5. Noktalama İşaretleri

Konu Başlıkları
1.
Noktalama İşaretleri
1.
Nokta (.)
2.
Virgül (,)
3.
Noktalı Virgül (;)
4.
İki Nokta (:)
5.
Üç Nokta (…)
6.
Soru İşareti (?)
7.
Ünlem İşareti (!)
8.
Kısa Çizgi (-)
9.
Uzun Çizgi (—)
10. Eğik Çizgi ( / )
11. Tırnak İşareti (“ ”)
12. Tek Tırnak İşareti ( ‘ ’ )
13. Kesme İşareti ( ‘ )
14. Parantez ( ( ) )
15. Köşeli Ayraç ( [ ] )
Temel Kavramlar
Bu bölümde; noktalama işaretlerinin neler olduğu, noktalama işaretlerinin
nasıl kullanılması gerektiği konularına değinilecektir.
Noktalama İşaretleri
Noktalama işaretleri, yazılı anlatımda önemlidir. Duygu ve düşünceleri daha açık
anlatmak, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, cümlenin yapısını ve duraklama
noktalarını belirlemek, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek amacıyla
kullanılır. Noktalama işaretlerinin doğru kullanılması yazılı metnin anlaşılmasını sağlar.
Nokta (.)
 Tamamlanmış cümlelerden sonra konur: Tüm gece ağlamış.
 Kısaltmaların sonuna konur: Prof. Dr. Ece Ay, Dr. Zeki Bey. Adak Sok., Ar., s.232.
 Sayı adlarında sıra bildirmek için kullanılır: 5. Cadde, 2. coçuk, 11. yy.
 Tarihlerin yazımında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için
kullanılır: 18.02.2005.
NOT: Tarihlerin yazımında ay adları yazıyla da yazılabilir. Bu durumda ay adından
önce ve sonra nokta kullanılmaz: 16 Haziran 1985.
 Bibliyografik künyelerin sonuna konur: Muammer Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi
Yayınları, İstanbul, 1991.
Virgül (,)
 Bir cümlede birbiri ardınca sıralanan, eş görevli sözcük ve sözcük gruplarını
birbirinden ayırmak için kullanılır:
Ör: İnsanlar sevgiden, özlemden, dostluktan, anılardan her geçen gün daha çok
uzaklaşıyorlar.
 Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır:
Ör: Eve gelmiş, bulamamış beni.
 Cümle içinde ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır:
Ör: Beklediğimiz konuklar, emin ol, gelmeyecekler.
 Yazıda başkasından alınan bir söz tırnak içine alınmamışsa bu sözün sonuna virgül
konur:
Ör: Seni çok özlüyorum, dedi.
 Konuşma metinlerinde seslenme sözcüklerinden sonra kullanılır:
Ör: Bayanlar ve Baylar,
Sevgili babacığım,
 Bir sözcüğün kendisinden sonra gelen sözcüğü belirtmediğini, onun tamlayanı
olmadığını göstererek anlam karışıklığını gidermek için kullanılır:
Ör: İhtiyar, adama gülümsüyordu.
Genç, çocuğu öptü.
 Bibliyografik künyelerde yazar, eser, basımevi vb. maddelerden sonra kullanılır:
Ör: Abdulkadir İnan, Tarihte ve Bugün Şamanizm, TTK Yayınları, Ankara, 1972.
NOT: Metin içinde ve, veya, yahut, hem… hem, ya… ya, da/de bağlaçlarından sonra;
zarf-fiil ekleriyle oluşturulmuş kelimelerden sonra, şart ekinden sonra virgül
kullanılmaz.
Noktalı Virgül (;)
 Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için
kullanılır:
Ör: Dayımın çocukları Ali, Ayşe , Ceren; teyzemin çocukları Ecem, Kerem bize geldiler.
 Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır:
Ör: Üzülmekten, ağlamaktan yorgun düşmüş; saatlerce uyumuştu.
İki Nokta (:)
 Kendisinden sonra açıklama yapılacak veya örnek verilecek cümlenin sonunda
kullanılır:
Ör:
Sevdiğim aylar şunlardır: Ağustos, Eylül.
NOT: İki noktadan sonra gelen bölümün büyük harfle yazılıp yazılmama kuralı şöyledir:
Bağımsız bir cümle ise bu cümlenin ilk sözcüğü büyük harfle , yalnızca örnekler
sıralanıyorsa ilk örnek küçük harfle yazılır.
 Edebî metinlerde karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra konur:
Ör:
Seza: - Beni bırak!
Ela: - Ölsem bırakmam.
Üç Nokta (…)
 Tamamlanmamış cümlelerin sonunda kullanılır:
Ör:
Ne yazık ki gelemedi bir türlü, sevdiklerim, annem, ablam, kardeşim…
 Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten ötürü açıklanmak istenmeyen kelime ve
bölümlerin yerine kullanılır:
Ör:
Kavgaya …Hanım da karışmış.
 Alıntılarda atlanmış bölümleri göstermek için kullanılır:
Ör: Servise alınalı üç ay olmuştu…Keşfedilmekten korkan, kaçak bir suçluydu sanki.
(Orhan Kemal)
 Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevaplarda kullanılır,
karşılık verilmediği anlaşılır: -Nasılsın?
-…
-Niye cevap vermiyorsun?
-…
Soru İşareti ( ? )
 Soru bildiren cümle veya sözlerin sonunda kullanılır:
Ör:
Sizi dinleyen yok mu?
 Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlar için
kullanılır:
Ör:
1895 (?) yılında doğmuş.
Bizim evden kendi evine 20 dakikada (?) gidebiliyormuş.
NOT: Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:
Ör:
Beni mi, Derya’yı mı görmek istiyor?
Ünlem İşareti ( ! )
 Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonunda
kullanılır:
Ör:
Canımı sıkma benim!
 Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra kullanılır: Ör:
Hey, sen!
 Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra yay
ayraç içinde ünlem işareti kullanılır:
Ör:
Çok akıllı (!) bir çocukmuş.
Kısa Çizgi (- )

Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonunda kullanılır:
Ör: Irmaktan su taşıyan çocuklar dağ yolunda bir ihtiyar ada-mın yattığını haber
verdiler. (Refik Halit Karay)

Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır:
Ör: Çekirdek ailemizde -annem, babam ve ben- çok mutluyuz.

Kelimeler arasında “-den...-a, ve, ile, ila, arasında” anlamlarını vermek için kullanılır:
Ör:
09.30
Türkçe-Almanca Sözlük, Ankara- Karabük yolu, Dil ve Tarih-Coğrafya 09.00-
 Fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır: gel-, yazdır-, öp-.
 Eklerin başına konur: -lık, -ış.
Uzun Çizgi (—)
 Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna konuşma çizgisi
de denir.
Ör: — Haydi, yürü! Geç kalıyoruz.
Eğik Çizgi ( / )
 Yan yana yazılması gereken durumlarda mısraların arasına konur:
Ör: Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında / Yürüyorum, arkama bakmadan
yürüyorum / Yolumun karanlığa saplanan noktasında / Sanki beni bekleyen bir hayal
görüyorum. (Necip Fazıl KISAKÜREK)
 Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt ile şehir
arasına konur: Bilge Sok. A-2 Blok 4/5 Sıhhıye/ ANKARA
 Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur:
05/02/2005.
Tırnak İşareti ( “ ” )
 Doğrudan alıntıları göstermek için kullanılır:
Ör: “Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş demektir.” (Mustafa
Kemal ATATÜRK)
 Özel olarak belirtilmek istenen, vurgulanmak istenen sözleri göstermek için kullanılır:
Ör: Güven duyulmayan ,“eli uzunca” biriydi.
 Cümle içerisinde kitapların ve yazıların adları ve başlıkları tırnak içine alınır:
Ör: “İnce Memed”in yazarı Yaşar Kemal ‘dir.
 Bibliyografik künyelerde makale adları tırnak içinde verilir:
Ör: Talat Tekin, “İslam Öncesi Türk Şiiri”, Türk Dili; 409 (Ocak 1986), s.3-42.
Tek Tırnak İşareti ( ‘ ’ )
 Tırnak içinde verilen ve yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü belirtmek için
kullanılır:
Ör: Ayça: “Romanlar içinde ‘Kuyucaklı Yusuf’ benim için ayrı bir öneme sahiptir.”
dedi.
Kesme İşareti ( ' )
 Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme eklerini ayırmak için kullanılır: Ör:
Atatürk’e, Yozgat’ın, Türkiye Cumhuriyeti’ne.
 Kişi adlarından sonra getirilen unvanların ekleri ayırmak için kullanılır:
Ör: Sevgi Hanım’a, Salih Bey’den.
 Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur:
Ör: TBMM'nin, BM’den.
 Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur: 1982’den, 15’inci.
 Kurum, kuruluş, kurul ve iş yeri adlarına gelen ekler; özel adlara getirilen yapım
ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen ekler kesmeyle ayrılmaz:
Ör: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dekanlığına, Karabük Üniversitesi Rektörlüğüne,
Türklük, Denizliler.
Parantez ( ( ) )
 Cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgili olmayan açıklamaların başına ve sonuna
konur:
Ör: Hüseyin Baykara, 1469-1506 yıllarında Horasan tahtında (Herat’ta) oturan Temürlü
hükümdarıdır.
NOT: Parantez içinde bulunan özel isimler ve yargı bildiren anlatımlar büyük harfle
başlar ve sonuna uygun noktalama işareti getirilir.
 Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için kullanılır:
Ör:
Ne içindeyim zamanın
Ne de büsbütün dışında;
Yekpare geniş bir anın
Parçalanmış akışında,
Bir garip rüya rengiyle
Uyumuş gibi her şekil,
Rüzgarda uçan tüy bile
Benim kadar hafif değil.
(Ahmet Hamdi Tanpınar)
Köşeli Ayraç ( [ ] )

Ayraç içerisinde tekrar ayraç kullanılması gereken durumlarda köşeli ayraç
kullanılır:
Ör: Garip Akımı şairlerinden olan Orhan Veli Kanık’ ın (diğerleri, Melih Cevdet Anday
[1915- 2002], Oktay Rıfat Horozcu [1914-1983] ) şiirleri gündelik yaşamın izlerini taşır.

Download Report