17 Haziran 2014 tarihli Baharat Sektörünün Sorunları konulu İstanbul Ticaret Borsası 13. Meslek Komitesi Toplantısı Bilgi notu Konu: Baharat Sektörünün Sorunları 13. Meslek Komitesi (Orman Mahsulleri) Toplantısı Şube: Araştırma Proje ve İş Geliştirme & Meslek Komitesi Tarih: 19.06.2014 17 Haziran 2014 Salı günü, Baharat sektörünün sorunları konusunda, 13. Meslek Komitesi temsilcileriyle, İSTİB’de bir toplantı gerçekleştirilmiştir. Toplantı da bulunan kişiler: - Ali Yavuz Yiğit (Genel Sekreter Yardımcısı) - Burhan Metin (Danışman) - Erhan Yalın (Meclis Üyesi-13.Meslek Komitesi Başk Yard.) - Emin Demirci (Meclis Üyesi-13.Meslek Komitesi Üyesi) - Bozkurt Özserezli (Araştırma Proje ve İş Geliştirme Müdürü) - Denizhan Dere (İdari İşler Müdür Yardımcısı) - Z.Gülsen Miras (Araştırma Proje ve İş Geliştirme Raportörü) 1 17 Haziran 2014 tarihli Baharat Sektörünün Sorunları konulu İstanbul Ticaret Borsası 13. Meslek Komitesi Toplantısı Sektörün yapısı A- Yeterlilik Türkiye’de yetişen bitkilerden daha çok ham halde faydalanılmaktadır. Çok az miktarda üretilen kekik, adaçayı, nane gibi birkaç uçucu yağın dışında çeşni ürünleri elde edilmemektedir. Buna karşılık, yerli kaynaklardan sağlanabilecek birçok ürün de maalesef ithal edilmektedir. Türkiye’deki pazarın yarısı ithal yarısı ise yerli ürünlerden oluşmaktadır. Karabiber gibi bazı ürünler, Türkiye’deki coğrafi şartlar sebebiyle ülkemizde üretilememektedir. Diğer bir ifadeyle, bazı baharat ürünlerinde dışa bağımlılık kaçınılmazdır. Türkiye’de yetişmeyen başlıca baharatlar: Amerikan biberi Demirhindi Kakule Kebabe Yıldızanason Zencefil Cedvar Havlıcan Karanfil Sasafra Yenibahar Cennet biberi Hindistancevizi Karabiber Tarçın Vanilya Zerdeçal Örnek: Karabiber dış ticareti (ithalat/ihracat miktar & dolar) (kaynak: TUİK) Yıl HS12 2010 90411000000 90412000000 HS12 adı kurutulmuş/ezilmemiş/öğütülmemiş Ölçü adı KG İhracat Miktar 10.170 İthalat Miktar 3.463.855 İhracat Dolar 64.413 İthalat Dolar 6.469.106 kurutulmuş/ezilmiş/öğütülmüş KG 90.431 77.417 588.171 413.467 100.601 3.541.272 652.584 6.882.573 Yıl toplamı: 2011 90411000000 90412000000 kurutulmuş/ezilmemiş/öğütülmemiş KG 18.668 3.440.437 165.585 5.580.677 kurutulmuş/ezilmiş/öğütülmüş KG 122.140 162.814 736.942 598.355 140.808 3.603.251 902.527 6.179.032 Yıl toplamı: 2012 90411000000 90412000000 kurutulmuş/ezilmemiş/öğütülmemiş KG 13.004 3.369.094 113.548 5.626.960 kurutulmuş/ezilmiş/öğütülmüş KG 77.185 38.390 840.628 250.438 90.189 3.407.484 954.176 5.877.398 Yıl toplamı: 2013 90411000000 90412000000 kurutulmuş/ezilmemiş/öğütülmemiş KG 17.445 3.929.314 241.647 6.025.955 kurutulmuş/ezilmiş/öğütülmüş KG 107.181 156.905 1.166.032 458.170 124.626 4.086.219 1.407.679 6.484.125 Yıl toplamı: 2014 90411000000 90412000000 Yıl toplamı: kurutulmuş/ezilmemiş/öğütülmemiş KG 6.489 747.867 85.706 1.241.730 kurutulmuş/ezilmiş/öğütülmüş KG 40.947 75.961 432.963 377.928 47.436 823.828 518.669 1.619.658 En önemli ihraç ürünleri:: Kekik, defne ve adaçayıdır. 2 17 Haziran 2014 tarihli Baharat Sektörünün Sorunları konulu İstanbul Ticaret Borsası 13. Meslek Komitesi Toplantısı Türkiye kekik haricinde, birçok ürünü dışarıya satamamaktadır. Yurt dışındaki, başta Avrupa’daki ülkeler olmak üzere, bir çok firma tüm baharat çeşitlerini satılmasını ve bir paketleme servisinin olmasını beklemektedirler. B- Aşamalar Baharat sektörünün %25’i paketleme ve nihai tüketim alanında ihtisaslaşmışken, geri kalan %75’i açık satış ve endüstriyel pazarlara hitap ettiği ortaya konulmuştur. Baharat sektöründe üretim ve nihai tüketicilere erişim aşamaları şunlardır: 1- Üretici (Müstahsil) 2- Ön işleyici (yerinde kurutma, köylüden alıp kurutan işleme vs.) 3- Paketleme (öğütme, karıştırma, ayıklama ya da olduğu gibi paketleme) 4- Perakende - Bayiler (satıcılar ve aracılar) 5- Organize marketler ve tüketici Sektörün % 75’i, 2. Aşamadan 5. Aşamaya direk olarak geçmektedir. Baharat sektöründe “paketli” dalının büyümemesi bu %75’lik kesim ile alakalıdır. Sektörün kaliteye kavuşması için, Devletin paketli ürüne destek vermesi gerekmektedir. Sektörün tahmini büyüklüğünün 800 milyon avro olduğu belirtilmiştir. Ancak öngörülere göre, bu pazar üç kat daha fazla büyüyebilir. Eldeki veriler ışığında, ülkemizde, kişi başına baharat tüketimi ülkemizde oldukça azdır. Ancak bu saptamada, işlenmiş gıda ürünleri dâhil değildir. Ülker tarafından, İPSOS şirketine yaptırılan, organize marketler üzerinden kişi başına tüketimin belirlenmesini hedefleyen bir araştırma yaptırılmış olup, araştırma sonuçlarına göre kişi başı 300-350 gram baharat tüketimi saptanmıştır1. Ancak burada organize marketlerdeki tüketimin tüm ülke tüketimi olarak düşünülmesinin hatalı olacağı değerlendirilmiştir. Bunun başlıca sebebi, tüketici nezdinde baharatta olumsuz bir algının olmasıdır. 1 http://www.ipsos.com.tr/BasinBulten/Perakendeci_Memnuniyeti.pdf 3 17 Haziran 2014 tarihli Baharat Sektörünün Sorunları konulu İstanbul Ticaret Borsası 13. Meslek Komitesi Toplantısı Sektörde en çok işlemi olan ürünlerin birkaç kalem olduğu, bu ürünler dışındakilerin de mecburen elde bulundurulduğu ifade edilmiştir. Toplantıda, Baharat Sektöründe yaşanan sektörün sorunları konusunda aşağıdaki başlıklar ele alınmıştır: 1- Kurumsal olarak temsil kabiliyetinin bulunmaması, 2- Kalite sorunu ve Tüketici algısının değişmesi 3- Organize marketlerin olumsuz etkileri, 4- Kayıt dışılık 4 17 Haziran 2014 tarihli Baharat Sektörünün Sorunları konulu İstanbul Ticaret Borsası 13. Meslek Komitesi Toplantısı 1- Sektörün dernekleşmesi Sadece “Baharat sektörünü” temsil eden bir sivil toplum örgütü bulunmamaktadır. Baharatçıların bir araya gelmesi, sektörün temsilcilerini tek çatı altında toplayacak ve temsil edecek bir derneğin gerekliliği ifade edilmiştir. Bu ihtisaslaşmış derneğin temsil kabiliyetinin olabildiğince geniş olması amaçlanmalıdır. Diğer bir ifadeyle, bu yapı, baharatın ithalatını yapan, paketleyen, satın alan tüm aktörleri buluşturmalıdır. Kurulacak bu dernek ile, başta kamu kurumları nezdinde olmak üzere, kamuoyunda, sektörün sesi daha doğru ve yüksek şeklide ifade edilecektir. Bu şekilde ilgili özel sektörde bir yol bulacaktır. Güvenli ticaretin yolu açılacaktır. Bu dernek, İstanbul Ticaret Borsası ile ortak bir görevdeşlik yaratabilir, kaliteli ürün, fiyat ve ithalat ithalat güvenliği konularında çalışmalarda bulunarak; dağınık olan sektör toparlanabilir ve ithalat pazarı düzenlenebilir. Örgütlenme, standartların altındaki ürününü talepler doğrultusunda endüstriyel sektöre satılmasını engelleyebilecektir. Paketli ürünler, iç pazara daha sağlıklı mal tedarikini sağlayacaktır. Örnek olarak, bir aflatoksinli ürünlerin satışının, aktörlerin birbirini bilgilendirmesi yoluyla piyasaya girişi engellenecektir. Bu dernek, gümrüklerdeki sorunlar, başta olmak üzere bir bilirkişi niteliğinde, kamu ve özel sektörün ihtiyaçlarına cevap verebilir. Toplantıda, birkaç baharatçının bir araya gelip ortak bir ithalatçı firma kurması düşüncesi dile getirilmiş, ancak ticaretin doğası gereği ucuz ve kaliteli malı bulan bir kişinin bu kuruluştan bağımsız olarak hareket edebileceği belirtilmiştir. Ayrıca, Baharatçıların bir sonraki seçimlerle birlikte, orman ürünleri meslek komitesinden bağımsız, ayrı bir meslek komitesi oluşturulması hususu görüşülmüştür. Bu konuda, üye sayısının artmasının önemine değinilmiştir. 5 17 Haziran 2014 tarihli Baharat Sektörünün Sorunları konulu İstanbul Ticaret Borsası 13. Meslek Komitesi Toplantısı 2- Kalite sorunu ve Tüketici algısının değişmesi Uygun üretim yapmayan, baharatta hile yapan merdiven altı üretim yapan firmaların sektörde varlığı, Türk Gıda Kodeksi Baharat Tebliği’ne uygun üretim yapmayan firmalar ve bu firmaların sektörde düzgün üretim yapan firmalarla haksız rekabet içinde olmaları önemli sorunlardan bir kaçıdır. Mahalle pazarları, ambalajsız sağlıksız ürünler üzerinde durmaktadır. Sektörde, tüketici tarafındaki bilgisizlik ve baharat konusundaki önyargılar, ürünlerde kalitenin öneminin anlaşılmamasına sebep olmaktadır. Piyasada baharatla ilgili büyük bir bilinçsizlik olduğu, özellik sorulmadığı, kalibreye önem verilmediği, karabiber, kuş üzümünde kaçakçılığın fazla olduğu, fatura kesilmediğini iletmektedirler. 3- Organize marketlerin olumsuz etkileri Sektörde, organize marketlerin baskıları ile fiyat & kalite sorunları yaşanmaktadır. Firmalar ticari faaliyetlerin devam ettirebilmek için kalite ve fiyattan ödün vermek durumunda kalmaktadır. Bu konularda kamuoyu oluşturabilecek bir temsil kuruluşu da bulunmadığı için sektör genişleyememekte ve yatırım yapamamaktadır. Süpermarketler, reyonlarında, paketli baharata az miktarda yer vermektedir. “Raf giriş bedeli” adı altında, marketler haksız bir bedel talep etmektedir. Marketlerin baharat ürünlerini toptan bir şekilde hayli ucuza almakta ve en düşük ortak paydanın kaliteden ziyade fiyat olmaktadır. Piyasaya bu giriş şartı kaliteyi etkilemekte ve tüketicinin bilinçlenmesini engellemektedir. Stant düzenlemede yaşanan düzensizlikler, çeşit azlığı, ayrılan rafların az oluşu ve yerleşme düzensizliği diğer önemli hususlardır. Ülkemizde marketlerde satılan ürünlerin raflarda iç içe sınırlı sayı ve tür de bulunurken; yurtdışındaki marketlerde ise sayı ve türce çok fazla olduğunu örnek olarak dallarıyla defneyaprağı satıldığını belirtmektedir. 6 17 Haziran 2014 tarihli Baharat Sektörünün Sorunları konulu İstanbul Ticaret Borsası 13. Meslek Komitesi Toplantısı 4- Kayıt dışılık Sektörün ortak sorunu kayıt dışılığın önüne geçmektir. Kaçak ithal edilen baharat ürünlerinin miktarı tam olarak bilinmemekle birlikte oldukça fazladır. En çok işlemi olan ürünlerden, özellikle ülkemizde yetişmeyen karabiber ve diğer bazı ürünlerin ciddi bir şekilde kayıt dışı ticaretinin olduğu belirtilmiştir. İthalatçı firmalar, kaçak ürün getirenlerle rekabet edememektedir. Bu hususta, Devlet, “işini düzgün yapan firmaları cezalandırıyor” algısına yol açmaktadır. Örnek olarak, toplantı sırasında, Doğu Beyazıt’taki gümrük kapısı ele alınmıştır. Merdiven altı üretim yapan firmaların sektöre yaptığı yıkıcı darbelere karşı devletin acil önlem alması gerekmektedir. Vergi muafiyetlerinin sektörü canlandıracağı üzerinde durulmuştur. Karabiber başta olmak üzere, dışa bağımlı olduğumuz birçok baharat ürünü ele alındığında, gümrük vergisindeki oranlar, kaçakçılığı özendirmekte ve işini yasal yapan şirketleri cezalandırmaktadır. Somut olarak, %35 düzeyindeki gümrük vergisi ithal edilen ürünlerde kayıt dışılık için en önemli etkendir. Devlet, dürüst, çalışkan sektör çalışanlarını destekler nitelikte vergi azaltma yoluna gitmelidir. Ülkemizdeki uygulanan, vergi Baharat oranlarıyla sektöründeki karşılaştırma değişik vergi açısından, oranlarının Dünya’da incelenmesi konusunda, İSTİB Araştırma, Proje ve İş Geliştirme Şubesi ilerleyen süreçte bir çalışma yapacaktır. Ayrıca, İSTİB ve kurulacak dernek işbirliği ile Kamu spotu yapılması gibi konular gündeme gelmiştir. 7 17 Haziran 2014 tarihli Baharat Sektörünün Sorunları konulu İstanbul Ticaret Borsası 13. Meslek Komitesi Toplantısı Uzun vadede atılabilecek adımlar: adımlar: 1- Baharat Serbest Bölgesi – Baharat İhtisas Bölgesi Toplantıda, ithal ürünler için İstanbul Ticaret Borsası’nın girişimleri ile İstanbul’da “Baharat Baharat Serbest Bölgesi (BSB) Baharat İhtisas Bölgesi” (BSB)” , “Baharat Bölgesi kurulması, kayıt dışının kontrol altına alınarak, ürünün doğru olarak tanımlanması ve doğru fiyattan satılmasının organize edilmesi ele alınmıştır. BSB’de ülkeye gelen baharat, İSTİB tarafından kurulan Özel Depolarda muhafaza edilerek, İSTİB’in laboratuarları tarafından doğru olarak tanımlanır ve borsa da doğru fiyata satılır. Ayrıca buraya giren üründe bir vergi avantajı geliştirilir. Böylece ithalatçılar aynı zamanda ihraçta yapabilecek imkânı bulabileceklerdir. Bu çalışmaların işleyişinde, sektörü temsil etmek üzere kurulan derneğin, yani sektördeki aktörlerin, bizzat sürece dâhil olması gerekmektedir. Böylelikle süreç daha sağlıklı olarak işleyecektir. 2- Ürün ihtisas Borsası Ürün ihtisas borsalarında lisanslı depoculuk girişimlerinin baharat için önemini vurgulamışlardır. Özellikle saklamanın ayrı bir öneme haiz olduğu bu sektör için güvenli saklama koşullarını sağlamaktadır. Ürünler, muhafazanın olabileceği bir depoda saklanır. İşlem görür. Malın fiyatı sabit olacağı için garantili olur. Donanımlı bir laboratuarla çalışarak başarılı sonuçlar alınabileceğini belirtmiştir. İlerleyen süreçte, kurulacak ürün ihtisas borsasıyla baharatçıların IMKB de işlem görebileceğini belirtmişlerdir Uzun vade de kurulacak Ürün İhtisas Borsası, İstanbul Ticaret Borsası’nın baharat sektöründe itici güç olarak yer alması şeklinde özetlenmiştir. 8