Kontrpuan Notları 03 – Cantus firmus (PDF)

3. Cantus firmus
Kontrpuan çalışmalarının esas amacı, melodik çizgiler yaratmak ve bunları belirli
estetik ve teknik ilkeler çerçevesinde biraraya getirmektir. Fakat bu, konuyla ilk defa
karşı karşıya gelen bir kişi için oldukça karmaşık bir tekniktir.
Eğitimde bu zorluğu sistematik bir biçimde aşmak üzere, Avusturyalı besteci ve müzik
teorisyeni J. J. Fux tarafından 1925 yılında yayımlanan Gradus ad parnassum isimli
kitabında sistemleştirilen ve günümüzde halen kontrpuan eğitiminde kullanılan en
yaygın teknik olan “türler kontrpuanı” ortaya çıkmıştır. Bu teknikte, hiçbir şekilde
değiştirilmeden olduğu gibi kullanılması gereken bir referans çizgisine diğer partiler
ilave edilir. Cantus firmus adı verilen bu çizgi, kendi içinde ezgisel bütünlüğü olan sekiz
ile on iki arasında birlik ( 𝅝 ) notadan oluşur ve eklenen partilere alt ya da üst parti
görevi görebilir.
“Sabit ezgi” anlamına gelen cantus firmus’un çalışmalarda kullanılmak üzere güvenilir
kaynaklardan
alınması, çalışmalara sağlam bir temel oluşturulması açısından tercih
Doryen
edilebilir.
Buna rağmen cantus firmus ezgileri yazma çalışmaları, ezgisel kurallara
Doryen
& içinwönemlidir.
w w ww w w w
alışılması
w
& ww w w ww w w
Aşağıdaki cantus firmus’ları inceleyelim1:
w w w ww
ww ww w ww ww ww ww ww ww ww
&
& &
w
w w w w w w w w w w w
Eolyen
Eolyen
Doryen
!
!
!
!
ww w w w w w w
&
w
&! w ! w ! w w! w ! w w! ww !
Miksolidyen
Miksolidyen
!
Frigyen
!
!
!
!
w
!& w w! w w ! w
! w w !w
!
Eğer ezgi oluşumu ile ilgili bütün bilgimizi bu üç cantus firmus’tan elde etmemiz
gerekseydi, gözlemlerimiz neler olurdu? Örneklerin herbiri için geçerli olan
! sıralayalım:!
!
!
saptamalarımızı
1. Her cantus firmus belirli bir mod içinde yazılmıştır; ezgi, bu modun ana
sesi (tonik) ile başlamış ve bitmiştir.
2. Ezgilerde basamaksal hareket hakimdir, ezginin uzunluğuna göre iki, en
fazla üç atlama yapılmıştır.
3. 4 Ezginin en tiz sesi (doruk noktası) sadece bir defa kullanılmıştır.
4. Ezginin en ince ve en kalın sesleri arasındaki bütün sesler en az bir kere
kullanılmıştır.
5. Ezgilerin kapladığı alan (ezginin en tiz sesi ile en pes sesinin oluşturduğu
aralık) tam 5’lidir.
6. Ezgilerde çok fazla ses tekrarı yapılmamış, doruk noktası dışındaki sesler
iki, en fazla üç defa tekrarlanmıştır.
1
Knud Jeppesen, Counterpoint, Dover Publications, Inc. 1992, s. 107-108
Kontrpuan Notları
© Oğuz Usman
7
7. Atlamalarda kullanılan en büyük aralık tam beşli aralığıdır, atlamanın
ardından ise aksi yönde hareket edilmiştir.
8. Bitiş sesine yukarıdan basamaksal olarak ulaşılmıştır.
İlk egzersizlerde örnekleri inceleyerek elde ettiğimiz saptamalar ile belirlediğimiz bu
sınırlar içinde kalınabilir. Bu, müzikal olarak sınırlı çeşitlilikte fakat “doğru” ezgiler
yazılmasını sağlayacaktır.
Çalışmalarda ilerlendikçe, yazılan ezgiler aşağıdaki kurallar göz önünde
bulundurularak geliştirilebilir:
Atlamalarda her türlü artmış veya eksilmiş aralığın kullanılması yasaktır. İzin
verilen aralıklar:
•
majör ve minör 3’lü
tam 4’lü
tam 5’li
minör 6’lı (sadece çıkıcı olarak)
oktav
Atlamalarda kullanılması yasak olan artmış 4’lü ya da eksilmiş 5’li aralığının,
ezgisel çizginin köşe noktalarında da bulunmamasına dikkat edilmelidir.
•
Yanlış
&w w w w w
artmış 4'lü
Doğru
w w w w
w
Örnekte si sesinden başlayan
ezgisel çizgi,wtekrar
fa sesini köşe noktasına
„ ! ve !böylece
w arasındaki
wEolyen
w w wartmış w4’lüwsol’e
wdönen
& w ! yerleştirmiş
si-fa w
tınısını
öne çıkarmıştır. Bu durum, fa’nın sol’e
dönmek yerine mi’ye devam etmesi ile düzeltilmiş olur.
3
w olarak
w ilkini
w wwya da
Belirli Miksolidyen
bir ezgisel kalıbın &
birebir
ww wanıştıracak
w
w w şekilde tekrar
&
w
w
w
w
w
w
edilmesinden
w
w w
& w kaçınılmalıdır:
Yanlış Yanlış
•
Doğru Doğru
w
& & ww ww w ww ww ww w ww w ww ww w
& ww w w w w w w w w w w
Kaçınılmalı
Kaçınılmalı
Frigyen
& & ww ww w w w w w w ww ww w w
w
w
w
Kaçınılmalı
Miksolidyen
Burada değineceğimiz
ikiwkural,
biraz
ve akılda tutulması
w wkafa„karıştırıcı
& w&son
ww ilkwwbaşta
w
w
w
w
w
w
w w w
zor olabilir.
Frigyen
•
7
4
Bunların ilki tek bir atlamanın yapıldığı durumlar içindir ve şu şekildedir:
Çıkıcı atlamalara aynı yönden basamaksal olarak gelinemez;
ve inici atlamaları aynı yönde basamaksal hareket izleyemez.
Kontrpuan Notları
5
© Oğuz Usman
5
8
re
Yanlış
Score
&w w w !
Doğru
& w w w w
w w w w
w w w w w w w&w ww ww w !
Doğru
&w w w w
Doğru
w w w w
w w w w w w w w w w
Yukarıdaki örneklerin ilki, çıkıcı3 re-sol atlamasına do sesinden yine çıkıcı olarak gelinmesi
sebebiyle
yanlış bir kullanımdır. Bu durum, do sesinin mi ile değiştirilmesi
ile düzeltilebilir.
Eolyen
Eolyen
Çıkıcı atlamalara aynı yönde devam etmekte ise bir sakınca yoktur.
3
w &w w ww ww ww ww ww & w & ww ww ww w ww ww ww ww w w
&w
w
w
Miksolidyen
Yanlış
Doğru
Miksolidyen
Doğru
Doğru
w w &! „ ! ! w ww w w w w w w w w
& w w w& ww w ! ww www ww w w w w &
w w w
w
w ww w w w w w
3
Frigyen
•
Burada ise inici do-la atlamasını3 yine inici olarak sol sesinin izlemesi yanlış bir kullanıma örnek
Frigyen
oluşturur. Sol sesinin mi ile değiştirilmesi ile bu yanlıştan kaçınılabilir. İnici atlamalara aynı
Eolyen
Eolyen
yönden gelinmesinde ise bir sakınca yoktur.
Son olarak, çalışmalarımızın ilk aşamalarında kaçınacağımız fakat daha ileri
Miksolidyen
yapılabilir olan ard arda birden
fazla atlama yapılması durumunda
wdüzeylerde
w
w
w
w w gereken
w bulundurulması
göz önünde
bir
kuralı
w w w w w w
w & w w elewalalım:
Miksolidyen
&w
Frigyen
Çıkıcı harekette önce büyük sonra küçük aralık;
Frigyen
inici harekette ise önce küçük sonra
büyük aralık yer almalıdır.
w
& w w w w Yanlış
w w w Doğru
w w & w w Yanlış
w w w Doğru
w w w
w
w
w w
& w w w w w6 w
& w w
6
w wveya
w w ezgileri
w w wcantus
w w wfirmus
w w wkuralların
w w&wwbir
wEolyen
w
& wBazı
w kitaplarda
w ww wbirkaçına
w w w !buradaki
w w ! uymayan
3
3
Eolyen
ile karşılaşılabilir. Bunun nedeni, cantus firmus ezgilerinin birlik değerlerden oluşması
sebebiyle, ileride çalışmalarımıza dahil edeceğimiz daha küçük değerlerde yapılması
Miksolidyen
olanaksız
olan bazı kullanımları tolere Miksolidyen
edebilir olması gerçeğidir. Buna rağmen
w
w
w
w w wkalınması
w wilerisiw içinw daha
w
w
çalışmalarda
mümkün
w olduğu kadar&wbuwkurallar
&
w
w w içerisinde
7
yararlı olacaktır.
7
Frigyen
Frigyen
Şimdi
bu bilgiler ışığında, aşağıdaki cantus
firmus örneklerini2 inceleyerek yukarıda
belirtilen kurallarıwonaylayan
bunlara
uymayan kullanımlar
&
w w ya da &
w
w w bulmaya çalışalım:
w w w
w
ww w w w
w w w
Doryen
&w w w w w w w w w w w w w w w w w
& w w bw w w w w w w w w w w w w w w
7
7
©
w
w w w w w w w w
w
Bütün örnekler Knud Jeppesen’in adı geçen©w
kitabının belirtilen sayfalarından alınmıştır.
&
w
w
w w w w
w
w
2
&w
w w w w w© Oğuz Usman
w
w
w
w
w
Kontrpuan Notları
w
9
&w w w w w w w w w w w w w w w w w
& w w b w w w w w w w w ww w w w w w w
w
Frigyen
&
& ww ww b w w wwwww www www www ww ww
wwww
w
wb w
&
& ww w w w w wwwwww wwww www ww ww wwww w
ww w ww ww
w
w
bw
&
ww ww ww w wwwwwwwwww www wwww wwwww wwww ww
&
&
ww w w
Miksolidyen
w
www ww wwww ww www www
w
www wwwwwww w www www w w w
w
ww www ww ww w ww w w w
w w
w
w w ww
&
& ww ww wwwwwwwwwwwwwww wwwwwwwwww w ww w w w ww ww ww w
w w
w www ww w ww ww ww ww w ww w ww ww ww ww w w
&
w
ww
& w ww w ww w ww w w w w w w w w
w
ww w ww w w ww ww w w w w w www w w w
&
w
ww
& w ww www w w ww w ww w wwwww ww ww ww
Eolyen
w
w w w
w
ww w w w w
w
w
w www
w
w
&
w
& w w ww ww w www w www ww ww wwwwwww ww w ww ww w w w
w www
w w w www
w
wwww
ww ww w w w ww ww w ww w w w w w w w
w
w
&
w
&
& w ww ww wwwwwwwwwww ww ww w w w w ww ww ww wwww www wwwwww
w
w w ww w w w
w
w
w w w w ww w wwww ww w w w w w w w w ww ww
&
& w w w w w w w w ww w w w w w w w w ww ww w
İyonyen
w
w w www w w
w
w w
w w
w w
w w
& w w ww wwwww ww ww w ww ww ww w w w w w ww ww ww w w w w w
w w www
&
w w w w w
w w w w w
w w w w w w w w w w
Kontrpuan Notları
© Oğuz Usman
10

Download Report