Tam Rekabet Piyasası

TAM REKABET PİYASASI
Mal piyasalarında rekabet türüne göre Tam Rekabet Piyasası (TRP) ve Eksik Rekabet
Piyasalarının (ERP) ortaya çıktığını bir önceki bölümde ifade etmiştik. Piyasa ekonomisinin
temel dayanağı TRP’dir. Bu yaklaşımda tüm piyasalar Tam Rekabet Piyasası koşullarına
sahip kabul edilir. Oysa ki, gerçek hayatta hemen hemen hiçbir piyasada Tam Rekabet
koşulları oluşmaz. Gerçekte Eksik Rekabet Piyasalarından biri ortaya çıkar. Ancak, bir
sonraki bölümde inceleyeceğimiz Eksik Rekabet Piyasalarının hangi yönlerinin “eksik”
olduğunu ancak TRP’nı tam olarak öğrenerek anlayabiliriz.
I.
II.
III.
IV.
Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri
Tam Rekabet Piyasasının başlıca dört temel özelliği bulunmaktadır:
Atomize Olma: TRP’de n sayıda (çok sayıda) satıcı karşısında n sayıda alıcı vardır.
Bunun sonucunda hiçbir tek satıcı veya tek alıcı tek başına fiyat üzerinde etkili
olamaz. Fiyat piyasada çok sayıda satıcı ve alıcının kararlarına göre “otomatik” olarak
belirlenir. TRP’de fiyat veridir (sabittir).
Mobilite: Alıcıların, satıcıların, mal ve hizmetlerle, üretim faktörlerinin hiçbir ek
maliyete katlanmadan tam bir hareket serbestliğine sahip olmaları anlamını
taşımaktadır. Alıcı istediği her mal ya da hizmeti satın alabilir, satıcı da istediği malı
üretebilir, satabilir.
Homojenlik: TRP’de üretilen tüm malların aynı nitelik, kalite ve görünüme sahip
olmasıdır. Bu özellik gereği sadece TRP’de reklama ihtiyaç duyulmaz. Reklama
ihtiyaç duyulmaması sonucunda kaynak israfı önlenir. Bunun sonucunda da firmaların
en düşük ortalama maliyet (minATC) ile üretim yapabildikleri (tam kapasite üretim
düzeyi) kabul edilir.
Şeffaflık: Tüm alıcı ve satıcılar bir malın tüm piyasalardaki fiyatı hakkında tam
bilgiye sahiptirler. Örneğin aynı cins portakalın İstanbul, Ankara ve İzmir’deki fiyatını
bilen tüketici, portakal hangi şehir pazarında ucuz ise hiçbir ek maliyete
katlanmaksızın (mobilite özelliği gereği) oraya gidecek ve üretici de hangi şehirde
daha pahalı ise portakalını oraya götürecektir. Neticede, uzun dönemde tüm portakal
piyasalarında fiyat eşitlenecektir.
Tam Rekabet Piyasasında Firma Malına Talep Eğrisi
TRP’de fiyat veri (sabit) kabul edildiği için firma malına talep eğrisi, miktar eksenine
paralel şekildedir. Firma sabit kabul edilen fiyattan istediği miktarda mal arz edebilecektir.
TRP’de firma malına talep eğrisine ulaşmak için fiyat oluşumunu hatırlayacağız. TRP’de fiyat
arz ve talebe göre belirlenmektedir. Arz ve talebin eşitlendiği (arz ve talep eğrisinin kesiştiği)
noktanın (denge noktası) gösterdiği fiyat denge fiyatıdır. Piyasada arz ve talebe göre oluşan
denge fiyatı TRP’deki firma için veridir.
1
P
P
S
E
100
100
D
(Firma Malına
Talep Eğrisi)
D
Q
0
Q
0
Tam Rekabet Piyasasında Firma Gelirleri
TRP’de firma gelirlerini üç başlıkta inceliyoruz. Bular, toplam gelir (TR), ortalama
gelir (AR) ve marjinal gelir (MR)’dir.
 Toplam Gelir (TR)
Piyasa türü ne olursa olsun, toplam gelir satış fiyatıyla, satış miktarının çarpımına
eşittir. TRP’ye özel olarak toplam gelir eğrisi satış miktarı arttıkça sabit bir eğimle artar.
Bunun sebebi, TRP’de fiyatın sabit kalmasıdır. TRP eğrisinin eğimi fiyata bağlıdır. Yüksek
fiyatlarda hızla yükselirken, düşük fiyat düzeylerinde görece yavaş yükselir.
TR=P.Q
Fiyatı (P) 100 TL olan maldan sırasıyla 10, 20 ve 30 adet satan firmanın toplam geliri 1000,
2000 ve 3000 olacaktır.
TR=100.10=1000
TR=100.20=2000
TR=100.30=3000
TR
TR
3000
2000
1000
0
Q
10
20
30
 Ortalama Gelir (AR)
Satılan mal birimi başına elde edilen gelirdir. TRP’de her birim mal aynı fiyattan
satıldığı için AR sabit kalacaktır ve fiyata eşit olacaktır (AR=P). Tam Rekabet Piyasasında
firma malına talep eğrisi ile ortalama gelir (AR) eğrisi çakışmaktadır. Bu sebeple tek eğri
üzerinde ifade edilirler.
Ortalama geliri, toplam geliri (TR) satılan mal miktarına (Q) bölerek buluruz:
TR
P.Q
AR =
⇒ AR =
=P
Q
Q
2
P
P0
D = AR
Q
0
 Marjinal Gelir (MR)
Satılan son birim malın toplam gelirde yarattığı değişimdir. Her bir mal aynı fiyattan
satıldığına göre son satılan malda aynı fiyattan satılacaktır. Dolayısıyla, TRP’de marjinal
gelirde (MR) fiyata (P) eşittir.
∆TR
MR =
⇒ MR = P
∆Q
P
P0
D = AR = MR
Q
0
Rekabet Piyasasında Kısa Dönem Firma Dengesi
Firma kârını maksimize eden üretim düzeyine firma dengesi üretim düzeyi adı verilir.
Kısa dönede TRP’de firma girişleri tamamlanmadığından, firma ekonomik kâr elde edebilir.
Uzun dönemde yeni firma girişleri ile ekonomik kâr ortadan kalkacaktır. Kısa dönemde
TRP’de firmanın ekonomik kâr elde edebiliyor olması normal kâr veya zarar ile faaliyette
bulunmayacağı anlamına gelmez. Kısa dönemde her üç ihtimalde söz konusudur. Firmanın
kısa dönemde dengede olduğu üretim düzeyi, ekonomik kâr elde etme olasılığı olan tek üretim
düzeyidir. Bunun dışındaki üretim düzeylerinde firmanın ekonomik kâr ile çalışma ihtimali
yoktur. TRP’de kısa dönem denge üretim düzeyini iki yaklaşımla bulabiliriz. Bunlar MR=MC
yaklaşımı ve TR,TC yaklaşımıdır. Bu yaklaşımlara geçmeden önce kâr ile ilgili birkaç
ayrıntıyı görmeliyiz.
Toplam kâr ( Π ), katlanılan toplam maliyetlerle elde edilen toplam gelirler arasındaki
farktır.
Π = TR − TC
Toplam gelir (TR) ile toplam maliyet (TC) arasındaki fark pozitif ise ekonomik kâr söz
konusudur.
TR>TC ise Ekonomik Kâr
Toplam gelir (TR) toplam maliyete eşit ise normal kâr vardır. Normal kâr, firmanın
örtük ve sabit maliyetlerini karşıladığı gelir düzeyini ifade eder. Firma, değişken maliyetlerini
karşılayamaz ancak, günlük faaliyetlerini kârını artıracağı beklentisi ile devam ettirir.
TR=TC ise Normal kâr
Toplam gelir toplam maliyetten düşük ise zarar söz konusudur.
TR<TC ise Zarar
3
 MR=MC Yaklaşımı
Tam Rekabet Piyasasında kısa dönem firma denge üretim düzeyini marjinal gelirin
(MR), marjinal maliyete (MC) eşitlendiği düzey ile bulmak mümkündür.
AR
AC
MR
MC
P
MC
ATC
A
X
C
0
B
D = AR = MR
N
Q
QA
Q0
QB
X; denge noktası
Q0; denge üretim hacmi
P; satış fiyatı
C; ortalama maliyet
TR alanı; 0PXQ0
TC alanı; 0CNQ0
Π alanı; CPXN
 Toplam Gelir, Toplam Maliyet Yaklaşımı
Toplam gelirin toplam maliyeti aştığı durumlarda ekonomik kârın ortaya çıktığını
belirtmiştik. Ekonomik kârı maksimum kılacak üretim düzeyi toplam gelirin toplam maliyeti
en çok aştığı düzeyde sağlanmaktadır. Aşağıdaki grafikte bu durumu gözlemleyebiliriz.
TC
TR
TC
TP
TR
B
X
A
Y
0
Q
QA
Q0
QB
TP
4
0 − Q A ⇒ Zarar
Q A − Q B ⇒ Eko.Kar
Q B − ∞ ⇒ Zarar
Q A ⇒ Normalkar
Q B ⇒ Normalkar
Q0 ⇒ Maksimum.Kar
Rekabet Piyasasında Kısa Dönem Firma Arz Eğrisi
Kısa dönemde firma arz eğrisi marjinal maliyet (MC) eğrisinin, ortalama değişken
maliyet eğrisi 8AVC) üzerinde kalan kısmıdır. Yani, tam rekabet piyasasında kısa dönemde
firma en kötü ihtimalle ortalama değişken maliyetlerini karşılayacak fiyat düzeyinden satış
yapar. Bunun altındaki fiyat seviyeleri firma için kapanma durumunu getirir.
MC
P,C
C
P3
ATC
AVC
B
P2
A
P1
0
Q
Q1
Q2 Q3
Ürünün fiyatının ortalama değişken maliyete eşit olduğu (P=AVC) üretim düzeyine (A
noktası) firmanın kapanma noktası denir. Firma yalnızca AVC’den yüksek fiyat seviyelerinde
üretimini sürdürecektir.
Fiyat P2 olduğunda ortalama toplam maliyet (ATC) karşılanmaktadır. P=ATC durumu
(B noktası) firmanın başabaş (normal kâr) noktasıdır.
Fiyat P3 olursa, yeni denge noktası olan C noktası ortalama toplam maliyetin (ATC)
üzerinde olduğu için (P>ATC) firma ekonomik kâr elde eder.
AVC üzerinde olan fiyat seviyeleri firmayı mal üretmeye yönelteceği için; marjinal
maliyet eğrisinin ortalama değişken maliyet eğrisi üzerinde kalan kısmına firmanın kısa
dönem arz eğrisi denir.
Uzun Dönemde Tam Rekabet Piyasasında Firma Dengesi
Uzun dönemde tüm maliyetler değişir olduğundan firmalar üretim tesislerinin ölçeğini
değiştirebilme kabiliyetine sahiptir. Endüstride ekonomik kâr elde eden firmaların olması bu
kârdan yararlanmak isteyen yeni firmaların girmesine neden olacaktır. Yeni firmaların
endüstriye katılımı ile birlikte arz miktarı artacağından denge fiyatı aşağıya inecektir. Öte
yandan, firma sayısının artması hammadde ve diğer faktör talebini artıracağından firma
maliyetlerinde artış meydana gelecektir. Bu süreç, endüstride ekonomik kârın ortadan kalkıp
normal kârın tüm endüstriye yayılmasıyla son bulur. Uzun dönemde hiçbir firma ekonomik
kâr elde edemez. Uzun dönemde endüstri dengesi ile firma dengesi birbiriyle aynıdır. Uzun
dönemde tam rekabet piyasasında kısa ve uzun dönem gelirleri maliyetlere ve fiyata eşitlenir.
LRMC=MC=LRATC=ATC=MR=AR=P
5
LRMC=Uzun Dönem Marjinal Maliyet
MC= Marjinal Maliyet (Kısa Dönem)
LRATC= Uzun Dönem Ortalama Toplam Maliyet
ATC= Ortalama Toplam Maliyet (Kısa dönem)
MR= Marjinal Gelir
AR= Ortalama Gelir
P=Fiyat
AR
AC
MR
MC
MC
ATC
LRMC
LRATC
P0
0
D = AR = MR=P
Q
Q0
6

Download Report