduğu hacimlerde
oluşan ses enerjisinin dağılımının ve düşüşünün uygun şekilde kontrol edilmediği durumlarda
anlaşılmada yetersizlik ve olumsuzluklar ortaya çıkmaktadır. Oluşan bu durum konser,
tiyatro, konferans salonu vb. büyük hacimlerde görülebileceği gibi kafe, lokanta, vb.
hacimlerde de oluşmaktadır. Günümüzde gittiğimiz sosyal mekânlarda sohbet etmeye
çalışırken aynı mekânda bulunan insanların yarattığı gürültü nedeni ile bağırarak konuşmak
zorunda kalınmaktadır. Diğer bir yandan karşılıklı konuşma esnasında anlamakta zorluk
çekerken diğer tarafta bulunan masada sohbet eden kişileri çok rahat anlayabilirsiniz.
Neden Mimari Akustik?
Sesin önemli olduğu yapıların akustik tasarım ve planlama çalışmaları, tasarım ekibinde yer
alan diğer uzmanlık alanları gibi yapının programlama çalışmaları ile beraber başlar. Yapının
tasarım prensiplerinin belirlenmesi ve tasarım aşamasında ortaya çıkan sorunlara gerekli
çözümlerin yapılması bu aşamada zorunludur. Böylece uygun çözüm, uygun maliyet ile
istenilen akustik konfor oluşturulur. Burada önemli olan bölüm bitmiş bir binada akustik
hataların giderilmesi çözümü zor olmakla beraber maliyetleri de yükseltir. Mimari tasarımının
başlaması ile paralel olarak yürütülmesi gereken ve bu çalışmaları konu alan alt bilim dalı
“Mimari Akustik” olarak adlandırılır.
Ses ve Ses Alanı;
Mimari Akustik tasarım ve planlama sürecinden önce ses ve ses alanını tanımlamak doğru
olacaktır. Öncelikle sesin fiziksel tanımını yapalım.
Ses bir dalga hareketidir. Ses dalgaları, yer değiştirme olgusuyla tanımlanır. Ancak, ses
dalgalarını “basınç” dalgalanmalarıyla tanımlamak genelde daha uygundur. Denge
durumunda bir akışkana bir noktadan basınç etkisi gelirse bu basınç dalga halinde akışkan
içinde yayılır. Bu durum aynı biçimde atmosferde oluşan basınç dalgalanması da dalgalar
halinde yayılır. Ġnsan kulağı çok duyarlı olması ve yapısı gereği atmosferde oluşan küçük
basınç değişikliklerini algılar ve ayırt eder. Ancak, bu basınç değişiklikleri ve saniyedeki
sayısı belirli limitler içinde olan basınç dalgalanmasına “Ses Dalgası”, bu dalganın
oluşturduğu ve yayıldığı akışkan ortama “Ses Alanı” denir.
Kulağımız normal koşullarda 15 Hz ile 16 000 Hz aralığında işitir. Bu durum insan yaşına
bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Ġnsanın yaşı ilerledikçe bu aralık daralır ve yüksek
frekanslarda kayıp oluşur. Ġnsan kulağı sesi değerlendirirken frekans bantları halinde ve
logaritmik olarak yapar. Burada 100 Hz ile 200 Hz arasında 1 oktav olan perde farkı, 1000 Hz
ile 2000 Hz arasında da 1 oktavdır. Buradan anlaşılacağı gibi herhangi bir (1) frekansı ile
(2=2x1) frekansı arasındaki perde farkı daima 1 oktavdır.
Sinan Akustiği;
Mimari Akustik bilimi Sinan camilerinin akustik özelliklerini irdelemek amacı ile geçmişte ve
günümüzde araştırmaya ve konu edilen iyi akustik konforu tanımlamaya çalışılmıştır. Yapılan
bu çalışmaların ilki 1987 yılında Kültür Bakanlığı destekli araştırmayı 2013 yılında tekrar ele
alınması sonucunda Sinan’ ın cami yapılarında mimari akustik açısından oluşan
değişikliklerin elde edilen veriler ile belirlenmesi açısından önemlidir. Sinan yapılarında
mimari akustik tasarım ve planlamasını yaptığını görmekteyiz. Diğer bir yandan Sinan
geometrik akustik tasarım ilkeleri ile yapılarında akustik konforu sağladığı belirlenmiştir.
Sinan cami yapılarında uyguladığı yöntemler ile mimari, statik, estetik ve mimari akustiği
uyum içinde kullanmıştır.
Mimar Sinan payanda, mukarnas, pandantif, ayak gibi yapı elemanlarını yansıtıcı olarak
kullanmıştır. Diğer yandan uygun yankılanma süresi için yapı içinde sesin enerji kaybını
sağlamak için uyguladığı birinci yöntem harcın içinde keten kullanması ile iç cidarların panel
rezonatör görevini yüklemiş ayrıca kubbede oluşan odaklanmayı ise küp yerleştirerek akustik
rezonatörlerle çözmüştür. Böylece Sinan’ ın günümüz teknolojisi ile gerçekleştirdiğimiz
“Mimari Akustik Tasarım” konusunu dönemi cami yapılarında uyguladığını görmekteyiz.
KAYNAKLAR
[1] SABINE, Paul, E., Acoustic and Architecture, McGraw-Hill Book Company, Inc., New
York, USA, 1932.
[2] BERANEK, L.,Leo, Acoustics, Acoustic Society of America through the American
Institute of Physics. Inc., USA, 1954.
[3] KAYILI, Mutbul, Sinan’s Acoustical Technology, Uluslararası Mimar Sinan
Sempozyumu Bildirileri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, s171–175, 1988.
[4] KURAN, Abdullah, Selçuklular’ dan Cumhuriyete Türkiye’ de Mimarlık, Ġş Bankası
Kültür Yayınları, Ġstanbul, 2012.
[5] NECĠPOĞLU, Gülru, The Age of Sinan: Architectural Culture in the Ottoman Empire,
Reaktion Books Ltd, London, UK, 2005.
[6] ERÖZ, Ferhat, Maketlerin Akustik Ölçümlerde Kullanımı; Konser Salonu, Ölçekli Model
ve Bilgisayar Modellemesinin Karşılaştırılması, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi,
Atılım Üniversitesi, Ankara, 2012.

Download Report