Document

Hidroloji
Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL
Bozok Üniversitesi
Mühendislik Mimarlık Fakültesi
İnşaat Mühendisliği Bölümü
Yozgat
2
Hidroloji
Bölüm-1 Hidrolojinin Tanımı ve Önemi
Bölüm-2 Yağışlar (Precipitation)
Bölüm-3 Buharlaşma (Evaporation)
Bölüm-4 Sızma (Infiltration)
Bölüm-5 Yeraltı Suyu (Subsurface Water)
Bölüm-6 Akarsu Akımları (Streamflow)
Bölüm-7 Yüzeysel Akış (Surface Runoff)
Bölüm-8 Hidrograf Analizi (Unit Hydrograph)
Bölüm-9 Taşkın Ötelenmesi (Flood routing)
Bölüm-10 İstatistiğin Hidrolojide Uygulamaları
3
3.1. Giriş

Atmosferden yeryüzüne düşen yağışın önemli bir kısmı tutma, buharlaşma
ve terleme yoluyla, akış haline geçmeden atmosfere geri döner.

Bu kayıpların belirlenmesi özellikle kurak mevsimlerde hidrolojik bakımdan
büyük önem taşır.

Buharlaşma, suyun sıvı halden gaz haline geçmesi olayıdır.

Su yüzeyindeki moleküller yeterli bir kinetik enerjiye sahip olduklarında,
kendilerini tutmaya çalışan diğer moleküllerin çekim etkisinden kurtularak
sudan havaya fırlarlar.

Su yüzeyi civarında sudan havaya
ve havadan suya doğru sürekli bir
molekül akımı vardır. Sudan havaya
geçen moleküllerin fazla olması
olayına "buharlaşma" adı verilir.
Su yüzeyinden buharlaşma
4
5

Buharlaşma, su, ıslak toprak, kar, nehir, göl ve deniz yüzeylerinden olabilir.

Bitkiler üzerine düşen yağışın burada kalması olayına "tutma", bitkiler
üzerinden suyun havaya çıkmasına da "terleme" (transpirasyon) denir.
Buharlaşma ve terleme olaylarının ikisine birden "evapotranspirasyon" denir.

Buharlaşma, su mühendisliği açısından büyük bir öneme sahiptir. Özellikle
baraj göllerinde (rezervuarlarda) biriken suyun önemli bir kısmı buharlaşma
yoluyla atmosfere geri dönmekte ve bu sudan yararlanılamamaktadır.

Örneğin, tüm barajlardan bir yılda buharlaşan su miktarı, Seyhan Nehri’nin
aynı sürede getirdiği suya eşittir.
 Buharlaşma mekanizmasını bilmek ve buharlaşmayı azaltıcı önlemler almak,
su potansiyelinden yararlanma açısından büyük bir önem taşımaktadır.
6
Evaporasyon & Transpirasyon
Evapotranspirasyon
(Buharlaşma + Terleme)
Evaporasyon
Traspirasyon
(Buharlaşma)
(Terleme)
Su yüzeyleri
Zemin
Bitki yüzeyleri
Bitkiler
7
3.2. Buharlaşmanın Bileşenleri

Serbest su yüzeyinden (akarsu, göl ve deniz) buharlaşma (EW),

Herhangi bir bitki örtüsünün bulunmadığı toprak yüzeylerinden
zemin buharlaşması (Eb),

Nemli bitki yüzey alanlarından buharlaşma (Eİ),

Bitkilerden buharlaşma (Et),

Çeşitli bitkilerle örtülü alanlardan toprak buharlaşması
(El=Eb + Eİ + Et)

Bölge buharlaşması (E=El + EW)

Potansiyel buharlaşma (meteorolojik şartlar altında mümkün
olabilecek maksimum buharlaşma miktarı) (EP=max(El + EW)).
8
3.3. Buharlaşmayı Etkileyen Faktörler
a) Hava Sıcaklığı: Hava sıcaklığı arttıkça, su yüzeyindeki buhar basıncı (ew) ile
hava basıncı (ea) arasındaki fark büyür ve buna bağlı olarak da buharlaşma
miktarı da artar (Dalton Kanunu).
b) Rüzgâr: Rüzgârlı havalarda havanın hareketi artacağından, su yüzeyi
yakınlarında suya doymuş olan hava buradan uzaklaşarak daha az rutubetli
hava bu bölgeye gelir. Sonuç olarak, rüzgâr, hava sirkülasyonunu
sağlayarak buharlaşma miktarının artmasına yol açar
(! rüzgârlı havalarda çamaşırların daha çabuk kuruması örneği).
c) Güneş enerjisi: 1 gram suyun buharlaşması için suyun sıcaklığına bağlı olarak
539-597 kalori gereklidir. Bu enerji direkt olarak güneşten sağlanır.
d) Suda erimiş tuzlar ve su yüzeyindeki kimyasal maddeler: Suda erimiş tuzlar
ve su yüzeyindeki kimyasal maddeler buharlaşmayı azaltırlar.
e) Hava basıncı: Hava basıncının artması buharlaşmayı az da olsa azaltır.
9
3.4. Su Yüzeyinden Buharlaşma
3.4.1. Buharlaşma Miktarının Hesabı
Meteorolojik şartlara bağlı olarak su yüzeyinden günde (1-10) mm
arasında su buharlaşır.
Buharlaşma olayını etkileyen parametrelerin çok olması nedeniyle,
buharlaşma miktarının önceden kesin olarak belirlenmesi imkansızdır.
Ancak, çeşitli yöntemlerle bu miktar tahmin edilebilir:
10
a) Su Dengesi Yöntemi: Gözönüne alınan diğer değişkenler (X, Y ve
ΔS) biliniyorsa, buharlaşma miktarı tahmin edilir.
Su dengesi metodunu bir su kütlesine (göl, hazne gibi) süreklilik
denklemi uygularsak:
E  P  X  Y  F  S
E
: Buharlaşma miktarı
P
: Yağış
X
: Giren akış miktarı
Y
: Çıkan akış miktarı
F
: Yeraltına sızan su miktarı
ΔS
: Kütlenin hacimdeki değişme miktarı
11
b) Enerji Dengesi Yöntemi: Su kütlesine enerjinin korunumu ilkesi
uygulanarak buharlaşma miktarı tahmin edilebilir. Ancak, bu yöntemin
uygulanması
için
gerekli
olan
meteorolojik
parametrelerin
hesaplanması oldukça güçtür ve bu nedenle yöntem pek fazla
kullanılmamaktadır.
Enerjinin korunumu prensibine göre;
He  HG  HÇ  HC  H
He
: Buharlaşmada kullanılan ısı
HG : Kütleye giren ısı (güneş ısısı + giren akımların ısısı)
HÇ : Kütleden çıkan ısı (yansıyan ısı + çıkan akımların götürdüğü ısısı)
HC : Su yüzeyinden atmosfere kondüksiyonla kaybolan ısı
ΔS : Su kütlesindeki sıcaklığın değişmesi için kullanılan ısı
12
He  HG  HÇ  HC  H
HG ve HÇ değerleri radyometrelerle ölçülebilir. Bu ifadelerde yer alan giren akımların
getirdiği ve çıkan akımların götürdüğü ısı genellikle ihmal edilmektedir. HC’nin
ölçülmesi mümkün olmayıp HC ile He arasında aşağıdaki bağıntı mevcuttur
HC  R  He
R
(0C)
: Bowen oranı (0.2<R<0.3)
R  6  10
4
Tw  Ta 

P0
 ew  ea 
P0 : Atmosfer basıncı (kg/cm2)
Tw , Ta: Suyun ve havanın sıcaklığı (0C)
ew , ea: su yüzeyinin ve havanın buhar basıncını (kg/cm2)
He  L  E
E: Buharlaşan suyun hacmi
L: Buharlaşma ısısı (=590 kal/cm3)
E
HG  HÇ  H
L(1 R)
13
c) Kütle Transferi Yöntemi: Buharlaşma miktarını su yüzeyinden iki farklı
yükseklikte ölçülen nem, sıcaklık ve rüzgar hızı cinsinden veren
formüller bulunmaktadır.
Thorntwaite - Holzman Formülü;
E
E
K  e1  e2  w1  w2 
T  ln  z2 z1 
2
: Saatlik buharlaşma miktarı
e1, e2 : Yerden z1 ve z2 yükseklikteki havanın buhar basıncı
T
: Havanın ortalama sıcaklığı
K
: Sabit katsayı
14
d) Ampirik Formüller: Ampirik formüller, buharlaşma hesaplarında sıkça
kullanılmaktadır. Bunların genel yapısı şöyledir:
E  A  ew  ea  1 bw 
n

E
: Buharlaşma miktarı,
ew ve ea
: Su yüzeyindeki buhar basıncı ve hava basıncı,
W
: Rüzgâr hızı,
A, b, n
: Her formül için ayrı ayrı belirlenen katsayılardır.
Ampirik formüllerin en büyük dezavantajı, yalnızca belirli şartlar altında iyi
sonuç vermeleridir.
15
e) Buharlaşmanın Ölçülmesi

Serbest su yüzeyinden buharlaşmayı belirlemenin en iyi yolu
buharlaşma
tavası
(evaporimetre)
denen
metal
kaplar
kullanılmaktadır

En çok kullanılan tip: A sınıfı tavanın alanı 1 m2, derinliği 25 cm’dir.
Tava 20 cm derinlikte su ile doldurulup su yüzeyindeki alçalma bir
Limnimetre ile ölçülerek buharlaşma miktarı belirlenir.

Yağışlı günlerde yağış yüksekliği de ayrıca ölçülerek hesaba
katılmalıdır.
16

Tava yerden 15 cm yükseğe yerleştirilmeli, tavadaki su yüzeyinin
tavanın üst kenarından uzaklığı 5-8 cm arasında kalacak şekilde
her gün su eklenmelidir.

En az 5000 km2’ye bir tava yerleştirilmesi tavsiye edilmektedir.

Ancak tavadaki buharlaşma miktarı ile büyük bir su kütlesindeki (Bir
hazne, bir göl, bir baraj vb.) buharlaşma miktarı birbiri ile aynı
olmaz. Tavadaki su hava sıcaklığındaki değişmelerden daha
çabuk etkilenmesidir.
17
A Sınıfı Buharlaşma Tavası
18
A Sınıfı Buharlaşma Tavası
122 cm
25 cm
15 cm
Ahşap
Destek
Kalvenizli
çelik
19
A sınıfı Buharlaşma Tavası
20
Atmometer (Buhar Ölçer)
21

Tavanın ısı yansıması, tava civarından ısı alışverişi ve çevrenin az nemli
olması da buharlaşmayı etkiler.

Tedbirler: Tavayı üst kısmına kadar toprağa gömmek,
yada su üzerinde yüzdürmek

Bu gibi tavaların buharlaşma miktarı büyük göllerdekine daha yakın olsa da
elde edilen sonuçlar kararlı olmamaktadır.

A sınıfı buharlaşma tavasının kullanılması ve göldeki buharlaşma miktarına
geçmek için tavadaki okumanın Tava Katsayısı ile çarpılır.

A sınıfı tavada yıllık buharlaşma için katsayı 0.7 kabul edilebilir. Bu katsayının
değişim sınırları 0.6-0.8 arasındadır.

Katsayının 0.7 kabul edilmesi durumunda hata payının %15’in altında
olduğu düşünülür.

Yazıcı ölçekler de (Evaporograf) kullanılmaktadır.
22
Buharlaşma Miktarının Azaltılması
Baraj göllerinden buharlaşan su miktarı önemli rakamlara ulaşıp büyük su
ve para kaybına neden olur. Tedbirler:
a.
Baraj gölü yüzeyinin küçük tutulması: Baraj yeri seçilirken, mümkün
olduğunca, sığ ve geniş alanlı baraj yerine, derin ve küçük alanlı
barajlar tercih edilmelidir. Çeşitli baraj alternatifleri için, (yüzey
alanı/depolama hacmi) oranları belirlenip en küçük orana sahip
alternatif seçilmelidir.
b.
Rüzgâr hızının azaltılması: Rüzgâr hızı arttıkça buharlaşma miktarı da
artacağından, rüzgâr hızını azaltarak buharlaşma miktarı küçültülebilir.
Bu maksatla, göl yamaçlarında çam ağaçları yetiştirir
c.
Kimyasal yöntemler: Rezervuar yüzeyleri, buharlaşmayı azaltan ince
bir yağ tabakasıyla kaplanarak buharlaşma azaltılır.
23
3.5. Zemin ve Kar Yüzeyinden Buharlaşma

Zemin yüzeyinden buharlaşma, su yüzeyinden buharlaşmaya benzer.

zemin geçirimliliğinin az ise su parçacıklarının buharlaşabilmesi için daha
fazla direnç mevcuttur.

zeminin üst bölgelerinde yeterli su bulunması halinde, zemin yüzeyinden
buharlaşma miktarı su yüzeyinden buharlaşma miktarına yakın olur.
Yer altı su seviyesinin yüzeyden itibaren 2-3 m’den aşağıda olması halinde
buharlaşma ihmal edilebilecek seviyelere düşer.

Kar yüzeyinden buharlaşma (süblimasyon) miktarı çok rüzgarlı havalarda,
günde en fazla 5 mm’ye kadar çıkabilmekle beraber, ayda en fazla 20-30
mm’ye kadar ulaşabilir. Bu değer de aynı şartlarda su yüzeyinden
buharlaşmanın % 20-25’i kadardır.
24
3.6. Terleme ve Tutma

Bitkilerin
yaşamları
için
gerekli
suyu
kullandıktan
sonra
kalan
kısmını
yapraklarından buhar halinde havaya vermesine: “terleme” (transpirasyon)

Terleme, bitkilerin büyüme mevsimlerinde ve gündüz saatlerinde olur.

Terleme miktarı bitki cinsine göre 0.1-7 mm/gün arasında değişir.

Bitkiler tarafından tutulan ve yeryüzüne ulaşamayan yağış: “tutma”

Bitkiler tarafından tutulan su buharlaşır ve buharlaşma kayıpları olur.

Tutma kayıpları, özellikle yağış şiddetinin az ve süresi kısa ve bitki örtüsünün sık
olması durumunda tutma miktarı önemlidir.

Tutma kapasitesi iğne yapraklı ağaçlarda 0.7-3 mm arasındadır. Bu ağaçlar
üzerlerine düşen yağışın % 25-30’unu, yaprak döken ağaçlar ise % 10-15’ini
tutarlar.
25
3.7. Evapotranspirasyon Kayıpları
3.7.1. Potansiyel Evapotranspirasyon Kayıpları
Bir bölgede, terleme ve buharlaşma yoluyla meydana gelen su kaybına
«evapotranspirasyon kayıpları» adı verilir.
Yıllık evapotranspirasyon kaybı, yıllık ortalama sıcaklığın ve yıllık yağış
yüksekliğinin bir fonksiyonu şeklinde verilir.
1. Coutagne formülü:
U  P   P2
U = Yıllık evapotranspirasyon yüksekliği (mm)
0.0001

0.8  0.14T
P = Yıllık yağış yüksekliği,
T = Yıllık ortalama sıcaklık derecesi (0C)
2. Turc formülü:
U
P
P2
0.9  2
L
L  300  25T  0.05T 3
26
3. Lowry - Johnson formülü:
U  0.085H  243
H: Bitkilerin büyüme mevsiminde sıcaklığı 0 0C’nin üstünde olan günlerin
derece-gün toplamı
4. Hargreaves formülü:
U  17kd 1 h t
h: Öğle saatinde ölçülen aylık ortalama rölatif nem
d: Aylık günışığı katsayısı
k: Bitki cinsine ve bitkinin yetişme süresine bağlı katsayı
t: Aylık ortalama sıcaklık (0C)
27
☼ Bitkilerin su ihtiyacının belirlenmesinde ise Blaney-Criddle yöntemi kullanılır:
U  45  k  p  t  18 
U : Aylık su ihtiyacı (mm)
p : Gözönüne alınan aydaki gündüz saatlerinin, tüm yıldaki gündüz
saatlerine oranı (güneşlenme oranı),
t : aylık ortalama sıcaklıktır (°C).
k : Bitki cinsine bağlı bir katsayı
k   0.031 t  0.24  kc
kc: Büyüme oranı; ekimden sonra geçen gün sayısı; ya da yılın ayları
k katsayıları değişik bitkiler için 0.45-1.10 arasında değerler almaktadır.
Güneşlenme oranı (p), bölgenin enlem dercesine ve mevsimlere bağlı
olarak ilgili tablolardan alınırlar.
Blaney-Criddle formülünde kullanılan p değerleri
Aylar
Kuzey yarıküredeki enlemler
240
260
280
300
320
340
360
380
400
420
440
Ocak
0.0758
0.0749
0.0740
0.0730
0.0720
0.0710
0.0699
0.0687
0.0676
0.0662
0.0649
Şubat
0.0717
0.0712
0.0707
0.0703
0.0607
0.0691
0.0686
0.0676
0.0673
0.0665
0.0658
Mart
0.0840
0.0840
0.0839
0.0838
0.0837
0.0836
0.0835
0.0834
0.0833
0.0831
0.0830
Nisan
0.0860
0.0864
0.0968
0.0872
0.0875
0.0880
0.0885
0.0890
0.0895
0.0900
0.0905
Mayıs
0.0930
0.0938
0.0946
0.0953
0.0963
0.0972
0.0981
0.0992
0.1002
0.1014
0.1026
Haziran
0.0920
0.0930
0.0938
0.0949
0.0960
0.0970
0.0983
0.0995
0.1008
0.1021
0.1038
Temmuz
0.0941
0.0949
0.0958
0.0967
0.0977
0.0988
0.0999
0.1010
0.1022
0.1035
0.1049
Ağustos
0.0905
0.0910
0.0916
0.0922
0.0928
0.0933
0.0940
0.0947
0.0954
0.0962
0.0990
Eylül
0.0831
0.0831
0.0832
0.0834
0.0834
0.0836
0.0836
0.0838
0.0838
0.0840
0.0841
Ekim
0.0809
0.0806
0.0802
0.0799
0.0793
0.0790
0.0785
0.0780
0.0775
0.0770
0.0763
Kasım
0.0743
0.0736
0.0727
0.0719
0.0711
0.0702
0.0692
0.0682
0.0672
0.0662
0.0649
Aralık
0.0746
0.0735
0.0727
0.0714
0.0705
0.0692
0.0679
0.0666
0.0652
0.0638
0.0622
29
3.7.2. Günlük Evapotranspirasyon Kayıpları
■ Günlük potansiyel Evapotranspirasyon kayıpları, enerji dengesi ve kütle transferi
denklemlerine dayanan Penman formül ile hesaplanır:
AH  0.27 E 

U
 A  0.27 
U: günlük evapotranspirasyon yüksekliği (mm), E: kütle transferinin etkisi,
H: net radyasyon,
E  0.35  ew  ea 1 0.55w2 

H  R 1 r  0.18  0.55 s   B 0.56  0.092
ea
  0.1 0.9s
A ve B günlük ortalama sıcaklığın fonksiyonları, w2 yerden 2 m yükseklikteki rüzgar hızı
(m/sn), R aylık ortalama radyasyon, r yüzeyin radyasyon yansıtma yüzdesi ve S parlak
güneş
ışığının
görünme
yüzdesidir.
Bütün
bu
değerler
tablolardan
alınarak
kullanılmaktadır.
■ Bu hesaplanan evapotranspirasyon değerleri potansiyel (maksimum) değerler olup,
günlük gerçek evapotranspirasyon değerlerini için, bu değer kışın 0.6, ilkbaharda ve
sonbaharda 0.7 ve yazın ise 0.85 ile çarpılmalıdır.
A, B ve ew’nin sıcaklık ile değişimi
t (0C)
10
15
20
25
30
35
40
A
0.35
0.48
0.60
0.89
1.05
1.38
1.64
B
12.95
13.85
14.85
15.9
17.0
18.1
19.3
9.2
12.8
17.5
23.8
31.8
42.2
55.3
ew(mmHg)
R radyasyonunun değerleri (400 enlemi için)
Ay
O
Ş
M
N
M
H
T
A
E
E
K
A
R
6.0
8.3
11.0
13.9
15.9
16.7
16.3
14.8
12.2
9.3
6.7
5.5
31
Örnek
Su yüzeyi alanı 50 km2 olan bir baraj rezervuarında temmuz ayında
10 cm’lik bir seviye alçalması gözlenmiştir. Çevrede bulunan yağış
ölçeğine göre bu ay düşen yağış yüksekliği 50 mm’dir. Rezervuarın
tabanından bu ay içerisinde 30 mm yüksekliğinde bir sızma olduğu
tahmin edilmektedir. Rezervuardan çıkan ortalama akım 0.50 m3/s ve
rezervuara giren akarsuyun ortalama debisi 0.60 m3/s olduğuna göre
temmuz
ayında
rezervuarın
su
buharlaşma yüksekliği ne kadardır.
yüzeyinde
meydana
gelen
32
Çözüm
Verilenler:
P
= 50 mm/ay
= 0.05x50x106
= 2.5x106 m3/ay
Qg
= 0.6 m3/sn
= 0.6x31x86400 = 1.61x106 m3/ay
Qç
= 0.5 m3/sn
= 0.5x31x86400 = 1.34x106 m3/ay
Qy
= - 30 mm/ay
= -0.03x50x106
= -1.5x106 m3/ay
∆S
= -0.10 m/ay
= -0.1x50x106
= -5x106 m3/ay
A
= 50 km2
Çözüm:
∆S = P + Qg – Qç - Qy – E
E = P+ Qg - Qç - Qy - ∆S
E = 2.5x106 + 1.61x106 – 1.34x106 – 1.5x106-(-5x106)
E=6.27x106 m3/ay ← Buharlaşma miktarı
Buharlaşma yüksekliği →
6.27 x106
E
 0.1254 m / ay  125.4 mm / ay
50 x106
33
Örnek
Bir baraj haznesi yakınındaki A sınıfı buharlaşma tavasında ölçülen
aylık buharlaşma yükseklikleri, tava katsayıları ve hazne yüzey alanları
çizelgede verilmiştir Bu hazneden yaz ayları boyunca meydana
gelebilecek buharlaşma kaybını hacim olarak hesaplayınız.
Aylar
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Et
(mm)
130
150
160
145
100
C
0.63
0.66
0.68
0.70
0.71
A
(km2)
2.63
2.53
2.42
2.35
2.30
34
Çözüm
Aylar
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Toplam
Et
(mm)
130
150
160
145
100
C
0.63
0.66
0.68
0.70
0.71
A
(km2)
2.63
2.53
2.42
2.35
2.30
EH
(m3)
215397
250470
263296
238525
163300
1130988
Buharlaşma hacmi
: EH = C x Et x A
Mayıs ayı için
: EH= 0.63 x 0.130 x (2.63x106) = 215397 m3
Yaz ayları boyunca toplam buharlaşma hacmi: Σ EH= 1130988 m3
35
Örnek
380 kuzey enleminde bulunan bir havzada 8000 m2’lik toprağın %35’i
yonca, % 30’u domates ve %35’i tahıl ekilidir. Bu havzaya ait aylık
ortalama sıcaklıkla bitkilerin yararlanabileceği aylık ortalama yağış
yüksekliği ve ekilen bitki türlerine ait aylık k değerleri aşağıda tablo
halinde verilmiştir. Bu verilere göre Blaney - Criddle formülünü
kullanarak sulama mevsimi (Şubat-Kasım) boyunca havzaya ne
kadar sulama suyu gerektiğini hesaplayınız.
36
Aylar
t
(0C)
P
(mm)
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
7.4
7.8
8.1
14.9
21.0
24.2
23.2
17.3
14.1
1.8
4.6
6.4
90.2
102
26.7
52.1
39.4
6.4
80
36.8
Verilenler
k değerleri
Yonca Domates Tahıl
(%35)
(%30)
(%35)
0.7
0.7
0.7
0.75
0.85
0.75
0.85
0.7
0.75
0.85
0.7
0.85
0.7
0.85
0.7
0.7
-
37
Çözüm
Aylar
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
t
(0C)
7.4
7.8
8.1
14.9
21.0
24.2
23.2
17.3
14.1
1.8
Verilenler
k değerleri
P (mm)
Yonca(%35) Domat(%30) Tahıl(%35)
4.6
0.7
6.4
0.7
90.2
0.7
0.75
102
0.85
0.75
26.7
0.85
0.7
0.75
52.1
0.85
0.7
39.4
0.85
0.7
6.4
0.85
80
0.7
36.8
0.7
-
Eğer havzada tek tip ürün olsaydı tek bir k değeri olacaktı. Bu problemde 3 farklı ürün
olduğu için her bitkinin ekili olduğu alanın yüzdesini gözönünde bulundurarak ağırlıklı
ortalama ile her ay için havzaya ait bir ortalama k değeri hesaplamak gereklidir:
Şubat ayı için
: kort= 0.35 x 0.7 = 0.245
Haziran ayı için
: kort = 0.35 x 0.85 + 0.3 x 0.7 + 0.35 x 0.75 = 0.77
38
Çözüm
Her bir aya ait p değerleri tablodan alınıyor.
U = 45 k p (t+18) formülü kullanılarak tabloyla her ay için ayrı ayrı olarak
yapılıyor.
U > P olduğu durumlarda bitkilerin U-P kadar sulama suyuna ihtiyacı vardır aksi
takdirde yağış yüksekliği yeterli olduğundan o aylarda sulama suyuna ihtiyaç
duyulmaz.
39
Çözüm
Yonca Domates Tahıl
kort t (0C)
35%
30%
35%
0.7
0.245 7.4
Şubat
0.7
0.245 7.8
Mart
0.7
0.75 0.508 8.1
Nisan
0.85
0.75 0.560 14.9
Mayıs
0.7
0.75 0.770 21
Haziran 0.85
0.7
0.508 24.2
Temmuz 0.85
0.7
0.508 23.2
Ağustos 0.85
0.85
0.298 17.3
Eylül
0.7
0.245 14.1
Ekim
0.7
0.245 1.8
Kasım
Aylar
p
0.0676
0.0834
0.0890
0.0992
0.0995
0.1010
0.0947
0.0838
0.0780
0.0682
Toplam
U
P
(mm) (mm)
18.93
4.6
23.72
6.4
53.05 90.2
82.24
102
134.46 26.7
97.34 52.1
89.10 39.4
39.60
6.4
27.60
80
14.89 36.8
580.94 444.6
U-P
(mm)
14.33
17.32
107.76
45.24
49.70
33.20
267.56
Sulama mevsimi boyunca gereken toplam su miktarı = 0.26756 x 8000 = 2140.48 m3
40
Örnek
Yıllık ortalama yağışı 530 mm, yıllık ortalama sıcaklığı 120 C, 0°C’nin
üzerindeki yıllık sıcaklıkların toplamı 2435 °C olan bir bölgede
meydana gelebilecek evapotranspirasyon kayıplarını Cougtane,
Turc ve Lowry-Jonhson denklemleri ile hesaplayınız.
41
Çözüm

Coutagne:
U P

0.0001
0.0001
P2  530 
5302  519 mm / yıl
0.8  0.14T
0.8  0.1412
Turc:
P
U
0.9 

P2
300  25T  0.05T 3
530

0.9 


2

530
 433 mm / yıl
2
300  25  12  0.05  123

2
Lowry-Johnson:
U  0.085H  243  0.085  2435  243  450 mm / yıl

Download Report