T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü TAHILLAR VE YEMEKLİK DANE BAKLAGİLLER Vicdan Acar Koordinatör 05.03.2014 1 Sunu Planı • • • • • • • Personel Görev Tanımı ve Konuları İstatistiki Bilgi Çeşit Geliştirme Tohumculuk Uluslararası Çalışmalarımız Diğer Çalışmalarımız 2 TYB ORGANİZASYON TAHILLAR VE YEMEKLİK DANE BİTKİLER ARAŞTIRMALARI ÇALIŞMA GRUBU Serin İklim Tahılları • Dr. Semra ACER Sıcak İklim Tahılları Yemeklik Dane Baklagiller • Türkan AYDEMİR • Süveyla YILMAZ 3 Tahıllar ve Yemeklik Dane Baklagiller Araştırmaları Görev Tanımı: • Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü üst yönetimi tarafından belirlenen amaç, ilke ve talimatlara uygun olarak; • Tahıllar ve yemeklik dane baklagiller araştırmalarına yönelik projelerin hazırlanması / hazırlatılması, • Gelişmelerinin takip edilmesi, • Politika, • Değerlendirilmesi ve sonuçlarının yayınlanması ile ilgili faaliyetleri yürütmek.  (28.06.2012 tarih ve 857 Sayılı TAGEM Organizasyon Olur’u) 4 Türkiye’de Bitkisel Üretim Sektörü Türkiye, tarımsal üretim faaliyetini gerçekleştirdiği yaklaşık 23,6 milyon ha tarım arazisinden yem bitkileri dahil yıllık 140 milyon tona ulaşan bitkisel ürün elde etmektedir. 5 Tahıllar ve Yemeklik Dane Baklagiller Tahıllar ve Yem eklik Dane Baklagiller 2012 Toplam Tahıllar Pay (%) 2013 Üretim ( Ton) Üretim ( Ton) 58 704 720 100,0 63 452 736 Pay (%) Değişim (%) 100,0 8,1 33 377 430 56,9 37 489 268 59,1 12,3 20 100 000 34,2 22 050 000 34,8 9,7 4 600 000 7,8 5 900 000 9,3 28,3 880 000 1,5 900 000 1,4 2,3 7 100 000 12,1 7 900 000 12,5 11,3 Çavdar 370 000 0,6 365 000 0,6 -1,4 Yulaf 210 000 0,4 235 000 0,4 11,9 Tritikale 105 000 0,2 118 000 0,2 12,4 1 190 706 2,0 1 147 735 1,8 -3,6 Bakla (yem eklik) 7 868 0,0 7 818 0,0 -0,6 Bezelye 2 686 0,0 3 235 0,0 20,4 Nohut 518 000 0,9 506 000 0,8 -2,3 Fasulye (kuru) 200 000 0,3 195 000 0,3 -2,5 Mercim ek (kırm ızı) 410 000 0,7 395 000 0,6 -3,7 28 000 0,0 22 000 0,0 -21,4 2 111 0,0 2 112 0,0 0,0 Buğday Mısır (dane ) Çeltik Arpa Kuru baklagiller (toplam ) Mercim ek (yeşil) Börülce TÜİK, Bitkisel Üretim İstatistikleri, 2013 6 Dünyada Birleşmiş Milletler verilerine göre gıda kaynakların % 68 ‘ini tahıllar doğrudan olarak, % 22 ‘sini diğer bitkiler, % 10’unu su ürünleri oluşturmaktadır.  Buğday dünyada 450 milyon ton gıda, 120 milyon ton yem, 40-50 milyon ton tohumluk ve diğer şekilde değerlendirilmektedir. AB 140 milyon ton, Çin, Hindistan, Rusya, ABD, Kanada, Pakistan, Avustralya, Türkiye, Ukrayna, Kazakistan, İran, Arjantin ülke dünya üretiminin % 88’ini oluşturmaktadır.  Arpa dünyada 120-130 milyon ton üretilmektedir. AB 54 milyon ton, Rusya, Kanada, Ukrayna, Avustralya ve Türkiye …….  Pirinç dünyada 471 milyon ton üretilmektedir. Çin 143 milyon ton, Hindistan, Endonezya, Bangledeş, Vietnam,……..  Mısır dünyada 950 milyon ton üretilmektedir. ABD 355 milyon ton, Çin, Brezilya, AB, Arjantin, Hindistan, Meksika,….. 7 Baklagiller üretimi dünya geneline yayılmış olmakla beraber, ülkeler genel olarak belirli cinslerin üretimi ile ön plana çıkmaktadır. – Fasulye ve nohut üretiminde Hindistan, – Mercimek üretiminde Kanada, – Bakla üretiminde Çin, – Bezelye de ise Rusya Federasyonu ilk sırada yer almaktadır. Ülkemiz ekim alanlarının yaklaşık % 4,2’sini yemeklik tane baklagillere ayrılmaktadır. Yemeklik tane baklagillere ayrılan alanın;   % 52’si nohut,  % 30’u kırmızı mercimek,  %10’u kuru fasulye ve  % 8’ni de diğer baklagiller oluşturmaktadır. Türkiye, Dünya nohut üretiminde 2., mercimek üretiminde 3. ve fasulye üretiminde de 23. sırada bulunmaktadır. 8 Temel Araştırma Alanları TAHILLAR 1. Ekmeklik Buğday 2. Makarnalık Buğday 3. Arpa 4. Diğer Serin İklim Tahılları 5. Mısır 6. Çeltik 7. Diğer Sıcak İklim Tahılları 8. Tahıllarda Tarımsal Mekanizasyon, Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Kullanılması 9. Tahıllarda Sosyo - Ekonomik Çalışmalar 10. Tahıllarda Organik Tarım 11. Tahıllarda Entegre Mücadele Yönetimi 9 Temel Araştırma Alanları Yemeklik Dane Baklagiller 1. Nohut 2. Mercimek 3. Kuru fasulye 4. Diğer yemeklik Dane baklagiller 5. Yemeklik Dane Baklagillerde Tarımsal Mekanizasyon, Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Kullanılması 6. Yemeklik Dane Baklagillerde Sosyo Ekonomik Çalışmalar 7. Yemeklik Dane Baklagillerde Organik Tarım 8. Yemeklik Dane Baklagillerde Entegre Mücadele Yönetimi 10 Bütçe TBAD ÇALIŞMA GRUPLARI BAZINDA ARAŞTIRMA ENSTİTÜLERİNDE YÜRÜTÜLEN PROJE BÜTÇELERİ Sıra No 1 2 3 4 Çalışma Grupları Tahıllar ve Yemeklik Tane Baklegiller Araştırmaları ÇG Endüstri Bitkileri Araştırmaları ÇG Çayır Mer'a ve Yem Bitkileri Araştırmaları ÇG Biyolojik Çeşitlilik ve Genetik Kaynaklar Araştırmaları ÇG TOPLAM Proje Tutarı (TL) 2.076.414 925.955 357.180 644.996 4.004.545 2012 Yatırım Projeleri İçindeki % Payı TBAD TAGEM 6,17 3,39 2,75 1,51 1,06 0,58 1,91 1,05 11,91 6,53 Proje Tutarı (TL) 2.327.164 1.069.660 527.850 902.838 4.827.512 2013 Yatırım Projeleri İçindeki % Payı TBAD TAGEM 7,18 3,24 3,3 1,48 1,63 0,73 2,78 1,25 14,9 6,72 Not: Bitkisel Üret.ve Bitk.Hast.Araş.Kap.Dest.Prj., Genetik Kaynakların Ex-Situ Korunması Projesi, Bitkisel Biyolojik Çeşitlilik ve Korunması Projelerinden desteklenmektedir. Spesifik yatırım projeleri Çalışma Gruplarına dahil edilmemiştir. Çeşit Geliştirme 1963-2013 Yıllarında Tarla Bitkilerinde Tescil Edilen Çeşitlerin Kurumlara Dağılımı • 1963-2013 yılları arasında enstitülerimiz tarafından buğdayda 278, arpada 84, çeltikte 62, mısırda 285, 292 mısır hattı, kuru fasulyede 33, mercimekte 29 ve nohutta 34 çeşit olmak üzere tahıllarda toplam 1282 çeşit geliştirilmiştir. Toplam :2583 çeşit 12 TÜR ADI TAGEM ce tescil edilenler 2013 1963-2013 Arpa 1 58 Bakla - 5 Çavdar - 1 Çeltik 8 59 E. Buğday 2 151 M. Buğday 1 51 Kuru Fasulye - 22 Mısır 1 42 Mısır hattı - 35 Mercimek 1 23 Nohut 2 Tritikale Yulaf TOPLAM Çeşit Sayısı Geliştirilen Çeşit Sayısı TARLA BİTKİLERİ SERİN İKLİM TAHILLARI SICAK İKLİM TAHILLARI YEMEKLİK DANE BAKLAGİLLER 145 82 Toplam :2583 çeşit507 Tür Adı Üretimdeki Payı (%) E. Buğday 95 M. Buğday 98 32 Arpa 99 - 10 Çeltik 100 1 9 Nohut 100 17 507 Mercimek 100 01.02.2014 itibariyle TYB tescil edilen çeşit sayıları 280 Araştırma Kuruluşlarımızca Tescil Edilen Çeşit Sayıları BDUTAE 8 2 Doğu Akdeniz TAE 12 4 DA TAE 8 5 3 1 1 DAGTAİ Ege TAE 8 7 7 27 4 23 3 1 20 1 1 4 15 2 1 2 7 1 1 2 1 4 3 2 GAP TAE TOPLAM Bakla K. Fasulye Mercimek 15 Nohut 12 Çeltik Mısır Hattı Batı Akdeniz TAE Mısır Tritikale Çavdar Yulaf Arpa M. Buğday ENS/İST E. Buğday (Milli Çeşit Listesinde Yer Alan 1963-2013) 32 2 GAP UTAEM 4 11 5 Geçit Kuşağı TAE 23 5 9 Karadeniz TAE 3 Mısır Aİ 8 TARM 15 8 11 Trakya TAE 11 1 5 TOPLAM 100 40 44 1 1 2 1 3 2 10 11 2 3 5 6 4 5 6 7 29 9 59 2 18 1 30 1 48 31 4 1 10 25 28 35 29 18 21 1 49 4 359 Tür Arpa Buğday Çavdar Çeltik Mercimek Enstitü Sayısı(1) 6 9 1 1 2 Çeşit Sayısı 17 57 1 16 6 Firma Sayısı 69 118 1 31 10 Tür Mısır Nohut Tritikale Yulaf Toplam Çeşit/Hat Devri Enstitü Sayısı(1) 3 3 3 2 11 Çeşit Sayısı 18 7 5 3 128 Firma Sayısı 15 6 20 4 190 (1)Doğu Anadolu TAE, Geçit Kuşağı TAE, Doğu Akdeniz TAE, GAPUTAEM, Trakya TAE, Mısır Aİ, Karadeniz TAE, Bahri Dağdaş UTAE, Batı Akdeniz TA, Tarla Bitkileri MAE 430 kişi ıslahçı hakkından faydalanmaktadır. 15 TİGEM- TOHUMLUK ÜRETİMİ NDE KULLANILAN ÇEŞİTLER TİGEM'e Ait Çeşit Sayısı (Adet) CİNSLER TAGEM’den Alınan Çeşit Sayısı (Adet) TOPLAM ÇEŞİT SAYISI (Adet) Pamuk 2 2 Çeltik 2 2 Nohut 7 7 Mercimek 1 1 Yonca 2 Korunga Fiğ GENEL TOPLAM 1 3 1 4 1 1 5 19 2 21 16 Tahıllar ve Yemeklik Dane Baklagiller Araştırmaları  TAGEM Araştırma Enstitüleri tarafından geliştirilen çeşitlerden bazıları yurt dışında da kullanılmaktadır  Bunlardan bazıları; • Yunanistan, Bulgaristan, Ukrayna ve Rusya'da Çeltik, • Sudan, Suriye, İran ve Türkmenistan’da Buğday, • Suriye’de Nohut, 17 Tahıllar ve Yemeklik Dane Baklagiller Araştırmaları ÜLKESİ ÇEŞİDİ MİKTARI (TON) BİRİM FİYATI TOPLAM TUTARI 9.300 711 ($/TON) 6.612.300 ($) 99, Gönen-98, Pehlivan, Golia, Basribey-95, Flamura-95, Pamukova, Ziyabey-98) 291 850 ($/TON) 247.260 ($) 1 Çeşit (Kaşifbey-95) 150 700 ($ TON) 105.000 ($) (Sarıçanak-98) 25 650 ($ TON) 16.250 ($) 2012 YILI Sudan Azerbaycan Libya 2 Çeşit (Basribey-95, Ziyabey-98) 14 Çeşit (Pandas, Kaşifbey-95, Ceyhan- Kuzey Kıbrıs Türk 1 Çeşit Cummhu. TOPLAM 9.766 6.980.810 ($) 2013 YILI Azerbaycan KKTC Toplam 6 Çeşit (Kaşifbey, Ceyhan-99, Fırat-93, Sarıçanak-98, Eminbey, Kızıltan-91) 1 Çeşit (Sarıçanak-98) 488 650 ($/TON) 860 ($/TON) 377.680 ($) 25 650 (Ş/TON) 16.250 (Ş) 513 393.930 ($) 18 Çeşit Geliştirme Tahıl ve Baklagillerde Ortalama Verim Artışları Çeşit geliştirme çalışmaları sonucunda birim alandan elde edilen verimde artışlar sağlanmıştır. 2002 Ekim Alanı 2013 Ekim Alanı (milyon Ha) (milyon Ha) Buğday 9.3 7.3 -19 19.5 22.0 3 210 301 26 Arpa 3.6 2.7 -24 8.3 7.9 -14 231 295 10 Mısır 0.5 0.7 25 2.1 5.9 119 422 904 75 Çeltik 0.06 0.1 100 0.4 0.9 144 600 771 23 Nohut 0.66 0.4 -37 0.6 0.5 -20 100 127 29 K. Fasulye 0.18 0.09 -48 0.25 0.20 -20 139 215 55 Mercimek 0.49 0.24 -52 0.54 0.44 -22 119 193 62 Ürünler % Değişim 2002 Üretim 2013 Üretim (milyon ton) (milyon ton) % Değişim 2002 Verimi 2013 Verimi % Değişim (kg/dekar) (kg/dekar) 19 Tahıllar ve Yemeklik Dane Baklagiller Araştırmaları Projeler KAYNAK YATIRIM Tahıllar Yemeklik Dane Baklagiller TÜBİTAK (1007,1003 1001) İKİLİ İLİŞKİLER (KKTC, FAO, AB…..) PROJE SAYISI BÜTÇE ENSTİTÜ SAYISI 106 1.462.800 TL 15 35 470.675 15 23 9.119.171 TL 6 7 3 826.600TL 113.000 $ 6 1 Bakanlık Ar-Ge Projeleri PROJE ADI Bütçesi (TL) PROJENİN YÜRÜTÜLDÜĞÜ KURULUŞ Nohut (Cicer arietinum)’da Kuraklığa Dayanıklılığın Fizyolojik ve Genomik Esasları 250.000,00 Orta Anadolu ve Geçit Bölgelerinin Sulu Koşullarında Azaltılmış ve Sıfır Toprak İşlemeli Tarım Araştırmaları 174.825,00 İLCİ İnşaat Sanayi Tic. AŞ (SONUÇLANDI) Bazı Silajlık Mısır Çeşitlerinin Kurak Koşullar Altında Verim ve Kalite Parametrelerinin Belirlenmesi 65.000,00 Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü (SONUÇLANDI) İstanbul Ticaret Borsası stoklarında bulunan 50 yıldan daha eski olduğu tahmin edilen tohumların çimlenebilme kabiliyetlerinin araştırılması projesi 228.000,00 İstanbul Ticaret Borsası İki adet parsel biçerdöver üretimi 225.852,71 Mega Teknik Mak. San. Tic. Ve Ltd. Şti. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığında tescil edilmiş bazı tarla bitkileri çeşitlerinin DNA parmak izlerinin çıkarılması ve bunların kataloğunun oluşturulması 296.062,68 Ege Üniversitesi Toprağı Koruyarak Buğdayda Verim ve Kalite Artırılmasına Yönelik En Uygun Tarımsal Üretim Tekniğinin Geliştirilmesi 69.385.77 Selçuk Üniversitesi Türkiyede Yetiştirilen Yerel Buğday Populasyonlarının Genetik Çeşitliliğinin Belirlenmesi ve İlişkili Haritalama (Association Mapping) Metodu ile Buğdayda Tarımsal ve Morfolojik Özelliklerle İlişkili Gen Bölgelerinin Tanımlanması TOPLAM 300.000.00 1.609.126,16 İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Çukurova Üniversitesi Hedeflenen Yıllar 2002 2012 2015 2023 Değişim (%) (2002–2023) Üretim (Ton) İthalat (Dolar) İhracat (Dolar) 145 Bin 55 Milyon 17 Milyon 647 Bin 198 Milyon 121 Milyon 800 Bin 1 Milyon 590 250 Milyon 350 Milyon 536 200 Milyon 500 Milyon 2841 Tohumculuk sektörümüzün büyüme ve gelişmesi devam etmektedir. Son 10 yılda tohumluk üretimimiz %345 artarak 2012 yılında 647 Bin tona yükselmiştir. Yürütülen çalışmalar ve sektöre sağlanan destekler ile üretimin 2015 yılında 800 Bin tona, 2023 yılında ise 1 Milyon tonun üzerine çıkarılması hedeflenmektedir. 22 Türkiye Tohum Üretimi TOHUMCULUK YILLAR TAHIL (Ton) BAKLAGİL* (Ton) TOPLAM TOHUM ÜRETİMİ (Ton) 2002 101.672 212 145.227 2005 232.181 442 332.190 2010 390.847 360 497.964 2011 499.154 898 637.330 2012 412.509 2133 646.904 * Kuru Fasulye hariç 2013 YILI SERTİFİKALI TOHUM ÜRETİM MİKTARLARI 24 YEMEKLİK TANE BAKLAGİLLER SERTİFİKALI TOHUMLUK ÜRETİM DURUMU (Ton) 2010 Üretimi (Ton) 2011 Üretimi (Ton) 2012 Üretimi (Ton) 2013 Enstitü Üretimi (Ton) NOHUT 243 309 1,239 32,95 120-150 KURU FASULYE - - - 4,50 200-400 MERCİMEK 107 589 894 5,65 180-200 Ortalama Verim (kg/da) Kaynak: BÜGEM,2013 25 2002 – 2012 döneminde sertifikalı tohumluk üretimi; • • • • • • Buğdayda % 309, Arpada % 886, Mısırda % 106, Çeltikte % 567 Nohutta % 526 Mercimekte % 6.288 artış göstermiştir. 26 Tohumluk Dış Ticareti (Miktar ve Değer) 2002 – 2012 Yıllar 2002 – 2012 2002 2012 Miktar 2002 2012 Değer (Ton) (Ton) Değişim (Dolar) (Dolar) Değişim (%) İthalat 19.227 33.160 İhracat 8.112 37.439 (%) 72 55 Milyon 198 Milyon 257 362 17,3 Milyon 121 Milyon 597 Kaynak: BÜGEM • İthalat, miktar olarak % 72 artarken İhracat % 362 artmıştır. • 2002 – 2012 döneminde ithalat parasal değer olarak % 257, ihracat ise % 597 artmıştır. • 2012 yılında 63 ülkeye 121 Milyon Dolar ihracat yapılmıştır. 27 Uluslararası - Üyelik Üye Olunan Kuruluş Üyelik Tarihi CGIAR 27/07/2004 CIMMYT ICARDA CIP IRRI ICRISAT Biyogüvenlik Cartagena Protokolü MAYZEM ECP-GR Yıllık Aidat 500.000 $ 235.000 $ 220.000 $ 15.000 $ 25.000 $ 5.000 $ 24/01/2004 22.030 $ 103.363 € 12.000 € 28 Uluslararası Kışlık Buğday Geliştirme Programı (IWWIP) TÜRKİYE -CIMMYT ve ICARDA işbirliği         çeşit geliştirme çalışmaları, kalite çalışmaları, çinko noksanlığı projesi, sarı pas projesi, kök çürüklüğü projesi, nematod projesi, toprak işlemesiz tarım ve set ekim sistemi eğitim çalışmaları yürütülmektedir. 29 Uluslararası Kışlık Buğday Geliştirme Programı (IWWIP) TÜRKİYE -CIMMYT ve ICARDA işbirliği Gün 91, Dağdaş 94, Sultan 95, Kınacı 97, Çeşit-1252, Alpu, Karahan 99, Göksu 99, Kaşifbey, Basribey, buğday çeşitleri ile Tatlıcak ve Karma tritikale çeşidi ve bir çok çeşit……… Türkiye ile CIMMYT arasında mısır konusunda Materyal Transfer Anlaşması (MoU) 30 Uluslararası İşbirliği Türkiye ile CIMMYT arasında mısır konusunda Materyal Transfer Anlaşması (MoU) ICRISAT IRRI • TRRC 31 Uluslararası – Odak Noktası Kuruluş Konu Başlığı Odak Noktası D-8 D-8 Tohum Bankası Çalışma Grubu Odak Noktası Dr. İsa ÖZKAN IRIWI Buğday İnsiyatifi Girişimi EİT RPFS Ekonomik İşbirliği Teşkilatı, Gıda Güvencesi Bölgesel Programları (RPFS) Dr. İsa ÖZKAN ECOSA EİT Üyesi Ülkeler Tohumcular Birliği Dr. İsa ÖZKAN Dr. Ali Osman SARI 32 TEŞEKKÜRLER www.gsb.gov.tr