MENAPOZDA VE YAŞLILIKTA BESLENME SUNUM PLANI MENOPOZ DÖNEMİNİN ÖZELLİKLERİ MENOPOZDA GÖRÜLEN SORUNLAR MENOPOZ DÖNEMİNDE BESLENME İLKELERİ YAŞLILIKTA BESLENME YAŞLILIKTA BESLENME İLKELERİ YAŞAM BEBEKLİK ÇOCUKLUK GENÇLİK GEBELİK EMZİKLİLİK MENAPOZ YAŞLILIK MENOPOZ Menopoz, doğurganlık yeteneğinin kaybedildiği 45-51 yaş arası dönemdir. Temel değişiklik östrojenin, yumurtlamanın durması sonucu azalmasıdır. Zamanı bakımından bireyler arasında kalıtıma, fizyolojik ve çevresel faktörlere bağlı olarak farklılık vardır. Yeterli ve dengeli beslenme, fiziksel aktivitenin artırılması ile yaşam kalitesi artırılabilir. MENOPOZ Menopozda organizmada önemli değişiklikler oluşmaktadır. Hormonal değişiklikler Düzgün adet görme ve üreme işlevini oluşturan sistemdeki bozukluklar nedeniyle yumurtalıkların işlevinde azalma MENOPOZ Menopozda görülen sorunlar; Ateş basması, terleme, çarpıntı Uykusuzluk, çabuk sinirlenme, depresyon, unutkanlık,halsizlik Kemik erimesi (osteoporoz) Damar sertliği ( ateroskleroz) İdrar kaçırmaya kadar varan idrar yollarında sıklıkla ortaya çıkan değişiklik, Obezite (şişmanlık) OSTEOPOROZ Menopozda en sık görülen sorun osteoporozdur. Menopozda vücuttan kalsiyum atılımı hızlanır. Bu durum kemik kütlesinin kaybını da hızlandırır. Böylece kemiklerin gücü azalır ve kırılmaya duyarlı hale gelir. Menopozla beraber hızla artan kemik erimesi ve kemiklerin kırılmaya eğilimli hale gelmesine neden olacak şekilde kemik yoğunluğunun azalmasına osteoporoz denir ve osteoporoz bir hastalıktır. OSTEOPOROZLU HASTALARDA GÖRÜLEBİLECEK ŞİKAYETLER • Sırt ağrısı, bel ağrısı, boy kısalması, kamburlaşma görülebilir. Ancak kırık oluşuncaya kadar sinsi bir şekilde ilerler • Kırıklar en sık omurga, kalça ve ön kolda görülür. Omurga kırıkları boyda kısalma ve kamburlaşmaya neden olurken kalça kırıkları %30- 40 oranında ölümle sonuçlanabilmektedir. OSTEOPOROZDAKİ EN ÖNEMLİ RİSK ETMENLERİ Diyabet ve hipertroidi gibi hastalıklar Menopoza girmiş olmak Erken menopoza girmek veya yumurtalık ameliyatı ile menopoza girmek Erkeklerde erkek cinsiyet hormonunda (testosteron) azalma Düşük Ca içeren diyetle beslenme, D vitamini yetersizliği Fiziksel aktivitenin az olması Ailede osteoporoz olması Kısa boylu, ince yapılı olmak Beyaz tenli, açık renk gözlü olmak Sigara ve alkol kullanımı Kortizon ve epilepsi ilaçları gibi uzun süre ilaç kullanma OSTEOPOROZDAN KORUNMA VE TEDAVİ • 30-35 yaşlarına kadar doğru beslenme ve egzersizle maksimum kemik kitlesine ulaşmaktır. Süt ve süt ürünleri, brokoli ve ıspanak gibi koyu yeşil yapraklı sebzeler, Sardalya ve somon balığı gibi yağlı balıklar Tahıllar ve Ca bakımından zengin yiyecekler Her yaşta dengeli bir şekilde tüketilmeli, risk faktörü oluşturan yiyecek ve içeceklerden uzak durulmalıdır. Düzenli egzersiz kemikleri güçlendirir, dayanıklılık ve dengeyi artırır. Her yaşın egzersiz programı farklı olmalıdır. Hızlı yürüyüş ve dans, engeli olmayan herkese tavsiye edilebilir. Osteoporozlu hastalar kaymayan alçak ölçekli ayakkabılar giyerek, evlerinde uygun zemin ve ışıklandırma sağlayarak düşme riskini azaltmalıdır. MENOPOZDA BESLENME İLKELERİ Sağlıklı kemik yapısı için çocukluk döneminden itibaren yeterli Ca içeren besinler tüketilmelidir. Kemik yapımı çocukluktan itibaren başlar ve 20’li yaşlarda en yüksek seviyeye ulaşır. 30’lu yaşlardan itibaren yapım yerine kemiklerden Ca kaybı başlar. Kemik yapısını korumak için menopoz döneminde de yeterli miktarda Ca içeren besinler alınmalıdır. Bu dönemde diyetin toplam yağ içeriğine dikkat edilmelidir. Menopozdan önce kadınlardaki östrojen hormonu kalp krizine karşı kadınların doğal olarak korunmalarını sağlar (östrojen sayesinde kandaki HDL yükselir. HDL kolesterol, kolesterolün kalp duvarlarında birikmesini engeller). Menopozdan sonra ise östrojen üretimi azaldığından kalp hastalıklarına karşı bu doğal koruma kaybolur. Kan yağlarındaki değişiklikler kalp hastalıklarına neden olur. Tüketilecek yağlar 3 gruba ayrılır: Doymuş, tekli doymamış ve çoklu doymamış yağlar Menopoz döneminde kalp-damar hastalıkları riskinden korunmak için zeytinyağı tüketimini artırmak gereklidir. Yağı azaltılmış süt ve süt ürünleri tercih edilmelidir. Aşırı protein tüketiminden kaçınmalıdır Yüksek proteinli diyet idrarla Ca atılımını artırır ve kemik erimesi için önemli bir risk etmenidir. Balık, hindi ve tavuk eti tercih edilmelidir. Yeterli Ca tüketilmelidir Ca’un kullanılabilmesi için güneş ışığı ile aktifleşen D vitaminine ihtiyaç vardır İçme ve kullanılan suların flor içeriği kemik ve diş sağlığı açısından önemlidir. Yemeklere aşırı tuz eklemekten ve tuzlanmış besinleri aşırı tüketmekten kaçınılmalıdır. Turşu, salamura besinler, zeytin, tuz içeriği yüksek olan besinlerdir. Aşırı tuz, idrarla kalsiyum atımını artırmaktadır. Düzenli fiziksel aktivite yapılmalıdır Gençlik döneminde kemik kitlesini artırır. Yaşlılık döneminde ise kemik kitlesi kaybını önler. Her gün düzenli olarak en az 30 dakika yürüyüş yapılmalıdır. Düzenli fiziksel aktivite yapılmalıdır Sigara içilmemelidir Alkolden sakınılmalıdır Aşırı zayıflıktan kaçınılmalıdır Şişmanlıktan kaçınılmalıdır Aşırı kafein tüketilmemelidir Sıvı tüketimi artırılmalı YAŞLILIKTA BESLENME Yaşlanma Yaşlılık Anne karnından başlayarak yaşamın sona ermesine kadar devam eden bir süreçtir 65 yaş üzeri bireyler yaşlı olarak tanımlanır Zamana bağlı olarak, hastalık söz konusu olmaksızın ortaya çıkan; vücut yapısında, organların işlevlerinde, hücrelerin, dokuların ve organizmanın fizyolojik işlevlerinde oluşan değişikliklerdir Biyolojik yaşlanma Tüm yaşam boyu sürer Fizyolojik yaşlanma Biyolojik yaşlanmaya bağlı olarak organlarda olan değişiklerdir. Duygusal yaşlanma Kişinin kendisini yaşlı hissetmesine bağlı olarak yaşam görüşü ve yaşam şeklinin değişmesi Fonksiyonel yaşlanma Aynı yaşta diğer bireylerle karşılaştırıldığında toplum içinde fonksiyonların devam ettirilememesidir Sosyal yaşlanma Kişinin aktif çalışma dönemini tamamlayarak sosyal güvence sisteminin katkısıyla yaşadığı dönemin adıdır. 18 YAŞLILIK DÖNEMİNDE BİREYDE MEYDANA GELEN DEĞİŞİKLİKLER Fiziksel değişiklikler Vücut ağırlığı Erişkin dönemde vücut ağırlığındaki artış 50-59 yaş dönemine kadar sürer. Altmış yaşından sonra ise 20 yıl içinde vücut ağırlığı düşmeye başlar. Protein ve kas yapısı Vücut kompozisyonu bozulur. Yağsız vücut kütlesi erişkin dönemde azalma gösterir, 80’li yaşlarda ise bu azalma hız kazanır. Kemik Yaşlılık döneminde kemiklerde ve total Ca seviyesinde düşüş olur. Total Ca seviyesi kadınlarda erkeklere göre daha düşüktür. Kadınlar yaşamları boyunca kemiklerinde bulunan kalsiyum düzeylerinin %40’ni kaybederler. Bu azalmanın yarısı menopozdan sonraki ilk 5 yıl içinde diğeri yarısı ise uzun dönemde gerçekleşir. Sodyum ve proteinden zengin bir diyetle beslenen bireylerin Ca ihtiyaçlarında da artış meydana gelmektedir. D vitamini alımındaki yetersizlik kemik kaybını artırarak osteoporoza neden olur. Sarkopeni Yaşlılık döneminde kas ve kuvvet kaybıdır. Nedenleri farklı olmakla birlikte yaşlılık dönemine bağlı değişiklikler, fiziksel aktivite azlığına bağlı nedenler, kronik beslenme sorunları en temel nedenler arasındadır. Yağ kütlesi Vücut yağ kitlesi 20-60 yaşları arasında iki katına çıkar. 60 yaşından sonra BMI’a bağlı olarak düşmeye başlar. Yağ kütlesi fazlalığı; koroner arter hastalığı, hipertansiyon, diyabet, kanser gibi hastalıklara sebep olabilir. 21 Yaşam biçimindeki değişiklikler • Yalnız yaşama • Eşini kaybetme • Aileden ya da arkadaşlarından ayrılma • İşten ayrılma • Evden ayrılma • Fiziksel engel, hareket güçlüğü • Yardımcı kişi ve kurumların olmaması • Gelir yetersizliği • Bağımlılık • Sosyal izolasyon • Ruhsal problemler (depresyon, bunama) • İlaç kullanımı Organ fonksiyonlarındaki değişiklikler • Tat ve koku duyusu azalır • Tükürük salgısı azalır • Ağız ve diş problemleri ortaya çıkar • Yutma güçleşir • Mide fonksiyonları azalır • Karaciğer ve safra fonksiyonları azalır • Barsak fonksiyonları azalır • Bağışıklık sistemi fonksiyonları azalır • Sinir sistemi fonksiyonları azalır • Bazal metabolizma hızı yavaşlar YAŞLILIK DÖNEMİNDE BESLENME İLKELERİ Besin çeşitliliği artırılmalıdır Yaşlının beslenmesi ekonomik durumuna ve beslenme alışkanlığına göre bağlı olarak olanakları ölçüsünde dört besin grubundaki besinlerden her öğünde tüketilecek şekilde düzenlenmelidir. Az ve sık beslenilmelidir İdeal vücut ağırlığı korunmalıdır Sıvı tüketimi artırılmalıdır Tuz tüketimi azaltılmalıdır Düşük yağlı ve düşük kolesterollü besinler tüketilmelidir Taze sebze ve meyve tüketimi artırılmalıdır Şeker tüketimi azaltılmalıdır 24 Posa tüketimi artırılmalıdır Ca içeren süt ve süt ürünleri artırılmalıdır Çiğneme ve yutma zorluğu, iştahsızlık gibi bazı sorunlara bağlı demir kaynaklarının yetersiz alımı, midenin asit salgısının azalması ve kansızlığa neden olur. Demir bakımından zengin yiyecekler tüketilmelidir. Çay ve kahvenin aşırı tüketiminden kaçınılmalıdır Sigara ve alkol kullanılmamalıdır Besinler doğru yöntemlerle pişirilmelidir 25 YAŞLILIKTA ALINMASI GEREKEN BESİN ÖĞELERİ Protein Yaşla birlikte azalan bağışıklık sistemi fonksiyonları da göz önüne alındığında beden ağırlığının kilosu başına 1 gr protein günlük gereksinimi karşılayabilir. Buna göre 70 kg ağırlığındaki bir bireyin günlük protein ihtiyacı 70x1=70 gr’dır. 26 Karbonhidrat Günlük alınan enerjinin yaklaşık %60’ı karbonhidratlardan karşılanmalıdır. Gereksinimden fazla alınan karbonhidrat fazla yağa çevrilerek şişmanlığa neden olur. Karbonhidrat ihtiyacı tahıllar, kepeği ayrılmamış tahıl unları, sebze ve meyvelerden karşılanmalıdır. 27 Yağlar Günlük alınan enerjinin yaklaşık %25’i yağlardan sağlanmalıdır. Hastalık nedeni ile ilgili bir kısıtlama yoksa günlük tüketilmesi gereken miktar yaklaşık 35-40 gr’dır. Bu miktarın yarısı bitkisel sıvı yağlardan, yarısının da zeytinyağından sağlanması uygundur. 28 29
© Copyright 2024 Paperzz
